________________
२०४
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ સમ્યકત્વી, દેશવિરતિ અને સર્વવિરતવંત માં જ હેઈ શકે. આ પહેલા પ્રકારમાં આત્મહિતના લક્ષ્યપૂર્વક વર્તતા સુવિહિત ધર્માચરણમાં ભેગનું શુભપણું અને શુધ્ધપણું તથા ઉપગની વિશુદ્ધિ હોય છે. આવા પ્રસંગે સંવર અને સકામાજનિર્જરા સાથે “પુણ્યાનુબંધી પુણ્યની અનુકૂળતા ઊભી થાય છે. જે મેક્ષનું અસાધારણ કારણ છે.
(૨) જ્યાં ગ શુભ હોય પણ ઉપગ અશુદ્ધ યા અશુભ હેય. આવા જીવને પુરૂષાર્થ તે, મેક્ષ સાધક નહિ બનતાં, સંસારવર્ધક ભૌતિક સામગ્રીની, અમુક સમય પૂરતી અનુકુળતા પ્રાપ્ત કરવા દ્વારા, આત્મપરિણામોને દોષિત બનાવી, આત્માને સંસાર પરિભ્રમણ દ્વારા, દુખ પ્રાપ્તિને સૂચક છે. કારણ કે આવા પુરૂષાર્થી જીવે તે ભૌતિક સામગ્રી પ્રાપ્ત કરવાના અભિલાષી, યા સ્વઅવગુણને છુપાવવાની વૃત્તિવાળા, યા કીતિ યશના ઈચ્છક હોય છે. આમાં સુવિહિતા ધર્માચરણ હોવા છતાં, તેની પાછળ ભૌતિક સુખની લાલસા છે. અહીં ગ શુભ છે, પણ ઉપગ અશુધ્ધ હોવાથી સંવર અને સકામ નિર્જરાને અભાવ હોય છે. માત્ર ભૌતિક સિદિધ આપનાર પુન્ય બંધાય છે, તેથી તે માણસાધક નથી, પરંતુ સંસારવર્ધક છે. કારણ કે અધ્યાત્મ પરિણમને અનુરૂપ પ્રવૃત્તિ જ વાસ્તવિક ધર્મ સ્વરૂપ હોઈ આત્મ હિતકર્તા બની શકે છે. જ્યાં ઉપગસ્વરૂપ પરિણામ, સાંસારિક લાભ હેતુ લક્ષ્યવાળા હેય, તેવા પરિણામી જીની
