________________
૨૦૫
યોગ-ઉપયોગની ચતુર્ભગી બાહ્ય શુભ પ્રવૃત્તિ પણ, આત્મહિતકર્તા થઈ શકતી નહિં હોવાથી તે પ્રવૃત્તિને વાસ્તવિક ધર્મ પ્રવૃત્તિ કહી શકાય જ નહિ, કારણ કે “ધારયતીતિ ધર્મ :” એ શબ્દાર્થથી તે નરકાદિ અગતિમાં પડવાવાળા જીવને, ઉચ્ચસ્થાનમાં ધારણ કરી, રાખનાર પ્રવૃત્તિને જ ધર્મપ્રવૃત્તિ કહેવાય છે. એકગણું દઈ સહસ્ત્ર ગણું પ્રાપ્તિને ઈચ્છુક, દાની કહેવાય નહિં.
વિષય ભોગોને અત્યંત લેલુપી મનુષ્ય, તે વિષયભેગો માટે શારીરિક અનુકૂળતા પ્રાપ્ત કરવા, પૌષ્ટિકઔષધિઓના સેવન સમયે, સ્ત્રીના સંસર્ગથી દૂર રહે તે તે બ્રહ્મચારી ન કહેવાય.
લજજાથી, ભયથી, હાસ્યથી, માત્સર્યથી, લેભથી, હઠથી, કૌતુકથી, અહંકારથી, કીર્તિની કામનાથી, ઈત્યાદિ આત્માના વિપરીત ભાવપૂર્વક થતાં શુભકિયારૂપ અનુષ્ઠાને, આત્માના આધ્યાત્મિક ઉત્થાનમાં ઉપયોગી બની શકતાં નથી. -
પાપસ્થાનકેના ભયવિહણે ભૌતિક દષ્ટિવંત જીવ, કઈ જાતની આસક્તિથી, કે માનપાનાદિ સ્વાર્થબુદ્ધિથી, કે અન્યભાવે, ભૌતિક સામગ્રી મેળવવાની તીવ્રલાલસાએ, શુભ પ્રવૃત્તિમાં પ્રવર્તતે હોવા છતાં, તેને તે પ્રવૃત્તિધર્મ, વાસ્તવિક ધર્મસ્વરૂપ કહી શકાય જ નહિ.
એક મહાપુરૂષે કહ્યું છે કે, નામના કે ભેગ સુખની કામનાવાળાં શુભ અનુષ્ઠાને, જન્માન્તરમાં સુખ આપે, પરંતુ તેમાં શાંતિ તે જરાય ન આપે.
