________________
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
કે ક્ષયથી જ થાય છે. ઉપશાંત થયેલ મિથ્યાત્વ ફરીથી ઉદયમાં આવવા ટાઈમે પહેલાં તે અનંતાનુબંધિ કષાયે જ ઉદયમાં આવે છે. માટે જ તે કષાયે સમ્યક્ત્વના ઘાતક છે. તે કષાયવિના મિથ્યાત્વ સંભવી શકે નહિં. વળી આત્માને અવિરતિ દશામાં રાખનાર તે અપ્રત્યાખ્યાની અને પ્રત્યાખ્યાન કષાયે જ છે. જેથી મિથ્યાત્વ અને અવિરતિ એ કષાયના જ ઉદયવાળી જીવની અમુક દશા હોઈ તે બન્ને હેતુ કષાયથી જુદા પડતા નથી. માટે કર્મબંધહેતુઓ કષાય અને યુગ બે જ પણ ગણી શકાય.
યોગ તે મન-વચન અને કાયાને વ્યાપાર-પ્રવૃત્તિ ( વિચાર–વાણી અને વર્તન) સ્વરૂપ છે. માનસિક-વાચિક અને કાયિક પ્રવૃત્તિ સમયે જીવને કર્મબંધનું મુખ્ય કારણ તે મનમાં રાગ અને દ્વેષરૂપે પરિણમતા કષાયે જ છે.
કર્મબંધથી બચવા માટે વિવેકી આત્મા, સાવદ્યપ્રવૃત્તિમાં ઈન્દ્રિયને નહિં પ્રવર્તાવવાનાં પચ્ચકખાણ કરતે હેવાનું કારણ એ જ છે કે, તેવી પ્રવૃત્તિમાં આસકત બની રહેવાને અર્થાત્ રાગી–ષી બનવાને, પચ્ચકખાણના ટાઈમ અંગે તે મનને અવકાશ જ ન રહે. મનના અનિયંત્રણને ટાળવા માટે જ તે આત્મા, ઈન્દ્રિયપ્રવર્તનનું અનિયંત્રણ ટાળી વિરતિ બને છે. જે ચીજની જેટલા ટાઈમ સુધીમાં વિરતિ (પચ્ચકખાણુ) હશે, તે ચીજને ઉપયોગ કરવાના વિચારે તેટલા ટાઈમ અંગે થતા નથી. પરંતુ તે પચ્ચકખાણની મુદ્દત પછીને ટાઈમ અંગે તે વસ્તુને ઉપયોગ
