________________
૧૦૮
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
હેઈ, ત્યાં રત્નત્રયીની આરાધના અંગેના ઉપયોગને અભાવ હેવાથી, તે બાબત અંગે મનની સ્થિરતા હોઈ શકતી જ નથી.
અનાદિ કાળથી આત્માને અનર્થકર બની રહેલ વિષયકષાયથી સંસ્કારિત વૃત્તિઓને જે આપણા મનમાં સ્થાન મળી જાય તો તે વૃત્તિઓ પિતાની હકુમત, આત્મા ઉપર વધુને વધુ જમાવતી રહે છે. પછી તે તે આપણા મનની માલીક બની જાય છે. જેથી એવી વૃત્તિની ભીડ આપણું મનની માલિક બની જાય છે. જેથી એવી વૃત્તિની ભીડ આપણા મનમાં એટલી બધી વધી જાય છે કે આત્માની હિતકારી વૃત્તિઓને આપણા મનમંદિરમાં પ્રવેશવા માટે સ્થાન જ મળતું નથી. મન બિચારું શું કરે ? આપણે પોતે જ જેવી વૃત્તિઓ સંઘરવા તેને આપીએ તેવી તે સંગ્રહે. પરંતુ જે કુત્સિત વૃત્તિઓને આપણા તરફથી સત્કાર જ ન મળે, તેના માટે સ્થાન જ ન અપાય, તે પછી તેવી વૃત્તિઓને ટકી રહેવાનું જ ક્યાંથી બને ?'
આપણા આત્મામાં સંસ્કારરૂપે સંગ્રહિત બની રહેલી કુત્સિત વૃત્તિઓને હટાવવી અને નવી વૃત્તિઓ ઉદ્દભવીને આત્મામાં પિતાનું સ્થાન ન જમાવે તેની પૂરતી કાળજી રાખવી જોઈએ. આ બન્ને માર્ગને જૈન પારિભાષિક શબ્દથી કહીયે તે અનુક્રમે નિર્જરા અને સંવર કહેવાય છે. આ સંવર અને નિર્જરા જ ખરો ધર્મ છે. અને તે રીતના
