________________
૧૬૦
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
તપાસીએ તે જ ભવિષ્ય માટે સુધારો કરી શકીએ છીએ. અર્થાત્ આ સઘળા ઉપરથી એક જ વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે પિતાનો ભવિષ્યકાળ જેઓ સુધારવાને ઈચ્છે છે, તેમણે પિતાને ભૂતકાળ અને ભૂતકાળમાં થયેલી ભૂલે એ સઘળુંય તેમણે ઝીણવટથી જરૂર તપાસવું જ જોઈએ. આ તે એક સાધારણ વાત છે કે જે પોતાની પાછલી ભૂલે જેતે નથી અને એ ભૂલનું અન્વેષણ કરતો નથી, તે ભવિષ્યમાં પણ ભૂલમાંથી બચી શકતું નથી. જ્ઞાની વિના પિતાની પૂર્વ ભવની હકીક્ત, પૂર્વભવેનું જીવન તે જાણું તે ન શકાય, પરંતુ મારી વર્તમાન આત્મદશા તે જ્ઞાનીઓએ પ્રરૂપેલ હકીક્ત મુજબ અમુક પ્રકારે આચરેલ મારા કૃત્યનું જ પરિણામ છે, એવો ખ્યાલ તે જરૂર આવી શકે.
આપણે ઈતિહાસને યાદ કરીએ તે માલુમ પડશે કે વર્ષો પહેલાં એકવાર જાપાન અને રૂશીયાને યુદ્ધ થયું ત્યારે માત્ર છ મહીના જેટલા ટુંક સમયમાં જ જાપાન વિજયી બન્યું હતું અને રશિયા હારી ગયું હતું. આવું મોટું રૂશીયન મહારાજ્ય તે વેંત જેટલા જાપાનની સામે પણ ટકી શક્યું ન હતું. હારી જવાનું કારણ શોધવા માટે રૂશિયાએ “પરાજય કમીશનની નીમણુક કરી. એ કમીશને પરાજ્યનાં કારણ શોધી કાઢયાં. અર્થાત્ પિતાને ભૂતકાળ છે અને પિતાને દેશ કયા કારણથી હારી ગયા છે, તે શોધી કાઢયું. એ રીતે ભૂતકાળ જેવાનું પરિણામ એ આવ્યું કે તેણે ભવિષ્યમાં એવી ભૂલ ન થાય તેની તકેદારી રાખી. અને જ્યારે
