________________
ભૌતિકદ્રષ્ટિ અને આધ્યાત્મિદ્રષ્ટિ
૧૬ તે મેં એવું શું કર્યું હતું કે જેથી આ વિપાક મારે ભેગવવા પડે છે, તે આપ મને બતા-જણાવો. ત્યારે એ. અતીન્દ્રિય જ્ઞાની કહે છે કે, “તમે અમુક ભવમાં અમુક કર્મ કર્યું હતું, તેનું આ ફળ છે. તેને આ વિપાક છે.” આવી હકીક્ત જ આપણને આપણું ભૂતકાળ (પૂર્વ ભવો પ્રત્યે) તરફ દ્રષ્ટિ રાખવાનું સૂચવે છે. વિશ્વના પ્રાણિઓમાં
આ દ્રષ્ટિ વિકસિત બની જાય તે ન કોઈ કોઈની સાથે વિરઝેર રહે. ન કોઈની સાથે લડાઈ-ટંટા રહે. ન કોઈનું હડપ કરવાની વૃત્તિ રહે. ન પ્રાપ્ત અનુકુળતાનું અભિમાન રહે. ન પ્રાપ્ત પ્રતિકુળતાની દીનતા રહે. ન બોમ્બવર્ષાને ભય રહે, ન કેઈ ઉપર આક્ષેપ કરવાનો સમય રહે. એ રીતે વિશ્વમાં, નગરમાં, કુટુંબમાં, સમાજમાં શાંતિ-શાંતિ વર્તા રહે. સર્વ જી અરસપરસ મૈત્રીભાવવાળા, ગુણાનુરાગી, દ્રવ્ય અને ભાવ અનુકંપાવાળા, અને દુર્ગણી પ્રત્યે પણ માધ્યસ્થ ભાવવાળા બની રહે છે.
અહિં આપણે મુખ્ય વાત તે એ જ સમજવાની છે કે જ્યાં કાર્ય-કારણની મીમાંસા છે, જ્યાં સત્યને ઉદ્ઘાટિત કરવાને પ્રશ્ન છે, ત્યાં માત્ર વર્તમાનથી જ કામ ચાલતું નથી. કાર્યનું કારણ જાણવા માટે દીર્ઘ ભૂતકાળ તપાસ પડશે. દીર્ઘભૂતકાળ-પૂર્વ ભ સુધી દ્રષ્ટિ નાખવી પડશે. કેવળ વર્તમાન નિમિત્તના જ લક્ષવાળા બની રહેવાથી કાર્યનું સત્ય કારણ સમજી શકાશે નહીં, જેટલું વર્તમાનનું મહત્ત્વ છે, તેટલું અતીતનું પણ છે. વળી જેટલું વર્તમાન મહત્વપૂર્ણ છે,
