________________
૧૫૨
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ અટલ નિયમ છે. સદ્વ્યયમાં વિવેક છે. દુર્વ્યયમાં અવિવેક છે. પશુ કરતાં માણસની વિશેષતા, વિવેકના કારણે જ છે. આ રીતના વિવેકહીન, અને પ્રાપ્તશક્તિને દુર્વ્યય કરનાર મનુષ્યમાં અને પશુમાં કંઈપણ તફાવત નથી. બલકે પશુ કરતાં પણ આ મનુષ્ય ભંડે છે. કારણકે પશુમાં તે જાતના વિવેક, પામી શકવાની પ્રાય શક્યતા જ નથી – અનુકુળતા જ નથી -સમજ નથી – સંગ નથી. પરંતુ મનુષ્યને તો આ બધી જાતની અનુકુળતા હોવા છતાંય દુર્લક્ષી બની રહેનારને પશુ કરતાં પણ હલકી જાતને ગણવામાં કંઈ ખોટું નથી.
પુનર્જન્મને નહિં માનનારા છ જ માત્ર શરીર દ્રષ્ટિવાળા હોય છે, એવું નથી. તેઓ તે હોય જ છે. પરંતુ પુનર્જન્મ-પાપ-પુણ્યને માનનારા જેમાં પણ આત્મિક દ્રષ્ટિથી અજ્ઞાત એવા ઘણા જીવ માત્ર શરીર –ભૌતિક-પૌગલિક દ્રષ્ટિવાળા જ હોઈ શકે છે. આવા જ આભવ અને પરભવ એમ બન્ને ભવને ઉદ્દેશીને કોઈ સત્કાર્યો કરે- સદનુષ્ઠાન કરે- તપ અને ત્યાગ કરે- દાન આપે -શીઅલ પળે- દેવગુરૂની ભક્તિ કરે, પરંતુ દ્રષ્ટિવાદોપદેશિકી સંજ્ઞાથી રહિત માત્ર આવી દીર્ઘકાલીકી સંજ્ઞાવાળા હવાના કારણે તેવા જીનું ધ્યેય, આ રીતની પ્રવૃત્તિમાં પણ યશકીર્તિ - અને પરભવમાં શરીરાદિ ભૌતિક અનુકુળતા મેળવવવાની ઈચ્છાવાળું જ હોય છે. આત્માના જ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્ર અંગે લેશમાત્ર પણ તેવાઓનું ધયેય હતું નથી. આવા જ કોઈ સારાં કૃત્ય કરી પુન્ય પાન
