________________
૧૫૬
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
તથા રૌદ્રધ્યાન તરીકે ગણાવ્યું છે. | ધર્મધ્યાન દ્વારા વિચારકરીને ઉપગવંત બની રહેનાર આત્મા જ, મેક્ષદ્રષ્ટિવાળે યા સમકાતિ કહેવાય છે. તેની ઉપરોક્ત વિચારણા, વર્તમાન જીંદગીને જ ભૂત -વર્તમાન અને ભવિષ્ય પૂરતી જ નહિ હોતાં અનેક છંદગીઓના ભૂત-વર્તમાન અને ભવિષ્યકાળવાળી હોય છે. કારણ કે સમકાતિ આત્મા સમજે છે કે જીંદગી બદલાતી રહે છે, પણ આત્મા કંઈ બદલાતું નથી. આત્મા તે ત્રણે કાળ શાશ્વત છે. ભૂલની સજા આત્માને જ ભેગવવાની હેઈ પૂર્વેની જિંદગીમાં થયેલ ભૂલની સજા જીવને વર્તમાન જીદગીમાં ભેગવવી પડે અને વર્તમાન જીંદગીમાં થયેલ ભૂલની સજા, ભવિષ્યની જીંદગીમાં જોગવવી પડે. માટે સમકતિ આત્માની દ્રષ્ટિ, તે વર્તમાન જીંદગી પૂરતી જ નહિ હેતાં ત્રિકાલ આત્મલક્ષી હોય છે.
આત્માન અનંતજ્ઞાન – અનંતદર્શન – અનંત આનંદ અને અનંતશક્તિ સ્વરૂપ ગુણને આચ્છાદિત બનાવી રાખી આત્માને જેણે ભૂતકાળમાં દુઃખી કર્યો, વર્તમાનકાળે
ખી કરી રહેલ છે, અને ભવિષ્યમાં દુઃખી કરવાવાળો છે, એવા કર્મના સમૂહથી સર્વથા અને સદાના માટે મુક્ત બનવા-કર્મ સાથે સંગ્રામ માંડવા જે તૈયાર થાય છે, તે જ આત્મા, મિક્ષદ્રષ્ટિવાળો કહેવાય છે.
સંસારપ્રત્યે ઉદ્વેગભાવસ્વરૂપ ભવનિર્વેદપણું અને
