________________
૧૩૪
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
તે અંગેની જ હોય છે. - એ રીતના ઉપયોગનું પ્રવર્તન જીવને ઈન્દ્રિયપ્રત્યક્ષ વર્તતી વસ્તુના દર્શનને કારણે અગર ભૂતકાળમાં એ રીતે અનુભવેલ વિષયની સ્મૃતિના કારણે થાય છે. તેમાં પણ પ્રત્યક્ષ વસ્તુ કરતાં સ્મૃતિના વિષયમાં ઉપગ વધુ વર્તે છે. અને એજ વધુ ચંચળતા પેદા કરે છે. તેમાં પણ આધ્યા ત્મિક બાબત કરતાં ભૌતિક બાબત સંબંધી ઉપગની વિશેષતા હોય છે. કારણ કે અનાદિ કાળથી જીવ ભૌતિ
ક્લાથી જ દુન્યવી વસ્તુના જ રાગથી અનરંજીત બની રહ્યો છે. તેના જ સંસ્કાર આત્મામાં ખૂબ ઘનિષ્ઠ બની રહ્યા છે. તે સંસ્કારના જમાવટનું જોર આત્મામાં એટલું બધું વધી રહેલ હોય છે કે થોડાઘણા પણ આધ્યાત્મિક સંસ્કારે તેની આગળ નહિવત્ બની રહે છે. અને એ જ સંસ્કાર જીવને ખૂબ પજવે છે. પિતાની મિથ્યાત્વ-સારાસારના વિવેક વિનાની દશાને લીધે જીવને તે પજવણી રૂપે લાગતા નથી, પરંતુ આંતરીક રીતે તે તેની આત્મિક શાંતિને કેરી જ ખાતા રહે છે. જેમ ઉંદર ફૂંકી ફૂંકીને કરડતે હોવાથી કરડવા ટાઈમે તેનું દુઃખ ન અનુભવાય પણ પાછળથી તે દુઃખરૂપે જરૂર અનુભવાય છે. તે રીતે ભૌતિક સંસ્કારોથી થતા નુકસાન અંગે પણ સમજવું.
જીવને મનની ચંચળતાની પ્રતિકૂળતા ત્યારે જ લાગે છે કે ઈષ્ટ વિષયના ચિંતવનમાં તે અવરોધ કરતી હેય. પરંતુ આત્મિક શાંતિ-સમતા-સમાધિના ઈચ્છકે તે
