________________
૧૪૬
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
તેથી તે દુઃખમાંથી બચવાની અને સુખ મેળવવાની પ્રવૃત્તિ
કરે છે.
હવે ભવિષ્યકાળના વિચાર કરીએ તેા કોઈ પણ બુદ્ધિશાળી માણસ એવું કહી શકવાના નથી કે પશુપક્ષીએ પેાતાના ભવિષ્ય માટે વિચાર કરતા નથી. પક્ષીઓ પણ માળા બાંધે છે, ખખાલા શેાધે છે. પાળેલાં ન હોય એવાં પશુએ પણ તેવી જ પ્રવૃત્તિ કરે છે. આ સઘળા ઉપરથી માલુમ પડે છે કે તેએ પણ જીંદગીના ભવિષ્યકાળના વિચાર અવશ્ય કરે છે.
પક્ષીઓની વરસાદ આવ્યા પહેલાંની માળા બાંધવાની પ્રવૃત્તિ, ખખાલે શેાધવાની પ્રવૃત્તિ, કુતરા જેવા પ્રાણીની પશુ રહેઠાણુ શેાધી કાઢવાની પ્રવૃત્તિ, તે સઘળુંય તેમના હૃદયમાં થતા ભવિષ્યકાળના ચિ'તવનને આભારી છે. જો પશુ-પક્ષીઓમાં ભવિષ્યકાળનું ચિ ંતવન ન થતુ હોત તે તેઓ માળા આંધવાના કાર્ય માં, બખેાલે શે।ધવાના કામમાં અથવા એવા જ બીજા કામમાં પ્રવૃત્તિ કરત જ નહિ.
આ ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે મનુષ્યની માફક પશુપક્ષીઓને પણ ભૂત-વત્તમાન અને ભવિષ્ય, આ ત્રણે કાળની વિચારણા હોય છે. આ રીતની વિચારણાને લૌકિક સંજ્ઞા કહેવાય છે. યા ભૌતિક સંજ્ઞા કહેવાય છે, કેમ કે તેમાં જીવને ઉપયેગ-લક્ષ્ય-ધ્યાન તે શરીરાદિ ખાદ્ય સયાગા અ'ગેનુ' જ છે. અને એ રીતે ઉપયાગવત મનીને તે દરેક જીવે અન'તકાળ સુધી સંસારમાં ભ્રમણ કર્યુ. છે.
