________________
૧૧૮
જૈન દર્શનમાં ઉપ
બુદ્ધિનું “જીક સમજી શકે નહિ એવી, તથા માનવદષ્ટિ જોઈ શકે કે જ્ઞાનતંતુએ ગ્રહણ કરી શકે અગર તે સ્પર્શી શકે નહિં એવી કયાંય દૂર દૂરના તથી સભર હોય છે. જ્યારે વૈજ્ઞાનિકની રીતરસમાં પતે જે વાત કરે છે, અને માન્યતાઓ સ્વીકારે છે, એના સમર્થનમાં સામાન્ય માનવી એને જોઈ શકાય, સમજી શકાય અને સ્પશી પણ શકાય એવા સચોટ પુરાવાઓ પણ સફળતાથી રજુ કરી શકે છે. આનું કારણ એ છે કે તત્વજ્ઞાન, તે આત્મપ્રત્યક્ષ કરવાના પુરૂષાર્થ પ્રેરક છે, જ્યારે વિજ્ઞાન તે ઇંદ્રિયપ્રત્યક્ષ કરવાના પુરૂષાર્થ પ્રેરક છે. તત્વજ્ઞાન અને વિજ્ઞાનમાં આ તફાવત છે. પરંતુ બીજી ખૂબી એ છે કે વૈજ્ઞાનિક જ્યાં મુંઝાય છે-અટકે છે, એવી ઘટનાઓ કે જેને વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાંતે આંબી શકતા નથી, ત્યાં તત્વજ્ઞાનની ફિલસૂફ જરૂર એને ઉકેલ શોધી આપે છે.
મોડર્ન સાયન્સ નામે એક અંગ્રેજી છાપાના એક અંકમાં જણાવ્યા મુજબ સને ૧૯૬૦ની આસપાસ “વિચારદર્શક' એક યંત્રની શોધ થઈ છે. એ યંત્રમાં મીણ જેવી નરમ પદાર્થની એક પ્લેટ ઉપર, ચાર ફીટ દૂર ઊભા રહેનાર વ્યક્તિના વિચારોની, સૂક્રમ–આણુ મેજની છાપ પડી જાય છે. પરિણામે એ યંત્રવિશારદ પિતે, તે ચાર ફીટ ઊભા રહેનારા માનવીના મનના અજ્ઞાત ખૂણાની વાતે પણ કરી શકે છે.
૧દાથની ની
શાન
