________________
૧૩૦
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
ઓળખાવ્યું છે. દરેક જીવને કંઈ આ મનઃ પર્યાપ્ત નામકર્મને ઉદય હોઈ શકતો નથી;
પર્યાપ્ત નામકર્મના ઉદય વિના મન:પર્યાપ્તિસ્વરૂપ જીવનશક્તિનું નિર્માણ થઈ શકતું નથી. મનઃ પર્યાપ્તિ વિના મનેવગણાનાં પુગલનું ગ્રહણ અને પરિણમન થઈ શકતું નથી. અને એ રીતના ગ્રહણ અને પરિણમન વિના જીવ, મનન-ચિંતન કરી શક્તા નથી.
ઉપયોગ અંગેની હકીક્ત માત્ર જૈનદર્શનના જ શાસ્ત્રોમાં મળી શકે છે. જૈનદર્શન જ ઉપગની હકીકતને સમજાવી શકે છે. કારણ કે ઉપગ એ આત્માની જ્ઞાનલબ્ધિને જ વિષય છે. જ્ઞાનલબ્ધિની ન્યૂનાધિકતા, તે જ્ઞાનાવરણીયકર્મની જ ન્યૂનાધિક્તાને આધારે છે. જ્ઞાન એ આત્માને ગુણ છે. અને જ્ઞાનાવરણીય કર્મ એ આત્માના જ્ઞાનગુણના પ્રકાશનું અવરોધક તત્ત્વ છે.
આ જ્ઞાન અને જ્ઞાનાવરણીય કર્મની હકીક્તને માત્ર જૈનદર્શન જ યથાર્થ રીતે સમજાવી શકે છે. અન્ય કેઈને આત્માના જ્ઞાનગુણની સ્પષ્ટ સમજ સમજાઈ જ નથી. જ્ઞાનની વિવિધ અવસ્થાઓને તેમને ખ્યાલ જ નથી. એટલે જ્ઞાનગુણની સમજવિના જ્ઞાનાવરણીય કર્મની પણ સમજ ક્યાંથી હોય? જ્ઞાનના સ્વરૂપને યથાર્થરૂપે જે સમજે તે જ જ્ઞાનાવરણય કર્મને સમજી શકે. એટલે મન એ શું છે ? તે પણ ક્યાંથી સમજાય ? જ્ઞાનલબ્ધિ, જ્ઞાનાવરણીય
