________________
૯૮
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ લોકોમાં અર્થની-પૈસાની ભૂખ વધતી જ જાય છે. સદા અતૃપ્ત બની રહેલી સુધાથી ઉચ્ચ રાજ્યાધિકારીઓ સહીત લેઓએ નીતિને તે વિસારી જ દીધી છે. કુદરતી ભયની તેઓ ઉપેક્ષા કરી રહ્યા છે, છતાં કુદરત કંઈ કેઈને છેડતી નથી. ત્યાં કદાચ ડેર છે, પણ અંધેર નથી, એ વાત કેને સમજાતી નથી. અવારનવાર જળપ્રલય, ભૂકંપ, હોનારત, વગેરેથી કુદરતી શિક્ષા થતી જ રહે છે. છતાં તે પ્રત્યે લોકો દુર્લયવાળા બની, લાંચ, રૂશ્વત, કાળાબજારસંગ્રહાખોરી – નબળાને દબાવી કોઈનું હડપ કરી લેવાની વૃત્તિ, ઈત્યાદિ અનેક બદીઓથી લોકોનું જીવન મલીન બની રહ્યું છે. આવા સંગમાં પરમાર્થ, વાત્સલ્યતા, ઉદારતા, નીતિ આદિ સદગુણેમાં મન પ્રવર્તાવી ઉપગની શુદ્ધતા ટકાવી રાખવાની આશા કયાંથી રાખી શકાય ? કહેવાતાં ધર્મસ્થાનકોમાં પણ આધ્યાત્મિક વિકાસની ઉપેક્ષા પૂર્વક કેવળ બ્રાહ્યાડંબરમાં જ ધર્મ મનાવી, નીતિ-સદાચારવિહેણ પણ ધર્મને નામે થતા ધનીકોને ધનવ્યયમાં જ ધર્મની ઉત્ક્રાન્તિ મનાવા લાગી હોય ત્યાં અન્ય લોકમાં તે શુભ મન અને શુભ ઉપગની આકાંક્ષા રાખવી જ વ્યર્થ ગણાય. ચંદ્રગુપ્ત રાજાને આવેલ સ્વપ્નને ફળાદેશ આપતી દિવાળી પર્વની કથામાં કહેવાતી હકીકતનું દર્શન જાણે આજે પ્રત્યક્ષ થઈ રહ્યું છે.
જેઓના જીવનમાં ધાર્મિક અનુષ્ઠાનની કંઈ પણ પ્રવૃત્તિ નથી, તેવાઓની વાત તે જુદી છે, પરંતુ જેઓ દેવવંદન
