________________
ઇન્દ્રિયા અને મન
છે. દ્રવ્યમન હતુ... નથી. દીર્ઘકાલેાપદેશિકી સંજ્ઞાવાળા જીવાને જ દ્રવ્યમન હેાય છે. અર્થાત્ તે જીવા જ દ્રવ્ય અને ભાવ, એ બન્ને મનવાળા હાય છે. એકલા ભાવમનવાળા જીવા, દ્રવ્યમન સિવાય સ્પષ્ટ વિચાર કરી શકતા નથી, એટલે જ ભાવમન હેાવા છતાં એકેન્દ્રિયાક્ત્તિ જીવાને અસ'ની કહ્યા છે.
ભાવમન તે ક્ષાયેાપશમિકભાવે જ્ઞાનસ્વરૂપ હાઈ ક્ષાયિકભાવે વત્તતા જ્ઞાનને ભાવમન કહેવાય નહિ'. ક્ષાયિક ભાવનું ( જ્ઞાનાવરણીય કમ ના સ ́પૂર્ણ ક્ષયથી પ્રગટ થતું ) જ્ઞાન તે! કેવલી પરમાત્માને જ હાય. સદ્ગિ અને અસ'ગ્નિ ભેદ્ય તાક્ષાયેાપશમિક ભાવે વર્ત્તતા જ્ઞાનવાળા જીવાને જ અગે છે. જેથી કેવલીને તે નાસ'જ્ઞિ–ના અસનિ કહ્યા છે. માટે જ અહિ કેવલજ્ઞાનીઓના સંબધમાં એક વાત સમજવી જરૂરી છે કે કેવલજ્ઞાનીઓને કોઈપણ પદા કે વિષય અંગે ચિંતનન કરવાનુ હતુ જ નથી. કારણ કે તેઓશ્રી તેા વિશ્વના રૂપી અને અરૂપી સ`પદાર્થાંના ત્રિકાલિક પર્યાચાનુ જ્ઞાન ધરાવતા ડાઈ તેમને ચિંતવન કરવાનું હાતું જ નથી. ચિંતવન-મનન કરવાની સ્થિતિને અવકાશ ફક્ત એ જ રીતે સભવે છે. એટલે જ્ઞાનમાં ન્યૂનતા હાય કિવા સાધ્યમાં ન્યૂનતા હોય તેવા આત્મા એને જ વિકલ્પ કરવાની સ્થિતિને અવકાશ છે. કેવલીએએ તેા સઘળા પદાર્થાને જાણેલા હૈાવાથી અને ચારધાતી– કર્માના નાશ કરેલા હેાવાથી તેમને ક'ઈપણ વિચાર કરવાની
૭૩
