________________
૭૭*
-
ઈન્દ્રિ અને મન તેવા પ્રસંગમાં તેને જોડવાથી તે મનદ્વાર જ આધ્યાત્મિક વિકાસ સાધી શકાય છે.
જગતમાં જે જ્ઞાન છે, તે ય ઉપર અવલંબેલું છે. ય એટલે જાણવાયેગ્ય વસ્તુઓ આ જગતમાં છે જ. તે વસ્તુઓ જાણવામાં આત્માની પ્રવૃત્તિ છે, તેથી જ જ્ઞાનને અવકાશ છે. જે પદાર્થની હસ્તિ આ સંસારમાં ન હોત તે પછી આત્મામાં જાણવાની પ્રવૃત્તિ પણ ન હોત. અને તેથી જ્ઞાનનું અસ્તિત્વ પણ ન હોત. જેમ જ્ઞાનને અથવા જ્ઞાનને અવકાશ તે શેયપદાર્થો ઉપર રહેલે છે, તેમ મનને આધાર પણ વસ્તુના મનન ઉપર રહેલો છે. રેય પદાર્થો ન હોત, તે જ પ્રમાણે મનોગ્ય પદાર્થો ન. હોત તે મન પણ ન હોત. મનન સિવાય-ચિંતન સિવાયવિચાર સિવાય, મન નામને પદાર્થ લેકમાં રહી શકો જ નથી. ફક્ત તેરમું ગુણસ્થાન જ એવું છે કે ત્યાં મને વર્ગણાનાં પુગલોને ગ્રહણ કરીને દ્રવ્યમનપણે પરિણમાવવાનું હોવા છતાં તે ગુણસ્થાનકવર સર્વજ્ઞ ભગવંતેને મનન કરવાપણું નથી. અર્થાત્ સયોગી કેવલી તે સંકલ્પ વિકલ્પ રહિત જ છે. અને તેથી જ તેઓને માત્ર એક સાતવેદનીયકર્મને જ બે સમય પૂરતો જ બંધ હોઈ, તેટલી સ્થિતિ પ્રમાણે બંધાતું તે કર્મ, ત્રીજે સમયે નિર્જરી જાય છે. આ પરમાત્માઓ તેથી જ તે ભવની પૂર્ણતાએ અવશ્ય મેક્ષગામી બને છે.
સંક૯પ-વિકલ્પરૂપ ભાવમન નહિં હોવા છતાં મને.
