________________
ઇન્દ્રિયા અને મન
૬૭
દ્રવ્યમન તે ઘરડા માણસની લાકડી જેવુ' છે. ઘરડા માણસને ચાલવામાં લાકડીના ટેકા જોઈ એ જ. ચાલી શકતા હાવા છતાં લાકડીના ટેકા વગર ચાલી શકતા નથી. એ રીતે માનસિક વચાર કરવામાં પણ દ્રવ્યમનની સહાય જોઈ એ જ.
મનવાળા સ`જ્ઞિપ’ચેન્દ્રિય જીવા કોઈ પણ વસ્તુને વિચાર, આ પ્રમાણે બનેલા મનથી જ કરે છે, ભાવમનસ્વરૂપે વિચાર કરવામાં દ્રવ્યમનના ઉપયોગ થતી વખતે દ્રવ્યમનની જે ભિન્નભિન્ન આકૃતિઓ થાય છે, તેને મનના પર્યાય કહેવાય છે. દ્રવ્યમન એ એક પ્રકારનુ યૌદગલિક દ્રવ્ય હાઈ તે મનના પાંચે પણ પુદ્ગલદ્રવ્યના જ પાંચે કહેવાય છે.
પૃથ્વીકાય – અપકાય – તેઉકાય -- વાઉકાય – વનસ્પતિકાય – એઇન્દ્રિય તેઇન્દ્રિય – ચઉરિન્દ્રિય એ આઠ નિકાયના જીવાને તેા મન હેાતું જ નથી. પ ંચેન્દ્રિયને મન હેાય છે, પરંતુ સ` પંચેન્દ્રિયોને નહિં. પાંચેન્દ્રિયના ચાર વર્ગો છે. દેવ-નારકમનુષ્ય અને તિચ. આમાંથી પહેલા એ વર્ગામાં તે બધાને મન હોય છે, અને પછીના બે વર્ગોમાં તા એ ગત્પન્ન છે, તેને જ મન હેાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે, મનુષ્ય અને તિય ચ તે ગàત્પન્ન તથા સમૂમિ, એમ એ પ્રકારના હાય છે. જેમાં સમૃ િમ મનુષ્ય અને તિયાઁચને મન હાતુ નથી. એકંદર જોતાં પંચેન્દ્રિ
