________________
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
અંગે વર્તતે હોય છે. | મન એ બે પ્રકારે છે. (૧) દ્રવ્યમન અને (૨) ભાવમન. તેમાં દ્રવ્યમન એ પૌગલિક દ્રવ્ય છે. આત્માની પિતાની વસ્તુ નથી. પરદ્રવ્ય છે, જ્યારે ભાવમન તે તે જીવને જ પર્યાય છે.
વિશ્વમાં અતિ સૂમરૂપે સદાના માટે વર્તતી વિવિધ સ્વરૂપી પુગલ જથ્થાની જાતે પૈકી અમુક જાતેમાંથી જ જેમ શરીર અને શરીરનાં અવયવે બની શકે છે, તેમ આ દ્રવ્યમાન પણ સૂક્ષ્મ પુદ્ગલ જથ્થાની જે જાતમાંથી બની શકે છે, તે જાતના પૌગલિક જથ્થાને જૈનશાસ્ત્રમાં “મને વર્ગણા” નામે દર્શાવેલ છે. અને જીવનું જે માનસિક ચિંતન-વિચારધારા-સંકલ્પ વિકલ્પ એ ભાવમન છે. તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષપશમાનુસારે વર્તે છે. સંગ્નિપચેન્દ્રિય વિચાર કરવા ટાઈમે પિતાના આત્મવીર્યથી અને કાયયેગના બળથી મને વર્ગના પુદ્ગલેને આકષી ને વિચારવામાં કામ આવે તેવા મનપણે પરિણમાવી, તેનું મન બનાવી, વિચાર કરવામાં તેને ઉપયોગ કરી, પછી તરત જ મનના તે પુદ્ગલેને છોડી દે છે. આ રીતે હરેક ટાઈમે વિચાર કરવામાં મને વર્ગણાના પગલે ઉપર ગ્રહણ દ્વારા જ મનથી વિચાર કરી શકાય છે. આ રીતે દ્રવ્યમનને મેળવી શકનાર જ છ ભાવમનસ્વરૂપે પૂર્વાપરને વિચાર વિચારી શકે છે.
