________________
૬૪.
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ એક વર્ગણામાંથી જ થાય છે. આ વિવિધ પ્રકારે વર્તતે. નામકર્મને ઉદય તે કર્મગ્રંથાદિ ગ્રંથી અને પુદ્ગલ જથ્થાની વિવિધ વર્ગણુઓનું સ્વરૂપ તે કમ્મપયડી આદિ ગ્રંથેથી જાણવું અને સમજવું અત્યંતાવશ્યક છે.
આ નામકર્મના વિવિધ પ્રકારે વર્તતા ઉદય પૈકી, શરીર નામકર્મ–સંઘાતન નામકર્મસંસ્થાન નામકર્મ–સંઘયણ નામકર્મ–અંગોપાંગ નામ કર્મ–નિર્માણ નામકર્મ–અગુરુલઘુનામકર્મ–વણું–ગંધ-રસસ્પનામકર્મ પર્યાપ્તનામકર્મ–જાતિનામકર્મ વગેરે નામકર્મોના ઉદયની ઓછીવત્તી અસરોથી શરીરનાં અવયવ ઉત્પન્ન થાય છે. સંસ્થાન નામકર્મ પ્રમાણે નિવૃત્તિ અને ઉપકરણના આકારે-સંસ્થાને થાય. છે. અને સંહનન નામકર્મ પ્રમાણે તેની મજબુતી થાય છે. આ શરીર અને તેના વિવિધ અવયવે જડ એવા પૌગલિક છે. તેમ છતાં જ્ઞાનાવરણીય કર્મના આવરણથી જીવની ચેતનાશક્તિ (જ્ઞાનશક્તિ) અવરાયેલ હોય ત્યાં સુધી તે જીવ, આત્મસાક્ષાત્ સઘળુંય જાણી શકતે નહિં હેવાથી અમુક અંશપ્રમાણ અનાવરણ જ્ઞાનપ્રકાશવડે પદાર્થવિષય જાણવા માટે તેને જ સ્વરૂપ એવાં આ શારીરિક વિવિધ અવયની મદદ લેવી પડે છે.
સ્પર્શેન્દ્રિય આદિ પાંચ ઈન્દ્રિય ઉપરાંત મન પણ જ્ઞાનનું સાધન છે. રૂ૫ આદિ વિષયમાં પ્રવૃત્ત થવા માટે તેને નેત્ર આદિ ઇન્દ્રિયને આશ્રય લે પડે છે. આ પરાધીનતાના કારણે એને અનિદ્રિય અથવા નેઈન્દ્રિય-ઈબદ્દ
