________________
૩૨
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
જડ જ રહે. ઉપયાગરહિત કદાપિ ચેતન ન જ હાય, અને ઉપયાગ સહિત કદાપિ જડ ન જ હાય. પરંતુ જે જે સમયે જે જે વિષય યા પદાથ અંગે ઉપયોગ પ્રવર્તાવવા જરૂરી હાય, તે તે વિષય યા પદાર્થ-સ્વરૂપને ચૂકી જઈ, અન્ય વિષય યા પદાર્થમાં ઉપયેાગને પ્રવર્તાવવા, તેને જરૂરી ઉપચેાગની અપેક્ષાએ ઉપયેાગશુન્ય કહેવાય છે.
જ્ઞેયપદા ને જાણી શકવાની શકિત, આત્મામાં હાવા છતાં, ઇન્દ્રિયપ્રત્યક્ષ પદાથ પ્રત્યે લક્ષ–ધ્યાન ન હાય, આત્મિક વિજળીને કર', ોય પદાને લાગુ ન હાય, તે પણ જ્ઞેય પદાને જાણી શકાતા નથી. જેમ વિજળીના કરટ (કનેકશન) લાગુ કર્યા વિના, ઘરમાં કરાયેલ વિજળીફીટીંગમાંથી વિજળીના પ્રકાશ થઈ શકતા નથી, તેવી રીતે આત્માના ઉપયાગસ્વરૂપ કટને લાગુ કવિના, જ્ઞેયપદાર્થનું જ્ઞાન, જીવને થઈ શકતુ નથી. આત્મા તે। જ્ઞાનશકિતરૂપ વિજળીનુ' પાવર હાઉસ છે. ઉપયાગ એ કરંટ છે, અને જ્ઞાન એ પ્રકાશ છે. કહ્યું છે કે :-જ્ઞાયતે જીિવતે વશ્ર્વનેન કૃતિ જ્ઞાનમ્ એટલે જેનાવડે વસ્તુના બેધ થાય તેનું નામ જ્ઞાન છે. તેના બે પ્રકાર છે. (૧) સામાન્ય મેધ અને (૨) વિશેષષ. સામાન્યબેધને દર્શન કહેવામાં આવે છે. અને વિશેષએધને જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. આ સામાન્ય મેધની પ્રાપ્તિસમયે અને વિશેષષેધની પ્રાપ્તિસમયે ઉપચાગ તા અવશ્ય વતા જ હેાવાથી સામાન્ય ખાધ સમયના ઉપયાગ તે સામાન્યપયોગ, અને વિશેષબેધ
