________________
૩૩
ઉપયોગ, ભાવના, પરિણામ અને પ્રવૃત્તિ સમયને ઉપગ તે વિશેષપગ કહેવાય છે. એટલે દર્શનને સામાન્ય પગ અથવા નિરાકાર ઉપગ, અને જ્ઞાનને વિશેષ ઉપયોગ અથવા સાકારઉપયોગ કહી શકાય. છદ્મસ્થને યાને આપણને પ્રથમ દર્શન થાય છે. અને પછી જ્ઞાન થાય છે, જ્યારે કેવળી ભગવંતેને પ્રથમ જ્ઞાને પગ અને પછી દર્શને પગ થાય છે. આ પ્રમાણે સમયે સમયે એ રીતે જ્ઞાન પગ અને દર્શને પગને ક્રમ ચાલુ જ હોય. છે. વળી છવાસ્થને ઉપગ મૂક પડે છે. જ્યારે કેવલીને ઉપગ મૂકવાની જરૂર રહેતી નથી. આ પ્રમાણે ઉપગની પરાવૃત્તિ એ જીવનો સ્વભાવ છે.
વિશ્વમાં જે લાગણયુક્ત અને સુખ દુઃખના અનુભવ યુક્ત પદાર્થ છે, તે પદાર્થને જ જીવ કહેવાય છે. લાગણી રહિત સર્વ પદાર્થો જડ છે. આહાર-ભય-મૈથુન–પરિગ્રહ, ક્રોધ-માન-માયા, લોભ, સુખદુઃખ, વગેરે શુભ-અશુભ, શુદ્ધ-અશુદ્ધ લાગણીઓ, સર્વ પદાર્થ સ્વરૂપને ખ્યાલ, જગતના પ્રાણિમાત્રમાં ન્યૂનાધિક પ્રમાણમાં પણ જોવામાં આવે છે. એકના એક જીવમાં પણ એકથી અન્યસમયમાં આ લાગણીઓનું ન્યૂનાધિકપણું હોય છે. એક સમયે અનુભવેલી તે લાગણીઓનું અન્યસમયે સ્મરણ પણ થયા કરે છે. આવી લાગણીઓ, પદાર્થ સ્વરૂપને ખ્યાલ, અને ભૂતપૂર્વ લાગણીઓનું સ્મરણ, જીવને અનુભવવામાં જીવને ચૈતન્યગુણ અર્થાત્ જ્ઞાનગુણ છે. જ્યાં જ્ઞાનગુણુ યા ચત--
