________________
૪પ
ક્રિયા શક્તિ યા આત્મવીર્ય થઈ શકે જ નહિં. એ રીતે દરેક ગુણને ક્રિયાશીલ બનવા માટે સહકાર દેનાર જીવને વીર્ય ગુણ છે. તેવી રીતે જ્ઞાનગુણના ઉપયોગ વિના વીર્ય પણ સફરી શકતું નહિં હેવાથી, વીર્યને સહાય જ્ઞાનગુણની છે. આ સર્વ ગુણે કંઈ આત્મદ્રવ્યથી ભિન્ન નથી. કેમકે જે ગુણ, જે વસ્તુને હોય તે, ગુણ, તે ગુણથી ભિન્ન હોઈ શકે નહિ. ગુણ અને ગુણને અભેદ સંબંધ છે.
આત્મા, જેમ-જ્ઞાન-દર્શનથી યુક્ત છે, તેમ વીર્યથી પણ યુક્ત છે. વૈદકની પરિભાષામાં વિર્યને અર્થ શુક થાય, છે. પણ અહિં તેને અર્થ ક્રિયાશક્તિ સમજવાનો છે. આ શક્તિ વડે જ, પ્રત્યેક આત્મા, કોઈ પણ ક્રિયા કે પ્રવૃત્તિ કરવાને શક્તિમાન થાય છે. જાણવું, દેખવું, શુદ્ધાત્મ પરિ.
તિરૂપ નિજરમ્ય વિષે રમણતા કરવી, વિભાવ પરિણતિમાં રમણતા કરવી, ઈત્યાદિ આત્મિક આંતરિક પ્રવૃત્તિઓ, તથા ખાવું, પીવું, સુવું, ઊઠવું, બેસવું, ચાલવું, દોડવું, વિચાર કરવા, વાતે કરવી, આનંદ વિનેદ કરે, ધર્મની આરાધના કરવી, વગેરે ભૌતિક કે આધ્યાત્મિક, માનસિક-વાચિક કે કાયિક, સર્વ ક્રિયાઓ ઉપગપૂર્વક અને શક્તિરૂપ, વિર્યના લીધે જ સંભવે છે. જે આત્મામાં આ શક્તિ ન હોય તે ઉપરોકત પૈકીની કેઈપણ ક્રિયા, સંભવી શકત. જ નહિં.
અજીવ (જડ) વસ્તુઓમાં મંત્રાદિના પ્રયોગથી ક્રિયા
