________________
૪. ક્રિયા શક્તિ યા આત્મવી
જ્ઞાન, એ જીવને ગુણુ છે. એ જ્ઞાનગુણ તે જ્ઞેય પદાર્થને જાણવાનું કારણ ( સાધન) હેાઇ, જાણવા માટે થતી જ્ઞાન સ્ફૂરણાએ પ્રવૃત્તિ, તે ક્રિયા છે. અને એ પ્રવૃત્તિ દ્વારા થતું જ્ઞેય પદાનું જાણપણું, તે કા` છે. એ કરણ ( સાધન ), કાય અને ક્રિયાના કર્તા જીવજ છે. જીવ સિવાય એ ત્રણે ખાખતા કાઈમાં હાઈ શકે જ નહિ.
કોઈ પણ કાર્ય કરવાની ઇચ્છાવાળામાં પ્રથમ તે કાય કરવાની યાગ્યતા હાથી હાઈ એ. ચેાગ્યતાવાળા જ કાય કરી શકે. તે ચેગ્યતાનુસાર કાર્યંસિદ્ધ કરવાને તે ક્રિયાશીલ અને ત્યારે ક્રિયાપ્રવૃત્તિ થઈ કહેવાય. આ ક્રિયાપ્રવૃત્તિને પુરૂષા પણુ કહેવાય. કારણ કે પુરૂષા, એ, ક્રિયાશક્તિને કામે લગાડવા રૂપ છે.
જ્ઞેય ( જાણવા ચાગ્ય ) પદાર્થીનું' ભાન થવામાં જીવની જ્ઞાનગુણુરૂપ ચેાગ્યતા જ કામ કરતી હાવા છતાં, જાણવા માટે જીવને ક્રિયાશીલ બનવુ જ પડે છે. ક્રિયાશીલ બનવાથી જ પેાતાના જ્ઞાનગુણુ વડે જ્ઞેયપદાર્થને જાણી શકાય છે. આ હકીકત એક સ્થૂલ દ્રષ્ટાંતદ્વારા વિચારવાથી સમજવામાં સરલતા રહેશે.
