________________
ઇન્દ્રિયા અને મન
૬૧.
નજીકના સ’મધવાળી તે ઉપકરણેન્દ્રિયા જ છે. આંખકાન તે મહારથી સારા હેાય તે પણ જોઈ કે સાંભળી ન શકાય તેવુ'ય અને છે. માહ્યાકાર આંખ હાવા છતાં આંધળે. જોઈ શકતા નથી. તેવી રીતે બહેરા પણુ સાંભળી શકતા નથી, એવું પણ કયારેક હાઈ શકે છે.
વળી સાધન સારૂ હાવા છતાં સાધનના ઉપયેગ કરનાર ન હેાય તે પણ કાય થતુ નથી. તેવી રીતે બાહ્ય . અને અભ્યતર દ્રવ્યેન્દ્રિયા બરાબર હાવા છતાં શરીરમાંથી જીવ ચાલ્યે! ગયા બાદ મૃતશરીરની તે દ્રવ્યેન્દ્રિય સ્વય વિષયગ્રહણ ક'ઈ કરતી નથી. આ હકીકત ઉપરથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે પદાર્થ ને જાણનાર જીવ છે. અને ભાવેન્દ્રિયાદ્વારા જાણવામાં તેને સાધનભૂત એવી ઉપકરણેન્દ્રિયા જ છે. આ ઉપકરણેન્દ્રિયાની ખેાળીરૂપે-ડખ્ખીરૂપે-બાહ્યાકારરૂપે દેખાતી નિવૃત્તિ ઇન્દ્રિયા છે.
આત્મામાં સર્વજ્ઞ શકિતરૂપે ા કેવલજ્ઞાન છે. તેના ઉપર કેવળજ્ઞાનાવરણીય કનું આવરણ છે. છતાં જ્ઞાનના જે કાંઈ પ્રકાશ પડે છે, તેના ઉપર મનઃપર્યાય જ્ઞાનાવરણીય: અવધિજ્ઞાનાવરણીય મતિજ્ઞાનાવરણીય: શ્રુતજ્ઞાનાવરણીયઃ કાંનાં આવરણા છે. જેથી આત્મા, સર્વજ્ઞ હાવા છતાં તે તે જ્ઞાનાવરણીય કર્માંના ઉદયથી સઘળું જાણી શકતા નથી.. છતાં તે કર્માંના કઈક ક્ષય અને કંઈક ઉપશમભાવથી, એટલે યેાપશમ ભાવથી તે જ્ઞાનપ્રકાશ કઈક કંઈક અશે.
:
