________________
ઇન્દ્રિયો અને મન
૫૯ છે. ભાવેન્દ્રિની પ્રાપ્તિ તે જીવને પિતાના જ્ઞાનાવરણીય કર્મના પશમાનુસારે થાય છે. અને તેથી તે આત્માના જ્ઞાનગુણરૂપે હોઈ, ગુણી અને ગુણના અભિન્ન સ્વરૂપે આત્મા સાથે જ સંબંધિત બની રહેલ છે. તેમાં જ્ઞાન વરણીયકર્મના ક્ષેપશમાનુસારે હાનિવૃદ્ધિ થતી રહે, પરંતુ સર્વથા તે જ્ઞાનગુણરહિત કોઈપણ જીવ બની જાતે જ નથી.
જીવનું શરીર અને દ્રવ્યેન્દ્રિયે એક જ જાતના મસાલામાંથી બનેલ હોવા છતાં તેમાં ફેર માત્ર એટલે જ હોય છે કે :
બરાકમાં આવેલ પદાર્થનું શરીર બનેલું છે. રાકને પહેલો રસ થાય છે. અને શરીરમાં તે જરૂરી ઠેકાણે વહેંચાય છે. તેમાંથી લેહી, માંસ, મેદ, હાડકાં, મજજા, મગજ, વીર્ય અને ઓજસ ઉત્પન થઈ પોતપોતાના આશયમાં સૌ સૌને ગ્ય ઠેકાણે જરૂરીયાત પ્રમાણે વહેંચાઈને ગોઠવાય છે, તથા શરીરમાં ફેલાય છે. તેમાંથી બીજી ધાતુઓ, ઉપધાતુઓ, નસે, વાળ, સ્નાયુઓ, ચામડી વગેરે બને છે. તથા દરેકના મેલ અને મળ પણ જુદા પડીને જુદાજુદા દ્વારેથી બહાર નીકળ્યા કરે છે. પરંતુ એ બધામાંથી વધારે શક્તિશાળી, તીવ્ર અને દેદીપ્યમાન તત્વોમાંથી ઉપકરણેન્દ્રિય અને તે તે ઈન્દ્રિયોને લગતા જ્ઞાનતંતુઓ બને છે.
આમાં આંખ-નાક-કાન વગેરે બહાર જણાતા અને
