________________
- ૩૦
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ ઉત્કંઠા હોવા છતાં પણ, પરિણામ અને પ્રવૃત્તિમાં આત્મા, આગળ નહિં વધી શક્તાં, ભાવના સુધી જ રેકાઈ જાય છે. અને લક્ષ્ય પ્રાપ્તિની સુવિધા મળી જતાં, વિના વિલંબે પરિણામ અને પ્રવૃત્તિમાં પુરૂષાર્થ બને છે,
અહિં ભાવના, પરિણામ અને પ્રવૃત્તિમાં ઉપગનું અનુસંધાન તે અવશ્ય ચાલુ જ હોય છે. કારણ કે આત્મિક વિઘત કરંટસ્વરૂપ ઉપગના જોડાણ વિના, ભાવના-પરિગુમ અને પ્રવૃત્તિ સંભવે જ નહિ. જડ અને ચેતન પદાર્થોની ભિન્નતાનું કારણ એ જ છે કે જ્યાં ઉપયોગ હોય, ત્યાં જ ચેતન (જીવ) છે. જ્યાં ઉપયોગ નથી ત્યાં જીવતત્વ નહિં હતાં અજીવત્વ યા જડત્વ જ છે. ઉપગ તે જીવને જ હોઈ, ભાવના, પરિણામ અને પ્રવૃત્તિ પણ જીવમાં જ હોય. વળી ભાવના, પરિણામ અને પ્રવૃત્તિ હેય, ત્યાં જ સુખ અને દુઃખ પણ સંભવે. અજીવ યા જડમાં નથી ઉપગ, નથી ભાવના, નથી પરિણમ, નથી સ્વેચ્છાએ પ્રવૃત્તિ, અને નથી સુખ કે દુઃખની લાગણી.
ઉપયોગ, એ જૈન પારિભાષિક શબ્દ હોવાથી કેટલાક બાળજીને તેની સમજ પ્રાપ્ત થતી નથી. લૌકિક ભાષામાં જેને આપણે ધ્યાન-એકાગ્રતા-તન્મયતા–ચિત્ત ચટાડવું–લક્ષ રાખવું–ભાન રાખવું–ખ્યાલ રાખવે-કહીએ છીએ, તે બધા શબ્દો, ઉપગ સૂચક જ છે. ધ્યાન રાખજે, ખ્યાલ રાખજે,
ખ્યાલ છે કે ભૂલી ગયા? એ બધું કથન, ઉપગ અંગેનું ' જ છે. બજારમાં અમુક વસ્તુઓ ખરીદવા નીકળનાર, ખરી
