________________
૩. ઉપયાગ, ભાવના, પરિણામ અને પ્રવૃત્તિ
વિશ્વના કોઈપણ પદાર્થ યા વિષય પરત્વે જીવનું લક્ષ (ધ્યાન) ખેંચાયા બાદ, હેય અને ઉપાદેય અર્થાત્ ગ્રહણ અને ત્યાગનું લક્ષ્ય નિષ્ણુિ ત થાય છે. અને ત્યારબાદ નિર્ણિત લક્ષ્યાનુ. સરા લક્ષ્યસિદ્ધિ માટે જીવ, તત્પરતા પૂર્વક પ્રવૃત્તિશીલ અને છે. અહિં લક્ષ તે જીવના ઉપયોગ છે. લક્ષ્ય તે ભાવના છે. તત્પરતા તે પરિણામ છે. અને પ્રયત્ન-પુરૂષાથ તે પ્રવૃત્તિ છે. જૈનદર્શન કહે છે કે આ સમગ્ર વિશ્વ તે જીવ અને અજીવ, યા ચેતન અને જડ, એ એ તત્ત્વાથી ભરપુર છે. તેમાં જડ તત્ત્વાનું વગી કરણ પાંચ ભેદે દર્શાવી તે પૈકીના એક ભેદને પુદ્ગલ નામે ઓળખાવ્યું છે. વિશ્વમાં સદાના માટે અસ્તિત્વ ધરાવતા ધ, અધમ, આકાશ, અને કાળ, એ ચાર જડ પદાર્થાં અરૂપી હોવાથી ઇન્દ્રિયગમ્ય ખની શકતા નથી.
આધુનિક વિજ્ઞાનની શેાધ મુખ્યત્વે કરીને જડ પદાર્થોં અંગેની જ, અને તેમાં પણ જૈનદર્શને પ્રરૂપિત પાંચ જડપદાર્થોં પૈકીના એક ભેદ જેને પુદ્ગલ કહેવાય છે, તે અ ંગેનીજ છે. જેને વૈજ્ઞાનિક ભાષામાં Matter (મેટર) કહેવાય છે, જૈનદન કહે છે કે સમસ્ત સૃષ્ટિ, જીવ અને પાંચ
