________________
ઉપયોગ, ભાવના, પરિણામ અને પ્રવૃત્તિ
૨૯
અજીવ પૈકીના પાંચમા અજીવ પદાર્થ, પુદ્ગલના વિવિધ અણુ યા આસમુહ સ્વરૂપ વિવિધ વિભાગેથી ભરપુર છે. દશ્ય જગત, તે વિવિધ અણસમુહસ્વરૂપ પુદગલનું જ બનેલું છે. તેવી રીતે આધુનિક વિજ્ઞાન પણ જણાવે છે કે “સમસ્ત સુષ્ટિ વીજળીમય છે અને પ્રત્યેક પદાર્થ તે વીજળીના કણ, વીજળીના તરંગોથી ભરેલું છે. માનવ શરીર પણ એક વીજળી ઘર છે. એ રીતે વિજ્ઞાન, માત્ર જડ પદાર્થ સ્વરૂપ વીજળીની જ સમજ સુધી પહોંચ્યું છે. અહિં વીજળી એ એક પૌગલિક શકિતરૂપ છે. જ્યારે જૈનદર્શને તે આત્મિક શકિતરૂપ વીજળીનું પણ અતિસ્પષ્ટ અને વિશદ વર્ણન કર્યું છે. જૈનદર્શન કહે છે કે આત્મિક વીજળીને કરંટ, અદશ્ય શક્તિવડે સંકલ્પના સ્પન્દનથી અખંડ વિચાર ધારાના વાયરે (તાર) દ્વારા લક્ષ્યપર્યત લાગુ થાય, તેને ઉપગ યા લક્ષ કહેવાય છે. એ રીતે વર્તતા ઉપયોગના કારણે, તે સમયે ઈન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ વત્તતા પદાર્થ અંગે, અગર પૂર્વે અનુભવેલ પ્રત્યક્ષતાની સ્મૃતિરૂપ પદાર્થ અંગે, આત્મા પોતે વિવિધ લાગણીઓમાં વસ્તી, પિતાની બુદ્ધિ અને વિવેક અનુસાર, પિતાના હિતાહિતનું યા ગ્રહણ અને ત્યાગનું લક્ષ્ય નિર્ણિત કરી રહે, ત્યારે તે નિર્ણયાતાને ભાવના કહેવાય છે. લય યા ભાવનાનુસાર,લક્ષ્ય સંગેની પ્રાપ્તિ માટે, જીવ, વાચિક અગર કાયિક પુરૂષાર્થ કરવા પ્રેરાય–તત્પર બને તેને પરિણામ કહેવાય છે. અને તેવા પુરૂષાર્થમાં કાર્યશીલ બને, એટલે તેને પ્રવૃત્તિ કહેવાય છે નિર્ણિત લક્ષ્યાનુસાર તેની પ્રાપ્તિના સંગે તે સમયે અનુકુલ ન હોય તે લક્ષ્ય પ્રાપ્તિની તીવ્ર
