Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 01
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
H....
.
अनुयोगचन्द्रिका टीका. सू० १ पञ्चविधज्ञानस्वरूपनिरूपणम् इन्द्रियजन्यविशिष्टज्ञानावकः। अतः सामान्यविशेषयोनियोः सामानाधिकरण्यम् । इदं मतिज्ञानमप्युच्यते ॥१॥
(२) श्रुतज्ञानम्-श्रुतं-श्रुतिः-श्रणं ज्ञानविशेषः। तच्च कीदृशम् ? उच्यते, शादाय श्रवणेन भाषणादिना वा रज्ज्ञान मुरपद्यते तदेव श्रुतम् । अत्र श्रुतशब्देन श्रुतज्ञानं गृह्यते-ज्ञानं प्रभेद: करणान्तःपातित्वात् । न तु श्रूयते' इति ब्युत्पत्त्या शब्दार्थकः श्रुतशब्दः । लव्धिरूपे मतिज्ञाने सति पश्चात् श्रुतज्ञान मुत्पद्यते, न तु मतिज्ञानाभावे। अतो मतिज्ञानं कारणं श्रुतज्ञानस्य । ज्ञान है। यहां ज्ञान शब्द सामान्यज्ञान का वा वक और अभि नवोध शब्द इन्द्रिय और मन से उत्पन्न होने वाले विशिष्टज्ञान का वाचक है। अतः" 'आभिनिबोधिकं च तज्ज्ञानं च आभिनिबोधिज्ञान" इस तरह से इन दोनों सामान्य विशेष ज्ञानों में समानाधिकरणमा हुई है। इस आभिनिबोधिकज्ञान का दूसरा नाम मतिज्ञान भी है। . श्रुतज्ञान-श-द के श्रवण से अथवा भापण आदि से जो ज्ञान उत्पन्न होता है वह-ज्ञान श्रुतज्ञान है । ज्ञान के प्रभेदों के प्रकरण के आने के कारण यहां श्रुतशब्द से ज्ञान का ग्रहण हुआ। श्रुत से शब्द का नहीं । "श्रूयते" इति श्रुतं इस प्रकार की व्युत्पत्ति से श्रुत शब्दरूप अर्थ का वाचक भी हाता है परन्तु वह शब्दार्थक श्रुत यहाँ गृहीत नहीं हुआ है । कारण वह शन्द पौद्गलिक पर्याय होने से अचेतन है, और ज्ञान आत्मा का निजस्वरूप होने से चेतन है। જ્ઞાન છે.” અહીં જ્ઞાન પદ સામાન્ય જ્ઞાનનું વાચક છે અને અભિનિબે ધ પદ ઈન્દ્રિો અને પાનની સહાયતાથી ઉત્પન્ન થનાર વિશિષ્ટ જ્ઞાનનું વાચક છે. તેથી "आभिनिवाधिकं च तज्ज्ञानं च आभिनिवाधिक ज्ञान" । प्रारे ते पन्ने સામાન્ય વિશેષ જ્ઞાનમાં સમાનાધિકરણતા થઈ છે. આ આભિનિબધિક જ્ઞાનનું બીજું નામ મતિજ્ઞાન પણ છે. . (૨) શ્રતજ્ઞાન–શબ્દના શ્રવણથી અથવા ભાષણ આદિ વડે જે જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે તેને શ્રુતજ્ઞાન કહે છે. જ્ઞાનના પ્રત્યેના પ્રકરણમાં આવી જતું હોવાને લીધે અહીં કૃત શબ્દ વડે જ્ઞાનનું જ ગ્રહણ થયું છે–અહીં કૃત” પદ દ્વારા श६ गडीत यस नथी. 'श्रयते इति श्रत” २0 प्रारनी ०युत्पत्तिने मायारे શ્રત પદ શાદરૂપ અર્થનું વાચક પણ સંભવી શકે છે, પરંતુ તે શબ્દાર્થક શ્રુત અહીં ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું નથી. કારણ કે તે શ દ પૌગલિક પર્યાયરૂપ
प.श्री मन्ये.न छ, ज्ञान सामाना नि ९५३५ हावाही येतन छे.
For Private and Personal Use Only
