________________
૩૦ ]
[ ગિદષ્ટિ સમુચ્ચય વ્યાખ્યાને-ભાગ ૨
“જૂના માવ સંat પૂજા બે પ્રકારે - (૧) દ્રવ્યસંકેચ અને એમ પત્ની – સંતાન સગાં-સ્નેહી–પરિવાર (૨) ભાવસંકોચ
વગેરે પર કેટલે બધે પ્રેમ છે ? એકલે પ્રેમ (૧) દ્રવ્ય-સંકેચમાં બે ચીજ સંકેચવાની જ નહિ પણ એના માટે માન છે, લાગણીઆવે. (૧) બાહ્ય દ્રવ્ય, અને (૨) શરીર, મમતા–બહુમાન છે. એ ભાવને એમાંથી સંકોચી શરીરના અંગે. ભગવાનની દ્રવ્ય પૂજા માટે લઈને હવે માત્ર પરમાત્મા પર એ માન . (૧) પોતાના ઉપભેગના દ્રવ્યોમાંથી સંકોચ –બહુમાન લાગણી–મમતા વગેરેના ભાવ જેડકરીને પરમાત્માના ચરણે અર્પણ કરવા માટે વાના છે. શ્રદ્ધા–પ્રીતિ ભક્તિ જેવી પરમાત્મા દૂધ, ચંદન, કેશર, પુષ્પ, ધૂપ, ઘી, વગેરે તેમજ પર, એવી દુન્યવી વસ્તુ પર નહિ. આ ભાવ, વરખ આભૂષણ વગેરે દ્રવ્ય લવાય. એમ સંકોચ કરાય એ પરમાત્માની ભાવથી પૂજા છે.
(૨) પ્રભુની પૂજા માટે પોતાના ગમે તેમ મનને મુંઝવણ થાય કે – રહેલા ગાત્રને સંકેચીને વિશિષ્ટ મુદ્રા-આસનમાં પ્રાદુન્યવી માયા પર અનંતા અનંત કાળથી શેઠદા. ત. સૂત્રે સ્તુતિ સ્તવન બેલતાં લાગેલા આ ભાવ એના પરથી ઊઠીને પરમાત્મા હાથની અંજલિ ગમુદ્રાઓ જોડે, બે ઢીંચણ પર શી રીતે લાગે ? જમીન પર સ્થાપે, હાથની કોણી પેટ ઉપર ઉ૦- બંને વચ્ચે મોટો ફરક દેખીને રાખે ઊભા હોય ત્યારે બે પગ વચ્ચે અંતર દિલના ભાવ ભગવાન પર સહેજે લાગે. બાળક આગળમાં ૪ આંગળ અને પાછળમાં તેથી સહેજ રમતપ્રિય હોય છે, એને ભણવું નથી ગમતું. ઓછું અંતર રાખે, મેં આંખ માત્ર પ્રભુ તરફ પરંતુ તેય માબાપના એને શાળામાં જોડવાના જ, બાકીની ત્રણ દિશામાં લઈ જવાને ત્યાગ રાખે. પ્રયત્નથી કાળે કરીને એજ બાળકને રખડપટ્ટી આ બધા કાયિક સંકેચ. • વાચિક સંકેચમાં અને ભણતર વચ્ચે મેટો ફરક માલુમ પડતાં રમત વચનને સંકેચી સૂત્ર-સ્તુતિ-સ્તવન સિવાયનું પરની પ્રીતિ ઉઠાવી લઈને ભણતર પર પ્રીતિ બોલવાનું બંધ રાખે. • મનઃ સંકેચમાં મનને લગાડે છે ને ? એમ અહી દુન્યવી માયા એક બહારના પદાર્થોમાંથી સંકેચીને માત્ર પ્રભુ- ભવની, ને તે પણ જીવને સ્વસ્થતા ચૂકાવી પૂજામાં જ રાખે. એમાંય દ્રવ્ય પૂજા પત્યા અસ્વસ્થ બનાવનારી, ને અંતે ભવમાં ભટકાવપછી મનને એમાંથી સંકેચીને માત્ર ભાવ નારી છે. ત્યારે, પરમાત્મા ભવભવના સગા, ને પૂજામાં જ રાખે. આ બધી દ્રવ્ય-સંકોચ રૂપ અહીં પણ અસ્વસ્થતા મિટાવી જીવને સ્વસ્થ પૂજા થઈ...
બનાવનારા, અને પરભવે સદ્ગતિ પમાડનારા ! (૨) હવે ભાવ-સંકેચમાં શું શું આવે આ મેટો ફરક સમજાય તે સહેજે મોહએ જોઈએ –
માયા પરથી લાગણી–મમતા-માન–બહુમાન પરમાત્માની ભાવથી પૂજા થાને ભાવવગેરે ભાવ ઊઠીને પરમાત્મા પર લાગી શકે. ભક્તિ કરવા માટે પોતાના આત્માના ભાવને એમ દુન્યવી માયા વિશ્વાસઘાતક દેખાયાથી સંકેચ કરવાને છે. આત્માના ભાવ એટલે કે પણ એના પરથી ભાવ ઊઠી જાય, દુકાનને
હુમાન મમતા – લાગણી પ્રેમ-આદર નોકર વર્ષોથી કામ કરતા દેખાતે હોય પરંતુ વગેરે જગતના જડ ચેતન પદાર્થ ઉપર પથરા- કોઈ અણધારી પળે જે દેખાઈ જાય કે “એ યેલાં છે, પૈસા, માલ-મિત, મકાન–દુકાન, આપણા હરિફ વેપારીમાં ભળી ગયું છે, અને
