________________
૨૫૬ ].
[ યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય વ્યાખ્યાને-ભાગ ૨ સૌથી મોટું પ્રાયશ્ચિત લાગે. વાણીના જે, આ સર્વ ઉચિતનું આચરણ અને ઉચિત કૃત્યનું આ કેવું મહત્વ બતાવે છે ! નાના પણ અનુચિતને ત્યાગ, એ સમ્યગ્ગદર્શન એમ જવાબ તે આપે, પણ “શું છે?” કહે પામ્યા પહેલાની ભૂમિકામાં છે. તે પછી તે એ તે છડાઈને અનુચિત બેલ છે, માટે સમ્યગદર્શન પામ્યા પછી તે ઉચિત–આદર ત્યાં પણ પ્રાયશ્ચિત. એ સૂચવે છે કે જરા પણ અને અનુચિતત્યાગ માટે કેટલી બધી ખબર અનુચિત બેલ પણ ન બોલાય, દા. ત. સાધુએ દારી જોઈએ? વિચારમાં પણ જરાય અનુ. બીજા સાધુ પાસે કોઈ કામ કરાવવું હોય ને ચિત ન આવવું જોઈએ. કહે “આટલું કરજે” તે તે પણ અનુચિત પ્ર-પણ મન કાબૂમાં નથી રહેતું એટલે બેલ છે. સાધુએ “ઈચ્છાકાર’ સામાચારી અનુચિતના વિચાર આવી જાય છે. પાળવાની છે, એટલે બીજાને કામ ચીંધતાં
ઉ–આ પિતાની જાતને ન ઓળખ્યાને એની ઈચ્છા પૂછવાની છે કે “આટલું કરશે?”
સવાલ છે. સમજી રાખે, મન-વચન-કાયા એ એમ ભૂલ થાય ત્યાં “મિચ્છાકાર” સામાચારી
આપણું સાધન છે, તેથી એના પર આપણે પાળવાની “મિચ્છામિ દુક્કડ' બેલવાનું એ
અધિકાર છે. આપણે ધારીએ તે રીતે એને ઉચિત કૃત્ય છે. એ ન બોલે તે પ્રાયશ્ચિત્ત લાગે.
વાપરી શકીએ, વાપરતાં ફેરવી શકીએ, સમસ્ત સમાચાર-પાલન એ ઉચિત કૃત્ય. એને
ને વાપરવાનું બંધ પણ કરી શકીએ. આ ભંગ કરે એ અનુચિત કૃત્ય. કેઈ કષાય કરે છે,
અધિકારની ઓળખ નથી તેથી મન-વચનઆવે ત્યાં “મહાનુભાવ” કહીને શાંતપણે
કાયાના શેઠ બનવાને બદલે ગુલામ બનાય છે. મિઠાશથી ઉત્તર દેવે એ ઉચિત કૃત્ય. એના
મન પર અધિકાર બજાવીએ તે મનને ખોટા બદલે જે કષાયથી ઉત્તર દે, તે તે અનુચિત.
વિચારથી અટકાવી શકીએ છીએ. વાસ્તવમાં એમાં સામાની કષાયની આગમાં ગ્યાસતેલ
મૂળ પાયામાં આત્માની પિતાની વેશ્યા જ બેટી હેમવાનું થાય, આગ વધે.
છે, તેથી મન એ પ્રમાણે ખોટા વિચાર કરે છે. એમાંય વાણીથી મીઠું બેલે, પણ મનમાં આપણા મનના માલિક બને :જુદું રાખે, તો તે માનસિક અનુચિત કૃત્ય થયું.
- દા. ત. શેઠને દાન ન દેવાની લેહ્યા હોય - એટલે સેક્રેટરીને કહી રાખ્યું હોય છે કે “હું
કઈ માગનારને મોકલું તે એને આડા અવળા અનુચિત કૃત્યથી બચવા આ નિર્ધાર જોઈએ
પ્રશ્નો કરી, યા ઓઠ કેડ સમજાવીને એમજ કે “અનુચિતને ત્યાગ એ જીવનની મોટી
રવાના કરજે.' પછી કોઈ ધર્મની ટીપ લઈને મૂડી છે, તેથી મારી સગવડ ને મારું સન્માન આવે ત્યારે શેઠ કહે “વાહ! સરસ કામ છે. એવા પડે તે ખાઈશ, પરંતુ અનુચિત કશું આમાં તે દેવું જ જોઈએ. તમે જુઓને સેક્રેટનહિ આચ.વિચારમાં પણ નહિ; કેમકે સગવડ ફીને મળે” બસ, પછી સેક્રેટરીને મળતાં એ સ્વમાન સાચવેલા તુચ્છ છે, આત્માનું બહુ ભલું એવા ઊઠા ભણાવશે કે પેલા નિરાશ થઈ કરનારા નહિ, તેમ લાંબુ ચાલનારા નહિ. ત્યારે
; રવાના થશે, કહેશે “આ સેક્રેટરી જ ખોટો લાગે અનચિત્ત કૃત્યને ત્યાગ અને એની પાછળની છે. શેઠે તે સારે જવાબ આપેલો.” વાસ્તવમાં શુભ ભાવના એ અહીં અને પરલોક માટે મેટી જેમ અંદરખાને શેઠ જ લુ, એવું અહીં મૂડી બને છે.”
આત્માની અંદરખાને લેશ્યા જ ખટી. તેથી
