Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcazataprakaraNaprAsAda-sUtraNasUtradhAra-pUrvadharamaharSi-vAcakapravaramI umAsvAti-bhagavat-praNItaM svopajJakArikA-bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika 'caturdazazata-prakaraNakartR zrImad-haribhadrasUri-viracitavRttisamalaGkRtam zrIvalyAdhAvinamAna adhyAya 4zatI anupATa * lAvAnuvAhavAra* pU. AcArya zrI vijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvata parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjaze - I kI II DIkgs , yogabinduH ya va zrI DI DaNaka thATi cakaccha) - ro gAvAnuz) paNal| tala kADhI lIdhA hatA paNa ' vAvALavAyA jikaryuM thAya AcAryadeva zrImada di rararIkharasUrIzvarajI mahArAja (be bhAga) mAsa ala parI harinasUri omAra dvitIya oree inst E poo poo na zaT | "gore TL TFITS upadezapada graMtha titlii maNiiti 1, Cara Buat VHPmAthAPino ekAriliPi Uts) gujawnI bhAvAnuvAda (c)]rdvaniTI, UNIT sArI Lii jicien:/giNiatu0 ( pI ramatamatAMya temai[fTM kA azvina mArga-1 zrI aSTaka prakaraNa A Fithlal'IHITY/) pUjyAgAI bhI rAjayonAsUrIbAjI mAkara - yama HIT ja rANAdhIna vijayajI muja mA , bau rAjagomaramUjI panna mahArAja (be bhAga) (be bhAga) pUjaya AdyArthI pro haribhahari viraMcita phanI bAga ravato parAzaka prakaraNa pAvakaja jAdhaasdhIkA parama pulAvArI thI DhawalhajUrTiviyata laudazaaiAlA (puSpamAlA) (avedingre) (bhAga-2) vaparda e kare ? zrAvakadharma adhikAra gujaratI khAvAnuvAda nA bolAvI hatI #Ajawadi Nava ja. - nAva mAthAdakara - pUjya AcArya tarI zakoina surI ) HUFL) (be bhAga) erka cand ai dannig (pers zrAddha|i| allbhaprabodha pAka prakaraNa bhAga-1 zrAvakadhama adhikAra gujarAtI HivAnuvAda Fka lagAvAya ane rAtrI mahotI pU. AjhAdeva zrImad vijaya , rAkhaznarIdharaNA maeleas uh tii madha , kama. (be bhAga)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana hararara749). 11 June Finane tah gujarAtI bhAvanuvAda baMdhavihANaM 1nA dharI dajhotiSIja ma *** paesa-baMdhI *** ' zyA mArA papa-zikSakanI no kAraka AcAryadeva-zrImada vijymsuuriishvraaH| Ralhauhlt - vaDatA rAma rAma mune zrI dharmara vilAsaNa P lipBNvyFhJtt IPIKA A havecanA zaMkA-samAdhAna para rahyA tIrtha sohAmaNuM mAma dharmabiMdu prakaraNa gujarAnI khA-yAnuaat | che hakalA || kI che. muka vasAya para lAvI zakAya (be bhAga). na hatA te els bhAbyantyama (bhAga 2) --- zrI saMbodha prakaraNa / 9 zrI yazovijayajI viracita caMtilakSaNa samayeya prakaraNa dhanyavaMdanabhAvyuM muja satI maukhia ) U kAmaka dhamakarasakrAikada AjkalAka palaka (Icllo lak) na rAma 21 nA zrI mati mahArAja viradhA taQAthadhigama satra jAta nizAnA komina bhAyatA pyppriy le clapeh Us lekk leletjaibap & -RISE zrI dhasena cA mArI jI mana mAM (daza bhAga) a:hourglasolir bAdazAha praNAmo zamAAti virahita sAthe, zrI, vItarAga rastotra zrAvaka prajJapti prakaraNa USRU pU. A. zrI saMjokharasUrIzvarajI ma. pu. mA. bI cAro sUrI che , ma nI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 / / zrImad zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / / vijaya-dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUri sadgurubhyo namaH / / zAsana sa // aiM namaH // tu kramAMkaH paJcazataprakaraNagrAsAda-sUtraNasUtradhAra - pUrvadharamaharSi - vAcakapravara zrI umAsvAti bhagavat prapIta svopajJakArikA - bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata prakaraNakartR zrImad haribhadrasUri viracitavRttisamalaGkRtam // zrI toDavAAi AchA adhyAya-9 (gujarAtI anuvAda) >> bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA * saMpAdaka pU. munirAja zrI dharmazekharavijayajI gaNI sahayogI pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI prathama AvRtti : vi.saM. 2070, vI.saM. 2540, nakala : 1000 * prakAzaka * zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa pUjya AcAryazrI rAjazekharasUri bhAvAnuvAda bhavana 49/36, sIlvara lIphanI sAme, kAmataghara roDa, bhivaMDI-421 305. * prApti sthAna hindustAna mila sTorsa 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjhanI sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. phona : (02522) 232266, mo. 93212 32266 mUlya H rUA. 1,500/- (bhAga : 1 thI 10)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvizAlagacchAdhipati parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna adhyAtmayogI parama pUjya paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI mahArAjAnA ziSyaratna hAlAra deze sadharmabIjAropaka parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna vardhamAna AyaMbila tapa 100 + 80 oLInA ArAdhaka pUjayapAda paMnyAsa zrI nayabhadra vijayajI mahArAja sAhebanI pAvana preraNAthI 'zrI mAlegAMva jaina saMghe' potAnA jJAnanidhimAMthI A 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'no saMpUrNa lAbha lIdhela che. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa tenI khUba khUba anumodanA kare che. * sUcanA * A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhastha mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahIM. vAMcavA mATe A pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAnabhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhamapI ! AvavAthI4thIma ki gharavA do pas ) pa - agni saMskAra bhUmi para navanirmita pa.pU.A.bhAizrI rAjazekharasUrIzvarajI thANAyAjANI zudhdhIka72 nilama vihAra - pAlItANA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 | * bhUmikA * prastuta zAstranuM (sUtranuM) mukhya nAma tattvArthAdhigama che. A zabdano artha saMbaMdhakArikAnI 22mI kArikAnI TIkAmAM jaNAvyo che. paNa vartamAnamAM tene tattvArthasUtra evA saMkSipta nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A graMthanA kartA pUjaya umAsvAti mahArAjA che. A sUtro upara bhASya paNa temaNe ja raceluM che. digaMbaro "jyAM vastra tyAM mukti nahi" evI emanI mAnyatAne bAdha Avato hovAthI bhASyane umAsvAti mahArAjA kRta mAnatA nathI. teo bhale na mAne paNa keTalIka dalIlo vagerenA AdhAre bhASya umAsvAti mahArAjAnuM ja che ema siddha thAya che. jijJAsue e dalIlo pa.pU. AcArya zrImad AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjAe lakhelA upakramamAMthI jANI levI. e upakrama A graMthanA pahelA bhAganA aMte mudrita karavAmAM Avyo che. ' graMthano paricaya A graMtha mukhyatayA dravyAnuyogano viSaya che. jainazAsanamAM dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga ema cAra anuyoga prasiddha che. anuyoga eTale vyAkhyAna ke varNana. jemAM jIvAdi dravyonA(tattvonA) vyAkhyAnanI pradhAnatA hoya te dravyAnuyoga. jemAM AcAronuM vizeSathI varNana hoya te caraNakaraNAnuyoga. jemAM gaNita AvatuM hoya te gaNitAnuyoga. jemAM dharmakathAnuM varNana AvatuM hoya te dharmakathAnuyoga. A cAra anuyogomAM dravyAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga e be anuyogo mukhya che. te bemAM paNa apekSAe dravyAnuyoganuM mahattva vadhAre che. prastuta tattvArthasUtra dravyAnuyoganI pradhAnatAvALuM che. kAraNa ke temAM jIva vagere sAta dravyonuM(=tattvonuM) varNana che. AthI A graMthanuM mahattva ghaNuM che. A graMthane barAbara samajavAthI samyagdarzana pragaTe che ane pragaTa thayeluM samyagdarzana daDha ane nirmaLa thAya che. jemake pAMcamA adhyAyamAM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra 32 " dhikSAt vazva:" vagere sUtromAM kareluM pudgalonA baMdhanuM varNana ApaNane spaSTa samajAve che ke sarvajJa vinA bIjo koI AvI bAbato kahI zake nahi. A to mAtra eka daSTAMta rUpe jaNAvyuM. bIjI ghaNI bAbato evI che ke je sarvajJa vinA bIjo koI kahI zake nahi. prazna- umAsvAti mahArAjA kayAM sarvajJa hatA? e to chaghI hatA ethI emanuM kaheluM sarvajJoe kahyuM che ema kema kahI zakAya? uttara-pU. umAsvAti mahArAjAe A badhuM potAnI matikalpanAthI nathI kahyuM. kiMtu temanI pUrve thayelA vidvAna ane mahAna AcAryoe je kahyuM tenA AdhAre kahyuM che. temanI pUrve thayelA AcAryoe paNa potAnI pUrve thayelA mahAna jJAnI AcAryonA kathana mujaba kahyuM che ema AgaLa vadhatAM vadhatAM pUrvakAlIna AcAryoe gaNadharonA upadeza mujaba kahyuM che ane gaNadharoe sarvajJa bhagavaMte kahelA upadezanA AdhAre kahyuM che. tethI A zAstranA mULamAM sarvajJa bhagavaMta che. jenA mULamAM sarvajJa bhagavaMta na hoya tevA anya darzanakAronuM kathana sAcuM na gaNAya. ahIM kahevAno Azaya A pramANe che- janmathI aMdha hoya tevA eka puruSe hAthIne sparzIne hAthI kevo hoya teno nirNaya karyo. teNe bIjA janmathI aMdha puruSane hAthI kevA prakArano hoya te kahyuM. teNe(=bIjAe) trIjAne kahyuM. Ama janmAMdha puruSonI game teTalI lAMbI paraMparA sudhI hAthInA AkAranuM varNana thatuM rahe to paNa koIneya hAthInA sAcA AkAranuM jJAna na thAya. kAraNa ke prathama janmAMdha puruSane hAthInA AkArano sAco nirNaya thayo nathI. AMkhothI dekhato puruSa hAthInA AkArano jevo nirNaya karI zake tevo nirNaya janmAMdha puruSa game teTalo buddhizALI hoya to paNa na karI zake. (ahIM "janmathI aMdha puruSanI paraMparA" kahevAnuM kAraNa e che ke A paraMparAmAM koI puruSa dekhato hoya to tene hAthInA sAcA AkAranuM jJAna thavAno saMbhava rahe paNa paraMparAmAM badhA ja janmAMdha hoya eTale koIneya hAthInA sAcA svarUpanuM(AkAranuM) jJAna na thAya.)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 tevI rIte prastuta jainadarzana sivAyanA badhA ja darzanakAro chadmastha hovAthI temanI cAlelI paraMparAmAM AvanArA badhA ja chaba0 puruSone AtmA Adi padArthonA sAcA svarUpanuM jJAna thatuM nathI eTale teo "amArI ATalI lAMbI paraMparAthI A jJAna amane maLatuM AvyuM che" ema kahe to paNa emanuM jJAna satya nathI. (yogabiMdu gA.429 vagere) jainadarzanamAM to AtmA Adine sAkSAt jANanArA sarvajJapuruSathI paraMparA cAlI che, eTale jainadarzananI sAcI paraMparAmAM AveluM jJAna yathArtha che, mATe A tattvArtha sUtrane jANavA mATe khAsa prayatna karavo joIe. A graMtha mAtra 200 zlokathI ochA pramANavALo hovA chatAM temAM saMpUrNa jainazAsanano sAra samAvI dIdho che. jANe ke gAgaramAM sAgarane samAvI dIdho che. tethI ja kalikAlasarvajJa A.zrI hemacaMdrasUri mahArAja svaracita siddhahema zabdAnuzAsanamAM a.2 pA.2 sU.39 mAM pomAsvAti saMgrahItA: ghaNA viSayano thoDAmAM saMkSepa karavAnA viSayamAM umAsvAti mahArAjA jevA bIjA koI zreSTha nathI. ema jaNAvyuM che. graMthakArano paricaya graMthakAranI mAhitI graMthakAre pote graMthanA aMte prazastimAM saMkSepathI jaNAvI che. te A pramANe jemano yaza jagatamAM pragaTa che te zivazrI nAmanA vAcakamukhyanA praziSya agyAra aMgonA jJAtA ghoSanaMdI kSamAzramaNanA ziSya, vAcanAthI (bhaNAvanAranI apekSAe) mahAvAcaka zramaNa muMDavAdanA ziSya, vistRta kIrtivALA mUla nAmanA vAcakAcAryanA ziSya kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitA ane vAtsI gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra nyagrodhikA gAmamAM janmelA, kusumapura (pATalIputra) nAmanA zreSTha nagaramAM vicaratA, ucca nAgara zAkhAnA vAcaka zrI umAsvAtijIe guruparaMparAthI maLelA uttama arihaMta vacanone sArI rIte samajIne (zarIra-mananA) duHkhothI pIDita tathA asatyaAgamathI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 naSTabuddhivALA jagatane joIne jIvonI anukaMpAthI spaSTa arthavALA A tattvArthAdhigama nAmanA zAstranI racanA karI." A vize huM vizeSa vivecana lakhato nathI. kAraNa ke bahu vistArathI lakhavuM paDe. bahu vistArathI lakhAyelA lakhANane vAMcavAno rasa bahu alpajIvone hoya che tathA huM AMkhanI takalIphanA kAraNe vistArathI lakhavA mATe samartha paNa nathI. AthI jijJAsuoe A vize vizeSa mAhitI mATe "umAsvAti mahArAjA kyAre thayA? kayA vaMzamAM thayA" ityAdi vigato jainaparaMparAno itihAsa bhAga-1 mAMthI tathA paMDita zrI sukhalAlajI kRta tattvArtha vivecanavALA pustakamAMthI tathA pU.A. bhagavaMta zrIkesarasUrijI mahArAjAnA samudAyanAM A. zrI hemaprabhasUrijInA ziSya vidvAna muni zrIudayaprabhavijayajIgaNivare lakhela siddhasenagaNikRta TIkAnA prathama adhyAyanA TIkAnuvAdamAM lakhelI bhUmikAmAMthI tathA pa.pU. AgamoddhAraka zrIAnaMdasAgarasUri mahArAjAe lakhela tasvArthavRtanmataniyA nAmanA pustakamAMthI joI levuM. TIkAkAra maharSino paricaya tattvArthakArikA ane bhASyanI TIkA karanArA zrIharibhadrasUri mahArAjA jainazAsanamAM yAkinImahattarA dharmaputra tarIke prasiddhine pAmelA ane caudazo graMthanA praNetA haribhadrasUri mahArAjA samajavA. emaNe DupaDupikA nAmanI TIkA racI che. zabdakoSamAM DupaDupikA zabdano artha jovAmAM Avyo nathI. paNa DupaDupikA eTale nAvaDI evo artha mane jaNAya che. A TIkA pUrve vi.saM. 1992mAM ratalAma nivAsI zreSThI RSabhadevajI kesarImala jaina zvetAMbara saMsthA dvArA mudrita thaI hatI. temAM lakhAyelA upakrama pramANe A TIkA sauthI prAcIna che. arthAt siddhasena gaNikRta moTI TIkAthI paNa prAcIna che, tenA kAraNo upakramamAMthI jANI levA tathA tattvArthasUtranA bhASyanA kartA paNa umAsvAti mahArAjA hatA. 1. upakrama A pustakane aMte Apelo che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 tenA kAraNo paNa upakramamAMthI jANI levA. bhaviSyamAM vidvAnone upayogI bane te mATe A upakrama A graMthanA prathama bhAganA aMtamAM mudrita karavAmAM Avyo che. A. zrIharibhadrasUri mahArAjAe chaThThA adhyAyanA trevIsamAM sUtranA "vinayasaMpannatA" pada sudhInI TIkA karI che. tyAra pachI emanI TIkA jovAmAM AvatI nathI. kadAca e daramiyAna e mahApuruSa bimAra paDyA hoya ane kALadharma pAmyA hoya e banavA joga che. bAkI rahelI e TIkAne AcAryazrI yazobhadrasUrie uddhAra karavAno prAraMbha karyo. temaNe tyAMthI(=vinayasaMpannatA pachIthI) dazamA adhyAyanA chaThThA sUtra sudhInI TIkA uddharI che. bAkInI TIkA temanA ziSya uddhata karI che. A vigata dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI TIkAnA aMte lakhAyelA pAThathI spaSTa thAya che. AnA uparathI e paNa nizcita thAya che ke siddhasena gaNinI moTI TIkAthI A TIkA prAcIna che. anuvAda aMgenI mAhitI vi.saM. 2013mAM mAruM cAturmAsa pAlItANAmAM thayuM. te vakhate sAdhusAdhvIjIoe mArI pAse cAturmAsamAM vAMcanA ApavAnI mAMgaNI karI. AthI tattvArthasUtra upara vAcanA ApavAnuM nizcita thayuM. tattvArthasUtra upara vartamAnamAM siddhasena gaNikRta moTI TIkA ane zrIharibhadrasUrikRta nAnI TIkA e be TIkAo prasiddha che. A be TIkAone jotAM mane lAgyuM ke siddhasena gaNikRta moTI TIkA ghaNI kaThina che. AthI haribhadrasUrikRta 1. ahIM uddhata=uddhAra karyo e zabdathI zuM samajavuM? dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI vRttinA aMte lakhelA pAThanA AdhAre mane ema samajAya che ke siddhasena gaNikRta TIkAmAMthI uddhAra karyo che. ahIM zabdazaH uddhAra karyo che ema na samajavuM. kiMtu jyAM siddhasena gaNikRta TIkAmAM pATha lAMbA hoya tene TUMkAvI dIdhA, jyAM zabdanI kaThinatA hoya tyAM saraLa zabdo mUkyA ane kyAMka potAne yogya lAgyA tevA zabdo mUkyA. A rIte temaNe uddhAra karyo ema mane jaNAya che. 2. zrIharibhadrasUrie apUrNa TIkA lakhI e daramyAna siddhasena gaNie e TIkAne pUrNa karavAne badale svataMtra potAnI moTI TIkA lakhI. pachI yazobhadrasUrie e TIkAnA AdhAre haribhadrasUrinI bAkIno TIkAno uddhAra karyo.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 nAnI TIkA upara vAcanA ApavAno nirNaya karyo. zAzvatI oLI AdinA divaso sivAya cAra mAsa sudhI niyamita vAcanA cAlI. A samaye meM zrI tattvArthasUtranI zrIharibhadrasUrikRta TIkAno anuvAda karavAno saMkalpa karyo paNa anya graMthonA anuvAdanA kAraNosara A anuvAda thaI zakyo nahi. vi.saM. 2064mAM dahANu sTezananA IrAnI roDa upara AvelA upAzrayamAM Ano anuvAda zarU karyo paNa temAM zArIrika bimArI Adi ghaNA vighno AvyA. Ama chatAM vighno rUpa khaDako sAthe athaDAtI kuTAtI paNa A anuvAda naukA ghaNA vilaMbathI paNa pUrNatAnA kinAre AvelI joIne mAruM mana harSavibhora banI jAya e sahaja che. A anuvAdamAM vidvAnone ghaNI kSatio dekhAze, kyAMka vistArathI lakhavAnuM hovA chatAM vistArathI na lakhyuM hoya, kyAMka saMskRta zabdane anurUpa gujarAtI zabda lakhavAmAM bhUla karI hoya, kyAMka bhAvArtha samajavAmAM niSphaLa banyo houM, kyAMka sUtra-TIkAno artha khoTo thayo hoya ityAdi ghaNI kSatio dekhAze. Ama chatAM vidvAnone huM pU. umAsvAti mahArAjAnA zabdomAM vinaMtI karuM chuM ke putrAparAbhavanya mayitavya yuH sarvam ! (prazamarati gA.312) pitA putranA aparAdhane mApha kare tema vidvAnoe mApha karavuM. huM eka tarapha mArI buddhinI maMdatAne jouM chuM bIjI tarapha A anuvAdane jouM chuM to mArI sAme huM A kevI rIte karI zakyo?' evo praznArthacihna khaDo thAya che paNa mArA upakArI siddhAMta mahodadhi pa.pU.A.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA ane niHspRhatAmUrti parama gurudeva zrI hIrasUrIzvarajI mahArAjAnI divya kRpAdRSTinuM smaraNa thatAM ja e praznArthacita adazya thaI jAya che. AthI A prasaMge e be mahApuruSone harSa bharelA hRdayathI vaMdana karuM chuM tathA vardhamAnataponidhi (vardhamAnatapa AyaMbilanI 100+ 88 oLInA ArAdhaka) pU. gurudeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma.ne paNa bhAvabharyuM namana karuM chuM.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sahAyakonuM saMsmaraNa anuvAda pUrNa karI devA mAtrathI kArya pUrNa thaI jatuM nathI. anuvAda taiyAra thayA pachI jyAM sudhI pustaka rUpe prakAzita na thAya tyAM sudhI ghaNI javAbadArI vahana karavAnI hoya che. muni zrIdharmazekharavijayajIe A badhI javAbadArI potAnA zire laine mane e javAbadArImAMthI mukta karyo. Ama karIne temaNe mArA pratye rahelA hArdika bhAvanI abhivyakti karI che. arthanI ke zabdanI azuddhi na rahe e mATe emaNe prathama adhyAyathI AraMbhI dazamA adhyAya sudhInuM meTara zAMtithI ane ekAgratAthI vAMcyuM. pachI mupha saMzodhanamAM paNa ghaNI mahenata karI rahyA che. prupha saMzodhanamAM muni divyazekharavijayajI paNa ghaNo sahayoga ApI rahyA che. mane AMkhanI takalIpha thayA pachI badho anuvAda lakhavAmAM (huM boluM ane te lakhe e rIte) temaNe ja lakhI Apyo che. TIkAnA prAraMbhanA cAra adhyAyanA anuvAdanI presakopI muni zrI hitazekharavijayajIe karI che. bAkInA saMpUrNa bhASyasahita TIkAnA anuvAdanI presakopI muni zrIsumatizekharavijayajIe suvAcya akSaromAM taiyAra karI che tathA koI koI sthaLe anuvAda lakhavAno rahI gayo hoya te anuvAda paNa temaNe lakhI Apyo che. A prasaMge mane sAdhusevA karavAno guNa jenA svabhAvamAM rahelo che tevA muni zrIkaivalyadarzanavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. vi.saM. 2064nAM vApInAM cAturmAsamAM mane AvelI bimArImAM temaNe lagabhaga be mahinAthI paNa adhika samaya sudhI niHsvArthapaNe mArI hArdika sevA karI. muni zrIdivyazekharavijayajI mATe huM zuM lakhuM? ane keTaluM lakhuM? e prazna mane mUMjhavI rahyo che. emanA mATe TUMkamAM eTaluM ja lakhuM chuM ke zarIra aneka takalIphothI gherAtuM jAya che ane atyaMta kRza banatuM jAya che evI avasthAmAM mArA mATe e ja sarvasva che. dararoja savArabapora-sAMje e traNe samaye mAtA jema bALakane khavaDAve tema mane AhAra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 vaparAve che ane eka pachI eka davAo Ape che. mane kyAreka A dRzyanI smRti thAya che tyAre mArI AMkho AMsuothI bhInI thai jAya che. mane jyAre bhUtakALanI smRti thAya che tyAre munizrI (hamaNA paMnyAsa) ravizekharavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. varSo sudhI mArI sevA karIne mArI saMyamayAtrAmAM ane sAhityayAtrAmAM sAtha Apyo che. vi.saM. 2050mAM zeSakALamAM mane pUnA - TIMbara mArkeTamAM gADha bimArI AvI tyAre meM jIvavAnI AzA choDI dIdhI hatI tevI avasthAmAM ekalA hAthe mArI sevA karanArA muni zrIharSazekharavijayajIne paNa huM kema bhUlI zakuM ? sahavartI sarvamahAtmAo mArI sevA karavAmAM sadA utsuka rahe che Ama chatAM mAruM zArIrika ArogyanuM puNya atyaMta nabaLuM hovAnA kAraNe jemAM samAdhi rAkhavI kaThina banI jAya tevI navI navI takalIpho utpanna thayA kare che. Ama chatAM AvA sevAbhAvI mahAtmAonA prabhAvathI mAruM saMpUrNa jIvana samAdhimaya banI rahe e ja abhyarthanA. A anuvAdamAM graMthakAranA AzayathI, bhASyakAranA AzayathI, TIkAkAranA AzayathI ane jinAjJAthI viruddha kaMi paNa lakhAyuM hoya tenuM micchA mi dukkaDaM ApavApUrvaka mArI lekhinIne ahIM thobhAvI dauM chuM. - AcArya rAjazekharasUri vi.saM. 2066, Aso vada-12 kalpanagarI, muMbai-muluMDa 1. A samaye muni zrIdharmazekharavijayajI paNa pUnA hatA, teo kempamAM gADha bimArInA kAraNe pathArIvaza thayelA muni zrIkarmajitavijayajI ma.sA.nI sevAmAM rokAyelA hatA.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 11 * saMpAdakanI saMvedanA siddhAMta mahodadhi pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA gurukulavAsamAM vasIne siddhahasta bhAvAnuvAdakAra parama saMvegI pUjyapAda gurudeva AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjAe 55 varSanA nirmaLa saMyamanI kSaNone saMyama, svAdhyAya ane gurusamarpaNabhAvanI pavitra gaMgotrImAM avagAhana karatAM lagabhaga ATha varSanA alpa cAritra paryAye to atyaMta kaThIna gaNAtA 'paesabaMdho' nAmanA karmagraMtha viSayaka graMtharatnanI TIkA racI. tyArathI prAraMbhAyelI pUjyazrInI sAhityayAtrA avirata cAlatI rahI. atyaMta nAjuka nAdurastI vacce paNa AMtarika majabUta lokhaMDI manobaLanA kAraNe AtmAne taMdurasta banAve tevA keTalAya graMtharatnonA bhAvAnuvAda, lekhana, saMpAdana, saMkalana karyA. sAhityayAtrAnuM aMtima mAilasTona kahIe to prastuta 'tattvArthAdhigama sUtra' A graMtha sAthe aneka ghaTanAo saMkaLAyelI che. 'zreyAMsi bahuvighnAni mahatApi nAyate' A ukti A sarjanamAM sArthaka nIvaDI che. presara (uMcuM lohInuM dabANa)nI takalIpha vadhatAM tenI asara pUjyazrInI cakSu upara thai. tAtkAlika upAyo karAvavA chatAM eka AMkhe lagabhaga STi jatI rahI. eka AMkhathI paNa kAma cAluM rahyuM. temAM bhIvaMDInA cAturmAsa daramiyAna bIjI AMkhamAM motIyo utarAvyo. lensa je naMbarano hovo joie tenA karatAM jUdo besADyo. pariNAme bIjI AMkhe paNa lagabhaga dekhAvAnuM baMdha jevuM thayuM. A daramiyAna tattvArthAdhigama sUtrano bhAvAnuvAda cAluM hato. muMbaimAM DaoN. sujala zAha ke jeo prabhuzAsananA tattvajJAnanA parama pipAsu, sAdhu veyAvaccanA rasiyA hatA. temanA satata satata prayAsathI lagabhaga 15 TakA jeTalI dRSTino ughADa thayo. je anuvAdanuM kArya bAkI hatuM tenA vizALa kadanA akSarovALI jherokSa nakalo karAvI. pUjyazrInI AMkhe covIza naMbaranA cazmA paherAvyA. bilakula nikaTamAM lAvIne akSaro vaMcAya tenA AdhAre pUjyazrI teozrInA vinayI ziSya mu.zrI divyazekhara vi.ne kahetA jAya ane graMthanuM kArya AgaLa vadhatuM jAya. A rIte daza adhyAyanuM kArya pUrNa thatAM khyAla Avyo ke prAraMbhanA pAMca adhyAyanA 'bhASya'no anuvAda to bAkI rahI gayo che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 te paNa AvI AMkhe pUjyazrIe pUrNa karAvyo. savAra thatAM ja guru-ziSyanI joDI A kAryamAM joDAI jAya e sukhada dazya to jeNe joyuM te dhanya banyA ! jainazAsananA rAjA jevuM tRtIyapada maLyuM hovA chatAM pUjya upAdhyAyajI mahArAjAnI pelI paMkti "vahyadaSTipravAreSamuhiteSa mahAtmanaH, moravAvamAsane TA: sarvA samRddhayaH || - jJAnasAra' ne pUjyazrIe svajIvananI pratyeka kSaNomAM sArthaka karI hatI. athAka prayatna pUrNa karelA anuvAda pachInI je kArya siddhinI sukhada kSaNo hatI tenA sAkSI je banyA hoya te kahI zake ke pUjyazrI keTalA prasanna hatA ! siddhinI anubhUtione akSara deha ApIne prastAvanA rUpe lakhavAno jyAre avasara Avyo te kSaNe huM (muni dharmaze.vi.) tathA mu.zrI divya ze.vi. sAme beThA hatA. pUjayazrI jema jema lakhatA jatA hatA tema tema netro paNa sajaLa banatA jatA hatA. atyaMta saMvedanazIlatApUrvaka lakhAyelI prastAvanAmAM nAnAmAM nAnA sAdhue ke koI zrAvake kaMIka madada karI hoya to te badhAne smRtipathamAM lIdhA hatA. anuvAdanuM kArya pUjya gurudevazrIe pUrNa karyuM te vakhate eka puNyAtmAne patra dvArA jaNAvyuM hatuM ke "tattvArthAdhigama sUtranuM anuvAdanuM kArya pUrNa thayuM che. presamAM paNa mokalI ApyuM che. chapAvavA vagerenuM kArya mArA ziSyAdi saMbhALI leze. tethI have uMmaranA kAraNe ke zArIrika asvasthatAne kAraNe mArI gerahAjarI hoya to paNa pustaka chapAI jaze ! jANe pUjyazrIne potAnA jIvanasamAptino saMketa maLI gayo haze ! anuvAda karatI vakhate aneka pratono sahAro levAyo hato. je mudrita pratanA AdhAre anuvAda zarU karyo hato temAM ghaNI azuddhio hatI, kyAMka kyAMka anusaMdhAna paNa maLatuM nahotuM. varasothI anuvAdanI siddhahastatAne kAraNe pUjyazrIe potAnA anubhavathI te te pAThonuM anya anya pratonA AdhAre anusaMdhAna goThavI dIdhuM hatuM. khAsa karIne zrI siddhasena gaNi' kRta tattvArthanI TIkAnA AdhAre ghaNA sudhArA karyA hatA. zruto pAsikA sAdhvIjI zrI caMdanabALAzrIjI mahArAje paNa hastalikhita prata meLavI ApavAmAM ghaNI sahAya karI hatI. A rIte anuvAda karI zeSa kArya chapAvavA vagerenI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 javAbadArI mane soMpI pUjya gurudevazrI pAlitANA mukAme vi.saM. 2068 nA caitra vada 4 nA smRtizeSa thayA. gurudevazrInI hAjarImAM to kyAMka kSati rahI hoya to pramArjanA karAvavA mATe turaMta temanI pAse doDIne pahoMcI jato hato. have teozrInI gerahAjarImAM A kArya konI pAse karavuM? temAM pU. bApajI mahArAjAnA samudAyanA vidvadharya pU. AcAryadeva zrI municandra sU.mahArAjAne A mupha saMzodhana mATe vinaMti karatAM varasothI sAhitya saMzodhanAdi kAraNe jeo pUjyazrI sAthe AtmIya bhAve joDAyelA hatA tethI A aMge hRdayodvAra jaNAvatAM eozrIe jaNAvyuM ke "RNa cUkavavAnI suMdara taka ApI. pU. paMnyAsazrI nayabhadra vi.mahArAje paNa mupha saMzodhana karyuM. mu.zrI divyazekhara vijayajI to sadA upayogI banyA rahe che. mu.zrI padmazramaNa vi.mahArAje paNa mupho meLavavAmAM sahakAra Apyo. pUjya gurudevazrIe keTalAka sthaLo jovA mATe prema-bhuvanabhAnu sU.ma.nA samudAyanA vidvAna paMnyAsapravara zrI yazovijayajI mahArAjane meTara mokalI ApyuM hatuM. temaNe paNa kArya khaMtathI karI anuvAda mokalyo te paNa A graMthamAM samAviSTa che. meTara presamAM ApyA pachI traNa traNa varSa pasAra thaI gayA. tejasa prinTarsanA tejasabhAIe paNa khUba dhIrajathI cIvaTapUrvaka kArya pUrNa karyuM che. eka graMtharatnanuM sarjana jyAre aneka ArAdhakonI sahAyathI pUrNa thaI rahyuM che tyAre pUjya gurudevazrInI hAjarImAM na thayAnI adhurAza che. chatAM paramagurudeva gacchasthavira pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU.mahArAjAnuM vAtsalya, preraNA, avasare kAryabhArane vahelI take pUrNa karavAnI maLatI Takore A kArya pUrNa thaI rahyAno saMtoSa anubhavuM chuM. A sarjanamAM jeno jeno sahakAra maLyo te sahuno huM RNI chuM. vi.saM. 2070, poSa suda 6, somavAra, - muni dharmazekhara vijayajI gaNi tA. 09-01-2014, vardhamAnanagara, rAjakoTa
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 arihaMta ArAdhaka TrasTamAM prApya virya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjAe kareluM sAhitya sarjanA - saTIka anuvAdo : * sUtronA anuvAdo : (1) yogabiMdu (1) dharmabiMdu (2) dharmabiMdu (2) jJAnasAra (3) paMcavastu | (3) paMcasUtra (4) paMcAzaka bhavabhAvanA (5) upadezapada aSTaka prakaraNa paMcasUtra prazamarati prakaraNa (7) zrAddhadinakRtya yatilakSaNasamuccaya (8) navapada prakaraNa caityavaMdanamahAbhASya (9) aSTaka prakaraNa (9) tattvArthAdhigamasUtra (10) yogadaSTi samuccaya (10) vitarAgastotra (11) gurutattvavinizcaya (11) saMbodha prakaraNa. (12) zrAvakadharmavidhi prakaraNa - saMpAdana : (13) tattvArthAdhigamasUtra (1) hIraprazna (14) prazamarati prakaraNa (2) senaprazna (15) upadezamAlA (puSpamAlA) | (3) yogazAstra (16) zIlopadezamAlA (4) pariziSTaparva (17) vItarAgastotra (5) traNa karmagraMtha (18) zrAvaka prajJapti. zramaNa kriyAsUtro + nUtana racanA : sirisirivAlakahA prata pradezabaMdha (saMskRta TIkA) - (8) zrAddhadinakRtya prata lagabhaga 10 hajAra (9) Atmaprabodha prata zloka pramANa. (10) paMcAzaka prakaraNa prata - saMzodhana : (11) saMbodha prakaraNa prata siddhahemazabdAnuzAsana (12) yogazAstra (mULa) (madhyama vRtti). (13) jJAnasAra (mULa) (E) (7)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 * vivecano : (1) prabhubhakti (2) tattvArthAdhigamasUtra (3) maitrI sAdhanA (4) mAtA-pitAnI sevA (5) navakAra mahAmaMtra (6) satsaMganI suvAsa (7) mamatA mAre samatA tAre (8) paropakAra kare bhavapAra (9) pramodapuSpa parimala (10) jevI dRSTi tevI sRSTi (11) svAdhInarakSA parAdhIna upekSA (12) sAdhu sevA Ape mukti mevA (13) AhArazuddhithI Atmazuddhi (14) bhAvanA bhavanAzinI (15) jIvana jItavAnI jaDIbuTTIo (16) citta prasannatAnI jaDIbuTTIo (17) aNagAranA zaNagAra sAta sakAra (18) prabhubhakti muktinI dUtI (19) tapa karIe bhava jala tarIe (20) AdhyAtmika vikAsanA pAMca pagathiyA (21) AdhyAtmika pragatinA traNa pagathiyA (22) navakA2no jApa miTAve saMtApa (23) jaina dharmanI prAcInatA ane zAsana prabhAvaka (24) saMprati mahArAjA (25) eka zabda auSadha kare, eka zabda kare ghAva (26) zrI zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM (27) prema guNagaMgAmAM snAna karIe (28) navakA2 mahAmaMtra. 15
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * ........ i , , , , , , * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * ....**** ........... * viSayAnukrama * - viSaya * mULasUtra ............. * navamo adhyAya ...... .......... * saMvaranI vyAkhyA... * sUtra-1 : mAjhavanirodha: saMvara:. * saMvaranA upAyo.. * sUtra-2 : 1 kutinitizanuprekSA parISadanayavAri .......... + nirjarAno upAya. ....... + sUtra-3 : tapasI nirjarA 2 ............. * guminI vyAkhyA ........ 2 sUtra-4: sonigraho si: ....... samitionuM varNana............. * sUtra-5 : mAUSADalAnanikSepotsa: mitayaH....... * dharmanuM varNana..... - sUtra-6 : 3ttama: kSamA-mArtavIrnava-zIra-sata * tapanuM varNana.. ........................ ja yavamadhya . vajamadhya ........... - kanakAvalI.............. * ratnAvalI ..... * kanakAvalI (AkRti) * ratnAvalI (AkRti). * muktAvalI. .... * laghusiMhavikrIDita. * laghusiMhavikrIDita (AkRti) * mahAsiMhavikrIDita .... + mahAsiMhavikrIDita (AkRti) .......... - .............. . che je che 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 * * * * - - - = tya.... - , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ............ .... , , , , , , , , , , , ,
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 laghusarvatobhadra * bhadrottara * sarvatobhadra. - bAra bhikSupratimA anuprekSA(bhAvanA)nuM varNana * * sUtra-7 : anityAzaLasaMsAratvAyattAzravasaMvanirjharA * (1) anityabhAvanA + (2) azaraNabhAvanA (3) saMsArabhAvanA. (4) ekatvabhAvanA (5) anyatvabhAvanA + (6) azucitvabhAvanA (7) AsravabhAvanA (8) saMvarabhAvanA (9) nirjarAbhAvanA * (10) lokasvabhAvabhAvanA + (11) bodhidurlabhabhAvanA. + (12) dharmasvAkhyAtabhAvanA * pariSahano artha ane hetu . * sUtra-8 : mArgAcyavananirnArthaM parioDhavyAH parISahA . * pariSaho * sUtra-9 : kSutpipAsAzItoSNavaMzamazanA nyAtithI * pariSahonI guNasthAnakomAM vicAraNA...... - sUtra-10 : sUkSmasamparAya chAsthavItarAyozcaturdaza sayogIkevaLIomAM pariSahonI vicAraNA.. sUtra-11 : vaMza nine * navamA guNasthAne pariSaho 17 33 78 79 79 87 87 110 111 112 114 115 116 120 122 122 124 125 126 127 127 129 129 146 146 148 148 148
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 * sUtra-12 : varasapurA sarve ......... bApanAva na ****************************** 148 ja kayA kayA karmanA udaye kayA kayA pariSado Ave tenI vicAraNA 149 * sUtra-13H jJAnAvaraNe prajJADajJAne .. ............ 149 + sUtra-14H TarzanamohAntarIyayorarsanAtAnI .................150 * sUtra-15 : vAritramode nAcAratirastrIniSadyAkroza .............150 * sUtra-16 : venIye zeSAda.. ............ 151 * eka jIvane ekI sAthe saMbhavatA pariSaho................... 15ra * sUtra-17: kayo mAjA yuponarviH .......... 15ra 1 cAritranuM varNana.... .......... ................ 154 * sUtra-18: sAmayioTopasthApyaparihAvizuddhi ............ 154 bAhyatapanA cha bhedo. ....................... 163 * sUtra-19 : anazanAvamauryavRtti risInara ............ 163 + (1) anazana tapa .. .......... 172 * pAdapopagamana . ............ 173 - iMginI .................... 173 je bhaktapratyAkhyAna........... 174 (2) avamodarya tapa.. ....... + (3) vRttiparisaMkhyAna tapa ........ * (4) rasatyAga tapa............... .............. + (5) viviktazayyAsana tapa + (6) kAyakleza tapa .. + atyaMtara tapanA cha bhedo .............. * sUtra-20H prAyazcittavinayavaiyAvRsvAdhyAyatsafdhyAnA .........181 + (1) prAyazcitta .... ........... + (2) vinaya ......... + (3) veyAvacca ......... 182 (4) svAdhyAya... .: *************************** * * * * * * * * * * * * , , , , , , che * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * ....... , 19 .. 182 182 182 che , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 + (5) vyutsarga . 4. (6) dhyAna.... * dhyAna sivAya atyaMtara tapanA pratyeka bhedonI saMkhyA * sUtra-21 : navavaturdazapaRRddhimAM yathAmaM prAk dhyAnAr.. * prAyazcittanA bhedonuM varNana * sUtra-22 : bAlottanapratimaLatavumayavivevyutpati *vinayanA bhedo - sUtra-23 : jJAnavarzanavAritropavArA: * veyAvaccanA bhedo * sUtra-24 : AcAryopAdhyAyatapasvizaikSalAnAkhata * svAdhyAyanA bhedo * sUtra-25 : vAvanApranAnuprekSA'DanAyadharmopavezA vyutsarganA bhedo - sUtra-26 : vAghAmyantarovadhyo: dhyAyanuM lakSaNa * sUtra-27 : 3ttamasaMdananaEApracinhAnirodho dhyAnam . * dhyAnanA kALanuM pramANa * sUtra-28 : AmuhUrttat . * dhyAnanA bhedo * sUtra-29 : ArttaraudradhaZzutAni * dhyAnanA phaLano nirdeza * sUtra-30 : pare mokSahetu. * ArtadhyAnanA prathama bhedanuM varNana - sUtra-31 : ArttamamanojJAnAM samprayone tapriyo ya ArtadhyAnanA bIjA bhedanuM varNana * sUtra-32 : velanAyArthe .. * ArtadhyAnanA trIjA bhedanuM varNana 19 182 182 183 183 184 184 198 198 201 201 209 209 210 210 212 212 214 214 215 215 216 216 218 218 220 220 221
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 L bh bh ...... ....... bh .... 2 24 bh bh bh bh bh * , , , , , , , , , , bh 235 - 238 * sUtra-33 : viparItaM manozAnAM. .......... .......... 221 * ArtadhyAnanA cothA bhedanuM varNana .......... .......... * sUtra-34: nidrAne 2....... * ArtadhyAnanA svAmI .......................... * sUtra-35 : taviratapheviratapremasaMyatAnA .................. * raudradhyAnanA bhedo ane svAmI.. ............... ......... * sUtra-36 : hiMsAvRtasteviyaraLago raudramavirata ............ ja dharmadhyAnanA bhedo ane svAmI.. ........ - sUtra-37 : jJADapAyavipasaMsthAnaviyAya (1) AjJAvicaya. (2) apAyaricaya ...... | (3) vipAkavicaya ........... + (4) saMsthAnavicaya.................... ........... 236 | dharmadhyAnanA svAmIno nirdeza... .......... * sUtra-38H35nnakSInaSAyayoza ............ ........... 238 + zukladhyAnanA pUrvanA be bhedanA svAmI .. - sUtra-39 : rAdhe 241 + pRthaphatvavitarka savicAra ........ ja ekatvavitarka avicAra......... zukladhyAnanA pUrvanA be bhedanA svAmI ....... - sUtra-40 : pUrvavida..... * zukladhyAnanA aMtya be bhedanA svAmI. * sUtra-41 : pare vatana: . ........... * sukSmakriya apratipAtI . .......... 248 + vyuparatakriyAnivRtti... .......... + zukladhyAnanA cAra bhedo . ........ * sUtra-42 : pRthavaavitasUkSmakriyApratipAti. .......... ja dhyAnamAM yoganI vicAraNA . ......... , , , , , , .......... 244 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ...... 245 .. 245 ... ......... ............ 246 . 246 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , 250 . . . . . . H . - pa . . . . .
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 * sUtra-43 : tat tryAyayoyo nAm * zukladhyAnanA prathamanA be bhedomAM vizeSatA . * sUtra-44 : jAzraye savita pUrve - pahelA ane bIjA bhedamAM taphAvata * sUtra-45 : avivAra dvitIyam vitarkanI vyAkhyA - sUtra-46 : vita; zrutam * vicAranI vyAkhyA * sUtra-47 : vicAro'rthavyAnayogasad Anti: *kone keTalI nirjarA thAya teno nirdeza .. * sUtra-48 : sabhya daSTizrAvavitAnantaviyogavarNana cAritranI taratamatAnI dRSTie nigraMthanA bhedo * sUtra-49 : pulAva zItaniprasthajJAtA nirdrasthA * pulAka Adi pAMca nigraMtho saMbaMdhI vizeSa vicAraNA . * sUtra-50 : saMyamazrutapratisevanAtIrthaMnitezyopavAtasthAna saMyamadvAra * zrutadvAra * pratisevanAdvAra * tIrthadvAra liMgadvAra *lezyAdvAra - upapAtadvAra sthAnadvAra * bhAvAnuvAdakAranI prazasti 21 251 255 255 257 257 258 258 259 259 265 265 268 268 278 208 288 290 291 293 293 294 294 294 295
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 navamo adhyAya - AzravanirodhaH saMvaraH // 9-1 // sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH // 9-2 // tapasA nirjarA ca // 9-3 // samyagyoganigraho guptiH // 9-4 // IryAbhASeSaNA''dAnanikSepotsargAH samitayaH // 1-5 // uttamaH kSamA-mArdavArjava-zauca-satya-saMyamatapastyAgAkiJcanya-brahmacaryANi dharmaH // 9-6 // anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzravasaMvaranirjarAlokabodhidurlabha dharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH // 9-7 // mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH // 9-8 // kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAzayyAniSadyAkrozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni // 9-9 // sUkSmasamparAyacchadmasthavItarAgayozcaturdaza // 9-10 // ekAdaza jine // 9-11 // bAdarasamparAye sarve // 9-12 // jJAnAvaraNe prajJA'jJAne // 9-13 // darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau // 9-14 // cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArAH // 9-15 // vedanIye zeSAH // 9-16 // ekAdayo bhAjyA yugapadekonaviMzateH // 9-17 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritram // 9-18 // anazanAvamaudaryavRttiparisaGkhyAnarasaparityAgaviviktazayyA ''sanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 9-19 // prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram // 9-20 // navacaturdazapaJcadvibhedaM yathAkramaM prAg dhyAnAt // 9-21 // AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazchedaparihAropa sthApanAni // 9-22 // jJAnadarzanacAritropacArAH // 9-23 // AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakulasaGghasAdhusamanojJAnAm // 9-24 // vAcanApracchanA'nuprekSA''mnAyadharmopadezAH // 9-25 // bAhyAbhyantaropadhyoH // 9-26 // uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam // 9-27 // AmuhUrtAt // 9-28 // ArttaraudradharmyazuklAni // 9-29 // pare mokSahetU // 9-30 // ArttamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH // 9-31 // vedanAyAzca // 9-32 // viparItaM manojJAnAM // 9-33 // nidAnaM ca // 9-34 // tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm // 9-35 // hiNsaa'nRtsteyvissysNrkssnnebhyoraudrmvirtdeshvirtyoH||9-36||
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmyamapramattasaMyatasya // 9-37 // upazAntakSINakaSAyayozca // 938 // zuk ca // 939 // pUrvavidaH // 9-40 // pare kevalinaH // 9-41 // 24 pRthaktvaikatvavitarkasUkSmakriyApratipAtivyuparatakriyAnivRttIni tat tryekakAyayogAyogAnAm // 9-43 // ekAzraye savitarke pUrve // 9-44 // avicAraM dvitIyam // 9-45 // vitarkaH zrutam // 946 // vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAntiH // 9-47 // samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazamakopazAnta // 9-42 // mohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saGkhyeyaguNanirjarAH // 948 // pulAkabakuzakuzIlanirgranthastrAtakA nirgranthAH // 9-49 // saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAtasthAnavikalpataH sAdhyAH // 9-50 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 namota, nama: zrutadvatArthe vicai, nama: sarvarAmaya ! bhASyAvataraNikA- uktobandhaH / saMvaraM vkssyaamHbhASyAvataraNitArtha- baMdha kahyo. saMvarane kahIzuM. TIkAvataraNikA- ukto bandhaH, saMvaraM vakSyAma ityanenAdhyAyasambandhamAha bhaassykaarH| uktaH prapaJcena pratipAdito'nAdisantatiraSTavidhaH karmabandhaH, sa ca pauruSeyaH, pauruSeyatvAdeva kadAcidatyantamucchidyate'pi, puMsA samAsAditataducchedasAdhanena AtyantikaM kSayamApAdyata iti, tatra pUrvopacitakarmajAlavicchedAya tapasA nirjarA ceti kAtsyenoccheda vakSyati, apUrvakAvayavapravezanivAraNAya tu saMvarameva tAvad vakSyAmaH TIkAvataraNikArtha-baMdhane kahyo. saMvarane kahIzuM." AnAthI adhyAyanA saMbaMdhane kahe che. anAdinA pravAhathI thaI rahelA ATha prakAranA karmabaMdhanuM vistArathI pratipAdana karyuM. karmabaMdha puruSathI(trajIvathI) karAyelo che. puruSathI karAyelo hovAthI ja kyAreka teno atyaMta(GpharI na baMdhAya te rIte) uccheda paNa thAya che. teno uccheda karavAnA sAdhanone pAmanArA puruSathI AtyaMtika kSaya pamADAya che. temAM pUrve upArjelA karmasamUhano viccheda karavA mATe tapasa nirjarA 2 ema saMpUrNapaNe ucchedane kaheze. navA karmanA avayavone(=karmANuone) rokavA mATe saMvara ja kahIzuM. saMvaranI vyAkhyAkAzravatiya: saMvara: 2-zA sUtrArtha- Agnavono nirodha e saMvara che. (9-1) bhASyaM- yathoktasya kAyayogAderdvicatvAriMzadvidhasyAsravasya nirodhaH saMvara: //6-zA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-1 bhASyArtha- yathokta kAyayoga vagere betAlIsa (42) prakAranA Amravano nirodha e saMvara che. (9-1) TIkA- AzrUyate-samAdIyate yaiH kaSTividhamAzravAH te karmaNAM pravezavIthayaH kAyAdayastrayaH indriyakaSAyAvratakriyAzca paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaGkhyAsteSAM nirodho-nivAraNaM sthaganaM saMvaraH, paryAyakathanena vyAkhyA, yathoktasyetyAdi bhASyaM, SaSThe'dhyAye kAyAdirAzravo'bhihito'nekaprakAraH, tasya kAyayogAderAzravasya vyadhikacatvAriMzadbhedasya nirodho yaH sa saMvaraH, AtmanaH karmAdAnahetubhUtapariNAmAbhAvaH saMvara ityabhiprAyaH, ato yAvatkiJcit karmAgamanimittaM tasyAbhAvaH saMvaraH, sa ca sarvadezabhedAdvidhA, bAdarasUkSmayoganirodhakAle sarvasaMvaraH, zeSakAle caraNapratipatterArabhya dezasaMvarapariNatibhAgAtmA bhavatIti // 9-1 // TIkArtha- ATha prakAranuM karma jemanA vaDe grahaNa karAya te Agnavo che. Agnavo karmone pravezavA mATe zerIo che. kAyA vagere traNa, iMdriyo pAMca, kaSAyo cAra, pacIsa kriyAo Agnavo che. temano nirodha karavo, nivAraNa karavuM, aTakAvavuM e saMvara che. nirodha, nivAraNa, sthagana ema paryAyanA kathanathI vyAkhyA che. yathAvatI ityAdi bhASya che. chaThThA adhyAyamAM kAyayoga vagere aneka prakArano Asrava kahyo che. te kAyayoga vagere beMtAlIsa (42) prakAranA Amravano je nirodhane saMvarache. AtmAnA karyagrahaNanA heturUpapariNAmano abhAvate saMvara evo abhiprAya che. AthI jeTalA pramANamAM je kaMI karmane AvavAnuM nimitta che teno abhAva saMvara che. saMvara sarva ane deza ema be prakAre che. bAdara ane sUkSma e baMne prakAranA yoganA nirodhakALe (=caudamA guNasthAne) sarvasaMvara hoya che. zeSakALamAM cAritranA svIkArathI prAraMbhI jIva dezasaMvaranA pariNAmavALo hoya che. (9-1) TIkAvataraNikA-atrAha-yadi sakalAzravadvArasthaganalakSaNaH saMvarastataH sarvakarmAnimittAzravacchidrasaMvuvUrSA katipayapuruSasAdhyaiva prasajati,
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 azeSasya parispandasya nirAcikIrSitatvAt, ataH samacaturasrasaMsthAnavajrarSabhanArAcasaMhananAdibhAjAmAhitaparAkramANAM karmANi nirjijIrSatAM paripUrNazaktikAnAM parispandasvabhAvayogatrayanigrahaH kramate prAgupacitakarmanivRttizca, na punaraidaMyugInapuruSANAM, yathoktasaMvarAbhAvAditi, ucyate, saMvaradvaividhye sati sarvasaMvarAbhAvaH sAmpratikAnAmityanumanumahe, dezasaMvarastu sAmAyikAdicAritravatAM, satyapi parispandavattve viditatattvAnAM dezasaMvaraH samastyeveti tatpratipAdanAyAha athavA AzravanirodhalakSaNaH saMvara uktaH, sa punaH kenopAyena karttavya ityupAyasya darzanArthamidaM sUtraM TIkAvataraNikArtha-pUrvapakSa-jo saghaLA AsravArone baMdha karavA rUpa saMvara che to sarvakarmonA nimitta evA Agnavachidrono saMvara karavAnI IcchA keTalAka ja puruSothI sAdhI zakavAno prasaMga Ave. kAraNa ke saMpUrNa halana-calanano virodha karavAnuM iccheluM che. AthI samacaturagna saMsthAna ane vajaRSabhanArA saMghayaNa Adine pAmelA, jemaNe parAkramane prApta karyo che tevA, karmonI nirjarA karavAnI icchAvALA ane paripUrNa zaktivALAone halana-calananA svabhAvavALA traNa yogano nigraha ane pUrve ekaThA karelA karmonI nivRtti thAya, paNa A yugamAM janmelA puruSone na thAya. kAraNa ke temane yathokta saMvarano abhAva che. uttarapakSa- be prakAranA saMvaramAM vartamAnakALanA jIvone sarvasaMvara na hoya emAM ame saMmata chIe. sAmAyikAdi cAritravALA jIvone dezasaMvara to hoya che. halana-calana hovA chatAM paramArthane jANanArA jIvone dezasaMvara che ja, arthAt paramArthanA jJAtAone vartamAnakALamAM paNa dezasaMvara saMmata ja che. AthI dezasaMvaranuM pratipAdana karavA mATe kahe che- athavA AgnavanirodharUpa saMvara kahyo. te saMvara kyA upAyathI karavo joie ? AthI upAyane batAvavA mATe A sUtra che-
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra - 2 saMvaranA upAyo-- sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH // 9-2 // sUtrArtha - gupti, samiti, dharma, anuprekSA, pariSahabhya ane yAritrathI saMvara thAya che. (9-2) bhASyaM - sa eSa saMvara ebhirguptyAdibhirabhyupAyairbhavati // 9-2 // bhASyArtha-- te A saMvara A gupti Adi upAyothI thAya che. (9-2) TIkA - sa guptItyAdi, sa ityanena sarvanAmnA prakrAntaM saMvaraM parAmRzati, gupyate'nayeti guptiH, saMrakSyate'nayetyarthaH, saMvRNvato hi guptyAdayaH karaNIbhavanti, samyaggatihetutvAt samitayo gatiriti sakalakriyopalakSaNaM, sarvajJapraNItajJAnAnusAriNyazceSTAH saMvaramAdadhati, narakAdikugatiprapAtadhAraNAddharmmaH-kSamAdidazalakSaNakaH, anuprekSaNam-anucintanamanuprekSA, anuprekSyante - bhAvyanta iti vA'nuprekSAH, tAdRzAnucintanena tAdRzIbhirvA vAsanAbhiH saMvaraH sulabho bhavati, samantAdApatitAH, kSutpipAsAdayaH sahyanta iti parISahAH, parISahA iti kaH zabdasaMskAra: ? na tAvat pacAdyac, karttari vihitatvAt, na karmmasAdhano, ghaJvRddhiprasaGgAt puMsi saMjJAyAM gha (pA.a.3.pA.3.sU.118) iti cenna, tasya karaNAdhikaraNayovidhAnAt, ucyate, "kRtyaluTo bahulam " (pA.a. 3. pA. 3. sU. 113) iti vacanAt karmmaNyeva ghaJ pratyayaH, 'upasargasya ghaJyamanuSye bahulam' (pA.a.6.pA.3.sU.122) itibahulavacanAd ghaJi cAnyatra ca dIrghatvaM ziSTaprayogAnusaraNAt, parISahANAM jayo- nyakkaraNamabhibhavaH parISahajayaH, caryate taditi cAritraM, pRSodarAditvAdvA aSTavidhakarmmacayariktIkaraNAccAritraM-sAmAyikAdipaJcabhedaM, guptyAdInAM cAritrAntAnAM dvandvaH, ebhirguptyAdibhiH karaNabhUtaiH saMvaro'vApyata iti / samprati bhASyamanuzriyate prastutasaMvarasambandhanArthastacchabdaH, sa saMvaraH AzravanirodhalakSaNaH, eSa ityanena manasi vyavasthApitaH, ebhirguptyAdibhiH karaNabhUtairabhyupAyairbhavatijAyate svarUpaM pratilabhata itiyAvat, kathaM punaH karaNarUpaM guptyAdayaH
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 prapadyante ?, tatra rAgadveSapariNaterAtaraudrAdhyavasAyAt mano nivartya nirAkRtaihikAmuSmikaviSayAbhilASasya mano guptatvAdeva na rAgAdipratyayaM kAsroSyati, yacca vAcikamasaMvRtasyAsatpralApino'pyapriyavacanAdihetukaM karmAbhidhIyate (? saMbadhyate) na tad vAgvyApAraviratasya yathAvihitavAgbhASiNo, vAcApi guptatvAdeva, tathA kAyikamanibhRtasya dhAvanavalganApratyupekSitApramArjitAvanipradezacakramaNadravyAntarAdAnanikSepaNAdinimittamAtmani nAzliSyati kAyotsargabhAjaH parityaktahiMsAdidoSaviSayakriyAkasya vA samayavihitakriyAnuSThAyinaH, kAyaguptatvAt, evaM samyagyogatrayanigRhItilakSaNAstisro guptayaH saMvarasya karaNIbhavanti, samitayo'pi guptirUpA eva prAyazceSTAlakSaNatvAt, ceSTA ca kAyavAGmanovyApAraH toryAdAnanikSepoccArAdityAgasamitayastisraH kAyavyApArAntarbhUtAH, manovyApArAnuyAyinI caiSaNAsamitiH, vAgvyApAralakSaNA bhASAsamitiH, yattu pArthakyenopAdAnaM tanmandadhiyAM vivekena sukhapratipattyarthaM, prathamavratamRSAvAdAdiprapaJcavat, tathA krodhamAnamAyAlobhAnAM sabhedAnAM kSamAmArdavArjavazaucairnigRhItatvAt saMvarAvAptiH, satyatyAgAkiJcanyabrahmacaryANi cAritrAnurodhIni, saMyamo'pi saptadazaprakAraH, kazcit prathamavratAntaHpAtI kazciduttaraguNAntarbhUtaH, tapo dvAdazavidhamuttaraguNAntaHpAtyeva, anityAzaraNAdicintanamapi saMvRNvato hetubhUtamuttaraguNAnuyAyi ca, parISahA api yathAsvamApatitAH samyagadhisahanena jIyamAnAH saMvaramAviSkurvanti, tathA hiMsAnRtavacanaparasvaharaNAbrahmacaryaparigrahayAminIbhojanAni saMzleSavizeSAhitakaluSasya kAzravanimittAni, nirodhe sati viramaNabhAjo na jAtucidApatati tannimittakaM kamrmeti, AdhAkAdiparibhoganimittaM ca kAzravaNaM tatparityAge sati naivAsti, sarvaM caitadArekAdidoSajambAlavimuktasamyagdarzanapIThapratibandhaM guptyAdi cAritrAntamataH sati tattvArthazraddhAnalakSaNe samyaktve na bhavati mithyA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvaze racelI samitio che kizAnapU zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-2 darzanapratyayaH kazriva ityevamete guptyAdayaH-saMvarahetavaH-abhyupAyAH sapUta ti I6-rA, TIkArca- " gurUtyAdri sarvanAmavALA sa: e padathI prastuta saMvarano parAmarza kare che. jenAthI (saMvaranuM rakSaNa karAya te guti. saMvara karanArane gupti vagere karaNa(saMvarane sAdhavAmAM atizaya upakAraka) thAya che. samyaggatinuM kAraNa hovAthI samitio che. gati saghaLI kriyAonuM upalakSaNa che. sarva racelI( batAvelI) ane jJAnane anusaranArI (=jJAnapUrvaka karelI) saghaLI kriyAo saMvarane kare che. naraka vagere durgatimAM patanathI dhArI rAkhe che=bacAve che mATe kSamAdi daza prakArano dharma che. ciMtana karavuM te anuprekSA athavA je vAsita karAyate anuprekSA. tevA anuciMtanathI ke tevI vAsanAothI saMvara sulabha thAya che. sarva taraphathI AvI paDelA sudhA-pipAsA vagere sahana karAya te pariSaho. prazna- parISada e pramANe zabda saMskAra zo che? arthAtu pada zabda kevI rIte banyo che? tame kahezo ke par Adi dhAtuthI Avato at pratyaya Avyo che to te barAbara nathI. kAraNa ke atnuM vidhAna kartAkArakamAM karyuM che. karmasAdhana pa pratyaya paNa nathI. kAraNa ke vRddhi thavAno prasaMga Ave. tame kahezo ke "vi saMzAyAM : e sUtrathI 5 pratyaya lAgyo che. to te paNa barobara nathI. kAraNa ke tenuM karaNamAM ane adhikaraNamAM vidhAna che. uttara-suro vahunamue sUtrathI karmamAM ja pratyaya che. 3pa3 cemanuSya vahue sUtramAM vahuname evuM vacana hovAthI pratyayamAM ane ziSTaprayoganA anusAre bIjA pratyayamAM paNa upasarga dIrgha thayo che. pariSahono jaya=tiraskAra karavo, abhibhava karavo te pariSahajaya. je AcarAya te cAritra athavA cAritra zabda pRSodarAdimAM hovAthI (pRSodaya: siddhahema rU-ra-1 e sUtrathI) AtmAmAM ekaThA thayelA ATha prakAranA karmane khAlI kare te cAritra. cAritra sAmAyika vagere pAMca prakAranuM
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 che. cAritra sudhInA gupti Adi zabdono samAsa che. A karaNarUpa gupti AdithI saMvara prApta karAya che. have bhASyane anusaravAmAM Ave che tad zabda prastuta saMvarano saMbaMdha karavA mATe che. saMvara AsravanirodharUpa che. uSa e padathI manamAM sthApita karAyelo saMvara jaNAvyo che. A karaNarUpa gupti Adi upAyothI saMvara thAya che, arthAt (saMvaranA) svarUpane pAme che. prazna- gupti Adi kevI rIte karaNarUpane pAme che? arthAtu saMvaranA karaNa kevI rIte bane che? uttara- rAgadveSanA pariNAmarUpa Arta-raudradhyAnanA adhyavasAyathI manane aTakAvIne jenI A loka-paraloka saMbaMdhI viSayonI icchA dUra thaI che tenuM mana gupta hovAthI ja rAgAdinA nimitte karmano Asrava nahi kare. saMvarathI rahita ane asapralApa karanArane paNa apriyavacana Adi nimittathI vANI saMbaMdhI je karma baMdhAya che te karma vANInA vyApArathI rahitane ke zAstramAM kahyuM che te pramANe bolanArane baMdhAtuM nathI. kemake vANIthI paNa gupta ja che. caMcaLa jIvane doDavuM-kUdavuM, apratyupekSitaapramArjita pRthvIpradezamAM pharavuM, anya vastune levI-mUkavI vagere nimitte AtmAmAM je kAyika karma lAge che te karma kAyotsargamAM rahelA athavA hiMsAdi doSavALI kriyAne tajI denArA jIvane lAgatuM nathI. kAraNa ke kAyAthI gupta che. A pramANe traNa yoganA nigraharUpa traNa guptio saMvaranuM karaNa thAya che. samitio paNa prAyaH guNirUpa ja che. kAraNa ke samitio kriyArUpa che ane kriyA kAyA-vacana-manano vyApAra che. temAM i-AdAnanikSepa-uccArAdi tyAga e traNa kAyAnA vyApAranI aMtargata che. eSaNAsamiti manovyApArane anusaranArI che. bhASAsamiti vANInA vyApArarUpa che. pUrvapakSa bhASAsamiti vANInA vyApArarUpa hovAthI eno vacanaguptimAM samAveza thaI jAya che tethI alaga bhASAsamiti kahevAnI jarUra nathI.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 uttarapakSa-maMdabuddhivALA jIvo vivekathI(bhedathI=vistArathI) sukhapUrvaka jANI zake e mATe bhASAsamitinuM alagathI grahaNa karyuM che. jema mRSAvAdatyAga vagere vratono prathama vratamAM samAveza thai jato hovA chatAM bALabuddhivALA jIvo saraLatAthI samajI zake e mATe alagathI nirdeza karyo che tema ahIM paNa samajavuM. 8 sUtra-2 tathA bhedothI sahita krodha-mAna-mAyA-lobhano kSamA-mArdava-ArjavasaMtoSathI nigraha karAyelo hovAthI saMvaranI prApti thAya che. satya-tyAgaArkicanya-brahmacarya cAritrane anusaranArA che. saMyama sattara prakArano che. temAM koika saMyama prathama vratamAM ane koika saMyama uttaraguNomAM aMtarbhUta thAya che. bAra prakArano tapa uttaraguNomAM aMtarbhUta ja che. anitya-azaraNa AdinuM ciMtana paNa saMvara karanArane saMvaranuM kAraNa che ane uttaraguNone anusaranAruM che. potAnI rIte AvI paDelA pariSaho paNa samyag sahana karavAthI jItavAmAM Ave to saMvarane pragaTa kare che(=navo karmabaMdha karAvatA nathI.) tathA hiMsA-asatyavacana-paradhanaharaNa-abrahmacarya-parigraha-rAtribhojana saMbaMdhavizeSathI(hiMsA karavI Adi koika rIte hiMsA AdinI sAthe saMbaMdha thavAthI) jeNe malinatAne prApta karI che tevA jIvane karmanA AmravanA nimitta che. hiMsAdino nirodha thatAM virativALAne tenA nimitte kyAreya karma AvatuM nathI. AdhAkarma Adi doSathI dUSita AhArAdinA paribhoga nimitte thato karmano Asrava teno tyAga karavAthI thato nathI ja. guptithI AraMbhI cAritra sudhInuM A badhuM zaMkAdi doSarUpa kAdavathI vimukta samyagdarzanarUpa pIThabaMdhavALuM che. AthI tattvabhUta padArthonI zraddhArUpa samyaktvamAM mithyAdarzana nimitte karmano Azrava thato nathI. A pramANe A gupti Adi saMvaranA hetuo=upAyo siddha thAya che, arthAt gupti Adi saMvaranA upAyo che e siddha thAya che. (9-2)
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNitArtha vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA-atha kimebhireva guptyAdibhireSa saMvaro niSpAdyate ? utApareNApi kenacidityAha-kiJcAnyaditi anena kAraNAntaramabhisambadhnAti, na guptyAdaya eva kevalAH saMvaraNasamarthAH, kiJcAnyadapi tapolakSaNaM saMvRteH kAraNamastIti pradarzayannAha TIkAvataraNikArtha- have zuM A gupti AdithI ja saMvara siddha karAya che ke bIjA paNa koI upAyathI siddha karAya che? AthI kahe che. vaLI bIjuM AnAthI saMvaranA bIjA kAraNanI sAthe saMbaMdha kare che. kevaLa gupti Adi saMvaramAM samartha che evuM nathI, kiMtu saMvaranuM tArUpa bIjuM paNa kAraNa che e batAvatA sUtrakAra kahe chenirjarAno upAyatpsaa nirjarA ca // 9-3 // sUtrArtha- tapatha ni| ane, saMva2 thAya che. (-3) bhASyaM tapo dvAdazavidhaM vakSyate / tena saMvaro bhavati nirjarA ca // 9-3 // bhASyArtha- 1 // 2 52no ta5 ve(.. sU.18-20 bhai) DevAze. tenAthI saMva2 ane, ni2. thAya che. (8-3) __TIkA-pRthagyogakaraNaM ubhayahetutvAt, tapaso'bhinavakarmapravezAbhAvaH pUrvopacitakarmaparikSayazca, tapyata iti tapaH,sevyata itiyAvat, tapati vA kartAramiti tapaH, tapaseti karaNe tRtIyA, nirjaraNaM nirjarA-vipakvAnAM kAvayavAnAM parizaTanaM, hAnirityarthaH, tapasA''sevyamAnena karmANyAtmapradezebhyo vighaTanta itiyAvat, kartuH santApakatvAdvA zuSkarasaM kAtirUkSatvAnniHsnehabandhanaM parizaTatItyarthaH, cazabdaH prastutasaMvarAnukarSI, tapasA saMvarazca kriyate, anazanaprAyazcittadhyAnAditapoyukto'vazyaMtayaiva saMvRtAzravadvAro bhavatIti /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-3 ___ tapo dvAdazavidhaM vakSyata ityAdi bhASyaM, dvAdaza vidhA:-prakArA yasya taddvAdazavidhaM tapaH upariSTAdihaivAdhyAye'bhidhAsyate, bAhyamanazanAdi SoDhA abhyantaraM ca prAyazcittAdi SoDhA, tena dvAdazabhedena tapasA karaNatAmApannenoktalakSaNaH saMvaro bhavati, AgantukakAbhAvapratipAdanaM, nirjarA ca bhavatIti, cirantanabaddhakAbhAvapratipattiH, evamidamubhayasya saMvaranirjarAlakSaNasya hetubhUtaM tapo bhavatIti / Aha asmin bhArate varSe sAmpratikapuruSANAmalpavIryatvAt sakalayoganirodhalakSaNasaMvarAtyaye guptyAdisAmarthyAt parispandavatAmapi saMvarAstitvamAzrIyate yadi tatasta eva svarUpato'bhidheyA iti krameNa guptyAdisvarUpanirNayaH kAryaH, tatra tAvat guptisvarUpamevocyate-samyagyoganigraho guptiH bhASyakArastvanyathA kiyatA vizeSeNa sambandhamAha // 9-3 // TIkArtha-tapa saMvara-nirjarA ubhayanuM kAraNa hovAthI tapano saMbaMdha alaga karyo che. tapathI navA karmanA pravezano abhAva thAya che ane pUrve ekaThA karelA karmano kSaya thAya che. je tapAya=sevAya te tapa athavA karanArane je tapAve te tapa. tapasA e pramANe trIjI vibhakti karaNamAM che. nirjaravuM te nirjarA, arthAt vipAkane pAmelA karmANuono kSaya thavo te nirjarA. tAtparyArtha- sevAtA tapa vaDe karmo AtmapradezothI chUTA paDI jAya che athavA karanArane tapa saMtApa karanAro hovAthI zuSkarasavALuM karma atizaya rUkSa hovAthI sneharahita baneluM (karmarUpa) baMdhana tUTI jAya che. zabda prastuta saMvarano anukarSa kare che. tapathI nirjarA ane saMvara karAya che. anazana-prAyazcitta-dhyAna Adi tapathI yukta avazya baMdha karelA AzravadvAravALo hoya che. tapa dvAzavighaM vakSya ityAdi bhASya che. bAra prakAro jenA che te bAra prakArano tapa. bAra prakArano tapa AgaLa A ja adhyAyamAM kahevAze. bAhyata: anazana vagere cha prakArano che. atyaMtaratA prAyazcitta vagere cha prakArano che. kAraNatAne pAmelA te bAra prakAranA tapathI jenuM lakSaNa pUrve kahyuM che te saMvara thAya che. AnAthI AvanArA karmonA abhAvanuM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 11 pratipAdana karyuM. ane nirjarA paNa thAya che. AnAthI pUrve baMdhAyelA karmonA abhAvano svIkAra thayo. Ama tapa saMvara-nirjarAno hetu che. (9-3) ahIM kahe che- A bharatakSetramAM vartamAnakAlIna puruSone vIrya alpa hovAthI sarvayoganirodha rUpa saMvarano abhAva thaye chate jo guti AdinA sAmarthyathI halanacalanavALA paNa jIvonA saMvaranA astitvano AdhAra levAmAM Ave che to gupti Adi ja svarUpathI kahevA joIe. AthI kramathI gupti AdinA svarUpano nirNaya karavo joie. temAM guptinuM svarUpa ja kahevAya che. sArI rIte yogano nigraha karavo te guti che. bhASyakAra to keTalAka vizeSathI bIjI rIte sUtranA saMbaMdhane kahe che. (9-3) bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA guptyAdibhirabhyupAyaiH saMvaro bhavatIti / tatra ke guptyAdaya iti / atrocyate bhASyAvataraNitArtha-ahIM kahe che- Ape gati Adi upAyothI saMvara thAya che ema (a.9 sU.2 mAM) kahyuM che. temAM gupti Adi koNa che?= gupti AdinuM svarUpa zuM che? ahIM kahevAya che TIkAvataraNikA- atrAhoktamityAdi guptyAdibhiH saMvaro bhavatItyatrAvasare kazcit praznayati, uktaM bhavatA guptyAdibhirabhyupAyaiH saMvaro bhavati, tatra teSu saMvarakAraNeSu ke guptyAdayaH, kiMsvarUpA guptyAdaya iti ?, atrocyate-pratipAdayiturvacanam, atra prazne nirvacanamabhidhIyate TIkAvataraNikArtha- 'matrAda 3' rUtyAdi gupti AdithI saMvara thAya che. AthI A avasare koIka prazna kare che- Ape gati Adi upAyothI saMvara thAya che ema kahyuM che, te saMvarakaraNomAM gupti Adi koNa che? arthAta guti Adi kevA svarUpavALA che? ahIM kahevAya che e vacana pratipAdana karanAranuM che. ahIM praznanA uttarane kahevAya che-
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-9 . sUtra-4 guplinI vyAghyAsamyagyoganigraho guptiH // 9-4 // sUtrArtha- mana, vacana, kAyA e traNa yogano samyagU nigraha karavo meM zuzi che. (-4) bhASyaM- samyagiti vidhAnato jJAtvAbhyupetya samyagdarzanapUrvakaM trividhasya yogasya nigraho guptiH / kAyaguptirvAgguptirmanoguptiriti / tatra zayanAsanAdAnanikSepasthAnacaGkramaNeSu kAyaceSTAniyamaH kAyaguptiH / yAcanapRcchanapRSTavyAkaraNeSu vAniyamo maunameva vA vAgguptiH / sAvadyasaMkalpanirodhaH kuzalasaMkalpaH kuzalAkuzalasaMkalpanirodha eva vA manoguptiriti // 9-4 // bhASyArtha- samyagu eTale prakArathI(=prakArone) jANIne ane samyagdarzanapUrvaka svIkArIne traNa prakAranA yogano nigraha e guNi che. kAyamumi, vacanagupti ane manosumi ema traNa prakArano yoga che. temAM zayana-Asana-AdAna-nikSepa-sthAna-caMkramaNamAM kAyAnI ceSTAno niyama e kAyamurti che. yAcana-pRcchana ane pUchyAno javAba ApavAmAM vANIno niyama athavA mauna ja rahevuM te vacanaguNi che. sAvadyanA saMkalpano nirodha, kuzaLa saMkalpa athavA kuzaLa-akuzaLa bane |2nsN.485no niro5 4 manoti cha. (-4) TIkA- samyak prazasto mumukSoryoganigraho guptirAtmasaMrakSaNaM, yogA manovAkkAyalakSaNAsteSAM nigraho nigRhItiH, pravacanavidhinA mArgavyavasthApanamunmArgagamananivAraNaM cetyato yoganigrahavizeSaNArthaM samyagiti, samyagAgamAnusAreNAraktadviSTapariNatisahacariSNormanovyApArAH vAkkAyavyApArAzca nirvyApAratA vA vAkkAyayonigraho guptirbhavati, na punastaskarasyeva, pratyagrAgaso gADhabandhanabaddhasyAtipIDitahRdayapradezasya sampuTitanakavivarasya parAdhInAtmano nivRttau yoganigraha iSyate /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 samprati bhASyeNa sUtrArthaM spaSTayannAha-samyagityAdi samyagiti zabdasyArthamAcaSTe, vidhAnata iti, sabhedaM vijJAya yogaM, tatra kAyayogasyaudArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedAH sambhavinaH, vAgyogasya satyAmRSAdayaH, manasaH sAvadyasaMkalpAdayaH jJAtvA iti, Agamato yathAvadavabudhya abhyupetya samyagdarzanapUrvakamiti pratipadya ca bhAvata evamete yogAH pariNatAH karmabandhAya evaM ca karmanirjarAya, samyagdarzanapUrvakamityabhyupagamakriyAvizeSaNaM, prazamasaMveganirvedAstikyAnukampAbhivyaktilakSaNaM samyagdarzanaM tat pUrvaM yasyAbhyupagamasyeti, trividhasya yogasyeti, mUlabhedAkhyAnamuttarabhedAnAM mUlAnatilaGghitvAt parigrahaH, nigrahaH svavaze vyavasthApana, svAtantryapratiSedhena muktimArgAnukUlapariNAmo guptiH saMrakSaNaM bhayAnakAt karmabandhazatroH, traividhyapratipAdanAyAha-kAyaguptirvAgguptirmanoguptiriti / kAyasya guptiH saMrakSaNamunmArgagaterAgamataH, tathA'yaM saMrakSitaH kAyo nAtmAnamupahanti, evaM vAGmanoguptyorapi vyAkhyA, itizabdo'vadhAraNArthaH, trividha eva mUlabhedato yogaH, tatra teSu yogeSu nigrahItavyeSu kAyayoganigraha eva tAvaducyate, zayanam Agamokto nidrAmokSakAlaH, sa ca rAtrAveva, na divA anyatra glAnAdeH, tatrApi kSaNadAyAH prathame yAme atikrAnte gurumApRcchya pramANayuktAyAM vasatAvekasya sAdhorhastatrayapramite bhUpradeze sabhAjanasya ca yatrAvasthAnaM sakalAvakAzapUraNaM ca sA pramANayuktA, tatra pramRjya svAvakAzaM pratyavekSya saMhatyAstIrya saMstaraNapaTTakadvayamUrdhvamadhazca kAyaM pramRjya sapAdaM mukhavastrikArajohRtibhyAmanujJApitasaMstArakAvasthAnaH kRtasAmAyikanamaskRtiH vAmabAhUpadhAna AkuJcitajAnukaH kRkavAkuvadviyati prasAritajaGgho vA pramArjitakSoNItalanyastacaraNo vA bhUyaH saGkocasamaye pramArjitasaMdaMzakamudvartanakAle ca mukhavastrikApramRSTakAyo nAtyantatIvranidraH zayIta, AsanaM-nivezanaM yatra bhUpradeze vivakSitaM taM pratyavekSya cakSuSA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 pramRjya ca rajohRtyA bahirniSadyAmAstIrya nivizeta, niviSTo'pyAkuJcanaprasAraNAdi pUrvavat kurvIta varSAdiSu ca bRsikApIThakAdyamuyaiva sAmAcAryA pratyupekSya pramRjya ca sannivezanaM kuryAt, AdAnanikSepau ca daNDakopakaraNaceSTAbhAjanAdiviSayau, tAvapi pratyupekSaNapramArjanapUrvakau niravadyau bhavataH, tathA sthAnam - UrdhvasthitilakSaNamavaSTambhAdi vA supratyupekSitapradezaviSayaM piNDIkRtavastrAdyantarddhAnamavaSTambhAdi ca niravadyaM, caGkramaNaM-gamanaM tadapi prayojanavataH purastAdyugamAtradezasannivezitadRSTerapramattasya sthAvarANi jaGgamAni ca bhUtAni parivarjayato'tvarayA padanyAsamAcarataH prazastaM, evameteSu gamanAdiviSayeSu kAyakRtaceSTAyAH kAyavyApArasya niyamo vyavasthAnigrahaH, evaM karttavyamevaM na karttavyamiti, uktaM ca " kAyakriyAnivRtti: kAyotsargaH zarIraguptiH syAt / doSebhyo vA hiMsAdibhyo viratirmanoguptiH // 1 // " sUtra-4 atra ca yadyapi manovyApArasaMsRSTaH kAyavyApAraH tathApi kAyaceSTAyAH sAkSAt kAyenaiva niSpAditatvAdvahirupalakSyamANatvAcca prAdhAnyena vivakSA / vAgguptiviSayapradarzanamAha- yAcanetyAdi yAcanaM - prArthanamanyato gRhasthAderAhAropadhizayyAnAM, tacca mukhavasanAcchAditavaktradezasya pravacanavihitavAkyazuddhyanusAriNo bhASamANasya vAgguptirbhavati, tathA pRcchanamAcarato'vagamanavaidyasandehavicchedAdiviSayamAgamavidhibhAjo vAgguptiH, tathA dharmmamAcakSveti pRSTaH zrAddhena kenacit prakalpagranthAbhihitanItyA vyAkuryAt samyagupayuktaH, anyadvA sAvadyamanavadyaM vA pRSTaH samAdhAya lokAgamAvirodhenAcakSIta, evaMvidhaH pRcchanAdiviSayo vAgniyamo vAgguptiH, maunam abhASaNameva vA vAgguptiriti, Aha ca - " anRtAdinivRttirvA maunaM vA bhavati vAgguptiH / " manoguptisvarUpAkhyAnAyAha-sAvadyetyAdi avadyaM - garhitaM pApaM sahAvadyena sAvadyaH saMkalpaH - cintanamAlocana
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-4 mArtaraudradhyAyitvaM calacittatayA vA yadavadyavaccintayati tasya nirodha:akaraNamapravRttirmanogupti:, tathA ca kuzalasaMkalpAnuSThAnaM sarAgasaMyamAdilakSaNaM yena dharmo'nubadhyate yAvAn vA'dhyavasAyaH karmocchedAya yatate so'pi sarva: kuzalasaMkalpo manoguptiH, athavA na kuzale - sarAgasaMyamAdau pravRttiH nApyakuzale- saMsArahetau yoganirodhAvasthAyAmabhAvAdeva manaso guptiH manoguptiH, tatkAle ca dhyAnasambhavAt sakalakarmakSayArtha evAtmanaH pariNAmo bhavatIti // 94 // 15 TIkArtha-- samyak eTale prazasta. mumukSuno prazasta yoganigraha gupti che. gupti eTale AtmAnuM rakSaNa karavuM. mana-vacana-kAyA e traNa yogo che. temano nigraha karavo eTale zAstrokta vidhithI mArgamAM rAkhavA ane unmArgamAM jatA rokavA. AthI yoganigrahanA vizeSaNa mATe samyak zabda che, arthAt samyak zabda yoganigrahanuM vizeSaNa che. Agama pramANe rAga-dveSanA abhAvanI pariNatinI sAthe vicaranArA (sAdhunA) mAnasikavAcika-kAyika vyApAra athavA vacana-kAyAnA vyApArano abhAva e samyagyoganigraha che. Avo samyagyoganigraha gupti che. jenuM pApa tAjuM che, je gADha baMdhanathI baMdhAyela che, jeno hRdayapradeza atizaya pIDita che, jenA nAkanA vivara(=nasakorA) dabAvI dIdhA che ane je parAdhIna che evA coranA jevI nivRttimAM yoganigraha iSTa nathI. have bhASyathI sUtranA arthane spaSTa karatA bhASyakAra kahe che 'samyag' phatyAdri samyag evA zabdanA arthane kahe che- 'vidhAnata:' kRti yogane bhedo sahita jANIne temAM kAyayoganA audArika-vaikriyaAhAraka-taijasa-kArmaNa e bhedo saMbhave che. vacanayoganA satyAmRSA vagere, mananA sAvaghano saMkalpa vagere bhedo che. 'jJAtvA'rUti AgamathI yathArtha jANIne. 'amyuotya samyavarNanapUrvam' kRti, A yogo A pramANe pariNata thayA hoya to karmabaMdha mATe thAya ane A pramANe pariNata thayA hoya to karmanirjarA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-4 mATe thAya ema jaNAvavA mATe samyagdarzanapUrvaka pada mUkavAmAM Avela che. sarjanapUrvam e svIkArakriyAnuM vizeSaNa che. samyagdarzana prazamasaMvega-nirveda-Astikya-anukaMpAnI abhivyakti svarUpa che. samyagdarzana je abhyAgamanI pUrvamAM che te samyagdarzanapUrvaka abhyapagama che. trividhasya yogAsya' e pramANe mULabhedonuM kathana che. kAraNa ke uttarabhedo mULabhedone oLaMgatA na hovAthI(=uttarabhedono mULabhedomAM samAveza thaI jato hovAthI) mULabhedone kahevAthI uttarabhedono parigraha thaI jAya che. nigraha eTale potAnA vazamAM rAkhavA. svataMtratAno pratiSedha thavAthI muktimArgane anukULa pariNAma gupti che. guti bhayaMkara karmabaMdha rU5 zatruthI saMrakSaNa karanAra che. yoganA traNa prakAronuM pratipAdana karavA mATe kahe che- "yAtivarminovi:' ta AgamanA AdhAre kAyAnuM unmArgagamanathI rakSaNa karavuM. te pramANe saMrakSaNa karAyelI kAyA AtmAno ghAta karatI nathI. e pramANe vacanagupti ane kAyamurtinI paNa vyAkhyA karavI. rUti zabda avadhAraNanA arthavALo che. mULabhedathI yoga traNa prakArano ja che. nigraha karavA yogya traNa yogamAM pahelA kAyayogano nigraha ja kahevAya che. zayana- zayana eTale AgamamAM kahelA nidrArUpa mokSano kALa. te kALa rAtre ja che. bimArI Adi sivAya divase nidrAno kALa nathI. rAtrimAM paNa rAtrino pahelo prahara pUrNa thaye chate gurune pUchIne pramANayukta vasatimAM zayana kare. pAtra sahita sAdhunuM traNa hAtha pramANa 1. ahIM mokyate Tu manena ti mokSa evI vyutpattivALo artha karavo. jeTalo samaya mANasa nidrAmAM hoya teTalo samaya duHkhathI mukta thAya che. AthI nidrA paNa mokSa che. mATe ahIM nidrArUpa mokSa evo artha karyo che. 2. ahIM traNa hAthanI gaNatarI A pramANe che- prathama aThAvIsa aMgula pahoLo saMthAro pachI vIsa aMgula khAlI jagyA pachI covIza aMgula pAtrAnI jagyA Ama (28+20+24)=7ra aMgula==Na hAtha thAya.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 17 bhUbhAgamAM jyAM avasthAna(=zayana) thAya ane saMpUrNa jagyA pUrAya te pramANayukta vasati che. tyAM potAnI jagyAne pramArjIne ane joine, saMthAro-utta25TTo e be bhegA pAtharIne, mukhastrikA ane rajoharaNathI paga sahita kAyAne upara-nIce pramArjIne, saMthArAmAM avasthAnanI (=sUvAnI) rajA laine traNavAra sAmAyikasUtra ane namaskArasUtra bolIne, DAbA hAthane ozIkuM banAvIne, jAnuone saMkocIne, athavA kukaDAnI jema jaMghAone AkAzamAM UMce lAMbI karIne athavA pramArjela pRthvItaLamAM pagone mUkIne(=saMthArAmAM pagone mUkIne=saMthArAmAM pagone laMbAvIne) zayana kare. pharI saMkocavAnA samaye saMDAsAne pramArja, paDakhuM phe2vavAnA samaye mukhavarsikAthI kAyAne pramAe~, jene atyaMta tIvra nidrA nathI evo sAdhu sUve, arthAt sAdhu ghora nidrAthI na sUve. Asana- Asana eTale besavuM. je vivakSita bhUbhAgamAM besavAnuM hoya te bhUbhAgane cakSuthI joine ane rajoharaNathI pramArjIne bahAranA Asanane=oghA upara vIMTelA uparanA oghAriyAne pAtharIne bese. beThelo paNa saMkocana-prasAraNa pUrvavat kare. cAturmAsAdimAM paNa Asana ane pATalA vagerene A ja sAmAcArIthI paDilehIne ane pramArjIne bese. AdAna-nikSepa- dAMDo, upakaraNa, kAyikakriyA, pAtra vagerenuM levuMmUkavuM pratyupekSaNa-pramArjana pUrvaka niravadya kare. sthAna-- sthAna eTale UbhA rahevuM ke Teko levo vagere. vIMTiyo bAMdhavo, Teko levo vagere sArI rIte pratyupekSita (ane pramArjita) pradezamAM niravadya karavuM. caMkramaNa- caMkramaNa eTale javuM. gamana paNa prayojana upasthita thAya tyAre AgaLa yugapramANa dRSTi rAkhIne, sthAvara-jaMgama jIvono tyAga karatA ane utAvaLa vinA paga mUkatA apramatta sAdhunuM prazasta che. 1. mukhavasikAthI uparanI kAyAne ane rajoharaNathI nIcenI kAyAne pramAe~. 2. yuga eTale baLadone gADAmAM joDavAnI dhoMsarI. dhoMsarI cAra hAtha pramANa hoya che. yumAtra-caturdastapramALa zaToddhisaMsthitam / (AcA.zru.2 a.3 u.1 sU.115)
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-4 A pramANe A gamanAdimAM kAyAnA vyApArano niyama eTale ke A pramANe karavuM ane A pramANe na karavuM ema vyavasthAnuM niyamana karavuM e kAyamurti che. kahyuM che ke- "kAyAnA vyApAranI nivRttirUpa kAyotsarga zarIragupti che athavA hiMsAdi doSothI virati manogupti che." jo ke ahIM kAyavyApAra manovyApArathI yukta che to paNa kAyakriyA sAkSAt kAyAthI ja utpanna karAyelI hovAthI ane bahAra dekhAtI=jaNAtI hovAthI pradhAnapaNe kAyAnI vivalA che. vacanaguptinA viSayane batAvavA mATe kahe che- yavane phatyAddhi, yAcana eTale gRhastha vagere pAsethI AhAra, upadhi ane vasatinI mAgaNI karavI. mukhavastrikAthI mukhanA bhAgane DhAMkIne ane zAstramAM vihita vAkyazuddhinA anusAre bolanAranuM vAcana vacanagupti thAya che tathA saMdeha dUra thAya ItyAdi mATe pAse jaIne jANakArane Agamokta vidhipUrvaka pUchavuM e vacanagupti che. tathA koIka zrAvakavaDe dharmane kaho ema pUchAyelo=kahevAyelo sAdhu samyagu upayoga rAkhIne nizIthagraMthamAM kahelI maryAdAthI javAba Ape athavA A sAvadya che ke niravadya che ema pUchAyelo sAdhu upayukta banIne lokamAM ane AgamamAM virodha na Ave te rIte kahe. A pramANe pRcchana AdimAM vANInuM niyamana e vacanagupti che athavA mauna ja rahevuM bolavuM ja nahIM te vacanagupti che. kahyuM che ke "asatyAdithI nivRtti athavA mauna e kAyagupti che." manoguNinA svarUpanuM vyAkhyAna karavA mATe kahe che- sAvidya' phatyAdri avadya eTale gahita=pApa. avadyathI sahita te sAvadya. saMkalpa eTale ciMtana=vicAra, arthAt Arta-raudradhyAna athavA asthiracittathI avadyavALuM je ciMtave te sAvadya saMkalpa che. teno nirodha eTale na karavuM apravRtti te manogupti che. tathA sarAga-saMyamAdi rUpa kuzaLa saMkalpa karavo ke jethI dharmano anubaMdha thAya athavA jeTalo adhyavasAya karmakSaya mATe prayatna kare che, arthAt jeTalA adhyavasAyathI karmakSaya thAya te
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-pa zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 19 saghaLo paNa kuzaLa saMkalpa manogupti che. athavA sarAgasaMyamAdi kuzaLa saMkalpamAM pravRtti na thAya ane saMsAranuM kAraNa evA akuzaLa saMkalpamAM paNa pravRtti na thAya te manogupti che. yoganirodha avasthAmAM baMne prakAranA saMkalpano abhAva hovAthI ja (kuzaLAkuzaLa saMkalpanA abhAvarUpa) manogupti hoya che. yoganirodhanI avasthAnA kALe dhyAna hovAthI sarva karmono kSaya karanArA ja AtmAnA pariNAma hoya che. (9-4) TIkAvataraNikA - evaM kAyAdinirodhAttannimittakarmmAzravaNe'sati saMvaraprasiddhiruktA, samprati ceSTAvato'pi saMvarasiddhyarthamimAH paJca samitayo'bhidhIyante, Aha ca " tadguNaparizuddhyarthaM bhikSorguptIrjagAda tisro'rhan / ceSTitukAmasya punaH samitI: prAjijJapat paJca // 1 // " TIkAvataraNikArtha A pramANe kAyAdinA niSedhathI tenA nimitte karmAsrava baMdha thaye chate saMvaranI siddhi kahI. have kriyAvALA paNa AtmAnA saMvaranI siddhi mATe A pAMca samitio kahevAya che. kahyuM che ke- "arihaMta bhagavAne sAdhunA saMvaraguNanI vizuddhi mATe traNa guptio kahI che. ceSTA(=kriyA) karavAnI icchAvALA sAdhunI pAMca samitio jaNAvI che." samitionuM varNana- IryAbhASaiSaNA''dAnanikSepotsargAH samitayaH // 9-5 // sUtrArtha-- iryA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepa ane utsarga e pAMca samitio che. (9-5) bhASyaM - samyagIryA samyagbhASA samyageSaNA samyagAdAnanikSepau samyagutsarga iti paJca samitayaH / tatrAvazyakAyaiva saMyamArthaM sarvato yugamAtranirIkSaNAyuktasya zanairnyastapadA gatirIryAsamitiH / hitamitAsaMdigdhAnavadyArthaniyatabhASaNaM bhASAsamitiH / annapAnarajoharaNapAtracIvarAdInAM dharmasAdhanAnAmAzrayasya codgamotpAdanaiSaNAdoSavarjanameSaNAsamitiH / rajoharaNapAtracIvarAdInAM pIThaphalakAdInAM cAvazyakArthaM nirIkSya pramRjya
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-pa cAdAnanikSepau AdAnanikSepaNAsamitiH / sthaNDile sthAvarajaGgamajantuvarjite nirIkSya pramRjya ca mUtrapurISAdInAmutsarga utsargasamitiriti 118-411 20 bhASyArtha- samyag iryA, samyag bhASA, samyag eSaNA, samyag AdAna-nikSepa, samyag utsarga e pramANe pAMca samitio che. temAM saMyama mATe Avazyaka kArya mATe ja yugamAtra nirIkSaNathI yukta sAdhunI jemAM dhImethI(=utAvaLa karyA vinA) paga mUkAyA che tevI gati e iryAsamiti che. hita, mita, asaMdigdha, anavadyArtha ane niyata bolavuM te bhASAsimita che. dharmanA sAdhaka evA AhAra, pANI, rajoharaNa, pAtra, vastro ane vasatinA udgama, utpAdana ane eSaNA doSono tyAga karavo te eSaNAsamiti che. rajoharaNa-pAtra-vastrAdinI ane pATalo-pATiyuM vagerenI AvazyakatA mATe levuM-mUkavuM hoya tyAre nirIkSaNa karIne ane pramArjIne levuM-mUkavuM te AdAna-nikSepaNA samiti che. sthAvara-trasa jIvothI rahita bhUmimAM joine ane pramArjIne maLa-mUtra vagereno tyAga karavo te utsargasamiti che. (9-5) TIkA - anantarasUtrAt samyaggrahaNamanuvarttate, tat prtyekmbhisambandhanIya, samitigrahaLa 6, rAmImAM-gatipariNati: samyagaagmaanusaarinnii gatirIryAsamitiH, samitiriti tAntrikI saMjJA paJcasu ceSTAsu, athavA nAnuvarttate samyaggrahaNaM, samitiriti samupasargaH prazaMsArthaH, prazastA iti : - ceSTA, sarvavitpravacanAnusAreNa prAzastyArthaH, evaM bhASaNaM bhASAstadviSayA samitiH bhASAsamitiH, eSaNameSo - gvessnnmeSaLAsamiti:, AvAnaM-brahaLa nikSepo-nyAsaH sthApanuM tayo: samitiH -
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 prAvacanena vidhinA'nugatA AdAnanikSepaNAsamitiH, utsarjanamutsargaH, utsarjanamAhAropadhizayyoccArAderbhagavadvacanApekSamutsargasamitiH, IryAdayaH kRtadvandvAH samitizabdasamAnAdhikaraNA iti / amumarthaM bhASyeNa spaSTayati-samyagIryetyAdinA samyag-AgamapUrvikA IryA-gamanamAtmaparabAdhAparihAreNa, yathoktaM "purao jugamAyAe, pehamANo mahiM care / vajjeMto bIahariAI, pANe ya dagamaTTiaM // 1 // ovAyaM visamaM khANuM, vijjalaM parivajjae / saMkameNa na gacchijjA, vijjamANe parakkame // 2 // " samyagbhASA'pyAgamAnuvartinI, "jA ya saccA na vattavvA, saccAmosA ya jA musA / jA ya buddhehi'NAiNNA, Na taM bhAsejja paNNavaM // 3 // " samyageSaNA-gaveSaNA AgamavidhinA piNDAdInAM, samyagAdAnanikSepau pratyupekSaNapramArjanapUrvakau, samyagutsargaH sthaNDile vyapagataprANike, itizabdaH svarUpapratipAdanArthaH, evaMsvarUpAH paJcaiva samitayaH, tadeva svarUpaM prapaJcayati-tatretyAdi, tatra tAsu samitiSu IryAsamitiritthaMrUpA avazyakArye cetyavazyaM kArya-karttavyaM yadAgamoditaM prayojanaM vihArAdi-bhUgamanaM, tadeva bhUyaH spaSTayati-saMyamArthamiti, saMyamaH saptadazabhedaH, tadeva cAvazyakamavazyaMtayA karttavyaM, sarvataH iti sarvatra yugapramite bhUpradeze, pAdAgrAdArabhya yAvadyugamAtraM tAvanirIkSaNetyarthaH, yuktaH AyuktaH, tasyaivaM ceSTamAnasya zanaiH zanairmandaM gatibhedamakurvato nyAsaM caraNayorAcarata IryAsamitiH / samprati bhASAsamitinirUpaNAyAha-hitamityAdi, Atmane parasmai ca hitamAyatyAM tadAtve copakArakaM mukhavasanAcchAditAsyena, nAtibahu,
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-5 prayojanamAtrasAdhakaM mitaM, asaMdigdhaM sUktavarNamarthapratipattau vA na sandehakAri, niravadyArthamanupaghAtakaM SaNNAM jIvanikAyAnAm, evaMvidhaM ca niyataM sarvadaiva bhASaNaM bhASAsamitiH / eSaNAsamitisvarUpAvadhAraNAyAhaannapAnetyAdi annam-azanakhAdyasvAdyabhedaM pAnam-AranAlatandulakSAlanAdyudgamAdidoSaparizuddhaM tathA rajoharaNaM samukhavasanaM pAtradvayaM colapaTTakAdi cIvaram, AdigrahaNAt caturdazavidho'pyupadhiH sthavirakalpayogyaH jinakalpayogyazca sahaupagrahikeNa grAhyaH, dharmasAdhanAnAmiti, zrutacaraNadharmasAdhakAnAmityarthaH, sAkSAt pAramparyeNa ca, na hi pAtrAdyantareNa mahAvratasaMrakSaNaM kartuM zakyam, evamAhAropakaraNaviSayAmeSaNAM pratipAdya pratizrayaiSaNAbhidhAnAyAha-AzrayaH-zayyA, sA'pyudgamAdidoSarahitaiva paribhogyA, cazabdaH samuccitau, tatra SoDaza AdhAkAdaya udgamadoSAH, utpAdanAdoSAH SoDaza caiva dhAtryAdayaH, dazaiSaNAdoSAH zaGkitAdayaH, etaddoSaparihAreNAnnapAnAdigrahaNameSaNAsamitiH, uktaM ca "utpAdanodgamaiSaNadhUmAGgArapramANakAraNataH / saMyojanAcca piNDaM zodhayatAmeSaNAsamitiH // 1 // " AdAnanikSepasamitisvarUpavivakSayA prAha-rajoharaNetyAdi rajoharaNAdipAtracIvarAdInAmiti caturdazavidhopadhergrahaNaM dvAdazavidhopadhigrahaNaM ca paJcaviMzatividhopadhiparigrahazca, pIThaphalakAdInAmiti cAzeSaupagrahikopakaraNaM AvazyakArthamityavazyaMtayA varSAsu pIThaphalakAdigrahaH, kadAciddhemantagrISmayorapi kvacidanUpaviSaye jalakaNikAkulAyAM bhUmau, evaM dvividhamapyupadhiM sthirataramabhisamIkSya pramRjya ca rajohatyA''dAnanikSepau karttavyAvityAdAnanikSepaNAsamitiH, Aha ca "nyAsAdhikaraNadoSAn parihRtya dayAparasya nikSipataH / nyAse samitirathAdAne ca tathaivAdadAnasya // 1 // "
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 utsargasamitisvarUpakathanAyAha-sthaNDila ityAdi sthAnadAnAt sthaNDilaM-ujjhitavyavastuyogyo bhUpradezaH, kIdRk punastadavakAzaM dadAtItyAha-sthAvarajaGgamajantuvajitaM, tatra sthAvarAH-sacittA mizrAzca pRthivyAdayaH paJca, dvIndriyAdayo jaGgamAH, tadvajitaM nirIkSya cakSuSA pramRjya ca rajohatyA vasrapAtrakhelamalabhaktapAnamUtrapurISAdInAmutsargaHujjhanaM utsargasamitiH, itizabdaH parisamAptivacanaH, Aha ca"nyAsAdAnasamityAM vyutsarge vApi varNitA samitiH / sUtroktena (ca) vidhinA vyutsRjato'rthaM pratiSThApyam // 1 // evaM sAdhonityaM yatamAnasyApramattayogasya / mithyAtvAviratipratyayaM niruddhaM bhavati karma // 2 // " // 9-5 // TIkArtha- anaMtarasUtrathI sampanuM grahaNa(=samyapha zabdano prayoga) cAlyuM Ave che. teno iryA vagere pratyeka zabdanI sAthe saMbaMdha karavo ane pratyeka zabdanI pachI samitinuM grahaNa karavuM(=samiti zabdano prayoga karavo.) javuM te iryA, arthAt gatino pariNAma. samyagu eTale Agamane anusaranArI. Agamane anusaranArI gati te iryAsamiti. samiti e pAMca kriyAonI zAstrIya saMjJA che athavA sampanuM grahaNa cAlyuM AvatuM nathI. samU+tiH e pramANe samaupasarga prazaMsA arthavALo che. prazasta iti ceSTA te samiti. sarvajJazAstranA anusAra sama upasarga prazastapaNe evA arthavALo che. bolavuM te bhASA. bhASA saMbaMdhI samiti te bhASAsamiti. zodhavuM te eSa', arthAt gaveSaNa (Agamokta vidhi pramANe AhArAdinuM) gaveSaNa karavuM(Gzodha karavI) te eSaNAsamiti. AdAna eTale grahaNa. nikSepa eTale mUkavuM=sthApavuM. te benI zAstrokta vidhine anusarelI 1. ahIM puSaNane ema zabdanI vyutpatti karI che. GST zabdanI vyutpatti karavI joie. rUSoDanichIyAm (siddhahema 5-3-112) e sUtrathI paNaMI zabda siddha thAya che. ethI vmeSa: nA badale meSa ema hovuM joIe.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-pa samiti te AdAna-nikSepaNA samiti. tyAga karavo te utsarga. AhAraupadhi-zayyA-maLa Adino pravacananI apekSA rAkhIne tyAga karavo te utsarga samiti. iryA vagere zabdono dvandva samAsa karyo che tathA (iryA vagere zabdo) samiti zabdanI sAthe samAnAdhikaraNa samAsavALA che. A ja arthane bhASyathI 'sabhyazIrvA' vagerethI spaSTa kare che-- samyag=AgamapUrvaka(=Agama pramANe) sva-parane pIDA na thAya te rIte iryA=javuM te iryAsamiti. kahyuM che ke-"dhuMsarI pramANa pRthvIne AgaLa joto ane sacitta bIjo, vanaspati, beiMdriya Adi trasa jIvo(maTTiyaM=)pANI ane pRthvIne tyajato(=na virAdhato) cAle." (daza.a.pa u.1 gA.3) "raste cAlatAM ovAyaM=khAi-khADAne, visamAM=khAi-TekarAne, hALuM=khIlA-khUMTA vagerene ane vinnataM= kAdavane sarva rIte taje. saMyama ane zarIra ubhayanI rakSA mATe vighnamALe parame-bIjo sthira mArga hoya to saMjma=saMkrama mArge (pANI ke khADA vagerenA ullaMghana mATe mUkelA kASTha-paththara vagere) asthira mArge na jAya." (daza vai. a.pa u.1 gA.4) samyag bhASA paNa Agamane anusaranArI bole. "sAvadya hovAthI (1) je satya chatAM nahi bolavA yogya (2) satyAmRSA(=mizra), (3) sarvathA asatya (4) ane AmaMtraNa vagere vyavahAra bhASA chatAM sAdhune bolavA yogya nahi hovAthI buddhetti nAztrA jJAnIoe nahi AcarelI tAte bhASAne pannavaM=buddhimAna sAdhu 7 mAsikhta=bole nahi." (daza vai. a.7 gA.2) Agamokta vidhithI piMDa AdinI samyak eSaNA=gaveSaNA te eSaNAsamiti. pratyupekSaNA-pramArjanApUrvaka samyag AdAna-nikSepa te AdAna-nikSepa samiti. jIvothI rahita sthaMDilamAM samyag utsarga te utsarga samiti. rUti zabda svarUpanA pratipAdana mATe che. AvA svarUpavALI pAMca ja samitio che. te ja svarUpane vistAre che- 'taMtra'
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 25 rUtyAdi te samitiomAM isamiti AvA svarUpavALI che- "gAvavarSe ti AgamamAM kaheluM vihArAdi mATe pRthvI upara cAlavA rUpa kArya avazya kArya che. tene ja pharI spaSTa kare che- "saMyamathena ti, saMyama sattara prakAranuM che. saMyama ja avazya karavA yogya hovAthI Avazyaka kArya che. "sarvata:' rUti sarvasthaLe yugapramANa bhUmi pradezamAM, arthAt paganA AgaLanA bhAgathI prAraMbhI jeTaluM yuganuM pramANa thAya teTaluM nirIkSaNa kare. yukta eTale Ayukta upayogavALo. AvA prakAranI ceSTA karatA ane utAvaLa karyA vinA caraNone dhIme dhIme mUkatA tene iryAsamiti hoya che. have bhASAsamitinuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- 'hita phatyAti hitane potAne ane bIjAne bhaviSyamAM ane vartamAnamAM upakAraka hoya tevuM vacana mukhane mukhavastrikAthI DhAMkIne bolavuM. mita- ghaNuM nahi, mAtra prayojanane siddha kare tevuM vacana bolavuM. asaMdigdhane sArI rIte kahelA akSarovALuM athavA saMdeha na kare tevuM vacana bolavuM. niravadyArtha- cha javanikAyonA upaghAta karanAruM na hoya tevuM vacana. niyata- sadAya AvA prakAranuM vacana bolavuM te bhASAsamiti che. eSaNAsamitinA svarUpano nirNaya karavA mATe kahe che- "annapAnarUtyAdri anna azana-khAdima-svAdima ema traNa prakAranuM che. ugamAdi doSothI parizuddha kAMjI ane cokhAnuM dhovaNa vagere pANI che. mukhavastrikA sahita rajoharaNa, be pAtra, colapaTTo vagere vastra che. Adi zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI virakalpane yogya aupagrahikathI sahita cauda prakAranA upadhinuM ane jinakalpane yogya upadhinuM grahaNa karavuM. dharmasAdhanAnA ti sAkSAt ke paraMparAe zruta-caritrarUpa dharmanA sAdhaka evo artha che. pAtra vagere vinA mahAvratonuM saMrakSaNa karavAnuM zakya nathI. A pramANe AhAra ane upakaraNa saMbaMdhI eSaNAnuM pratipAdana karIne upAzrayanI eSaNAne jaNAvavA mATe kahe che- Azraya eTale zavyAnuM upAzraya. zayyA paNa ugamAdi doSothI rahita hoya tevI ja vAparavA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-5 yogya che. zabda samuccaya arthamAM che. te doSomAM AdhAkarma vagere soLa udgama doSo che. dhAtrI vagere soLa utpAdananA doSo che. zaMkita vagere daza eSaNAnA doSo che. A doSono tyAga karIne anna-pAna Adine grahaNa karavA e eSaNAsamiti che. kahyuM che ke- "utpAdana, uddagama, eSaNA, dhUma, aMgAra, pramANa, kAraNa ane saMyojanathI AhAranI zuddhi karanArA(=doSo na lagADanArA) sAdhuone eSaNAsamiti hoya." AdAna-nikSepasamitinA svarUpane kahevAnI icchAthI kahe che- nohara rUtyAti, noharaddhi patravIvA vInA" evA ullekhathI cauda prakAranI, bAra prakAranI ane pacIsa prakAranI upadhinuM grahaNa karyuM che. pIttAvInAn evA prayogathI aupagrahika saghaLI upadhinuM grahaNa karyuM che. bAvarSArtha evA kathanathI varSARtumAM avazya pATalo-pATiyuM vagerenuM grahaNa karavuM joie. kyAreka hemaMtaRtumAM ane grISmaRtumAM paNa kyAMka anUpadezamAM jalakaNothI vyApta bhUmimAM pATalo-pATiyuM vagerenuM grahaNa karavuM joie. A pramANe (audhika ane aupagrahika e) baMne prakAranI upadhine sthiratAthI (cakSuthI) joine ane rajoharaNathI pramAjIne AdAna ane nikSepa karavA joIe. A pramANe AdAna-nikSepa samiti che. kahyuM che ke- "nyAsarUpa asaMyamanA doSono tyAga karIne mUkatA ane dayAmAM tatpara sAdhune nikSepamAM samiti che. te ja pramANe letA ane dayAmAM tatpara sAdhune AdAnamAM samiti che." utsargasamitinuM svarUpa kahevA mATe kahe che- Dijo rUtyAdri, sthAna ApavAthI aMDila kahevAya che. spaMDila eTale tyAga karavA yogya vastune yogya bhUmibhAga(=vastune paraThavavA mATenuM yogya sthAna). te aMDila kevuM sthAna che te kahe che- sthAvara 1. anUpa e dezanuM nAma nathI, kiMtu vizeSaNa che. jenI cotarapha pANI hoya tevA dezane anUpa kahevAya che. anUpa zabdanI vyutpatti A pramANe che- anurAtA bApo smina : akUpo pheza: I
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 27 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 rvInatam sthAvara ane jaMgama jIvathI rahita. temAM sthAvara eTale sacitta ane mizra evA pRthvIkAya Adi pAMca. kIndriya vagere jaMgama che. tenAthI rahita sthAnane cakSuthI joine ane rajoharaNathI pramArjIne vastra-pAtrakapha-mela-bhakta-pAna-mUtra-maLa Adino tyAga karavo te utsarga samiti che. rUti zabda parisamAptine kahenAro che. kahyuM che ke paraThavavA yogya vastune sUtrokta vidhithI paraThavatA sAdhune vyutsargamAM samiti kahI che. (1). "A pramANe apramattayogavALA ane sadA yatanA karatA sAdhune mithyAtva ane avirati nimitte AvatuM karma rokAyeluM thAya che. (2). (9-5) ___TIkAvataraNikA- atrAha-uktaM guptisamitInAM saMvarahetutvam, adhunA ko dharmaH saMvarasya kAraNamiti vaktavyaM, sAdhvagAridharmabhedAditi saMdehasya praznaH, ucyate, satyapi avizeSAbhidhAne na puNyakarma dharmaH, kiM tarhi ?, saMvaropAdAnasAmarthyanimittaM yo dharmaH sa ucyate TIkAvataraNitArtha- ahIM koI kahe che- Ape gupti-samiti saMvaranuM kAraNa che ema kahyuM. have saMvaranuM kAraNa kayo dharma che ema kahevuM joie. sAdhu-gRhasthanA bhedathI dharma be prakArano che. AthI A be dharmamAMthI kyo dharma saMvaranuM kAraNa che evo saMdeha jene thayo che teno A prazna che. teno A uttara che- ahIM "dharma" ema sAmAnyathI kahyuM hovA chatAM puNyakarma dharma nathI, arthAt jenAthI puNyakarmano baMdha thAya te dharma ahIM dharma tarIke vivakSita nathI. to dharma zuM che? je dharma saMvarane utpanna karavAnA sAmarthyamAM nimitta hoya te dharma kahevAya chedharmanuM varNana3ttama: kSamA-mAvAnaiva-zaura-satya-saMyama-tapa zizcanya-zrAva itharSa: 2-dA sUtrArtha- uttamakSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya ane brahmacarya dharma che. (9-6).
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 bhASyaM- ityeSa dazavidho'nagAradharmaH uttamaguNaprakarSayukto bhavati / tatra kSamA titikSA sahiSNutvaM krodhanigraha ityanarthAntaram / tatkathaM kSamitavyamiti ceducyate / krodhanimittasyAtmani bhAvA'bhAvacintanAt, paraiH prayuktasya krodhanimittasyAtmani bhAvacintanAdabhAvacintanAdvA kSamitavyam / bhAvacintanAt tAvadvidyante mayyete doSAH, kimatrAsau mithyA bravItIti kSamitavyam / abhAvacintanAdapi kSamitavyam, naite vidyante mayi doSA yAn ajJAnAdasau bravItIti kSamitavyam / kiJcAnyat / krodhadoSacintanAcca kSamitavyam / kruddhasya hi vidveSAsAdanasmRtibhraMzavratalopAdayo doSA bhavantIti / kiJcAnyat / bAlasvabhAvacintanAcca parokSapratyakSAkrozatADanamAraNadharmabhraMzAnAmuttarottararakSArtham / bAla iti mUDhamAha / parokSamAkrozati bAle kSamitavyameva / evaMsvabhAvA hi bAlA bhavanti / diSTyA ca mAM parokSamAkrozati na pratyakSamiti / lAbha eva mantavya iti / pratyakSamapyAkrozati bAle kSamitavyam / vidyata evaitadbAleSu / diSTyA ca mAM pratyakSamAkrozati / na tADayati / etadapyasti bAleSviti lAbha eva mantavyaH / tADayatyapi bAle kSamitavyam / evaMsvabhAvA hi bAlA bhavanti / diSTyA ca mAM tADayati, na prANairviyojayatIti / etadapi vidyate bAleSviti / prANaiviyojayatyapi bAle kSamitavyam / diSTyA ca mAM prANairviyojayati, na dharmAdbhazayatIti kSamitavyam / etadapi vidyate bAleSviti lAbha eva mantavyaH / kiJcAnyat / svakRtakarmaphalAbhyAgamAcca / svakRtakarmaphalAbhyAgamo'yaM mama, nimittamAtraM para iti kSamitavyam / kiJcAnyat / kSamAguNAMzcAnAyAsAdInanusmRtya kSamitavyameveti kSamAdharmaH / nIcairvRttyanutseko mArdavalakSaNam / mRdubhAvaH mRdukarma ca mArdavaM, madanigraho mAnavighAtazcetyarthaH / tatra mAnasyemAnyaSTau sthAnAni bhavanti / tadyathA- jAtiH kulaM rUpamaizvaryaM vijJAnaM zrutaM lAbho vIryamiti /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 29 ebhirjAtyAdibhiraSTAbhirmadasthAnairmattaH parAtmanindAprazaMsAbhiratastIvrAhakAropahatamatirihAmutra cAzubhaphalamakuzalaM karmopacinoti / upadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate / tasmAdeSAM madasthAnAnAM nigraho mArdavaM dharma iti / __ bhAvavizuddhiravisaMvAdanaM cArjavalakSaNam / RjubhAvaH Rjukarma vArjavam / bhAvadoSavarjanamityarthaH / bhAvadoSayukto hyupadhinikRtisaMyukta ihAmutra cAzubhaphalamakuzalaM karmopacinoti / upadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate / tasmAdArjavaM dharma iti / alobhaH zaucalakSaNam / zucibhAvaH zucikarma vA zaucam / bhAvavizuddhiH niSkalmaSatA, dharmasAdhanamAtrAsvapyanabhiSvaGga ityarthaH / azucirhi bhAvakalmaSasaMyukta ihAmutra cAzubhaphalamakuzalaM karmopacinotyupadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate / tasmAcchaucaM dharmaH iti / satyarthe bhavaM vacaH satyaM, sadbhyo vA hitaM satyam / tadananRtamaparuSamapizunamanasabhyamacapalamanAvilamaviralamasaMbhrAntaM madhuramabhijAtamasaMdigdhaM sphuTamaudAryayuktamagrAmyapadArthAbhivyAhAramazIbharamarAgadveSayuktam / sUtramArgAnusArapravRttArthamarthyarthijanabhAvagrahaNasamarthamAtmaparAnugrAhakaM nirupadhaM dezakAlopapannamanavadyamarhacchAsanaprazastaM yataM mitaM yAcanaM pracchanaM praznavyAkaraNamiti satyaM dharmaH / yoganigrahaH saMyamaH / sa saptadazavidhaH / tadyathA- pRthivIkAyikasaMyamaH apkAyikasaMyamaH tejaskAyikasaMyamaH vAyukAyikasaMyamaH vanaspatikAyikasaMyamaH dvIndriyasaMyamaH trIndriyasaMyamaH caturindriyasaMyamaH paJcendriyasaMyamaH / prekSyasaMyamaH upekSyasaMyamaH apahRtyasaMyamaH pramRjyasaMyamaH kAyasaMyamaH vAksaMyamaH manaHsaMyamaH upakaraNasaMyama iti saMyamo dhrmH| tapo dvividham / tatparastAdvakSyate / prakIrNakaM cedamanekavidham / tadyathA- yavavajramadhye candrapratime dve, kanakaratnamuktAvalyastisraH, siMha
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 vikrIDite dve, saptasaptamikAdyAH pratimAzcatasraH, bhadrottaramAcAmlavardhamAnaM sarvatobhadramityevamAdi / tathA dvAdaza bhikSupratimA mAsikyAdyA AsaptamAsikyaH sapta, saptarAtrikyAH tisraH, ahorAtrikI, rAtrikI ceti / bAhyAbhyantaropadhizarIrAnapAnAdyAzrayo bhAvadoSaparityAgastyAgaH / zarIradharmopakaraNAdiSu nirmamatvamAkiJcanyam / vrataparipAlanAya jJAnAbhivRddhaye kaSAyaparipAkAya ca gurukulavAso brahmacaryam / asvAtantryaM gurvadhInatvaM gurunirdezasthAyitvamityarthaM ca paJcAcAryAH proktAH-pravrAjako digAcAryaH zrutoddeSTA zrutasamuddeSTA AmnAyArthavAcaka iti / tasya brahmacaryasyeme vizeSaguNA bhavanti / abrahmavirativratabhAvanA yathoktA iSTasparzarasa-rUpa-gandha-zabdavibhUSAnabhinanditvaM ceti // 9-6 // bhASyArtha- A pramANe A daza prakArano sAdhudharma uttamaguNonA prakarSathI yukta hoya che. temAM kSamA, titikSA, sahiSNutA, krodhanigraha e pramANe eka artha che. tene kevI rIte sahana karavuM ema (jo tame pUchatA ho to amArAthI) kahevAya che- krodha nimittanA AtmAmAM bhAva-abhAvanA ciMtanathI sahana thAya. bIjAe yojela krodha nimitta AtmAmAM "che evA ciMtanathI ke nathI" evA ciMtanathI kSamA karavI joie. "che' evA ciMtanathI mArAmAM A doSo vidyamAna che, AmAM A zuM khoTuM bole che? ema kSamA karavI joie. nathI' evA ciMtanathI paNa kSamA karavI joie. A ajJAnatAthI je doSone bole che te doSo mArAmAM nathI ema kSamA karavI joie. tathA krodhathI thatA doSonA ciMtanathI kSamA karavI joie. gusse thayelAne vidveSa-AsAdana smRtibhraMza-vratalopa vagere doSo thAya che. tathA bAlasvabhAvanA ciMtanathI ane parokSa-pratyakSa-Akroza-tADanamAraNa-dharmabaMzomAM uttarottaranuM rakSaNa thAya che mATe kSamA karavI joIe.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 sUtra-6 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-9 bAla eTale mUDha. (1) bALajIva parokSa Akroza kare tyAre kSamA karavI ja joIe. bALajIvo AvA ja svabhAvavALA hoya che. eTaluM sAruM che ke mane parokSa Akroza kare che, pratyakSa nahi. AthI lAbha ja mAnavo joie. (2) bALa pratyakSa paNa Akroza kare tyAre kSamA karavI joie. bALajIvomAM A hoya ja. eTaluM sAruM che ke tADana karato nathI. bALajIvomAM A paNa hoya. AthI lAbha ja mAnavo joie. (3) bALajIva tADana kare tyAre paNa kSamA karavI joie. bALajIvo AvA svabhAvavALA ja hoya che. eTaluM sAruM che ke tADana kare che paNa prANothI alaga karato nathI. bALajIvomAM A paNa hoya che. (4) bALajIva prANothI alaga kare tyAre paNa kSamA karavI joie. eTaluM sAruM che ke prANothI alaga kare che, dharmathI bhraSTa karato nathI. ema kSamA karavI joIe. bALajIvomAM A paNa hoya che. AthI lAbha ja mAnavo joIe. svakRta karmaphaLanA Agamanano Azraya karIne kSamA karavI joie. mArA potAnA karelA karmanA phaLanuM A Agamana che. bIjo to mAtra nimitta che. e pramANe kSamA karavI joie. vaLI, kSamA karavAnA manavALA jIve bIjuM kayuM AlaMbana karavuM(=levuM) joie ema kahe che- anAyAsa vagere kSamAguNonuM smaraNa karIne kSamA karavI ja joie. A pramANe kSamAdharma che. nIcavRtti ane anuseka mArdavanuM lakSaNa che. mUduno bhAva athavA mUdunuM karma te mArdava. madanigraha ane mAnano vighAta e pramANe mArdavano artha che. temAM mAnanA ATha sthAno che. te A pramANe- jAti, kuLa, rUpa, aizvarya, vijJAna, zruta, lAbha ane vIrya. (e mada sthAno che.) A jAtyAdi ATha madasthAnothI abhimAnI banelo, paraniMdAsvaprazaMsAmAM mazagUla ane tIvra ahaMkArathI haNAyelI mativALo jIva
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 A sUtra-6 A lokamAM ane paralokamAM azubha phaLavALuM karma ekaThuM kare che. upadezAtA paNa kalyANane te svIkArato nathI. tethI A madasthAnonA nigraha rUpa mArdava dharma che. bhAvavizuddhi ane avisaMvAdana ArjavanuM lakSaNa che. Rjuno bhAva ke RjunuM kArya te Arjava, arthAt Arjava eTale bhAvadoSano tyAga. bhAvadoSathI yukta jIva upadhi ane nikRtithI saMyukta hoya che ane A loka ane paralokamAM azubha phaLavALuM karma ekaThuM kare che. upadezAtA paNa kalyANane svIkArato nathI. tethI mAyAno virodhI evo) Arjava dharma che. lobhano abhAva e zaucanuM lakSaNa che. zucino bhAva athavA zucinuM kArya te zauca che. nirmalatA eTale bhAvathI vizuddhi, arthAt dharmasAdhananA pariNAmamAM rAgano abhAva e bhAvathI vizuddhi che. bhAvamaLathI yukta azuci jIva A lokamAM ane paralokamAM azubha phaLavALA azubha karmane bAMdhe che. upadezAtA paNa kalyANane svIkArato nathI tethI zauca dharma che. sat arthamAM thayeluM vacana satya che athavA jIvone ke jIva-ajIva e baMnene hitakara vacana satya che. satyavacana, ananRta, apuruSa, apizuna, anasabhya, acapala, anAvila, avirata, asaMbhrAnta, madhura, abhijAta, asaMdigdha, phuTa, audAryayukta, agrAmyapadArthobhivyAhAra, azIbhara, arAga-dveSayukta hovuM joIe. sUtramArganusArapravRttArtha, athya, arthijanabhAvagrahaNa samartha, AtmaparAnugrAha, nirupadha, dezakAlopapanna, anavadya, ahAsanaprazasta, yata, mita, yAcana, pracchana, prazna-vyAkaraNa A pramANe satya dharma che. yogono nigraha e saMyama che. saMyama sattara prakArano che. te A pramANepRthvIkAyikasaMyama, akhAyikasaMyama, tejaskAyikasaMyama, vAyukAyikasaMyama, vanaspatikAyikasaMyama, kIndriyasaMyama, teiMdriyasaMyama, cariMdriyasaMyama, paMcedriyasaMyama, prekSyasaMyama, upezyasaMyama, apahatyasaMyama, amRyasaMyama, kAyasaMyama, vAsaMyama, manaHsaMyama, upakaraNasaMyama A pramANe saMyama dharma che.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 33 tapa be prakArano che. je tapAve te tapa. tapa AgaLa kahevAze. prakIrNaka tapa aneka prakArano che. te A pramANe- yavavajamadhyA caMdrapratimA be che. kanakAvalIratnAvalI-muktAvalI ema traNa che. siMhavikrIDita be che. sapta-sAmikA vagere cAra pratimAo, bhadrottara, AyaMbila vardhamAna, sarvatobhadra vagere tapa che. tathA bAra bhikSupratimAo che. mAsikI pratimAthI prAraMbhI saptamAsikI sudhInI sAta pratimAo, saptaahorAtrikI traNa, ahorAtrikI eka ane rAtrikI eka. bAhya-atyaMtara upadhi-zarIra-annapAna AdinA AzrayavALA bhAvadoSano parityAga e tyAga che. zarIra ane dharmopakaraNAdimAM mamatvano abhAva e AkiMcanya che. vratonA paripAlana mATe, jJAnanI abhivRddhi mATe ane kaSAyonA paripAka mATe gurukulavAsa e brahmacarya che. asvAtaMtrya, gurvadhInatva, gurunirdezAvasthAyitva (A zabdo eka arthavALA che.) eTalA mATe pravrAjaka, digAcArya, zrutoddeSTA, zrutasamuddeSTA ane AmnAyArthavAcaka ema pAMca AcAryo kahyA che. te brahmacaryanA A vizeSaguNo thAya che- abrahmaviratirUpa vratanI yathokta bhAvanAo ane iSTa sparza, rasa, rUpa, gaMdha, zabda ane vibhUSAmAM abhinaMditvano abhAva. (9-6) TIkA - uttamagrahaNamagAridharmmavyavacchedArthaM, uttamo dharmma: prakarSayogAt, kSamAdayo hi uttamavizeSaNaviziSTAH, tAdRzAzcAgAriNo na santi, yataH sarvAvasthAmanagArAH kSamante sakalamadasthAnanigrAhiNaH zAThyarahitAH santoSAmRtatRptAH satyavAdinaH saMyaminastapasvino yathAvaddAtAraH kanakAdikiJcanarahitAH sarvaprakAraM brahma bibhratIti, natvevaM jAtucid
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrI tAryAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 gRhiNAM kSamAdayaH prakarSabhAjo bhavanti, kSamAdayaH kRtadvandvAH prathamAbahuvacanena nirdiSTAH, samuditA evottamo dharmaH, eSa ca kSamAdisamudAyaH saMvaraM dhArayati-karoti yatastato dharmaH, saMvarArthaM cAtmanA dhAryate iti dharmaH, etAvanti dharmAGgAni tanniSpAditazca dharma iti darzayati evameva dazaprakAro yatidharmaH, uttamA guNAH-mUlottarAkhyAsteSAM prakarSaH-parAkASThA tadyukto'nagArANAM dharmo bhavati, tatra kSametyAdinA vivRNoti uttamatvaM, kSati kSamaNaM-sahanapariNAma AtmanaH zaktimataH azaktasya vA pratIkArAnuSThAne, tAM paryAyazabdairAcaSTe titikSA kSAntiH sahiSNutvaM sahanazIlatvaM krodhanigrahaHkrodhasyodayanirodhaH uditasya vA vivekabalena niSphalatApAdanam, evamete'narthAntaravAcinaH zabdAH kSamAmevAbhidadhati / / bhASyakArastu svayamevAzaGkyAha evam, tat kathaM kSamitavyamiti, bhAve kRtyaH, kSamApi bhAvaH, ataH sAmAnyamAtramAzritya tacchabdayogaH, vAkyArthastu sA kSamA kathaM kena prakAreNa karttavyA?, evaM manyate-durbhedyaH krodhavego madakalasyeva kariNaH, cetzabda AzaGkAvyudAsacikIrSAyAM, Aha-ucyata iti krodhanimittasyAtmani bhAvAbhAvacintanAt bhAvaH sadbhAvo'stitvamabhAvo-nAstitvaM, cintanAt ubhayathApi krodho na ghaTate iti, yena nimittena paraprayuktena mama kopa utpadyate tannimittaM mayi kiM satyamevAsti utAbhyAkhyAti paraH ?, yadi satyamasti etannimittaM kiM kopena ?, kRtaM khalu mayedaM, nANIyo'pi parasyAtrAgaH sadbhUtamarthaM prakAzayataH, svakRtaM hi duzcaritaM lapatyevaM cintayet, etadevAha bhAvacintanAt tAvad vidyante mayi ete doSAH, kimatrAsau mithyA bravIti iti kSamitavyaM, tathA abhAvacintanAdapi kSamitavyamityAdi, ye doSAH pareNopakSipyante mayi naite vidyante-abhAva eva, parastvajJAnAdevamabhidhatte, ajJAtvaiva doSAnupakSipatItyarthaH, evaM ca niraparAdhamAtmAnaM avetya kSantavyameva /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 kiJcAnyadAlambanaM sahiSNutve ityAha- krodhadoSacintanAccetyAdi, kuddhaH - kaSAyapariNato vidveSI karmma badhnAti paraM vA nihanti vyApAdayati vA, tataH prANAtipAtanivRttivratalopaH syAt, gurUn AsAdayedadhikSipedato jJAnAdinirvANasAdhanaparihANiravazyaMbhAvinI, kruddho vA bhraSTasmRtiko mRSApi bhASeta, vismRtapravrajyApratipattiH pareNAdattamapyAdadIta, dveSAt parapASaNDinISu brahmavratabhaGgamapyAsevate, tathA pradviSTaH sahAyabuddhyA gRhastheSvavirateSu mUrcchAmapi kuryAt, AdigrahaNAduttaraguNabhaGgamapyAcaret, karaDakavat, bhaktAlAbhe mAsakSapaNakavat / kiJcAnyadAlambanaM kSAntau ityAha- bAlasvabhAvacintanAcca bAlazabdo'vidheyavacanaH, na vayo'vasthAvAcI, tathaiva cAha bhASyakRd- bAlo mUDho nirvivecaka ityarthaH, tasya caiSa svabhAvo mUDhatvAdyatkiJcanabhASitvaM tatsvabhAvAlocanamanveSaNaM atastaccintanAt kSamitavyameva, cazabdaH samuccayArthaH, uttarottararakSArthamiti, parokSAkrozAt pratyakSAkrozanamuttaraM, pratyakSAkozAttADanaM, tADanAnmAraNaM, mAraNAddharmabhraMzanaM, parokSAkrozAnAM kSamayA pratyakSAkrozanaM rakSitaM bhavati, evamuttaratrApi, asti hi kiyadapi mandAkSamAkroSTurmayi yataH parokSamAkrozati na pratyakSaM diSTyeti tRtIyaikavacanapratirUpako nipAtaH prasAdavacanaH prazaMsAvacano vA, ayameva ca prasAdo mama, idameva vA sAdhu yanmAM parokSamAkrozati, na pratyakSamityeSa eva lAbha:, laukikaH khalvayamAbhANaka:-ayameva me lAbha ityevaM sarvatra vyAkhyA kiJcAnyadAlambanamAzritya kSamA kAryA ?, tadabhidhIyatesvakRtakarmmaphalAbhyAgamAcca janmAntareNopAttasya karmmaNaH svakRtasyAyaM vipAko mama yadAkrozati tADayati ca paraH, sa tu nimittamAtraM karmmodayasya, yasmAd dravyakSetrakAlabhAvApekSaH karmmaNAmudayo bhagavadbhirAkhyAtaH, svakRtaM ca karmmAnubhavitavyamavazyaMtayA nikAcitaM tapasA vA kSapaNIyamiti kSamitavyameva / sUtra 35
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 - 6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 kiJcAnyadAlambanaM kSantumanasA vidheyamityAha-kSamAguNAMzcetyAdi, kSamAyA guNAH-jJAnAdivRddhihetavo anAyAsAdayaH tAMzcAnucintya kSamAmeva vidadhIta, AyAso-duHkhahetu-zceSTAvizeSaH praharaNasahAyAnveSaNasaMrambhAvezAruNavilocanasvedadrava-pravAhAkulaprahAravedanAdikastadviparIto'nAyAsaH-svasthatA, AdigrahaNAtta-tpratyayakarmaprAyazcittAbhAvaH zubhadhyAnAdhyavasAyatA parasamAdhAnotpAdanaM tannimittaprasannAntarAtmatvamityAdayaH, itthamanusmarato guNAH sampadyante kSamamANasya, kSamitavyameveti kSamAdharmaH / mRduH-astabdhastadbhAvastatkarma vA mArdavaM, tallakSaNapradarzanAyAhanIcairvRttyanutsekAviti nIcairvRttiH-abhyutthAnAsanadAnAJjalipragrahayathArhavinayakaraNarUpaM nIcairvarttanaM utsekazcittapariNAmo garvarUpastadviparyayo'nutsekaH saMsArasvabhAvaM bhAvayato'samaJjasaM viziSTajAtikulAdisampadaH kadAcidevAsAdyante kadAciddhInAH, tatazca na garvapariNAmamAskandatItyetadevAha-madanigraho mAnavighAtazcetyarthaH, mAdyatyaneneti mado-jAtyAdimadaH tasya nigrahaH-udayanirodhaH kadAciduditasya vA vaiphalyApAdanaM, mAnavighAtazceti mAno-mUlaprakRtiH yadvijRmbhaNAdete prAduHSyanti jAtyAdimadAstasya vighAto-mUlotkarttanaM ityarthaH, tadghAte cAvazyaM bhAvI jAtyAdimadavinAzaH, tannirUpaNArthamAha-tatra mAnasyetyAdi, tatreti vAkyopanyAsArthaH, sthAnAni-bhedAH imAnIti pratyakSIkaroti, parasyAnubhavamutpAdayati, tadyathetyAdinodAharati, jAtyAdIni vIryAntAnyaSTau sthAnAni, tatra jAti:-pitranvayaH prakhyAtatamavaMzatA jAtiH-janma AtmalAbhaH paJcendriyAdilakSaNA vA tayA garvamudvahati, viziSTajAtirahamiti, viditakarmapariNAmastu niruNaddhi jAtimadaM, svakRtakarmaphalabhujo jIvA nAnAjAtIruccAvacAH prapadyanta iti na zreyo jAtimadaH, mAtranvayaH kulamugrabhojAdi vA, tenApi mado na yukta eva, jAtyAdibhAvanAvaditi,
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 u7 rUpaM zarIrAvayavAnAM sannivezavizeSo lAvaNyayuktistenApi kazcin mAdyati, tatpratiSedhastvAdyuttarakAraNAlocanAdbhavati, tatrAdyaM kAraNaM mAturojaH pituH zukra, uttarakAraNaM jananIprazastagrastAnapAnarasAbhyavahAro rasaharaNyetyevamAmRSato na pratibhAti rUpamadaH, tvagmAMsAsthipurISapUyAdyazubhabhAvatvAt / aizvaryamado dhanadhAnyasampatprabhavaH dhanaM rajatacAmIkaramarakatAdi gomahiSyajAvikAdi ca vrIhitilamudgamASagodhUmayavakaGgvAdi dhAnyaM tenApi karmAnubhAvAdaprAptena prAptena vA saMrakSamANena klezakAriNA akANDabhagureNAyatyAmAyAsabahulena ko mada ityevaM pratyAcakSIta / vAcakena tvetadeva balasaMjJayA prazamaratAvupAttaM, tacca tridhAzarIrasvajanadravyabalaM, ihaizvaryagrahaNAt svajanadravyabalaparigrahaH zarIrabalaM tu vIryagrahaNAt pRthaggRhItaM, vIryabalasya prAdhAnyaprakAzanArtham / vijJAnaM-buddhizcaturvidhA autpattikI vainayikI karmajA pAriNAmikI ceti, tatrautpattikI adRSTAzrutapUrve vastUnyupanate tatkSaNa eva samAsAditopayatanA'vyAhataphalA bharatarohakAderiva bhavati, gurvAdivinayAnuSThAnAbhyAsavizeSaprabhavA vainayikI aihikAmuSmikaphalasampAdinI prastutakAryanistaraNasamarthA dharmAditrivargazAstrArthagrAhiNI ca putrAgamanakANahastinIparijJAyinaimittikasyeva, karmajA punaH dhIH sAdhukAraphalA, anAcAryajaM karma, tatra punaH punarupayogAt pratikSaNamabhyasyatastAdRzI buddhirutpadyate yena prathamAdikAtizAyI pAzcAtyaM karmopajAyate, sauvarNikakRSIvalatantuvAyAderiva, pAriNAmikI tu vayovipAkalabdhajanmA paramahitaniHzreyasaphalA paJcAvayavAdisAdhanAnusAriNI bhavatyabhayakumArAderiva, yathAsambhavamitthaM labdhayA buddhyA ahameva buddhimAniti manyamAnaH paribhavati zeSaM janam, madasamuddhatasya paraparibhavaparivAdAt svotkarSAccAzubhaM karma nIcairgotrAdi bandhameti yadanekabhavaparamparAsu
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-& sUtra-6 pariniSThAsyatIti sApAyamavagatya buddhigarvamitthaM cintayet-buddhayo hi vinayAdhAnahetavaH sarvadA, na jAtucidahaGkArasya kAraNIbhavanti, mAnaparasya ca vinayakhaNDanamavazyaMbhAvi, vinayahInasya ca dharmatapasI niSphale syAtAmiti vijJAnamado yatnena mahatA vivarz2anIyaH / / zrutaM-AptapraNIta AgamaH tatparijJAnAt mAdyati-ahameva jAne nApara iti, zrutamadAndhazca bAlizameva paraM manyate, zrutamadaM ca nijighRkSuritthaM Alocayet-prakarSApakarSavRttitvAt kSayopazamasya santi matto'nye'pi bahuzrutAH, kadAcidahamanyebhyo'lpazruto'tigahanArthatvAdAgamAnAM, avagatazruto'pi vA duradhigatatadarthaH syAmiti zrutamadatyAgaH zreyAn, api cacaturdazapUrvadhareSvapi SaTsthAnakamavaghuSyate yadi tatra kA kathA zeSazrutadhareSu?, zrutajJAnAvaraNakSayopazamavaicitryAdadhigatasakalazrutenApi parihAryaH zrutamada iti / lambhanaM lAbha:-prAptiH viziSTaphalasya, satkArasanmAnAdayaH nRpatisanmitrabhRtyasvajanebhyo vijJAnatapo'bhijanazau-dyAdhikyAdahaM labheyaM, aparaH prayatnavAnapi na labhata iti svalAbhena mAdyati, tathA sakalajanavallabhatAM ca prApto'haM, ayamaparo na kasmaicid rocate, vacanamapyasya nAdarayantIti, sarvo'pyayaM lAbhamadaH, sa tvevaM nigrahItavyo-lAbhAntarAyakarmodayAdalAbho lAbhAntarAyakarmakSayopazamAcca satkArAdilAbhaH, saMsAre paribhramato jIvasya kAdAcitko, na tu zAzvataH, karmAyattatvAt, saMsArAnubandhyeveti lAbhamadatyAgaH zreyaskaraH, vAllabhyakaprAptirapi karmodayajanitaiva saMsAriNAM ca sulabheti vAllabhyakalAbhamadaH parivarjanIya iti / vIryaM parAkramaH zaktirutsAhaH sAmarthyamatizayavatI ceSTeti paryAyAH, vIryAntarAyakSayopazamAt prAdurasti vIryaM balavizeSaH tena vIryeNa mAdyatIti vIryamadaH tasya pratikSepaH saMsArAnubandhitvacintanAt, saMsArAnubandhI vIryamadaH kaSAyarUpatvAd vIryasya cAzAzvatatvAt, tathAhi
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 balino'pi puruSAH kSaNena vibalatAmupayAnto dRzyante, nirbalAzca balavantaH saMskAravazAdAzu jAyante, tathA vyAdhijarAmRtyuSUdbhUtabaleSu cakravartiharinarapatayo'pi sIdanti sasurAH, kimutAnye pRthagjanA iti vIryamadAduparamaH zreyAn, itizabdo madasthAnAnAmiyattAmAvedayati, maulAnyetAvanti, sUkSmaprabhedAstveSAM bhUyAMsa iti / __ samprati sAmAnyena sarvamadasthAneSu doSAnAvirbhAvayannupasaMharatiebhirjAtyAdibhirityAdi uktalakSaNairjAtyAdibhirmattaH-ahaMmAnI paranindAyAmAtmaprazaMsAyAM ca saktastIveNAtizayavatA'haMkAreNopahatabuddhimalImasitadhiSaNa iha-paralokAnubhavanIyaM karmopacinoti badhnAti akuzalaM pApaM azubhaphalaM, akuzalamapi baddhaM kadAcit kuzalaphalatayA pariNamata ityazubhaphalagrahaNaM, samyagdarzanaM muktisAdhanaM zreyastaccA''khyAyamAnamapi na pratipadyate na zraddhatte, yata etadevaM tasmAdeSAM madasthAnAnAM mArdavaM nigrAhakaM tannigrahAcca dharma iti / samprati mAyApratipakSaM ArjavaM lakSayati, bhAvavizuddhiriti bhAvAH kAyavADmanasAni teSAM vizuddhiH avakratA zAThyavirahitatvaM, manaso'pi pariNAmaH kAyavAcorupacaryate, tadvRttAnuvRtteH, mAyAvI tu sarvAtisandhAnaparatayA sarvAbhizaGkanIyaH kapaTapaTapracchAditakAyAdikriyaH suhRde'pi druhyati avisaMvAdanamavinAzanamahiMsanamityanarthAntaraM, vinAzanaM pariNAmAntarApAdanaM visaMvAdanamucyate, na visaMvAdanamavisaMvAdanaM pariNAmAntarAnApAdanamiti, tameva yogAnAmaviparyAsaM darzayati-RjubhAva ityAdinA upadhinikRtyorvizeSaH- upadhizchadma cchAdanaM svAbhisandheH, nikAro nikRtiH paribhavaparabuddhidvAreNa svAbhisandheH sAphalyApAdanaM, tasmAdevaMvidhamArjavaM dharmaH / adhunA lobhapratipakSaM zaucalakSaNamAvirbhAvayannAha- 'alobhaH' iti, alobhaH zaucalakSaNaM lobhastu bhAvataH paramArthato'bhiSvaGgazcetanAcetana
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 mizravastuviSayaH, lobhadoSAcca krodhamAnamAyAhiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahArjanamalajAlenopacIyamAna AtmA bhavatyazuciH, tatrAlobho lobhAbhAvo, na kvacinmamatvaM, alobhasya hi lobhadoSanirmuktatvAnirbhayatvaM, tataH svaparahitAbhipravRttirityetadeva zaucalakSaNaM mukhyamAtmanaH, etadeva spaSTayati-bhAvavizuddhirmamatvAbhAvo nissaMgatA aparAdroheNAtmArthAnuSThAnaM niSkalmaSatA nirmalatA dharmasAdhanamAtrA:-rajoharaNamukhavastrikAcolapaTTakapAtrAdilakSaNAstAsvapyanabhiSvaGgo, vigatamUrccha ityarthaH, yasmAdazucirbhAvakalmaSasaMyukto, bhAvakalmaSaM ca lobhakaSAyaH tasmAttattyAgaH / zaucaM dharma iti, zarIramahAvraNaprakSAlanAdi dravyazaucaM, tacca prAsukaiSaNIyena jalAdinA nirlepanirgandhatApAdanamAgamoktena vidhinA kAryamiti / avasaraprAptaM paJcamaM dharmAkaM nirdidikSurAha-satyarthe bhavaM vacaH satyaM sadvidyamAno'rtho'nekadharmA, tasmin satyarthe bhavaM yathAvasthitArthapratipattikAri satyaM, nanvevaM sati lubdhakAya mRgAkhyAnamapi satyaM syAt, evaM tarhi sacchabdaH prazaMsArthaH, prazasto'rthaH san-na pApahetuH tasmin sati bhavaM satyaM, pakSAntarasamAzrayaNaM vA-sadbhyo vA hitaM satyamiti, santo jIvA eva gRhyante, hitazabdopAdAnAt, na hyajIvasambandhi kiJcit hitamasti ato'prazastArthavyAvRttiH, sAmAnyena vA jIvAjIvebhyo hitaM, anekaparyAyakalApabhAjo'rthAH teSAM yathAvasthitavivakSitaparyAyapratipAdanaM satyaM, etadeva tebhyo hitaM yadyathArthapratipAdanamiti, tasyedAnI satyavacanasya vizeSaguNAnAcaSTe-tadananRtamiti, anRtaM-bhUtanihnavaH abhUtodbhAvanaM viparItakaTukasAvadyAdivacanaM, nAnRtamananRtaM, nanu ca satyaparyAya evAyaM, satyametat, tathApi vakSyamANottaraguNavyAptyarthaM punarvacanaM, paruSaM-rUkSaM sneharahitaM niSThuraM-parapIDAkAri na paruSamaparuSaM, tatrAvinayeSu mAdhyasthyabhAvanA vinayeSu tu saumyavAg aparuSaM, pizunaM-prItivicchedakAri dvayorbahUnAM vA satyAsatyadoSAkhyAnAt, na pizunamapizunaM, sabhAha~ sabhyaM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 na sabhyamasabhyaM-sabhAsu vigarhitaM, vidagdhasabhAsu guhyaprakaTanamarmodghaTTanavacanavat, tasya pratiSedho nAsabhyamanasabhyaM, capalaH-anAlocitabhASI tadvacanamapi capalaM tacca doSAkSepi bhavati, AvilaM-kaluSaM kaSAyavazavarttino vacanaM nAvilamanAvilaM prasannavacanamitiyAvat viralaM vizramyabhASaNaM savicchedatvAcca zroturanAdaravAkyavyAharaNAcchvaNavairasyaM karoti na viralamaviralamanusaMtatamiti, sambhrAntamuttrAsakaraM na saMbhrAntamasaMbhrAntaM, atitvaritaM vA saMbhrAntamanucchasan bhASate yad avyaktavarNapadAlApatvAd apratyAyakaM vA zrutivirasAkSaramaprarocakameva syAt, madhuramiti prasannapadaghaTitaM zrutisukhaM sukhAvabodhArthaM ca, abhijAtaM saprazrayaM savinayaM saMdigdhamAkAGkSAnivarttane akSamaM tadviparItamasaMdigdhamAkAGkSAvicchedakAri nirAkAGkSamiti, asphuTamanizcitArthatvAdAlUnavizIrNaprAyaM vinizcitArthaM sphuTaM, anaudArya atyauddhatyadIpakaM tadviparItamaudArya, apradhAnArthaM anaudArya udArArthapratibaddhatvAdudAraM tadbhAva audAryaM tadyuktamaudAryayuktaM, vidvajjanamanoraJjane asamarthaM grAmyaM na grAmyamagrAmyaM padArthAMzca vivakSitAnabhivyAharatIti padArthAbhivyAhAraM agrAmyatvAt padArthAnabhivyAharatIti vidvajjanAbhimatAn ityagrAmyapadArthAbhivyAhAraM, zIbharaM vikatthakaM vimardakaraM na zIbharamazIbharaM Azveva prastutArthaparisamAptakAri, arAgadveSayuktamiti mAyAlobhAbhyAM kopamAnAbhyAM cAyuktaM, sUcanAt sUtraM gaNadharapratyekabuddhasthaviragranthitaM tasya yo mArgaH utsargApavAdalakSaNaH tadanusAreNa pravRttArthaM, prastutArthAdanapetamarthya, zuzruSurjano'rthI tasya bhAvaH-cittaM tadgrahaNasamarthaM tadAvarjanasamarthaM, tadevaMvidhaM AtmaparAnugrahasamarthaM bhavati, nirupadhaM-mAyArahitaM deze yad yatra yasyArthasya prasiddhaM taddezopapannamaviruddhaM kAlopapannaM yadyatra kAle bhaNyamAnaM na parasyodvegakAri bhavati, prastAvApekSamityarthaH, anavadyamagarhitaM arhacchAsanaM dvAdazAGgaM pravacanaM tatra tena vA prazastamanujJAtaM yataM prayatnasahitaM
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 sUtra mukhavasanAcchAditavadanavivaraH pANitalasthagitamukho vA, mitamiti yAvatA vivakSitakAryapratipattiH tAvadeva, na tvaparimitaM, yAcanamabhIkSNamavagrahAdiviSayaM pracchanamutpannasaMdehasya mArgAdisUtrArthaviSayaM praznavyAkaraNamanyena pRSTaH pravacanAviruddhaM vyAkarotIti, tadevamanRtaparuSAdyapohya tadviparyayeNa satyamanveSTavyamiti, yAcanApracchanapraznavyAkaraNeSu ca triSveva prAdhAnyena sAdhorvAg vyApAro, nAnyatra, niSprayojanatvAt, svAdhyAyavAcanAdyapi na karttavyamiti cet, tanna, AtmasaMskArArtho vAcanAdiryatnaH, saMskRtAtmA ca triSveva yAcanAdiSu vyApriyata iti, athavA mumukSormuktyarthe yatne yadupakArakaM vacanaM na tasyAsti niSedha iti / samprati saMyamo'bhidhIyate yoganigrahaH saMyamaH yogA manovAkkAyalakSaNAsteSAM nigrahaH pravacanoktavidhinA niyamaH, evameva gantavyaM evaM sthAtavyaM evaM cintayitavyamiti, eSa saMyamo'bhidhIyate, sa saptadazavidhaH ityAdi, sa itthaMrUpaH saMyamaH saptadazaprakAro bhavati, tadyathetyanena tAn prakArAnabhimukhIkaroti, pRthivIkAyikasaMyamaH pRthivI kAyaH-zarIraM yeSAM te pRthivIkAyikAH, evaM cenmatvarthIyAbhAvaH, ucyate, pRthivIkAyazabdasya jAtizabdatvAdbhavatyeva matvarthIyaH, kRSNasarpavAn valmIka iti yathA, athavA jJApakAdbhavati 'iGdhAryoH zatrakRcchiNi' (pA.a.3 pA.2 sU.130) iti, pRthivIkAyikajAtau jAtervA saMyamaH-samyag yama:uparamo nirvRttirityarthaH, ye jIvAH pRthivIzarIrAsteSAM saMghaTTaparitApavyApattIrmanovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca pariharatItyarthaH, evaM sarvatra, yAvat paJcendriyasaMyamaH, prekSyasaMyama ityatra kriyApadAdhyAhAraH, prekSya kriyAmAcaran saMyamena yujyate, prekSyeti cakSuSA dRSTvA sthaNDilaM bIjajantuharitAdirahitaM pazcAdUrdhvaniSadyAtvagavartanasthAnAni vidadhAtItyevamAcarataH saMyamo bhavati, upekSyasaMyamaH vyApA-vyApAryya cetyarthaH, evaM ca saMyamo bhavati, sAdhUn vyApArayataH pravacanavihitAsu kriyAsu
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 43 saMyama iti vyApAraNameva, avyApAraNaM upekSaNaM gRhasthAn svakriyAsu avyApArayata upekSamANasya-audAsInyaM bhajataH saMyamo bhavati, apahRtyasaMyama iti projjhya-parivarNya saMyamaM labhate, vastrapAtrAdyatiriktamanupakArakaM caraNasya varjayataH saMyamalAbhaH, bhaktapAnAdi vA saMsaktaM vidhinA parityajata iti, pramRjyasaMyamaH iti prekSite sthaNDile rajohatyA pramArjanamanuvidhAya sthAnAdi kArya, pathi vA gacchataH sacittamizrapRthivIkAyarajo'nuraJjitacaraNasya sthaNDilAt sthaNDilaM krAmato'sthaNDilAdvA sthaNDilaM pramRjya caraNau saMyamabhAktvamagAryAdirahite, anyathA tvapramArjayata eva saMyama iti / kAyasaMyama iti dhAvanavalganaplavanAdinivRttiH zubhakriyAsu ca pravRttiH, vAksaMyamo hiMsraparuSAdinivRttiH zubhabhASAyAM ca pravRttiH, manaHsaMyamaH abhidrohAbhimAneAdinivRttiH dharmadhyAnAdiSu ca pravRttiH, upakaraNasaMyama ityajIvakAyasaMyamaH, ajIvakAyazca pustakAdiH, tatra yadA grahaNadhAraNazaktisampadbhAjo'bhavan puruSA dIrghAyuSazca tadA nAsItprayojanaM pustakaiH, duSSamAnubhAvAttu parihINairgrahaNadhAraNAdibhirasti niryuktyAdipustakagrahaNAnujJetyevaM yathA kAlamapekSyAsaMyamaH saMyamo vA bhavatIti saMyamo dharmaH / samprati tapaH prastAvAyAtamucyate-tapo dvividhamityAdi tapatIti tapaH, karttaryasun, saMyamAtmanaH zeSAzayavizodhanArthaM bAhyAbhyantaratApanaM tapaH, zarIrendriyatApAt karmanirdahanAcca tapaH, apara Aha-vizeSeNa kAyamanastApavizeSAt tapaH, dvividhamiti bAhyamabhyantaraM ca, bAhyamiti bAhyadravyApekSatvAt tIrthikagRhasthAdikAryatvAcca, abhyantaraM anyatIrthikAnabhyastatvAd antaHkaraNavyApArasya prAdhAnyAd bAhyadravyAnapekSatvAcca, anye tvAhuH-parapratyakSaM bAhyaM, svapratyakSamabhyantaraM, athavA AtApanAdiH kAyaklezastapo bahirlakSyata iti bAhyaM, anazanAdibhyo'pi bahistarAM varttata iti tadupalakSitaM bAhyaM, naivaM prAyazcittAdiH, tat parastAdupariSTAdvakSyate anazanAvamaudaryAdi prAyazcittavinayAdi ca yathAkrama, iha tvazUnyArthaM
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtrapuruSavizeSacaritaM prakIrNakaM kavalAhArAdiniyatamanekavidhaM tadyathetyAdinA darzayati yavavajramadhye candrapratime dve madhyazabdaH pratyekamabhisambadhyate, yavamadhyA vajramadhyA ca candrapratime iti candratulye, yathA candrasya kalAvRddhiH prativAsaraM evaM bhikSAkavalavRddhiH yathA candrasya hAniH pratidinaM tathA bhikSAkavalahAniriti, tatra yavamadhyA candrapratimA zuklapratipadArambhAdamAvasyAntA, pratipada Arabhya yathA candrasya kalAvRddhistathA bhikSAvRddhiH kavalavRddhirvA yAvat paurNamAsyAM paJcadaza kavalAH tataH kRSNapratipadyapi paJcadaza kavalA: evamekaikakavalahAnyA yAvadamAvasyAyAmekaH kavala ityeSA yavamadhyA, __ vajramadhyA tu kRSNapratipadArambhA, kRSNapratipadi paJcadaza kavalAnabhyavaharati, tatrApyekaikakavalahAniryAvadamAvasyAyAmekaH kavalaH, zuklapratipadyapyeka eveti, dvitIyAdiSvekaikavRddhiryAvat paurNamAsyAM paJcadazetyeSA vajramadhyA / kanakaratnamuktAvalyastisraH kanakAvalI ratnAvalI muktAvalI ca, tatra kanakAvalI tAvadvyAkhyAyate-prAktAvat caturthabhaktaM tataH SaSThamaSTamaM, tato'pi SaSThAnyaSTau, punazcaturthaSaSThASTamadazamadvAdazacaturdazaSoDazASTAdazaviMzatidvAviMzaticaturviMzatiSaDviMzatiaSTAviMzatitriMzadvAtriMzaccatustrizadbhaktAni, tataH punazcatustriMzatsaGkhyAni SaSThAni, tataH parametadevAdyamarddha catustriMzadbhaktAdArabhya pratilomaM racanIyaM yAvat paryante caturthabhaktamiti / asyAM ca tapodivasAnAM trINi zatAni caturazItyadhikAni aSTAzItipAraNAdivasaprakSepAt piNDaH varSamekaM mAsatrayaM dvAviMzatidivasAH, atra ca prathamakanakAvalyAM sarvakAmaguNitena pAraNAvidhiH, dvitIyakanakAvalyAM pAraNake sarvanirvikRtikaM pAraNIyaM, tRtIyasyAM pAraNavidhiralepakRtAhAreNa,
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 caturthyAM pAraNavidhirAcAmlena parimitabhikSeNeti, evamAsAM catasRNAmapi kAlaH paJca varSANi mAsadvayamaSTAviMzatirdivasA iti / samprati ratnAvalyAH sthApanA, caturthaSaSThASTamAni tato'STamAnyaSTau, punazcaturthaSaSThASTamadazamadvAdazacaturdazaSoDazASTAdazaviMzatidvAviMzaticaturviMzatiSaDvizatyaSTAviMzatitriMzadvAtriMzaccatustriMzadbhaktAni, tatazcatustriMzatsaGkhyAnyaSTamabhaktAni tataH paramAdyamarddha catustriMzadbhaktAdArabhya pratilomaM nyasanIyaM yAvat paryante caturthabhaktamiti, asyAzcASTAzItiH pAraNAdivasAstaiH saha tapodivasA ekasthIkRtAH eSa piNDitaH kAlo varSaM paJca mAsA dvAdaza divasAH, catasro ratnAvalya ityeSa rAziH saMvatsarAdizcaturguNo, jAto varSANi paJca nava mAsA aSTAdaza divasAH, pAraNAvidhiH pUrvavat / sAmprataM muktAvalI - tatrAdau caturthaSaSThau tatazcaturthASTame tatazcaturthadvAdaze caturthacaturdaze caturthaSoDaze caturthASTAdaze caturthaviMzatitame caturthadvAviMze caturthacaturviMze caturthaSaDviMze caturthASTAviMze caturthatriMzadbhakte caturthadvAtriMzadbhakte caturthacatustriMzadbhakte, ataH paramanyadarthaM catustriMzadbhaktAdi pratilomaM nyasanIyaM yAvat paryante caturthabhaktamiti, atra trINi dinazatAni SaSTyadhikAni varSamekaM etaccaturguNaM jAtaM varSa catuSTayaM, pAraNAdinAnyapi kSepyANi, vidhizca pUrvavat / tathA aparastapovizeSaH siMhavikrIDite dve kSullakasiMhavikrIDitaM mahAsiMhavikrIDitaM ca, tatra kSullakasiMhavikrIDitasya racanA - caturthaSaSThe caturthASTame SaSThadazame aSTamadvAdaze dazamacaturdaze dvAdazaSoDaze caturdazASTAdaze SoDazaviMze, tato'STAdazaM punarAdyArddhameva pratilomaM racanIyaM vizaSoDazAdikaM yAvat paryante caturthabhaktamiti, SaDbhirmAsaiH saptabhizca divasaiH parisamAptiH, etaccaturguNaM jAtaM varSadvayaM dinAnyaSTAviMzatiH trayastriMzat pAraNAdivasA iti / , 45 ,
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 mahataH siMhavikrIDitasya racanA-caturthaSaSThe caturthASTame SaSThadazame aSTamadvAdaze dazamacaturdaze dvAdazaSoDaze caturdazASTAdaze SoDazavize aSTAdazadvAviMze viMzaticaturvize dvAviMzatiSaDvize caturviMzatyaSTAviMze SaDvizatitriMzadbhakte aSTAviMzatidvAtriMzadbhakte triMzaccatustriMzadbhakte, tato dvAtriMzadbhaktaM, tataH paramAdyArddhameva catustriMzadbhaktAdikaM pratilomaM viracanIyaM yAvat paryante caturthabhaktamiti, asya ca kAlo varSamekaM SaNmAsA dinAnyaSTAdaza, eSa kAlazcaturguNo varSANi SaN mAsadvayaM dinAni dvAdaza, zeSaM pUrvavat / __ tathA paraM tapaH saptasaptamikAdyAH pratimAzcatasraH saptasaptamikA aSTASTamikA navanavamikA dazadazamikAzceti, tatra sapta saptakAH prathamAyAmahorAtrANAm, ekonapaJcAzadivasA ityarthaH, aSTAvaSTakAH aSTASTamikAyAmahorAtrANAM, catuHSaSTidinAnIti, navamanavamikAyAM ekAzItirahorAtrANi, dazamadazamikAyAM divasazataM, sarvatra prathamAdyAsu ahorAtrasaGkhyAsu ekaikabhikSAzitvaM, sarvatreti catasRSvapi pratimAsu, prathame saptake prathame'STake prathame navake prathame ca dazake pratidinamekaikabhikSAzitvaM, dvitIye saptake'STake navake dazake ca dvibhikSAzitvaM, evaM zeSeSvapi saptakAdiSu ekaikabhikSAvRddhiH kAryA yAvat saptame saptake sapta bhikSA aSTame'STau navame nava dazame daza bhikSAzitvamiti, tathA'nyattapaH sarvatobhadramiti, dvividhaM tat-kSullakasarvatobhadraM mahAsarvatobhadraM ceti, tatra prathamasya prastAravidhirbhaNyate, paJca gRhakANi kRtvA tiryagUrvaM ca tato racanA tapasaH kAryA-caturthaSaSThASTamadazamadvAdazAni prathamapaGktau, dvitIyasyAM dazamadvAdazacaturthaSaSThoSTamAni, tRtIyAyAM SaSThASTamadazamadvAdazacaturthAni, dvAdazacaturthaSaSThASTamadazamAni caturthyAM, paJcamyAmaSTamadazamadvAdazamacaturthaSaSThAni, pAraNAdivasAH paJcaviMzatiH, kAlo mAsatrayaM dinAni daza, eSa eva caturguNaH varSamekaM mAso daza dinAnIti
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sarvatobhadramucyate, tiryagUrvaM karNayozca sarvatra dinarAziH tulyaH, paJcadazaparimANa iti, athavA kSullakasya sarvatobhadrasya dvitIyo vikalpa:-caturthaSaSThASTamadazamadvAdazAni aSTamadazamadvAdazacaturthaSaSThAni dvAdazacaturthaSaSThASTamadazamAni SaSThASTamadazamadvAdazacaturthAni dazamadvAdazacaturthaSaSThASTamAnIti / samprati mahatsarvatobhadraM bhaNyate-sapta gRhANi kRtvA tiryagUrvaM ca caturthaSaSThASTamadazamadvAdazacaturdazaSoDazabhaktAni caturdazaSoDazacaturthaSaSThASTamadazamadvAdazabhaktAni dazamadvAdazacaturdazaSoDazacaturthaSaSThASTamAni SaSThASTamadazamadvAdazacaturdazaSoDazacaturthAni SoDazacaturthaSaSThASTamadazamadvAdazacaturdazAni dvAdazacaturdazaSoDazacaturthaSaSThASTamadazamAni aSTamadazamadvAdazacaturdazaSoDazacaturthaSaSThAni / bhadrottararacanA-dvAdazacaturdazaSoDazASTAdazaviMzatibhaktAni aSTAdazaviMzatidvAdazacaturdazaSoDazabhaktAni caturdazaSoDazaaSTAdazaviMzatidvAdazabhaktAni viMzatidvAdazacaturdazaSoDazASTAdazabhaktAni SoDazASTAdazaviMzatidvAdazacaturdazabhaktAnIti, dinAni paJcatriMzadbhadrottaram / tathA'paraM tapaH AcAmlavarddhamAnaM, alavaNAranAlaudanalakSaNamAcAmlaM tadvarddhamAnaM yatra tapasi tadAcAmlavarddhamAnaM tasya prarUpaNA-prAktAvadAcAmlaM tataH caturthabhaktaM dve AcAmle punazcaturthabhaktaM trINyevAcAmlAni punazcaturthabhaktaM catvAryAcAmlAni punazcaturthabhaktaM paJcAcAmlAni punazcaturthabhaktaMevamekaikamAcAmlaM vardhayatA caturthabhaktaM ca vidadhatA tAvadvardhayitavyaM yAvadAcAmlazataM pUrNa paryante caturthabhaktaM, kAlaparimANamasya caturdaza varSANi mAsatrayaM viMzatidivasAzceti / sarvatobhadramityevamAdItyAdigrahaNAdanekaprakAraM tapo'sti prakIrNakamiti jJApayatIti pAramarSa eva prasiddhaM pravacane,
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 athavA AdizabdasaMgRhItA dvAdaza bhikSupratimAH, tatpradarzanArthamAhatathA dvAdaza bhikSupratimA mAsikyAdyA iti mAsikI AdiryAsAM tA mAsikyAdyAH, tatheti pradarzanArtha:, dvAdazeti iyattAnirUpaNAya saGkhyA, bhikSuH- udgamotpAdanaiSaNAdizuddhabhikSAzI, pratimAH pratijJAH, mAsaH prayojanamasyA iti mAsikI mAsena parisamAptimAyAtItyarthaH, A saptamAsikyAH sapteti vibhAgaM darzayati, dvitricatuHpaJcaSaTsaptamAsAkhyAH, evametAH sapta, tathA'parAstisraH, prathamA saptarAtrikI dvitIyA saptarAtrikI tRtIyA saptarAtrikI ceti, evametA daza, apare dve - ahorAtrikI 1 ekarAtrikI 2 cetyevaM dvAdaza, tatra mAsikIpratijJAmAruDhaH sAdhurbhojanasyaikAM dattimAdatte, tathA pAnasya, dAyikA ca elukasyAntaH padamekaM vinyasyAparaM bahirvyavasthApya tAM dattiM yadi dadAti tataH kalpate, AdimadhyAvasAnagocaratrayahiNDI peDA arddhapeDA gomUtrikA pataGgavIthiH sambukkAvRttiH gatapratyAgatA ceti SaDvidhagocara bhUmicArI, evaMvidhatapazcArIti yatra jJAyate tatraikarAtriM kalpate vAsaH, yatra na jJAyate tatraikarAtraM vA ahorAtradvayaM vA vastuM kalpate, na parataH, yAcanApracchanAnujJApanapraznavyAkaraNabhASI AgamanavikaTanagRhakavRkSamUlopAzrayatrayaparibhogakArI pRthivIkASThayathASSstIrNasaMstArakatrayazAyI, kazcittadadhyAsite pratizraye agniM lagayettato dAhabhayAnna niSkAmeta, kaNTakAdikaM pAdalagnamakSito vA reNukAdi no nirharet, jalasthalAdiSu yatrAstameti tapanaH tataH sthAnAdekamapi padaM na prayAti, vigatajIvenApi pAnakena hastapAdAdiprakSAlanaM na karoti, saMmukhamApatato duSTAzvahastyAdeH padamekaM pazcAnnApasarpet, evamAdibhirniyamavizeSairvicitrA eSA mAsikI pratimeti dvimAsapratimAmArUDhasyAndhaso dve dattI pAnasya ca, zeSacaryA pUrvavat, evamuttarAsvapi yAvanto mAsAstAvatya eva dattayo'pi yAvat saptamAsikyAM sapta dattayaH, zeSaM prathamapratimAvadvidhAnaM, prathamasaptarAtrikIM pratimAmAruDhasya caturthabhaktamapAnakaM grAmAderbahiruttAna 48 sUtra
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____48 sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 pArzvazAyino niSaNNasya vA kalpate sthAtuM, divyamAnuSatairyagyonAnupasargAn sahamAnasyeti, anyat pUrvavat, dvitIyAM saptarAtrikIpratimAmAruDhasya tadeva caturthabhaktamapAnakaM ca, sthAnaM tasya daNDAyataM lagaNDazAyitA utkuTakAsanaM vA, tRtIyAmapi saptarAtrikI pratijJAmArUDhasya caturthabhaktamapAnakaM ca, sthAnaM punarasya godohikA vIrAsanaM AmrakubjatA ceti, ahorAtrikI pratipannasya pratimAM SaSThabhaktamapAnakaM ca, bahirgAmAdezcaturaGgulAntarau caraNau vidhAya lambitabAhoH kAyotsargaH sthAnamekaM, zeSaM pUrvavat, ekarAtrikI pratimAM kurvato'STamabhaktamapAnakaM, grAmAderbahirISatprAgbhAragatena kAyenaikapudgalaniruddhadRSTiranimiSanayano yathApraNihitagAtraH suguptendriyagrAmaH kAyotsargAvasthAyI divyamAnuSatairazcAnupasargAn samyaktitikSate yastasya bhavatIti / saptacaturdazaikaviMzatirAtrikyastitra iti, nedaM pAramarSa-pravacanAnusAri bhASyaM, kiM tarhi ?, gItapramattametat, vAcako hi pUrvavit kathamevaMvidhamArSavisaMvAdi nibadhnIyAt, sUtrAnavabodhAdupajAtabhrAntinA kenApi racitametadvacanakaM 'doccA sattarAiMdiyA taiyA sattarAiMdiyA' iti dvitIyA saptarAtrikI tRtIyA saptarAtrikIti sUtranirbhedaH, dve saptarAtre trINi saptarAtrANIti sUtranirbhedaM kRtvA paThitamajJena saptacaturdazaikaviMzatirAtrikyastistra iti / evaM tapaH prakIrNakamabhidhAya tyAgAbhidhitsayA Aha- bAhyAbhyantaropadhizarIrAnapAnAdirAzrayo yasya tasyaivaMvidhasya bhAvadoSasya parityAgastyAgo'bhidhIyate, na hi nirAlambano bhAvadoSaH samasti, yathA hyazubhaM tapasA nAdatte prAktanaM ca tyajati, evaM bAhyopakaraNAdityAgo'pi saMvRNotyAzravadvArANi, tatropakaraNaM bAhyaM rajoharaNapAtrAdi sthavirajinakalpayogyopadhiH duSTavAGmanaso'bhyantaraM krodhAdizcAtidustyaja upadhiH, zarIraM vA'bhyantaropadhiranapAnaM ca bAhyamAdigrahaNAdaupagrahikaM ca bahirniSadyAdaNDakAdi AzrayabhUtaM bhAvadoSasya bhavati, bhAvadoSo mUrchA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra hu snehaH gArddhAryAdi, saMyamasAdhanaM rajoharaNAdItyevaM dhArayati, na punaH rAgAdiyuktaH zobhAdyarthaM evaMvidhasya bhAvadoSasya parityAgaH sarvaprakAraH tyAga ucyate / sampratyAkiJcanyasvarUpanirUpaNAyAha- uktena nyAyena bhAvadoSatyAgaM kRtvA bAhyopakaraNaM rajoharaNapAtrAdyupabhuJjAno'pi akiJcana eva bhavati, zarIramAzrayamAtramAtmano yadA ca tat tyAgArhamazuci tvagmAMsAsthipaJjaraM kevalaM dharmmasAdhanaceSTAyAH saMyamabharakSamAyAH sahAyake varttate tadidaM zakaTAdAvakSopAJjanavadAhArAdinopagrAhyaM, natvavayavasannivezazobhArthamiti, nirmamatvamAkiJcanyaM, dharmopakaraNaM rajohRtyAdi pramArjanAdikAryaprasAdhanAya vyApriyata iti saMyamopakaraNamatrApi nirmamatvamAkiJcanyamiti / brahmacaryasvarUpanirdidhArayiSayA prAha-vrataparipAlanAyetyAdi AkiJcanyavyavasthito brahmacaryaM paripAlayet, tacca brahmacaryaM gurukulavAsalakSaNaM, gurukulavAso brahmacaryamiti, bRhattvAdAtmA brahma brahmaNi caraNamAtmArAmatvamaraktadviSTAtmani vyavasthAnaM abrahmaNazca vinivRttirvrataM, maithunavarjanaM prAdhAnyena, tatparipAlanAya gurukule vasitavyaM, yadyapi manojJAmanojJaviSayarAgavirAgavimuktirbrahmacaryaM tathApi pradhAnatvena vivakSA maithunanivRttereva, tatparipAlanArthaM ca bhagavadbhirnava guptaya upadiSTAH, vasatikathAniSadyendriyakuDyAntarapUrvakrIDitapraNItAhArAtimAtrabhojanavibhUSaNAkhyAH, jJAnasaMvarddhanArthaM ca gurukulavAso, yathoktamArSe " NANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte a / dhaNNA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcati // 1 // " kaSAyAH krodhAdayaH teSAM paripAkaH pariNatirupazamaH kSayo vA tadarthaM ca gurukulavAso'bhyupeyaH, gururahitasya hi pariNAmavaicitryAdvikathAdidoSAdasajjanasamparkAdasatkriyAsaGgAdanu zrotogAmitvadoSAt sadya eva mokSamArgAd bhraMzaH syAt, tasmAd AprANitAd gurukulavAsa AzreyaH,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 gurukulavAsena cAsvatantrIkRtasya jJAnadarzanacaraNavratabhAvanAguptyAdiparivRddhiH, ata eva sAdhoIisaMgRhItatvamAcAryopAdhyAyAbhyAM, nirgranthyAHsAdhvyAstu pravartinIsaMgRhItatvaM ca, tadeva ca paryAyazabdairAkhyAtamAdarAdhAnArthamasvAtantryaM gurvadhInatvaM gurunirdezAvasthAyitvamiti / AcAryagrahaNAcca paJcAcAryAH proktAH, pravrAjakaH vratAderAropayitA, digAcAryaH sacittAcittamizravastvanujJAyI, zrutoddeSTA zrutamAgamamuddizati yaH prathamataH, evaM uddiSTagurvapAye tadeva zrutaM samuddizatyanujAnIte vA yaH sthiraparicitakArayitRtvena samyagdhAraNAnuprAvacanena ca sa zrutasamuddeSTA, samuddezAnujJayorekakAlatvAt samuddezasaMgRhItamanujJAnaM, AmnAyaH-AgamastasyotsargApavAdalakSaNo'rthastaM vaktItyAmnAyArthavAcakaH, pAramArSapravacanArthakathanenAnugrAhako'kSaniSadyAnujJAyI paJcama AcAryaH tasya brahmacaryasyetyAdi punarapi tadrakSaNadRDhIkaraNArthaM brahmacaryasya vizeSaguNAH khyApyante, ime iti pratyakSIkriyante, vizeSeNa-atizayenopakAritvAdvizeSaguNA abrahmavirativratasya yathoktA bhAvanAH prAk paJca, stryaGgAlocanApUrvaratismRtivRSyarasakAmakathanebhyaH saMsaktAdAvasathAcca viratayo bhAvanAH brahmaNaH, iSTAzca zubhA ye sparzAdayaH zarIravibhUSaNA ca tatrAnabhinanditvaM-tatprAptAvapyaparituSTirmanaso'prasAdaH araktadviSTatetyevaM brahmacaryaM jAyata iti, tadevaM kSamayA krodhaM nihanyAt, nihatakrodho nIcairvRttyanutsekAbhyAM mArdavaM dhArayet, tyaktamadasthAna ArjavaM bhAvayed, bhAvadoSavarjanena nigUDhadoSAM mAyAmArjavena prakaTIkRtya zaucamAcaret alobhasaMzrayeNa, lobhAzucitvamalobhazaucena saMzodhya zuddhAtmA satyaM brUyAt, satyabhASI saptadazavidhaM saMyamamanutiSThet, saMyatAtmA zeSAzayavizodhanArthaM tapazcaret, tato bAhyAnyapi dharmasAdhanAni sRjet, vidyamAneSvapi kAyavAGmAnaseSu dharmopakaraNeSu suhRtsambandhiSu ca niHspRhatvAnnirmamatvAkhyamAkiJcanyaM bhAvayet, satyAkiJcanye brahmacaryaM paripUrNaM bhavatIti // 9-6 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 TIkArtha-gRhasthadharmane radda karavA uttama zabdanuM grahaNa karyuM che. prakarSanA yogathI dharma uttama che, arthAt kSamA vagere utkRSTa thavAnA kAraNe uttama che. uttama vizeSaNathI viziSTa kSamA vagere je dharmo sAdhuone che tevA gRhasthone na hoya. kAraNa ke sAdhuo sarva avasthAmAM sahana kare che, saghaLA sadasthAnono nigraha kare che, daMbhathI rahita che, saMtoSarUpa amRtathI tRpta che, satya bolanArA che, saMyamI che, tapasvI che, yathAvata-yogya rIte (dharmopadeza) ApanArA che, suvarNAdithI rahita che, sarva prakAranA brahmacaryane dhAraNa kare che. gRhasthone kyAreya AvA prakAranA utkRSTa kSamA vagere dharmo hotA nathI. sUtramAM dvanda samAsa karIne prathama bahuvacanamAM nirdeza karyo che. badhA bhegA thayelA ja uttama dharma che. A kSamAdi samudAya saMvarane dhAraNa kare che, kAraNa ke kSamA vagere samudAyathI dharma che. saMvara mATe AtmA vaDe dhAraNa karAya te dharma. ATalA dharmanA aMgo che. temanAthI siddha karAyelo dharma che, arthAt dharma dharmanA aMgothI utpanna karAyelo che ema batAve che- A pramANe A daza prakArano sAdhudharma mULa-uttara nAmanA uttama guNonI parAkASThAthI yukta sAdhuone hoya che. tatra kSamA ityAdithI uttamatAnuM vivaraNa kare che- kSamA eTale bIjAnI bhUlane mApha karavI, arthAt zaktivALA AtmAnA pratikAra karyA vinA) sahana karavAnA pariNAma athavA zaktithI rahita AtmAnA pratikAra karavA chatAM sahana karavAnA pariNAma. (pratikAra kare paNa sahana karavAnA pariNAma hoya.) kSamAne paryAyavAcI zabdothI kahe che- titikSA, sAtti, sahiSNutA, sahanazIlatA ane krodhanigraha A zabdo ekAWvAcI che=kSamAne ja kahenArA che. kronigraha eTale krodhanA udayane rokavo=AtmAmAM krodha ja na thavA devo athavA krodhano udaya thaI jAya to vivekabaLathI ene niSphaLa banAvavo.' 1. niSphaLa banAvavo eTale je kAraNe krodha utpanna thayo te aMge kazuM bolavuM nahi, koI pravRtti na karavI. krodhamAM nimitta bananAranuM ahita na ciMtavavuM. AthI enI meLe thoDA samayamAM krodha
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 sUtra-6 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 bhASyakAra to svayaM ja AzaMkA karIne A pramANe kahe che- tat kartha kSamatavyama' ti, kSamatavya e prayogamAM bhAvamAM kRtya (tavya) pratyaya che. kSamA paNa bhAva che. AthI mAtra sAmAnyane AzrayIne tam zabdano prayoga che. vAkyartha A pramANe thAya- te kSamA kevI rIte karavI? jo koI ema mAne ke madonmatta hAthInA veganI jema krodhano vega muzkelIthI bhedI zakAya=rokI zakAya tevo che, to amArAthI kahevAya che"krodhanA nimittanA AtmAmAM bhAva-abhAvanA ciMtanathI krodhane rokI zakAya che." bhAva eTale hovuM. abhAva eTale na hovuM. krodhanimitta AtmAmAM ho ke na ho ema baMne rIte krodha karavo yogya nathI. bIjAe yojelA je nimittathI mane krodha utpanna thAya che te nimitta mArAmAM zuM sAce ja che ? ke bIjo (mArAmAM te nimitta na hovA chatAM kevaLa) mane abhyAkhyAna Ape che?=mArA upara khoTA doSano Aropa mUke che? jo e nimitta mArAmAM sAce ja che to krodha karavAthI zuM? meM e kharekhara karyuM che. AthI AmAM satyavAtanuM prakAzita karatA bIjAno alpa paNa aparAdha nathI. potAnA karelA dugaritane kahe che. A pramANe vicAravuM. Ane ja bhASyakAra kahe che. mAntanAt, mArAmAM A doSo che, AmAM A zuM khoTuM kahe che? arthAt kaMI paNa khoTuM kaheto nathI. A pramANe vicArIne kSamA karavI. tathA "samAntanApa kSamatavyam' rUtyavi, abhAvanA ciMtanathI paNa kSamA karavI. bIjo je doSono mArA upara Aropa mUke che te doSo mArAmAM nathI=abhAva ja che. bIjo to ajJAnatAthI A pramANe kahe che. jANyA vinA ja mArA upara doSono Aropa mUke che. A pramANe potAne nirdoSa jANIne kSamA karavI ja joie. vaLI sahana karavAmAM bIjuM zuM AlaMbana che te kahe chezamI jaze. A viSe kodaM sarva vijJA (uttarA. a.1 gA.14) e mahAvIra prabhunA vacanane yAda karIne krodhane niSphaLa banAvavo joIe. A viSe uttarA. a.1 gA.14 mAM ApeluM daSTAMta atyaMta mananIya che. krodhane niSphaLa banAvavAthI e nimitte navo karma baMdha na thAya tathA AtmAmAM krodhanA saMskAro daDha na bane e moTAmAM moTo lAbha thAya.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 "odhavoSavintanAva rUtyAdi kaSAyanA pariNAmavALo jIva vizeSathI dveSI banIne karma bAMdhe che athavA bIjAne mAre che ke bIjAnI hatyA kare che. tethI prANAtipAtathI nivRttirUpa vratano lopa thAya che. guru upara khoTo Aropa mUke. ethI mokSanAM sAdhana jJAna vagerenI ghaNI hAni avazya thAya athavA gusse thayelo te smRtibhraSTa thavAthI pravrajyAno svIkAra karyo che e bhUlI jAya ethI asatya paNa bole, bIjAe nahi ApeluM paNa le. dveSathI paratIrthika parivrAjikAomAM brahmavratano bhaMga paNa kare tathA atyaMta dveSI banelo te sahAyanI(=mane sahAya kare che evI) buddhithI viratirahita gRhasthomAM mUccha paNa kare. Adi zabdathI karaDaka muninI jema uttaraguNano bhaMga kare. AhAra na maLe to mAsakSamaNa karanArA muninI jema uttaraguNano bhaMga kare. vaLI kSamA karavAmAM bIjuM AlaMbana zuM che te kahe che- vArtasvamAntinAva bAlazabda avidheya(=ajJAnajIva)ne kahenAro che, vayanI avasthAne kahenAro nathI. te pramANe ja bhASyakAra kahe che- bAla eTale mUDha, arthAt vivekathI rahita. mUDha hovAnA kAraNe bALajIvano A svabhAva che ke game tema bolavuM. bALanA svabhAvanuM Alocana=ciMtana karavuM joie. tenA ciMtanathI( tenuM ciMtana karIne) kSamA karavI ja joIe. zabda samuccayanA arthamAM che. "uttarottarakSArthana rUti parokSa AkrozathI pratyakSa Akroza uttara (pachInuM) che. pratyakSa AkrozathI tADana uttara che. tADanathI mAraNa uttara che, mAraNathI dharmabhraMza uttara che. parokSa Akroza karanArAonI upara kSamA karavAthI pratyakSa Akroza rakSaNa karAyeluM thAya che. e pramANe pachI pachImAM paNa jANavuM. Akroza karanAranI mArA upara thoDI paNa maherabAnI che ke jethI parokSa Akroza kare che, pratyakSa Akroza karato nathI. hiTsa evo prayoga trIjI vibhakti ekavacananuM rUpa che, nipAta che, maherabAnI evA arthane ke prazaMsA evA arthane kahenAro che. A ja mArA upara maherabAnI che athavA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 papa A ja sAruM che ke jethI mane parokSa Akroza kare che, pratyakSa Akroza karato nathI. AthI A ja lAbha che. A laukika kahevata che ke- "A ja mAro lAbha che." A pramANe badhA sthaLe(=badhA padomAM) vyAkhyA karavI. vaLI bIjuM- kayA AlaMbanano Azraya karIne kSamA karavI joie te kahevAya che- va ttAsthA mAtra ti anya janmamAM grahaNa karelA (ethI ja) pote karelA karmano A vipAka(traphaLa) che ke jethI bIjo mane Akroza kare che ane mAre che. te to karmodayamAM mAtra nimitta che. kAraNa ke bhagavAne karmanA udayane dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAvALo kahyo che. pote kareluM nikAcita karma avazya anubhavavuM paDe che athavA tapathI (karmano) kSaya karavo paDe che. AthI kSamA karavI ja joIe. "kSamApunAMza' phatyAti, jJAnAdinI vRddhinA kAraNo evA anAyAsa vagere kSamAnA guNo che. kSamAnA guNone vicArIne kSamA ja kare. (anAyAsa zabdano artha A pramANe che-) duHkhanuM kAraNa evI prahAra karavAmAM sahAyaka bane tevA puruSanI zodha karavI, prahAra karavAno saMkalpa karavo, AvezanA kAraNe AMkho lAla thavI, pasInAnA vegavALA pravAhathI Akula banavuM, prahAranI vedanA vagere vizeSa prakAranI ceSTA AyAsa(=parizrama) che. tenAthI viparIta anAyAsa che, arthAt anAyAsa eTale svasthatA. Adi zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI AyAsa nimitte thatA karmabaMdhano ane prAyazcittano abhAva, zubhadhyAnanA adhyavasAyo, paranI samAdhinuM utpAdana=parane samAdhinuM pradAna) paranI samAdhinuM utpAdana karavAnA kAraNe aMtarAtmAnI prasannatA vagerenuM grahaNa karavuM. A pramANe ciMtana karIne kSamA karanArane (aneka) guNo prApta thAya che. AthI kSamA karavI joIe. A pramANe kSamAdharma che. mRdu eTale akkaDatAthI rahita. mRduno bhAva athavA mUdunuM kArya te mAIva. mArdavanuM lakSaNa jaNAvavA mATe kahe che
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 'nIcaivRttvanutteau' kRti nIcaivRtti eTale UbhA thavuM, Asana ApavuM, aMjali joDavI, yathAyogya vinaya karavo ema namra vartana karavuM, utseka eTale garvarUpa cittapariNAma. tenAthI viparIta te anunseka. saMsAranA ayogya svabhAvane vicAratA tene bhAna thAya che ke viziSTa jAti ane kuLa vagere saMpattio kyAreka ja prApta karAya che. kyAreka(=moTA bhAge) jAti-kuLa vagere hIna prApta thAya che. ethI te garva pariNAmamAM caDhato nathI, arthAt garvane AdhIna banato nathI. Ane ja bhASyakAra kahe chemanigraho mAnaviSAtakSetvartha:, (mada zabdanI vyutpatti A pramANe che-) mAghatyaneneti ma: jAti Adino garva karavo te mada. teno nigraha karavo eTale tenA udayane aTakAvavo athavA kyAreka udayane pAmelA madane niSphaLa banAvavo. 'mAnavidhAtazrva' rUti, mAna mULa svabhAva che ke jeno vikAsa thavAthI A jAti Adi mado pragaTa thAya che. teno vighAta karavo eTale tene mULamAMthI ukheDI nAkhavo. teno ghAta thaye chate jAtyAdimadano avazya vinAza thAya. jAtyAdimadanA nirUpaNa mATe kahe che- 'taMtra mAnasya' tyAdri, tatra evo prayoga vAkyanA upanyAsa mATe che. sthAno eTale bhedo. mAn evA prayogathI sthAnone pratyakSa kare che=anyanA anubhavane utpanna kare che, arthAt parane thatA anubhavane pragaTa kare che. 56 tadyA ityAdithI udAharaNone=madasthAnone kahe che. jAtithI prAraMbhI vIrya sudhInA ATha madasthAno che. jAti-- jAti eTale atizaya prasiddha hoya tevo pitAno vaMza. (jAtizabdano zabdArtha A pramANe che-) jAti eTale janma, arthAt AtmalAbha athavA paMcendriya vagere jAti. tenAthI jIva "huM viziSTa jAtivALo chuM" ema garvane dhAraNa kare che. karma pariNAmano jJAtA jIva to jAtimadane roke che. pote karelA karmonA phaLane bhogavanArA jIvo vividha prakAranI UMcI-nIcI jAtine pAme che. ethI jAtimada zreyaskara nathI.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 57 kuLa-- kuLa eTale mAtAno vaMza athavA ugrakuLa, bhojakuLa vagere. tenAthI paNa mada karavo e yukta nathI ja. jAti AdimAM bhAvanA karI te pramANe ahIM paNa bhAvanA karavI. rUpa- rUpa zarIranA avayavonI racanAvizeSa che, arthAt zarIramAM lAvaNyano yoga. tenAthI paNa koika jIva mada kare che. rUpamadano niSedha zarIranA AdikAraNanI ane uttarakAraNanI vicAraNAthI thAya che. temAM AdikAraNa mAtAnuM ojalohI ane pitAnuM vIrya che. uttarakAraNa mAtAe khAdhelA anna-pAnanA rasano rasaharaNI nADI dvArA maLato AhAra che. A pramANe vicAranArane rUpamada yogya jaNAto nathI. kemake zarIra cAmaDI, mAMsa, hADakAM, viSThA ane paru vagere azubha padArthovALuM hoya che. aizvarya- dhana-dhAnyarUpa saMpattithI aizvaryamada utpanna thAya che. cAMdI, suvarNa ane marakatamaNi vagere ane gAya, bheMsa, bakarA-gheTA vagere dhana che. cokhA, tala, maga, aDada, ghauM, java ane DAMga vagere dhAnya che. karmanA prabhAvathI aprApta ke prApta aizvaryathI mada zo karavo ? prApta aizvarya saMrakSaNa karavAmAM kleza karAve che, bhaviSyamAM ociMtuM nAza pAmavAnA svabhAvavALuM che, ghaNI mahenata karavI paDe che. AvA prApta aizvaryathI mada zo karavo ? ema paccakkhANa kare=mada na karavAno nirNaya kare. vAcaka zrI umAsvAti mahArAjAe to prazamarati graMthamAM aizvaryane ja baLa saMjJAthI grahaNa karyuM che. baLa, zarIrabaLa, svajanabaLa ane dravyabaLa ema traNa prakAranuM che. prastutamAM aizvaryanA grahaNathI svajanabaLa ane dravyabaLanuM grahaNa karyuM che. zarIrabaLane to vIryabaLanI pradhAnatA batAvavA mATe vIryanA grahaNathI alaga grahaNa karyuM che. vijJAna- vijJAna eTale buddhi. buddhi autpAtikI, vaiyikI, karmajA (=kArmikI) ane pAriNAmikI ema cAra prakAranI che. temAM autpAtikI buddhi je vastu pUrve joi na hoya ane sAMbhaLI na hoya te vastu(=prasaMga) prApta
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 thaye chate te ja kSaNe bhArata ane rohaka vagerenI jema nirNayane prApta karI le che ane vidhvarahita phaLavALI hoya che, arthAt karelo nirNaya satya hoya che. guru Adino vinaya karavAnA abhyAsavizeSathI utpanna thanArI buddhi vanayikI che. vainAyikI buddhi A lokanA ane paralokanA phaLane ApanArI che, prastuta kAryanA pArane pAmavAmAM samartha che. dharma vagere trivargane jaNAvanArA zAstranA arthane grahaNa karanArI che. A viSe putrAgamanane jANanArA ane kANI hAthiNIne jANanArA naimittikanuM daSTAMta che. karmajAbuddhi prazaMsArUpa phaLavALI che. AcAryanA upadeza vinA jenuM jJAna thAya te karma. temAM vAraMvAra upayoga rAkhavAthI pratikSaNa abhyAsa karanArane tevI buddhi utpanna thAya che ke jethI pahelA vagere kAryathI pachInuM kArya caDhiyAtuM thAya che. (pahelA kArya karatAM bIjuM kArya caDhiyAtuM thAya che, bIjAthI trIjuM, trIjAthI cothuM, ema pachInuM kArya caDhiyAtuM thAya che.) jema ke sonI, kheDUta, vaNakara vagere. pAriNAmikI buddhi vayanA paripAkathI(=anubhavothI) utpanna thAya che. A buddhi jemAM parama(=sarvotkRSTa) hita che tevA mokSarUpa phaLavALI che. paMcAvayava vagere sAdhanone anusaranArI che. AmAM abhayakumAra vagerenA daSTAMto che. A pramANe yathAsaMbhava prApta thayelI buddhithI huM ja buddhizALI chuM ema mAnato jIva anya janano parAbhava kare che. madathI uddhata banelA jIvane paraparAbhava, paraniMdA ane svotkarSathI nIcagotra vagere azubhakarmano baMdha thAya che, je azubhakarma aneka bhavaparaMparAomAM paripUrNa thaze. A pramANe buddhigarvane anarthavALo jANIne A pramANe vicAre-buddhi to sadAvinayane dhAraNa karavAnuM kAraNa che, kyAreya ahaMkAranuM kAraNa banatI nathI. mAnamAM tatparane vinayanuM khaMDana avazya thAya. vinaya rahitanA dharma ane tapa niSphaLa thAya. AthI vijJAnamadane ghaNo prayatna karIne choDavo joie. 1. upadezapadanI TIkAmAM cAra buddhinA varNanamAM rohaka vagerenAM daSTAMto che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ uc sUtra-6 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 zruta- zrata eTale Aptaviracita Agama. tenA jJAnathI "huM ja jANuM chuM, bIjA nahi" ema mada kare. zrutanA madathI aMdha banelo jIva bIjAne mUrkha ja mAne. zratamadano nigraha karavAnI icchAvALo jIva A pramANe vicAre- layopazama adhika-nyUna vRttivALuM hovAthI mArAthI bIjA paNa bahuzruta che. AgamonA padArtho atigahana hovAthI kadAca huM e bahuzrutonI apekSAe alpazruta hoI zakuM chuM. meM zrutane jANyuM hovA chatAM teno artha khoTo samajyo houM e saMbhava che. AthI zratamadano tyAga kalyANakArI che. vaLI-caudapUrvadharomAM paNa chasthAnanI udghoSaNA karAya che, arthAt caudapUrvadharomAM paNa nyUnAdhika bodhavALA hoya che, to pachI zeSa zratadharomAM nyUnAdhika bodhavALA hoya enI zI vAta karavI ? zrutajJAnAvaraNano kSayopazama vividha prakArano hovAthI saghaLA zratanA jANakAre paNa zratamadano tyAga karavo joie. lAbha- maLavuM viziSTa phaLanI prApti te lAbha. rAjA, sanmitra, nokara ane svajanothI satkAra-sanmAna vagere huM meLavuM chuM. vijJAna, tapa, kIrti ane zaurya vagere huM adhika meLavuM chuM, bIjo prayatna karavA chatAM meLavato nathI ema potAnA lAbhathI mada kare che. tathA huM sakaLa lokanA premane pAmelo chuM. A bIjA koIne gamato nathI. loko enA vacanano paNa Adara karatA nathI. A saghaLo ya lAbhaprada che. lAbhamadano nigraha A pramANe karavo joIe- lAbhAMtarAya karmanA udayathI lAbha thato nathI ane lAbhAMtarAya karmanA kSayopazamathI satkArAdino lAbha thAya che. saMsAramAM bhramaNa karatA jIvane lAbha kyAreka thAya che, sadA thato nathI. kemake lAbha karmane AdhIna che. lAbhamada saMsAranA anubaMdhavALo ja che mATe lAbhamadano tyAga kalyANakArI che. karmodayathI karAyelI premanI prApti paNa saMsArI jIvone sulabha che. AthI premanA lAbhano mada choDavo joie. virya- virya, parAkrama, zakti, utsAha, sAmarthya ane atizayavALI ceSTA e pramANe vIryanA paryAyavAcI zabdo che. baLavizeSarUpa vIrya
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 vIyatarAyanA kSayopazamathI pragaTa thAya che. te vIryathI mada kare che ethI vIryamada che. vIryamada saMsAranA anubaMdhavALo che evA ciMtanathI vIryamadane dUra karavo joIe. vIryamada kaSAyarUpa hovAthI saMsAranA anubaMdhavALo che. vIrya azAzvata che. te A pramANe- baLavAna paNa puruSo kSaNavAramAM nirbaLatAne pAmatA jovAmAM Ave che. nirbaLa paNa (zarIranA) saMskAranA kAraNe jaladI baLavAna thAya che tathA jemanAmAM baLa utpanna thayuM che tevA vyAdhi, vRddhAvasthA ane mRtyu AgaLa devothI sahita evA(=jemanI devo paNa sevA kare che tevAM) cakravartIo, vAsudevo ane rAjAo paNa DhIlA paDI jAya cheHnirbaLa banI jAya che. to pachI bIjA sAmAnya loko vyAdhi vagerenI AgaLa DhIlA paDI jAya emAM zuM kahevuM? mATe vIryamathI aTakI javuM kalyANakArI che. rUti zabda madasthAnonA parimANane jaNAve che. mULa madasthAno ATalA che. emanA sUkSmabhedo to ghaNA che. have sarvamadasthAnomAM sAmAnyathI doSone pragaTa karatA bhASyakAra upasaMhAra kare che- "mannatyAviki:" rUtyAdri jenuM lakSaNa (A ja sUtranI TIkAmAM) jaNAvavAmAM AvyuM che te jAti vagerethI abhimAnI thayelo paraniMdAmAM ane AtmaprazaMsAmAM mazagUla ane atizaya ahaMkArathI malinabuddhivALo te A lokamAM ane paralokamAM anubhavavA yogya azubha phaLavALuM karma bAMdhe che. akuzaLa paNa bAMdheluM karma kyAreka zubhaphaLarUpe pariName evuM bane mATe ahIM "azubha phaLavALuM' ema kahyuM che. samyagdarzana vagere muktinuM sAdhana kalyANakArI che. upadezAtA paNa samyagdarzana vagere muktisAdhananI te zraddhA karato nathI. A madasthAnono mArdava nigraha kare che. teno nigraha karavAthI mAIvadharma che. have mAyAnA virodhI ArjavanA lakSaNane kahe che
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 61 'bhAvavizuddhi:' rUti kAyA-vacana-mana bhAvo che. temanI vizuddhi eTale vakrapaNAno abhAva, arthAt zaThatAno abhAva. mananA paNa pariNAmano kAyA ane vacanamAM upacAra karAya che. kAraNa ke manamAM je thayuM hoya tenuM(=mananA pariNAmanuM) kAyA ane vacanamAM anusaraNa thAya che. mAyAvI to badhAne chetaravAmAM tatpara hovAthI badhAne zaMkA karavA yogya bane che. kapaTarUpa paTathI DhAMkI dIdhI che kAyAdinI kriyA jeNe evo te mitrano paNa droha kare che. sUtra-6 ' avisaMvAdana, avinAzana, ahiMsana e pramANe eka artha che. visaMvAdana eTale anya pariNAmane prApta karavo. anya pariNAmane prApta karavo te visaMvAdana kahevAya che. visaMvAdanano abhAva te avisaMvAdana. avisaMvAdana eTale anya pariNAmane prApta na karavo. yogonA te ja aviparyAsane(=ulaTApaNAnA abhAvane) RRnumAnaH ityAdithI batAve che- upadhi ane nikRtimAM bheda che- upadhi eTale kapaTa, arthAt potAnA abhiprAyane DhAMkavo. nikRti eTale viruddhapaNuM, arthAt parAbhava karavAmAM tatpara buddhi vaDe potAnA abhiprAyane saphaLa banAvavo. tethI AvA prakArano Arjava dharma che. have lobhanA virodhI zaucanA lakSaNane pragaTa karatA bhASyakAra kahe che-- 'ajJoma:' tilobhano abhAva e zaucanuM lakSaNa che. bhAvathI= 5ramArthathI cetana, acetana ane mizra vastumAM rAga e lobha che. lobhadoSathI krodha-mAna-mAyA-hiMsA-asatya-corI-abrahma-parigrahArjana rUpa maLasamUhathI lepAto AtmA azuci thAya che. temAM alobha eTale lobhano abhAva=kyAMya mamatva nahi. lobhathI rahita jIva lobhadoSathI mukta hovAthI nirbhaya bane che. tethI sva-paranuM hita thAya tevI pravRtti thAya che. A ja AtmAnuM mukhya zauca nemisUri-zAna Ane ja spaSTa kare che-- 9.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra mamatvano ane rAgano abhAva bhAvavizuddhiche, arthAt bIjAne droha dIdhA vinA potAnuM kArya karavuM te bhAvavizuddhi che. niSkalmaSatA eTale nirmalatA. rajoharaNa, muhapatti, colapaTTo ane pAtra vagere dharmasAdhananuM piramANa che, arthAt sAdhue zAstrokta parimANa pramANe dharmasAdhano rAkhavAnA che. temAM paNa rAgathI rahita hoya, arthAt mUrchAthI rahita hoya. azuci jIva bhAvamaLathI yukta hoya. lobhakaSAya bhAvamaLa che. teno tyAga karavo joie. 'zauvaM dharma:' kRti, zarIranA mahAvraNanuM prakSAlana ka2vuM vagere dravyazauca che. zarIrane lepathI(=azucithI) rahita ane durgaMdhathI rahita banAvavA rUpa dravyazauca Agamokta vidhithI prAsuka ane eSaNIya pANI vagerethI karavuM. have avasarathI prApta thayelA dharmanA pAMcamA aMgano nirdeza karavAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che-- 62 sat eTale vidyamAna. aneka dharmavALo je vidyamAna artha (vastu) te sat artha che. sat arthamAM thayeluM satya. yathAvasthita arthanuM (vastu jevA svarUpe che tevA svarUpe vastunuM) jJAna karAvanAruM vacana satya che. prazna-- satya zabdanI A pramANe vyAkhyA karavAthI to zikArIne (mRgo kai dizAmAM gayA che ema pUche tyAre) mRgonuM kathana paNa satya thAya. 'sabhbho vA hita uttara- ema che to sat zabda prazaMsA arthamAM che. je artha prazasta hoya=pApano hetu na hoya te sat che. temAM thayeluM vacana satya che athavA anyapakSano (=anya arthano) Azraya levAya chesatyam' kRti sane je hitakara hoya te vacana satya che. ahIM sat zabdathI jIvo ja grahaNa karavAmAM Ave che. kemake hitazabdanuM grahaNa karyuM che. ajIvonuM kaMi hita nathI, arthAt hita jIvonuM hoya. ajIvonuM na hoya. AnAthI aprazasta artha dUra thAya che. athavA sAmAnyathI jIva-ajIvanuM hita. artho(=vastuo) aneka paryAyavALA hoya te arthonuM yathAvasthita
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 63 vivakSita paryAyanuM pratipAdana satya che. yathArthapratipAdana e ja temanA hitane karanAruM che. have te satyavacananA vizeSaguNone kahe che- ananRtabhUtano yathArthano nitava (apalApa) karavo ane abhUtanuM (ayathArthanuM) uddabhAvana(=pragaTa) karavuM. e amRta che, arthAt viparIta, kaTu ane sAvadya vagere vacana amRta che. amRta nahi te ananRta. prazna- anavRta zabda satyazabdano paryAyavAcI ja che. uttara- A sAcuM che. to paNa have kahevAze te uttaraguNonI vyApti mATe pharI A vacana che, arthAt have kahevAze je badhA uttaraguNomAM satya che e jaNAvavA mATe pharI A vacana che. aparuSa- paruSa eTale rUkSa, sneharahita, niSphara ane parapIDAkArI vacana. paruSa nahi te aparuSa. avinIta jIvomAM mAdhyacya bhAvanA ane vinIta jIvomAM saumyavANI e aparuSa che. apizuna- bene ke ghaNAone satya-asatya doSo kahevAthI paranI prItino viccheda karanAruM vacana pizuna che. pizna nahi te apizuna. anasabhya- sabhAne yogya te sabhya. sabhya nahi te asabhya. sabhAomAM je niMdita hoya te asabhya. jema ke vidvAnonI sabhAomAM gupta rAkhavA yogyane khulluM karavuM, marmabhedI vacana bolavuM. teno pratiSedha. na asabhya te anasabhya, arthAt sabhya. acapala- capala eTale vicAryA vinAnuM bolanAra. tenuM vacana paNa capala. te vacana doSono AkSepa karanAruM thAya. (doSa na hovA chatAM doSa kahevo te AkSepa.) anAvila- Avila eTale malina(=doSita). kaSAyane vaza thaine vartanArA jIvanuM vacana Avila hoya che. Avila nahi te anAvila, arthAt prasannatA bhareluM vacana anAvila che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 avirala- virala eTale aTakIne bolavuM. tevuM vacana AMtarAvALuM hovAthI zrotAne Adara na thAya. Adara na thAya tevuM vAkya bolavAne kAraNe zravaNamAM 2sAbhAvane kare che, arthAt rasane utpanna karatuM nathI. virala nahi te avirala, arthAt akhaMDadhArAvALuM vacana. 64 asaMbhrAnta-- saMbhrAnta eTale trAsane karanAruM. saMbhrAnta nahi te asaMbhrAnta athavA atizaya utAvaLuM vacana te saMbhrAnta. zvAsane lIdhA vinA jIva je bole te saMbhrAnta. athavA avyakta varNa-pada-AlApavALuM hovAthI jJAna karAvanAruM na thAya athavA virasa akSarovALuM hovAthI sAMbhaLavAmAM arucikara ja thAya te saMbhrAnta. madhura- prasanna(=prasannatAne utpanna kare tevA) padothI yukta, zravaNamAM sukhakara ane sukhapUrvaka arthano bodha thAya tevuM vacana madhura che. abhijAta-snehathI sahita ane vinayathI sahita vacana abhijAta che. asaMdigdha-- AkAMkSAne dUra karavAmAM asamartha vacana saMdigdha che. tenAthI viparIta vacana asaMdigdha che, arthAt AkAMkSAno viccheda karanAruM=AkAMkSAthI rahita vacana asaMdigdha che. sphuTa--nizcita arthavALuM na hovAthI cheThelA ane vIMkhAi gayelA jevuM vacana asphuTa(=aspaSTa) che. nizcita arthavALuM vacana sphuTa(=spaSTa) che. audAryayukta-- atizaya uddhatAine pragaTa karanAruM vacana anaudArya che. tenAthI viparIta audArya che. (athavA) uttama arthathI rahita vacana anaudArya che. vacana gaMbhIra arthathI yukta hovAthI udAra che. teno bhAva te audArya. tenAthI yukta te audAryayukta. agrAmyapadArthAbhivyAhAra-vidvAna lokonA mananI prItine karavAmAM asamartha hoya te grAmya. grAmya nahi te agrAmya. vivakSita padArthone kahe te padArthAbhivyAhAra. agrAmya hovAthI vidvAnalokane abhimata (iSTa) padArthone kahe che tethI agrAmyapadArthAbhivyAhAra che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 65 azIbhara- potAnI prazaMsA karanAruM ane bIjAnI niMdA karanAruM vacana zIbhara che. zIbhara nahi te azIbhara. jaladI ja prastuta arthanI paripUrNatAne karanAruM vacana azIbhara che. (je muddAnI vAta hoya te ja kahe, vacce nirupayogI kazuM na bole, potAnI prazaMsA ke paraniMdA na kare.) sUtra-6 arAga-dveSayukta-- mAyA-lobhathI ane krodha-mAnathI yukta na hoya. sUtramArgAnusA2pravRttArtha- sUcana karavAnA kAraNe sUtra kahevAya che. (je sUcana kare=saMkSepathI kahe te sUtra.) gaNadhara, pratyekabuddha ane sthaviroe guMtheluM(=raceluM) hoya te sUtra che. teno utsarga-apavAdarUpa je mArga te mArganA anusAre pravartelA arthavALuM hoya te sUtramArgAnusA2-pravRttArtha che. arthA-- arthathI sahita te ardhya. arthijanabhAvagrahaNasamartha- sAMbhaLavAnI icchAvALo loka arthA che. teno (arthijanano) bhAva eTale citta. tene grahaNa karavAmAM samartha, arthAt arthI lokanA cittanuM AkarSaNa karavAmAM samartha. AtmaparAnugrahasamartha-- AvuM(=arthijanabhAvagrahaNasamartha) vacana sva-parano anugraha karavAmAM samartha thAya. nirupadha- mAyAthI rahita. dezakAlopapanna-- je dezamAM je arthanuM je (vacana) prasiddha hoya te dezopapanna che--te dezamAM te aviruddha che. je kALamAM kahevAtuM ja parane udvega karanAruM na hoya te kAlopapanna che=avasaranI apekSAvALuM che. (avasa2ne anusaranAruM che.) anavadya- je niMdita na hoya te anavadya. arhatzAsanaprazasta- arhatzAsana eTale dvAdazAMgI=pravacana. temAM ke tenAthI je prazasta=anujJA apAyeluM hoya te arhatzAsanaprazasta. yata- sAvadhAna thaine mukhane mukhavarsikAthI DhAMkIne ke hastatalathI DhAMkIne je bolavAmAM Ave te yata.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 mita- jeTaluM bolavAthI vivakSita kAryanuM jJAna thAya teTaluM ja bolavuM paNa ghaNuM na bolavuM te mita. vAcana- avagrahAdinI vAraMvAra yAcanA karavI. pracchana- jene saMdeha utpanna thAya te mArga vagere pUche, sUtra ane artha saMbaMdhI kaMI pUche te pracchana. prazna-vyAkaraNa- bIjA vaDe pUchAyelo sAdhu pravacanathI aviruddha uttara Ape te prazna-vyAkaraNa. A pramANe asatya ane paruSa vagere (vacano)no tyAga karIne tenAthI viparIta satyanI zodha karavI joie (=satya bolavuM joIe.) mukhyapaNe yAcanA, pracchana, prazna-vyAkaraNa e traNamAM ja sAdhuno vacana vyApAra hoya che. bIjAmAM nahi. kAraNa ke bIjAmAM sAdhuone koi prayojana hotuM nathI. pUrvapakSa- to pachI svAdhyAya vAcanA vagere paNa karavA jevuM na rahyuM. uttarapakSa- te barobara nathI. vAcanAdiyatna AtmAnA saMskAra mATe(=AtmAmAM zubha saMskAro paDe e mATe) che. saMskAravALo AtmA yAcanAdi traNamAM ja vyAkRta thAya che athavA mumukSunA mukti mATe thatA prayatnamAM je vacana upakAraka hoya teno niSedha nathI. have saMyama kahevAya che- "oni: saMyama: ti mana, vacana ane kAyA e yogo che. temano nigraha eTale zAstrokta vidhithI A pramANe ja javuM, A pramANe rahevuM, A pramANe vicAravuM ema niyamana karavuM te nigraha. A nigraha kahevAya che. sa sAvidha:' rUtyAvi, te AvA prakArano saMyama sattara prakArano che. tadyathA evA ullekhathI zrotAne te prakAronI sanmukha kare che. "pRthvIvAyavasaMyama: pRthvI e ja kAya=zarIra che jemanuM te pRthvIkAyika. pUrvapakSa-jo A pramANe (vigraha) chetomavargIya pratyayano abhAva thAya.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 67 uttarapakSa- pRthvIkAya zabda jAti zabda hovAthI matvarthIya pratyaya thAya ja che. jema ke kRSNasarpavALo valbhIka(=mATIno rAphaDo). ahIM tAtparya A che- jema kRSNa evA vizeSaNavALA sarpa zabdathI matvarthIya vat pratyaya thayo tema pRthvI evA vizeSaNavALA kAya zabdathI pRthvIAyavAn ema matvarthIya pratyaya paNa thai zake athavA thAryo: zatranTripti evA jJApakasUtrathI matvarthIya pratyaya thAya. pRthvIkAyika jAtimAM pRthvIkAyikajAtino saMyama. saMyama eTale samyag yama=uparama, arthAt nivRtti. je jIvo pRthvIza2I2vALA che temano saMghaTTa-paritApa-nAzano mana-vacanakAyAthI kRta-kArita-anumatithI tyAga kare che evo artha che. A pramANe paMceMdriya saMyama sudhI badhAmAM jANavuM. sUtra-6 prekSyasaMyama: e sthaLe kriyApada adhyAhAra che. joine kriyAne karato sAdhu saMyamathI yukta thAya che. prekSya eTale bIja, jaMtu, vanaspati vagerethI rahita bhUmine joine pachI (Asana vagerenI) upara besavuM. paDakho badalavo (ityAdi) sthAnone kare. A pramANe AcaratA sAdhune saMyama thAya che. pekSyasaMyama: kAryamAM joDIne ane kAryamAM na joDIne saMyama thAya che. sAdhuone zAstravihita kriyAomAM joDanArane saMyama thAya che. ethI sAdhuone zAstravihita kriyAomAM joDavA ja joie. na joDavA te upekSA che. gRhasthone potAnI(=gRhasthanI potAnI) kriyAomAM nahi joDatA= upekSA karatA, arthAt udAsIna rahetA sAdhune saMyama thAya che. 'apahRtyasaMyama:' kRti choDIne saMyamane pAme che, arthAt cAritramAM je upakAraka na hoya te vadhArAnA vastra-pAtra Adino tyAga karatA sAdhune saMyamano lAbha thAya. athavA jIvothI saMsakta(=jemAM jhINA jIvo hoya tevA) bhakta-pAna Adino vidhithI tyAga karatA sAdhune saMyamano lAbha thAya. 'pramukhyasaMyama:' kRti joyelI zuddhabhUmimAM rajoharaNathI pramArjana karIne sthAna(=rahevuM) vage2e karavuM joie athavA sacitta ke mizra pRthvIkAyathI jenA pago kharaDAyelA che te sAdhu zuddhabhUmimAMthI zuddhabhUmimAM jAya tyAre
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 ke azuddhabhUmimAMthI zuddhabhUmimAM jAya tyAre pagonuM pramArjana karIne janArane saMyama thAya. A pramArjana gRhastha Adi na hoya(=gRhastha na jotA hoya) tyAre kare. anyathA( gRhasthAdi hoya to) pramArjana na karanArane ja saMyama thAya. saMyama: ti doDavuM-kUdavuM-ThekavuM vagerethI nivRtta thavuM ane zubhakriyAomAM pravartavuM e kAyasaMyama che. "vAsaMyama: ti krUra ane kaThora vagere bhASAthI nivRtta thavuM ane zubhabhASAmAM pravartavuM e vAksaMyama che. "ni:saMyama: ti droha-abhimAna-IrSA AdithI nivRtta thavuM ane dharmadhyAnAdimAM pravartavuM e manaHsaMyama che. upara saMyama: ti upakaraNasaMyama eTale ajIvakAyasaMyama. pustaka vagere ajIvakAya che. temAM jyAre grahaNa-dhAraNanI zaktirUpa saMpattine dhAraNa karanArA ane dIrgha AyuSyavALA puruSo hatA tyAre pustakonuM prayojana na hatuM. pAMcamA ArAnA prabhAvathI grahaNa-dhAraNa AdithI rahita sAdhuone niyukti Adi pustakonA prahaNanI anujJA che. A pramANe jevo kALa hoya tevA kALanI apekSAe asaMyama ke saMyama thAya che. A pramANe saMyamadharma che. have avasarathI AvelA tapane kahevAmAM Ave che- "to phividha" rUtyAdi tapAve che ethI tapa kahevAya che. kartA arthamAM sunuM pratyaya che. saMyamI AtmAnI bAkI rahelI cittavizuddhi karavA mATe bAhyane ane atyaMtarane tapAve te tapa. (bAhya) zarIra ane iMdriyone tapAvavAthI, (atyaMtara) karmone bALavAthI tapa kahevAya che. bIjo kahe che. vizeSathI kAyA-mananA tApavizeSathI tapa kahevAya che. 1. siddhahema vyAkaraNanI apekSAe n e sUtrathI kartA arthamAM sarva pratyaya thayo che. 2. saMyamI che tethI thoDI cittazuddhi thaI che tethI avaziSTa cittazuddhi karavA mATe.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 vim rUti bAhya ane atyaMtara ema be prakAranuM che. bAhya dravyanI apekSAvALuM hovAthI ane koipaNa darzananA gRhastho vagerenuM kArya hovAthI bAhya che. anyadarzanavALAothI abhyAsa nahi karAyelo hovAthI ane aMtaHkaraNanA vyApAranI pradhAnatA hovAnA kAraNe bAhya dravyanI apekSAvALuM na hovAthI atyaMtara che. bIjAo to kahe che- je bIjAone pratyakSa hoya te bAhya, potAne pratyakSa hoya te atyaMtara. athavA AtApanA vagere kAyaklezarUpa tapa bahAra jaNAya che tethI bAhya che. AtApanAdi kAyakleza tapa anazanAdithI paNa adhika bAhya che. tethI kAyaklezathI jaNAyeluM tapa bAhya che, prAyazcitta vagere bAhya nathI. anazana, UNodarI vagere bAhya ane prAyazcitta, vinaya vagere atyaMtara tapa kramazaH AgaLa kahevAze. ahIM to sthAna zUnya na rahe e mATe viziSTa puruSothI AcarAyeluM kavalAhAra AdithI niyata thayeluM aneka prakAranuM prakIrNaka tapa tadyathA ityAdithI batAve che. "vavavajhamadhye vatine madhya zabdano pratyeka zabdanI sAthe saMbaMdha karavo. yavamaLyA ane vajamadhyA, caMdrapratima eTale caMdratulya. jevI rIte dararoja caMdrakaLAnI vRddhi thAya che tevI rIte bhikSAnA(=AhAranA) kavaLanI vRddhi thAya. jevI rIte dararoja caMdrakaLAnI hAni thAya tema bhikSAkavaLanI hAni thAya. temAM yavamadhyA caMdrapratimA sudapakSanI ekamathI prAraMbhI amAsanA aMte pUrNa thAya. jevI rIte ekamathI caMdranI kaLAvRddhi thAya che te rIte bhikSAvRddhi ke kavaLavRddhi thAya. chelle pUnamamAM paMdara kavaLo thAya. tyAra bAda kRSNapakSanI ekamamAM paNa paMdara kavaLo che. e pramANe eka eka kavaLanI hAnithI chelle amAsamAM eka kavaLa thAya. A yavamaLyA pratimA che. vajamaLyA pratimA kRSNapakSanI ekamathI zarU thAya che. kRSNa pakSanI ekamamAM paMdara kavaLano AhAra kare che. temAM paNa eka eka kavaLanI hAni thAya. chelle amAsanA divase eka kavaLa
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 rahe. zuklapakSanI ekamamAM paNa eka ja kavaLa che. bIja Adi tithiomAM eka ekanI vRddhi thAya. chelle pUnamanA divase paMdara kavaLa thAya. A pramANe A vajamaLyA pratimA che. naralamutAvanyasti kanakAvalI, ratnAvalI ane muktAvalI. temAM kanakAvalI tapanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave che. pahelA divase upavAsa, tyAra bAda chaThTha ane aThThama, tyAra bAda ATha chaThTha, tyAra bAda eka upavAsa, 2 upavAsa, 3 upavAsa, 4 upavAsa, 5 upavAsa, 6 upavAsa, 7 upavAsa, 8 upavAsa, 9 upavAsa, 10 upavAsa, 11 upavAsa, 12 upavAsa, 13 upavAsa, 14 upavAsa, 15 upavAsa, 16 upavAsa, tyAra pachI pharI cotrIza chaThTha, tyAra pachI A ja Adya ardhAnI ulaTA kramathI 16 upavAsathI AraMbhI racanA karavI, jethI chelle eka upavAsa Ave. AmAM traNaso corAsI (384) tapanA divaso thAya. temAM pAraNAnA akyAsI (88) divaso umeravAthI kula eka varSa, traNa mahinA ane bAvIza divaso(=472) thAya. A tapamAM pahelI kanakAvalImAM potAne ISTa sarva prakAranA AhArathI pAraNuM karavAno vidhi che. bIjI kanakAvalImAM pAraNAmAM vigaI rahita sarva prakAranA AhArathI pAraNuM karavuM. trIjI kanakAvalImAM alepakRta(=leparahita) AhArathI pAraNuM karavuM. cothI kanakAvalImAM parimita bhikSAvALA AyaMbilathI pAraNuM karavuM. A pramANe A cAreya kanakAvalIno kALa pAMca varSa, be mAsa ane aThAvIsa divaso che. have ratnAvalInI sthApanA A pramANe che- (1) upavAsa-chaThTha-aTTama (ra) ATha aThThama (3) pharI 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10-11-1213-14-15-16 upavAsa (4) pachI cotrIsa aThThama (5) tyAra pachI Adya ardhAnI UlaTA kramathI 16 upavAsathI prAraMbhI sthApanA karavI jethI chelle eka upavAsa Ave.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 dADama-1 kAhalikA-1 B-Pa zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 kanakAvalI |20202 202 22:22/2/2 |2|2|2|2|2/2 20232/232/2 | ||2/2/2 22:2|2||2 paka e-lip]lf * latA-2 71 dADama-2
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 ratnAvalI kAlikA- 1na - kAhalikA-2 dADama-1 dADama-2 latA-1 latA-2 - padaka 3|3|3|3|3]
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 AnA pAraNAnA aThyAsI (88) divaso che. pAraNAnA divasonI sAthe tapanA divaso bhegA karavAthI saghaLo kALa eka varSa, pAMca mahinA ane 12 divaso(=522 divaso) thAya. cAra ratnAvalIo che. (AthI) varSa vagere saMkhyAne cAra gaNI karavI. kula pAMca varSa nava mahinA 18 divaso thayA. pAraNAnI vidhi pUrvavat jANavI. 73 have muktAvalI A pramANe che- (1) pahelAM upavAsa-chaThTha (2) pachI upavAsa-aThThama (3) pachI upavAsa-cAra upavAsa (4) pachI upavAsapAMca upavAsa (5) upavAsa-cha upavAsa (6) upavAsa-sAta upavAsa (7) upavAsa-ATha upavAsa (8) upavAsa-nava upavAsa (9) upavAsadasa upavAsa (10) upavAsa-agIyAra upavAsa (11) upavAsa-bAra upavAsa (12) upavAsa-tera upavAsa (13) upavAsa-cauda upavAsa (14) upavAsa-paMdara upavAsa (15) upavAsa-soLa upavAsa (16) have pachI 16 upavAsa vagere bIjA ardhAnI UlaTA kramathI sthApanA karavI jethI chelle upavAsa Ave. AmAM traNaso ne sAiTha (360) divasa=1 varSa thAya. Ane cAra gaNuM karatAM cAra varSa thAya. emAM pAraNAnA divaso paNa umeravA. vidhi pUrvavat jANavI. tathA anya tapavizeSa te be siMhavikrIDita che. eka laghusiMhavikrIDita. bIjo mahAsiMhavikrIDita. temAM laghusiMhavikrIDitanI racanA A pramANe che-- upavAsa-chaThTha;, upavAsa-aThThama;, chaThTha-cAra upavAsa, aThThama-pAMca upavAsa, cAra upavAsa-cha upavAsa, pAMca upavAsa-sAta upavAsa, cha upavAsa-ATha upavAsa, sAta upavAsa-nava upavAsa, pachI ATha upavAsa. pharI Adya ardhAnI ja UlaTA kramathI nava upavAsa-sAta upavAsa vagerenI racanA karavI. jethI chelle upavAsa Ave.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 laghusiMhavikrIDitanI sthApanA / ddhi / / dlol8lo 0000 000 00000 0000 000000 00000 0000000 000000 00000000 0000000 000000000 00000000 000000000 0000000 00000000 000000 0000000 00000 000000 0000 00000 000 0000 00 8180
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 75 A tapa cha mAsa ane sAta divase pUrNa thAya. Ane cAragaNuM karatA be varSa ane aThAvIsa divaso thAya. tetrIsa divaso pAraNAnA thAya. mahAsiMhavikrIDita tapanI racanA A pramANe che upavAsa-chaThTha, upavAsa-aTTama, chaThTha-cAra upavAsa, aThThama-pAMca upavAsa, cAra upavAsacha upavAsa, pAMca upavAsa-sAta upavAsa, cha upavAsa-ATha upavAsa, sAta upavAsa-nava upavAsa, ATha upavAsa-dasa upavAsa, nava upavAsaagiyAra upavAsa, dasa upavAsa-bAra upavAsa, agiyAra upavAsa-tera upavAsa, bAra upavAsa-cauda upavAsa, tera upavAsa-paMdara upavAsa, cauda upavAsa-soLa upavAsa. tyAra pachI Adya ardhAnI ja UlaTA kramathI soLa upavAsa vagerenI racanA karavI jethI chelle upavAsa Ave. Ano kALa eka varSa, cha mAsa, aDhAra divasa che. A kALa cAragaNo karavAthI cha varSa, be mAsa ane bAra divasa thAya. bAkInuM pUrvavat jANavuM. tathA bIjuM tapa sapta-samikA, aSTAkTamikA, navanavamikA ane dazadazamikA e pramANe cAra pratimAo che. temAM prathama pratimAmAM ahorAtranA sAta saptaka che, arthAt ogaNapacAsa divasa che, aSTAkTamikAmAM ahorAtranA ATha aSTaka 64 divaso che. nava navamikAmAM ekyAsI ahorAtra che. daza dazamikAmAM so divasa che. ahorAtramAnavALI sarva pratimAomAM, pahelI pratimAmAM eka-eka dattinuM bhojana karavAnuM hoya che. sarvatra eTale cAreya pratimAomAM pahelA saptakamAM, pahelA aSTakamAM, pahelA navakamAM ane pahelA dazakamAM ema dareka bArImAM ekeka dattinuM bhojana karavAnuM hoya che. bIjA saptakamAM, bIjA aSTakamAM, bIjA navakamAM ane bIjA dazakamAM be-be dattinuM bhojana karavAnuM hoya che. e pramANe bAkInA paNa satakAdimAM ekeka dattinI vRddhi karavI, arthAt trIjA saptakamAM traNa datti, cothA saptakAdimAM cAra datti vagere. sAtamA saptakamAM sAta bhikSA, arthAt sAta datti, AThamA aSTakamAM ATha bhikSA (ATha datti), navamA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ aia o o o o o o o o o o o o o o oo ooooooooooooooooooo\o zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 mahAhivikrIDitanI sthApanA \ooooooooooooooooooooo o\o o o o o o o o o o o o o o o o/o o o o o o o o o o o o o o o, %/%/o, o ooooooooooooooooooooooo o 6%/%/o o oo oo oooooooooooooooo ooo/ , deg*dego oo oo oooooooooooooo ooooooooooooooooooooooooooooooo %A2%, oooooooooooooooooo oooooooooooo oooooooooo ooooooooooooooooo ooooooooooo/ 262%, oi oooooooooooo/, oo oo oo oo oo oo ooo oooooooooooooooo/o, ooooooooooooo ooooooooooooooooooooooo ooooooooooooooo,%2% o o oo ooo oooooooooooooooo 60%2%, ooooo 60%0% 9, ooo. ooooooooooooooooooo, 6%/%/iu, ooooo oooooooooooooooooooooo%/%/w, ooo ooooooooooooooooooooooooooooooo oooooooooooooooooooooooooooo/%/ o o o o o o o o o o o o o o o/o 98
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 77 navakamAM nava bhikSA (nava datti), dazamA dazakamAM daza bhikSAnuM bhojana karavAnuM thAya, arthAt daza datti karavAnuM thAya. tathA bIjuM tapa sarvatobhadra che. te laghusarvatobhadra ane mahAsarvatobhadra ema be prakAranuM che. temAM prathamanA prastArano(=pAtharavAno-racanAno) vidhi kahevAya che- ticcha ane upara pAMca gharo(akhAnA) karavA. pachI tapanI racanA karavI. pahelI paMktimAM 1-2-3-4-5, bIjI paMktimAM 4pa-1-2-3, trIjI paMktimAM 2-3-4-5-1, cothI paMktimAM pa-1-2-34, pAMcamI paMktimAM 3-4-5-1-2, pAraNAnA divaso 25che. kALa traNa mahinA ane daza divasa che. Ane ja cAragaNuM karavAthI eka varSa, eka mahino ane daza divasa thAya. Ane sarvatobhadra tapa kahevAya che. ticcha (lAinamAM), Urdhva (kolamamAM) ane baMne karNamAM (khUNAomAM) evI rIte dinAMkanI sthApanA karavI jethI badhI bAjuthI saravALo paMdarano thAya. 1 | 2 | 3 | 4 | 5 ja | Ta | & | 1 | 2 | 3 | 4 3 bh | m | ` | h 3 | 4 | 5 | 1 | 2 2 | 3 athavA laghusarvatobhadrano bIjo bheda A pramANe che- 1-2-3-4-5, | 3-4-5-1-2, 5-1-2-3-4, | 4 | 5 | 1 | 2 | 3 2-3-4-5-1, 4-pa-1-2-3. | have mahAsarvatobhadra kahevAya che. ticcha ane upara sAta gharo (khAnA) karavA. temAM tapanI racanA A pramANe che- 1-2-3-4-5-6-7 upavAsa, 6-7-1-2-3-4-5 upavAsa, 4-5-6-7-1-2-3 upavAsa,
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 2-3-4-5-6-7-1 upavAsa, 7-1-2-3-4-5-6 upavAsa, 5-6-71-2-3-4 upavAsa, 3-4-5-6-7-1-2 upavAsa. 1 | 2 | 3 | 4 | 5 7 | 1 | 2 | 3 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 1 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 1 | 2 | - bhadrottara tapanI racanA A pramANe che- 5-6-7-8-9, 8-9-5-6-7, 6-7-8-9-5, 9-5-6-7-8, 7-8-9-5-6 bhadrottara tapanA pAMtrIsa divaso che. 8 | 9 | pa | 5 |
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 79 tathA bIjuM AyaMbila vardhamAna tapa che. jemAM mIThAthI rahita bhAtanuM osAmaNa ane bhAta AhAra hoya te AyaMbila. je tapamAM AyaMbila vRddhi pAmatuM hoya te AyaMbila vardhamAna tapa. tenI prarUpaNA A pramANe che- pahelAM eka AyaMbila, pachI upavAsa, pachI be AyaMbila ane upavAsa, pachI traNa AyaMbila ane upavAsa, pachI cAra AyaMbila ane upavAsa, pachI pAMca AyaMbila ane upavAsa ema ekeka AyaMbila vadhAratA javuM ane upavAsa karatA javuM. Ama tyAM sudhI vadhAravuM ke aMte so AyaMbila upara eka upavAsa Ave. A tapanuM kALaparimANa cauda varSa, traNa mAsa ane vIsa divasa che. sarvatobhadramatyevamAdri e sthaLe Adi zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI prakIrNaka tapa aneka prakAranuM che ema jaNAve che. te aneka prakAranuM tapa maharSionA ja pravacanamAM prasiddha che. athavA Adi zabdathI bAra bhikSupratimAonuM grahaNa karyuM che. tene batAvavA mATe kahe che tathA daza mikSapratimA masivadyA: ti, mAsikI jemanI AdimAM che te mAsidyA, tathA zabda pradarzana arthamAM che. viza pada parimANanA nirUpaNa mATe saMkhyA che. bhikSu eTale udgama-utpAdana-eSaNA vagerethI zuddha bhikSAnuM bhojana karanAra. pratimA eTale pratijJA. mAsa jenuM prayojana che te mAsikI, arthAt mahinA jeTalA kALathI pUrNa thAya che. " sAmavicAra' ane e pramANe vibhAgane batAve che. dimAtAtrimAsA-vaturmAsI-pazcaHITI-SUHIsA-samAsA nAmavALI (cha pratimAo), (mAsikA pahelA batAvelI che.) A pramANe A sAta pratimAo che. bIjI traNa che. pahelI saptarAtrikI, bIjI saptarAtrikI ane trIjI sasarAtrinI A pramANe daza thai. ahorAtriI ane ekarAtrikI ema bIjI be che. A pramANe bAra pratimAo che. (1) mAsikI pratimAmAM ArUDha thayelo sAdhu bhojananI eka dattine grahaNa kare che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 * zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 (2) pANInI eka dattine grahaNa kare che. (3) ApanArI strI eka paga uMbarAnI aMdara ane eka paga uMbarAnI bahAra rAkhIne dattine Ape to kahyuM. (4) bhikSAkALa thayA pahelA, bhikSAkALa samaye ane bhikSAkALa vItI gayA pachI gocarI mATe jAya. (5) peDA, ardhapeDA, gomUtrikA, pataMgavIthi, sabukAvRtti ane gata pratyAgatA ema cha prakAranI gocara bhUmimAM (bhikSA mATe) phare. AvA prakAranA tapane karanArA che ema jyAM lokone khabara paDI jAya tyAM eka ahorAtra ja rahe. jayAM tevI khabara na hoya tyAM eka ke be ahorAtra rahevuM kahyuM che, vadhAre nahi. (7) avagrahAdinI yAcanA mATe bole, sUtrArthanI zaMkA AdinI pRcchA karavA mATe bole, tRNAdinI anumati mATe bole, praznano uttara ApavA mATe bole. (AcAra prasaMge jabole, e sivAya mauna rahe.) (8) dharmazALA, khulluM ghara ane vRkSanI nIce ema traNa Azrayano paribhoga kare. (9) (kAraNe sUvuM paDe to) pRthvIzilA, kASThanI pATa ke pAtharelA ghAsa vagereno saMthAro ema traNa saMthArA upara zayana kare. (10)tenAthI sevAyelA (te je upAzrayamAM hoya te) upAzrayamAM koI Aga lagADe to baLI javAnA bhayathI na nIkaLe. (koI hAtha pakaDIne kADhe to nIkaLe.) (11)pagamAM lAgelA kAMTA vagerene ke AMkhamAMthI raja vagerene na kADhe. (12) pANImAM ke sthaLa vageremAM jyAM hoya tyAre) sUrya asta pAme to - te sthAnathI eka paNa pagaluM AgaLa na jAya. (13)prAsuka paNa pANIthI hAtha-paga vagerenuM prakSAlana na kare. (14)duSTa azva ane hAthI vagere sAme AvI rahyA hoya to eka pagaluM paNa pAchaLa na khase.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 (aduSTa prANI sAdhu khasI jAya to mArgathI ja jAya. eTale vanaspati AdinIvirAdhanAna thatI hoya to aduSTaprANI Ave tyAre sAdhukhasI jAya.) ityAdi niyamavizeSothI A mAsika pratimA vicitra che. dvimAsikI pratimAmAM ArUDha thayelA sAdhune AhAranI ane pANInI be datti hoya. bAkInI caryA pUrvavat (eka mAsikI pratimApArInI jema) jANavI. e pramANe pachInI pratimAomAM paNa jeTalA mAsa hoya teTalI ja dattio paNa hoya, yAvat saptamAsika pratimAmAM sAta dattio hoya. bAkInuM vidhAna prathama pratimAnI jema che. (1) prathamasatarAtrikI pratimAmAM ArUDha thayelA sAdhune (ekAMtare) pANI rahita upavAsa hoya. (pAraNe AyaMbila kare. dattino niyama nathI.) (2) gAma AdinI bahAra cattA sUve, paDakhe sUve ke palAThIvALI bese A traNa sthitimAMthI koIpaNa sthitimAM rahevuM kahyuM. (3) deva-manuSya-tiryaMcanA upasargone sahana kare. (4) bIjuM pUrvanI jema jANavuM. (1) bIjI sapta rAtrinI pratimAmAM ArUDha thayelA sAdhune te ja= pANIrahita upavAsa hoya. (2) tenuM sthAna lAkaDInI jema lAMbA thaIne sUve athavA vAMkA lAkaDAnI jema sUve, arthAt jamInane mAtra mastaka ane paganI eDI aDe te rIte sUve athavA utkaTuka Asane (DhakA jamInane na aDe te rIte ubhaDaka page bese.), (1) trIjI sasarAtrinI pratimA upara ArUDha thayelA sAdhune pANIrahita upavAsa hoya. (2) enuM sthAna godohika che. (panI ane DhekA ekabIjAne aDe ane pAchaLano bhAga addhara rahe tema besavuM e godohikA Asana che.) athavA vIrAsana che. (bhUmi upara paga rAkhIne siMhAsane beThelAnuM
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 siMhAsana laI letAM calAyamAna thayA vinA jevI sthiti thAya tevI sthiti e vIrAsana che athavA AmraphaLanI jema vAMkI rIte bese.) (1) ahorAtrinI pratimAno svIkAra karelA sAdhune covihAra chaThTha hoya. (2) gAma AdinI bahAracAraAMgaLa jeTalA AMtarAvALAbe pago karIne bAhu laMbAvIne kAyotsarga mudrAe rahe. tene eka ja sthAna hoya. (3) bAkInuM pUrvanI jema hoya. (1) eka rAtrinI pratimAne karanArA sAdhune covihAra aThThama hoya. (2) kAyAne kaMIka namelI rAkhe. (3) koI eka padArtha upara netrone mIMcyA vinA sthira dRSTi rAkhe. (4) zarIranAM sarva aMgo jevI sthitimAM hoya tevI ja sthitimAM rAkhe, arthAt eka paNa aMgane jarA paNa halAve nahi. (5) idriyasamUha upara kAbU rAkhe. (6) kAyotsarganI avasthAmAM rahe. (7) je deva-manuSya-tiryaMconA upasargone sahana kare tene A pratimA hoya. (satatrivayAda tistra: bhASyanA evA pAThanA sthAne koI koI pratomAM saviturvaviMzatitripti evo pATha che. A pATha barobara nathI e viSe jaNAve che-) saviturvaravitiratrivatastrA' rUti A bhASya maharSionA pravacanane anusaranAruM nathI. to A bhASya kevI rIte AvyuM? A gItArthano pramAda che. pUrvanA jANakAra vAcaka zrI umAsvAti mahArAjA AvA prakAranuM ArSanI sAthe visaMvAdavALuM bhASya kevI rIte race ? sUtrano bodha na thavAthI jene brAnti thaI che tevA koIke A vacana racyuM che. DhovI sattarAraMDhiyA taphayA sattarAraMDiyA=bIjI saptarAtrikI, trIjI sasarAtrinI evA sUtrane toDI nAkhyuM che=juduM karyuM che. be saptarAtra(cauda)
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 sUtra-6 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 ane traNa sasarAtra(=ekavIsa) ema sUtrane toDIne koI ajJAnIe sAvaturvaviMzatirAtrivastitra: evuM bhASya karyuM che. A pramANe prakIrNaka tapane kahIne tyAgane kahevAnI icchAthI bhASyakAra kahe che bAhya-abhyatara upadhi, zarIra ane annapAnAdi jeno Azraya che te AvA prakAranA bhAvadoSano parityAga e tyAga kahevAya che. AlaMbana vinA bhAvadoSa nathI. (arthAta upadhi vagere Azrayane=AlaMbanane ( nimittane) pAmIne bhAvadoSa thAya che.) tapathI kevI rIte azubha karmane grahaNa karato nathI ane pUrvanA azubha karmano tyAga kare che(=nirjarA kare che, tevI rIte bAhya upakaraNAdino tyAga paNa AgnavadvArono saMvara kare che(=baMdha kare che.) temAM sthavirakalpa ane jinakalpane yogya rajoharaNa-pAtra vagere upakaraNa bAhya upadhi che. azubhavANI ane mananA duHkhathI choDI zakAya tevA krodhAdi atyaMtara upadhi che. athavA zarIra atyaMtara upadhi che, anna-pAna bAhya upadhi che. Adi zabdanA grahaNathI saMthAro ane dAMDo vagere aupagrahika upakaraNanuM grahaNa karavuM. upadhi vagere bhAvadoSanA AzrayarUpa che. mUccha, sneha ane gArtha vagere bhAvadoSa che. rajoharaNa vagere saMyamanuM sAdhana che mATe sAdhu dhAraNa kare che, nahi ke rAgAdithI yukta thaine zobhAdi mATe. AvA prakAranA bhAvadoSano sarva prakAre tyAga karavo e tyAga kahevAya che. have AkiMcanyanA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- ukta nItithI bhAvadoSano tyAga karIne rajoharaNa-pAtra vagere bAhya upakaraNano upabhoga karato paNa sAdhu akiMcana ja che. zarIra AtmAno mAtra Azraya che. tyAgane yogya ane kevaLa azuci-cAmaDI-mAMsahADakAnuM hADapiMjara evuM zarIra jyAre(=jyAM sudhI) saMyamanuM bharaNapoSaNa karavAmAM samartha evI dharmasAdhanakriyAnI sahAyamAM rahe cheH
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthodhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 dharmakriyAmAM sahAya kare che tyAre tyAM sudhI) A zarIra AhArAdithI zaktAdimAM alopAMjananI jema upagraha karavA yogya che. paNa avayavonI racanAnI zobhA mATe upagraha karavA yogya nathI. zarIramAM mamatAno abhAva AkiMcanya che. rajoharaNAdi dharmopakaraNa pramArjanAdi kAryane sAdhavA mATe vAparavAmAM Ave che ethI saMyamopakaraNa che. saMyamopakaraNamAM paNa mamatAno abhAva AkiMcanya che. brahmacaryanA svarUpano nirNaya karavAnI icchAthI bhASyakAra kahe che- vrata paripAlanAya' phatyAdri AkiMcanyamAM rahelo sAdhu brahmacaryanuM pAlana kare. te brahmacarya gurukuLavAsarUpa che, arthAt gurukuLavAsa brahmacarya che. mahAna hovAthI AtmA brahma che. brahmamAM caravuM te brahmacarya. AtmAmAM ramavuM=rAga-dveSathI rahita AtmAmAM rahevuM ane abrahmathI viziSTanivRtti e brahmacaryavrata che. brahmacaryamAM mukhyatAthI maithunano tyAga che. tenA paripAlana mATe gurukuLamAM rahevuM joIe. jo ke manohara ane amanohara viSayomAM anukrame rAgathI ane dveSathI viziSTa mukti e brahmacarya che, to paNa mukhyatayA maithunanivRttinI ja vivekSA che. tenA paripAlana mATe bhagavAne vasati-kathA-niSaghA-idriya-kuDyAMtara-pUrvakrIDita-praNItAhAraatimAtra bhojana-vibhUSaNa nAmanI nava guktio jaNAvI che. jJAnanA saMvardhana mATe gurukuLavAsa che. ArSa pravacanamAM kahyuM che ke"gurukuLavAsamAM rahenAra sAdhu dararoja vAcanAdi thavAthI zrutajJAnanuM bhAjana bane che. svadarzana-paradarzananuM svarUpa sAMbhaLavAthI zraddhAmAM atizaya sthira bane che. vAraMvAra sAraNAdi thavAthI cAritramAM atizaya sthira bane che. AthI mAvajIva gurukuLavAsano tyAga nahi karanArA 1. akSopAMjana zabdano zabdArtha A pramANe che- akSa eTale gADA vagerenA paiDAnI dharI. | upajana eTale telAdithI lepavuM. bhAvArtha A pramANe che- jema gADAnA paiDAnI dharImAM telanuM uMdhaNa paiDuM barAbara cAle teTaluM ja joie tema zarIrane AhAra saMyamano nirvAha thAya teTalo ja ane tevo ja joIe. A viSe prazamarati prakaraNamAM gAthA A pramANe chevrnnlepaakssopaanggvdsnggyogbhrmaatryaatraarthm / pannaga ivAbhyavaharedAhAraM putrapalavacca // 135 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sAdhuo dhanya che=dharmarUpa dhanane meLave che. (vizeSA.gA.3459 paMcA.11 gA.15) 85 krodha vagere kaSAyo che. paripAka eTale pariNati, upazama ke kSaya. kaSAyonA paripAka mATe gurukuLavAsa svIkAravo joie. pariNAma vicitra hovAthI, vikathAdi doSathI, asat lokanA saMparkathI azubha kriyAnA saMgathI anuzrotogAmitva doSathI (pravAha pramANe javAnA svabhAvathI) guruthI rahita sAdhu jaladI ja mokSamArgathI bhraSTa bane. tethI jIvanaparyaMta gurukuLavAsano Azraya karavo joie. gurukuLavAsathI parAdhIna karAyelAnA jJAna-darzana-cAritra, vrata, bhAvanA, gupti AdinI vizeSathI vRddhi thAya che. AthI ja sAdhu AcArya ane upAdhyAya e bethI saMgraha karAyelo hoya, arthAt e benI nizrAmAM rahe. sAdhvI AcAryaupAdhyAya ane pravartinIthI saMgraha karAyelI hoya. 9 sAdhu AcAryAdithI saMgraha karAyelo hoya e ja viSayane Adara dhAraNa karavA mATe guvaMdhInatva, asvAtantra, purunirdezAvasthAyitva ema paryAya zabdothI kahyo che. AcAryanA grahaNathI pAMca AcAryo kahyA che. pravrAjaka eTale vratAdinuM AropaNa karanAra. digAcArya eTale sacitta, acitta ane mizra vastunI(=vastune levAnI) anujJA ApanAra. je pahelAthI zrutano=Agamano uddeza kare te zrutoneeSTA che. jemaNe uddezo karyo che te gurunA viyogamAM zrutane sthira paricita karAvavA dvArA samuddezo kare athavA samyag dhArI rAkhavAnuM kahevA dvArA anujJA kare che, te zrutasamuddeSTA che. prazna-- zrutasamuddeSTA zabdathI to zrutano samuddezo kare evo ja artha thAya. anujJA kare evo artha paNa kevI rIte thAya ? uttara- samuddeza ane anujJA eka kALe thatA hovAthI samuddeza zabdathI anujJAno saMgraha karyo che. AmnAya eTale Agama. AgamanA utsarga-apavAdarUpa arthane je kahe te AmnAyArthavAcaka che. paramarSinA pravacananA arthane kahevA dvArA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-6 anugraha karanArA pAMcamA AcArya (yogya sAdhune) sthApanAcArya padharAvavAnI ane Asana pAtharavAnI anujJA Ape. 86 'tasya brahmavaryasya' phatyAvi, brahmacaryanA rakSaNa mATe ane daDha karavA mATe brahmacaryanA vizeSaguNo jaNAvAya che. me=A evA prayogathI vizeSaguNo pratyakSa karAya che. abrahmaviratirUpa vratanA atizaya upakArI hovAthI vizeSathI guNo=vizeSaguNo. yathokta bhAvanAo eTale pUrve (sAtamA adhyAyanA trIjA sUtramAM) kahelI pAMca bhAvanAo. strInA aMgonuM nirIkSaNa, pUrve karelI kAmakrIDAonuM smaraNa, vRSya(=vIryavardhaka)rasa ane kAmakathAothI tathA saMsakta(=pazu-paMDaka-strI AdinA saMsargavALI) vasatithI viratio brahmacaryanI bhAvanAo che. zubha je sparzAdi ane zarIravibhUSA temAM abhinaMditvano abhAva eTale ke temanI prApti thavA chatAM harSa na pAmavo=manamAM prasanna na banavuM, rAgadveSarahita banavuM. e pramANe brahmacarya dharma thAya che. A pramANe kSamAthI krodhano vinAza kare, jeNe krodhano vinAza karyo che te nIcaivRtti ane anutyekathI mArdavane dhAraNa kare, jeNe madasthAnono tyAga karyo che te saraLatAne bhAve, bhAvadoSano tyAga karIne gupta doSovALI mAyAne ArjavathI pragaTa karIne lobhAbhAvanA AzrayathI zaucane Acare. lobhAbhAvarUpa zauca vaDe lobharUpa azucinuM saMzodhana karIne zuddha banelo AtmA satya bole, satyavAdI sattara prakAranA saMyamane Acare, saMyata banelo AtmA bAkI rahela cittavizuddhi mATe tapa kare. pachI bAhya paNa dharmasAdhanono tyAga kare, vidyamAna paNa kAyA-vacanamanamAM, dharmopakaraNomAM ane mitra-saMbaMdhIomAM niHspRha hovAthI nirmamatva nAmanA Arkicanyane bhAve, AphiMcanyanI vidyamAnatAmAM brahmacarya paripUrNa thAya che. (9-6) 1. nIcaivRtti ane anutyekanA artha mATe prastuta sUtramAM mArdavanA varNanamAM juo.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 TIkAvataraNikA- evaM paramavizuddhalakSaNe dharme vyavasthitaH punarapyAtmadoSajugupsArthaM jagad dvAdazabhiH svatattvaivibhajya anucintayedityAha TIkAvataraNikAA- A pramANe paramavizuddha dharmamAM rahelo sAdhu pharI paNa AtmadoSanI jugupsA mATe jagatano bAra svarUpothI vibhAga karIne ciMtana kare ema kahe che- anuprekSAonuM varNanaanityaashrnnsNsaaraiktvaanytvaashrvsNvrnirjraalokbodhi durlabhadharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH // 9-7 // sUtrArtha- bhanitya, aza295, saMsAra, meDatva, anyatpa, mazuthi, Agnava, saMvara, nirjarA, lokasvarUpa, bodhidurlabha ane dharmasvAkhyAta ema pAra prakAre tatvArthatana me 12 ranI anuprekSA bhAvanAche. (8-7) bhASyaM- etA dvAdazAnuprekSAH tatra bAhyAbhyantarANi zarIrazayyAsanavasrAdIni dravyANi sarvasaMyogAzcAnityA ityanucintayet / evaM hyasya cintayataH teSvabhiSvaGgo na bhavati mA bhUnme tadviyogajaM duHkhamityanityAnuprekSA // 1 // __ yathA nirAzraye janavirahite vanasthalIpRSThe balavatA kSutparigatenAmiSaiSiNA siMhenAbhyAhatasya mRgazizoH zaraNaM na vidyate, evaM janmajarAmaraNavyAdhipriyaviprayogApriyasaMprayogepsitAlAbhadAridrayadaurbhAgyadaurmanasyamaraNAdisamutthena duHkhenAbhyAhatasya jantoH saMsAre zaraNaM na vidyata iti cintayet / evaM hyasya cintayato nityamazaraNo'smIti nityodvignasya sAMsArikeSu bhAveSvanabhiSvaGgo bhavati / arhacchAsanokta eva vidhau ghaTate, taddhi paraM zaraNamityazaraNAnuprekSA // 2 // anAdau saMsAre narakatiryagyonimanuSyAmarabhavagrahaNeSu cakravatparivartamAnasya jantoH sarva eva jantavaH svajanAH parajanA vA / na hi svajanaparajanayorvyavasthA vidyate / mAtA hi bhUtvA bhaginI bhAryA duhitA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 ca bhavati / bhaginI bhUtvA mAtA bhAryA duhitA ca bhavati / bhAryA bhUtvA bhaginI duhitA mAtA ca bhavati / duhitA bhUtvA mAtA bhaginI bhAryA ca bhavati / tathA pitA bhUtvA bhrAtA putraH pautrazca bhavati / bhrAtA bhUtvA pitA putraH pautrazca bhavati / pautro bhUtvA pitA bhrAtA putrazca bhavati / putro bhUtvA pitA bhrAtA pautrazca bhavati / bhartA bhUtvA dAso bhavati / dAso bhUtvA bhartA bhavati / zatrurbhUtvA mitraM bhavati / mitraM bhUtvA zatrurbhavati / pumAnbhUtvA strI bhavati, napuMsakaM ca / strI bhUtvA pumAnnapuMsakaM ca bhavati / napuMsakaM bhUtvA strI pumAMzca bhavati / evaM caturazItiyonipramukhazatasahasreSu rAgadveSamohAbhibhUtairjantubhiranivRttaviSayatRSNairanyonyabhakSaNAbhighAtavadhabandhAbhiyogAkrozAdijanitAni tIvrANi duHkhAni prApyante / aho dvandvArAmaH kaSTasvabhAvaH saMsAra iti cintayet / evaM hyasya cintayataH saMsArabhayodvignasya nirvedo bhavati / nirviNNazca saMsAraprahANAya ghaTata iti saMsArAnuprekSA // 3 // eka evAhaM, na me kazcitsvaH paro vA vidyate / eka evAhaM jAye / eka eva mriye / na me kazcitsvajanasaMjJaH parajanasaMjJo vA vyAdhijarAmaraNAdIni duHkhAnyapaharati, pratyaMzahArI vA bhavati / eka evAhaM svakRtakarmaphalamanubhavAmIti cintayet / evaM hyasya cintayataH svajanasaMjJakeSu snehAnurAgapratibandho na bhavati parasaMjJakeSu ca dveSAnubandhaH / tato niHsaGgatAmabhyupagato mokSAyaiva yatata ityekatvAnuprekSA // 4 // zarIravyatirekeNAtmAnucintayet / anyaccharIramanyo'ham, aindriyakaM zarIram, atIndriyo'ham / anityaM zarIraM nityo'ham / ajhaM zarIraM jJo'ham / AdyantavaccharIramanAdyanto'ham / bahUni ca me zarIrazatasahasrANyatItAni saMsAre paribhramataH, sa evAyamahamanyastebhyaH ityanucintayet / evaM hyasya cintayataH zarIrapratibandho na bhavatIti / anyazca zarIrAnnityo'hamiti niHzreyase saMghaTata, ityanyatvAnuprekSA // 5 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 azuci khalvidaM zarIramiti cintayet / tatkathamazucIti ced, AdhuttarakAraNAzucitvAd, azucibhAjanatvAdazucyudbhavatvAd, azubhapariNAmapAkAnubandhAd, azakyapratIkAratvAcceti / tatrAdyuttarakAraNAzucitvAttAvaccharIrasyAcaM kAraNaM zukraM zoNitaM ca tadubhayamatyantAzucIti / uttaramAhArapariNAmAdi / tadyathA / kavalAhAro hi grastamAtra eva zleSmAzayaM prApya zleSmaNA dravIkRto'tyantAzucirbhavati / tataH pittAzayaM prApya pacyamAno'mlIkRto'zucireva bhavati / pakvo vAyvAzayaM prApya vAyunA vibhajyate-pRthak khalaH pRthag rasaH / khalAnmUtrapurISAdayo malAH prAdurbhavanti rasAcchoNitaM pariNamati, zoNitAnmAMsam, mAMsAnmedaH, medaso'sthIni, asthibhyo majjA, majjAbhyaH zukramiti / sarvaM caitat zleSmAdizukrAntamazuci bhavati / tasmAdAdyuttarakAraNAzucitvAdazuci zarIramiti / kiJcAnyat azucibhAjanatvAt azucInAM khalvapi bhAjanaM zarIraM karNanAsAkSidantamalasvedazleSmapittamUtrapurISAdInAmavaskarabhUtaM tasmAdazucIti / kiJcAnyat / azucyudbhavatvAt eSAmeva karNamalAdInAmudbhavaH zarIraM tata udbhavantIti / azucau ca garbhe sambhavatIti azuci zarIram / kiJcAnyat / azubhapariNAmapAkAnubandhAdAtave bindorAdhAnAtprabhRti khalvapi zarIraM kalalArbudapezIghanavyUhasampUrNagarbhakaumArayauvanasthavirabhAvajanakenAzubhapariNAmapAkenAnubaddhaM durgandhi pUtisvabhAvaM durantaM tasmAdazuci / kiJcAnyat / azakyapratIkAratvAt azakyapratIkAraM khalvapi zarIrasyAzucitvamudvartanarUkSaNasnAnAnulepanadhUpapragharSavAsayuktimAlyAdibhirapyasya na zakyamazucitvamapanetum / azucyAtmakatvAcchucyupaghAtakatvAcceti / tasmAdazuci zarIramiti / evaM hyasya cintayataH zarIre nirvedo bhavati / nirviNNazca zarIraprahANAya ghaTata iti azucitvAnuprekSA // 6 // ...
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 AsravAnihAmutrApAyayuktAnmahAnadIsrotovegatIkSNAnakuzalAgamakuzalanirgamadvArabhUtAnindriyAdInavadyatazcintayet / tdythaa| sparzanendriyaprasaktacittaH siddho'nekavidyAbalasampanno'pyAkAzago'STAGgamahAnimittapArago gArgyaH satyakinidhanamAjagAma / tathA prabhUtayavasodakapramAthAvagAhAdiguNasampannavanavicAriNazca madotkaTA balavanto'pi hastino hastibandhakISu sparzanendriyasaktacittA grahaNamupagacchanti / tato bandhavadhadamanavAhanAGkazapArNipratodAbhighAtAdijanitAni tIvrANi duHkhAnyanubhavanti / nityameva svayUthasya svacchandapracArasukhasya vanavAsasyAnusmaranti / tathA maithunasukhaprasaGgAdAhitagarbhA'zvatarI prasavakAle prasavitumazaknuvantI tIvraduHkhAbhihatA'vazA maraNamabhyupaiti / evaM sarve eva sparzanendriyaprasaktA ihAmutra ca vinipAtamRcchantIti / tathA jihvendriyaprasaktA mRtahastizarIrasthasrotovegoDhavAyasavat haimanaghRtakumbhapraviSTamUSikavat goSThaprasaktahRdavAsikUrmavat mAMsapezIlubdhazyenavat baDizAmiSagRddhamatsyavacceti / tathA ghrANendriyaprasaktA auSadhigandhalubdhapannagavat palalagandhAnusArimUSakavacceti / tathA cakSurindriyaprasaktAH strIdarzanaprasaGgAdarjunakacoravat dIpAlokalolapataGgavadvinipAtamRcchantIti cintayet / tathA zrotrendriyaprasaktAstittirikapotakapiJjalavat gItasaMgItadhvanilolamRgavadvinipAtamRcchantIti cintayet / evaM hi cintayannAsravanirodhAya ghaTata iti AsravAnuprekSA // 7 // saMvarAMzca mahAvratAdIn guptyAdiparipAlanAd guNatazcintayet / sarve hyete yathoktAsravadoSAH saMvRtAtmano na bhavantIti cintayet / evaM hyasya cintayato matiH saMvarAyaiva ghaTata iti saMvarAnuprekSA // 8 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 nirjarA vedanA vipAka ityanarthAntaram / sa dvividho'buddhipUrvaH kuzalamUlazca / tatra narakAdiSu karmaphalavipAkodayo'buddhipUrvakastamavadyato'nucintayedakuzalAnubandha iti / tapa:parISahajayakRtaH kuzalamUlaH / taM guNato'nucintayet / zubhAnubandho niranubandho veti / evamanucintayan karmanirjaraNAyaiva ghaTata iti nirjarAnuprekSA // 9 // paJcAstikAyAtmakaM vividhapariNAmamutpattisthityanyatAnugrahapralayayuktaM lokaM citrasvabhAvamanucintayet / evaM hyasya cintayatastattvajJAnavizuddhirbhavatIti lokAnuprekSA // 10 // anAdau saMsAre narakAdiSu teSu bhavagrahaNeSvanantakRtvaH parivartamAnasya jantorvividhaduHkhAbhihatasya mithyAdarzanAdyupahatamaterjJAnadarzanAvaraNamohAntarAyodayAbhibhUtasya, samyagdarzanAdivizuddho bodhidurlabho bhavatItyanucintayet / evaM hyasya bodhidurlabhatvamanucintayato bodhi prApya pramAdo na bhavatIti bodhidurlabhatvAnuprekSA // 11 // 91 samyagdarzanadvAraH paJcamahAvratasAdhano dvAdazAGgopadiSTatattvo guptyAdivizuddhavyavasthAna: saMsAranirvAhako niHzreyasaprApako bhagavatA paramarSiNA'rhatA'ho vyAkhyAto dharma ityevamanucintayet / evaM hyasya dharmasvAkhyAtatvamanucintayato mArgAcyavane tadanuSThAne ca vyavasthAnaM bhavatIti dharmasvAkhyAtatvAnucintanAnuprekSA // 12 // 9-7 // bhASyArtha - khA bAra anuprekSAo che. temAM bAhya abhyaMtara shriirzayyA-Asana-vastra vagere dravyo ane sarvasaMyogo anitya che ema ciMtana kare. A pramANe vicAratA sAdhune te zarIra AdimAM rAga thato nathI, temanA viyogathI mane duHkha na thAo. A pramANe anitya anuprekSA che. jevI rIte nirAzraya ane janavirahita vanasthalInA pAchaLanA bhAgamAM baLavAna, kSudhAne pAmelA ane mAMsanI icchA karanArA siMha
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 vaDe parAbhava pAmela mRgazizune zaraNa nathI. e pramANe janma-jarAmaraNa-vyAdhi-priyaviprayoga-apriyasaMprayoga-isitaalAbha-dArijyadaurbhAgya-daurmanasya-maraNAdithI thayela duHkhathI haNAyelA jIvane saMsAramAM zaraNa nathI e pramANe vicAre. A pramANe ciMtana karatA sAdhune huM sadA azaraNa chuM ema nitya udvigna banelA tene sAMsArika bhAvomAM rAga thato nathI. arihaMtazAsanamAM kahelA ja vidhimAM pravarte che. te ja utkRSTa zaraNa che. A pramANe azaraNa anuprekSA che. anAdi saMsAramAM naraka-tiryaMcayoni-manuSya-devonA janmone grahaNa karavAmAM cakranI jema paribhramaNa karatA jIvanA badhA ja jIvo svajano che athavA parajano che. svajana-parajananI vyavasthA nathI. mAtA thaIne bahena, patnI ane dIkarI thAya che. bahena thaIne mAtA, patnI ane putrI thAya che. patnI thaIne bahena, putrI ane mAtA thAya che. putrI thaIne mAtA, bahena ane patnI thAya che tathA pitA thaine bhAI, putra ane pautra thAya che. bhAI thaIne pitA, putra ane pautra thAya che. putra thaIne pitA, bhAI ane pautra thAya che. pautra thaIne pitA, bhAI ane putra thAya che. svAmI thaIne dAsa thAya che. dAsa thaIne svAmI thAya che. mitra thaIne zatru thAya che. zatru thaine mitra thAya che. puruSa thaIne strI ane napuMsaka thAya che. strI thaIne puruSa ane napuMsaka thAya che. napuMsaka thaine strI ane puruSa thAya che. A pramANe corAzI lAkha yoni vageremAM rAga-dveSa-mohathI parAbhava pAmelA ane viSayatRSNAothI virAma nahi pAmelA jIvothI anyonya bhakSaNa-abhighAta-baMdha-abhiyoga-Akroza AdithI utpanna karAyelA tIvra duHkho prApta karAya che. aho ! saMsAra dvandrano ArAma che, kaSTa svabhAvavALo che e pramANe ciMtave. A pramANe ciMtana karatA ane ethI ja saMsArabhayathI udgavigna banelA ene nirveda thAya che. nirveda pAmelo te saMsAranA nAza mATe pravarte che. A pramANe saMsAra anuprekSA che.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 93 huM ekalo ja chuM, mAruM koI sva ke para nathI. huM ekalo ja utpanna thAuM chuM. huM ekalo ja maruM chuM. svajana tarIke jaNAto ke parajana tarIke jaNAto evo mAre koI nathI ke je vyAdhi-jarA-maraNa vagere duHkhone dUra kare ke bhAga paDAve. huM ekalo ja svakRtakarmanA phaLane anubhavuM chuM emaciMtave. A pramANe ciMtana karatA ene svajana tarIke jaNAtAomAM sneha-anurAga-pratibaMdha na thAya. parajana tarIke jaNAtAomAM dveSano anubaMdha thato nathI. tethI niHsaMgapaNAne pAmelo te mokSa mATe ja pravarte che. A pramANe ekatva anuprekSA che. zarIrathI bhinna AtmAne citave. zarIra anya juduM che, huM anya chuM. zarIra iMdriyathI jANI zakAya che. huM atIndriya chuM. zarIra anitya che, huM nitya chuM. zarIra jANanAruM nathI, huM jANanAro chuM. zarIra Adi-aMtavALuM che. huM anAdi-anaMta chuM. saMsAramAM bhamatA evA mArA zarIro ghaNA lAkho gayA. huM e ja chuM. (AthI) huM zarIrothI anya chuM. ema ciMtana kare. ema ciMtana karatA ane zarIramAM pratibaMdha (=rAga) thato nathI. vaLI bIjuM, zarIranI apekSAe huM nitya chuM ema (ciMtana karato te) mokSa mATe pravarte che. A pramANe anyatva bhAvanA che. kharekhara! A zarIra azuci che ema vicAre. zarIra kevI rIte azuci che ema jo pUchatA ho to (uttara A pramANe che-) Adi ane uttara kAraNa azuci hovAthI, azucinuM bhAna hovAthI azucimAMthI utpatti thatI hovAthI, azubha pariNAmapAkanA anubaMdhathI ane azakyapratikAranA kAraNe zarIra azuci che. temAM Adi-uttara kAraNa azuci hovAthI e prathama hetu che. zarIranuM prathama kAraNa zukra ane lohI che. te baMne atyaMta azuci che. AhArano pariNAma vagere uttarakAraNa che.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 te A pramANe- bhakSita mAtrathI ja zleSmAzayane pAmIne zleSma vaDe drava karAyelo kavalAhAra atyaMta azuci thAya che. pachI pittAzayane pAmIne pakAto ane khala thayelo kavalAhAra azuci ja thAya che. pAkelo kavalAhAra pavanAzayane pAmIne vAyu vaDe vibhAga karAya che, khala judo karAya che ane rasa judo karAya che. khalamAMthI mUtravijhA vagere maLo pragaTa thAya che. rasamAMthI lohI pariName che. lohImAMthI mAMsa, mAMsamAMthI meda, medamAMthI hADakA, hADakAmAMthI majjAo, majjAomAMthI vIrya pariName che. glekhathI prAraMbhI vIrya sudhI A badhuM azuci che. tethI AdikAraNa ane uttarakAraNa azuci hovAthI zarIra azuci che. vaLI bIjuM- azucinuM bhAjana hovAthI zarIra azuci che. azucinuM ja pAtra paNa zarIra kAna-nAka-AMkha-dAMtonA melanA ane pasIno-kaphapitta-mUtra-viSThA vagerenA ukaraDArUpa che. tethI zarIra azuci che athavA azuci evA garbhamAM utpanna thAya che tethI zarIra azuci che. vaLI bIjuM- A ja kAnamela vagerenuM zarIra utpatti sthAna che. kAraNa ke kAnamela vagere zarIramAM utpanna thAya che. vaLI bIjuM- azubha pariNAmavALA pAkane(=phaLane) anusareluM hovAthI zarIra azuci che. Artava thaye chate biMdunA prakSepathI AraMbhIne ja zarIra kalala-abda-pezighanaghUha-saMpUrNa garbha-kaumAra-yauvana-sthavira bhAvane utpanna karanArA evA azubha pariNAmarUpa pAkathI anubaddha, durgandhi, pUti svabhAva ane duranta che tethI azuci che. vaLI bIjuM- apavitratA azakya pratikAravALI hovAthI zarIra azuci che. zarIranI apavitratA azakya pratikAra ja che. udvartanarUkSaNa-snAna-anulekhana-dhUpa-pragharSa-vAsayukti-mAlyAdithI paNa zarIranI apavitratAne dUra karavAnuM zakya nathI. azuci svarUpa hovAthI ane zucidravyo)no upaghAtaka hovAthI zarIra azuci che. A pramANe vicAratA ene zarIra upara nirveda thAya che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 nirvedane pAmelo te zarIrano nAza karavA(=janmarahita banavA) mATe pravarte che. A pramANe azucitva bhAvanA che. iMdriya vagere Agnavo A lokamAM ane paralokamAM apAyathI yukta che, mahAnadInA pravAhanI samAna tIkSNa che, akuzaLane AvavAnA ane kuzaLane nIkaLavAnA kArarUpa che, jIvane kApanArA che ema ciMtave. te A pramANe- sparzendriyamAM Asakta cittavALo, siddha, aneka vidyAonA baLathI yukta, AkAzagAmI ane aSTAMga mahAnimittanA pArane pAmanAro paNa gAgyuM satyaki maraNane pAmyo. tathA ghaNAM vasano pramAtha ane jalAvagAha Adi guNothI yukta, vicaranArA madotkaTa balavAna ane hAthaNImAM sparzendriyamAM Asakta cittavALA banelA evA hAthIo grahaNane pAme che-pakaDAya che, arthAt keda thaI jAya che. tethI baMdha-vadha-damana-vAhana-nihanana-aMkuza-pArNi-pratodaabhighAta (paroNAno ghA) vagerethI utpanna karAyelA tIvra duHkhone anubhave che ane sadAya svacchanda pracAra sukhavALA vanavAsane yAda kare che. tathA maithuna sukhanA prasaMgathI jeno garbha karAyo che evI khaccarI prasavavAne samartha na banatI tIvra duHkhathI haNAyelI ane parAdhIna banelI maraNane pAme che. A pramANe sparzendriyanA sukhamAM Asakta cittavALA badhAya jIvo A lokamAM ane paralokamAM vinAzane pAme che. jilaiMdriyamAM Asakta jIvo marelA hAthInA zarIramAM rahelA ane pravAhanA vegathI vahana karAyelA kAgaDAnI jema, hemaMta RtumAM ghInA ghaDAmAM pravezelA uMdaranI jema, gAyanA vADAmAM Asakta sarovaravAsI kAcabAnI jema, mAMsapezImAM lubdha banelA bAjapakSInI jema, mAchalIne pakaDavAnA kAMTAmAM rahelA mAMsamAM Asakta banelA mAchalAnI jema mRtyune pAme che. tathA dhrANedriyamAM Asakta banelA jIvo auSadhinI gaMdhamAM lubdha banelA sarpanI jema, parALanI gaMdhane anusaranArA (gaMdha tarapha janArA) uMdaranI jema vinAzane pAme che.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 tathA cakSuriMdriyamAM Asakta banelA jIvo strIne jovAnA prasaMgathI arjunaka coranI jema, dIvAne jovAnI tRSNAvALA pataMganI jema mRtyu pAme che. tathA zrotraMdriyamAM Asakta tetarapakSI, pArevo ane cAsapakSInI jema gIta-saMgItanA zabdomAM tRSNAvALA haraNanI jema mRtyu pAme che emaciMtave. A pramANe ciMtana karato te AmravanA nirodha mATe ja pravarte che. A pramANe AgnavabhAvanA che. gupti Adi jemanuM rakSaNa kare che evA mahAvratAdi saMvaro upakArI che ema ciMtave. AmravanA yathokta A saghaLA doSo saMvaravALA jIvane thatA nathI ema vicAre. A pramANe ciMtana karatA enI mati saMvara mATe ja pravarte che. A pramANe saMvarabhAvanA che. nirjarA, vedanA ane vipAka e pramANe eka ja artha che. te abuddhipUrvaka ane kuzala mUla ema be prakAre che. te bemAM narakAdimAM thato karmaphaLano vipAkodaya abuddhipUrvaka che. te vipAka pApanuM kAraNa hovAthI saMsAranA anubaMdhavALo che ema ciMtave. tapa ane pariSahajayathI karAyelo vipAka kuzaLamULa che. zubhAnubaMdhavALo ke anubaMdha vagarano te vipAka guNanuM kAraNa hovAthI upakAraka che ema ciMtave. A pramANe ciMtana karato te karmanirjarA mATe ja pravarte che. A pramANe nirjarA bhAvanA che. loka paMcAstikAya svarUpa, vividha pariNAmavALo, utpatti-sthitivinAza-anugraha-pralayathI yukta ane vicitra svabhAvavALo che ema ciMtave. A pramANe ciMtana karatA enI tattvajJAna vizuddhi thAya che. A pramANe lokabhAvanA che. anAdi saMsAramAM narakAdimAM te te bhavajanmomAM anaMtavAra parivartana pAmatA, vividha duHkhothI haNAyelA, mithyAdarzanAdithI dUSitamativALA 1. abuddhipUrvaka vipAka eTale akAmanirjarA. kuzaLamUla vipAka eTale sakAmanirjarA.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 ane jJAna-darzanAvaraNa-moha-aMtarAyanA udayathI parAbhava pAmelA jIvane samyagdarzanAdithI vizuddha bodhi durlabha che ema ciMtana kare. A pramANe bodhinA durlabhapaNAne ciMtavatA evA ene bodhine pAmIne pramAda na thAya. A pramANe bodhidurlabhabhAvanA che. 87 samyagdarzanarUpa dvAravALo, paMcamahAvratarUpa sAdhanavALo, dvAdazAMgIthI upadiSTa tattvavALo, gupti AdithI vizuddha avasthAvALo, saMsArathI pAra pamADanAro ane niHzreyasane pamADanAro dharma aho ! paramarSi evA arhabhagavAne sAro kahyo che. A pramANe dharmasvAkhyAtatvanuM ciMtana karatA ene mArgathI patita(=bhraSTa) na thavAmAM ane mArganA caraNamAM sthiratA thAya che. A pramANe dharmasvAkhyAtatva ciMtana anuprekSA che. (9-7) TIkA - tatrAnityAdayo dharmasvAkhyAtAntAH kRtadvandvA: vihitabhAvapratyayA anucintanazabdena saha kRtaSaSThItatpuruSasamAsAH samAnAdhikaraNamanuprekSAzabdena saha sampratipadyante, apare paThanti anuprekSA iti, anuprekSitavyA ityarthaH, apare'nuprekSAzabdamekavacanAntamadhIyate, tatrArtho'nityAdicintanamanuprekSocyate, bahuvacanAnte tvanityAdicintanAnyanuprekSA iti, etA dvAdazAnuprekSA ityAdi bhASyaM, etA ityanityAdikA parAmRSyante, dvAdazeti dvAdazaiva, nAdhikA nyUnA vA, anuprekSaNamanuprekSA, anuprekSyante anucintyante iti vA'nuprekSAH / tatra tAsvanityA bhAvanA tAvadbhaNyate - abhyantaraM zarIradravyaM, jIvapradezairvyAptatvAt, bAhyAni zayyAsanavastrAdIni AdigrahaNAdaughikaupagrahikopadheH samastasya grahaNaM, tatra zarIraM tAvajjanmanaH prabhRti pUrvamavasthAnaM jahaduttarAmavasthAmAskandat pratikSaNamanyathA anyathA ca bhavajjarAjarjaritasakalAvayavaM pudgalajAlaviracanAmAtraM paryante parityaktasannivezavizeSaM vizIryata ityanityameva, pariNAmAnityatvAt,
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 evamanAgata evAnuprekSyamANasya tatrAbhiSvaGgaH-snehapratibandho na bhavati, tatra snehAbhyaJjanodvarttanamardanasnAnavibhUSAdiSu niHspRhasya dharmadhyAnAdiSu vyAsaGgo bhavati, Agame'pyabhihitaM-"jaMpi imaM sarIraM i8 kaMtaM piyaM maNuNNaM" ityAdi, zayyA-pratizrayaH saMstaraNapaTTakAdiH-saMstAraphalakAdirvA AsanaM gomayapIThakAdi vastraM kalpacolapaTTakAdi pratidivasaM rajasA vipariNamyamAnaM sarvaprakAraM svAM sannivezAvasthAM vihAya vizarArUtAM pratipadyata iti bhAvanAbhyAsAnna teSu mamatvaM bhavati, kevalaM dharmasAdhanamiti grahaNaM, sarvasaMyogAzcAnityA iti, yAvantaH saMyogA mama sambandhAH kecidbAhyAbhyantarairdravyaiH te'nityAH, yataH saMyogena viyogAntena bhavitavyaM, svabhAvaH khalvayaM bAhyAbhyantarANAM dravyANAmityevaM cintayet, kasmAddhetoH ? yasmAccaivaM cintayataH teSvabhiSvaGgo na bhavati, snehapratibandhaH, etadevAha-mA bhUnme tadviyogajaM duHkhamityanityAnuprekSA / taiviyogo bAhyAbhyantarairdravyaistadviyoge jAtaM duHkhaM zArIraM mAnasaM vA tan mA bhUdityanAgatamevetyanityAnuprekSA // 1 // azaraNAnuprekSApratipAdanAyAha-yathA nirAzraya ityAdi yatheti dRSTAntapradarzanaM nirAzraya iti guptisthAnazUnyena virahite iti nivArakAbhAvapradarzanaM, yatra janastatra kadAcit kazcit kAruNiko nivArayatyapi, vanasthalIpRSTha iti, vanazabdena vRkSA eva gRhyante, na punarjAlikUTAdi tRptisthAnaM, balavateti durbalenAbhibhUtaH kadAcit praNazyatyapi, balavAnapi yadi dhrANo bhavati tadA mandAdaratvAnnAnugacchedityAha-kSutparigatena AmipaiSiNeti siMhena mRgarAjenAbhyAhatasyAbhibhUtasya mRgazizoriti jIrNamRgaH kadAcidanubhUtakUTazatavAgurAniHzaraNaH pragalbhAt praNazyedapi, na punaH zAvaH, zaraNaM bhayApahAri sthAnaM tasya cAbhAvaH, evamityAdinA dArTAntikamarthaM samIkaroti, janma yoneniHsaraNaM garbhAdhAnaM vA ubhayaM duHkhahetustatrAkulaH piNDakavad yonimukhena pIDyamAnaH kRcchreNa nissarati,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 udarastho'pi piNDitAvayavatvAt purItanmUtrapurISAkulitaH katicinmAsAn duHkhena gamayati, nirluThitazca yonerjarasA grasyata eva, pratikSaNamavasthAntarApatteH, maraNamapyAvIcikamavazyaM bhAvyeva janmavataH, vyAdhayo jvarAtisArakAsazvAsakuSThaprabhRtayaH priyaH - iSTo janastena saha viprayogastadviparIto'priyastena ca saMprayogaH, IpsitamAptumiSTaM tasyAlAbho, daurmanasyaM mAnasameva duHkhaM maraNamalpAyuSatvAdupakramasannidhAnAdvA sakalAyuSaH parikSayAdvA'vazyaMtayA prANinAM saMsAre bhavati, AdigrahaNAd vadhabandhapariklezazItoSNadaMzamazakadvandvAbhibhavaH / evaM janmanA''dita samudbhUtena duHkhenAlIDhasya janmavataH zaraNaM nAstItyAlocayati, sarvadA'hamazaraNa iti nityameva bhItasya sAMsArikeSu bhAveSu manujasurasukheSu hastyazvAdiSu suvarNAdiSu ca nAbhiSvaGgo na prItirbhavatIti paramarSipraNItazAsanAbhihita eva vidhau jJAnacaraNAdilakSaNe ghaTate pravarttata iti janmajarAmaraNabhayapariSvaktasya ca yasmAttadeva paraM prakRSTaM zaraNamityazaraNAnuprekSA // 2 // 99 saMsArAnuprekSAnirUpaNAya prakramyate - anAdau saMsAra ityAdi, avidyamAna AdiryasyAsAvanAdiH na abhUta utpanno nApyutpAditaH kenaciditi, saMsaraNaM-itazcetazca gamanaM saMsArastasya cAturvidhyaM narakAdibhedena, bhavazabdo janmavacanaH, narakAdijanmanAM grahaNAnyupAdAnAni teSu cakravattatraiva paribhramato janmavataH sarva eva prANinaH kSitijaladahanapavanavanaspatizarIrAH dvitricatuHpaJcendriyalakSaNAH svajanakAH santo yadA yaunena sambandhena svAmyAdisambandhena vA sambaddhatAmanvabhUvannanubhavantyanubhaviSyanti vA, tadA svajanakAH svAmyAdayo vA / yadA nAsambandhAstadA parajanAH / etadeva darzayati na hi svajanaparajanayorvyavasthA vidyata iti, na nityameva kazcit svajana: parajano vA'sti, svajano bhUtvA karmmAnubhAvAt parajano bhavati, parajanazca bhUtvA svajano bhavatIya (? ttha) mavyavasthaiva saMsAre, na
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 vyavasthAstIti / mAtA hi bhUtvetyAdinA, tAmevAvyavasthAM prapaJcayati, evaM caturazItiyonipramukhazatasahasreSvityAdi, yoniryatra sanmUrcchati garbhasthAnaM vA tatra vibhAgo bhavati parasparaM kenacid vailakSaNyena dRzyenAdRzyena vA sarvajJavacanagrAhyeNa, tatra pRthivIjalajvalanasamIraNeSu pratyekaM sapta lakSAH daza lakSAH pratyekavanaspatiSu nigodajIveSu caturdaza lakSAH dvitricaturindriyeSu pratyekaM dve dve lakSe tiryaGnArakadeveSu pratyekaM catasrazcatasro lakSAH, manujeSu caturdaza lakSA, evaM caturazItirlakSA yonInAM caturazItiyonipramukhAni zatasahasrANi, pramukhazabdaH pradhAnavacanaH, caturazItiyonipradhAnAni zatasahasrANi teSu, nAnyeSvityarthaH, rAgo mAyAlobhau dveSaH krodhamAnau mithyAtvahAsyAdirmohaH ebhirabhibhUtairjanmavadbhiH anivRttA viSayatRSNA yeSAM te tathA taiH avicchinnaviSayatarphaH anyo'nyaM parasparaM bhakSaNaM pRthuromAdInAmiva tathA vadho-mAraNaM bandhaH-saMyamanaM abhiyogaH-abhyAkhyAnaM Akroza:-apriyavacanaM ebhiranyo'nyabhakSaNAdibhirjanitAni tIvrANi prakRSTAni duHkhAni prApyante-anubhUyante, aho iti vismaye, na khalvevaMvidhaM duHkhabhAjanamanyadasti yAdRzaH saMsAraH, dvandvA vadhabandhadaMzamazakazItoSNAdayaH eta evArAmo yatra saMsAre, ArAmo hi nAnAjAtIyatarusamUhaH, ArAma ivArAmo, dvandvAnAM saGghAtaH, kaSTaM-kRcchaM duHkhaM-gahanaM svarUpaM-svabhAvaH yasya ityevaM cintayet, tataH saMsArabhayAdudvignasya jAtArateH sAMsArikasukhajihIrSAlakSaNo bhavati nirveda ityeSA saMsArAnuprekSA // 3 // ekatvabhAvanAsvarUpAbhidhAnAyAha-eka evAhamityAdi eka evAhaM, na jAtucit sasahAyo jAye mriye vA jananaM maraNaM vA'nubhavAmi iti, yamalakayorapi krameNaiva nissaraNaM, yacca janmani duHkhaM maraNe vA tadeka evAhamanubhavAmItyarthaH, na tasya madIyasyAzarmaNo'nubhave kazcit sahAyo'sti, tatazca sahajanmAnaH sahamaraNAzca nigodajIvA api na vyabhicAra
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 101 yantyamumarthameka evAhaM jAye eka evAhaM mriye iti, etadeva bhASyeNa darzayati-na me kazcit ityAdi, mattaH sakalaM duHkhamAkSipyAtmani nidhatta iti, etanna pratyaMzo-vibhAgo vaNTakaM na ca sambhUya svajanAH parajanA vA mayi duHkhamutpannaM vibhAjayantItyarthaH, tatazcaika evAhaM svakRtasya karmaNaH phalamanubhavAmIti cintayet, snehAnurAgapratibandha iti, jananyAdiviSayaH snehaH bhAryAyAM kAmaviSayo'nurAgaH pratibandha Asaktina bhavati, parasaMjJeSu ca dveSAnubandhaH, para evAyaM na kadAcidAtmIyo bhavati, kimanenAdRteneti ?, tataH svajaneSu parajaneSu ca niHsaGgatAmupagato mokSAyaiva yatata ityekatvAnuprekSA // 4 // anyatvabhAvanAvirbhAvanAyAha-zarIravyatirekeNetyAdi zarIraM paJcaprakAraM audArikAdi tasmAt zarIrapaJcakAdanyo'haM, kuta etad ?, yasmAdindriyagrAhyaM zarIraM, atIndriyo'haM, na cakSurAdinA karaNena grahItuM zakyaH, indriyagrAhyaM zarIramityavyApinI abhedapratipattirityAha-anityaM zarIramityAdi, pudgalAtmakamaudArikAdi zarIraM, pudgalAzca vizarArutvAccharIrasannivezavizeSaM vihAya skandhAntareNa paramANurUpeNa vA vartante, na jAtucidAtmA asaGkhyeyapradezasannivezaM parityajya jJAnadarzanarUpaM vA vRtto vartate vartiSyate vA, tatazca nityatvamAtmanaH, nanu ca pariNAmAnityatayA''tmA anityo'pISyata ityaparituSyannAha-ajJaM zarIraM jJo'hamiti na kadAcit pudgalA jJAnAdhupayogarUpeNa pariNAmino bhavanti, AtmA tu pariNAmI jJAnAdhupayogapariNAmenAto'nyatvaM, AdyantavaccharIramanAdyanto'haM AdiH-ArambhakAlaH anto-vinAzakAlaH tau yasya staH tadAdyantavat, AdiH audArikavaikriyAhArakANAM sujJAnaH taijasakArmaNayoH satyapyanAdisambandhe santatyA'nAditvamiSTaM, paryAyAGgIkaraNena tu taijasakArmaNapudgalAH parizaTanti laganti ca, yadA zleSamAyAnti taijasakArmaNatayA tadA- AdiH, yadA parizaTanti tadA'ntaH, naivamAtmanaH
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 kadAcidAdiranto vA vidyate, ArabhyArambhakabhAvAbhAvAt, jJAnarUpeNa darzanarUpeNa ca, avicchinnatvAt, tatsvarUpatvAcca sarvadaivAnAdyanto'haM, itazcAnyatvaM, bahUni ca me zarIrazatasahasrANItyAdi prAktanajanmazarIrANi idAnIntanajanmazarIrANi bhavanti, saMsAre paribhramataH anAdau ca saMsAre bahUnyatItAni zarIrakANi, na hi teSAM adhunAtanazarIre'nvayo'sti svalpo'pi, ahaM punaH sa eva yenopabhuktAnyatItAni zarIrazatasahasrANItyato'hamanyastebhya ityanucintayet, anyatve ca sati vicchinazarIramamatvo niHzreyasAyaiva ghaTata ityanyatvAnuprekSA // 5 // __ azucitvAnuprekSAnirdhAraNAyAha- zuci-malarahitaM na zucyazuci zarIrakaM-pANipAdAdyavayavasannivezavizeSaH tadazucItyevaM vicintayet, nanu ca nirmalazarIrAH snigdhatvacaH striyaH pumAMsazca dRzyante, tat kathamasya pratijJAmAtreNAzucitvaM pratipadyemahItyAha-AdhuttarakAraNAzucitvAdityAdi hetupaJcakaM, tatrAdyuttarakAraNAzucitvAditi tatra teSu paJcasu hetuSu AdhuttarakAraNAzucitvAdityasya vyAkhyA, tAvacchabdaH kramAvadyotanArthaH, AdyaM kAraNaM-prathamaM zukraM zoNitaM ca, karotIti kAraNaM, nirvarttayatyutpAdayatItyarthaH, yonAvutpadyamAno jIvastaijasakArmaNazarIrI prathamameva zukrazoNite abhyavaharati, zarIrIkaroti-audArikazarIratayA pariNamayati, tataH kalalArbudapezIghanapANipAdAdyaGgopAGgazoNitamAMsamastuluGgAsthimajjAkezazmazrunakhazirAdhamaniromakUpAdinA pariNamayati, uttarakAraNaM tu rasaharaNyA parasparapratibaddhayA jananyAhRtamAhArarasamabhyavaharati, tadeva tadubhayamatyantAzucIti, zukrazoNitayorazucitvaM lokasya pratItamiti khyApayati-atyantAzucIti, na jAtucicchucitvaM zukrazoNitayoH samasti, tadyathA kavalAhAro hItyAdinA uttarakAraNasyAzucitvamAcaSTe, kavalAhAro hi jananyA grastamAtra eva zleSmAzayaM-kaphasthAnaM prAptaH zleSmaNA dravatAmApAdito'tyantAzucistato'pi pittasthAnaprApto'mlatAmApanno
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 103 'zucireva, tato vAtAzayaM prAptaH samIraNena vibhajyamAnaH pRthakkhalaH pRthagrasa iti dvayIM pariNatimApAdyate, tato khalAnmUtra-purISa-dUSikAsveda-lAlAdayo malAH prAduSyanti, rasAcchoNitamAMsamedo'sthimajjAzukrANi jAyante, sarvaM caitat kaphAdi zukrAntamazucyeva, tasmAdAdyuttarakAraNAzucitvAdazucireva, kiJcAnyadityanena azucitve hetvantaramAhaazucibhAjanatvAditi azucIni karNamalAdIni teSAmavaskarabhUtam, avaskaro-varcasthAnaM pAdapAyukSAlanakaM tadiva yat tadavaskarabhUtaM tasmAdazucIti, kiJcAnyad azucyudbhavatvAditi hetvantaraM eSAmeva karNamalAdInAmazucInAmudbhava AkaraH zarIraM yasmAttata utpadyante ete karNamalAdayaH, anantareNa hetunA utpannAnAM karNamalAdInAmAzrayaH zarIramiti pratipAditaM, anena punarhetunA zarIrAdeva karNamalAdaya utpadyante iti pratipAdyate, athavA ayaM vizeSaH-azucau ca garbhe sambhavatItyazuci zarIraM, garbha-udaramadhyaM, cazabdo vAzabdArthaH azucau vA garbhe purISAdiprAye sambhavati-utpadyate yasmAccharIraM tasmAdazucIti, kiJcAnyadityayamaparo heturazucitve azubhapariNAmipAkAnubandhAditi azuciH pariNAmo yasya pAkasya tenAnubandhatvAd-anugatatvAt, tamevAzubhapariNAmaM pAkaM prakAzayati Artava ityAdinA, Artavam-Rtau zoNitaM tasmin Arttave sati, bindorAdhAnAt prabhRtIti, binduH-zukrAvayavaH tadAdhAnAt-tatprakSepAt prabhRtyaudArikaM kalalAdibhAvena pariNamate, arbuda-ghanavyUho'vayavavibhAgaH, sarvazcAyamazubhapariNAma: pAkaH kalalAdyavayavarUpastenAnubaddhaM durgandhiazubhagandhaM ata eva pUtisvabhAvaM, durantamiti paryavasAne'pi kRmyAdipuJjo vA gRdhrasArameyavAyasAdibhaktaM vA bhasmAntamasthizakalAni vA, evamidaM duSTAntaM zarIraM yatastasmAdazucIti, kiJcAnyaditi prakArAntareNaivAzucitvapratipAdanaM, azakyapratIkAratvAditi azakyaH pratikAro yasyAzucitvasya, azucyapanayanaprakArazca loke jalakSAlanAdinA prasiddhaH, udvarttanaM pratItaM,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 rUkSaNaM rodhakaSAyAdibhiH snAnaM jalena anulepanaMcandanAdikaM dhUpoviziSTagandhadravyasamavAyI pragharSo-'GgagharSaNam vAsayuktiH-paTavAsAdikA mAlya-mAlA/ puSpaM, AdigrahaNAt karpUrozIraturuSkakastUrikAgrahaH, ebhirapyasya viziSTadravyairazucitvamapanetuM na zakyaM, kutaH ?azucyAtmakatvAt azucirAtmA-svabhAvo yasya tadazucyAtmakaM, azucisvabhAvasya purISAderivAzakyapratikAramazucitvApanayanaM, zucyupaghAtakatvAccAzuci zarIraM, zucIni dravyANi-zAlyodanadadhighRtakSIrAdIni tAnyapyAtmasamparkAdupasaMhatyAzucIkaroti, yataH karpUracandanakazmIrajAdIni sugandhidravyANi saMzleSamAtrAdeva pUtIkaroti ato'nviSyamANaM sarvaprakAraM zarIramevAzuci paramArthato, nAparaM kiJcit svato'zuci samasti, zarIraM tatsampRktaM vA vihAyeti, evaM hyasya cintayata ityAdinA azucitvAnuprekSAyAH phalamAha- nirvedaH-aprItiH aratiH-udvegaH, zarIrake niviNNaH na zarIrasaMskArArthamAyatate, janmaprahANAyaiva tu ghaTata ityazucitvAnuprekSA // 6 // AzravAnuprekSAsvabhAvaprakAzanAyAha-AzravAnihAmutrApAyayuktAnityAdi, AzrUyate-yaiH karmAdIyate AzravAste indriyAdayaH tAnAzravAniha loke amutreti paraloke apAyo-doSaH pIDA duHkhaM tenApAyena yuktAn, mahAnadI gaGgAdikA tasyAH zrota:-pravAhastasya vegaH-saMsarpaNavizeSaH tadvattIkSNAn yathA sa nadIpravAhastRNakASThAdi patitamapaharati evamete cakSurAdayaH svapravAhapatitamAtmAnamapaharanti-sanmArgAd bhranzayanti, akuzalaM pApaM sAmAnyena vA karmabandhaH tasyAgamaH pravezaH taddvArabhUtAn kuzalasya ca puNyasya dazavidhadharmasya nirgamadvArabhUtAn indriyamAdiryeSAM te indriyAdayaH tAnavadyata khaNDayato jIvasyApakAriNazcintayet, athavA avayaM-garhitaM, garhitAn-pApAnityevaM cintayet, tadyathetyAdinA sodAharaNena AzravAn darzayati, siddhyatIti siddhaH-siddhavidyaH so'nekavidyAbalena
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 105 yukto'pi viyadvicArI aGgasvaralakSaNAdyaSTAGgaM nimittaM tasya pAraGgato gArgya iti gotrAkhyA, satyakiH strISvAsaktacitto nidhanaM-nAzamupajagAmeti, tathetyaparamudAharaNaM yavasaH-caraNIyavizeSaH tasya pramAtho bhaJjanamardanAbhyavahAralakSaNaH udake ca svecchayA'vagAhaH avagAhAdiguNasampannamiti AdigrahaNAt siMhAdivyAlarahitaM evaMvidhavanavicAriNo madena duSTatarA hastinaH / hastibandhakISviti vikAri(? rA)NAM saMja(na)nISu anekaprakAraM vAjIkaraNasparzanAdibhiH prauDhayoSita iva manujAn pratArayanti hastimUrkhAn bandhaH-saMyamanaM vadhaH-tADanaM damanaM-zikSAgrahaNaM pazcAdvAhanaM aGkuzo'bhighAtaH pratodaH prayojanakastenAbhighAtaH AdigrahaNAdatibhArAropaNaM yuddhakAle ca zastrAbhighAtaH, tatheti dRSTAntAntaramAha-maithunasukhaprasaGgenAhitaH kRto garbho yasyAH azvatarI-vegasarI prasavakAle maraNamabhyupaityavazA, 'eva'mityAdinA dAAntikamarthamupasaMharati, evamuktena nyAyena lokadvaye'pi vinAzamRcchanti prApnuvantIti / tathetyAzravAntaradoSadarzanArthaM, sAmayikAni ca vAyasAdhudAharaNAni, baDizo-galastatra mAMsaM tathetyaparAzravagatadoSadarzanamudAharaNadvayena, tathAparAzravadoSopapAdanaM arjunakazcauraH zyAmAyAM vinivezitadRSTinidhanaM gata iti, sAmayikamevAkhyAnakaM, tathetyayamapyAzravaH sadoSa iti kathayati, tittiriH paJjarasthatittirI-zabdazravaNAdAgato yuyutSArthI pAzena badhyate, evaM kapotakapiJjalakAvapi, gItamekameva gauryAkheTake gAyati saGgItakaM tu vaMzakAMsyAdItyAdiyuktaM, evametAn AzravAn doSabahulAneva cintayet, evaM ca paricintayannAzravanirodhAyaiva ghaTata ityAzravAnuprekSA // 7 // saMvarAnuprekSAnirUpaNAyAha-saMvarAMzca mahAvratAdInityAdi AzravadvArANAM pidhAnaM-AzravadoSaparivarjanaM saMvaraH, tAMzca saMvarAn prANAtipAtanivRttyAdIn guptyAdiparipAlanAditi guptyAdayaH paripAlanA yeSAM mahAvratAdInAm,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 AdigrahaNAduttaraguNaparigrahaH, itaratrAdigrahaNAt samitigrahaNamatastAMzcintayet, guNA upakAriNastAn guNAnityevaM cintayet, sarve hyete ityAdi gatArthaM bhASyam // 8 // nirjarAnuprekSAsvarUpAvadhAraNamadhunA-nirjarA vedanA ityAdi nirjaraNaM nirjarA Atmapradezebhyo'nubhUtarasakarma pudgalaparizaTanaM nirjarA iti, tatra vedanA anubhavaH tasyAH AsvAdanaM, vipacanaM vipAkaH karmapudgalAnAmudayAvalikApravezena anubhUtarasAnAmuttarakAlaM parizATaH, vipacyamAnA vipakvAH parizaTanti, 'dvividha' iti, vipAkAbhisambandhaH nirjarayA sahaikArthatvAd, dvaividhyapradarzanAyAha-abuddhipUrvaH kuzalamUlaca, tatra buddhiH pUrvA yasya, karma parizATayAmItyevaMlakSaNA buddhiH prathamaM yasya vipAkasya sa buddhipUrvaH na buddhipUrvaH abuddhipUrvaH, tatra tayorvipAkayorayaM tAvadabuddhipUrvaH narakatiryaGmanuSyAmareSu karma jJAnAvaraNAdi tasya yad phalaM-AcchAdakAdirUpaM tadvipAka:-tadudayastasmAt karmaphalAdvipacyamAnAdyo nirjaraNalakSaNo vipAkaH, sati tasmin karmaphale vipacyamAne sa bhavatyabuddhipUrvakaH, na hi taistapaH parISahajayo vA nArakAdibhirmanISitaH, tamevaMvidhaM vipAkamavadyataH pApaM saMsArAnubandhinameva cintayet, na hi tAdRzA nirjarayA mokSaH zakyo'dhigantumityetadevAhakuzalAnubandha iti, yasmAdupabhujya yattat karmaphalaM punaH saMsRtAveva bhramitavyam / yaH punaH kuzalamUlo vipAkaH tapasA dvAdazavidhena parISahajayena ca kRtaH so'vazyaMtayaiva buddhipUrvakaH, tamevaMvidhaM guNata iti guNamupakArakameva cintayet, yasmAt sa tAdRzaH kim ?-zubhamanubadhnAti, amareSu tAvaddevendrasAmAnikAdisthAnAnyavApnoti manuSyeSu ca cakravartibalamahAmANDalikAdipadAni labdhvA, tataH sukhaparamparayA muktimavApsyatIti / zubhAnubandhaH niranubandho veti, vAzabdaH pUrvavikalpApekSaH, tapaHparISahajayakRto vipAkaH sakalakarmakSayalakSaNaH
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sAkSAnmokSAyaiva kAraNIbhavatIti, nanu ca yadi buddhipUrvako devAdiphala: zubhAnubandho vipAkastata Agamena saha virodha: "no ihalogaTTayAe tavamahiTThijjA", bhaNyate, na mumukSuNA devAdiphalamiSTaM, sa hi mokSArthameva ghaTate, yadAntarAlikaM phalaM devAdi tadAnuSaGgikamikSuvanaseke tRNAdisekavat, manISitaM tu tena tapaH parISahajayAbhyAM mokSaH prApyaH, tatra yA pravRttistapasi parISahajaye vA sA buddhipUrvakA vipAkaheturiti, tasmAdevamanucintayan karmmanirjaraNAyaiva ghaTate, nirjarAnuprekSA // 9 // 107 paJcAstikAyAtmakamityAdinA lokAnuprekSAsvarUpaM nirUpayati, paJcAstikAyA dharmmAdharmmAkAzapudgalajIvAkhyAste AtmAnaHsvarUpamasyeti, lokamityupariSTAdvakSyati, vividho nAnAprakAraH pariNAmo yasyeti, tameva vividhapariNAmaM darzayati utpattisthityanyatAnugrahapralayayuktaM utpattirdvividhA-pratikSaNavarttinI kAlAntaravarttinI ca, pratikSaNavarttinI avibhAvyA'ntyapralayAnumeyA, pratikSaNamanyathA'nyathA cotpadyante pariNAmabhAvA: astikAyA:, kAlAntaravartinI mRddravyaM piNDAdyAkAreNa mRdbhAvaM prakIrNamapahAya piNDAdirUpeNa pariNamate, sthitiravasthAnaM astikAyarUpeNa sarvadA vyavasthAnAt, dharmAstikAyAdivyapadezaM na jahate, te sarvadA vyavatiSThantyeva vacanArthaparyAyaiH, anyatA tUtpattisthitibhyAmanyatvaM vinAzaH, so'pi dvividha:-kSaNikaH kAlAntaravartI ca vivakSitakSaNAdvitIyakSaNe'nyatvamavazyaM bhAvItyavasthAntarApattireva vinAzo, na niranvayaH kvacidasti pralayaH sthityutpattI anugrahakAriNyau sattvAnAM ghaTo hi samutpannastiSThaMzca jalAharaNadhAraNAdirUpeNAnugRhNAti, pralayo'pi kAlAntarabhAvI bhavatyanugrAhako vinAzasaMjJitaH, kuNDalArthinaH kaTakavinAzavat, ata eva ebhirutpattyAdibhiryuktamutpattyAdipariNatisvabhAvamiti, vinAzo nAnAprakAraH svabhAvaH svarUpaM yasya sukhaduHkhaprakarSApakarSasvarUpatvAt ,,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 vaicitryAcca karmmapariNateH evaM hyasya cintayatastattvajJAnavizuddhirbhavatIti evam uktena prakAreNa lokasvarUpamabhidhyAyatasteSu jIvAdipadArtheSu vizuddhaM nirmalaM zaGkAdidoSarahitaM jJAnaM bhavatIti, yathA bhagavadbhiruktaM "savvAiM ThANAiM asAsayAiM" na kadAcidasmin vyAvarNitalakSaNe loke kiJcit sthAnamasti zAzvataM yatrAtyantikI nivRttirAtmano bhavatItyAhaparalokanirapekSasya ca mokSAyaiva cetovRttiranuguNA bhavatIti lokAnuprekSA 108 sUtra-7 // 10 // nAdau saMsAra ityAdinA bodhidurlabhatvAnuprekSAM nirUpayati, anAdAviti sarvakAlAvasthAyini saMsAre, kiM svarUpeNa ?, narakAdiSvityAha, teSu bhavagrahaNeSviti teSveva naraka - tiryaG - manuSyA - 'marabhavagrahaNeSu punaH punaH cakra iva paribhramato'nantakRtvaH, prANina zArIramAnasairnAnAprakAraidu:khairAlIDhasya tattvArthA zraddhAnAviratipramAdakaSAyAdibhirupahatamaterjJAnAvaraNAdyudayAbhibhUtasya jJAnAvaraNAdikarmmacatuSTayaM ghAtikarmma vizeSato mohanIyaM samyagdarzanAdimArgasya vighAtakamityetadevAha samyagdarzanAdinetyAdi, samyagdarzanaviratyapramAdAkaSAyavizuddho bodhidurlabho bhavatIti vibhaktipariNAmenAbhisambandhanIyaM, jantunA durlabha iti, bodhizabdenAtra cAritrameva vivakSitaM, athavA pAThAntaraM samyagdarzanAdireva bodhi: apagatasakalazaGkAdidoSarahito duHkhena labhyata iti, evaM bodherdurlabhatvamanucintayato bodhi prApya pramAdo na bhavatIti bodhidurlabhatvAnuprekSA // 11 // svAkhyAtadharmmAnuprekSAM pratipAdayannAha - samyagdarzanapratiSThAmantareNa na mahAvratAdilAbhaH samasti, prAgeva samyagdarzanaM dvArabhUtaM dharmmAnuSThAnasyeti pratipAdayati samyagdarzanadvAreNa dharmAvagAha iti paJca mahAvratAni sAdhanaM yasyetyanena samastamUlottaraguNaparigrahaH, AcArAdIni dRSTivAdaparyantAni dvAdazAGgAni, arhatpraNIta AgamaH, tenopadiSTaM tattvaM yasya dharmmasya,
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 caraNalakSaNasyetyarthaH, guptisamitiparipAlanaM vizuddhaM vyavasthAnamasyeti guptibhi: samitibhizca paripAlanaM - parirakSaNaM vizuddhaM nirmalaM vyavasthAnaMsvarUpAvasthAnaM yasya sa tathoktaH, saMsAro narakAdicatuSTayaM tasmAnnirvAhakonistArakaH, na cAsAvabhAvIbhavati muktAvasthAyAmityAha-niHzreyasaprApaka iti, nizcitaM zreyo niHzreyasaM-svAtmanyevAvasthAnaM samastakarmApetasya niHzreyasamucyate tasya prApakaH, tasya paryAyAntarasyotpAdaka ityarthaH, yazovibhavAdiyukto bhagavAn paramarSiriti samadhigatasakalajJAnaH tIrthakaranAmakarmmodayAt tIrthasya prayANakaH vandanapUjArho'rhan tenAmoghavacanena svAkhyAtaH aho ityAzcarye nApareNa kenacidevaM kathitaH suSThu utsargApavAdalakSaNa AkhyAtaH dharmma ityevamasya dharmmasvAkhyAtatvamanucintayato mArgAcyavanena tadanuSThAnena ca vyavasthAnaM bhavatIti mArge ratnatrayaM mukteH svarUpaM vA tasmAdacyavanaM - apatanaM taditi mArgasya sambandhaH tasyAnuSThAnaM zraddhAnasvAdhyAyakriyAcaraNamiti, tadeva na paramArthato'cyavanaM mArgAdyathoktakriyAnuSThAnamityeSA dharmmasvAkhyAtatvAnucintanAnuprekSA // 12 // 9-7 // TIkArtha temAM anitya AdithI prAraMbhI dharmasvAkhyAta sudhInA zabdono dvandva samAsa che, badhA zabdomAM bhAva arthamAM tva pratyayanuM vidhAna karyuM che. anuciMtana zabdanI sAthe SaSThI tatpuruSa samAsa karyo che. anuprekSA zabdanI sAthe samAnAdhikaraNane svIkAre che. sUtra-9 109 jIbhakha anuprekSA sevA pahanA sthAne anuprekSitavyAH vo pATha he che. bIjAo anuprekSA zabdane ekavacanAMta kahe che. ekavacanAMtamAM artha A pramANe che- anityAdinuM ciMtana anuprekSA che. bahuvacanAMtamAM artha A pramANe che- anityAdinA ciMtano anuprekSAo che. 'etA dvAdaza bhAvanAnuprekSA:' ityAhi bhASya che. etAH se pahathI anityAhi anuprekSAkhano parAmarza rAya che. 'dvAdaza' iti 52 4 che. adhika ke nyUna nathI. anuprekSaNa karavuM te anuprekSA. athavA anuprekSAya che=anuciMtavAya che ethI anuprekSAo che.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 tatra te anuprekSAomAM anityabhAvanA kahevAya che zarIradravya jIvapradezothI vyApta hovAthI atyaMtara che. zayA-Asanavastra vagere dravyo bAhya che. Adi zabdanA grahaNathI saghaLIya audhika, aupagrahika upadhinuM grahaNa karavuM. zarIra- temAM zarIra janmathI prAraMbhI pUrvanI avasthAno tyAga kare che ane uttarAvasthAne pAme che. pratikSaNa judI judI rIte thatA zarIranA saghaLA avayavo jarAthI jarjarita thaI jAya che ane mAtra pudgala samUhanI racanA rUpa rahe che. aMte racanAvizeSano tyAga karIne nAza pAme che. AthI zarIra pariNAme anitya hovAthI anitya ja che. A pramANe pahelethI(=zarIra nAza pAme e pahelAM) ciMtana karanArane temAM snehapratibaMdha na thAya. zarIramAM snigdhapadArthanuM mardana karavuM, vilepana karavuM, masaLavuM dabAvavuM, snAna karavuM, vibhUSA karavI vageremAM niHspRha sAdhune dharmadhyAnAdimAM Asakti thAya che. AgamamAM (bhaga sU. 2.2 u.1 skaMdaka aNagAranA varNanamAM) paNa kahyuM che ke- "je A ISTa, kAMta, priya ane manojJa mAruM zarIra che tene paNa huM mArA chellA zvAsozvAse tyAga karI daiza." zayA=upAzraya athavA zavyA eTale saMthAro, pATiyuM vagere. Asana=prANIonA saMvATAomAMthI baneluM Asana, vastra=kapaDo, colapaTTo vagere. pratidina rajathI vipariNAma pAmatA sarva prakAranA zayAdi dravyo potAnI racanAvasthAne choDIne nAza pAmavAnA svabhAvane pAme che. A pramANe bhAvanAno abhyAsa karavAthI te vastuomAM mamatva na thAya. kevaLa dharmanuM sAdhana che ema mAnIne grahaNa kare. "sarvasaMyothAnityArUti bAhya-atyaMtara dravyonI sAthe mArA jeTalA saMbaMdho che te badhA anitya che. kAraNa ke saMyoga viyoganA aMtavALo 1. vAkya racanA kliSTa bane ethI vid padano artha lakhyo nathI.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 111 hoya. bAhya-atyaMtara dravyono A ja svabhAva che ema ciMtana kare. kAraNa ke A pramANe ciMtana karatA sAdhune te dravyomAM rAga sneha pratibaMdha na thAya. Ane ja kahe che- "mA mULe takiyonuM suminityAnuprekSa' te bAhya-atyaMtara dravyothI viyoga te taviyoga. taviyogamAM thatuM je zArIrika-mAnasika duHkha te tamane) na thAo eTalA mATe viyoga thAya e pahelA ja anityatAnuM ciMtana kare. A pramANe anitya anuprekSA che. azaraNa anuprekSAnuM pratipAdana karavA mATe kahe che- "yathA nirAzraya" tya, yathA e pada dRSTAMtane batAvanAruM che. nirAzraya eTale rakSaNanA sthAnathI rahita. virahite e pada nivAraNa karanAranA abhAvane batAvanAruM che. jyAM loka hoya tyAM kadAca koIka dayALu nivAraNa paNa kare. "vAsthatIvR8 rUti vana zabdathI vRkSo ja grahaNa karavAmAM Ave che nahi ke jhADIno samUha vagere, tRptinuM (nizcitatAnuM) sthAna. "vattavatA rUti durbala vaDe parAbhava pAmela kadAca nAsI paNa jAya. balavAna paNa dharAyelo hoya to maMda AdaravALo hovAthI mRgazizu pAse na paNa jAya. ethI kahe che- "sutpara tene miSaNA" ti sudhAne pAmelA ane mAMsanI icchA karanArA. siMhathI=mRgarAjathI. abhyAhata= parAbhava pAmela. "mRzizu:' rUti kapaTavALI seMkaDo kALono jeNe anubhava karyo che tevo zaraNa rahita vRddha mRga catura hovAthI kadAca nAsI paNa jAya, bALa mRga na bhAgI jAya. zaraNa eTale bhayane dUra karanAruM sthAna. teno abhAva che. vim ityAdithI dAntika arthane samAna kare che=ghaTAve che. janma eTale yonimAMthI nIkaLavuM athavA garbhAdhAna(=garbhamAM mUkAvuM). baMne duHkhanuM kAraNa che. garbhamAM AkuLa thayelo jIva' piMDakanI jema yonimukhathI pIDAto kaSTathI nIkaLe che. udaramAM rahelo paNa bhegA karelA aMgovALo 1. piMDaka eka jAtanuM kaMda che. tene jema jamInamAMthI bahAra kADhavAmAM Ave che tema jIvane yonimAMthI bahAra kADhavAmAM Ave che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 - sUtra-7 hovAthI zarIrathI ane zarIranA mUtra-viSThAthI AkuLatAvALo keTalAka mahinA duHkhathI pasAra kare che. yonimAMthI bahAra nIkaLelo jIva (samaya jatAM) vRddhAvasthAthI gherAya ja che. kemake zarIra pratikSaNa anyAvasthAne pAmatuM rahe che. janmavALAne AvIci maraNa paNa avazya thAya ja che. tAva, atisAra, khAMsI, zvAsa ane koDha vagere rogo thAya che. priya eTale ISTajana. tenI sAthe viyoga, arthAt teno viyoga te iSTaviprayoga. priyathI viparIta apriya. tenI sAthe yoga te apriyasaMprayoga. isita eTale meLavavAne iccheluM. teno lAbha na thavo te isitaalAbha. daurmanasya mAnasika duHkha che. (darmanasya eTale udAsInatA, becenI, azubha vicAro, ciMtA vagere) AyuSya alpa hovAthI ke upakramanA sAMnidhyathI athavA saghaLA AyuSyanA kSayathI jIvonuM saMsAramAM maraNa avazya thAya che. Adi zabdanA grahaNathI vadha-baMdha-pariphleza-zItauSNa-dazamazaka-kalaha-parAbhava (vagere)nuM grahaNa karavuM.. A pramANe janmanA kAraNe prAraMbhathI ja duHkhathI yukta evA janmavALA prANIne zaraNa nathI ema vicAre che. sadA huM azaraNa chuM ema sadA ja bhaya pAmelA sAdhune manuSya-devanA sukho, hAthI, azva vagere ane suvarNa vagere sAMsArika bhAvomAM prIti thatI nathI. maharSipraNIta zAstramAM kahelA ja jJAna cAritrAdi rUpa vidhimAM pravarte che. kAraNa ke janmajarA-maraNa-bhayathI gherAyelAne te ja(kajinazAsana ja) prakRSNa zaraNa che. A pramANe azaraNa anuprekSA che. saMsAra anuprekSAnuM nirUpaNa karavA mATe prAraMbha karAya che- nAvI saMsAra rUtyAdri jenI Adi vidyamAna nathI te anAdi. saMsAra hato nahi, koIe utpanna karyo evuM nathI. saMsaravuM=AmathI tema javuM te saMsAra. saMsAra narakAdi bhedothI cAra prakArano che. bhava zabda janmavAcI che, arthAt bhava eTale janma. narakAdi janmone grahaNa 1. janmajarAmaraNabharabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra, nAsti zaraNaM kvacilloke // (prazamarati prakaraNa zloka-152)
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 113 karavAmAM cakranI jema tyAM ja paribhramaNa karatA janmavALA jIvanA pRthvIkAya-akAya teukAya-vAyukAya-vanaspatikAya, beiMdriya-te iMdriyacauridriya-paMcendriya e badhA jIvoe jyAre yoninA saMbaMdhathI svajana thayA chatA ke svAmI AdinA saMbaMdhathI saMbaMdhane anubhavyo che, anubhave che ane anubhavaze tyAre svajano ke svAmI Adi thAya che. jyAre saMbaMdhavALA nathI tyAre parajano che. Ane ja bhASyakAra batAve che- "hisvAnapajJanorthyavasthA vidyate" rUti sadA ja koI svajana ke parajana nathI. svajana thaIne karmanA baLathI parajanathAya che ane parajanathaine svajana thAya che. A pramANe saMsAramAM avyavasthA ja che=vyavasthA nathI. mAtA di mUtvA ItyAdithI te ja avyavasthAne vistAre che vistArathI varNave che. turazItiyonipramuvarAtahipu" rUtyAdri yoni eTale jyAM strIpuruSanA saMyogathI ke saMyoga vinA jIvotpatti thAya te sthAna athavA garbhasthAna. sarvajJavacanathI jANI zakAya tevI ane dRzya ke adazya evI koika vilakSaNatAthI jIvono paraspara yonimAM vibhAga thAya che. temAM pRthvI, pANI, agni ane vAyuomAM pratyekanI sAta lAkha, pratyeka vanaspatikAyanI daza lAkha, nigodanI cauda lAkha, beiMdriya, te iMdriya ane cauriMdriyomAM pratyekanI be lAkha, tiryaMca, nAraka, devomAM pratyekanI cAra cAra lAkha, manuSyomAM cauda lAkha e pramANe corAzI lAkha yoni che. "vatrazotiyonipramuni zatasahastrA' pramukha zabda pradhAna arthane kahenAro che, arthAt pramukha eTale pradhAna. vaturatiyonipradhAna zatAni tevu arthAt corAzI lAkha yoni sivAya bIjAomAM nahi. mAyA-lobha rAga che, krodha-mAna dveSa che. mithyAtva-hAsya vagere moha che. viSayatRSNAothI virAma nahi pAmelA eTale jemanI viSayatRSNAno viccheda nathI thayo tevA jIvo. anyonya eTale paraspara
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 bhakSaNa mAchalAonI jema paraspara bhakSaNa karavuM. vadha=mArI nAkhavo. baMdha=kAbUmAM rAkhavuM. abhiyoga abhyAkhyAna(=asatya doSano Aropa.) Akroza=apriyavacana. anyonya bhakSaNAdithI utpanna karAyelA prakRSTa duHkhone prApta karAya che-anubhavAya che. aho ! zabda vismayamAM che. AvA prakAranA duHkhanuM bhAjana. saMsAra jevuM duHkhanuM bhAjana che tevuM duHkhanuM bhAjana bIjuM koI nathI. (uddhArama=)dvandra eTale vadha-baMdha-daMzamazaka-zIta-uSNa vagere. jemAM vadha vagere ja ArAma che tevA saMsAramAM. ArAma eTale vividha jAtinA vRkSono samUha. je saMsAramAM dvandro e ja ArAma che te dvandArAma. dvandArAma eTale dvandrono samUha. (kaSTa svabhAva=) kaSTa eTale kRccha, duHkha ke gahana. (A badhA zabdo kaSTavAcI che.) svabhAva eTale svarUpa. kaSTa che svabhAva jeno te kaSTasvabhAva. saMsAradvandrArA anekaSTaravabhAva che e pramANe vicAre. tethI saMsArabhayathI saMsAra pratye udvigna arativALA thayelA ane sAMsArika sukhano tyAga karavAnI icchArUpa nirveda thAya che. A pramANe saMsAra anuprekSA che. ekatvabhAvanAnA svarUpanuM kathana karavA mATe kahe che- " vAdamU' phatyAdi huM ekalo ja chuM. huM kyAreya paNa sahAya sahita utpanna thato nathI ane marato nathI. joDaluM paNa kramathI ja yonimAMthI bahAra Ave che, arthAt janmamAM ke maraNamAM je duHkha che tene huM ekalo ja anubhavuM chuM. mArA te duHkhano anubhava karavAmAM koI sahAya nathI. sAthe janmanArA ane sAthe maranArA nigoda jIvo paNa huM ekalo ja janma chuM ane ekalo ja maruM chuM e niyamanuM ullaMghana karatA nathI. Ane ja bhASyathI batAve che- ra ne za rUtyAdi mArAmAMthI saghaLAM duHkho laIne potAnAmAM mUke evo koI nathI. pratyaMza =svajano ke parajano bhegA thaIne mArAmAM utpanna
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 115 thayelA duHkhano vibhAga karatA nathI=vaheMcI letA nathI. tethI huM ekalo ja svakRta karmanA phaLane anubhavuM chuM=bhogavuM chuM. A pramANe ciMtave. 'snehAnurA prativanya' kRti, mAtA Adino sneha, patnImAM kAmano anurAga, pratibaMdha ke Asakti na thAya. 52 tarIke jaNAtAomAM dveSano anubaMdha na thAya. A para ja che, kyAreya potAno na thAya. A AdarathI zuM?=emAM mana lagADavAthI zuM ? tethI svajanamAM ane parajanamAM niHsaMgapaNAne pAmelo mokSane mATe ja prayatna kare che. A pramANe ekatvabhAvanA che. anyatvabhAvanAne pragaTa karavA mATe kahe che-- zarIra audArika vagere pAMca prakAranuM che. A pAMca prakAranA zarIrathI huM anya=bhinna chuM. A zAthI che ? kAraNa ke zarIra iMdriyathI jANI zakAya evuM che, huM atIndriya chuM=cakSu vagere iMdriyothI jANI zakAya tevo nathI. zarIra iMdriyagrAhya che. AthI abhedanuM jJAna vyApaka nathI ema kahe che-- 'anityaM zarIram' hatyAvi, audArika Adi zarIra pudgala svarUpa che. pudgalo vinAza pAmavAnA svabhAvavALA hovAthI zarIranI racanAvizeSane choDIne anya skaMdharUpe ke paramANurUpe rahe che. AtmA kyAreya paNa asaMkhya pradezanI racanAne ke jJAna-darzananA svarUpane choDIne (bIjA svarUpe) rahyo nathI, raheto nathI ane raheze nahi. tethI AtmA nitya che. pariNAmanI apekSAe AtmA anitya hovAthI anitya paNa abhipreta che ema saMtoSa nahi pAmatA bhASyakAra kahe che- "azaM zarIraM go" rUti pudgalo kyAreya paNa jJAnAdinA upayogarUpe pariNAmavALA banatA nathI. pariNAmI AtmA to jJAnAdi upayogarUpa pariNAmathI pariName che. AthI AtmA zarIrathI 66 1. vyApaka eTale avinAbhAva saMbaMdhavALo. jemake sUrya ane prakAza avinAbhAva saMbaMdhavALA che. jyAM jyAM sUrya hoya tyAM tyAM prakAza hoya. jyAM jyAM prakAza hoya tyAM tyAM sUrya hoya. te rIte prastutamAM jyAM jyAM AtmA hoya tyAM tyAM zarIra hoya tevo niyama nathI. parabhavamAM jatAM AtmA hoya paNa zarIra na hoya. mokSamAM zarIra na hoya. e rIte jyAM jyAM zarIra hoya tyAM tyAM AtmA hoya evo paNa niyama nathI. mRtaka zarIramAM AtmA nathI hoto. Ama AtmA ane zarIra avinAbhAva saMbaMdhavALA nathI.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 anya che. gadyantavacharIramAdittoDama, Adi eTale AraMbhakALa. aMta eTale vinAzakALa. te be jene hoya te mAyAvat che. audArika-vaikriyaAhAraka zarIrono AraMbhakALa sArI rIte samajI zakAya che. taijasa-kArpaNa e be zarIrano saMbaMdha anAdi hovA chatAM saMtatithI(pravAhathI) anAdipaNuM svIkArAyeluM che. paryAyanA svIkArathI to taijasa-kAzmaNanA pudgalo nAza pAme che ane joDAya che. jyAre AtmAnA) saMsargane pAme che tyAre Adi che. jyAre nAza pAme che tyAre aMta che. e pramANe AtmAno kyAreya Adi ane aMta thato ja nathI. kAraNa ke Arabhya ane AraMbhakabhAvano abhAva che[=AtmA AraMbha karavA yogya(=utpanna karavA yogya) nathI ane AtmAno AraMbha karanAra(=utpAdaka) koI nathI.] AtmA satata jJAna-darzanarUpe rahevAnA kAraNe sadaiva jJAna-darzanarUpa hovAthI huM anAdi anaMta chuM. AthI zarIrathI anya chuM. "vana va ne zarIrasatastrALa" rUtyAdri pUrvane janmazarIro hamaNAMnA janmazarIro thAya che. saMsAramAM paribhramaNa karatA evA mArA anAdi saMsAramAM ghaNAM zarIro gayA. te zarIrono hamaNAnAM zarIramAM jarA paNa anvaya=anusaraNa nathI. huM to te ja chuM ke jeNe gayelA lAkho zarIrono upabhoga karyo che. AthI huM te zarIrothI anya chuM ema ciMtana kare. zarIranuM anyatva (siddha) thaye chate jenA zarIranuM mamatva chedAI gayuM che evo te mokSa mATe ja pravarte che. A pramANe anyatva bhAvanA che. azucita bhAvanAnA nirNaya mATe kahe che- zuci eTale malarahita. zuci nahi te azuci. zarIra eTale hAthapaga Adi aMgonI racanAvizeSa, arthAt viziSTa aMgonI racanA te zarIra. te azuci che ema ciMtana kare. prazna- strIo ane puruSo nirmaLa zarIravALA ane snigdha cAmaDIvALA dekhAya che tethI ame pratijJA mAtrathI enuM azucipaNuM kevI rIte svIkArIe? AthI tenA uttaramAM kahe che-
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 117 uttara- temAM "Adi-uttarakAraNa azuci vagere pAMca hetuo che. temAM eTale pAMca hetuomAM. te pAMca hetuomAM "Adi-uttarakAraNa azuci hovAthI" e hetunuM A vyAkhyAna che. tAvat zabda kramane jaNAvavA mATe che. prathama kAraNa zukra-lohI che.je kare te kAraNa. kAraNa zabdano banAve che, utpanna kare che evo artha che. yonimAM utpanna thato taijasa-kAzmaNa zarIravALo jIva pahelA ja zukra-lohIno AhAra kare che. (enAthI) zarIra kare che=audArika zarIrarUpe pariNAve che. tyAra bAda kalala-abda-pezI-ghana-hAtha-pagAdi-aMgopAMga-lohI-mAMsamatuluMga-asthi majjA-keza-zmazna-nakha-zirA-dhamani-romakUpa Adi rUpe pariNamAve che. uttarakAraNa paraspara saMlagna rasaharaNI nADI vaDe mAtAe khAdhelA AhArarasano AhAra kare che. (tadeva 3yaMtratakumayama) te be atyaMta azuci che. lokamAM jANItA virya-lohInA azucipaNane jaNAve che- atyanAguvIti vIrya-lohInuM zucipaNuM kyAreya nathI. te A pramANe-vattAhIro diityAdithI uttarakAraNanA azucipaNAne kahe che- mAtA vaDe bhakSita mAtrathI ja kaphasthAnane pAmelo kavalAhAra kapha vaDe pravAhI banAvAya che. pravAhIpaNAne pamADAyelo te atyaMta azuci che. tyArabAda pittasthAnane pAmelo te khaTAzane pAme che. khATo thayelo te azuci ja che. tyArabAda pavanAzayane pAmelA tenA vAyuvaDe vibhAga karAya che. khala(kacaro) judo ane rasa judo ema be pariNAmane pamADAya che. pachI khalamAMthI mUtra, viSThA, AMkhano mela(cIpaDA), pasIno, lALa vagere maLo pragaTa thAya che. rasamAMthI lohI-mAMsa-meda1. kalala= strInA udaramAM gayelA vIryano eka rAtamAM thato vikAra. abda=mAMsapiMDa. pesi-garbha upara vIMTaLAyelI ora. ghana=magaja. mansuluMga=mastakano sneha. zmazna=mUchadADhI. zirA zarIranI nADI. dhamani=zarIranI aMdaranI mukhya raktavAhinI. romakUpa= rUvATAMnuM chidra. - -
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 hADakAM-majjA-vIrya thAya che. kaphathI prAraMbhI vIrya sudhInuM A badhuM azuci ja che. tethI uttarakAraNa azuci hovAthI zarIra azuci ja che. cit evA ullekhathI azucipaNAmAM bIjA hetune kahe chekazuvimAnanavA ti, kAnano mela vagere azuci che. zarIra temanA ukaraDArUpa che. tethI zarIra azuci che. "ci aNuvyuMvatvA rUti A anya hetu che. A ja kAnamela vagere azucinuM utpattisthAna=khANa che. kAraNa ke kAnamelavagere zarIramAMthI utpanna thAya che. hamaNAM ja kahelA hetuothI "utpanna thayelA kAnamela vagereno zarIra Azraya che." ema pratipAdana karyuM. pharI A hetuthI zarIramAM ja kAnamela vagere utpanna thAya che ema pratipAdana karavAmAM Ave che. athavA A vizeSa che- azuci evA garbhamAM utpanna thAya che tethI zarIra azuci che. garbha eTale udarano madhyabhAga. zabda vA arthamAM che. jenuM pariNAma azubha che tevA pAkane(=phaLane) anusaranAruM hovAthI zarIra azuci che. te ja azubha pariNAmavALA pAkane kArtava ItyAdithI prakAzita kare che- mArtava eTale RtumAM( strI garbhAdhAnane yogya bane te kALamAM) thatuM lohI. te Artava thaye chate "vindorAthAnAt prakRti" rUti biMdu eTale vIryano avayava (chAMTo-biMdu). teno (vIryanA biMduno) (yonimAM) prakSepa karavAthI prAraMbhI dArika zarIra kalala Adi svarUpe pariName che. ghanaghUha eTale avayava vibhAga. azubha pariNAmavALo kalalAdi avayava A saghaLoya je pAka te pAkathI zarIra anusarAyeluM che. durgadhi=azubhagaMdhavALuM. ethI ja azuddhi svarUpa che ane aMte paNa kRmi Adino paMja ke gIdha, zvAna ane kAgaDAdinuM bhojana bane che. athavA aMte bhasmarUpa thanAruM ke hADakAnA TukaDArUpa bane che. tethI duraMta che. A pramANe A zarIra azubhaaMtavALuM che, tethI azuci che. 1. ahIM abUda zabdano artha chUTI gayo hoya ke abuda zabda anupayogathI TIkAmAM AvI gayo hoya tema jaNAya che.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 119 'vidyAcat' kRti anya prakAre apavitratAnuM pratipAdana karyuM che. 'azalyapratijAratnAv' kRti jenI apavitratAno pratikAra azakya che te azakya pratikAra. jalaprakSAlana AdithI azuci dUra karavAno prakA2 lokamAM prasiddha che. urtana prasiddha che. lodhara (vanaspati) ane tUrArasavALA padArthothI za2I2ne ghasavuM te rUkSaNa. jalAdithI snAna karavuM. caMdanAdi anulepana che, arthAt caMdanAdithI zarIramAM vilepana karavuM te anulepana. viziSTa gaMdhavALA dravyonA samUhavALo padArtha dhUpa che. pragharSa eTale zarIrane (viziSTa dravyothI) ghasavuM. vAsayukti eTale paTavAsa (sugaMdhicUrNa) vagere mAlya=mALA banAvavAne yogya puSpa. Adi zabdanA grahaNathI kapUra, sugaMdhIvALo turuSka(=sugaMdhI dravyavizeSa-lobAna) ane kastUrInuM grahaNa karavuM. A viziSTa dravyomAMthI paNa A zarIranA azucipaNAne dUra karavAnuM zakya nathI. zAthI ? azudhyAtmattrAr azuci jeno AtmA=svabhAva che te azucyAtmaka. jema azucisvarUpavALA viSThAdinI azucine dUra karavAnuM azakya che tema zarIranI azucine dUra karavAnuM azakya che. zunthupaSAtatvA--ti tathA zuci(dravyo)no upaghAtaka hovAthI zarIra azuci che. uttama kalamI cokhA, dahIM, ghI ane dUdha vagere zucidravyone paNa potAnA saMparkathI vinAza karIne apavitra kare che. kAraNa ke kapUra-caMdana-kesa2 vagere sugaMdhI dravyone saMsarga mAtrathI ja azuci kare che. AthI tapAsa karAtuM sarva prakAranuM zarIra ja paramArthathI azuci che. zarIra ane tenA saMparkavALA thayelA dravyane choDI bIjI koi paNa vastu svathI azuci nathI. (zarIra potAnAthI ja azuci che. bIjI koi vastu potAnAthI azuci nathI. bIjI vastu bIjA kA2NothI azuci thAya paNa potAnAthI azuci nathI.) vaM ghasya cintayataH ityAdithI azucitvabhAvanAnA phaLane kahe chenirveda eTale aprIti, ati, udvega. zarIra upara nirvedane pAmelo jIva zarIrasaMskAra mATe prayatna karato nathI. janmanA nAza mATe ja pravarte che. A pramANe acitvabhAvanA che. sUtra-7
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 AsvabhAvanAnA svarUpane prakAzita karavA mATe kahe che- kADhavAnihAmutrApAyayuvAna phatyAti, sAmUyate jemanAthI karyagrahaNa karAya te Asrava. iMdriyo vagere Asravo che. te Asravo A lokamAM ane paralokamAM apAya doSa, pIDA ke duHkhathI yukta che. gaMgA vagere mahAnadInA pravAhanA vega samAna tIkSNa che. jevI rIte nadIno pravAha temAM paDelA tRNa-kASTha vagerene laI jAya che, e pramANe cakSu vagere Agnavo potAnA pravAhamAM paDelAne laI jAya che sanmArgathI bhraSTa kare che. akuzaLa eTale pApa athavA sAmAnyathI karmabaMdha. tene pravezavAnA dvArarUpa che, daza prakAranA dharmarUpa puNyane nIkaLavAnA kArarUpa che. jIvane chedanArA, arthAt jIva upara apakAra karanArA che. A pramANe ciMtave. athavA avadya eTale gahita. garNita cheHniMdavA yogya che ema citave. tadyathA ItyAdithI udAharaNa sahita Azravone batAve che je siddha thAya te siddha. siddha eTale vidyAsiddha. te aneka vidyAbaLathI yukta hovA chatAM paNa AkAzamAM vicaranAra, zarIra ane svara vagere ATha aMgavALA(=ATha prakAravALA) nimittane pAra pAmanAra(kuzaLa) gAgye gotravALo satyakI strIomAM AsaktacittavALo banIne mRtyu pAmyo. tathA zabdano prayoga bIjuM udAharaNa jaNAvavA mATe che. yavasa e hAthIne caravA(=khAvA) yogya ghAsavizeSa che. pramAtha eTale bhAMgavuM, cUrNa karavuM, khAvuM, pANIthI svecchA pramANe avagAha karavo ( nAhavuM ke pANImAM pravezavuM.) mavAhitisaMpanna rUti Adi zabdanA grahaNathI siMha vagere hiMsaka jaMgalI prANIothI rahita. AvA prakAranA vanamAM vicaranArA ane madathI adhika duSTa(=unmatta) thayelA hAthIo. stivanthInu ti hAthIomAM vikArone utpanna karanArI hAthaNIomAM. jevI rIte prauDha strIo vAjIkaraNa ane spardhAdithI aneka prakAre manuSyone chetare che, tevI rIte hatibaMdhakIo mUrkha hAthIone chetare che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 121 baMdha=kAbUmAM rAkhavuM. vadha=mAravuM. damana zikSAne grahaNa karavI. (hAthIone khelamAM batAvavA mATe ke laDavA mATe judI judI kaLAo zikhavADe che.) pachI (bhAra) vahana karAve che. (athavA pachI zikSAne amalamAM mUkAve che.) aMkuza eTale (aMkuzathI) prahAra karavo. pratoda eTale cAbuka, cAbukathI prahAra karavo. Adi zabdanA grahaNathI atizaya bhAra mUkavo ane yuddhakALe zastrano prahAra karavo. tathA zabdanA prayogathI anya daSTAMtane kahe che- maithunasukhanA prasaMgathI jeno garbha karAyo che evI ane parAdhIna khaccarI prasavakALe maraNane pAme che. parva ItyAdithI dASTantika arthano upasaMhAra kare che- uktanItithI baMne ya lokamAM vinAzane pAme che. tathA zabdano prayoga AsravanA anya doSone batAvavA mATe che. kAgaDo AdinAM daSTAMto jaina zAstromAM che, arthAt zAstrIya daSTAMto che. baDiza eTale gala. (gala mAchalIne pakaDavAno kAMTo.) galamAM rahela mAMsa tathA ti be udAharaNothI AzravamAM rahelA doSanuM darzana karAve che. tathA anya Azrava doSanuM pratipAdana kare che. strImAM dRSTine sthApita karanAra arjunaka 2cora mRtyu pAmyo. A daSTAMta jainazAstramAM ja che. tathA evo prayoga Azrava paNa doSa sahita che ema kahe che. pAMjarAmAM rahelA tetaranA zabdonA zravaNathI Avelo yuddha karavAnI 1. kAgaDAno A prasaMga A pramANe che- mAMsamAM Asakta banela kAgaDAe (samudranA kinAre paDelA) marelA hAthInA klevaramAM maLadvAra dvArA praveza karyo. varasAdanA kAraNe AvelA pANInA pUrathI e klevara samudranI madhyamAM AvyuM. te ja maLadvAranA mArgathI bahAra nIkaLIne sarva dizAone jotAM te kAgaDAe kyAMya vizrAmasthAna na joyuM. AthI pANImAM DUbato te maraNa pAmyo. (prazamarati prakaraNa gAthA-76). 2. arjuna coranuM dRSTAMta A pramANe che- koI vakhate arjuna corane agaDadatta sAthe yuddha thayuM. paNa agaDadatta koI rIte tene parAjita karavA samartha na banyo, tyAre teNe potAnI ati rUpavatI patnIne sarvAlaMkArathI vibhUSita karI rathanA agrabhAge besADI. tyAre te strInA rUpanA darzanathI vyAmoha pAmelo arjuna cora yuddhakaraNamAM vismRtivALo thaI strInA rUpamAM mohita thaI gayo. tyAre agaDadatte tene mArI nAkhyo. (nizIthabhASya-3194 thI 3196)
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 icchAvALo tetara pAzathI baMdhAya che. pArevo ane cAsapakSI e pramANe nAza pAme che. mRganA zikAramAM (vAjiMtra rahita) ekaluM ja gIta gAya che. saMgIta to vAMsaLI ane karatAla( jhAMjha) vagere(vAjiMtrothI yukta hoya. A pramANe A Agnavo ghaNA doSavALA ja che ema ciMtave. saMvarabhAvanAnuM nirUpaNa karavA mATe kahe che saMvarAMza mAMdratAnuM rUlyAvi AmravanA dvArone baMdha karavA=AgnavadvArono tyAga karavo te saMvara che ane te prANAtipAtanA tyAga svarUpa che. gusthApiripAnanA( rUti gumi vagere paripAlanA jemAM che te mahAvrato vagere che. Adi zabdanA grahaNathI uttaraguNone grahaNa karavA. anya sthaLe (guddhi e sthaLe) Adi zabdathI samitinuM grahaNa karavuM. guNa eTale upakArI. te upakArI che ema ciMtave. sarve hete ityAdi bhASyano artha sahelo hovAthI samajAI ja gayelo che. te vipAkavALo che. have nirjarAbhAvanAnA svarUpano nirNaya kare che- nirjarA vedanA phatyAdri nirbharavuM (nAza karavo) te nirjarA, arthAta je karmonA rasano anubhava karI lIdho che te pudgalonuM AtmapradezothI chUTA thavuM te nirjarA. vedanA eTale anubhava, arthAt teno AsvAda. vizeSathI pAkavuM te vipAka. udayAvalikAmAM praveza thavAthI rasano anubhava thayA pachInA kALe karmapudgalonuM AtmapradezothI chUTA thavuM te vipAka. vizeSathI pakAvAtA karmapugalo vizeSathI pAkI jAya eTale AtmapradezothI chUTA thaI jAya che. dhividha:' rUti, dividha evo prayoga vipAkanI sAthe saMbaMdhavALo che. kemake nirjarAnI sAthe eka arthavALo che. be prakArone batAvavA mATe kahe che- saddhipUrvaka namUnaza jenI pUrve buddhi che te buddhipUrva. je vipAkanI pUrve karmano kSaya karuM evI buddhi hoya te buddhipUrva che. buddhipUrva nahi te abuddhipUrva. te be vipAkomAM abuddhipUrva vipAka A che- naraka-tiryaMcamanuSya-devomAM jJAnAvaraNAdinuM AcchAdanAdi rUpa je phaLa teno vipAka teno udaya. vipAkarUpe bhogavAI rahelA te karmaphaLathI nirjarA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 123 rUpa je vipAka, arthAt karmakSaya karuM evI buddhi vinA karmaphaLa vipAkarUpe bhogavAI rahyuM hoya tyAre abuddhipUrvaka vipAka che. tapa ke parISaha te nArako AdithI icchAyelo nathI. AvA prakArano te vipAka pApanuM kAraNa hovAthI saMsAranA anubaMdhavALuM pApa che ema vicAre. evI nirjarAthI mokSane meLavavAnuM zakya nathI. Ane ja kahe che"bItAnuvazva:'ti kAraNa ke te karmaphaLane bhogavIne paNa saMsAramAM ja bhamavAnuM thAya che. bAra prakAranA tapathI ke pariSahajayathI karAyelo kuzaLamULa vipAka avazya buddhipUrvaka che. AvA prakArano te vipAka upakAraka ja che ema citave. kAraNa ke te vipAka zubhano anubaMdha kare che. devalokamAM te deveMdra ane sAmAnika deva Adi sthAnone pAme che. manuSyomAM cakravartI, baladeva, mahAmAMDalikAdi padone meLavIne pachI sukhanI paraMparAthI mokSane pAmaze. amAnundhaH niranubhyo vA ti, vA zabda pUrvavikalpa (zubhAnubaMdha)nI apekSAe che. tapa-pariSahajayathI karAyela sakaLa karmakSayarUpa vipAka sAkSAt mokSanuM ja kAraNa thAya che. pUrvapakSa- jo buddhipUrvaka zubhAnubaMdhavALo vipAka devAdinA phaLavALo che to AgamanI sAthe virodha Ave che. kAraNa ke AgamamAM kahyuM che keA lokanA sukha mATe (labdhi Adi pragaTAvavA) tapane na karavo, anya janmamAM sukha mATe tapane na karavo. (daza vai. a.9 u.4 sU.4) uttarapakSa- mumukSue devAdi phaLanI icchA rAkhI nathI. te to mokSa mATe ja pravarte che. aMtarAlanuM je devAdi phaLa che te AnuSaMgika che. jema ke- zeraDInA vanane siMcavAmAM ghAsa vagerenuM siMcana thaI jAya che. mumukSue devAdi phaLane ichyuM nathI. teNe tapa-pariSahajayathI mokSane prApta karavo che. mokSane meLavavA mATe tapamAM ke pariSahajayamAM je pravRtti thAya te buddhipUrvaka che ane nirAnuM kAraNa che. tethI A pramANe ciMtana karato te karmanirjarA mATe pravRtti kare che. A pramANe nirjarA bhAvanA che.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 padmAstiAyAtmam ityAdithI lokabhAvanAnA svarUpanuM nirUpaNa 124 kare che-- dharma, adharma, AkAza, pudgala ane jIva e nAmanA pAMca astikAyo che. pAMca astikAyo jenuM svarUpa che te paMcAstikAyAtmaka, paMcAstikAyAtmaka lokane AgaLa kaheze. vividha prakAravALo pariNAma jeno che te vividha pariNAmavALo. te ja vividha pariNAmane batAve che- loka utpatti-sthitivinAza-anugraha-pralayathI yukta che. utpatti pratikSaNavartinI ane kAlAMtaravartinI ema be prakAranI che. pratikSaNavartinI utpatti jANI na zakAya tevA aMtyapralayathI anumeya che. pariNAmabhAvavALA astikAyo pratikSaNa bIjI bIjI rIte utpanna thAya che. mRdravya vikharAyelA mRbhAvane choDIne piMDAdirUpe pariName te kAlAMtaravartinI utpatti che. sthiti eTale rahevuM. kema ke astikAyarUpe sadA rahe che. astikAyo dharmAstikAyAdi saMjJAne choDatA nathI tathA vacana, artha ane paryAyothI sadA rahe ja che. anyatA eTale utpatti-sthitithI bhinnapaNuM, arthAt vinAza. vinAza paNa kSaNika ane kAlAMtaravartI ema be prakAre che. vastunuM vivakSita kSaNathI bIjI kSaNe bhinnapaNuM avazya thAya che. AthI avasthAMtaranI prApti e ja vinAza che. niranvaya vinAza kyAMya nathI. sthiti ane utpatti jIvone anugraha karanArI che. utpanna thayelo ane rahelo ghaTa jalAharaNarUpe ane jaladhAraNarUpe anugraha kare che. vinAza saMjJAvALo kAlAMtarabhAvI pralaya paNa anugraha karanAro thAya che. jemake kuMDalanA arthIne kaDAno vinAza. AthI ja utpatti AdithI yukta loka utpatti Adi pariNAma svabhAvavALo che. jIva-ajIvanuM AdhArakSetra e loka che. AthI ja vitrasvabhAvam citra-vividha prakAravALo svabhAva-svarUpa jenuM che te citrasvabhAva. loka sukha-duHkha-prakarSa-apakarSa svarUpa che ane karmapariNAma vicitra che. AthI loka citra svabhAvavALo che.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 125 "parva AvitatastattvajJAnavizuddhirmavati ti ukta rIte lokasvarUpanuM ciMtana karanArane te jIvAdi padArthonuM nirmaLa zaMkAdi doSathI rahita jJAna thAya che. jema ke bhagavAne kahyuM che ke "sarvasthAno azAzvata che." (hamaNAM ja) jenuM varNana karyuM che tevA lokamAM kyAreya koipaNa sthAna zAzvata nathI ke jyAM AtmAnI nitya rahenArI nivRtti thAya" ema (loka bhAvanA dvArA) kahe che. paralokanI apekSAthI rahita jIvanI cittavRtti mokSa mATe ja upayogI thAya che. A pramANe lokabhAvanA che. nArI saMsAre ityAdithI bodhidurlabha bhAvanAnuM nirUpaNa kare che- nAvI rUti sarvakALa rahenArA saMsAranI narakAdi gatimAM kevA svarUpathI rahenArA ? ethI kahe che- "tevu tevu mavagrahaLavuM', te ja narakatiryaMca-manuSyadevonA bhavajanmomAM cakranI jema pharI pharI anaMtavAra paribhramaNa karatA vividha prakAranA zArIrika-mAnasika duHkhothI cakhAyela( herAna karAyela) tattvArthaazraddhA-avirati-pramAdakaSAyAdithI dUSita mativALA ane jJAnAvaraNAdinA udayathI parAbhava pAmelA jIvane samyagdarzana-virati-apramAda-kaSAyAbhAvathI vizuddha evo bodhidurlabha che. ahIM vibhaktinA pariNAmathI( pheraphArathI) saMbaMdha joDavo, arthAt santo: durtama evA prayoganA sthAne natunA kurtA (jIvathI duHkhathI meLavI zakAya che) ema karavuM. bodhi zabdathI ahIM cAritra ja vivakSita che. athavA pAThAMtara che. ( a nAvidharvartamo bhavati evo pATha che.) samyagdarzanAdi e ja bodhi che. jemAMthI saghaLA zaMkAdi doSo dUra thayA che (ane ethI) je saghaLA zaMkAdi doSothI rahita che te samyagdarzanAdi bodhi duHkhathI meLavAya che. A pramANe bodhinA durlabhapaNAne ciMtavatA evA tene bodhine pAmIne pramAda na thAya. A pramANe bodhidurlabhatva anuprekSA che. 1. vAkyano saMbaMdha jaLavAI rahe e mATe jJAnAvaraghuvayamUita e padano TIkArtha anuvAdamAM lakhyo nathI.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-7 svAkhyAtadharmabhAvanAnuM pratipAdana karatA bhASyakAra kahe che-- 'samya varzanadAra:'tyAdri tattvabhUta jIvAdi padArthonI zraddhA e samyagdarzana che. te dvAra=mukha che je dharmanuM te samyagdarzanadvAra. samyagdarzanamAM sthiratA thayA vinA mahAvratAdithI lAbha thato nathI. samyagdarzana dharmanA anuSThAnanA(AcaraNanA) pahelA ja dvArarUpa che ema (samyagdarzanadvAra evA) vizeSaNathI jaNAve che. samyagdarzana dvArA dharmamAM praveza thAya che. pAMca mahAvrato jenuM sAdhana che te paMcamahAvratasAdhana. AnAthI saghaLA mUlaguNa-uttaraguNonuM grahaNa samajavuM. 126 AcArAMgathI dRSTivAda sudhI bAra aMgo arihaMtapraNIta Agama che. tenAthI upadiSTa che tattva je dharmanuM te dvAdazAMgopadiSTatattva. dharma eTale cAritradharma. gupti-samitiothI paripAlana'vizuddhavyavasthAna che jenuM te guptyAdivizuddhavyavasthAna. paripAlana eTale parirakSaNa. vizuddha eTale nirmaLa. vyavasthAna eTale svarUpamAM rahevuM. narakAdi cAra saMsAra che. tenAthI nirvAhaka eTale pAra pamADanAra. muktAvasthAmAM dharmano abhAva thai jato nathI ema kahe cheni:zreyasaprApaH rUti, nizcita zreya te niHzreyasa. saghaLA karmothI rahita jIvanuM potAnA AtmAmAM ja rahevuM e niHzreyasa kahevAya che. dharma niHzreyasane pamADanAra che, arthAt anyaparyAyane utpanna karanAra che. 'paravi:'rUti yaza ane vaibhavAdithI yukta, saghaLA jJAnane prApta karanArA ane tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI tIrthanA sthApaka bhagavAna paramarSi che. 1. bhASyamAM samiti zabda ane paripAlana zabda che ja nahi. moTI TIkA ane A TIkA e baMnemAM samiti zabda ane paripAlana zabda umerAyo che. bhASyanA pATha pramANe gupti AdithI vizuddha che vyavasthAna jenuM e guptyAdivizuddhavyavasthAna. Ama samAsa vigraha saraLa rIte thAya che. Adi zabdathI samitionuM grahaNa karI zakAya. gupti AdithI eTale gupti AdinA paripAlanathI. gupti AdinA paripAlanathI cAritradharma potAnA svarUpamAM rahe che.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 127 arham eTale vaMdana-pUjAne yogya. te bhagavAna arihaMtathI amogha vacanathI dharma sAro kahevAyo che. aho zabda AzcaryamAM che. bIjA koi vaDe Avo dharma kahevAyo nathI. sAro eTale utsarga-apavAdarUpa. dharma utsarga-apavAdarUpa kahyo che. A pramANe dharmasvAkhyAtatvanuM ciMtana karatA ene mArgathI patita na thavAmAM ane mArganA AcaraNamAM sthiratA thAya che. mArga eTale ratnatrayarUpa muktino mArga athavA svarUpa, arthAt svarUpamAM rahevuM e muktimArga che. te mArgathI patana na thavuM te acyavana. tad padano mArganI sAthe saMbaMdha che, arthAt tav pada mArganuM vizeSaNa che. te mArganuM anuSThAna eTale zraddhA rAkhavI. svAdhyAya karavo eTale kriyAone AcaravI=karavI. (ahIM zraddhAthI samyagdarzanane, svAdhyAyathI jJAnane ane kriyAothI cAritrane jaNAvyuM che.) paramArthathI yathokta kriyAo karavI te ja 'mArgathI apatana' che. A pramANe A dharmasvAkhyAtatva anuciMtana anuprekSA che. (9-7) bhASyAvataraNikA - uktA anuprekSAH / parISahAnvakSyAmaH / bhASyAvataraNikArtha-- bhAvanAo kahI. pariSahone kahIzuM. TIkAvataraNikA - uktA anuprekSAH sodAharaNAH samprati parISahAn vakSyAma iti pratijAnIte , TIkAvataraNakArtha udAharaNothI sahita bhAvanAo kahI. have pariSahone kahIzuM evI pratijJA kare che-- pariSahano artha ane hetu- mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH // 9-8 // sUtrArtha-- mokSamArgathI patana na thAya e mATe ane nirjarA mATe je sahana karavA yogya che te pariSaho che. (9-8) 1. bhagavAnanI dezanA kyAreya niSphaLa na jAya ethI ahIM 'amogha vacanathI' ema kahyuM che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-8 bhASyaM- samyagdarzanAdermokSamArgAdacyavanArthaM karmanirjarArthaM ca pariSoDhavyAH parISahA iti // 9-8 // bhASyArtha- samyagdarzana vagere mokSamArgathI patana na thAya mATe ane karmonI nirjarA thAya mATe sahana karavA yogya che te pariSaho che. (9-8) TIkA- arthazabdaH pratyekamabhisambadhyate, mArgAcyavanArthaM nirjarArthaM, parISahasahane mArgAcyavanaM prayojanaM, kadAcit kliSTacittaH klIbatvAt tatsahanApravRttaH sanmArgAt pracyavetApi atastatsahanAdaraH, mArgasthasya tu samyagadhisahamAnasya gireriva niSprakampacetaso nirAkulikadhyAnasya jAyate karmanirjarA, etadevAha-samyagdarzanAderityAdi tattvArthazraddhAnAdilakSaNo mArgo nirvRterAtyantikyAH tasmAnmArgAn mA pracyutirbhaviSyatIti sahyante parISahAH, tathA jJAnAvaraNAdikarmakSapaNArthaM pariSoDhavyAH parISahAH, siddhiprAptikAraNasaMvaravighnahetavaH pariSoDhavyA parISahA iti nirvacanaM, samantAdApatantaH kSutpipAsAdayo dravyakSetrakAlabhAvApekSAH SoDhavyAH sahitavyA parISahAH bhaNyante parisahyanta iti parISahAH // 9-8 // TIkArtha- arthazabdano mAvanArtha nirnArtha ema pratyekanI sAthe saMbaMdha che. pariSahone sahavAmAM mArgathI apatana prayojana che. kyAreka saMkliSTacittavALo te sattvahIna hovAthI pariSadone sahana na karato mArgathI patita paNa thAya. AthI pariSahone sahana karavAmAM Adara prayatna karavo joIe. mArgamAM rahelA, pariSadone samyapha sahana karatA, parvatanI jema sthira cittavALA, vyAkulatA rahita dhyAnavALAne karmanirjarA thAya che. Ane ja bhASyakAra kahe che. sagarjanA rUtyAdri AtyaMtika(=nAza na pAme tevA) mokSano tattvArthazraddhAna Adi mArga che. e mArgathI patana na thAya e mATe pariSado sahana karavAmAM Ave che tathA jJAnAvaraNIya vagere karmono kSaya karavA mATe pariSado sahana karavA joie. siddhi prAptinuM kAraNa evA saMvaramAM vighnanA hetuo che ane tethI je sahana karavA yogya che te
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 129 pariSaho che. AvI pariSahazabdano vyutpattithI thato artha che. cAre bAjuthI AvI paDatA, dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAvALA sudhApipAsA vagere sahana karavA yogya che tethI pariSaho kahevAya che. je sahana karAya te pariSaho. (9-8) pariSaho keTalA che, kayA nAmavALA che athavA kevA svarUpavALA che tene kahe che- bhASyAvataraNikA- tdythaabhASyAvataraNikArtha- te A pramANe- TIkAvataraNikA- kiyantaste kiM nAmAnaH kiMsvarUpA vetyAhatadyatheti saGkhyAdinirUpaNopakramaNam / TIkAvataraNikArtha- te A pramANe evuM kathana saMkhyAdinuM nirUpaNa karavA mATe prAraMbha che= prAraMbha karavA mATe che. pariSadokssutpipaasaashiitossnndNshmshknaagnyaartistriicryaashyyaanissdyaakroshvdhyaacnaa'laabhrogtRnnsprshmlstkaarpurskaarprjnyaajnyaanaadrshnaani // 1-9 // sUtrArtha- sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, nAnya, arati, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcana, alAbha, roga, tRSNasparza, mala, satkAra-puraskAra, prajJA, ajJAna ane adarzana ema (bAvIsa) pariSaho che. (9-9) " bhASyaM- kSutparISahaH pipAsA zItaM uSNaM daMzamazakaM nAgnyaM aratiH strIparISahaH caryAparISahaH niSadyA zayyA AkrozaH vadhaH yAcanaM alAbhaH rogaH tRNasparzaH malaM satkArapuraskAraH prajJAjJAne adarzanaparISaha iti / ete dvAviMzatidharmavighnahetavo yathoktaM prayojanamabhisandhAya rAgadveSau nihatya parISahAH -pariSoDhavyA bhavanti /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-9 paJcAnAmeva karmaprakRtInAmudayAdete parISahAH-prAdurbhavanti / tadyathA / jJAnAvaraNavedanIyadarzanacAritramohanIyAntarAyANAmiti // 9-9 // bhASyArtha- kSudhApariSaDa, pipAsA, zIta, 31, zamaza, nAnya, bhati, strIpariSaDa, yapiriSaTha, niSadhA, zayyA, moza, 15, yAyanA, mAmA, ro, tRsparza, bhAta, sat2-522712, prazau, ajJAna ane adarzana pariSaha che. dharmamAM vijJanuM kAraNa evA A bAvIsa pariSado yathokta prayojanane vicArIne ane rAga-dveSane haNIne sahana karavA yogya che. pAMca ja karmaprakRtionA udayathI e pariSaho pragaTe che. te A pramANe - jJAnAvaraNa-vedanIya-darzanamohanIya-cAritramohanIyasNtshyn| yathI pariSada pragaTe che. (8-8) TIkA- kSutpipAsAdayaH parISahA dvAviMzatiH, nAmato'pi kSudAdinAmAnaH svarUpamapi ca zabdArthenAveditameva, saGkhyAdInAM trayANAmapi pradarzanaM karoti bhASyakAra:-kSutparISahaH 1 pipAsA 2 zItaM 3 uSNaM 4 daMzamazakaM 5 nAgnyaM 6 aratiH 7 strIparISahaH 8 caryAparISahaH 9 niSadyA 10 zayyA 11 AkrozaH 12 vadhaH 13 yAcanaM 14 alAbhaH 15 rogaH 16 tRNasparzaH 17 malaH 18 satkArapuraskArau 19 prajJA 20 'jJAne 21 adarzana 22 parISaha iti, tatra kSutparISahaH kSudvedanA muditAM Agamavihitena vidhinA zamayato'neSaNIyaM pariharataH kSutparISahajayo bhavati, aneSaNIyagrahaNe tu na vijitaH syAt kSutparISahaH 1, evaM pipAsAparISaho'pi, eSaNIyabhAve tu prANidayAvatA samastamaneSaNIyaM pariharatA zarIrasthitiH kAryA 2, zItaparISahajayastu zIte patati mahatyapi jIrNavasanaH paritrANavarjito nAkalpyAni vAsAMsi gRhNAti zItatrANAya, Agamavihitena vidhinA
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ suutrzrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 131 eSaNIyameva kalpAdi gaveSayet paribhuJjIta vA, no'pi zItArto'gni jvAlayet, anyajvAlitaM vA nAseveta, evamanutiSThatA zItaparISahajayaH kRto bhavati 3, evamuSNatapto'pi jalAvagAhasnAnavyajanavAtAn varjayed, abhidhArayet chAyAdi vA, ata uSNamApatitaM samyak sahate, naivAtapazItoSNatrayAd bIbheti 4, daMzamazakAdibhirdazyamAno'pi na tataH sthAnAdapagacchet, na ca tadapanayanArthaM dhUmAdinA yateta, na ca vyajanAdinA nivArayedityevaM daMzamazakaparISahajayaH kRtaH syAt, nAnyatheti 5 / / nAgnyaparISahastu na nirupakaraNataiva digambarabhautAdivat, kiM tarhi ?, pravacanoktena vidhAnena nAgnyaM, pravacane tu dvividhaH kalpaH-jinakalpaH sthavirakalpazca, tatra sthavirakalpe pariniSpannaH jinakalpI bhavati, tatra krameNa dharmazravaNasamanantaraM pravrajyApratipattiH, tato dvAdaza varSANi sUtragrahaNaM, pazcAdvAdaza varSANyarthagrahaNaM, tato dvAdaza dezadarzanaM, kurvanneva ca dezadarzanaM niSpAdayati ziSyAn, ziSyaniSpatteranantaraM pratipadyate'bhyudyatavihAraM, sa ca trividho-jinakalpaH zuddhiparihAraH yathAlandazca, tatra jinakalpapratipattiyogya eva jinakalpaM pratipattukAmaH prathamameva tapaHsattvAdibhAvanAbhirAtmAnaM bhAvayati, bhAvitAtmA ca dvividhe eva parikarmaNi pravarttate, yadi pANipAtralabdhirasti tatastadanurUpameva parikarma ceSTate, atha pANipAtralabdhirnAsti tataH pratigrahadhAritvaparikarmaNi pravarttate, tatra yaH pANipAtralabdhisampannastasyopadhiravazyaMtayA rajoharaNaM mukhavastrikA ca, kalpagrahaNAt trividhazcaturvidhaH paJcavidho vA, pratigrahadhAriNastu navaprakAro'vazyaMtayA, kalpagrahaNAd dazavidha ekAdazavidho dvAdazavidho vA upadhirAgame'bhihitaH, evaMvidhaM nAgnyamiSTaM,
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-9 dazavidhasAmAcAryAM cemAH paJca teSAM sAmAcArya:-AcchanA mithyAduSkRtamAvazyakI niSIdhikI gRhasthopasampacca, uparitanI vA triprakArA sAmAcArI, AvazyakyAdikA, zrutasampadapi teSAmAcAravastu navamasya pUrvasya jaghanyataH, tatra hi kAlaH parijJeyo nyakSeNa utkRSTena daza pUrvANi bhinnAni, na sampUrNAni, vajrarSabhanArAcasaMhananAzca te vajrakuDyakalpadhRtayaH, sthitirapi teSAM kSetrAdikA'nekabhedA, kSetratastAvat janmanA sadbhAvena ca sarvAsveva karmabhUmiSu, saMharaNataH kadAcit karmabhUmAvakarmabhUmau vA, avasarpiNyAM kAlataH tRtIyacaturyoH samayoH janma, tricaturthapaJcamISu sadbhAvaH, caturthyAM labdhajanmA paJcamyAM pravrajati, utsappiNyAM duSSamAdyAsu triSu kAlavibhAgeSu janma, dvayostu sadbhAvaH, sAmAyikacchedopasthApyayorjinakalpapratipattiH caraNayoH, evaM tIrthaparyAyAgamavedAdikA'pi sthitirupayujyAgamAnusAreNa vAcyA, nanu ca acelakAdirdazavidhaH kalpastatrAcelakyaM sphuTamevoktaM , tatra madhyamatIrthakaratIrthavarttinAM sAmAyikasaMyatAnAM caturvidhaH kalpo'vasthito'vazyaMtayA karaNIyaH, yathAha "zayyAtarapiNDatyAgaH kRtikarma ca tathA vratAdezaH / puruSajyeSThatvaM ca hi catvAro'vasthitAH kalpAH // 1 // " SaDvidhazcAnavasthitakalpaH, yathoktaM"AcelakyauddezikanRpapiNDatyAgamAsakalpAzca / varSAvidhiH pratikramaNavidhAnaM cAnavasthitAH kalpAH // 1 // " AdyacaramatIrthaGkaratIrthavarttinAM tu dazavidho'pyavasthitaH kalpaH / "asya tu punarbhagavatastIrthaGkaravarddhamAnacandrasya / sthita eveSTaH kalpaH sthAneSu dazasvapi yathAvat // 1 // " kiM punaH kAraNametadevaM tIrthakRtAM viSamamupadezanaM ?, "ArjavajaDA anArjavajaDAzceti vRSabhavIratIrthakAlabhavAH / manujA yasmAttasmAt kalpaH sthita eva sa proktaH // 1 // "
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ suutrzrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 133 __ satyamuktaM, AcelakyamuktaM tattu yathoktaM tathA karttavyaM, tIrthakRtkalpastAvadanya eva, matizrutAvadhijJAninaH pratipannacAritrAstu caturjAnina iti yuktameva teSAM pANipAtrabhojitvam, ekadevadUSyaparigrahAzca, sAdhavastu tadupadiSTAcArAnuSThAyino jIrNakhaNDitAsarvatanuprAvaraNAH zrutopadezena vidyamAnaivaMvidhavAsaso'pi acelakA eva, yathA ApagottaraNe zATakapariveSTitazirAH puruSo nagna ucyate savastrako'pi, tathA'tra guhyapradezasthaganAya gRhItacolapaTTako'pi nagna eveti, yoSit kAcit parijIrNazATikAparidhAnA tantuvAyamAha-'nagnA'haM dehi me zATikA' iti, evaM sAdhavo'pyamahAdhanamUlyAni khaNDitAni jIrNAni ca bibhrataH zrutopadezAddharmabuddhyA nAgnyabhAja eveti, cAritrasUtre zuddhaparihArikAn vakSyAmaH, yathAlandikAstu bhaNyante, landamiti kAlasyAkhyA, tacca paJcarAtraM, teSAM hi paJcako gacchaH, sAmAcArI tu teSAM jinakalpikaistulyA sUtrapramANabhikSAcaryAkalpAn vihAya, tatrAparisamAptAlpasUtrArthAstu gacchapratibaddhAH, tatra kecijjinakalpikAH yathAlandinaH, tatra jinakalpikA niSpratikarmazarIrAH samutpannarogAzcikitsAyAM na pravartante, netramalyAdyapi nApanayanti, sthavirakalpAstUtpannarogaM gacche prakSipati, gaccho'pi prAsukaiSaNIyena karma karoti bheSajAdinA, sthavirakalpikAzcaikaikapratigrahadhAriNaH saprAvaraNAH, jinakalpikAnAM tu vastrapAtrANi bhAjyAni, ekatra paJcarAtracAriNa ete, gaNapramANaM jaghanyatastrayo gaNAH zataza utkRSTaH, bhikSAcaryA tu teSAM paJca paJcaiva, ekavIthau carantaH paJcabhiH SaTkairmAsakalpaM pratisamApayanti, sthitAsthitakalpayoH zuddhayorapi te bhavanti, evamete jinakalpikAdayo gacchanirgatAH, tatra yadyevaMvidhaM nAgnyamiSyate tato nAgamoparodhaH, atha paridhAnakaparityAgamAnaM tatastadapramANakaM na manAMsi prINayati jainendrazAsanAnusAriNAmiti, sthavirakalpikAstu caturdazavidhopadhaya utsargApavAdavyavahAriNaH aupagrAhikopadhidhAriNazca evaM
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtrajinakalpAdInAM gacchavAsinAM ca pAramArSapravacanAnusAriNAM nAgnyaparISahajayaH sambhavatIti nAnyeSAm 6, __ aratirutpadyate kadAcidviharatastiSThato vA, sUtropadezAt tatrotpannAratinApi samyagdharmArAmaratinaiva bhavitavyaM, evamaratiparISahajayaH 7, syAditi, na strINAmaGgapratyaGgasaMsthAnahasitalalitavibhramAdiceSTAH cintayet na jAtuciccakSurapi tAsu nivezayet mokSamArgArgalAsu kAmabuddhyA, evaM strIparISahajayaH kRto bhavati, 8, varjitA'lasyaH grAmanagarakulAdiSvaniyatavasatinirmamatvaH pratimAsaM caryAmAcaredityevaM caryAparISahajayaH 9, niSIdantyasyAmiti niSadyA-sthAnaM strIpazupaNDakavivarjitamiSTAniSTopasargajayinA tatrAnudvignena niSadyAparISahajayaH kAryaH 10, zayyA-saMstArakazcampakAdipaTTo vA mRdukaThinAdibhedenoccAvacaH, pratizrayo vA pAMzUtkarapracuraH zizire bahudharmako vA tatra nodvijeta kadAcaneti zayyAparISahajayaH 11, AkrozaH aniSTavacanaM tad yadi satyaM kaH kopaH ? zikSayati hi mAmayamupakArI na punarevaM kariSyAmIti, asatyaM cet sutarAM kopo na kartavya ityAkrozaparISahajayaH 12, vadhaH-tADanaM pANipANilatAkazAdibhistadapi zarIrakamavazyaMtayA vidhvaMsata eveti matvA samyak sahitavyam, anyadevedamAtmanaH pudgalasaMhatirUpaM, AtmA punarna zakyata eva dhvaMsayitumataH svakRtakarmaphalamupanatamidaM mameti samyak sahamAnasya vadhaparISahajayaH 13, yAcanaM-mArgaNaM bhikSorvastrapAtrAnnapAnapratizrayAdeH parato labdhavyaM sarvameva sAdhunA ato yAcanamavazyameva kAryamityevaM yAJcAparISahajayo vidheyaH 14,
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ suutrzrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 135 alAbhastu yAcite sati pratyAkhyAnaM vidyamAnamavidyamAnaM vA na dadAti yasya svaM tat, kadAcidvA datte, alpaM vA kadAcit paraH, kastatrAparitoSo na yacchati sati ? yathoktaM-"bahuM paraghare atthI'tyAdi, alAbhe ca prasannAtmanaiva bhavitavyaM alAbhaparISahajayaH 15, rogo-jvarAtisArakAsazvAsAdistasya prAdurbhAve satyapi na gacchanirgatAzcikitsAyAM pravarttante, gacchavAsinastvalpabahutvAlocanayA samyak sahante, pravacanoktena vA vidhinA pratikAramAcarantIti rogaparISahajayaH 16, azuSiratRNasya darbhAdeH paribhogo'nujJAto gacchanirgatAnAM, gacchavAsinAM ca, tatra yeSAM zayanamanujJAtaM ? nizAyAM te tAn darbhAn bhUmAvAstIrya saMstArakottarapaTTakau ca darbhANAmupari vidhAya zerate, caurairupakaraNApahRto vA pratanukasaMstArakAdipaTTako vA atyantajIrNatvAttRNAdyapi taM paruSakuzadarbhAditRNasaMsparzaM samyagadhisahate yastasya tRNaparISahajayaH 17, rajaH-parAgamAtraM malastu svedavArisamparkAt kaThinIbhUto vapuSi sthiratAmito grISmasampAtajanitadharmajalAdArdratAM gato durgandhirmahAntamudvegamApAdayati, tadapanayanAya kadAcidabhiSekAdyabhilASaM na karotIti malaparISahajayaH 18, satkAro-bhaktapAnavastrapAtrAdinA parato yogaH puraskAraH-sadbhUtaguNotkIrtanaM vandanAbhyutthAnAsanAdivyavahArazca, tatrAsatkArito'puraskArito vA na dveSaM yAyAt na dveSayecca manovikAreNAtmAnamiti satkArapuraskAraparISahajayaH 19, prajJAyate'nayeti prajJA-buddhyatizayaH tasmAttatprAptau na garvamudvahata iti prajJAparISahajayaH 20, prajJApratipakSaNApyabuddhikatvena parISaho bhavati, nAhaM kiJcijjAne mUryo'haM sarvaparibhUta ityevaM paritApamupAgatasya parISahastadakaraNAt karmavipAko'yamiti parISahajayaH,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-9 jJAnaM tu zrutAkhyaM caturdaza pUrvANyekAdazAGgAni samasta zrutadharo'hamiti garvamudvahate, tatrAgarvakaraNAt jJAnaparISahajayaH, jJAnapratipakSeNApyajJAnenAgamazUnyatayA parISaho bhavati, jJAnAvaraNodayAt kSayopazamodayavijRmbhitametaditi, svakRtakarmmaphalaparibhogAdapaiti tapo'nuSThAnena vetyevamAlocayato jJAnaparISahajayo bhavati 21, 136 adarzanaparISahastu sarvapApasthAnebhyo virataH prakRSTatapo'nuSThAyI niHsaGgazcAhaM tathApi dharmmAdharmmAtmadevanArakAdibhAvAnnekSe ato mRSA samastametaditi adarzanaparISahaH, tatraivamAlocayed-dharmmAdharmau puNyapApaphalalakSaNau yadi karmmarUpau pudgalAtmakau tatastayoH kAryadarzanAdanumAnasamadhigamyatvaM, atha kSamAkrodhAdI dharmmAdharmau tataH svAnubhavatvAdAtmapariNAmarUpatvAt pratyakSavirodhaH, vijJAnAtmakatvAdAtmanaH na pralambho vidyata eva, devAstvatyantaratasukhAsaktatvAnmanuSyaloke ca kAryAbhAvAd duSSamAnubhAvAcca na darzanagocaraM prayAnti, nArakAstu tIvra vedanArttAH pUrvakRtakarmmodayanigaDabandhanavazIkRtatvAdasvatantrAH kathamAyAntItyevamAlocayataH adarzanaparISahajayo bhavati 22 / itizabda iyattApradarzanArthaH, eta iti kSudAdayo'darzanAntAH pratyakSIkRtAH dvAviMzatiriti, na nyUnAH, nAdhikAH, kSamAdidazalakSaNasya dharmmasya vighnahetavaH antarAyakAraNabhUtAH / yathoktaM saMvarAkhyaM prayojanamabhisamIkSyAbhisandhAya saMvaraphalaM cAbhisandhAya mokSaM rAgadveSau nihatyeti, kecidrAgAdudayamAsAdayanti kecidveSAdityataH sarva evaite prAduHSyanti, samApatitAH samantAt pariSoDhavyA bhavantIti / 'paJcAnAmeva ce' tyAdinA sUtraM sambadhnAti, paJcAnAmeva, na SaNNAM, na catasRNAM karmmaprakRtInAM udayAdvipAkAd dvAviMzatiH parISahA: samupajAyante, kAH punastAH paJca karmmaprakRtaya iti nAmagrAhamAcaSTe
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 137 jJAnAvaraNasya vedyasya mohanIyasya tathA mohanIyaM dviprakAra-darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ca, tathA'ntarAyasyetyevametAsu paJcasu prakRtiSu // 9-9 // TIkArtha- sudhA-pipAsA vagere bAvIsa pariSaho che. nAmathI paNa sudhA vagere nAmavALA che. svarUpa paNa zabdanA arthathI jaNAvyuM ja che. saMkhyA vagere (saMkhyA, nAma ane svarUpa e) traNeyane bhASyakAra batAve che (1) sudhA- sudhAvedanA AdithI sudhApariSaha thAya che. Agamokta vidhithI sudhAne zamAvanArA ane aneSaNIyano tyAga karatA munine sudhApariSahano jaya thAya che. aneSaNIya levAmAM sudhApariSaha jitAyelo na thAya. (2) pipAsA- e pramANe pipAsApariSaha vize paNa jANavuM. eSaNIya maLe to prANIo pratye dayAvALA munie sarva aneSaNIyano tyAga karIne zarIrano nirvAha karavo joie. (3) zIta- ghaNI paNa ThaMDI paDatI hoya tyAre jIrNavastravALA ane (ethI ja) rakSaNa rahita evA muni ThaMDInA rakSaNa mATe akathya vastrone na le. AgamavihitavidhithI eSaNIya ja vastra vagerenI gaveSaNA kare ke paribhoga kare paNa ThaMDIthI pIDita muni agnine na saLagAve ke anyathI saLagAvAyelA agninuM sevana na kare. A pramANe karatA munithI zItapariSahano jaya karAyelo thAya. (4) uSNa- e pramANe garamIthI tapelo paNa muni jaLamAM na praveze, snAna na kare, paMkhAthI pavana na nAkhe athavA chAyA Adine dhAraNa kare. AnAthI (varjana ane dhAraNathI) AvI paDelI garamIne samyapha sahana kare. taDako, ThaMDI ane garamI e traNeyathI gabharAya nahi. (5) daMzamazaka- dezamazaka (daMza mAranArA mazaka) AdithI dezAI rahyo hovA chatAM te sthAnathI khase nahi ane dezamazakane dUra karavA mATe dhUmADo vagere na kare, paMkhA AdithI dezamazakane dUra na kare. A rIte daMzamazakapariSahano jaya karAyelo thAya, bIjI rIte nahi.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-9 (6) nAnya- digaMbara ane bhauta sAdhu AdinI jema upakaraNano abhAva ja nAnya nathI. to nAnya zuM che? zAstrokta vidhithI nAnya che. zAstramAM jinakalpa ane sthavirakalpa ema be prakArano kalpa che. temAM virakalpamAM paripUrNasiddha thayela jinakalpI thAya che. sthavirakalpamAM dharmazravaNa pachI pravrajyAno svIkAra thAya, pachI bAra varSa sudhI sUtrone grahaNa kare, pachI bAra varSa sudhI arthane grahaNa kare, pachI bAra varSa dezadarzana kare, dezadarzanane karato ja ziSyone meLave, ziSyonI prApti pachI abhyaghatavihArane svIkAre. abhyadyata vihAra jinakalpa, parihAravizuddhi ane yathAlaMda ema traNa prakArano che. temAM jinakalpanA svIkArane yogya ja jinakalpane svIkAravAnI icchAvALo sAdhu pahelAM ja tapa ane sattva Adi bhAvanAothI potAne bhAvita kare. bhAvita AtmA be prakAranA ja parikarmamAM pravarte che. jo pANipAtranI labdhi hoya to tene anurUpa ja parikarma kare. jo pANipAtranI labdhi na hoya to pAtrane dhAraNa karavAnA parikarmamAM pravarte. temAM je pANipAtralabdhithI yukta hoya tene rajoharaNa ane muhapatti e be upAdhi avazya hoya. (pANipAtralabdhisaMpanna be prakAranA hoya. vastradhArI ane vastrarahita. temAM vadhArIne) vastragrahaNane AzrayIne traNa prakAranI, cAra prakAranI ke pAMca prakAranI upAdhi hoya. (jo eka kapaDo rAkhe to traNa prakAranI, be kapaDA rAkhe to cAra prakAranI ane traNa kapaDA rAkhe to pAMca prakAranI upAdhi hoya.) pAtra dhAraNa karanArane avazya nava prakAranI upadhi hoya. (have jo te vastradhArI hoya to) vastragrahaNane AzrayIne daza prakAranI, agiyAra prakAranI ke bAra prakAranI upAdhi AgamamAM kahI che. (eka kapaDo rAkhe to daza prakAranI, be kapaDA rAkhe to agiyAra prakAranI ane traNa kapaDA rAkhe to bAra prakAranI thAya.) AvA prakAranuM nAnya ISTa che. 1. hAthamAM game teTalAM AhAra-pANI levA chatAM biMdu mAtra paNa nIce na paDe tevI labdhi te pANipAtralabdhi che. 2. rajoharaNa, muhapatti, pAtra, pAtrabaMdhana, pAtrasthApana, puMjaNI, paDalA, rajastrANa, guccho.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-9 139 daza prakAranI sAmAcArImAM jinakalpIne pAMca sAmAcArI hoya. te pAMca sAmAcArI A che- ApRcchanA, mithyAduSkRta, AvazyakI, niSIpikI ane gRhasthopasaMpad athavA uparanI AvazyakI vagere traNa sAmAcArI hoya. temanI zrutasaMpatti paNa jaghanyathI navamA pUrvanI AcAravastu sudhI hoya. AcAravastumAM kALa jANavA yogya che, arthAt AcAravastune je jANe te sUtrapATha AdithI ATalA sUtrano pATha thayo mATe ATalo kALa thayo ItyAdi rIte kALane jANI zake che. utkRSTathI kaMIka nyUna daza pUrve hoya, paNa daza pUrve saMpUrNa na hoya. vajaRSabhanArA saMtananavALA te vajanI bhIMta samAna vairyavALA hoya. temanI sthiti paNa kSetra vagerene AzrayIne aneka prakAranI che. kSetrane AzrayIne janmathI ane sadUbhAvathI saghaLI karmabhUmiomAM hoya, saMharaNanA kAraNe kyAreka karmabhUmimAM ke akarmabhUmimAM hoya. kALane AzrayIne avasarpiNImAM trIjA-cothA ArAmAM janma ane trIjA-cothApAMcamA ArAmAM sadbhAva hoya. cothA ArAmAM janmelo pAMcamA ArAmAM dIkSA le. utsarpiNImAM duSyamA vagere traNa kAla vibhAgomAM janma ane bemAM sadbhAva hoya. jinakalpano svIkAra sAmAyika ane chedopasthApanIya cAritramAM hoya. A pramANe tIrtha, paryAya, Agama ane veda AdinI paNa sthiti upayoga rAkhIne AgamanA anusAre kahevI. pUrvapakSa-acelaka vageredaza prakArano kalpa che. temAM Acelakya spaSTa ja kahevAyela che. temAM madhyama tIrthakaronA tIrthamAM rahelA sAmAyikacAritrI sAdhuono cAra prakArano kalpa avasthita che avazya karavA yogya che. kahyuM che ke- "zayyAtarapiMDano tyAga, vaMdana, cAravrato ane puruSapradhAnatAe cAra kalpo avasthita che." (1) cha prakArano kalpa anavasthita che. kahyuM che keAcelakya, zika, rAjapiMDatyAga, mAsakalpa, cAturmAsa ane
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-9 pratikramaNa e cha kalpo anavasthita che. "pahelA-chellA tIrthaMkaranA tIrthamAM rahelA sAdhuonodazeya prakArano kalpa avasthita che." A bhagavAna tIrthaMkara vardhamAnarUpa caMdrano dazeya sthAnomAM yathAvat sthita ja kalpa ISTa che." prazna- A pramANe tIrthakaronA viSama upadezamAM zuM kAraNa che? uttara-RSabha tIrthakaranA kALamAM manuSyo saraLa ane jaDa hoya che ane vIra tIrthakaranA kALamAM manuSyo vakra ane jaDa hoya che. A kAraNe sthita ja kalpa kahyo che. tamoe sAcuM kahyuM che, Acelakya je rIte kahyuM che te rIte karavuM joIe. tIrthakarono kalpa bhinna ja che. tIrthakaro mati-zruta-avadhijJAnavALA hoya che ane svIkRtacAritravALA tIrthakaro cAra jJAnavALA hoya che. tethI tIrthakaro hAtharUpa pAtramAM bhojana kare te yukta ja che. tIrthakaro eka devadUSyane dhAraNa karanArA hoya che temaNe upadezelA AcArone karanArA sAdhuo to jIrNa ane khaMDita vastrone dhAraNa karanArA hoya che, ane ethI saMpUrNa zarIramAM vastravALA hoya tevA nathI. zAstranA upadezathI AvA prakAranA vastrovALA hovA chatAM acelaka ja che. jemake nadIne utaratI vakhate jenuM mastaka vastrathI vIMTaLAyeluM che te puruSa vaccasahita hovA chatAM nagna kahevAya che. te rIte prastutamAM guhyapradezane DhAMkavA mATe colapaTTAnuM grahaNa karyuM hovA chatAM nagna ja che. jIrNavastro paheryA che evI koI strI vaNakarane kahe che ke huM nagna chuM, mane vastro Apa. A pramANe zAstranA upadezathI ane dharmabuddhithI(=vastro hoya to zarIra Take ane dharma thAya evI buddhithI) alpamUlyavALA, khaMDita ane jIrNavastro dhAraNa karanArA sAdhuo paNa nAnyane dhAraNa karanArA ja che. zuddhaparihArikone cAritranA (a.9 sU.18) sUtramAM kahIzuM. yathAlabdiko kahevAya che- laMda e kALanI saMjJA che. te pAMca ahorAtri pramANa che. temano pAMcano gacchA hoya che. temanI sAmAcArI to sUtrapramANa, bhikSAcaryA ane mAsakalpa sivAya jinakalpikonI samAna
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 141 che. jemanA sUtra ane artho pUrNa nathI thayA ane enA kAraNe nyUna sUtrArthavALA hoya te gacchapratibaddha hoya. temAM keTalAka yathAsaMdikora jinakalpika hoya che. temAM jinakalpika yathAsaMdiko zarIranA pratikarmathI rahita hoya che. roga utpanna thavA chatAM cikitsA na karAve. cakSumaLa vagerene paNa dUra na kare. sthavirakalpika yathAsaMdiko jene roga utpanna thayo hoya tene gacchamAM mUke. gaccha paNa prAsuka-eSaNIya auSadha AdithI cikitsAkarma kare. sthavirakalpiko eka eka pAtrane dhAraNa kare ane vastrasahita hoya che. jinakalpikone vastra-pAtromAM vikalpa hoya. eka sthaLe pAMca ahorAtra rahenArA hoya. gaNanuM pramANa (eka gaNamAM pAMca puruSo hoya. AvA gaNo) jaghanyathI traNa gaNo ane utkRSTathI seMkaDo (zatapRthaphatva) gaNo hoya. bhikSAcaryA- (peTA, ardhapeTA, aMtarasaMbUkA, bAhyagaMdhUkA, pataMgavIthi ane gomUtrikAe cha zerIonI kalpanA karIne) eka eka zerImAM pAMca pAMca divasa bhikSA mATe phare. A rIte cha zerIomAM pharatA mAsakalpa pUrNa thAya. zuddha sthitakalpa ane asthitakalpa e baMnemAM yathAsaMdiko hoya. A pramANe jinakalpiko vagere gacchanirgata(gacchathI alaga rahenArA) hoya. temAM jo AvA prakAranuM nAnya abhipreta hoya to AgamanI sAthe virodha nathI. have jo vastramAtrano tyAga evuM nAnya abhipreta hoya to e nAnya apramANa che ane jinazAsanane anusaranArAonA manane khuza karatuM nathI. sthavirakalpiko to cauda prakAranI upadhivALA, utsarga-apavAdathI vyavahAra karanArA ane aupagrahika upadhine dhAraNa karanArA hoya che. 1. nyUna sUtrArthavALA yathAsaMdiko gacchapratibaddha hoya. nyUna sUtrArthavALA pUrNa sUtrArthavALA bane te aMgeno vidhi bRhatkalpa, pravacanasAroddhAra ane dharmasaMgraha vagere graMthomAM jaNAvyo che. 2. yathAsaMdikonA jina ane sthavira ema be prakAro che. temAM jeo yathAladika pUrNa thayA pachI jinakalpane svIkAre te jina ane gacchano Azraya le te sthaviro jANavA.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-9 ApramANejinakalpikavagereneaneparamarSionA pravacanane anusaranArA gacchavAsIone nAnyapariSahano ja saMbhave che, anyone nahi. (7) arati- vihAra karatA ke sthAne rahetA sAdhune kyAreka arati utpanna thAya. jene arati utpanna thaI hoya teNe paNa sUtranA upadezane anusarIne( yAda karIne) samyagdharmarUpa bagIcAmAM rativALA thavuM joIe. e rIte aratipariSahano jaya thAya. (8) strI strInA aMgopAMga-AkAra-hAsya-zRMgArika-ceSTA-zobhA vagerenI ceSTAone na ciMtave. mokSamArgamAM AgaLiyA samAna strIonI upara kAmabuddhithI kyAreya AMkha paNa na sthApe. A pramANe strIpariSahano jaya karAyelo thAya. (9) caryA-ALasa choDIne gAma-nagara-kula Adi viSe aniyatavAsa ane mamatAthI rahita banIne pratimAsa caryAne Acare mAsakalpa pramANe vihAra kare. A pramANe caryApariSahano jaya thAya.' (10) niSadyA- jemAM bese te niSaghA sthAna (upAzrayAdi). sthAna strI-pazu-napuMsakathI rahita hoya ISTa-aniSTa upasargane jItanArAe temAM udvigna banyA vinA niSadyApariSahano jaya karavo joIe. (11) zadhyA- zayyA eTale saMthAro ke caMpakavRkSAdinuM pATiyuM. te komaLa-karkaza vagere bhedathI aneka prakAranuM hoya athavA zayyA eTale upAzraya. upAzraya ghaNI dhULavALo, ThaMDo ke ghaNI garamIvALo hoya. temAM kyAreya udvega na kare te caryApariSahano jaya che. (12) Akroza- Akroza eTale aniSTavacana. aniSTavacana jo satya che to zo kopa karavo? A mane zikhAmaNa Ape che (ethI) upakArI che. pharI AvuM nahi karuM. aniSTa vacana jo asatya che to tadana kopa na karavo joIe. A pramANe AkrozapariSahano jaya che. (13) vadha- vadha eTale hAtha-penI-dorI-cAbuka vagerethI mAravuM. te paNa zarIra avazya nAza pAme che ema mAnIne(=vicArIne) samyapha
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 143 sahana karavuM joie. pugalanA samUharUpa A zarIra AtmAthI bhinna che. AtmAne mAravAnuM azakya ja che. A pote karelA karmanuM phaLa mane prApta thayuM che. A pramANe samyapha sahana karanArane vadhapariSahano jaya thAya che. (14) yAcana-yAcana eTale sAdhunI vastra-pAtra-anna-pAna-upAzraya AdinI mAgaNI. sAdhue saghaLuM ya bIjAnI pAsethI meLavavAnuM hoya che. AthI yAcanA avazya karavI joie. A pramANe yAcanApariSahane jItavo joie. (15) alAbha- alAbha eTale mAgaNI karyo chate niSedha karavo. mAgaNI karyo chate je vastunI mAgaNI karI hoya te vastu je mAnavanI potAnI hoya te mAnava vidyamAna ke avidyamAna te vastu na Ape athavA kyAreka Ape athavA kyAreka alpa Ape, temAM na Ape tyAre aparitoSa zo karavo? arthAt nArAja na thavuM. kahyuM che ke- "gRhasthanA ghare vividha (azana, pAna uparAMta) khAdima, svAdima bahu hoya chatAM na Ape to (tattha=)te gRhastha upara paMDita sAdhu kopa na kare. (ema vicAre ke) gRhastha potAnI icchA hoya to Ape, icchA na hoya to na Ape." (daza vai. a.5 1.2 gA.187) lAbha na thAya tyAre prasanna ja rahevuM joie. (Ama karavAthI) alAbhapariSahano jaya thAya. (16) roga- tAva, jhADA, khAMsI, zvAsa vagere roga che. roga pragaTa thAya tyAre gacchanirgata sAdhuo cikitsAmAM pravartatA nathI. gacchavAsI sAdhuo to alpa-bahatvanI vicAraNAthI samyapha sahana kare che athavA zAstrokta vidhithI pratikAra kare che. A pramANe rogapariSaha jaya che. (17) tRNasparza- polANa rahita darbha vagere (prakAranA) tRNanA paribhoganI gacchanirgata ane gacchavAsI sAdhuone anujJA che. jemane sUvAnI anujJA che te sAdhuo rAte bhUmi upara ghAsane pAtharIne tenI upara saMthAro-uttarapaTTo pAtharIne suve athavA coroe upakaraNo laI lIdhA hoya tyAre athavA atyaMta jIrNa thavAnA kAraNe saMthAro vagere
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-9 pAtharavAnuM vastra pAtaLuM hoya tyAre tRNAdinA paNa upabhoganI anujJA che. kaThora, kuza ane darmAdi tRNanA te sparzane je samyapha sahana kare tene tRNapariSahano jaya thAya che. (18) mala-raja eTale mAtra dhULa. mala (mela) to parasevAnA pANInA saMbaMdhathI kaThina thayelo ane zarIramAM jAmI gayelo hoya che. unALAnA AgamanathI utpanna karAyelA ghAmanA pANIthI bhIno thayelo ane durgadhI te mela ghaNA udvegane pamADe che. tene dUra karavA mATe kyAreya snAna (ke jala siMcana) AdinI icchA na kare. A pramANe malapariSaha jaya che. (19) satkAra-puraskAra-bhakta-pAna-vastra-pAtra AdithI(AdinA pradAnathI) parathI thato yoga puraskAra che. sadguNonuM kIrtana ane vaMdana, abhyatthAna ane AsanapradAna Adi vyavahAra puraskAra che. temAM koI satkAra na kare ke puraskAra na kare to Sa na pAme. mAnasika vikArathI AtmAne dUSita na kare. A pramANe satkAra-puraskArapariSaha jaya che. (20) prajJA- jenAthI prakRSTa jANI zakAya te prajJA, prajJA=atizaya buddhi. tenAthI ke tenI prAptimAM garvane dhAraNa na kare. e pramANe prajJApariSahano jaya thAya. (21) ajJAna- buddhino abhAva hovAthI prajJAthI viruddha ajJAnathI paNa pariSaha thAya. huM kaMI jANato nathI, mUrkha chuM. sarvathI parAbhava pAmelo chuM. A pramANe paritApane pAmelAne ajJAnapariSaha thAya. paritApane na karavAthI, A karmavipAka che ema vicAravAthI pariSaha jaya thAya. jJAna eTale zrutajJAna. cauda pUrva ane agiyAra aMgo zrata che. huM saMpUrNa zrutadhara chuM ema garva na kare temAM garvana karavAthI jJAnapariSahano jaya thAya. jJAnathI viruddha ajJAnathI paNa jJAnano abhAva hovAnA kAraNe pariSaha thAya. jJAnAvaraNIyanA udayathI kSayopazama ane udayano A vilAsa(=ramata) che. svakRtakarmaphaLane bhogavI levAthI ke tapa karavAthI ajJAna dUra thAya ema vicAranArane ajJAnapariSahano jaya thAya che.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 145 (22) adarzana- huM sarva pApasthAnothI virAma pAmyo chuM, utkRSTa tapane karanAro chuM. AsaktithI rahita chuM to paNa dharma-adharma-AtmAdeva-nArakAdi bhAvone(=padArthone) joto nathI. AthI A badhuM khoTuM che evo bhAva e adarzanapariSaha che. temAM A pramANe vicAre- jo puNya ane pAparUpa phaLavALA dharma ane adharma karmarUpa ane pudgalarUpa che evo artha karavAmAM Ave to te benuM kArya jovAthI te be anumAnathI jANI zakAya che. have jo kSamA-krodhAdi dharma-adharma che evo artha karavAmAM Ave to svAnubhava thato hovAthI ane AtmapariNAmarUpa hovAthI dharma-adharma nathI ema mAnavAmAM pratyakSathI virodha che. AtmA vijJAnasvarUpa hovAthI chetarAmaNI nathI, AtmA che ja. devo to maithunasukhamAM Asakta hovAthI, manuSyalokamAM temanuM koI kAryana hovAthI ane duSyamAkALanA (pAMcamA ArAnA) prabhAvathI jovAmAM AvatA nathI. tIvra vedanAthI Arta nArako to pUrvakRta karmanA udayarUpa beDInA baMdhanathI paravaza karAyelA hovAthI parataMtra banelA kevI rIte Ave ? A pramANe vicAranArane adarzanapariSahano jaya thAya. rUti zabda parimANa batAvavA mATe chete-sudhAthI prAraMbhI adarzana sudhInA pratyakSa karAyelA. dAviMzatiH' rUti bAvIsa ja che, nyUna nathI ane adhika paNa nathI. "dharmastha vikhadetava' (pariSaho) kSamAdi rUpa daza dharmanA aMtarAyamAM kAraNarUpa che. saMvara nAmanA yathokta prayojanane vicArIne ane mokSarUpa saMvaraphaLane vicArIne tathA rAga-dveSane haNIne pariSado sahana karavA yogya che. koIka pariSaho rAganA kAraNe udayane pAme che ane koIka pariSaho zreSanA kAraNe udayane pAme che. AthI pragaTa thatA ane cAre bAjuthI AvI paDelA A badhAya pariSado sahana karavA yogya che. pagnAnAvi ityAdithI sUtranA saMbaMdhane joDe che-
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-10 cha nahi, cAra nahi, pAMca ja karma prakRtionA udayathI vipAkathI bAvIsa pariSaho utpanna thAya che. te pAMca prakRtio kaI che ema nAma laIne kahe che- jJAnAvaraNa, vedanIya, darzanamohanIya, cAritramohanIya sane aMtarAya mema. ma. pAMya prakRtimI che. (-8) TIkAvataraNikA- guNasthAneSu ke kvetyaahTIkAvataraNikArtha- temAM kayo pariSaha kayA guNasthAnomAM hoya ema 5 chpariSahonI guNasthAnakomAM vicAraNAsuukssmsmpraaycchdmsthviitraagyoshcturdsh // 9-10 // sUtrArtha- sUkSmasaMparAya ane chabasthavItarAgamAM cauda pariSado saMbhave che. (-10) bhASyaM- sUkSmasamparAyasaMyate chadmasthavItarAgasaMyate ca caturdaza parISahA bhavanti / kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryAprajJAjJAnAlAbhazayyAvadharogatRNasparzamalAni // 9-10 // bhASyArtha- sUkSmasaMparAyasaMyatamAM ane chabasthavItarAgasaMyatamAM cauda pariSahI saMbhave che. (te mA prabhAe-) kSudhA, pipAsA, zIta, 31, iMzamaza, yA, prata, mAna, sAma, zayyA, 15, ro, tRsparza bhane bhala. (-10) TIkA- sUkSmetyAdi svAmivizeSAvadhAraNaM caturdazAnAM parISahANAM, samparAyaH-kaSAyo lobhAkhyastasya bAdarANi khaNDAni parizATitAni navame guNasthAne, dazame sUkSmalobhaparamANavo vidyante'taH sUkSmaH samparAyo yasyAsau sUkSmasamparAyaH zamakaH kSapako vA saMyato mUlottaraguNapratipannastasmin sUkSmasamparAyasaMyate'mI caturdazaparISahAH sambhavanti udayamAsAdayantItiyAvat chadma-AvaraNaM tatra sthitaH chadmastha:sAvaraNajJAna iti, vIto-gato rAgaH sakalamohopazamAt samastamohakSayAcca, yasya krameNaikAdazadvAdazaguNasthAnavartinau saMyatau parigRhyete,
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 chadmasthavItarAgasAmAnyAccaikavacanaM, sUkSmasamparAyazca chadmasthavItarAgazceti dvandvaH, tayozcaturdazaite bhASyaparipaThitAH parISahAH kSudAdayo malAvasAnAH sUtra-10 147 ||6-05 TIkArtha-- 'sUkSma' tyAdri cauda pariSahonA svAmIvizeSanuM avadhAraNa karyuM che. saMparAya eTale lobha nAmano kaSAya. saMparAyanA khaMDono navamA guNasthAne kSaya thai gayo che. dazamA guNasthAnake sUkSma lobhanA paramANuo vidyamAna che. AthI sUkSma saMparAya jene che te sUkSma saMparAya. te zamaka ke kSapaka hoya. saMyata eTale mUlaguNa-uttaraguNothI yukta. sUkSmasaMparAyasaMyatamAM A cauda pariSaho saMbhave che=udayane pAme che. chadma eTale AvaraNa. temAM je rahelo hoya te chadmastha, arthAt AvaraNa sahita jJAnavALo. jeno rAga saghaLA mohanA upazamathI ke kSayathI jato rahyo che te vItarAga. kramathI agiyArame ane bArame guNasthAne rahelA saMyato grahaNa karavAmAM Ave che. prazna-chadmasthavItarAga upazAMtamoha ane kSINamoha ema be prakAranA che. tethI chasthavItarA saMyate ema ekavacanano prayoga kema karyo? uttara- te baMnemAM chadmasthavItarAgatAnI samAnatA hovAthI te baMnene eka gaNIne ekavacanano prayoga karyo che. sUtramAM sUkSmasaMpa2Aya ane chadmasthavItarAga e pramANe dvandva samAsa che. te bene bhASyamAM kahelA kSudhAthI AraMbhI mala sudhInA cauda pariSaho hoya che. (9-10) TIkAvataraNikA - bhavasthasya kevalinaH zeSakarmmakAraNAbhAvAdvedanIyasambhavAcca tadAzrayA eva parISahA bhavantItyAha TIkAvataraNikArtha-- bhavasthakevaLIne' zeSakarmarUpa kAraNa na hovAthI ane vedanIya hovAthI vedanIyanA ja AzrayavALA pariSaho thAya che ema kahe che-- 1. ahIM bhAvArtha A che- pAMca karmonA udayathI pariSaho saMbhave che ema navamA sUtranA bhASyamAM jaNAvyuM che. bhavasthakevaLIne temAMthI cAra karmono kSaya thai gayo che. AthI zeSa karmarUpa kAraNono abhAva che. ahIM zeSa eTale vedanIya sivAyanA.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-11-12 sayogI kevaLImAM pariSahonI vicAraNA--- vivaza nine 2-2 sUtrArtha- jinamAM agiyAra pariSado saMbhave che. (9-11) bhASyaM- ekAdaza parISahAH sambhavanti jine vedanIyAzrayAH / tdythaakssutpipaasaashiitossnndNshmshkcryaashyyaavdhrogtRnnsprshmlpriisshaaH||9-11|| bhASyArtha- jinamAM vedanIyanA AzrayavALA agiyAra pariSaho saMbhave che. te A pramANe- sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, zA, vadha, roga, tRNasparza ane mala. (9-11) TIkA- ekAdazaiva parISahAH / pUrvoktacaturdazamadhyAdapanIya amUn prajJAjJAnAlAbhAkhyAstrIn ekAdaza zeSA bhavanti vedanIyakAzrayAH, jiteSu mohapuraHsareSu jJAnadarzanAvaraNAntarAyeSu kSayamAtyantikamupagateSu, ghAtikarmasUtpannasakalajJeyagrAhinirAvaraNajJAno jinaH kevalItiyAvat, tatrAntyopAntyayorguNasthAnayorjinatvaM tatra sambhavaH // 9-11 // TIkArtha- jinamAM agiyAra ja pariSaho che-saMbhave che. pUrvokta cauda pariSahomAMthI prajJA, ajJAna ane alAbha e traNa pariSadane bAda karIne bAkInA vedanIyakarmanA AzrayavALA agiyAra pariSado saMbhave che. mohathI yukta (athavA moha jemano agresara che tevA) jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya e ghAtakarmono AtyaMtika kSaya thaI gaye chate jene sakaLa joyone grahaNa karanAruM nirAvaraNa jJAna utpanna thayuM che te jina che, arthAtu kevaLI che. temAM aMtya(=caudamA) ane upAMtya(=13mA) guNasthAnomAM jinapaNuM che temAM ukta pariSahono saMbhava che. (9-11) TIkAvataraNikA-sarveSAM priisshkaarnnaanaamudysmbhvmnggiikRtyaahTIkAvataraNikArtha saghaLA pariSahakAraNonA udayanA saMbhavane svIkArIne kahe che- navamAM guNasthAne pariSaho- bAdarasamparAye sarve // 9-12 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 149 sUtrArtha- bAdara saM5rAyamAM saghaLA pariSaho saMbhave che. (9-12) bhASyaM - bAdarasamparAyasaMyate sarve dvAviMzatirapi parISahAH sambhavanti 5chu-125 bhASyArtha- bAdarasaMparAyasaMyatamAM saghaLA=bAvIse ya pariSaho saMbhave che. (9-12) TIkA - bAdara:- sthUlaH samparAyaH - kaSAyastadudayo yasyAsau bAdarasamparAyasaMyataH, sa ca mohanIyaprakRtIH kAzcidupazamayatIti upazamakaH kAzcit kSapayatIti kSapakaH, tatra sarveSAM dvAviMzaterapi kSudAdInAM parISahANAmadarzanAntAnAM sambhava iti // 9-12 // TIkArtha--bAdara eTale sthULa. saMparAya eTale kaSAya. bAdara saMparAyano udaya jene che te bAda2saMparAyasaMyata. temAM koika mohanIya prakRtione upazamAve che tethI upazamaka kahevAya che. koika mohanIya prakRtiono kSaya kare che tethI kSapaka kahevAya che. tenAmAM saghaLA=kSudhA AdithI prAraMbhI adarzana sudhInA bAvIseya pariSahono saMbhava che. (9-12) TIkAvataraNikA - uktA guNasthAneSu yathAsambhavaM parISahAH, samprati karmmaprakRtiSvantarbhAvakathanAyAha TIkAvataraNikArtha- guNasthAnomAM yathAsaMbhava pariSaho kahyAM. have karmaprakRtiomAM aMtarbhAvane jaNAvavA mATe kahe che- kayA kayA karmanA udaye kayA kayA pariSaho Ave tenI vicAraNA-- jJAnAvaraNe prajJAsAne 1-2 sUtrArtha- prajJA ane ajJAna pariSaha jJAnAvaraNamAM hoya. (9-13) mAdhyuM. jJAnAvaraNotye prajJADajJAnaparISado bhavataH ||cchu-rUA bhASyArtha- prajJApariSaha ane ajJAnapariSaha jJAnAvaraNIyakarmano udaya hoya tyAre saMbhave che. (9-13) TIkA - prajJAparISahaH ajJAnaparISahazca jJAnAvaraNe bhavataH, jJAnAvaraNakSayopazamAt prajJAjJAnaM ca, satyeva hi jJAnAvaraNe tadudbhavataH // 9-13 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-14-15 TIkArtha- prajJApariSaha ane ajJAnapariSaha jJAnAvaraNamAM thAya. jJAnAvaraNanA kSayopazamathI prajJA ane ajJAna thAya. jJAnAvaraNa hoya tyAre ja te be pragaTe che. (9-13) darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau // 1-14 // sUtrArtha- darzanamoha ane aMtarAyamAM adarzana ane alAbha pariSada hoya. (9-14) __bhASyaM-darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau yathAsaGkhyaM darzanamohodaye'darzanaparISahaH / lAbhAntarAyodaye'lAbhaparISahaH // 9-14 // bhASyArtha- darzanamoha ane aMtarAyamAM adarzana ane alAbha anukramathI che. (tethI) darzanamohanA udayamAM adarzanapariSaha hoya, lAbhAMtarAyanA udayamAM alAbhapariSaha hoya. (9-14). TIkA- darzanamohaH-anantAnubandhino mithyAtvAdi trayaM ca / yathAsaGkhyamiti krameNa, darzanamohe darzanaparISahaH lAbhAntarAye cAlAbhaparISahaH, adarzanaM-azraddhAnaM devAdisadbhAvaviSayaM ato mithyAtvAnubandhAt drshnmohatA sati I6-24 TIkArtha- anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyo ane mithyAtva vagere traNa darzanamoha che. yathAsaMkhya eTale kramathI. darzanamohamAM darzanapariSaha ane lAbhAMtarAyamAM alAbhapariSaha thAya. adarzana eTale devAdinI vidyamAnatAnI zraddhA na karavI. AthI adarzanapariSaha mithyAtvanA anubaMdhavALA darzanamohathI thAya. (9-14). __ cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkAra purA : 2-2SA sUtrArtha- cAritramohamAM nAkhya, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkAra-puraskAra pariSaha hoya. (9-15)
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 151 bhASyaM-cAritramohodaye ete nAgnyAdayaH sapta parISahA bhavanti // 9-15 // bhASyArtha- cAritramohanA udayamAM A nAnya vagere sAta pariSaho hoya. (9-15). TIkA- darzanamohavarjaM zeSaM cAritramohanIyaM, cAritraM-mUlottaraguNasampattiH mohAttatparAGmukhatvAccAritramohanIyaM, tadudaye sati nAgnyAdayaH sapta parISahA bhavanti, nAgnyaM jugupsodayAt aratyudayAdaratiH vedodayAt strIparISahaH niSadyAsthAnAsevitvaM tu bhayodayAt krodhodayAdAkrozaparISahaH mAnodayAd yAJcAparISahaH lobhodayAt satkAraparISaha iti // 9-15 // TIkArtha darzanamoha sivAya zeSa mohakarma cAritramohanIya che. cAritra eTale mUlaguNa-uttaraguNarUpa saMpatti. mohanA kAraNe cAritrathI parAmukha karavAnA kAraNe cAritramohanIya che. teno udaya thaye chate nAnya vagere sAta pariSado thAya. jugupsAnA udayathI nAnya, aratinA udayathI arati, vedanA udayathI strIpariSaha, bhayanA udayathI niSadyAra sthAnanuM sevana, krodhanA udayathI AkrozapariSaha, mAnanA udayathI yAcanApariSaha ane lobhanA udayathI satkAra-puraskArapariSaha thAya. (9-15). venI zeSA: 2-ddA sUtrArtha- zeSa pariSado vedanIyamAM hoya. (9-16) bhASyaM- vedanIyodaye zeSA ekAdaza parISahA bhavanti ye jine sambhavantItyuktam / kutaH zeSAH / ebhyaH prajJAjJAnAdarzanAlAbhanAgnyAratistrIniSadyA''krozayAcanAsatkArapuraskArebhya iti // 9-16 // bhASyArtha- vedanIyamAM zeSa agiyAra pariSaho. je pariSaho jinamAM hoya ema (sU.11mAM) kahyuM te agiyAra pariSaho. konAthI zeSa pariSado? prajJA, ajJAna, adarzana, alAbha, nAnya, arati, strI niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkAra-puraskAra e pariSahothI zeSa. (9-16)
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-17 TIkA - vedanIyakamrmmodaye zeSAH ekAdaza parISahAH sampatanti, kutaH zeSAH ?, uparyuktebhyo'nye zeSAH, ke punaruparyuktAH ?, prajJAjJAne adarzanAlAbhau sapta ca nAgnyAdayaH ebhyaH zeSAH kevalini te sambhavanti, ekAdaza jine prAguktAH kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryyAzayyAvadharogatRNasparzamalaparISahAkhyA iti // 9-16 // TIkArtha-- vedanIyakarmanA udayamAM zeSa agiyAra pariSaho Ave che. konAthI zeSa ? upara je kahyA temanAthI bIjA zeSa che. upara kayA kahyA che ? prajJA-ajJAna, adarzana-alAbha ane nAnya Adi sAta pariSaho upara kahyA che. AnAthI zeSa pariSaho kevaLImAM saMbhave che. pUrve (11mAM sUtramAM) nimAM kSudhA-pipAsA-zIta-uSNa-daMzamaza'-tharyA-zayyA-vadharoga-tReAsparza-bhala nAmanA agiyAra pariSaho hyA che. (9-16) 152 " TIkAvataraNikA - evamete vyAkhyAtanimittalakSaNavikalpAH AbAdarasaMparAyAt sarve bhavanti, paratastu neyantaH, tat kimete kadAcit sarve'pyekasya jantoryaugapadyena sambhavanti na vA sambhavantItyAha TIkAvataraNikArtha A pramANe jemanA nimitta-lakSaNa bhedo kahyA che te pariSaho bAdara saMparAya sudhI badhA hoya. pachI ATalA na hoya. to zuM A pariSaho kyAreka koika jIvane ekI sAthe badhAya saMbhave che ke nathI saMbhavatA ema kahe che-- eka jIvane ekI sAthe saMbhavatA pariSaho ekAdayo bhAjyA yugapadekonaviMzateH // 9-17 // sUtrArtha- eka jIvane ekI sAthe eka vagere ogaNIsa pariSaho hoi rADe che. (9-17) bhASyaM - eSAM dvAviMzateH parISahANAmekAdayo bhajanIyA yugapadekasmin jIve A ekonaviMzateH / atra zItoSNaparISahau yugapanna bhavataH / atyantavirodhitvAt / tathA caryAzayyAniSadyAparISahANAmekasya sambhave dvayorabhAva: // 9-17 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 sUtra-17 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 bhASyArtha- A bAvIza pariSadomAMthI eka jIvamAM ekI sAthe ogaNIsa pariSado bhAjya che hoi zake che. ahIM zIta-uSNa ekI sAthe na hoya. kema ke atyaMta virodhI che tathA caryA-zayA-niSadyAmAMthI me. Doya. tyAre zrI. bena Doya. (8-17) TIkA- eSAM dvAviMzateH parISahANAmityAdi bhASyaM, ekAdaya iti tadguNasaMvijJAno bahubrIhiH, athavaikazeSaH, ekazcAsAvAdizcaikAdi, eka AdiryeSAM te ekAdayaH, ekAdizca ekAdayazca ekAdayaH tadete dvAviMzatiparISahAH bhAjyA-vikalpyAH yugapadekasmin jantau, kasyacidekaH kasyaciddvau kasyacitrayastAvadyAvadekonaviMzatiravirodhAd yugapadekatrodayante, virodhAttu na dvAviMzatirapyekasmin yugapaditi / kathaM punarekonaviMzatiryugapat na punAviMzatirapItyAha-atyantavirodhitvAditi, zItoSNalakSaNayorasahAvasthAnalakSaNo virodhaH parasparaparihAreNa sthitiH, atyantagrahaNaM paryAyanayavivakSAprAdhAnyakhyApanArthaM, zItoSNaparyAyAvatyantabhinnau viruddhau, tayozcaikasmin kAle naikatvenAvasthAnaM, dravyArthikasya tu tadeva dravyamapAstasamastaparyAyaM zItamuSNaM cetyutthitAsInapuruSavad utphaNaviphaNIbhUtasarpavadvA nAsti kazcidvirodhaH, tathA caryAzayyAniSadyAnAmekasya sambhave dvayorabhAvaH caryAyAM satyAM niSadyAzayyayorabhAvaH niSadyAyAM tu zayyAcaryayorabhAvaH zayyAyAM punaH niSadyAcarye na bhavata iti tayorvaja'nam // 9-17 // 2Irtha- 'eSAM dvAviMzatiH parISahANAm' tyAdi bhASya che. ekAdayaH me targuNa saMvigna bahuvrIhi samAsa che athavA ekazeSa che. eka che ane te mahiche ekAdi bhecha bhanI te ekAdayaH cha bhane sAya cha=ekAdayaH / 2mA bAvIsa pariSaDI me mA meDI. sA. vi5 425 // yogya che. koI jIvane eka hoya, koI jIvane behoya, koI jIvane traNa hoya, thAvat koI jIvane ekI sAthe ogaNIsa udayamAM Ave che. kemaketu=paraspara) virodha nathI. virodha hovAthI ekamAM ekI sAthe bAvIse ya na hoya.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-18 ekamAM ekI sAthe ogaNIsa hoya ane bAvIsa kema na hoya e aMge kahe che- atyantavirodhitvAn kRti atizaya virodhI hovAthI. zIta-uSNamAM sAthe na rahevA rUpa virodha che. ethI parasparane choDIne rahe che. atyanta zabdanuM grahaNa paryAyanayanI vivakSAnuM prAdhAnya jaNAvavA mATe che. zItauSNa e be paryAyo atyaMta bhinna che, viruddha che. te benuM ekI sAthe ekatvathI(=bhegA maLIne) avasthAna nathI. dravyAstikanayanI apekSAe vicAravAmAM Ave to dUra karAyA che saghaLA paryAyo jenA vaDe evuM dravya ja zIta che ane uSNa che. UbhA thaIne beThelA puruSanI jema athavA phaNAne UMcI karIne phaNA rahita banelA sarpanI jema koi virodha nathI. tathA caryA-zayA-niSadyAmAMthI eka hoya tyAre (bIjA) be na hoya. caryA hoya tyAre niSadyA ane zayyA na hoya. niSadyA hoya tyAre caryA ane zayA na hoya. zayyA hoya tyAre niSadyA ane caryA na hoya. AthI te beno tyAga hoya. (9-17) TIkAvataraNikA- ityuktaH parISahajayaH, samprati prastAvaprApta cAritramucyate TakAvataraNikArtha A pramANe pariSahano jaya kahyo. have prasaMgathI prApta cAritrane kahevAya che- cAritranuM varNana sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritram // 9-18 // sUtrArtha- sAmAyika, chedopasthApya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya ane yathAvAta ema pAMca) cAritra che. (9-18) bhASyaM-sAmAyikasaMyamaH chedopasthApyasaMyamaH parihAravizuddhisaMyamaH sUkSmasamparAyasaMyamaH yathAkhyAtasaMyama iti paJcavidhaM cAritram / tatpulAkAdiSu vistareNa vakSyAmaH // 9-18 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 bhASyArtha- sAmAyikasaMyama, chedopasthApyasaMyama, parihAravizuddhisaMyama, sUkSmaparAyasaMyama ane yathAkhyAtasaMyama ema pAMca prakAranuM cAritra che. tene pulAkAdinA varNanamAM (sUtra 48mAM) vistArathI kahIzuM. (8-18) TIkA- sAmAyikAdayaH kRtadvandvAH prathamAbahuvacanena nirdiSTAH, ekameva cAritraM saMyamabhedaM manyamAno bhASyakRdAha-sAmAyikasaMyama ityAdi, sarvasAvadyayogaviratilakSaNaM sAmAyikaM, tadvizeSA eva ca cchedopasthApyAdayo vizuddhatarAdhyavasAyavizeSAH, sAvadyayogaviratirUpaM sAmAyikaM dviprakAraM-itvarakAlaM yAvajjIvikaM ca, tatrAdyaM prathamAntyatIrthakaratIrthayoH pravrajyApratipattAvAropitaM zastraparijJAdhyayanAdividaH zraddadhataH chedopasthApyasaMyamAropaNaM viziSTataratvAdvirateH sAmAyikavyapadezaM jahAtItyata itvarakAlaM, madhyamatIrthakRtAM videhakSetravartinAM ca yAvajjIvikaM pravrajyApratipattikAlAdArabhya prANaprayANakAlAdavatiSThate 1 / prathamAntatIrthakaraziSyANAM sAmAnyasAmAyikaparyAyacchedo vizuddhatarAyAM sarvasAvadyayogaviratAvavasthA viviktataramahAvratAropaNaM chedopasthApyasaMyamaH, chedopasthApanameva chedopasthApyaM, pUrvaparyAyacchede sati uttaraparyAye upasthApanaM, bhAve yato vidhAnAt, tadapi dvidhA-niraticArasAticArabhedena, tatra zaikSasya niraticAramadhItaviziSTAdhyayanavidaH, madhyamatIrthakaraziSyo vA yadopasampadyate caramatIrthakaraziSyANAmiti, sAticAraM tu mUlaguNasthAnasya punarvatAropaNAcchedopasthApyaM, ubhayaM caitat sAticAraM niraticAraM ca sthitakalpa eva, AdyAntatIrthakarayorevetyarthaH2 / parihAraH-tapovizeSastena vizuddhaM parihAravizuddhikaM, tadapi dvedhAnivizyamAnakaM niviSTakAyikaM ca, tatra nivizyamAnakamAsevyamAnakaM, paribhujyamAnakamityarthaH, niviSTakAyikamAsevitamupabhuktaM, tatsahayogAt tadanuSThAyino'pi nivizyamAnakAH, niviSTakAyikAstu niviSTaH kAyo
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-18 yeSAmasti te nirviSTakAyikAH tatsahayogAt tenAkAreNa tapo'nuSThAnadvAreNa paribhuktaH kAyo yairiti, paribhuktatAdRgvidhatapaso nirviSTakAyikA ityarthaH, parihAravizuddhikaM ca tapaH pratipannAnAM navako gacchaH, tatra parihAriNazcatvAraH anuparihAriNo'pi catvAraH, kalpasthita ekaH, vAcanAcArya ityarthaH, sarve ca te zrutAdyatizayasampannAH tathApi rucyA (? rUDhyA) kalpasthita ekaH kazcidavasthApyate, tatra ye kAlabhedena vihitaM tapo'nutiSThanti te parihAriNaH, niyatAcAmlabhaktAstvanuparihAriNaH, teSAmevAbhisarAstapoglAnAnAM parihAriNAM sahAyake vartante, kAyasthito'pi niyatAcAmlabhakta eva, tacca tapaH parihAriNAM grISme caturthaSaSThASTamabhaktalakSaNaM jaghanyamadhyamotkRSTakrameNaiva zizirakAle SaSThASTamadazamAni jaghanyamadhyamotkRSTAni, varSAsvaSTamadazamadvAdazabhaktAni jaghanyamadhyamotkRSTAni, pAraNakAle'pyAcAmlameva pArayanti, uktavidhAnaM tapaH SaNmAsaM kRtvA parihAriNo'nuparihAritvaM pratipadyante, anuparihAriNo'pi parihAriNo bhavanti, te'pi SaNmAsAn vidadhate tapaH, pazcAt kalpasthita ekAkyeva SaNmAsAvadhikaM parihAratapaH pratipadyate, tasya caiko'nuparihArIbhavati, tanmadhye'parazcaikaH kalpasthita iti, evameSa parihAravizuddhaH saMyamo'STAdazabhirmAsaiH parisamAptimupayAti, parisamApte tu tasmin punastadeva kecit parihAratapaH pratipadyante svazaktyapekSayA kecidvA jinakalpamapare tu gacchameva pravizantIti, parihAravizuddhikAzca sthitakalpa eva prathamacaramatIrthayoreva, na madhyatIrtheSviti 3 / sUkSmasamparAyasaMyamastu zreNimArohataH prapatato vA bhavati, zreNirapi dviprakArA-aupazamikI kSAyikI ca, tatraupazamikI anantAnubandhino mithyAtvAditrayaM napuMsakastrIvedau hAsyAdiSaTkaM puMvedaH apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAH saJcalanAzceti, asyAzca prArambhako'pramattasaMyataH, apare tu bruvate-aviratadezapramattApramattaviratAnAmanyatamaH prArabhate, sa
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 157 cAnantAnurbAndhanazcaturo'pi samakameva zamayati antarmuhUrtena, tato darzanatrikaM, tato'nudIrNaM pumAnArohan napuMsakavedaM tataH strIvedaM, yoSidArohantI prAg napuMsakavedaM, tataH puruSavedaM, tRtIyaprakRtirapi Arohan prAk strIvedaM, tataH puMvedaM, tato'pi hAsyAdiSaTkaM tato napuMsakavedaM, tato'pratyAkhyAnAnAM pratyAkhyAnAvaraNAnAM ca yugapadeva dvau krodhau, pazcAt saJjvalanakodhAntaritau zamayati punaH dvau mAnau, pazcAt saJjvalanamAnaM, punardve mAye, tataH saJjvalanamAyAM punardvI lobhau pazcAt saJjvalanalobhaM sakhyeyAni khaNDAni kRtvA krameNa copazamayya pazcimakhaNDamasaGkhyeyAni khaNDAni karoti, tataH pratisamayamasaGkhyeyabhAgamupazamayan samastamantarmuhUrttena zamayati, tAMzcAsaGkhyeyAn bhAgAn zamayan sUkSmasamparAyasaMyamIbhavati, atyantavizuddhAdhyavasAyo dazamaguNasthAnavartI zreNyArohe vardhamAnavizuddhAdhyavasAyasya vizuddhamavatarataH saMkliSTaM, sUkSma: - zlakSNAvayavaH kaSAyaH - saMsArabhrAntiheturyatra tat sUkSmasamparAyaM, sa copazAntakaSAyo'pi svalpapratyayalAbhAt davadagdhAJjanadrumavadudakasecanAdipratyayalAbhAdaGkurAdirUpeNa bhazmacchannAgnivadvA, vAyvindhanAdipratyayataH svarUpamupadarzayati tadvadasau mukhavastrikAdiSu mamatvasamIraNena sandhukSamANaH kaSAyAgnizcaraNendhanamAmUlato dahan pracyAvyate, prativiziSTAdhyavasAyAditi, kSAyikI tu zreNiranantAnubandhino mithyAtvamizrasamyaktvAni apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNe napuMsakastrIvedau hAsyAdiSaTkaM puMvedaM sajvalanAzca, asyAstvArohakaH aviratadezapramattApramattAviratAnAmanyatamo vizudhyamAnAdhyavasAyaH / sa cAnantAnubandhino yugapadeva kSapayantyantarmuhUrtena, tataH krameNa darzanatrikaM, tataH pratyAkhyAnApratyAkhyAnAvaraNe yugapadeva kSapayitumArabhate, vimadhyabhAge caiSAmimAH SoDaza prakRtIH kSapayati, narakatiryaggatI etadAnupUrvyaM ekadvitricaturindriyajAtayaH AtapodyotasthAvarasAdhAraNasUkSmanAmAni tato sUtra-18 "
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-18 nidrAnidrAM pracalApracalAM styAnarddhi, tato'STAnAM zeSaM, tato'nudIrNaM vedaM jaghanyaM pUrvavat, tato hAsyAdiSaTkaM, tato'pyuditaM vedaM, tato sajvalanAnAmekaikaM krameNa kSapayati, sAvazeSe ca pUrvasaJvalanakaSAye uttaraM kSapayitumArabhate, sarvatra pUrvazeSaM cottareNaiva saha kSapayati yAvat sajvalanalobhasaGkhyeyabhAgaH, tamapi saGkhyeyabhAgamasaGkhyeyAni khaNDAni kRtvA pratisamayamekaikaM khaNDaM kSapayati tadA sUkSmasamparAyasaMyamIbhavati, tadA samastamohanIyopazame tu ekAdazaguNasthAnaprAptaH upazAntakaSAyo athAkhyAtasaMyamo bhavati, kSapakastu sakalamohArNavamuttIrNo nirgrantho athAkhyAtasaMyamIjAyate, athazabdo yathAzabdArtho, yathA khyAtaH saMyamo bhagavatA tathA'sAveva, kathaM ca AkhyAtaH ?, akaSAyaH, sa caikAdazadvAdazayorguNasthAnayoH, upazAntatvAt kSINatvAcca kaSAyAbhAva iti, evaM paJcavidhaM cAritraM aSTavidhakarmacayariktIkaraNAt, tacca pulAkAdiSu vistareNa vakSyAmaH pulAkAdisUtre upariSTAt / pulAkAdibhedeSu sAmAyikAdisaMyamaH paJcaprakAro'pi paJcasu pulAkAdinirgrantheSu vistareNaprapaJcena bhAvayiSyata iti // 9-18 // TIkArtha-sAmAyikAdi zabdono dvanda samAsa karIne prathamA bahuvacanamAM nirdeza karyo che. eka ja cAritrane saMyamanA kAraNe bhedavALuM mAnatA bhASyakAra kahe che sAmAyi:- "sAmAyikasaMyamaH" ityAdi, sAmAyi sarvasAvadhayogothI viratirUpa che. adhika vizuddha adhyavasAyavALA chedopasthApya vagere sAmAyikanA ja vizeSo(=bhedo) che. sAvadyayogothI viratirUpa sAmAyika itvarakALa ane mAvajIvika ema be prakAranuM che. temAM paheluM sAmAyika pahelA ane chellA tIrthakaranA tIrthamAM hoya. pravrajyAno svIkAra karatI veLAe sAmAyikanuM AropaNa karavAmAM Ave che. pachI (AcArAMganuM) zastraparijJA adhyayana vagere jANakArane ane (tenI) zraddhA karanArane
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 159 chedopasthApyanuM AropaNa karavAmAM Ave che. chedopasthApyanuM AropaNa viziSTa virati hovAthI sAmAyika evA vyavahArano tyAga kare che, arthAt pachI e saMyama sAmAyika nathI kahevAtuM. AthI e saMyama itvarakALa(thoDA samaya sudhI rahevAsI che. madhyama tIrthakaronA ane mahAvidehakSetramAM rahelA sAdhuonuM sAmAyika yAvajajIvika che=pravrajyAnA svIkArathI prAraMbhI prANa javAnA kALa sudhI rahe che. chedopasthApya- pahelA ane chellA tIrthakaronA tIrthamAM sAmAnya sAmAyikaparyAyono cheda karavo ane adhika vizuddha sarvasAvadyayoga viratimAM pratiSThita karavA rUpa adhika vizuddha pAMca mahAvratonuM AropaNa karavuM e chedopasthApya saMyama che. chedopasthApana e ja chedopasthApya. pUrvaparyAyano cheda thaye chate uttaraparyAyamAM sthApita karavo te upasthApya. bhAvamAM vat (4) pratyayanuM vidhAna karyuM hovAthI upasthApya bane. upasthApya cAritra paNa niraticAra ane sAticAra evA bhedathI be prakAre che. temAM bhaNelA viziSTa adhyAyane jANanAra zaikSane niraticAra chedopasthApya hoya. athavA madhyama tIrthaMkarano ziSya jyAre aMtima tIrthakaranA ziSyonI pAse upasaMpadA svIkAre tyAre niraticAra upasthApya hoya. mUlaguNa sthAnavALA (mUlaguNono bhaMga karanArA)ne pharI vratanuM AropaNa karavAthI sAticAra chedopasthApya hoya. sAticAra ane niraticAra e baMne chedopasthApya sthitakalpamAM ja hoya, arthAt pahelAchellA tIrthakaronA tIrthamAM ja hoya. parihAravizuddhi- parihAra tapavizeSa che. tenAthI vizuddha te parihAravizuddhika. te paNa nirvizyamAnaka ane nirviSTakAyika ema be prakAranuM che. temAM vartamAnamAM sevAI raheluM parihAravizuddhicAritra nirvizyamAnaka che. seveluM parihAravizuddhicAritra nirviSTakAyika che. 1. jevI rIte 35sthAt dhAtune bhAvamAM mana pratyaya lAgavAthI 3pasthApana zabda banyo, tevI rIte 3pathAr dhAtune bhAvamAM ya pratyaya lAgavAthI 3pa sthApya zabda banyo che. AthI upasthApana ane upasthApya e baMneno eka ja artha che.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-18 tenI sAthe yoga thavAthI tenuM AcaraNa karanArA paNa nirvizyamAnaka kahevAya che. praveza karyo che jemanI kAyAe te nirviSTakAyika che. tenI sAthe yoga thavAthI te svarUpe tapanA AcaraNa dvArA kAyA bhogavAi che jemanAthI te nirviSTakAyika che, arthAt bhogavyo che(=Acaryo che) tevA prakArano tapa jemaNe te nirviSTakAyika che. parihAra tapane svIkArelAono nava sAdhuno gaccha hoya che. temAM cAra parihArIo(=tapanuM sevana karanArAo) hoya. cAra anuparihArIo (=tapa karanArAonI sevA karanArA) hoya. eka kalpasthita, arthAt vAcanAcArya hoya. te badhAya viziSTazrutathI saMpanna hoya to paNa rucithI(=tapamAM tevI vidhi hovAthI) koi ekane vAcanAcArya tarIke sthApavAmAM Ave che. temAM je kALabheda pramANe vihita tapane Acare che=seve che te parihArIo che. niyata AyaMbilanuM bhojana karanArA anupahArIo che. teo tapathI glAna thayelA parihArIonI sevAmAM rahe che. vAcanAcArya paNa niyata AyaMbila tapa ja kare che. te tapa AcaranArAone unALAmAM jaghanyathI upavAsa, madhyamathI chaThTha, utkRSTathI aThThama, ziyALAmAM chaThThu-aTThama-cAra upavAsa, varSARtumAM aThThama, cAra upavAsa, pAMca upavAsa, jaghanya-madhyama-utkRSTa tapa karavAno hoya che. pAraNAmAM AyaMbilathI ja pAre che, arthAt tapanA pAraNe AyaMbila kare che. uktavidhithI cha mahinA sudhI tapa karIne parihArIo anupahArIo thAya che. teo paNa cha mAsa sudhI tapa kare che. pachI vAcanAcArya ekalo ja cha mAsa sudhI parihAratapane svIkAre che. eka teno anupahArI thAya che. temanAmAMthI bIjo koi eka vAcanAcArya thAya. A pramANe A parihAravizuddhisaMyama aDhAra mahinAothI pUrNatAne pAme che. te tapa pUrNa thaye chate potAnI zakti pramANe koika pharI te ja parihArane svIkAre che, koika jinakalpane svIkAre che. bIjAo gacchamAM ja praveza kare che. parihAravizuddhi tapakaranArAo prathama-aMtima tIrthaMkaronA tIrthamAM ja sthitakalpamAM ja hoya, madhyama tIrthaMkaronA tIrthamAM na hoya. ja
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 161 sUkSmasaMparAya-sUkSmasaMparAyasaMyama zreNimAM caDhatAne ke paDatAne hoya. zreNi aupazamikI ane kSAyikI ema be prakAranI che. temAM pathamikazreNi anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyo, mithyAtvAdi traNa, napuMsakavedastrIveda, hAsyAdiSaka, puruSaveda, apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNasaMjavalana e 28 prakRtiono upazama kare che. apramattasaMyata zreNino AraMbha kare che. bIjAo to kahe che- avirata, dezavirata, pramattavirata ane apramattaviratamAMthI koI paNa eka zreNino AraMbha kare che. te aMtarmuhUrtamAM anaMtAnubaMdhI cAreya kaSAyone ekI sAthe upazamAve che. pachI darzana trikane, pachI zreNimAM caDhato puruSa anudIrNa(=udayamAM nahi AvelA) napuMsakavedane, pachI strIvedane, zreNimAM caDhatI strI pahelAM napuMsakavedane, pachI puruSavedane, zreNimAM caDhato napuMsaka pahelAM strIvedane, pachI puruSavedane, pachI hAsyAdi Sakane, pachI napuMsakavedane, pachI apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNanA ekI sAthe be krodhane, pachI saMjavalana krodhane upazamAvatA vacce (apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa e) be mAnane, pachI saMjvalana mAnane, pachI be mAyAne, pachI saMjvalana mAyAne, pachI be lobhane upazamAve che. pachI saMjavalana lobhanA saMkhyAtA bhAga karIne kamathI upazamAvIne pachI chellA bhAganA asaMkhyabhAga kare che. pachI pratyeka samaye eka-eka asaMkhyabhAgane upazamAvato te aMtarmuhUrtamAM saMpUrNa lobhane upazamAve che. te asaMkhyabhAgone upazamAvato sUkSmasaMparAyasaMyamI thAya che. te atyaMta vizuddha adhyavasAyavALo hoya ane dazamA guNasthAne rahelo hoya. vadhatA vizuddhaadhyavasAyavALA, zreNimAM caDhanArane vizuddha ane zreNithI paDatAne saMkliSTa cAritra hoya. 1. eka ja guNasthAne rahelAne zuddha ane saMkliSTa cAritra hoya e kevI rIte bane che? A aMge vyavahArika daSTAMtane vicArIe. be vyaktine 102 DIgrI tAva hoya. temAM ekane 104 DIgrImAMthI utarIne 102 DIgrI thayo hoya to e sAruM gaNAya ema manAya che. bIjAne 100 DIgrImAMthI vadhIne 102 DIgrI tAva hoya to e sAruM na gaNAya. tevI ja rIte caDatAnuM cAritra vizuddha gaNAya ane paDatAnuM cAritra saMkliSTa gaNAya.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-18 sUkSma che saMparAya jemAM te sUkSmasaMparAya. sUkSma eTale alpabhAgavALo. kaSAya saMsArabhramaNanuM kAraNa che. upazAMta thayelo paNa kaSAya atizaya alpa nimitta maLavAthI pharI pragaTe che. jevI rIte baLeluM aMjanavRkSa jalasiMcanAdi nimitta maLavAthI aMkurAdi rUpe pharI pUrvanI jevo thAya che te rIte. athavA jema bhasmathI (rAkhathI) DhAMkelo agni vAyu ane kASThAdi nimittathI potAnA svarUpane batAve che, tema mukhavastrikA AdimAM mamatvarUpa pavanathI baLato kaSAyarUpa agni viziSTa adhyavasAyanA kAraNe cAritrarUpa kASThane mULathI bALato jAya che. kSapakazreNi- kSAyikIzreNI anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyo, mithyAtvamizra-samyakatva, apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa e ATha kaSAyo, napuMsaka-strIveda, hAsyAdiSarka, puruSaveda ane saMjavalana cAra kaSAyono kSaya kare che. vizuddha adhyavasAyavALo avirata, dezavirata, pramattasaMyata ane apramattasaMyatamAMthI koIpaNa zreNimAM caDhe che. te anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyone aMtarmuhUrtamAM ekI sAthe ja khapAve che. tyArabAda kramazaH darzanatrikane khapAve che. tyAra pachI pratyAkhyAna-apratyAkhyAnAvaraNane ekI sAthe ja khapAvavAno prAraMbha kare che. vacce A soLa prakRtione khapAve che- naraka-tiryaMcagati, enI AnupUrvI, ekeMdriya-beiMdriyateiMdriya-cauridriya jAti, Atapa-udyota-sthAvara-sAdhAraNa-sUkSmanAma, pachI nidrAnidrA-pracalApracalA-syAnadhi. pachI pratyAkhyAna-apratyAkhyAnAvaraNa e ATha prakRtionA bAkI rahelA bhAgane khapAve che. pachI pUrvanI(=upazama zreNinI) jema zreNimAM caDhato puruSa jaghanya vedane napuMsakaveda-strIvedane khapAve che. pachI hAsyAdi Sakane, pachI udita puruSavedane, pachI saMjvalananA eke eka kaSAyane kramathI khapAve che. pUrvanA saMjavalana kaSAyano thoDo bhAga bAkI rahe tyAre uttara saMjavalana kaSAyane khapAvavAnuM zarU kare che, arthAt krodhano thoDo bhAga bAkI rAkhIne mAnane khapAvavAnuM zarU kare che. pachI
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 163 mAnano thoDo bhAga bAkI rAkhIne mAyAne khapAvavAnuM zarU kare che. Ama pUrvanA kaSAyano thoDo bhAga bAkI rAkhIne pachInA kaSAyane khapAve che. pachI utta2nI sAthe pUrvanuM bAkI raheluM badhuM khapAve che. saMjavalana lobhanA saMkhyAta bhAga bAkI rahe tyAM sudhI A pramANe kare che. saMkhyAtamA bhAganA (saMkhyAta bhAgano chello eka bhAga bAkI rahe tyAre chellA bhAganA) paNa asaMkhya bhAga kare che. dareka bhAgane eka eka samaye khapAve tyAre te sUkSmasaM5rAyasaMyamI thAya che. saMpUrNa mohanIyanA upazamamAM agiyAramA guNasthAnane pAme che ane upazAMta kaSAyavALo te yathAkhyAtasaMyamI thAya che. saMpUrNa mohasamudrane tarI gayelo kSapakanitha yathAkhyAtasaMyamI thAya che. atha zabda yathA zabdanA arthavALo che. bhagavAne saMyama jevuM kahyuM che tevuM A ja che. bhagavAne saMyama kevuM kahyuM che ? kaSAyarahita saMyama kahyuM che. te saMyama agiyAramA ane bAramA guNasthAne hoya. kAraNa ke temAM kaSAyo upazAMta ane kSINa thai gayA hovAthI kaSAyano abhAva che. A pramANe pAMca prakAranuM cAritra che. ATha prakAranA karmanA saMcayane khAlI ka2vAnA kA2Ne cAritra kahevAya che. tattva pujJAASui vistareLa vakSyAma: te cAritrane have pachI pulAka AdinA (48mA) sUtramAM pulAka AdinA bhedomAM sAmAyikAdi pAMceya prakAranuM saMyama pulAkAdi nigraMthomAM vistArathI vicArAze. (9-18) TIkAvataraNikA - uktaM cAritraM prakIrNakaM ca tapaH, sampratyanazanAdikaM tapo bhaNyate TIkAvataraNikArtha- cAritra ane prakIrNaka tapa kahyo. have anazanAdi tapane kahevAya che-- bAhya tapanA cha bhedo-- anazanAvamaudaryavRttiparisaGkhyAnarasaparityAgaviviktazayyA''sanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 9-19 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 sUtrArtha- anazana, savabhaurya, vRttiparisaMdhyAna, 2saparityA, viviktazayyAsana ane kAyakleza ema cha prakArano bAhya tapache. (9-19) bhASyaM- anazanaM avamaudaryaM vRttiparisaGkhyAnaM rasaparityAgaH viviktazayyA''sanatA kAyakleza ityetatSaDvidhaM bAhyaM tapaH / 'samyagyoganigraho guptiH' ityataH prabhRti samyagityanuvartate / saMyamarakSaNArthaM karmanirjarArthaM ca caturthaSaSThASTamAdi samyaganazanaM tapaH // avamaudaryam / avamaM nyUnaM nAma / avamamudaramasya avamodaraH, avamodarasya bhAvaH avamaudaryaM / utkRSTAvakRSTau varjayitvA madhyamena kavalena trividhamavamaudaryaM bhavati / tadyathA- alpAhArAvamaudarya, upArdhAvamaudarya, pramANaprAptAtkiJcidUnAvamaudaryamiti / kavalaparisaGkhyAnaM ca prAgdvAtriMzadbhyaH kavalebhyaH / vRttiparisaGkhyAnamanekavidham / tadyathA- utkSiptanikSiptAntaprAntacaryAdInAM saktukulmASaudanAdInAM cAnyatamamabhigRhyAvazeSasya pratyAkhyAnam / rasaparityAgo'nekavidhaH / tadyathA- madyamAMsamadhunavanItAdInAM rasavikRtInAM pratyAkhyAnaM virasarUkSAdyabhigrahazca / viviktazayyAsanatA nAma ekAnte'nAbAdhe'saMsakte strIpazupaNDakavivarjite zUnyAgAradevakulasabhAparvataguhAdInAmanyatame samAdhyarthaM saMlInatA / kAyaklezo'nekavidhaH / tadyathA- sthAnavIrAsanotkaTukAsanaikapArzvadaNDAyatazayanAtApanAprAvRtAdIni / samyakprayuktAni bAhyaM tapaH / asmAtSaDvidhAdapi bAhyAttapasaH saGgatyAgazarIralAghavendriyavijayasaMyamarakSaNakarmanirjarA bhavanti // 9-19 // | bhASyArtha- anazana, bhavabhaurya, vRttiparisaMdhyAna, 2saparityA, viviktazayyAsanatA ane kAyakleza A pramANe A cha prakArano bAhya ta5 cha. samyagyoganigraho guptiH (ma.8 sU.4) me sUtrathA prAraMbhI
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 165 samyague pramANe cAlyuM Ave che. saMyamanI rakSA mATe ane karmanirjarA mATe upavAsa-chaThTha-aThThama vagere samyagU anazana tapa che. "navamauryam ti, gavama eTale nyUna(=ochuM). avama che udara (peTa) jenuM te avamodara. avamodarano bhAva te avamaudarya. utkRSTa ane apakRSTa koLiyAne choDIne madhyama koLiyAthI traNa prakAranuM avamaudarya che. te A pramANe- alpAhAra avamaudarya, upAdhu avamaudarya ane pramANaprAptathI kaMIka Una avamaudarya. koLiyAnI saMkhyA batrIsa koLiyAnI pahelAM jANavI=aMdara jANavI. vRttiparisaMkhyAna aneka prakAranuM che. te A pramANe- uslipta, nizcita ane aMtaprAMta caryA AdimAMthI ane sastu(=sAthavo), aDada ane bhAta AdimAMthI koI ekano abhigraha karIne bAkInAnuM pratyAkhyAna karavuM. rasatyAga aneka prakArano che. te A pramANe- madya-mAMsa-madha-mAkhaNa Adi rasavigaIonuM pratyAkhyAna karavuM ane virasa-rUkSa AhAra Adino abhigraha karavo te rasaparityAga tapa che. ekAMta, anAbAdha, asaMsakta ane strI-pazu-paMDakathI rahita evA zUnyaghara, devakula, sabhA, parvataguphA AdimAMthI koI eka sthAnamAM samAdhi mATe saMlInatA e viviktazayyAsanatA che. kAyakleza aneka prakArano che. te A pramANe- sthAna, vIrAsana, utkaTuka Asana, eka pArzva daMDAyatazayana, AtApanA ane aprAvRtta vagere. (upara jaNAvelA anazanAdi) samyam yojelA bAhyatapa che. A chae prakAranA bAhyatapathI saMgatyAga-zarIralAghava-iMdriyajayasaMyamarakSaNa-karmanirjarA thAya che. (9-19). TIkA- dvividhaM tapo-bAhyamabhyantaraM ca, tatra bAhyAbhyantarazabdArthaH prAg nirUpitaH, tadekaikaM SoDhA-tatra bAhyasya tAvadbhASyakAro bhedAnAcaSTe SaDapi sUtraM vivRNvan anazanaM avamaudaryaM vRttiparisaGkhyAnamityAdi prAk prakRtaH samyakzabdo'nuvartate, sa ca vizeSaNaM, samyaganazanaM
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 samyagavamaudaryamevaM sarvatra vRttiparisaGkhyAnAdiSvapi kiM punarvizeSeNa vyAvartyate ?, nRpazatrutaskarakRtAhAranirodhAdi, tathA paMktinimittamAjIvAdihetorupahatabhAvadoSasya na hi saMyamarakSaNaM na ca karmmanirjaratyataH samyaggrahaNaM, yastu pravacanoditaM zrAddhatayA svasAmarthyApekSo dravyakSetrakAlabhAvAbhijJaH kriyAzcAhApayannahorAtrAbhyantarakAryAH karotyanazanAditapaH sa karmmanirjarAbhAgbhavatItyevamarthaM anuvartyate samyaggrahaNaM bAlatapa:pratiSedhArthaM ca, saMyamaH saptadazabheda uktaH, cAritraM vA paJcaprakAraM saMyamaH, tatparipAlanAya rasatyAgAdi samyaktapo bhavati, karmma-jJAnAvaraNAdi tasya nirjarA AtmapradezebhyaH parizaTanaM yathoktaM yadvadvizoSaNAdupacito vetyAdi, tapazca prAya: sarvasamayeSu pratItaM zubhAzubhakarmmakSayAyetyevaM karmmanirjaraNArthaM cetyuktaM cazabdaH samuccayArthaH tatrAnazanamAdAveva, AhAragaveSaNe yatnavAnapi saMyataH kenacidatIcArakalaGkena yujyata eveti tatparihArAyopanyastaM saprapaJcaM caturthaSaSThASTamAdItyAdinA, azanaMAhArastatparityAgo'nazanaM tad dvidhA - itvaraM yAvajjIvikaM ca tatretvaraM namaskArasahitAdi, caturthabhaktAdiSaNmAsaparyavasAnamitvaramanazanaM bhagavato mahAvIrasya tIrthe, yAvajjIvikaM ca trividhaM - pAdapopagamanaM iGginI bhaktapratyAkhyAnamiti, tatra pAdapopagamanaM dvidhA - savyAghAtamavyAghAtaM ca, sato hyAyuSo yadupakrAntiH kriyate samupajAtavyAdhinA utpannamahAvedanena vA tat savyAghAtaM, nirvyAghAtaM tu pravrajyAzikSApadAdikrameNa jarAjarjaritazarIraH karoti, yadupahitacaturvidhAhArapratyAkhyAno nirjantukaM sthaNDilamAzritya pAdapa ivaikena pArzvena nipatatyaparispandastAvadAste prazastadhyAnavyApRtAnta:karaNaH yAvadutkrAntaprANastadetat pAdapopagamanAkhyamanazanaM 1, iMginI - zrutavihitaH kriyAvizeSastadviziSTaM maraNaM 1. sampUrNaM padyaM yathA yadvad vizoSaNAdupacito'pi yatnena jIryate doSaH / tadvat karmopacitaM nirjarayati saMvRttastapasA // 166 -
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 167 iGginImaraNaM, ayamapi pravrajyAdipratipattikrameNaivAyuSaH parihANimavabuddhya AttaniHzeSopakaraNaH sthAvarajaGgamaprANivivarjitasthaNDilasthAyyekAkI kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAnaH chAyAyA uSNe uSNAt chAyAyAM krAman saceSTaH samyagjJAnaparAyaNaH prANAn jahAtyetadiGginImaraNamaparikarmapUrvakaM ceti 2, bhaktapratyAkhyAnaM tu gacchamadhyavartinaH, sa kadAcitrividhAhArapratyAkhyAyI kadAciccaturvidhAhArapratyAkhyAno vA, paryante kRtasamastapratyAkhyAnaH samAzritya mRdusaMstArakaH samutsRSTazarIrAdhupakaraNamamatvaH svayamevodgrAhitanamaskAraH samIpavartisAdhudattanamaskAro vA udvartanaparivartanAdi kurvANaH samAdhinA karoti kAlam, etad bhaktapratyAkhyAnaM maraNamiti 3 / / uktamanazanamavamaudaryamucyate-avamaudaryamityavamaM nyUnaM nAmetyAdi, avamaM nyUnamudaraM yasyAsAvavamodaraH tadbhAvo'vamaudarya-nyUnodaratA, kavalapramANanirUpaNArthamAha-utkRSTAvakRSTau ityAdi, utkRSTo vikRtya mukhavivaraM yatnato mahApramANaM kRtvA yaH prakSipyate avakRSTastvatyantalaghukastau varjayitvA madhyamena kavalenAvikRtasvamukhapramANenAvamaudarya kArya, tacca trividhamavamaudarya, tadyathetyAdinA pratyakSIkaroti, alpAhArAvamaudaryamupArddhAvamaudarya pramANaprAptAt kiJcidUnAvamaudaryamiti, tatrAhAraH puMso dvAtriMzatkavalapramANaH, kavalASTakAbhyavahAro'lpAhArAvamaudarya, upArddhAvamaudarya dvAdaza kavalAH, arddhasamIpamupArddhaM dvAdaza kavalAH, yataH kavalacatuSTayaprakSepAt sampUrNamarddhaM bhavati, pramANaprAptAhAro dvAtriMzat kavalAH, sa caikena kavalena nyUnaM kiJcidUnAvamaudaryaM bhavati, itizabdaH prakArArthaH, pramANaprAptAvamaudaryaM caturviMzatiH kavalAH, trividhAvamaudarye ekaikakavalahrAsena bahUni sthAnAni jAyante, sarvANi cAvamaudaryavizeSAH kavalaparisaGkhyAnaM ceti, puruSasya dvAtriMzat yoSito'STAviMzatiH, ato vibhAgaH kAryaH /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 __ vRttiparisaGkhyAnamanekavidhamityAdi, vartate yayA sA vRttiH-bhaikSyaM tasya parisaGkhyAnaM-parigaNanaM Agamavihito'bhigraho vA, parigaNanaM dattInAM bhikSANAM vA, tatra dattiryadekamukhena prakSipati pAtrakAdau paTalakena vA dohanakAdinA vA, bhikSA tu hastenotkSipya yaddadAti kaDucchakenodaGkikayA vA, tat parigaNanamekAM dattiM grahISyAmyadya dve tisro vA ityAdi, evaM bhikSANAmapi gaNanaM gocarapravezakAle karoti, tadyathetyAdinA abhigrahAnekavidhatvaM darzayati, utkSiptanikSiptAntaprAntacaryAdInAmityAdi utkSiptaM paTalodaGkikAkaDucchukAdinopakaraNena dAnayogyatayA dAyakenodyataM tAdRzaM yadi lapsye tato grahISyAmi nAviziSTamityutkSiptacaryAutkSiptAbhyavaharaNamiti, tathA'paro nikSiptacarakaH pUrvoktaviparItagrAhI, AdizabdAdanye cAbhigrahakA vAcyAH, antacarako rUkSakaudravaudanAranAlAdigrAhI, prAntacarakaH zItalaudanAdigrAhI, itthamutkSiptacaryAdInAmanyatamamabhigrahamabhigRhya paryaTati bhikSAyai, saktukulmASaudanAdInAM cetyanena dravyakSetrakAlabhAvavibhaktAn abhigrahAn sUcayati, tatra dravyataH saktukulmASAnnazuSkaudanamAdizabdAttakratemanamAcAmlaparNakaM maNDakAn vA grahISye, kSetrato dehalI jaGghayorantaH kRtvA kAlato vinivRtteSu sarvabhikSAcareSu bhAvato hasanarodanAdivyApRto nigaDAdibaddho aktAkSaH kRtatamAlapatro vA dAyako dadAti yat tadevamanyatamaM dravyAdyabhigRhya zeSapratyAkhyAnaM vRttiparisaGkhyAnaM tapa iti / rasaparityAgo ityAdi, rasyante-svAdyante'tizayena rasAstAn, parityAgo hi tatparihAraH, so'nekaprakAraH, tadbahutvAdeva tadyathetyAdinA rasAn pratyakSIkaroti, madyamAMsamadhunavanItAdInAmityAdi tatra madyaM guDapiSTadrAkSAkhajUrAdidravyasambhAropajAtaM madasAmarthya viSagarAdivajjIvamasvatantraM karoti, asvatantrazca tadvazaH kAryAkAryavivekazUnyaH, prabhraSTasmRtisaMskAro na kiJcinnAcarati gahitam / mAMsaM- sarvazAstrapratItaM tasya parityAgaH
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 169 zreyAniti, madhu triprakAraM-mAkSikaM kontikaM bhrAmaraM ca, etadapi prANyupaghAtaniSpannameveti parihArya, dravyAdicatuSTayApekSayeti, gomahiSyajAvikAnAM navanItaM caturkI, sa cApi raso vRSya iti parihAryaH, AdigrahaNAd kSIradadhiguDaghRtatailAkhyAH paJcAvarudhyante vikRtayaH, tatra kSIravikRtiH paJcaprakArA gomahiSyajAvikoSTrINAM, dadhivikRtirapi karabhIvarjAnAM catuSprakArA, guDavikRtirikSuvikAraH phANitAdiH prasiddhaH khaNDazarkarAvarjaH, dadhivikRtiriva ghRtavikRtirapi caturvidhaiva, tailavikRtirapi caturvidhA / tilAtasIsiddhArthakakusumbhAkhyAni tailAni, dazamI ghRtAdyavagAhaniSpannA avagAhyakavikRtirapUpAdikA / sApyAdigrahaNAdAgRhItaiva, evametAsAM rasavikRtInAM pratyAkhyAnaM tapaH, etA hi vRSyatvAdvAjIkaraNaprasiddhezceti na sarvadA'bhyavahAryAH, cittavikArahetubhUtatvAd, evaM ca vikRtayo'nvarthasaMjJAM labhante, ato mumukSuNA lalanAGgavilokanavat pratyAkhyeyAH, itthaM ca rasaparityAgalakSaNaM viziSTaM tapaH / virasarUkSAdyabhigrahazcetyanena vinApi vikRtibhiH zakyaM prANarakSaNaM yatineti darzayati, vigatarasaM virasaM, tasmAdrasAt pracyutaM rUkSaM kodravAmlaparNakaM, AdigrahaNAdantaprAntaparigrahaH / viviktazayyAsanatAnAmeti zayyAgrahaNena pratizrayatrikagrahaNaM, AsanagrahaNena pIThavRSikAdi, viviktaM garhitajanasampAtarahitaM abIlAzuSirAdi, viviktaM ca tat zayyAsanaM ca viviktazayyAsanaM tadbhAvo viviktazayyAsanatA, nAmazabdo vAkyAlaGkArArthaH abhidhAnavacano vA, asyaiva vivaraNamekAnte'nAbAdhe ityAdi, paryAyakathanena vyAkhyAnaM, viviktamekAntamanAbAdhamasaMsaktaM strIpazupaNDakavivarjitamiti paryAyAH, anAbAdha iti AbAdhaH-zarIropaghAtaH sa na vidyate yatra tadanAbAdhaM asaMsakta iti sUkSmasthUlajanturahite strIpazupaNDakavivajita iti striyomAnuSyaH pazavo-gomahiSyajAvikAdyAH paNDakAni-napuMsakAni, vastutazcA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 ritropaghAta evaiSa sarvaH, tadevaikAntAdiguNayuktaM pratizrayAdi nirUpayatizUnyAgAra ityAdinA zUnyAgAraM - zUnyagRhamadoSaM devakulaM - durgAdyAyatanAdi sabhA-yatra prAG manuSyAH samavAyamakRSata samprati tu na tatra samavayanti parvataguhA - parvatavivaraM girinagarAdAviva layanAni, AdigrahaNAdanyadapi jIrNodyAnamadhyavartti maNDapakAdi parigRhyate, eSAM yathoktAnAmanyatamasthAne vyavasthAnaM, kimarthamiti cet samAdhyarthaM samAdhirjJAnadarzanacAritratapovIryAtmakaH paJcadhA, samAdhAnaM samAdhiH svasthatA jJAnAdInAmaparihANivivRddhizca, itthamiyaM saMlInatA tapovizeSaH, indriyANi saMyamya sasvAntAni krodhAdikaSAyakadambakaM ca viviktaM zayyAsanamAsevamAnasya saMlInatA bhavatIti prApteSvindriyaviSayeSu bhavitavyamaraktadviSTena, kaSAyasaMlInatA krodhasya tAvadudayanirodhaH prAptodayasya vA vaiphalyApAdanaM, evaM zeSANAmapi, tathA akuzalamanonirodhaH kuzalacittodIraNaM vA, evaM vAgapi vAcyA, kAyavyApAre samutpannaprayojanasya yatnavata: saMlInatAvyapadezamaznute, vinA prayojanena nizcalAsanameva zreyaH, viviktacaryA tu bhASyakRtaivoktA / kAyaklezo'nekavidha ityAdi kAyaH zarIraM tasya klezo - bAdhanaM, kAyAtmanorabhedaH, saMsAryyavasthAyAmanyo'nyAnugatatvAt kSIrodakayoriva, ata: kAyabAdhAyAtmano'pi kAyadvAreNa klezopapattiH, samyagyoganigraho guptirityetasmAt samyaggrahaNamanuvarttate tacca kAyaklezavizeSaNaM AgamAnusAriNI samyak klezotpattirnirjarAyai nyAyyA, sa cAgame'nekaprakAraH kAyakleza upanyastaH, tadyathetyAdinA tadanekavidhatvaM darzayati, sthAnavIrAsanetyAdi, sthAnagrahaNAd UrdhvasthAnalakSaNakAyotsargaparigrahaH tasya cAbhigrahavizeSAt svazaktyapekSAtaH kAlaniyamazcandrAvataMsakanRpaterivAvagantavyaH, vIrAsanaM jAnupramANAsanasanniviSTasyAdhastAt samAkRSyate tadAsanaM nizceSTA ca tadavastha evAste yadA tadA kAyaklezAkhyaM tapo "
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-9 171 bhavati, tatrApyabhigrahavizeSAdeva svasAmarthyApekSAt kAlaniyamaH, utkaTukAsanaM tu prasiddhameva, vinA''sanena bhUmau vAprAptasphigdvayasya bhavati, ekapArzvazAyitvaM tvadhomukha uttAnamukhastiryagvyavasthito vA kAlaniyamabhedena yadavatiSThate tattapaH kAyaklezAkhyaM, tathA daNDAyatazAyitvaM nAma tapaH RjukRtazarIraH prasAritajaGghaddhayazcalanarahitastiSThati yadA tadA tadbhavati, AtapanamapyUrdhvabAhorUrdhvasthitasya niviSTasya niSaNNasya vA prAg prajvalitagabhastijAlasya saviturabhimukhasthitasya bhavati, aprAvaraNAbhigrahaH zizirasamaye prAvaraNAgrahaNaM, AdigrahaNAddhemante'pi rajanISvAtApanaM, santApanamAtmanaH zItArtisahanamityarthaH, tathA lagaNDazAyitvamapratikarmazarIratvamasnAnakaM kezolluJcanamityevametAni sthAnavIrAsanAdIni samyakprayuktAnyAgamacodanAnugatAni bAhyaM tapo yathAzakti vidhinA'nuSTheyaM, anyathA tvavidhiprayogAdAtmAnamitarAMzca dhAvazyakavidhIn pIDayet, avidhyupayuktaviSavat, kiM punarito bAhyAttapasaH phalamavApyata ityAhaasmAt SaDvidhAdapi bAhyAttapasa ityAdi, saGgatyAgaM zarIralAghavamindriyavijayaM saMyamarakSaNaM karmanirjarA cetyanekaM phalamAsAdyate, tatra niHsaGgatvaM bAhyAbhyantaropadhiSvanabhiSvaGgo-nirmamatvaM, pratidinamatimAtrAhAropayogAt praNItAhAropayogAcca zarIrasya gauravaM, tatazca mAsakalpavihAritAyA ayogyatA, tadvarjanAttu zakaTAkSAbhyaJjanavadupayogAdvA zarIralAghavamupajAyate, tatazcApraNItazarIrasyonmAdAnudrekAdindriyavijayaH, bhaktapAnArthamahiNDamAnasya varSAjanitajantUparodhAbhAvAt saMyamasaMrakSaNaM, nisaGgAdiguNayogAdanazanAditapo'nutiSThataH zubhadhyAnavyavasthitasya karmanirjaraNamavazyaM bhAvIti // 9-19 // TIkArtha- bAhya ane atyaMtara ema be prakArano tapa che. temAM bAhya ane atyaMtara zabdano artha pahelA (a.9 sU.6 nI TIkAmAM) jaNAvyo che. te eka eka tapa cha prakAre che. temAM bAhyanA chae ya bhedone sUtranuM vivaraNa karatA bhASyakAra kahe che-
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 pahelA (cothA sUtramAM) prAraMbhAyela samyapha zabda (ahIM sudhI) cAlyo Ave che ane te vizeSaNa che. kemake, samyagu anazana, samyagu avamaudarya e pramANe vRttiparisaMkhyAna vagere sarva zabdomAM samyagU zabda joDavo. prazna- sabhya evA vizeSaNathI konI vyAvRtti karAya che? uttara- rAjA, zatru ane cora AdithI karAyela AhAranirodha vagere tathA paMktinimitte (lokamAM potAnuM mahattva vadhAravA, prazaMsA meLavavA prasiddhi Adi nimitte) ke AjIvikA AdinA hetuthI haNAyela bhAvarUpa doSavALAne saMyamanuM rakSaNa thatuM nathI ane karmanirjarA thatI nathI. AthI (evA tapane dUra karavA) samyam zabdanuM grahaNa karyuM che. zAstroktamAM zraddhALu hovAthI svasAmarthyanI apekSAvALo, dravya-kSetrakALa-bhAvano jANakAra ane divasa-rAtamAM karavA yogya kriyAono (ochI karavI, barobara na karavI vagere rIte) tyAga nahi karato je anazanAdi tapane kare che te karmanirjarAno bhAgI thAya che. eTalA mATe ane bAlatapano niSedha karavA mATe samyapha zabda grahaNanI anuvRtti karAya che. saMyama sattara prakAranuM kahyuM che. athavA pAMca prakAranuM cAritra saMyama che. tenA paripAlana mATe karAto rasatyAgAdi tapa samyagu thAya che. karma jJAnAvaraNIyAdi, tenI nirjarA AtmapradezothI kharI javuM. kahyuM che ke- jevI rIte yatnapUrvaka laMghana karavAthI puSTa paNa javara vagere doSa nAza pAme che tevI rIte saMvarayukta jIva ekaThAM karelAM baddha vagere prakAranA jJAnAvaraNIya vagere karmono tapathI kSaya kare che. (prazamarati gA.159) tapa prAyaH sarvazAstromAM prasiddha che. tapa zubha-azubha karmanA kSaya mATe che. mATe ahIM "karmanirjarA mATe" ema kahyuM che. zabda samuccaya mATe che. anazana tapa temAM anazana pahelAM ja che. AhAranI gaveSaNA karavAmAM 1. A mATe juo yogabiMdu gAthA 90 vagere.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 173 prayatnavALo paNa sAdhu koIka aticArarUpa kAdavathI joDAya ja che. AthI teno tyAga karavA mATe upavAsa-chaThTha-aTTama ityAdithI vistArathI upanyAsa karyo che. azana eTale AhAra. teno tyAga te anazana. anazana ivara ane mAvajIvika ema be prakAre che. namaskAra sahita ( navakArazI)thI prAraMbhI cha mAsanA upavAsa sudhIno tapa ivara che. mAvajIvika anazana pAdapopagamana, iMginI ane bhaktapratyAkhyAna ema traNa prakAranuM che. pAdapopagamana-temAM pAdapopagamana savyAghAta ane avyAghAta ema be prakAranuM che. AyuSya vadhAre) hovA chatAM vyAdhi thavAnA kAraNe athavA atizaya ghaNI vedanAnA kAraNe je AyuSyano upakrama karAya te savyAghAta pAdapopagamana che. pravrajyA-zikSApada Adi kramathI jenuM zarIra jarAthI jarjarita thayuM che te pAdapopagamana anazana kare te nircAghAta che. cAre ya AhAranuM pratyAkhyAna karanAra sAdhu jIvarahita sthAnamAM vRkSanI jema eka paDakhe zarIrane jarApaNa halAvyA vinA paDI rahe. prazasta dhyAnamAM vyAkRta aMta:karaNavALo te prANa jAya tyAM sudhI AvI sthitimAM rahe. A pAdapopagamana nAmanuM anazana che. IginI- iMginI eTale zrutamAM vihita kriyAvizeSa. tenAthI viziSTa maraNa te iMginImaraNa. iMginImaraNa svIkAranAra paNa pravrajyA svIkAra Adi kramathI, AyuSyanI hAnine jANIne, saghaLA upakaraNone laIne sthAvara-jaMgama jIvothI rahita sthAnamAM ekalo rahe. cAre AhArano tyAga kare. chAyAmAMthI uSNapradezamAM ane uSNapradezamAMthI chAyAmAM jato te ceSTAthI sahita hoya. prANono tyAga kare tyAM sudhI samyajJAnamAM parAyaNa rahe. zarIra parikarma (svaya) karI zake. (bIjAnI pAse na karAvI zake tathA niyata karelA pradezathI bahAra na jaI zake.) A iMginImaraNa che. 1. bAra varSa sudhI sUtrAbhyAsa, bAra varSa sudhI athabhyAsa, bAra varSa sudhI dezATana ityAdi kramathI.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 bhaktapratyAkhyAna- bhaktapratyAkhyAna gacchamAM rahelAne hoya. bhaktapratyAkhyAna svIkAranAra kyAreka traNa prakAranA AhAranuM pratyAkhyAna kare, kyAreka cAra prakAranA AhAranuM pratyAkhyAna kare. aMte komaLa saMthArAmAM rahIne saghaLAnuM pratyAkhyAna kare. zarIrAdi upakaraNanA mamatvano tyAga kare. svarya namaskAramaMtrane yAda kare athavA pAse rahelA sAdhuo namaskAramaMtrane saMbhaLAve, udvartana-parivartanane karato te samAdhithI kALa kare che=maraNa pAme che. A bhaktapratyAkhyAna maraNa che. avamaudarya tapa anazana kahyuM. have avamaudarya kahevAya che- "navamarcana ti, avama-nyUna udara jenuM che te avamodara. teno bhAva te avamaudarya. avamaudarya eTale nyUnodarapaNuM. koLiyAnA pramANanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- utkRSTa rUlyati mukhavivarane prayatnathI vikRta karIne koLiyo moTA pramANavALo karIne naMkhAya te utkRSTa che. atyaMta nAno koLiyo avakRSTa che. te bene choDIne svamukhane vikRta karyA vinA madhyama koLiyAthI avamaudarya karavuM. tadyathA' ityAdithI traNa prakAranAM avamaudaryane pratyakSa kare che. alpAhAra avamaudarya, upAdhu avamaudarya ane pramANaprAptathI kaMIka nyUna avamaudarya. temAM puruSano AhAra batrIsa koLiyA pramANa che, ATha koLiyA jeTalo AhAra alpAhAra avamaudarya che. bAra koLiyA jeTalo AhAra upAdhu avamaudarya che. ardhanI najIka te upAdhe. bAra koLiyA AhAra upAdhe che. kAraNa ke cAra koLiyA nAkhavAthI saMpUrNa adhuM thAya che. pramANaprApta AhAra batrIsa koLiyA che. te eka koLiyAthI nyUna kaMIka nyUna avamaudarya thAya che. ti zabda prakAra arthavALo che. pramANaprApta avamaudarya covIsa koLiyA che. traNa prakAranA avamaudaryamAM 1. pAsuM badalI bIjA paDakhe sUvuM te udvartana, punaH te ja paDakhe sUvuM te parivartana.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 175 eka eka koLiyo ocho karavAthI ghaNAM sthAno thAya che. te badhA sthAno avamaudaryavizeSa che. vanaparisadhyA ra rUti puruSanA batrIsa ane strInA aThThAvIsa koLiyA AhAra che. emAMthI vibhAga karavo. vRttiparisaMkhyAnatapa vRttirisananevidha rUkSyati jenAthI (jIvana) TakI rahe te vRtti. vRtti eTale bhikSA. tenuM parisaMkhyAna eTale gaNatarI. athavA vRtti eTale Agamokta abhigraha. athavA dattionI ke bhikSAonI gaNatarI. paTalaka(=TopalI)thI ke dohanaka( doNI) AdithI pAtra vageremAM eka vakhatamAM je nAkhavAmAM Ave te datti che. hAthathI upADIne athavA kaDachAthI ke 'udakikAthI je Ape te bhikSA che. Aje eka, be ke traNa datti laiza ema dattinI gaNatarI te vRttiparisaMkhyAna che. e pramANe gocarI jatI vakhate bhikSAonI paNa gaNanA kare. tathA ityAdithI aneka prakAranA abhigrahone batAve che klinikSiNaIktaprAntamakSAvalInAmu" rUtyAdi, paTala, udakikA ane kaDachI Adi upakaraNathI dAna yogya hovAthI ApanAre upADeluM hoya te ullita che. tevuM jo meLavIza to laIza, bIjuM nahi. A utsita. caryAuklipta bhojana che. tathA bIjo AnAthI viparIta grahaNa karanAra nikSiptacaraka che. Adi zabdathI bIjA abhigraho kahevA. rUkSakodarA, bhAta ane AranAla Adine grahaNa karanAra aMtacaraka che. ThaMDA bhAta Adine grahaNa karanAra prAMtacaraka che. A pramANe usliptacaryA AdimAMthI koI ekano abhigraha karIne bhikSA mATe phare. savatujnmASaunAvInAM evA ullekhathI dravya-kSetra-kALa-bhAvathI vibhakta abhigrahonuM sUcana kare che. dravyathI sAthavAne, aDadane ke chAzabhAtane laiza evo abhigraha kare. Adi zabdathI takra, temana, 1. ghI-tela vagerene rAkhavAnuM vAsaNa.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 AcAmla, parNaka ke maMDaka (khAkharA)ne laiza evo abhigraha kare. kSetrathI uMbarAne be jaMghAnI aMdara (vacce) karIne bhikSA Ape to laiza. kALathI sarvabhikSAcaro bhikSA laine jatA rahyA hoya tyAre bhikSA laiza, bhAvathI hAsya ane rudana AdimAM vyAvRta hoya=rudana Adi karato hoya, beDI AdithI baMdhAyelo hoya, AMjelI AMkhovALo hoya, tamAlapatra jevuM tilaka jeNe karyuM hoya tevo dAyaka jo Ape to laiza. A pramANe koi eka dravyAdino abhigraha karIne zeSanuM pratyAkhyAna karavuM te vRttiparisaMkhyAna tapa che. rasatyAga tapa , 'rasarityAga:'tyAdri je atizaya svAda levAya che=khavAya che te rasa. rasono parihAra karavo te rasaparityAga. te aneka prakArano che. raso ghaNA hovAthI ja tadyathA ityAdithI rasone pratyakSa kare che. madyamAMsa-madhu-navanItAnAm" tyAdri goLa, loTa, drAkSa, khajUra Adi dravyonI sAmagrIthI thayela ane madanA sAmarthyavALuM madya viSa-gara AdinI jema jIvane parAdhIna kare che. parAdhIna, madane vaza banelo kArya-akAryanA vivekathI rahita ane jenA smRti ane saMskAra atyaMta bhraSTa thayA che evo te evuM kaMi gahita(=niMgha) nathI ke jene te na Acare. mAMsa sarvazAstromAM (tyAjya tarIke) prasiddha che. teno parityAga kalyANakArI che. madha mAkSika, kauntika ane bhrAmara ema traNa prakAranuM che. te paNa jIvonA vinAzathI thayeluM hovAthI dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe tyAga karavA yogya che. mAkhaNa gAyanuM, bheMsanuM, bakarInuM ane gheTInuM ema cAra prakAre che. mAkhaNa rasavRSya(=baLane vadhAranAruM) hovAthI tyAga karavA yogya che. Adi zabdanA grahaNathI dUdha-dahIM-goLa-ghI-tela e pAMca vigaiono niSedha karAya che. temAM dUdha vigai gAyanI, bheMsanI, bakarInI, gheTInI, UMTaDInI ema pAMca prakAranI che. dahIM vigai paNa UMTaDI sivAya cAra
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 177 prakAranI che. zeraDI2sano vikAra phANita vagere goLa vigai che. phANita(=DhIlo goLa) vagere prasiddha che. khAMDa, sAkara, goLa vigai' nathI. dahIM vigainI jema ghI vigai paNa cAra prakAre ja che. tala, aLazI, sarasava ane kusuMbo e cAranuM tela telavigai che. ghI AdinA avagAhathI thayelI pUrI vagere avagAhyaka(=avagAhima) vigai che. A dazamI vigai paNa Adi zabdanA grahaNathI grahaNa karelI ja che. A pramANe A rasavigaionuM pratyAkhyAna rasaparityAga pratyAkhyAna che. A vigaio baLa karanArI hovAthI ane vIryavardhaka=kAmoddIpaka tarIke prasiddha hovAthI haMmezA na vAparavI joie. kAraNa ke te vigaio cittavikAranA kAraNarUpa che. A pramANe vigaio anvarthasaMjJAne pAme che. (je cittavikArane kare te vikRti=vigai ema arthavALI saMjJAne pAme che.) AthI mumukSue strInA aMgonA nirIkSaNanI jema vigaionuM paccakkhANa karavuM joie. A pramANe rasaparityAga viziSTa tapa che. virasa-rUkSa AhArAdino abhigraha evA ullekhathI sAdhune vikRti vinA paNa prANarakSaNa karavAnuM zakya che. ema jaNAve che. jemAMthI rasa cAlyo gayo che te virasa. rasathI rahita evA kodarA, AyaMbila ane parNaka vagere rUkSa AhAra che. Adi zabdathI aMta-prAMta AhAranuM grahaNa karavuM. viviktazayyAsana tapa vivivatazayyAsanatA nAma' vRtti zayyA zabdanA grahaNathI traNa upAzrayanuM grahaNa karavuM. Asana zabdanA grahaNathI pITha(=pATalo) ane vRSika(=darbha ghAsanuM Asana) vagere samajavuM. vivikta eTale niMdyajananA AgamanathI rahita ane bIla, polANa AdithI rahita. vivikta evuM zayyAsana te viviktazayyAsana. teno bhAva te viviktazayyAsanatA. 1. khAMDa, sAkara vigai to che paNa pAkI vigai che goLanI jema kAcI vigai nathI. tethI ahIM kAcI vigaimAM gaNela nathI. 2. aMta eTale rasa vinAno AhAra. prAMta eTale gRhasthonA bhojana karyA pachI vadhelo AhAra. 3. cAturmAsamAM traNa upAzrayo grahaNa karavAno vidhi che. (juo kalpasUtra vyAkhyAna navamuM.)
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 nAma zabda vAkyanI zobhA mATe che athavA nAma vacanavALo che, arthAt tapanuM viviktazayyAsanatA evuM nAma che e jaNAvavA mATe che. te manAvAdhe ItyAdi AnuM ja vivaraNa che. paryAyavAcI zabdo kahevA dvArA vyAkhyAna che. vivikta, ekAMta, anAbAdha, asaMsakta ane strIpazupaMDakavarjita e pramANe paryAyo=paryAyavAcI zabdo che. navA rUti abAdha eTale zarIrano upaghAta. te jemAM nathI te anAbAdha. saMsavA rUti asaMsakta eTale sUkSma-skUla jIvothI rahita. trIpazupavite rUti strI eTale manuSyanI strIo. pazuo eTale gAya-bheMsa-bakarI-gheTI vagere. paMDaka eTale napuMsaka. paramArthathI A vasati cAritranA upaghAtavALI che. te ja ekAMta Adi guNavALA upAzrayAdinuM nirUpaNa zUnyAIR ityAdithI kare che- zUnyAgAra eTale doSarahita zUnyaghara. devakula eTale dugadivI vagerenuM maMdira vagere. sabhA eTale jyAM pahelAM manuSyo bhegA thatA hatA, have tyAM bhegA thatA nathI tevI sabhA. parvataguhA eTale parvatavivara, arthAt parvata upara rahelA nagara AdimAM hoya tevA vizrAmasthAno. Adi zabdanA grahaNathI jIrNa udyAnAdimAM rahela maMDapa Adi bIjuM paNa grahaNa karAya che. yathokta sthAnomAMthI koI sthAnamAM rahevuM. zA mATe ema jo pUchavAmAM Ave to samadhyarthama=samAdhi mATe. samAdhi jJAna-darzana-cAritra-tapa-vIrya ema pAMca prakAre che. samAdhAna te samAdhi, arthAt svasthatA. jJAnAdinI hAni na thavI ane vizeSa vRddhi thavI te samAdhi. A pramANe A saMlInatA tapavizeSa che. iMdriyone ane aMtaHkaraNa(=mana) sahita kaSAya samUhane kAbUmAM rAkhIne vivikta evA zapyAsananuM sevana karanArane saMlInatA thAya che. prApta iMdriyonA viSayomAM rAga-dveSathI rahita banavuM e iMdriya saMlInatA che. krodhano udaya na thavA devo ane udayamAM AvelA krodhane niSphaLa banAvavo e kaSAyasaMlInatA che. e pramANe zeSa kaSAyo aMge paNa jANavuM. akuzaLa manano nirodha karavo ane kuzaLa cittanI udIraNA karavI(kuzaLa citta
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-19 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 179 pravartAvavuM) e pramANe vANI paNa kahevI. kAyavyApAramAM jene prayojana utpanna thayuM che te yatanAvALA sAdhunI saMlInatA kahevAya che. prayojana vinA sthira Asana ja zreyaskara che. (A yoga saMlInatA che. ahIM cAra prakAranI saMlInatAmAM iMdriyasalInatA, kaSAyasalInatA ane yogasaMlInatA ema traNa saMlInatA kahI. cothI) viviktacaryAsalInatA to bhASyakAravaDe ja kahevAI gaI che. kAyaklezatapa "yavassezonevigha' phatyAdi, kAya eTale zarIra, tene kleza=bAdhA te kAyakleza. kAyA ane AtmA saMsArAvasthAmAM dUdha-pANInI jema anyonya ekameka thayelA hovAthI kAyA ane AtmAno abheda che. AthI kAyAne bAdhA thAya tyAre kAyA dvArA AtmAne paNa klezanI upapatti=prApti thAya che. (AtmAne paNa kleza thAya e ghaTI zake che.) sabhya yonigraho THH e sUtrathI samyapha zabdanA grahaNanI anuvRtti thAya che ane te vizeSaNa kAyaklezanuM che. AgamAnusArIone samyakUkAyaklezanI utpatti nirjarA mATe thAya che ane aneka prakAravALo kAyakleza AgamamAM kahevAyela che. tadyathA ityAdithI kAyaklezanA aneka prakArone batAve che thAna-vIrAsana' rUtyAdri sthAnazabdanA grahaNathI UbhA rahevA rUpa kAyotsarganuM grahaNa karavuM. svazakti pramANe abhigrahavizeSathI caMdrAvataMsaka rAjAnI jema tenA kALano niyama jANavo. (khurazI upara beThelAnI jema) jAnupramANa Asana upara beThelAnI nIcethI te Asana khecI levAmAM Ave ane besanAra te ja avasthAmAM rahe te vIrAsana kAyakleza nAmano tapa che. temAM paNa potAnI zakti pramANe abhigrahavizeSathI kALano niyama che. utkaTuka Asana to prasiddha ja che. Asana vinA jenA pagonI be penIo bhUmine na aDe tenuM Asana utkaTuka Asana che. ekapArzvazAyitva A pramANe che- kAlaniyamabhedathI adhomukha, Urdhvamukha ke tirachuM rahe te kAyakleza nAmano tapa che. jeNe zarIrane saraLa karI dIdhuM che ane be jaMdhAne 1. eka sUtramAM AvelA zabdano pachInA sUtromAM te zabdanA prayoga vinA te zabdanuM anusaMdhAna karavuM te anuvRtti
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-19 (lAMbI) phelAvI dIdhI che te jyAre hAlyA vinA rahe tyAre daMDAyatazAyitva nAmano tapa thAya che. AtApanA paNa be bAhu UMcA rAkhIne ekAgracittavALA, UbhA rahelA ke beThelA, prajvalita kiraNasamUhavALA sUryanI tarapha mukha rAkhIne rahelAne hoya. gapravirAmaprada ThaMDInA samaye oDhavAnA vastranuM agrahaNa, arthAt vastro oDhavA nahIM. Adi zabdanA grahaNathI hemaMta RtumAM paNa rAte potAnuM AtApana-saMtApana karavuM, arthAt ThaMDIne sahana karavI tathA lagaMDazAyitva vAMkA lAkaDAnI jema suvuM, arthAt jamInane mAtra mastaka ane paganI eDI aDe te rIte suvuM. zarIranuM pratikarma na karavuM. hAthapaga dhovA, zarIra uparathI mela utAravo vagere zarIra saMbaMdhI pratikarmano abhAva, snAna na karavuM ane kezano loca karavo. A pramANe A sthAnavIrAsana Adi... samyam yojelA=Agamavacanane anusaranArA bAhyatapa che. tapa yathAzakti vidhithI karavo joIe. anyathA eTale ke avidhithI karavAthI potAne ane dharmasaMbaMdhI Avazyakavidhine avidhithI upayoga karelA viSanI jema bAdhA pahoMcADe. A bAhyatapathI kayuM phaLa prApta karAya che ema kahe che- "kasmAta pazvithApi vAhyiA tapasa: rUtyAdri A chae prakAranA bAhya tapathI saMgatyAga, zarIralAghava, iMdriyajaya, saMyamarakSaNa ane karmanirjarA ema aneka phaLo prApta karAya che. niHsaMgatva eTale bAhya-atyaMtara upadhimAM abhivRMgano=mamatAno abhAva. dararoja atimAtrAmAM AhArano upayoga karavAthI ane niSpAhAranA upayogathI zarIra bhAre thAya, tethI mAsakalpa pramANe vihAra mATe ayogya asamartha bane. teno (atimAtrAmAM AhAra ane praNItAhAra e beno) tyAga karavAthI athavA zakaTAkSAtyaMjananI jema upayoga karavAthI zarIra halakuM rahe. tethI praNItAhArathI rahita zarIravALAne kAmonmAda na vadhavAthI iMdriyavijaya
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 sUtra-20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 thAya. varSARtumAM bhakta-pAna mATe nahi pharatA sAdhune varSothI utpanna karAyelA jaMtuono vinAza na thavAthI saMyamanuM rakSaNa thAya. anazana Adi tapa karanArane niHsaMgatA Adi guNono yoga thavAthI zubhadhyAnamAM rahelA tene karmanirjarA avazya thAya. (9-19). TIkAvataraNikA- tapastatra bAhyamuktaM, adhunA'bhyantaramucyate, taccAtizayena karmanirdahanakSamaM / TIkAvataraNikArtha- bAhya-atyaMtara ema be prakAranA tapamAM bAhya tapa kahyo. have atyaMtara tapa kahevAya che. te tapa karmone bALavAmAM atizaya samartha che. atyaMtara tapanA cha bhedopraayshcittvinyvaiyaavRttysvaadhyaayvyutsrgdhyaanaanyuttrN 2-20nI sUtrArtha- prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna uttara(=atyaMtara) tapa che. (9-20). bhASyaM- sUtrakramaprAmANyAduttaramityabhyantaramAha- prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM svAdhyAyo vyutsargo dhyAnamityetatSaDvidhamabhyantaraM tapaH // 9-20 // bhASyArtha- sUtrakramanA prAmANyathI uttara eTale atyaMtarane kahe che- prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna, A pramANe A cha prakArano atyaMtara tapa che. (9-20) TIkA- antarvyApArabhUyastvA,-danyatIrthavizeSataH / vIdrivyApekSatvA,-tAntara tapa 3gyate II prAyazcittAdInAM dhyAnAntAnAM dvandvaH, mUlottaraguNeSu svalpo'pyatIcArazcittaM malinayatIti tatprakAzanAya tacchuddhyaiva prAyazcittaM vihitaM, pApocchedakAritvAt prAyazcittamiti, prAyo-bAhulyena cittavizuddhihetutvAt, prAyazcittaM, vinIyate-yenASTaprakAraM karmApanIyate sa vinayaH, zrutopadezena
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-20 vyAvRtto-vyagrastadbhAvo vaiyAvRttyaM, suSTha maryAdayA- kAlavelAparihAreNa pauruSyapekSayA vA''dhyAyaH, vividhasyAnapAnavastrapAtrAdeH saMsaktasyAtiriktasya vA parityAga utsargaH, vAkkAyacittAnAmAgamavidhAnena nirodho dhyAnamuttaramiti pUrvasUtropanyastabAhyatapo'pekSayA sUtrAnupUrvIprAmANyAduttaramityabhyantaramAha, etadapi SaTprakAramabhyantaraM tapa iti // 9-20 // TIkArtha- AMtarika vyApAra vadhAre hovAthI, anya tIrthothI vizeSa hovAthI ane bAhya dravyanI apekSAthI rahita hovAthI AMtara(=atyaMtara) tapa kahevAya che. prAyazcittathI prAraMbhI dhyAnasudhInA zabdonovsamAsa che. prAyazcitta- mUlaguNa-uttaraguNomAM atizaya alpa paNa aticAra cittane malina kare che. tethI tenuM prakAzana karIne tenI zuddhi mATe ja prAyazcittanuM vidhAna che. pApano nAza karanAruM hovAthI prAyazcitta che. prAya=ghaNuM karIne cittavizuddhino hetu hovAthI prAyazcitta kahevAya che. vinaya - jenAthI aSTaprakAranuM karma dUra karAya te vinaya. veyAvacca-zrutanA upadeza pramANe je vyAvRtta che=vyagra che te vyAvRtta. vyAvRttano bhAva te vaiyAvRtya. svAdhyAya-suhu eTale maryAdAthI. kALaveLAnA tyAgarUpa maryAdAthI athavA porisInI apekSAe maryAdAthI adhyAya=bhaNavuM te svAdhyAya. vyutsarga- saMsakta(=jIvonA saMsargavALA) athavA vadhArAnA vividha anna-pAna, vastra ane pAtra Adino tyAga karavo te utsarga. dhyAna-Agamokta vidhithI vANI-kAyA-manano nirodha karavo te dhyAna. 'ttara ti, pUrvasUtramAM ullekha karAyelA bAhyatapanI apekSAe sUtrakramanA prAmAyathI uttara eTale atyaMtarane kahe che. A chae prakAranuM tapa atyaMtara che. (9-20) TIkAvataraNikA- tadetadAbhyantaraM tpHTIkAvataraNitArtha- te A AtyaMtara tapa
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-21 183 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 dhyAna sivAya pratyeka atyaMtara tapanA bhedonI saMkhyAnvcturdshpnycdvibhedN yathAkramaM prAg dhyAnAt // 9-21 // sUtrArtha-prAyazcittathI vyutsarga sudhInuM atyaMtara tapa anukrame 9, 4, 10, 5, 2 bhedavALuM che. (9-21) bhASyaM- tadAbhyantaraM tapaH navacaturdazapaJcadvibhedaM bhavati yathAkrama prAdhyAnAr II6-2zA bhASyArtha- te atyaMtara tapa dhyAnanI pahelAM(=vyutsarga sudhI) anukrame 9, 4, 10, 5, 2 bhedavALuM che. (9-21) ___TIkA-nava catvArazca daza paJca dvau ca bhedAzca te navacaturdazapaJcadvibhedAH, ete bhedA yasyetyekasya bhedazabdasya lopaH, yathAkramamiti yathAsaGkhyaM prAg dhyAnAt prAyazcittAdArabhya yAvad vyutsarga iti // 9-21 // TIkArtha- 9-4-10-5-2 bhedo che jene te navavaturvaNapakimevADa (e pramANe vyutpatti) che. ahIM eka medra zabdano lopa thayo che. "thAma' rUti yathAsaMkhya "prALu dhyAnA' prAyazcittathI prAraMbhI vyutsarga sudhI. (9-21) bhASyAvataraNikA- ita uttaraM yadvakSyAmaH / tdythaabhASyAvataraNikArtha- ahIMthI je uttara kahIzuM te A pramANe che- TIkAvataraNikA-ito'smAt sUtrAduttaraM yadvakSyAmaH prAyazcittAdi taditthaM bhUtamavaseyamiti / tadyathetyanena sUtraM sambadhnAti, abhyantaratapobhedasya nirdiSTavikalpasaGkhyabhedasya tadbhedAnAmAkhyAvizeSaprajJaptyarthamidamucyate TIkAvataraNitArtha-rUta: A sUtra pachIya vakSyA: prAyazcitta vagere je kahIzuM te AvA prakAranuM jANavuM. tadyathA evA prayogathI sUtrano saMbaMdha kare che. jenA bhedonI saMkhyAbhedano nirdeza karyo che te atyaMtara parUpa bhedanA te bhedonA nAma-vizeSonuM pratipAdana karavA mATe A kahevAya che
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-22 prAyazcittanA bhedonuM varNana AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazchedaparihAro pasthApanAni // 9-22 // sUtrArtha-bhAdoyana, pratibhae, tamaya, vive, vyutsa, ta5,che, parihAra bhane 75sthApana ma praayshcittn| (na) bhehoche. (8-22) bhASyaM-prAyazcittaM nvbhedm| tadyathA- AlocanaM pratikramaNaM AlocanapratikramaNe vivekaH, vyutsargaH, tapaH chedaH parihAraH upasthApanamiti / AlocanaM prakaTanaM prakAzanamAkhyAnaM prAduSkaraNamityanarthAntaram / pratikramaNaM mithyAduSkRtasaMprayuktaH pratyavamarzaH, pratyAkhyAnaM kAyotsargakaraNaM ca / etadubhayamAlocanapratikramaNe / viveko vivecanaM vizodhanaM pratyupekSaNamityanarthAntaram / sa eSa saMsaktAnapAnopakaraNAdiSu bhavati / vyutsargaH pratiSThApanamityanarthAntaram / eSo'pyaneSaNIyAnnapAnopakaraNAdiSvazaGkanIyavivekeSu ca bhavati / tapo bAhyamanazanAdi prakIrNaM cAnekavidhaM candrapratimAdi / chedo'pavartanamapahAra ityanarthAntaram / sa pravrajyAdivasapakSamAsasaMvatsarANAmanyatamAnAm bhavati / parihAro mAsikAdiH / upasthApanaM punardIkSaNaM punazcaraNaM punarvatAropaNamityanarthAntaram / tadetannavavidhaM prAyazcittaM dezaM kAlaM zakti saMhananaM saMyamavirAdhanAM ca kAyendriyajAtiguNotkarSakRtAM ca prApya vizuddhyarthaM yathArha dIyate cAcaryate ca / citI saMjJAnavizuddhyordhAtuH / tasya cittamiti bhavati niSThAntamauNAdikaM ca /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 185 evamebhirAlocanAdibhiH kRcchastapovizeSairjanitApramAdaH taM vyatikrama prAyazcetayati, cetayaMzca na punarAcaratIti / ataH prAyazcittam, aparAdho vA prAyastena vizudhyata iti / atazca prAyazcittamiti // 9-22 // bhASyArtha- prAyazcitta nava prakAranuM che. te A pramANe- Alocana, pratikramaNa, Alocana-pratikramaNa, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra ane upasthApana. Alocana, vivaraNa, prakAzana, AkhyAna ane prAduSkaraNa A pramANe anarthAtara che. pratikramaNa, mithyAduSkRtasaMprayuktapratyavamarza, pratyAkhyAna ane kAyotsargakaraNa (A pramANe eka artha che). tadubhaya eTale Alocana ane pratikramaNa bane. viveka, vivecana, vizodhana ane pratyupekSaNa e pramANe anarthAtara che. A prAyazcitta saMsakta annapAna-upadhi-zapyAdimAM hoya. vyutsarga ane pratiSThApana e pramANe anarthAtara che. A (kAyotsarga) paNa aSaNIya anna ane upakaraNAdimAM tathA azakanIya vivekavALI vastuomAM hoya. anazanAdi ane caMdrapratimA vagere aneka prakArano prakIrNa bAhyatA che. cheda, apavartana ane apahAra e pramANe anarthAtara che. cheda pravrajyA divasa, pakSa, mAsa ane varSa emAMthI koIno thAya. parihAra prAyazcittanuM parimANa eka mAsa vagere che. upasthApana, punardIkSaNa, punazcaraNa ane punarvatAropaNa e pramANe anarthAtara che. te A nava prakAranuM prAyazcitta deza, kALa, zakti, saMhanana ane kAyaiMdriya-jAti-guNonA utkarSathI karelI saMyamavirAdhanAne pAmIne (=joine) yathAyogya apAya che ane karAya che.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-22 ___ pAtupAmA 'citIsaMjJAnavizuddhayoH' mevo pAtu cha. cit pAturnu - nisia mane auules 'citta' me 35 thAya che. // prabhArI maadaayn| vagere duSkara tapavizeSothI apramatta sAdhu te aticArane prAyaH vizuddha kare che ane vizuddha karato te pharI tevA aparAdhane sevato nathI. AthI prAyazcitta che athavA prAyaH eTale aparAdha. tenAthI(=AlocanAdithI) a52|5 zuddha thAya che. mAthI prAyazcitta upAya che. (8-22) TIkA- AlocanAdayaH upasthApanAntAH kRtadvandvAH napuMsakaliGgena nirdiSTAH, prAyazcittaM navabhedamityAdi vivaraNaM, upasaGkhyAnikaH suT, tadyathetyAdinA navApi bhedAn vivekena darzayati, tadubhayamityetad vyAcaSTe, AlocanapratikramaNe iti, tadityanenAlocanaM pratikramaNaM ca saMgRhItam / eSa ca tRtIyo bhedaH, AlocanAdIn bhASyakAra eva vivRNoti, anayA maryAdayA doSarahitaM kAryAkAryamavyutpannabAlajalpitavatsakalamatIcAramAcaSTe-pratyakSIkarotIti darzayati, prakAzayatyAlocanAsya gurave, tatra kazcidatIcAro gamanAgamanAdikaH pramAdakriyAvizuddhyarthamAlocanAmAtrAdeva vizuddhayati, tasyAlocanasyaikArthAH paryAyAH, AlocanaM maryAdayA guronivedanaM piNDitAkhyAnasya, vikaTanaM vivaraNaM dravyAdibhedena, prakAzanaM gurozcetasi samyagatIcArasamAropaNaM, AkhyAnaM prathamamRjubhAvena sAdhanaM, prAduSkaraNaM nindAgarhAdvAreNetyevamanarthAntaramekArthatvaM paramArthata iti, pratikramaNamityAdi svayameva vivRNoti bhASyakAraH atIcArAbhimukhyaparihAreNa pratipaM kramaNaM-apasaraNaM pratikramaNaM, etadAha-mithyAalIkamutsUtramunmArgaH duSTaM kRtaM duSkRtaM caraNavirAdhanamityarthaH tena saMprayuktaH, pratyavamarzaH-pazcAttApaH, samastamidaM mayA duSTaM kRtamiti, svacchandato, na sUtrAnusAreNeti, na punarevaM kariSyAmIti, pratyAkhyAnaM pratikramaNaM kAyotsargakaraNaM ceti kAyasya-zarIrasyotsargaH-utsarjanaM bhAvataH kAyotsargaH, yasmAttu suvizuddhabhAvasyApi mamAyaM kAyo balAnnipatitaH kAyeSviti na mama bhAvadoSa iti / tadevaMvidhaM pratikramaNaM prAyazcittamahiMsakasya vihitam /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 187 tadubhayaprAyazcittanirUpaNAyAha-etadubhayamAlocanapratikramaNe iti AlocanaM vyAkhyAtaM pratikramaNaM ca, etadevobhayaprAyazcittaM, prAgAlocanaM pazcAd gurusaMdiSTasya pratikramaNaM, etaccobhayaprAyazcittaM sambhramabhayAturApatsahasAnAbhogAnAtmavazagasya duSTacintitabhASaNaceSTAvatazca vihitam / samprati vivekaprAyazcittAvasaraH, viveko vivecanamityAdi vivekaH tyAgapariNAmaH vivecanaM bhAvavizuddhiH vizodhanaM niravayavatA punaH pratyupekSaNaM prasphoTanamIkSaNameva prayatnena, svalpo'pyavayavo nAstIti vizuddhirityete paryAyazabdA abhinnamarthamabhidadhati, vivekaprAyazcittasya viSayaM darzayati-sa eSa vivekaH saMsaktAnapAnopakaraNAdiSu bhavati, upayuktena gItArthena gRhItaM prAk pazcAdavagatamazuddhaM vivekAha~, annapAnagrahaNAt piNDaparigrahaH, upadhiraughikaupagrahikalakSaNaH, zayyA pratizrayaH, AdigrahaNAd DagalakabhasmamallakabheSajAdiparigrahaH, ityevaM viveka eva prAyazcittamiti / samprati vyutsargaprAyazcittamucyate vyutsarga ityAdi viziSTotsargaHpraNidhAnapUrvako nirodhaH kAyavAgvyApArasya, paryAyAntareNa vyAcaSTepratiSThApanamityanarthAntaraM pratiSThApanazabdaH parityAgArthaH / kAyotsargaprAyazcittasya viSayamAdarzayati-eSo'pItyAdinA vyAcaSTe, kAyotsargaH prAyazcittaM bhavati, kva ?, aneSaNIyAdiSu tyakteSu, tatrAneSaNIyaM udgamAdyavizuddhamannapAnamupakaraNaM vA pratiSThApya kAyotsargaH kAryaH, AdigrahaNAd gamanAgamanavihArazrutasAvadhasvapnadarzananausaMtAraNoccAraprasravaNAcaraNaparigrahaH, azakanIyavivekeSu ceti ghanasaMsaktadadhitakrAdiSu na prANino vivektuM zakyante ityazakanIyavivekeSu ca, saktuprabhRtiSvapi pratiSThApiteSu kAyotsarga eva prAyazcittaM bhavatIti / tapaHprAyazcittavivakSayA Aha- tapo bAhyamanazanAdi prAyazcittamityabhyantaraM tapaH, anazanAdi bAhya, bAhyAbhyantaratA ca kenacidaMzenetyavirodhaH, tatrA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-22 nazanagrahaNAccaturthabhaktaparigrahaH, zrutAnusArAt paJcamavyavahArAnusArAcca, tacca madhyamagrahaNAccAdyabhedaparigraho'pi, tatrAdyAH paJcakadazakaviMzatipaJcaviMzaterbhedA laghavo guruvazca, mAso'pi ca laghurguruH, catvArazca mAsA laghavo guruvazca, SaT ca mAsA laghuguravaH madhyaM ca bhinnamAso laghugurubhedaH, sarvameva tattapaH prAyazcittaM jJAnadarzanacAritrAparAdhAnurUpamAgame'ticAravizuddhyarthamuktaM, samprati tu paJcamavyavahArapramANena yatayo bhUyasA vizuddhimAcaranti, tacca nirvikRtyAdyaSTamabhaktAntaM, taccAnekAticAraviSayaM yathA uddezakAdhyayanazrutaskandhAGgeSu pramAdinaH kAlavinayAtikramAdiSu krameNa nirvikRtyAdyAcAmlAntamanAgADheSu AgADheSu purastAda'dicaturthabhaktAntamevamAdi, prakIrNakaM cAnekavidhaM candrapratimAdItyuktalakSaNaM bAhye tapasi prAk prapaJcaneti / __ chedaprAyazcittAbhidhitsayaivAha-chedo'pavarttanamapahAra ityabhinnArthAH paryAyAH, sa ca chedaH paryAyasya mahAvratAropaNakAlAdArabhya gaNyate / etadevAha- pravrajyAdivasa-pakSa-mAsa-saMvatsarANAmanyatameSAM bhavati / pravrajyAdivaso yatra mahAvratAropaNaM kRtaM tadAdiH paryAyaH / tatra paJcakAdicchedaH paryAyasya yathA yasya tAvad daza varSANi AropitamahAvratasyAparAdhAnurUpaH kadAcit paJcakacchedaH kadAcid dazaka ityAdi yAvat SaNmAsaparimANacchedo laghurgururvA evaMvidhena chedena chidyamAnaparyAyaH pravrajyAdivasamapyapaharatIti, asya ca viSayastapasA garvitastapaso'samarthastapazcAzraddadhAnastapasA ca yo na damyeta kazcidapariNAmakazcetyAdi / samprati mUlaprAyazcittamabhidhIyate-parihAro mAsikAdiriti idaM mUlaprAyazcittopalakSaNaM, parihriyate tasmin sati vandanAlApAnapradAnAdikriyayA sAdhubhiriti parihAraH, sa ca mAsAdikaH SaNmAsAntaH, tasya cAnte kvacinmUlaM-punarvatAropaNaM, tadviSayaH saGkalpAt kRtaH prANAtipAto darpAccaturthAsevanamutkRSTaM mRSAvAdAdi vA sevamAnasyetyevamAdiH /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 anavasthApyapArAJcikapratipAdanArthamAha-'upasthApanaM punardIkSaNa'mityAdi, anavasthApyapArAJcikaprAyazcitte liGgakSetrakAlatapa:sAdharmyAdekasthIkRtyokte, tatra yathoktaM tapo yAvanna kRtaM tAvanna vrateSu liGge vA sthApyata ityanavasthApyaH tenaiva tapasA'ticArasya pAraM samaJcatigacchatIti pArAJcikaH, pRSodarAdipAThAcca saMskAraH, tayoH paryante vrateSUpasthApanaM, punardIkSaNaM punaH pravrajyApratipattiH punazcaraNaM cAritraM punarvratAropaNamityanarthAntaraM tatrAnavasthApyasya viSayaH sAdharmikAnyadhArmikasteyahastatADanAdiH duSTamUDhAnyo'nyakaraNAdiH pArAJcikamiti, sUtra-22 , 189 tadetat navavidhaM prAyazcittamityAdi tadetadityAdinA''locanAdeH parAmarzaH, navavidhamiti svakRtasUtrasannivezamAzrityoktaM, ArSe tu dazadhA viMzatidhA vA'bhihitaM, prAyazcittaM vakSyamANanirvacanaM dezo nirguNaH ( saguNo vA) kila kSetraM kAlaH snigdho rUkSaH sAdhAraNazca zakti prAyazcittakAriNo vIryaM sAmarthyaM saMhananaM vajrarSabhanArAcAdi saMyamaH saptadazabhedaH samasto vA mUlaguNottaraguNakalApastasya virAdhanA khaNDanamaticaraNaM, cazabdaH samuccayArthaH, tAM virAdhanAM vizinaSTikAyendriyajAtiguNotkarSakRtAmiti, kAyAH pRthivyAdayaH SaTsaGkhyAH, tatrAvanijalajvalanapavanapratyekavanaspatiSu saGghaTTanaparitApanAvadrAvaNaviSayamanyAdRzaM prAyazcittaM anyAdRk sAdhAraNavanaspatau anyAdRzaM ca dvitricatuHpaJcendriyakAyeSu, itthamupayujya yathAvaddeyaM, evaM kAlAdayo'pi paryAlocanIyAH, tadanurUpaM ca deyamiti, tathA eka-dvi-tri- catu:paJcendriyaprANipratyupekSaNena ca vibhajanIyaM prAyazcittam / athavA ekadvitricatuHpaJcendriyajAtidvAreNa ye guNA rAgadveSamohAH teSAmutkarSApakarSamadhyAvasthA: samIkSya mRgarAjagavAdivyApAdakavat tatkRtAM ca virAdhanAM prApyAticAravizodhanArthaM yathArhamaparAdhAnurUpaM dIyate cAcaryate ca prAyazcittamiti /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-22 samprati prAyazcittamiti zabdaM vyutpAdayati-citI saMjJAnavizuddhyordhAturityAdi, bhImasenAt parato'nyairvaiyAkaraNairarthadvaye paThito dhAtuH saMjJAne vizuddhau ca, iha vizuddhyarthasya saha saMjJAnena grahaNaM, athavA'nekArthA dhAtava iti saMjJAne paThito vizuddhAvapi varttate, bhASyakRtA copayujyamAnamevArthamabhisandhAya vizuddhirapi paThitA, tasya cittamiti rUpaM bhavati, niSThAntamauNAdikaM ca, cetatIti cittaM, vizuddhyatItyarthaH, tAM ca vizuddhimupajAyamAnAM cetati-saMjAnIte praNidadhAnaH iti / ajRdhRsibhyaH ktaH (uNAdisUtre-377), ktasya ca niSThAsaMjJA, auNAdikaM caitat zabdarUpaM cittamiti, nAnyalakSaNamanveSyaM, uNAdayo bahulamiti (pA0a03 pA03 sU01) citerapi ktaH karttari, kena punaH prakAreNa vizuddhirityAha-evamebhirityAdi uktalakSaNairAlocanAdibhiH pArAJcikAvasAnaiH kRcchaiH-duSkaraistapovizeSairjanitApramAdaH kRtApramAdo apramatta ityarthaH, taM ca mUlottaraviSayaM vyatikrama-aticAramupayuktaH prAyo bAhulyena cetayati, prAyograhaNamatyantasUkSmAticAravyudAsArthaM, cetayaMzca saJjAnAno na punarAcarati Asevate tAdRzamaparAdhamityataH prAyazcittamucyate, prAyaH zabdena vA aparAdho'bhidhIyate, tenAlocanAdinA sUtravihitena so'parAdho vizuddhyatIti, atazca asmAcca hetoH prAyazcittaM // 9-22 // TIkArtha- sUtramAM AlocanA zabdathI prAraMbhI upasthApana sudhInA zahono dvandva sabhAsarIne me. zono upasaGkhyAnikaH 'suT me sUtrathI napuMsakaliMgamAM nirdeza karyo che. bhASyamAM prAyazcitta navamen ityAdi vivaraNa che. 1. suT no mata napuMsa me.vayana. mAjhyA yA thAya te mATegeM mAdhuM yepTara pANinivyAkaraNa adhyAya-6 pAda-1 sUtra-135 vageremAM che. 2. amuka prakAranI cokkasa avasthAmAM saMkhyAvAcI hiMgusamAsathI supratyaya thAya che. matalaba ta samAsa napuMsaliMga me'vayanamA bhAve. bhATe mI navAnAM bhedAnAM samAhAraH navabhedam A rIte samAsa thaze.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 191 tadyathA ItyAdithI naveya bhedone alaga karIne batAve che. tadumayaM nA arthane kahe che- Alocana ane pratikramaNa. (taDumayamAM rahelA) tat padathI Alocana ane pratikramaNano saMgraha karyo che. A trIjo bheda che. Alocana vagerenuM bhASyakAra ja vivaraNa kare che. AlocanA- (Alocana zabdamAM A eTale) A maryAdAthI jevI rIte maMdabuddhi bALaka kAryane ke akAryane nirdoSapaNe(=kaMI paNa chupAvyA vinA) kahI de che tema sAdhu AlocanA karavA yogya gurune kahe, gurunI pratyakSa kare, arthAt gurune batAve, pragaTa kare temAM gamanAgamana vagere koI aticAra pramAdathI thayelI kriyAnI vizuddhi mATe AlocanA karavA mAtrathI vizuddha thAya che. te AlocanAnA eka arthavALA paryAyoAlocana- Alocana eTale maryAdAthI gurune nivedana karavuM. vivaraNa-vivaraNa eTale piMDarUpe karelA kathananuM dravyAdi bhedathI vivaraNa karavuM. prakAzana-prakAzana eTale gurunA cittamAM aticAronuM samyapha sthApana karavuM. AkhyAna-pahelAM saraLapaNe kahevuM te AkhyAna. prAduSkaraNa-niMdA-gaha dvArA prAduSkaraNa. A pramANe anarthAtara che-paramArthathI ekAryapaNuM che. 'pratikramaNa' ityAdinuM bhASyakAra svayameva vivaraNa kare che- aticAranI sanmukhatAno tyAga karIne ulaTuM javuM=pAchA pharavuM te pratikramaNa. ene kahe che- mithyA eTale khoTuM, usUtra ke unmArgaduSTa(kana karavA jevuM) karyuM te duSkata, arthAt cAritranI virAdhanA. tenAthI saMprayukta. pratyavamarza eTale pazcAttApa. meM A saghaLuM na karavA jevuM karyuM che, svacchandapaNe karyuM che, sUtrAnusAra nathI karyuM. (saMkSepamAM- khoTuM karavA badala pazcAttApa te mithyAduSkRta-saMprayuktapratyavamaza) pharI A pramANe nahi karuMevo bhAvate pratyAkhyAna pratikramaNa che.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-22 "jAyotsaraLaMva" rUti, kAya eTale zarIra. utsargaeTale tyAga. bhAvathI kAyAno tyAgane kAyotsarga. kAraNa ke suvizuddhabhAvavALA paNa mArI A kAyA baLathI(=IcchA vinA) cha javanikAyomAM paDI che. mATe mAro bhAvathI doSa nathI. hiMsAnA tyAgIne AvA prakAranuM pratikramaNa prAyazcittanuM vidhAna che. tadubhaya prAyazcittanA nirUpaNa mATe kahe che- "humayamAto vanapratimane rUti Alocana ane pratikramaNanuM vyAkhyAna karyuM. Alocana ane pratikramaNa e ja ubhayaprAyazcitta che. pahelAM Alocana. pachI guruthI AjJA karAyelAnuM(=apAyelAnuM) pratikramaNa. A ubhaya prAyazcitta saMbhrama-bhayaanurAga-sahasA-anAbhoga-parAdhInatAvALAne ane duSTaciMtanaduSTabhASaNa-duSTakriyAvALA sAdhune hoya. arthAt saMbhrama AdinA kAraNe thatA doSamAM ane duSTaciMtana AdimAM tadubhaya prAyazcitta hoya.) have viveka prAyazcittano avasara che vivejo vivevanam rUtyAdi viveka eTale tyAgano pariNAma. vivecana eTale bhAvanI vizuddhi. vizodhana eTale azuddhinA aMzothI rahita karavuM. pratyupekSaNa eTale pharI jovuM, jhATakavuM(GjhATakIne jovuM), prayatnathI jovuM e ja pratyupekSaNa che. atizaya alpa paNa azuddha avayava nathI ema jaNAya to) vizuddhi che. A paryAya zabdo abhinna(=eka ja) arthane kahe che. vivekaprAyazcittanA viSayane batAve che- te viveka (jIvothI) saMsakta anna-pAna ane upakaraNAdimAM che, arthAt saMsakta annapAnAdino tyAga karavo e viveka prAyazcitta che. pahelAM upayogapUrvaka gItArthe grahaNa karyuM, pachI grahaNa kareluM tyAgane yogya che ema jANyuM. anna-pAnanA grahaNathI piMDanuM grahaNa karyuM che. upadhithI audhika ane aupagrahika baMne prakAranI upadhinuM grahaNa karavuM. zayyA eTale upAzraya. Adi zabdanA grahaNathI 1. sAthavA AdimAM jIvo che ke nahi te mATe nirIkSaNa kare. chatAM upara jIvo na hoya ane aMdara bhaLelA hoya. tethI jarA jarA jhATake. ethI jIvo aMdara bhaLelA hoya to bahAra dekhAya. Ama prayatnathI nirIkSaNa karavuM te pratyupekSaNa che.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 193 Dagala (paththarano TukaDo), rAkha, koDiyA (athavA rAkhanA koDiyA) ane auSadhAdinuM grahaNa karavuM. A pramANe tyAga karavo e prAyazcitta che. have vyutsargaprAyazcitta kahevAya che-- 'vyutpa:i' hatyAvi, viziSTa utsarga te vyutsarga. praNidhAnapUrvaka kAyA ane vacananA vyApArane aTakAvavo te vyutsarga. vyutsargane anya paryAyathI kahe che- pratiSThApanamityanarthAntaram, pratiSThAvana zabda parityAga arthavALo che. So'pi ityAdithI kAyotsargaprAyazcittanA viSayane batAve chekAyotsargaprAyazcitta kyAM thAya che ? aneSaNIya vagere vastuono tyAga karyo chate kAyotsargaprAyazcitta thAya che. aneSaNIya=udgamAdi doSothI avizuddha anna-pAna ke upakaraNane paraThavIne(=tyAga karIne) kAyotsarga karavo joie. Adi zabdathI gamanAgamana karavuM, vihAra karavo, zruta bhaNavuM, sAvagha svapranuM darzana, nAvathI nadI vagere utaravuM, jhADo-pezAba karavAnuM grahaNa karavuM. 'azaddhanIyaviveopu Sa' rUti saMsakta-dadhi-takra AdimAMthI prANIone judA karavAnuM zakya nathI. ethI nizcita vivekavALA saskyu vageremAM (sakyu vagerene paraThavyA pachI) kAyotsarga e ja prAyazcitta che. tapaprAyazcittane kahevAnI icchAthI kahe che-- to vAghamanazanAvi, prAyazcitta atyaMtaratapa che anazanAdi bAhyatapa che. bAhyatA ane atyaMtaratA koika aMzathI(=rdaSTithI-apekSAthI) che. tethI virodha nathI. anazananA grahaNathI zrutanA anusAre ane pAMcamA (jIta) vyavahAranA anusAre upavAsanuM grahaNa karyuM che. (A prAyazcitta 1. Agama, zruta, AjJA, dhAraNA ane jIta ema pAMca vyavahAra che. Agama-kevaLajJAnI, manaHparyavajJAnI, avadhijJAnI, caudapUrvI ane navapUrvIne AgamavyavahAra hoya. nizItha vagere zrutanA AdhAre prAyazcitta apAya te zrutavyavahAra che. judA dezamAM rahelA AcArya judA dezamAM rahelA AcAryanI pAse gUDha padothI AlocanA kare te AzAvyavahAra. guru keTalAka prAyazcita sthAno zAstramAMthI uddharIne ziSyane kahe. ziSya te padone dhArI rAkhe ane te pramANe prAyazcitta Ape te dhAraNAvyavahAra che. pUrvanA AcAryo je aparAdhamAM ghaNuM prAyazcitta ApatA hatA te ja aparAdhamAM vartamAnakALe saMghayaNa, dhRti ane baLa vagerenI hAninA kAraNe ucita nyUna prAyazcitta apAya te jItavyavahAra che.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-22 madhyama che.) madhyama prAyazcittanA grahaNathI AbhedonuM paNa grahaNa karyuM che. laghu ane guru evA paMcaka, dazaka, viMzati ane paMcavizati A Adyabhedo che. mAsa paNa laghu ane guru che. caturladhumAsa, caturgurumAsa, palaghumAsa ane jagurumAsa A prAyazcittanA bhedo che. (Ano artha samajavA mATe pariNata sAdhuo ja yogya che.) te saghaLuM jatapaprAyazcitta jJAna-darzana-cAritranA aparAdhamAM aparAdhane anurUpa vizuddhi karavA mATe AgamamAM paNa kahyuM che. hamaNAM to sAdhuo moTAbhAge pAMcamA (jIta)vyavahAra pramANe vizuddhine kare che. te nivithI mAMDIne aThThama sudhIno tapa che. aneka aticAromAM A tapaprAyazcitta tarIke apAya che. jemake- udeza-adhyayana-zrutaskaMdha, aMgamAM pramAdIne kALa-vinaya (Adi)nA atikrama AdimAM kramazaH nivithI prAraMbhI AyaMbila sudhI prAyazcitta hoya. A anAgADhamAM che. AgADhamAM kAlAtikrama AdimAM AgaLa purimaDhathI AraMbhI upavAsa sudhI prAyazcitta hoya. caMdrapratimA vagere prakIrNaka tapa aneka prakAranuM che. pratimAdi prakIrNaka tapanuM svarUpa pUrve bAhyatapanA varNanamAM vistArathI kahyuM che. che prAyazcittane kahevAnI icchAthI kahe che- cheda mahAvratAropaNanA kALathI gaNAya che. Ane ja kahe che- pravajyA divasa, pakSa, mAsa ane varSa emAMthI koIno paNa cheda thAya. je divase mahAvratAropaNa karyuM tyArathI paryAya gaNAya. jene mahAvratAropaNa karavAmAM AvyuM che tene aparAdha pramANe kyAreka paMcaka cheda, kyAreka dazaka cheda yAvat laghu ke gurumAsa parimANa chedaprAyazcitta Ave. A rIte chedaprAyazcittathI chedAno paryAya pravrayA divasane paNa kApe che. tapathI gati hoya( bhalene game teTalo tapa karAve, ethI mane zuM kaSTa che ema tapathI garvita hoya) tapa karavA mATe asamartha hoya, tapanI zraddhA na karato hoya, tapathI paNa jenuM damana na karI zakAya evo(=vAraMvAra 1. paMcakaccheda eTale pAMca divasano dIkSA paryAya kapAya e pramANe dazakaccheda Adi aMge paNa jANavuM.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 195 tapa prAyazcitta ApavA chatAM tene gaNakAryA vinA vagara kAraNe apavAdamArgane sevavAnI rucivALo) koI apariNata (cha mAsa sudhInuM prAyazcitta ApavA chatAM tenAthI huM zuddha thato nathI. kAraNa ke doSa vadhAre che ema mAnanAra) A chedaprAyazcittano viSaya che, arthAt AvAne chedaprAyazcitta apAya. have mUlaprAyazcitta kahevAya che. "rihAro mAsikAri" rUti A parihAraprAyazcitta mUlaprAyazcittanuM upalakSaNa che. parihAraprAyazcitta ApavAmAM Ave tyAre vaMdana-AlApa-annapAnapradAna AdithI sAdhuo vaDe parihAra(tratyAga) karAya te parihAraprAyazcitta che. (gurue ApeluM prAyazcitta jyAM sudhI pUrNa na thAya tyAM sudhI doSitanI sAthe jaghanyathI eka mAsa ane utkRSTathI cha mAsa parvata anna-pANInuM AdAna-pradAna na kare, vaMdana na kare, tenI sAthe bole nahi, A rIte parihAra(tyAga) karavo te parivAra prAyazcitta che.) te parivAra eka mAsathI AraMbhI cha mAsa sudhI hoya. tenA aMte kyAMka(=koIkane) mULa=punarvatAropaNa prAyazcitta apAya. saMkalpathI( irAdApUrvaka) paMceMdriya jIvano vadha kare, garvathI maithuna seve, utkRSTa mRSAvAda AdinuM sevana kare ityAdi mULaprAyazcittano viSaya che, arthAt tevA sAdhune mULaprAyazcitta apAya. anavasthApya ane pArAcikanuM pratipAdana karavA mATe kahe che- upasthApanuM punarvIikSaNamrUtyAdri anavasthApya ane pArAcika e be prAyazcitta liMga-kSetra-kALa-tapamAM samAnatA hovAthI bhegA karIne kahyA che. je tapa kahyo hoya te tapa jyAM sudhI na kare tyAM sudhI vratomAM ke liMgamAM(=sAdhuveSamAM) na sthapAya te anavasthApyuM. te ja tapathI aticAranA pArane pAme te pArAMcika. pRSodarAdimAM pATha hovAthI 1. A mATe juo vatijItakalpa gAthA 284 vagere.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-22 pArAcika evA zabdanI siddhi thaI che. e be prAyazcittanA aMte vratomAM upasthApana karAya che. punardoSaNa eTale pharI dIkSAno svIkAra. punazcaraNa eTale pharI cAritrano svIkAra. punarvatAropaNa eTale pharI vratonuM AropaNa karavuM. A pramANe upasthApana vagere badhA zabdono eka artha che. sAdharmikonI corI, hAthathI mAra mAravo vagere aparAdhathI anavasthApya prAyazcitta Ave. duSTa, mUDha ane anyonyakaraNa Adine pArAcika prAyazcitta Ave. (duSTa eTale tIvra kaSAyavALo ane viSayonI tIvra AsaktivALo. mUDha eTale tyAnadhi nidrAnA udayavALo. anyonyakaraNa eTale puruSa puruSanI sAthe paraspara maithuna seve.) "tata navavigha prAzcatta phatyAdi 'te A ityAdithI AlocanA vagereno parAmarza karyo che. navA prakAranuM ema pote karelI sUtra racanAnA AdhAre kahyuM che. pUrvamaharSi racita graMthomAM to daza prakAre ke vIsa prakAre prAyazcitta kahyuM che. prAyazcitta zabdanI vyutpattithI thato artha have kahevAze. deza-guNa rahita (ke guNa sahita) deza=kSetra. kALa-snigdha, rUkSa ane sAdhAraNa kALa. zakti-prAyazcitta karAvavAmAM vIrya (sAmaththa). saMhanana-vajaRSabhanArAca vagere. saMyama-sattara prakAranuM athavA mUlottara guNonA samUharUpa saMpUrNa saMyama. virAdhanA eTale khaMDana, aticAra. zabda samuccaya arthamAM che. saMyamavirAdhanAne vizeSa kare che tevI saMyamavirAdhanA te kahe che ndriyajJAtipuNokTarSatAm ti pRthvIkAya Adi cha kAya che. pRthvIpANI-teu-vAyu-pratyeka vanaspatimAM saMghaTTana-paritApana-apadravaNa saMbaMdhI prAyazcitta alaga, sAdhAraNa vanaspatimAM alaga, beiMdriya, teiMdriya, cauriMdriya, paMcaMdriyamAM alaga. A pramANe upayoga rAkhIne je pramANe prAyazcitta hoya te pramANe ApavuM. A pramANe kALa Adino paNa vicAra karavo joIe. kALa Adine anurUpa prAyazcitta ApavuM joIe tathA ekeMdriya-be iMdriya-te iMdriya-cauriMdriya-paMceMdriya prANIone jovAthI,
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 197 arthAt ekeMdriyanI virAdhanA thai che, beiMdriyanI virAdhanA thai che ityAdi joine prAyazcittano vibhAga karavo. athavA ekeMdriya-beiMdriyateiMdriya-cauriMdriya-paMceMdriya jAti dvArA je rAga-dveSa-moharUpa guNo te guNonI utkRSTa-apakRSTa-madhya avasthAne siMha ane gAya Adino vadha karanAranI jema joine ane tenA vaDe karAyelI virAdhanAne pAmIne (=joine) aticAranI vizuddhi mATe pApane anurUpa prAyazcitta apAya che ane karAya che. have 'prAyazcitta' evA zabdanI vyutpatti kare che-- 'vitIsaMjJAnavizuddhayotui:' hatyAvi bhImasena pachInA vyAkaraNazAstrIoe saMjJAna ane vizuddhi ema be arthamAM vit dhAtu kahyo che. ahIM saMjJAna arthanI sAthe vizuddhi arthanuM grahaNa karyuM che. athavA dhAtuo aneka arthavALA hoya che e nyAyathI saMjJAna arthamAM kahelo ti dhAtu vizuddhi arthamAM paNa che. bhASyakAre upayogamAM AvatA ja arthane lakSyamAM rAkhIne vizuddhi paNa kahI che--vizuddhi artha paNa karyo che. vit dhAtunuM vitta evuM rUpa thAya che. e rUpa niSThAtta ane auNAdika che. zvetati kRti vittam arthAt vizuddha thAya che. ekAgra banato te thai rahelI vizuddhine samyak jANe che. 'atRvRkSimya: vantaH' (pANinI vyAkaraNa uNAdi sUtromAM 377) e sUtrathI kta pratyaya thayo. vakta pratyayanI niSThA saMjJA che. vittabh evuM A zabdarUpa auNAdika che. citta zabdanI vyutpatti mATe bIjuM sUtra na zodhavuM. 3LAvyo vaghutam (pANi. a.3 pA.3 sU.1) e sUtrathI vit dhAtuthI paNa kartA arthamAM kta pratyaya thayo che. kai rIte vizuddhi thAya ema kahe che- "vameni:'' phatyAdri jemanuM lakSaNa pUrve kahyuM che te AlocanAthI prAraMbhI pArAMcika sudhInA duSkara 1. sAmAnyathI nta pratyaya karma arthamAM Ave che. apavAdathI keTalAka dhAtuothI kartA arthamAM vakta pratyaya Ave che. kartA arthamAM vakta pratyaya Ave e aMgenA jeTalAM sUtro che temAM vit dhAtu nathI. paNa uNAdithI vit dhAtune kartA arthamAM vakta pratyaya thAya che, mATe ahIM kahyuM che ke vid dhAtuthI paNa kartA arthamAM vakta pratyaya thayo che.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-23 tapavizeSothI apramatta ane upayukta banelo sAdhu mUlottaraguNa saMbaMdhI aticArane prAyaH=moTA bhAge zuddha kare che. prazna- ahIM "prAya:' ema zA mATe kahyuM? uttara- atyaMta sUkSma aticAro radda( bAda) karavA mATe prAyaH ema kahyuM che. samyaguM jANato te pharI tevA aparAdhane sevato nathI. AthI prAyazcitta kahevAya che athavA prAyaH zabdathI aparAdha kahevAya che, arthAt prAyaH zabdano artha aparAdha che. sUtravihita te AlocanAdithI te aparAdha vizuddha thAya che. A kAraNathI prAyazcitta kahevAya che. (9-22) TIkAvataraNikA- adhunA vinayo'bhidhIyate, ttprtipaadnaayaahTIkAvataraNikArtha- have vinaya kahevAya che. vinayanA pratipAdana mATe sUtrakAra kahe chevinayanA bhedojJAnavarzanavAritropadArI: 6-2rUA sUtrArtha-jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya ane upacAravinaya ema vinayanA cAra bhedo che. (9-23) bhASyaM-vinayazcaturbhedaH / tadyathA- jJAnavinayaH darzanavinayaH cAritravinayaH upacAravinayaH / tatra jJAnavinayaH paJcavidhaH mtijnyaanaadiH| darzanavinaya ekavidha eva samyagdarzanavinayaH / cAritravinayaH paJcavidhaH sAmAyikavinayAdiH / aupacArikavinayo'nekavidhaH samyagdarzanajJAnacAritrAdiguNAdhikeSu abhyutthAnAsanapradAnavandanAnugamAdiH / vinIyate tena tasminvA vinayaH // 9-23 // bhASyArtha- vinaya cAra prakArano che. te A pramANe- jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya ane upacAravinaya. temAM jJAnavinaya matijJAna Adi pAMca prakArano che. darzanavinaya to samyagdarzanavinaya e eka ja prakArano che. cAritravinaya sAmAyika vinaya Adi pAMca prakArano che.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-23 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 199 aupacArika vinaya aneka prakArano che. samyagdarzana-jJAna-cAritra vagere guNothI adhika muniono abhyatthAna, Asana pradAna, vaMdana, anugamana vagere (aupacArika) vinaya che. tenAthI (karma) dUra karAya che ethI vinaya cha athavA te hoyatyAre (bha) dU2 42 / 5 chete. vinaya. (8-23) TIkA- jJAnAdayaH kRtadvandvAH prathamAbahuvacanena nirdiSTAH, etadvivaraNAyAha-vinayazcaturbheda iti, vinayanirvacanamupari vyAkhyAsyate, tAMzca caturbhedAn nAmagrAhamAcaSTe-tadyathAzabdastadupanyAsArthaH, jJAnavinaya ityAdi tatra-teSu caturSu bhedeSu jJAnavinayastAvat paJcavidhaH matijJAnAdiH, AdigrahaNAcchUtAvadhimanaHparyAyakevalajJAnaparigrahaH, asmin sati jJAnAdipaJcake bhaktirbahumAno jJAnasvarUpazraddhAnaM ca jJAnavinayaH, zrute ca vizeSa: "kAle viNae bahumANe uvahANe" ityAdi, darzanavinayastvekavidha ekaprakAra eva, tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanamityekalakSaNatvAdekavidha eva samyagdarzanavinayaH, tathA arhatAmarhatpraNItasya ca dharmasyAcAryopAdhyAyasthavirakulagaNasaGghasAdhusambhogAnAM cAnAsAtanA, prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAni ca samyagdarzanavinaya iti, cAritravinayaH paJcavidhaH sAmAyikAdiH, sAmAyikAdayaH prAguktalakSaNAH sAmAyikAdisvarUpazraddhAnaM zraddhAnapUrvakaM cAnuSThAnaM vidhinA ca prarUpaNamityeSa cAritravinayaH, aupacArikavinayo'nekavidhaH upacaraNamupacAraH, zraddhApUrvakaM kriyAvizeSalakSaNo vyavahAraH sa prayojanamasyetyaupacArikaH, sa cAnekaprakAraH, tasya viSayanirdezArthamAha-samyagdarzanetyAdi, samyaktvajJAnacaraNAni guNAstairabhyadhikA ye munayaH AdigrahaNAdazavidhasAmAcArIsampatparigrahaH teSvabhyutthAnAsanapradAnavandanAnugamanAdiH abhimukhamAgacchati guNAdhike utthAnam-AsanAdabhyutthAnaM adRSTapUrve ca sAdhuveSabhAji kAryamabhyutthAnaM tadanantaramAsanapradAnaM tato vandanapratipattiH gacchataH katicit padAnyanugamanaM-vrajanaM, AdigrahaNAt mukulitakarakamaladvayasya lalATadeze nyAso
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-23 'JjalipragrahaH vastrAdipUjA satkAraH sadbhUtaguNotkIrtanaM sanmAnaM, vinayazabdanirbhedapradarzanAyAha-vinIyate kSipyate'nenASTaprakAraM karmeti vinayaH, puMnAmni ghaH karaNasAdhanaH, vinIyate vA'smin sati jJAnAvaraNAdirajorAziriti vinayaH, adhikaraNasAdhano vA // 9-23 // TIkArtha- jJAnAdi zabdono dvanda samAsa karIne prathamA bahuvacanathI nirdeza karyo che. enA vivaraNa mATe kahe che- "vinayathArmedra ti vinaya zabdanI vyutpattinuM vyAkhyAna AgaLa kahevAze. te cAra bhedone nAma laIne kahe che. tathA zabda nAmonA ullekha mATe che. "jJAnavinaya: rUtyAdri cAra bhedomAM jJAnavinaya matijJAna Adi pAMca prakArano che. Adi zabdanA grahaNathI zruta-avadhi-mana:paryava-kevalajJAnanuM grahaNa karavuM. jJAnavinaya hoya tyAre pAMca jJAna upara bhakti-bahumAna ane jJAna svarUpanI zraddhA hoya. zrutajJAnamAM jo viNa vahumALe 3varALe ItyAdi vizeSa vinaya che. samyagdarzanavinaya to eka ja prakArano che. tattvabhUta jIvAdi padArthonI zraddhA samyagdarzana che. ema samyagdarzananuM lakSaNa eka hovAthI samyagdarzanavinaya eka prakArano ja che tathA arihaMtonI, arihaMtapraNIta dharmanI, AcArya-upAdhyAya-sthavira-kula-gaNa-saMgha-sAdhu-samanojJonI AzAtanA na karavI ane prazama-saMvega-nirveda-anukaMpA-Astikya samyagdarzanavinaya che. sAmAyika AdinuM svarUpa pUrve (a.9 sU.18mAM) kahyuM che. sAmAyika AdinA svarUpanI zraddhA karavI, zraddhApUrvaka AcaraNa karavuM, vidhithI cAritranI prarUpaNA karavI A pramANe A cAritravinaya che. aupacArika vinaya aneka prakArano che. vyavahAra karavo te upacAra. zraddhApUrvaka kriyAvizeSa vyavahAra che. upacAra jenuM prayojana che te aupacArika. (taddhitano rU[ pratyaya thayo che) te aneka prakArano che. 1. saMbhoga ane samanojJa e baMne zabdono eka ja artha che.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 201 upacAravinayanA viSayano nirdeza karavA mATe kahe che- " sa rjana' rUtyAti, samyakatva-jJAna-cAritra guNo che. Adi zabdanA prahaNathI daza prakAranI samAcArIrUpa saMpattinuM grahaNa karavuM. tenAthI adhika je munio che temano abhutthAna, AsanapradAna, anugamana vagere vinaya che. guNAdhika sAmethI AvatA hoya tyAre AsanathI UbhA thavuM. pUrve na joyA hoya tevA sAdhuveSane dhAraNa karanAranuM abhyatyAna karavuM joie. pachI Asana ApavuM. pachI vaMdanarUpa gaurava karavuM. jatA hoya tyAre keTalAka DagalA pAchaLa javuM. Adi zabdanA prahaNathI bhegA karelA be hastakamaLone lalATanA bhAgamAM sthApana karavA rUpa aMjali karavI. vastrAdithI pUjArUpa satkAra karavo, sabhUta guNonuM kIrtana karavA rUpa sanmAna karavuM. vinayazabdanI vyutpattine batAvavA mATe kahe che. jenAthI ATha prakAranuM karma pheMkAya dUra karAya te vinaya. punAna pa(siddhahema a.pa pA.3 sU.130) e sUtrathI karaNasAdhanamAM : pratyaya che athavA jenI vidyamAnatAmAM jJAnAvaraNAdi rUpa rajasamUha dUra karAya che te vinaya. adhikaraNa sAdhanamAM pada pratyaya che. (9-23) TIkAvataraNikA- samprati vaiyAvRttyaM ucyteTIkAvataraNitArtha- have vaiyAvRtya kahevAya che- veyAvaccanA bhedoaacaaryopaadhyaaytpsvishaiksskglaangnnkulsngghsaadhu | samanojJAnAn 2-24 sUtrArtha- AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSaka, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu ane samanojJanI sevA e vaiyAvRjya(=veyAvacca) che. (9-24) __ bhASyaM-vaiyAvRttyaM dazavidhaM / tadyathA- AcAryavaiyAvRttyaM, upAdhyAyavaiyAvRttyaM, tapasvivaiyAvRttyaM, zaikSakavaiyAvRttyaM, glAnavaiyAvRttyaM, gaNavaiyAvRttyaM, kulavaiyAvRttyaM, saGghavaiyAvRttyaM, sAdhuvaiyAvRttyaM, samanojJavaiyAvRttyamiti / vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyaM vyAvRtakarma ca / tatrAcAryaH pUrvoktaH
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-24 paJcavidhaH / AcAragocaravinayaM svAdhyAyaM vA''cAryAdanu tasmAdupAdhIyata ityupAdhyAyaH / saGgrahopagrahAnugrahArthaM copAdhIyate saGgrahAdIn vA'syopAdhyeti ityupAdhyAyaH / dvisaGgraho nirgrantha AcAryopAdhyAyasaGgrahaH trisaGgrahA nirgranthI AcAryopAdhyAyapravartinIsaGgrahA / pravartinI digAcAryeNa vyAkhyAtA / hitAya pravartate pravartayati ceti pravartinI / vikRSTogratapoyuktastapasvI / acirapravrajitaH zikSayitavyaH zikSaH, zikSAmarhatIti zaikSo vA / glAnaH pratItaH / gaNaH sthavirasantatisaMsthitiH / kulamAcAryasantatisaMsthitiH / saGghazcaturvidhaH zramaNAdiH / sAdhavaH saMyatAH / sambhogayuktAH samanojJAH / eSAmannapAnavastrapAtrapratizrayapIThaphalakasaMstArAdibhirdharmasAdhanairupagrahaH zuzrUSA bheSajakriyA kAntAraviSamadurgopasargeSvabhyupapattirityetadAdi vaiyAvRttyam // 9-24 // bhASyArtha-vaiyAvRttvadazaprakAranuM che. te A pramANe-AcAryavaiyAvRtya, upAdhyAyavaiyAvRtya, tapasvinaiyAvRjya, zaikSakavaiyAvRjya, glAnavaiyAvRjya, gaNavaiyAvRjya, kulavaiyAvRtya, saMghavaiyAvRtya, sAdhuvaiyAvRjya ane samanojJavaiyAvRttva. vyAvRttano bhAva ke vyAvRttanuM karma te vaiyAvRtya. temAM AcArya pUrvokta (a.9 sU. 6) pAMca prakAre che. AcAra saMbaMdhI vinaya ke svAdhyAya te AcArya. AcArya pachI jenI pAsethI bhaNAya te upAdhyAya che. saMgraha-upagraha-anugraha mATe je sevAya te upAdhyAya. enA saMgraha vagerenuM smaraNa kare che ethI upAdhyAya che. AcArya ane upAdhyAyano saMgraha ema nigraMtha be saMgrahavALo hoya. AcArya, upAdhyAya ane pravartinIno saMgraha ema nigraMthI traNa saMgrahavALI hoya. pravartinI digAcArya vaDe vyAkhyAna karAyelI che. hita mATe pravarte ane pravartAve te pravartinI. vikRSTa-ugra tapathI yukta hoya te tapasvI. alpakALa pahelA pravrajita thayo hoya ane (ethI) zikSaNa ApavAne yogya hoya te zikSa. athavA
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 203 je zikSAne yogya che te zaikSa. glAna prasiddha che. gaNa eTale sthavironI saMtatinI saMsthiti. kula eTale ekAcAryanI saMtatinI saMsthiti. zramaNAdi cAra prakArano saMgha che. sAdhuo eTale saMyato. saMbhogathI yukta hoya te samanojJa. khemane anna-pAna-vastra- pAtra - upAzraya-pITha-pATiyuM saMthAro vagere dharmasAdhanothI upagraha, zuzruSA ane bheSajakriyA tathA kAMtAra-viSamadurga-upasargomAM alyupapatti vagere vaiyAvRttva che. (9-24) TIkA- AcAryAdInAM samanojJAntAnAM kRtadvandvAnAM SaSThIbahuvacanena nirdeza:, vaiyAvRttyaM dazavidhamityAdi, AcAryAdibhedAddazadhA, tAn prakArAn nAmagrAhamAkhyAti - AcAryavaiyAvRttyamityAdinA, vaiyAvRttyazabdavyutpAdanAyAha-vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyaM vyAvRttakarmma ceti, vyAvRttovyApArapravRttaH pravacanacoditakriyAvizeSAnuSThAnaparaH tasya yo bhAvaH tathAbhavanaM tathApariNAmastad vaiyAvRttyaM vyAvRttakarmma ceti tattathAbhUtasya yat karma - kriyA tadvaiyAvRttyaM, pUrvatra kriyAkriyAvatoH prAdhAnyamuttaratra kriyAyA iti / tacca vaiyAvRttyaM yathAsambhavaM kSetravasatipratyavekSaNabhaktapAnavastrapAtrabheSajazarIrazUzrUSaNatadAgamanavidyAmantraprayogasAdhyAdiH, AcAryAdyuddezenAcAryAdInAM yat karttavyaM tatra vyagratA vyAvRttatA, AcAryaH pUrvoktaH paJcavidha ityAdi, Acarati AcArayati cetyAcAryaH'kRllyuTo bahula' miti vacanAt, sUtre pUrvoktaH kSamAmArdavArjavAdisUtraM, paJcaprakAra: - 'pravrAjako digAcArya:, zrutoddezI tathaiva ca / samuddeSTA zrutasyAnyastathA''mnAyasya vAcakaH // 1 // iti, AcAro jJAnAdibhedaH paJcadhA tasya gocaro - viSayo yathAsvaM tadviSayo vinayastamAcAragocaravinayaM svAdhyAyaM ca paJcaprakAraM vakSyamANaM AcAryAllabdhAnujJAH sAdhavo'nu-pazcAttasmAdupAdhIyata ityupAdhyAyaH, apAdAnasAdhano ghaJ, saGgrahopagrahAnugrahArthaM ceti vastrapAtrapradAnAt
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-24 saGgrahaH annapAnabheSajapradAnAdupagrahaH sUtrapradAnAdanugrahaH etadarthaM copadhIyate sevyata ityupAdhyAyaH, pRSodarAditvAt / 'saGgrahAdIn vA'syopAdhyeti' iti, saGgrahopagrahAnugrahAnvA'sya sambandhinaH, tatsamIpabhavAMstatkRtAnupAdhyeti smaratItyupAdhyAyaH / dvisaGgraho nirgrantha iti sagRhyate'neneti saGgrahaH dvAbhyAM sagRhyate-baddhyate, dvAbhyAM sagRhIta ityarthaH, etadeva vivRNoti-AcAryopAdhyAyasaGgraha iti, trisaGgrahA nirgranthI AcAryAditrayasagRhItetyarthaH, kA punaridaM pravartinI ?, pravartinI digAcAryeNa vyAkhyAtA tatsadRzI draSTavyA, zrutasakalanizIthAdhyayanA samucitakalpavyavahArasUtragrAhiNI saMvignA prAptadiganujJA, sA cAtmahitAya pravarttate niHzreyasAyaiva ghaTate, anyAzca pravarttayati, sAdhvIH smAraNadhAraNavAraNAdiprayogena pravarttayatIti pravartinI, vikRSTaM dazamAdi kiJcinnyUnaSaNmAsAntamugraM bhAvavizuddhamanizritamalpasattvasya vA bhayAnakamugraM tapastadyuktastapasvIti / acirapravrajita ityAdi, AdyapazcimatIrthayormadhyamatIrtheSu ca katicidahAni pratipannasya sAmAyikasya gatAni yasya so'cirapravrajitaH, grahaNAsevanazikSAmubhayI zikSayitavyaH zaikSaH, zikSAmarhati vA zaikSakaH, zikSAzIlo vA zaikSaH, chatrAditvANNapratyayaH, glAno mando'paTuAdhyabhibhUtaH pratItaH, sujJAna evetyarthaH, kulAni sthAnIyAdIni kulasamudAyo gaNaH sthavirasantatisaMsthitiH sthaviragrahaNena zrutasthaviraparigrahaH, na vayasA paryAyeNa vA, teSAM santatiH-paramparA tasyAH saMsthAnaM-vartanaM adyApi bhavanaM saMsthitiH kulamAcAryasantatisaMsthitiH, ekAcAryapraNeyaH sAdhusamUho gaccha:, bahUnAM gacchAnAmekajAtIyAnAM samUhaM kulaM, tatra ye AcAryaguNopetAstatsantatisaMsthitiH kulaM, teSAM prAdhAnyAt, saGghazcaturvidhaH sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAH, tatra yeSu vyavasthitA jJAnadarzanacaraNaguNAste paramArthataH saMghaH zramaNAdiriti, puruSottaradharma iti jJApanArthamuktaM sAdhavaH saMyatA iti, jJAnAdilakSaNAbhiH pauruSeyIbhiH zaktibhiH mokSaM
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sAdhayantIti sAdhavaH saMyatA iti mUlottaraguNasampannAH, dvAdazavidhasambhogabhAjaH samanojJA jJAnadarzanacAritrANi manojJAni, saha manojJaiH samanojJAH tAni tAni vA sambhogakAraNAni saMvigneSvapi vidyante, eSAmityAdi AcAryAdayaH samanojJAntAH sambadhyante eSAmityanena, annapAnAdayaH prasiddhAstairupagrahaH upakAraH zuzrUSA vizrAmaNAdikA bheSajakriyA mAndye sati tadanurUpaM bheSajasampradAnaM kAntAraM araNyaM zvApadabahulatvAdviSamaM durgaM gatakaNTakAdipracitaM upasargoM jvarAtIsArakAsazvAsamarakAdiH abhyupapattirabhyuddharaNaM paripAlanaM parirakSaNamannapAnAdinA yattad vaiyAvRttyamiti // 9-24 // 205 TIkArtha- AcAryathI AraMbhI samanojJa sudhInA zabdono dvandva samAsa karIne chaThThI bahuvacanathI nirdeza karyo che. "vaiyAvRttva vidham" phatyAvi AcArya AdinA bhedathI vaiyAvRttva daza prakAranuM che. te prakArone AcAryavaiyAvRttvam ityAdithI nAma laine kahe che-- vaiyAvRttva zabdanI vyutpatti karavA mATe kahe che- "vyAvRttamAvo vaiyAvRttva vyAvRttAM za" rUti vyAvRtta eTale (koine koi) vyApAramAM pravRtta thayelo=zAstroktakriyAvizeSarUpa anuSThAnamAM tatpara. teno je bhAva=tevo pariNAma te vaiyAvRtta. 'vyAvRttamaM 7 rUti tevA (pariNAmavALA) thayelAnuM je karma=kriyA te vaiyAvRtya. pUrvanI vyutpattimAM kriyAvAnanI pradhAnatA che, pachInI vyutpattimAM kriyAnI pradhAnatA che. te vaiyAvRttva yathAsaMbhava kSetra ane vasatinuM nirIkSaNa karavuM, bhaktapAna-vastra-pAtra-auSadho lAvavAM, zarIra sevA karavI, temanA AdezathI (koi kArya mATe) javuM, vidyA-maMtranA prayogathI sAdhI zakAya tevuM kArya vidyA-maMtrathI siddha karavuM vagere. AcArya AdinA lakSyathI(=mAre AmanI sevA karavI che evA lakSyathI) AcArya Adi mATe je karavA yogya hoya temAM vyagratA=vyAvRttatA te AcAryAdi vaiyAvRttva che.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-24 kAvArya pUrvAvata: vidha: tyAdri je Acare che (pALe che) ke AcarAve che(=paLAve che) te AcArya. to vahunama (pANi. a.3 pA.3 sU.113) e sUtrathI AcArya zabda banyo che. pUrve (a.9 sU.6 mAM) pAMca prakAranA AcArya kahyA che. pravrAjaka, digAcArya, zratoddeSTA, zrutasamudRSTA ane AmnAyArthavAcaka ema pAMca AcAryo kahyA che. Ano artha a.9 sU. 6 mAM brahmacaryadharmanA varNananA anuvAdamAM jaNAvyo che.) jJAnAcAra Adi pAMca prakAranA AcArano yathAyogya vinaya, pAMca prakArano svAdhyAya have (9-25)mAM kahevAze. AcArya pAsethI jemane anujJA maLI che te sAdhuo pachI temanI pAse bhaNe che-temanI pAsethI jJAna meLave che tethI upAdhyAya che. apAdAnakArakamAM (paMcamI vibhaktimAM) dhan pratyaya thayo che. sopagrahAnuddIrtha va' kRti vastra-pAtrane ApavAthI saMgraha, annapAna-auSadha ApavAthI upagraha, sUtra ApavAthI anugraha saMgrahAdi mATe je sevAya te upAdhyAya. pRSodarAdithI upAdhyAya zabdanI siddhi thAya che. " hAlIna vADI 35Ati" ti saMgraha-upagraha-anugraha enA saMbaMdhavALA che, tenI pAsethI prApti thAya tevA che, tenAthI karAyelA che ema enA saMgraha-upagraha-anugrahone yAda kare che tethI upAdhyAya che. diro nittha: kRti enAthI saMgraha karAya che ethI saMgraha che bethI grahaNa karAya che= baMdhAya che tethI dvisaMgraha che, arthAtu be vaDe saMgraha karAyelo che. AnuM ja vivaraNa kare che- "kAvAryopAdhyAyaH ' ti nirjhantha AcArya ane upAdhyAyathI saMgrahAyelo che. nirgunzI AcAryAdi (AcArya-upAdhyAya-pravartinI e) traNathI saMgraha karAyelI hoya che. A pravartinI koNa che? pravartinI digAcArya vaDe vyAkhyAna karAyelI che, eTale ke digAcArya samAna jANavI. pravartinIe saMpUrNa nizItha adhyayana sAMbhaLyuM hoya, 1. siddhahema vyAkaraNa pramANe vahutam (5-1-2) sUtrathI AcArya zabda banyo che.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 207 samucita kalpa-vyavahArasUtrane grahaNa karanArI, saMvignA ane dizAnujJAne pAmelI hoya. te Atmahita mATe ja pravarte che ane anya sAdhvIo jyAre kartavya bhUlI jAya tyAre teone yAda devaDAvavuM, paDatInuM rakSaNa karavuM ane akartavyathI rokavI vagere yojavAthI AtmahitamAM pravartAve che. pravartAve te pravartinI. viSTa rUtyAdri cAra upavAsathI prAraMbhI kaMIka nyUna cha mAsa sudhIno tapa vikRSTa che. ugra eTale bhAvathI vizuddha ane (ethI ja) anizrita (=A loka paralokanA sukhonI AkAMkSAthI rahita), tevA tapathI yukta hoya te tapasvI che. 'virapravRti: rUtyAdri pahelA chellA tIrthamAM ane madhyama tIrthomAM jenA svIkArelA sAmAyikanA keTalAka divaso pasAra thayA che te acira pravrajita che=alpakALa pahelAM pravrajita thayelo che. grahaNa ane Asevana e be zikSA ApavAne yogya hoya te zaikSa. zikSA zabda chatrAdi zabdomAM hovAthI i() pratyayavALo che. glAna eTale maMda, akuzaLa ke vyAdhithI parAbhava pAmela. glAna prasiddha che, arthAt glAna zabdano artha sukhapUrvaka jANI zakAya tevo che. sthAnIya vagere kuLo che. kuLano samudAya te gaNa. (moTI TIkAmAM vukta samudAya: evo pATha che.) : virasantatisaMsthitiH sthaviranA grahaNathI zrutasthaviranuM grahaNa karavuM. vayathI ane paryAyathI sthaviranuM grahaNa na karavuM. sthavironI paraMparAnuM hajI paNa vartavuM hovuM te sthavirasaMtatisaMsthiti. tamAnAryasattatisaMsthiti, eka AcAryathI doravA yogya, arthAta eka AcAryane AdhIna rahela sAdhusamUha gacche che. eka jAtinA ghaNA 1. ahIMazuddhi jaNAya che. moTITIkAmAM paNa tevo ja pATha che. dharmasaMgraha bhAga bIjAmAM A pramANe jaNAvyuM che. kula=eka ja jAti(sAmAcArI)vALA ghaNA gacchono samUha. jemake cAMdrakuLa vagere. gaNa eka AcAryanI nizrAmAM vartato sAdhU samUha, arthAt aneka kuLono samudAya. jemake kauTikagaNa ityAdi gaNa kahevAya che. pravacana sAroddhAramAM paNa A ja vyAkhyA che.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-24 gacchono samUha kuLa che. temAM jeo AcAryanA guNothI yukta che temanI paraMparAnuM hovuM(=vidyamAnatA) te kuLa che. kAraNa ke temanI pradhAnatA che. saMgha sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa cAra prakArano saMgha. saMghamAM jeomAM jJAna-darzana-cAritra guNo che te sAdhu vagere paramArthathI saMgha che. sAdhuo eTale saMyato. prazna- saMyatIo paNa sAdhupadamAM ja gaNAya to pachI sAdhuo eTale saMyato ane saMyatIo ema na jaNAvatA mAtra saMyato ja kema jaNAvyA? uttara- dharmamAM puruSanI pradhAnatA che ema jaNAvavA mATe sAdhuo eTale saMyato ema jaNAvyuM che. jJAnAdirUpa AtmazaktiothI mokSane sAdhe te sAdhuo. saMyata eTale mUlottaraguNothI yukta. bAra prakAranA saMbhogane dhAraNa karanArA sAdhuo samanojJa che. jJAna-darzana-cAritra manojJa(=manohara) che. manojJothI sahita te samanojJa. athavA te saMbhogakAraNo saMvignomAM paNa che. "praNAma rUtyAti, uSA e padathI AcAryathI prAraMbhI samanojJa sudhInA zabdono saMbaMdha che. anna-pAna vagere prasiddha che. upagraha eTale upakAra. zuzruSA eTale vizrAmaNA(=aMgamardana) vagere. bheSaja kriyA eTale bimArImAM bimArIne anurUpa auSadha ApavuM. kAMtAra eTale jaMgala. jaMgalI pazuo ghaNA hovAthI viSama. durga eTale khADA-kAMTAdithI yukta. upasarga eTale tAva, jhADA, khAMsI, zvAsa ane marakI vagere. abhyapapatti eTale uddhAra karavo, paripAlana karavuM, anna-pAna AdithI rakSaNa karavuM te vaiyAvRtya che. (9-24). TIkAvataraNikA- samprati svAdhyAyo'bhidhIyate1. dhammo purisappabhavo purisavaradesio purisajiTTho / loe vi pahU puriso kiM puNa loguttame dhmme|| (zrI dharmadAsagaNikRta upadezamAlA gA.16). 2. zabdArtha A pramANe che- pracita=ekaThAM thayelAM. khADA-kAMTA vagere jemAM ekaThAM thayA che te gartAkaNTakAdipracitam /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-25 209 zrI tattvArthASirAmasUtra adhyAya-& TIkAvataraNikArtha- have svAdhyAya kahevAya che- svAdhyAyanA bhedovaacnaaprcchnaa'nuprekssaa''mnaaydhrmopdeshaaH // 9-25 // sUtrArtha- vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya ane dharmopadeza e (5in .12na1) svAdhyAya che. (8-25) bhASyaM- svAdhyAyaH paJcavidhaH / tadyathA- vAcanA pracchanaM anuprekSA AmnAyaH dharmopadeza iti / tatra vAcanaM ziSyAdhyApanam / pracchanaM granthArthayoH / anuprekSA granthArthayoreva manasA'bhyAsaH / AmnAyo ghoSavizuddhaM parivartanaM guNanaM rUpAdAnamityarthaH / arthopadezo vyAkhyAnamanuyogavarNanaM dharmopadeza ityanarthAntaram // 9-25 // bhASyArtha- svAdhyAya pAMya prA2no che. // prabhA- vAyana, pracchana, anuprekSA, AmnAya ane dharmopadeza. temAM vAcanA eTale ziSyone bhaNAvavuM. pracchana eTale sUtra ane artha saMbaMdhI pUchavuM. anuprekSA eTale sUtra-arthano ja manathI abhyAsa(=AvRtti) karavo. AmnAya eTale uccArathI vizuddha parivartana karavuM=guNavuM, arthAt rUpAdAna. arthopadeza, vyAkhyAna, anuyogavarNana ane dharmopadeza e prabhArI sanAtara cha. (8-25) ___TIkA- svAdhyAyaH paJcavidha ityAdi tadyathetyanena bhedapaJcakopanyAsaM sUcayati, tatra vAcanetyAdi, ziSyANAmadhyApanaM vAcanA-kAlikasyotkAlikasya vA AlApakapradAnaM, granthaH sUtramarthaM sUtrAbhidheyaM tadviSayaM pracchanaM sandehe sati, granthArthayormanasA'bhyAso'nuprekSA, na tu bahirvarNoccAraNamanuzrayaNIyaM, AmnAyo'pi parivartanaM udAttAdiparizuddhamanuzrayaNIyamabhyAsavizeSaH guNanaM saGkhyAnaM padAkSaradvAreNa rUpAdAnamekaM rUpaM ekA paripATI dve rUpe trINi rUpANi ityAdi, dharmopadezastu sUtrArthakathanaM vyAkhyAnamanuyogavarNanamanuyogadvAraprakrameNa zrutacaraNadharmopadeza ityanarthAntaramiti // 9-25 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-26 TIkArtha-- 'svAdhyAyaH pazcavidha:' tyAdri, tadyathA e padathI pAMca bhedonA kathananA prAraMbhane sUcave che. vAcanA- ziSyone bhaNAvavuM eTale ke kAlika-utkAlika sUtranA 210 AlAvA ApavA. pracchana- graMtha eTale sUtra. artha eTale sUtrathI je kahevA yogya hoya te. sUtra ane arthanI zaMkA thaye chate pUchavuM. anuprekSA- sUtrano ke arthano bahAra varNoccAra karyA vinA manathI abhyAsa(=AvRtti) karavo te anuprekSA. AmnAya- AmnAya eTale udAtta AdithI parizuddha anuzrayaNIya parivartana, arthAt abhyAsavizeSa. guNana eTale pada ane akSara dvArA gaNavuM. rUpAdAna=eka rUpa eTale eka paripATI=anukrama. be rUpa, traNa rUpa ityAdi [ahIM bhAvArtha e jaNAya che ke koipaNa sUtra Adine jeTalIvAra bolIe teTalA rUpa thAya. vyavahAramAM jovAya che ke koine ekavAra bolavAthI(=eka rUpathI) yAda rahI jAya. koine dazavAra(=daza rUpathI) yAda rahe. koine paMdaravAra bolavAthI(=paMdara rUpathI) yAda rahe.] dharmopadeza-- dharmopadeza eTale sUtrArthanuM kathana, vyAkhyAna, anuyogadvAramAM jaNAvelA kramathI anuyoganuM varNana karavuM, zrutarUpa ane cAritrarUpa dharmano upadeza Apavo. A pramANe dharmopadeza vagere zabdono eka ja artha che. (9-25) TIkAvataraNikA - adhunA vyutsargo vyAkhyAyate - TIkAvataraNikArtha have vyutsarganuM vyAkhyAna karAya che-- vyutsarganA bhedo-- vAghAmyanopadhyo: 56-26 // sUtrArtha--bAhya ane atyaMtara upadhino tyAga e vyutsarga che. (9-26) bhASyaM - vyutsargo dvividhaH bAhya Abhyantarazca / tatra bAhyo dvAdazarUpakasyopadheH / AbhyantaraH zarIrasya kaSAyANAM ceti // 9-26 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 211 bhASyArtha- bAhya ane atyaMtara ema be prakArano vyutsarga che. temAM bAra prakAranI upadhino vyutsarga bAhya che. zarIra ane kaSAyono vyutsarga atyaMtara che. (9-26) TIkA - vyutsarge dvividha ityAdi, vividhasyotsargo vyutsargaH, saMsaktAsaMsaktapAnAdervidhinA pravacanavihitenotsarge vyutsargaH, sa dviprakAra: bAhyAbhyantarabhedAt, tatra bAhyo bAhyasya tAvad dvAdazarUpakasyopadheH pAtratadbandhapAtrasthApanAdIni dvAdaza rUpANyasyeti dvAdazarUpakaH upagrAhakatvAdupadhiH AbhyantaraH zarIrasya kaSAyANAM ceti zarIrasya paryantakAle vijJAyAkiJcitkaratvaM zarIrakaM parityajati - ujjhati, ythoktN"naMpi me rUma sarIra . tamityAdi, jodhAvya: RSAyAH saMsArapribhrmnnhetvstessaaN vyutsargaH - parityAgo manovAkkAyaiH kRtkaaritaanumatimizruti 56-rA TIkArtha-- 'vyutparze dviviSe:' tyAddi vividhano utsarga te vyutsarga. saMsakta ke asaMsakta pANI Adino zAstrokta vidhithI tyAga te vyutsarga. vyutsarga bAhya ane atyaMtara evA bhedathI be prakArano che. temAM pAtra, pAtrabaMdha(=pAtra jemAM rakhAya che ane baMdhAya che te jhoLI) ane pAtrasthApana(=gucchA) vagere bAra prakAranI bAhya upadhino tyAga te bAhya vyutsarga che. upagraha(=upakAra) karavAnA kAraNe upadhi kahevAya che. aMtakALe zarIra kaMi karI zake tevuM nathI ema jANIne zarIrane tajechoDe. kahyuM che ke-- "je A iSTa, kAMta, priya ane manojJa mAruM zarIra che tene paNa huM mArA chellA zvAsozvAse tyAga karI daiza. (bhaga.sU. za.2 u.1 skaMdaka aNagAranA varNanamAM) saMsAra paribhramaNanuM kAraNa krodhAdi kaSAyono mana-vacana-kAyAthI ane kRta-kArita-anumatithI parityAga e atyaMtara vyutsarga che. (9-26) TIkAvataraNikA - samyaktvAditrayaM mokSasAdhanaM, tatrApi dhyAnaM garIya:, tnniruupnnaayaahnIyaH,
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-27. TIkAvataraNikAW- samyaktva vagere traNa mokSasAdhana che. temAM paNa dhyAna zreSTha che. dhyAnanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- dhyAnatuM sakSauttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam // 9-27 // sUtrArtha- uttamasaMghayaNavALA jIvanI eka AlaMbanamAM calacittanI sthiratA te dhyAna. (8-27) / bhASyaM- uttamasaMhananaM vajrarSabhamardhavajranArAcaM ca / tadyuktasyaikAgracintAnirodhazca dhyAnam // 9-27 // bhASyArtha-vajaRSabhanArA, RSabhanArA, nArA ane ardhanArAca uttama saMghaya che. tenAthI yutino methitaniroSa dhyAnache. (8-27) TIkA- uttama prakRSTaM saMhananamasthnAM bandhavizeSaH uttamaM saMhananamasyetyuttamasaMhananaH, taduttamasaMhananaM caturvidhaM ityAdinA darzayati cAturvidhyaM, vajrarSabhanArAcaM RSabhanArAcaM nArAcamarddhanArAcaM cetyanena catvAro bhedAH pratipAdyA, vRttyarthako nArAcazabdaH pratyekaM sambadhyate ete uttamasaMhananavAcyAH, uttamasaMhananagrahaNaM nirodhe kArye prativiziSTasAmarthyapratipAdanArthaM, tasyottamasaMhananasya ekAgracintAnirodho dhyAnaM agraM-AlambanaM ekaM ca tadagraM cetyekAgramekamAlambanamityarthaH, ekasminnAlambane cintAnirodhaH calaM cittameva cintA tannirodhastasyaikatrAvasthApanaM anyatrApracAro nirodhaH, ato nizcalaM sthiramadhyavasAnamekAlambane chadmasthaviSayaM dhyAnaM, kevalinAM punarvAkkAyayoganirodha eva dhyAnaM, abhAvAnmanasaH, na hyavAsakevalasya manovyApAraH samasti, sakalakaraNagrAmanirapekSatvAditi, tadyuktasyeti tena viziSTena saMhananatrayeNAdyena caturvidhena vA yuktasya sampannasya ekAgracintAnirodhazca cazabdAdvAkkAyanirodhazca dhyAnaM, atra ca dhyAtA saMsAryAtmA, dhyAnasvarUpamekAgracintAnirodho, saMhananAni dhyAnanimittaM, dhyAti-Anamiti bhAvasAdhanaH, uttamasaMhananapadArthagamyo / dhyAtA'bhihito, dhyAnasvarUpaM bhAvasAdhanatA ca vijJeyA // 9-27 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-27 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 213 TIkArtha- uttama eTale zreSTha. saMhanana eTale hADakAono baMdhavizeSa. jenuM uttama saMhanana che te uttamasaMhanana. taduttamasaMhananuM vArvidharmI ityAdithI saMhanananA cAra prakArone batAve che- vajaRSabhanArA, RSabhanArA, nArA ane ardhanArA. bhASyanA A kathanathI pratipAdya evA cArabhedo uttamasaMhananathI vAcya che, arthAt A cArabhedo uttamasaMhanana che. uttamasaMhanananuM grahaNa nirodha karavAmAM viziSTa sAmarthyanuM pratipAdana karavA mATe che, arthAtu dhyAna karavA mATe vizeSa sAmarthya joie. vizeSa sAmarthya mATe uttama saMvanana joie. pa vantanirodho dhyAnama, agra eTale AlaMbana. eka evuM AlaMbana te ekAgra. calacitta e ja ciMtA, arthAt citA eTale calacitta. teno nirodha eTale eka sthaLe sthApavuM. bIjA sthaLe pracArano abhAva te nirodha. (Ano saLaMga artha e thayo ke cala evA cittane koI eka AlaMbanamAM sthira karavo te dhyAna.) AthI eka AlaMbanamAM nizcala=sthira mana e chabastha jIvonuM dhyAna che. kevaLIonuM vacanakAyAno nirodha e ja dhyAna che. kemake kevaLIone bhAvamana na hoya. jeNe kevaLajJAna prApta karyuM che tene manano vyApAra(mAnasika vicAra vagere) na hoya. kemake saghaLI iMdriyonA samUhathI nirapekSa hoya che. tatyutasya ti tenAthI viziSTa Adya traNa saMhananathI ke cAra prakAranA saMhananathI yuktane. pavittanirodhakSa, 2 zabdathI vacanakAyAno nirodha jANavo. ahIM dhyAtA saMsArI jIva che. cala evA cittane koI eka AlaMbanamAM sthira karavo e dhyAnanuM svarUpa che. saMghayaNa dhyAnanuM nimitta che. dhyAtirthoname e pramANe dhyAna zabda bhAvamAM (mana pratyayathI) siddha thAya che. uttamasaMhanana padanA arthathI jANavA yogya 1. jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittam / taM hujja bhAvaNA vA aNupehA vA ahava ciMtA // (dhyAna za.gA.2) je sthira mana che te dhyAna che. je caMcaLa (mana) che te citta che. e citta bhAvanArUpa hoya, anuprekSArUpa hoya, yA ciMtana svarUpa hoya. (2)
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-28 dhyAta yo. dhyAnasva35 hyu. (dhyAtirdhyAnam meM prabhA) mAsAdhanA evI. (8-27) TIkAvataraNikA- samprati dhyaankaalprmaannniruupnnaayaahTIkAvataraNikAA- have dhyAnakALanA pramANanuM nirUpaNa karavA mATe 5 cha dhyAnanA kALanuM pramANaaamuhuurtaat // 9-28 // sUtrArtha- lagAtAra dhyAna vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrta sudhI ja rahe che. (8-28) bhASyaM taddhyAnamAmuhUrtAdbhavati, parato na bhavati durdhyaantvaat||9-28|| bhASyArtha- te dhyAna muhUrta sudhI thAya che. muhUrta pachI durgAna thatuM Siqueii dhyAna na hoya. (8-28) TIkA- ghaTikAdvayaM muhUrttaH, abhividhAvAG, antarmuhUrtaparimANaM, na parato muhUrtAdityarthaH, taddhyAnamityAdi, tadetat sAmAnyalakSaNoktaM dhyAnaM caturvidhamapyAmuhUrtAd bhavati, parato na bhavatyazaktereva, kiM punaH kAraNaM parato na dhyAnamastIti ?, Aha-durdhyAnatvAditi, duHzabdo vaikRte vartate, vikRto varNo durvarNa iti yathA, evaM vikRtaM dhyAnaM-vikArAntaramApannaM durdhyAnamiti, anIpsAyAM vA duHzabdaH, anIpsito asyA bhaga iti durbhagA kanyA, evamanIpsitaM dhyAnaM dunimiti, tadbhAvo durdhyAnatvaM tasmAt durdhyAnatvAt, parato na dhyAnamasti // 9-28 // - ghaDI me muhUrta che. AG mAmividhi arthamA cha. dhyAnanuM parimANa aMtarmuhUrta che, arthAt muhUrtathI pachI dhyAna na hoya. 'tad dhyAnam' ityAdi, tad bheTa mA sAmAnya lakSAthI DeDaM yAre prakAranuM dhyAna muhUrta sudhI hoya. tyAra pachI zakti ja na hovAthI na hoya. tyAra pachI dhyAna na hoya tenu zuM // 25 // cha te 4 cha- 'durdhyAnatvAd' iti
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-29 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 215 durthAna hovAthI. hu zabda vikRta arthamAM che. jemake vikRta varNa durvarNa. e pramANe vikRta=anyavikArane pAmeluM dhyAna te durgAna. athavA durU zabda anINita(=aniSTa) arthamAM che. jemake anINita che Ano bhaga ethI kanyA durbhagA che. e pramANe anIsita dhyAna te durgAna. durgAnano bhAva te durthAnatva. tyAra pachI durgAnapaNuM hovAthI dhyAna nathI. (9-28) TIkAvataraNikA- sAmAnyena dhyAnalakSaNamabhidhAya samprati bhedakathanAyAha TIkAvataraNikArtha- sAmAnyathI dhyAnanuM lakSaNa kahIne have bhedone jaNAvavA mATe kahe che dhyAnanA bhedoaarttraudrdhrmyshuklaani // 9-29 // sUtrArtha- dhyAnanA Arta, raudra, dharma ane zukla e cAra bhedo che. (9-29) bhASyaM- taccaturvidhaM bhavati / tadyathA- ArtaM raudraM dhana' zuklamiti I6-2ll bhASyArtha- dhyAna cAra prakAranuM che. te A pramANe- Arta, raudra, dharma ane zukla. (9-29) TIkA-kRtadvandvAnyA"dIni napuMsakabahuvacanena nirdiSTAni, taccaturvidhaM bhavatIti, dhyAnaM sAmAnyena lakSitaM caturvidhaM bhavati, catasro vidhA yasya taccaturvidhaM, vidhAnapradarzanAyAha-tadyatheti ArtaM raudraM dharmya zuklamiti, tatrAtasya zabdanirbhedAbhidhAnaM Rtazabdo duHkhaparyAyavAcyasti tatra bhavaM Artta duHkhabhavaM duHkhAnubandhi ceti, tathA rodayati aparAniti rudraHduHkhasya hetustena kRtaM tatkarma vA raudra, prANivadhabandhapariNata Atmaiva rudra ityarthaH, dharmaH kSamAdidazalakSaNaH tasmAdanapetaM dharmya, zuklaM zuci 1. bhaga zabdanA yoni, kAMti vagere artho thAya che.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-30 nirmalaM sakalakarmakSayahetutvAditi, zuk vA duHkhamaSTaprakAraM karma tAM zucaM klamayati-glapayati nirasyatIti zuklamityetAvadeva dhyAnaM vahuvidhati I6-rA TIkArya-Arta Adi zabdono dvanda samAsa karIne napuMsaka bahuvacanathI nirdeza karyo che. "tannatuvigha mavati rUti sAmAnyathI jANeluM dhyAna cAra prakAranuM che. prakArone batAvavA mATe kahe che- "tathA rUti te A pramANeArta, raudra, dharma ane zukla. temAM Arta zabdanI vyutpattinuM kathana-Rta zabda duHkhano paryAyavAcI che. temAM thanAruM Arta che. Arta duHkhamAM thanAruM che ane duHkhAnubaMdhI che. tathA bIjAone rovaDAve te rudra. rudra duHkhano hetu che. rudrathI karAyeluM ke rudranuM karma te raudra. prANivadhanA ane prANibaMdhanA pariNAmavALo AtmA ja rudra che. dharma kSamAdi daza prakArano che. tenAthI yukta te dharma. zukla eTale zuci=nirmaLa. zukla dhyAna saghaLA karmonA kSayano hetu hovAthI zuci=nirmala che athavA zu eTale ATha prakAranuM karma, tene je thakave, bimAra kare, dUra kare te zukla. cAra prakAranuM dhyAna ATaluM ja che. (9-29) bhASyAvataraNikA- tessaambhASyAvataraNikArtha- teomAM- TIkAvataraNikA- teSAmityanena sUtraM smbdhnaatiTIkAvataraNikArtha- te (cAra) dhyAnomAM ema kahevA dvArA sUtrano saMbaMdha joDe che- dhyAnanA phaLano nirdezapre mokSahetU // 9-30 // sUtrArtha- aMtima be dhyAna mokSanA hetu che. (9-30) bhASyaM- teSAM caturNAM dhyAnAnAM pare dharmazukle mokSahetU bhavataH / pUrve vArtarIke saMsArahetR ti 2-3 gI 1. athavA sAmAnya lakSaNa karAyeluM.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-30. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 217 bhASyArtha- cAra dhyAnomAM pachInA dharma ane zukla e be dhyAna mokSanA hetu che. pUrvanA be Arta ane raudra saMsAranA hetu che. (9-30) TIkA- teSAM caturNAmityAdi, yAni prastutAni dhyAnAni teSAmAtaraudradharmyazuklAnAM caturNAM dhyAnAnAM sUtrasannivezamAzritya pare dharmazukle mokSahetU mukteH kAraNatAM pratipadyete, tatrApi sAkSAnmukteH kAraNIbhavataH pAzcAtyau zukladhyAnabhedau sUkSmakriyamapratipAti vyuparatakriyaM cAnivarti, dharmadhyAnaM punarAdyAbhyAM saha zuklabhedAbhyAM, pAramparyeNa mokSasya kAraNaM bhavati, na sAkSAditi, tatazcaitad dharmadhyAnAdi devagatermuktezca kAraNaM, na muktereva, arthAdidamavagamyamAnamAha-pUrve tvArttaraudre saMsArahetU ityAtaraudrayoH saMsArahetutA, saMsArazca narakAdibhedazcaturgatika iti, paramArthatastu rAgadveSamohAH saMsArahetavastadanugataM cArtaM, atha raudramapi prakRSTatamarAgadveSamohabhAjo'taH saMsAraparibhramaNahetutA tayoti 6-3nI TIkArtha- "teSAM vALanuM rUtyAdi, Arta-raudra-dharma-zukla e cAra dhyAnomAM sUtranI racanAne AzrayIne(=sUtra racanAmAM jaNAvelA kramane AzrayIne) pachInA be dharma ane zukla dhyAna mokSanA hetu che. temAM paNa zukla dhyAnanA pachInA(=aMtima be) sUkSmakriyA apratipAtI ane suparatakriyA anivartIi e be sAkSAt muktinuM kAraNa bane che. dharmadhyAna zukladhyAnanA Adya be bhedonI sAthe paraMparAe mokSanuM kAraNa bane che, sAkSAt nahi. tethI A dharmadhyAna vagere devagatinuM ane muktinuM kAraNa che, kevaLa muktinuM ja kAraNa nathI. (tethI) arthathI jaNAtuM A kahe chepUrve vArtarIke saMsArahetR-pUrvanA Arti ane raudra e be dhyAna saMsAranuM kAraNa che. saMsAra narakAdi bhedavALI cAragati svarUpa che. paramArthathI to rAga-dveSa-moha saMsAranA hetuo che. tene(=rAga-dveSa-mohane) anusaranAruM ArtadhyAna saMsAranuM kAraNa che. raudradhyAna paNa
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-31 tenAthI(=ArtadhyAnavALAthI) adhika rAga-dveSa-mohavALAne hoya che. AthI te be saMsAra paribhramaNanuM kAraNa che. (9-30) bhASyAvataraNikA- atrAha- kimeSAM lakSaNamiti / atrocytebhASyAvataraNitArtha- ahIM kahe che(=prazna kare che)- emanuM lakSaNa zuM che? ahIM (uttara) kahevAya che- TIkAvataraNikA- samprati dhyeyaprakArAH viSayavikalpanimittabhedenocyante-atrAhetyAdi sambandhaH / TIkAvataraNitArtha- have viSaya, ciMtana ane nimittanA bhedathI dhyeyanA prakAro kahevAya che. "gaDhAda ityAdi saMbaMdha che-pUrvanA sUtranI sAthe saMbaMdha joDanAro graMtha che. ArtadhyAnanA prathama bhedanuM varNana ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH 2-3 sUtrArtha- aNagamatA viSayono saMyoga thatAM tenA viyoga mATe thato smRtisamanvAhAra(ekAgracitte vicAro te ArtadhyAna che. (9-31) bhASyaM- amanojJAnAM viSayANAM samprayoge teSAM viprayogArthaM yaH smRtisamanvAhAro bhavati tadArtadhyAnamityAcakSate // 9-31 // bhASyArtha--aNagamatA viSayono saMbaMdha thaye chate temano viyoga thAya e mATe je smRtisamanvAhAra thAya te ArtadhyAna che ema (dhyAnanA jJAtAo) kahe che. (9-31). TIkA- ArtamamanojJAnAmityAdi, ArttazabdaH pUrvavad vyAkhyeyaH, amanojJAH aniSTAH zabdAdayasteSAM samprayoge sambandhe indriyeNa saha samparke sati caturNAM zabdasparzarasagandhAnAmekasya ca yogyadezAvasthitasya dravyAdeH svaviSayiNA grAhyagrAhakalakSaNe samprayoge sati tadviprayogAyeti tadityamanojJaviSayAbhisambandhaH teSAmamanojJAnAM zabdAdInAM viprayogo
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-31 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 219 'pagamastyAgastadarthaM viprayogAya aniSTazabdAdiviSayaparihArAya smRtisamanvAhArastadAta~, smRtisamanvAhAro nAma kathamahamasmAdamanojJAt viSayasamprayogAt vipramucyeyeti, smaryate'neneti smRtiH abhidhIyate, smRtihetutvAdvA smRtiH avicyutirUpaM manastasyAH smRteH praNidhAnarUpAyAH samanvAhAraH-amanojJaviprayogopAye vyavasthApanaM manaso nizcalatvamArtadhyAnaM, kenopAyena viprayogaH syAdityekatAnaM mnoniveshnmaarttdhyAnamatyartha: IS-rUzA TIkArtha- "mArta manozInAmuM" rUtyAdri Arta zabdanI vyAkhyA pUrvanI jema karavI. amanojJa eTale aniSTa zabdo vagereno iMdriyanI sAthe saMbaMdhathayechate temano viyoga thAya e mATe smRtisamanvAhArathAyate ArtadhyAna che. aniSTa zabdAdino saMbaMdha A pramANe che- zabda-rasa-gaMdha-sparzae cArano iMdriyonI sAthe saMbaMdha thavo ane ekano (rUpano) yogya dezamAM rahelA dravyAdino svaviSayInI sAthe grAhya-grAhakarUpa saMbaMdha thavo te saMbaMdha che. smRtisamanvAhAra- A aNagamatA viSayanA saMbaMdhathI huM kevI rIte mukta thAuM evI vicAraNA smRtisamanvAhAra che. jenAthI smaraNa karAya 1. matijJAnanA avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA ema mukhya cAra bhedo che. avagraha- iMdriya sAthe viSayano saMbaMdha thatAM "kaMIka che' evo avyakta bodha thAya che. A avyakta bodhane avagraha kahevAmAM Ave che. jIhA- "kaMIka che evo bodha thayA bAda te zuM che evI jijJAsA thAya che. te zuM che?' evI jijJAsAne saMtoSavA, arthAt "te vastu zuM che?' eno nirNaya karavA mATe thatI vicAraNA te IhA. apAya- vicAraNA thayA bAda "A amuka vastu che evo je nirNaya' te apAya. dhAraNAnirNaya thayA bAda teno upayoga TakI rahe te dhAraNA. avagrahAdi kramazaH pravarte che. rastAmAM cAlatA koI vastuno sparza thatAM ja "ahIM kaMIka che' ema thAya che. tyAra pachI A doraDuM che ke sApa che ema zaMkA thavAthI teno nirNaya karavAno prayatna thAya che. prayatnathI A doraDuM hovuM joie' ema anirNayAtmaka=saMbhAvanAtmaka jJAna thAya che. bAda "A doraDuM ja che, sarpa nathI' ema nirNayAtmaka jJAna thAya che. ahIM prathama "kaMIka che evuM je avyakta jJAna thayuM te avagraha. "A doraDuM hovuM joIe evuM je saMbhAvanA rUpa jJAna te IhA ane "A doraDuM ja che evuM nirNayAtmaka jJAna te apAya. Ama avagrahAdi kramazaH pravartatA hovA chatAM utpalazatapatrabhedanI jema atizIghratAthI pravartatA hovAthI ApaNane teno khyAla nathI Avato. ethI jANe sIdho apAya ja thAya che ema lAge che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-32 te smRti athavA smRtinuM kAraNa hovAthI avismRtirUpa mana smRti che. praNidhAnarUpa smRtino samanvAhAra te smRtisamanvAhAra. aNagamatA viSayanA viyoga mATe mananI sthiratA te ArtadhyAna che, arthAt A aNagamatA viSayano kayA upAyathI viyoga thAya e pramANe sthiracittathI vicAraNA te ArtadhyAna che. (9-31) bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNikArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA- kiJcAnyaditi sambandhnAti, prakArAntaramanyadapyAtasyAstItyAha TIkAvataraNikArtha- "vaLI bIjuM evA kathanathI have pachInA sUtranI sAthe saMbaMdhane joDe che. ArtadhyAnano bIjo paNa prakAra che ema kahe cheArtadhyAnanA bIjA bhedanuM varNana- nAyA 2-rUNA sUtrArtha- vedanAno saMyoga thatA tenA viyoga mATe thato smRtisamanvAhAra e ArtadhyAna che. (9-32) bhASyaM-vedanAyAzcAmanojJAyAH samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAra mArtaniti 6-3rA bhASyArtha- aNagamatI vedanAno saMyoga thatAM tenA viyogano smRtisamanvAhAra e ArtadhyAna che. (9-32). apAya bAda dhAraNA thAya che. dhAraNAnA avizruti, vAsanA ane smRti ema traNa bhedo che. avizrutiHnirNaya thayA bAda te vastuno upayoga TakI rahe te avizrutidhAraNA. vAsanA=avismRti dhAraNAthI AtmAmAM te viSayanA saMskAra paDe che. A saMskAra e ja vAsanAdhAraNA. smRti=AtmAmAM paDelA jJAnanA saMskAro nimitta maLatAM jAgRta bane che. ethI ApaNe pUrvAnubhUta vastune ke prasaMgane yAda karI zakIe chIe. pUrvAnubhUta vastunuM ke prasaMganuM smaraNa te smRtidhAraNA. smRtimAM kAraNa vAsanA(saMskAra)dhAraNA che. jenA saMskAra AtmAmAM na paDyA hoya tenuM kadI smaraNa thatuM nathI. vAsanA saMskAra) upayogAtmaka avizrutidhAraNAthI utpanna thAya che.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-33 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 221 TIkA-vedanaM vedanA anubhavaH, amanojJa iti anantaramanuvartate tadapi sambandhan bhASyakRdAha-vedanAyAzcAmanojJAyA ityAdi, sukhA duHkhA cobhayI vedanA, tatrAmanojJAyAH samprayoge vedanAyAH prakupitapavanapittazleSmasannipAtanimittairupajAtAyAH zUlaziraHkampajvarAkSizravaNavedanAdikAyAstadviprayogAya smRtisamanvAhAro dhyAnamArtaM, eSa dvitIyo vijya: 2-3rA TIkArtha- vedana, vedanA, anubhava e pramANe eka ja artha che. aNagamato (viSaya) e pramANe anaMtarasUtrathI cAlyuM Ave che. tenA paNa saMbaMdhane joDatA bhASyakAra kahe che- "nAyA amanozIyA: phatyAdri vedanA sukharUpa ane duHkharUpa ema be prakAranI che. temAM prakopa pAmelA vAyu-pitta-kapha ane sannipAtarUpa nimittothI thayelI zULa, zirakaMpa, jvara, cakSuvedanA ane karNavedanA Adi vedanAnA viyoga mATe thato smRtisamanvAhAra ArtadhyAna che. A ArtadhyAnano bIjo prakAra che. (9-32). bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNitArtha- vaLI bIjuM TIkAvataraNikA- kiJcAnyaditi ArttaprakArAntaraM drshytiTIkAvataraNikArtha-- vaLI bIjuM e kathana dvArA ArtadhyAnanA anya(-trIjA) prakArane batAve che- ArtadhyAnanA trIjA bhedanuM varNanavipriitN manojJAnAm // 9-33 // sUtrArtha-managamatA viSayono saMbaMdha thaye chate temano viyoga na thAya e mATe je smRtisamanvAhAra thAya te ArtadhyAna che. (9-33) bhASyaM- manojJAnAM viSayANAM manojJAyAzca vedanAyA viprayoge tatsamprayogAya smRtisamanvAhAra Artam // 9-33 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-34 bhASyArtha- managamatA viSayono ane managamatI vedanAno viyoga thaye chate temano saMyoga thAya e mATe thato smRtisamanvAhAra ArtadhyAna che. (9-33). __TIkA- manojJA-abhISTAH prItihetavasteSAM viparItaM saMyojanaM kArya, manojJAnAmityAdi, manojJAnAM viSayANAM vedanAyAzca manojJAyAH, viparItapradhAnArthAbhisambandho viparItazabdena kriyata ityAha-viprayoge tatsamprayogAya smRtisamanvAhAraH tatsamprayogArthaM tatsamprayojanaH smRteH samanvAhAraH, kathaM nAma bhUyo'pi taiH saha manojJaviSayaiH samprayogaH syAt mametyevaM praNidhatte dRDhaM manastadapyArttamiti // 9-33 // TIkArtha- manojJa eTale prItinuM kAraNa evA abhISTa(=priya) viSayonuM viparIta saMyojana karavuM. "manojJAnAntyAdri viparIta zabdathI managamatA viSayono ane managamatI vedanAno viparItatAnI pradhAnatA rahe te pramANe artha karAya che ema kahe che- viprayogo tatsayo/ya mRtisamanvahAra=managamatA viSayono ane managamatI vedanAno viyoga thaye chate mAro temanI sAthe pharI paNa saMyoga thAya e pramANe mana daDha praNidhAna kare te smRtisamanvAhAra che. (9-33) bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNitArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA- kiJcAnyaditi turIyamArttaprakAraM drshytiTIkAvataraNikArtha- vaLI bIjuM- evA kathanathI ArtadhyAnanA cothA prakArane batAve che. ArtadhyAnanA cothA bhedanuM varNananilA 2 2-rUkA sUtrArtha- nidAna ArtadhyAna che. (9-34) bhASyaM-kAmopahatacittAnAM punarbhavaviSayasukhagRddhAnAM nidAnamArtadhyAnaM mavati 6-rUjhA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra -34 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 bhASyArtha- kAmathI dUSita cittavALA AgAmI bhavanA viSayasukhomAM Asakta jIvonuM nidAna ArtadhyAna che. (9-34) TIkA - nipUrvAddAterlavanArthasya lyuTi rUpaM nidAyate-lUyate yenAtmahitamaikAntikAtyantikAnAbAdhasukhalakSaNaM tannidAnamiti, cazabdaH samuccaye, eSa cArttaprakAra ityarthaH, kAmopahatacittAnAmityAdi kAma:icchAvizeSaH zabdAdyupabhogaviSayaH athavA madanaH kAmaH ciramugratapo niSThAya karmmakSapaNakSamamadIrghadarzitayA svalpasya vinazvarasyAvitRptikAriNaH suramanujasukhaizvaryasaubhAgyAdeH kRte tatraiva kRtadRDhapraNidhAnA bahvavinazvaraM satatatRptikAri muktisukhamanupamamavamanya pravarttamAnAH kAmopahatacetasaH punarbhavaviSayasukhagRddhA vidadhati yannidAnaM tadArttadhyAnaM nidAnarUpaM, eSa evArtho vibhaktyantareNa pratipAditaH, kAmopahatacittAnAM punarbhavaviSayasukhagRddhAnAM nidAnamArtadhyAnaM bhavatIti / tathaitasyArttadhyAtuH catuHprakArasyApi zokAdIni lakSaNAni bhavanti yairArttadhyAyI lakSyate, karatalaparyastapramlAnavadanaH zocati krandati vilapati hA hA aho dhik kaSTaM tathA kalahamAtsaryAsUyAratistrIbhojanakathAsuhRtsvajanAnurAgazca tasya lakSaNAni bhavanti parisphuTAnIti // 9-34 // TIDArtha - ni upasargapUrva apa arthavANA lU dhAtune lyuT ( =ana) pratyaya lAgatA 'nidAna' evo zabda banyo che. jenAthI ekAMtika ( = huH parahita) AtyaMtiGa (= zAzvata) bhane anAjAdha ( =mAnasiGa pIDAthI rahita) suSa3pa Atmahita jhyAya (=nAza pAbhADAya) te nidhAna. ca zabda samuyyaya arthamAM che. A ArtadhyAnano (yotho) prakAra che. 223 'kAmopahatacittAnAm' ityAdi Ama bheTale zabda vagere viSayonA upabhoganI icchA athavA kAma eTale madana(=kAmadeva). karmakSaya karavAmAM samartha evA ugratapane pUrNa karIne TUMkI dRSTivALo hovAnA kAraNe atyaMta alpa, vinAzI ane tRpti nahi karanArA deva-manuSyanA sukha, aizvarya ane saubhAgya Adi mATe temAM ja dRDha praNidhAna jemaNe karyuM che tevA tathA ghaNAM,
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-35 avinAzI, satata tRpti karanArA ane anupama evA muktisukhane avagaNIne pravartatA kAmathI dUSita cittavALA AgAmI bhavanA viSayasukhomAM Asakta jIvo je nidAna kare che te nidAnarUpa ArtadhyAna che. A ja artha bhASyakAre kAmopavittAnAM punarmavaviSaya/upRddhAnAM nidAnamArtadhyAna mavati e pramANe anya vibhaktithI jaNAvyo che. tathA A cAre ya prakAranA dhyAnanA zoka vagere lakSaNo che, je lakSaNothI A ArtadhyAna kare che ema jaNAya che. hAthanA taLiyA upara karamAyeluM mukha rAkhIne zoka kare che, Akrandana kare che, vilApa kare che. hA! aho ! kaSTane dhikkAra che. tathA kalaha, mAtsarya, asUyA, arati, strIkathA, bhojanakathA, mitrAnurAga ane svajanAnurAga ArtadhyAnanA spaSTa lakSaNo che. (9-34) TIkAvataraNikA- idamArttadhyAnaM sabhedakamabhidhAyAdhunA'syaiva dhyAtAraH svAmino nirUpyanta iti tadarthamAha TIkAvataraNitArtha- ArtadhyAnane bheda sahita kahIne have enA ja dhyAtA svAmIonuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. AthI ArtadhyAnanA svAmIonuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- ArtadhyAnanA svAmItdvirtdeshvirtprmttsNytaanaam // 9-35 // sUtrArtha-ArtadhyAna avirata, dezavirata ane pramatta saMyamIone hoya che. (9-35) bhASyaM tadetadAtadhyAnamaviratadezaviratapramattasaMyatAnAmeva bhavati // 9-35 // bhASyArtha-te A ArtadhyAna avirata, dezavirata ane pramattasaMyatone ja hoya che. (9-35) TIkA- tadityArttamabhisambadhyate, tadAtadhyAnamaviratasamyagdRSTyAdInAM trayANAM svAminAM sambhavati, asya trayaH svAminazcaturthapaJcamaSaSThaguNasthAnavartinaH krameNAviratadezaviratapramattasaMyatAH, aviratazcAsau samyagdRSTi
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 sUtra-35 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 zceti aviratasamyagdRSTiH, nANuvratadhArI, aupazamikakSAyikakSAyopazamikabhedAttrividhaM samyagdarzanaM, tadyogAt samyagdRSTiH, dezavirataH saMyatAsaMyataH, hiMsAdibhyo dezato viratatvAt saMyataH, anyataH sAvadhayogAdanivRttiriti sa evAsaMyataH, so'viratasamyagdRSTisthAnAdasaGkhyeyAni vizodhisthAnAni gatvA apratyAkhyAnAvaraNakaSAyeSu kSayopazamaM nIteSu pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAt sarvapratyAkhyAnAbhAvAddezavirataH saJjAyate, idAnIM pramattasaMyataH, tasmAdasaGkhyeyAni vizodhisthAnAni ArohataH tRtIyakaSAyeSu prakarSAprakarSAt kSayopazamaM gateSu sarvasAvadyayogapratyAkhyAnaM viratirbhavati, uktaM ca "dezaviraterapi tataH sthAnAdvizodhimuttamAM prApya / sthAnAntarANi pUrvavidhinaiva sa yAtyanekAni // 1 // kSapayatyupazamayati vA pratyAkhyAnAvRtaH kaSAyAMstAn / sa tato yena bhavettasya viramaNe sarvato'pi matiH // 2 // chedopasthApyaM vA''vRttaM sAmAyikaM caritraM vA / sa tato labhate pratyAkhyAnAvaraNakSayopazamAt // 3 // " tasyedAnI mahAvrataguptisamitiyuktasya kaSAyanigrahAdindriyadamAcca niruddhAzravasya nirvedAdivairAgyabhAvanAbhiH sthirIkRtasaMvegasya yathoktadvAdazaprakAratapoyogAt saJcitAni karmANi nirjarayataH sUtrAnusArAdyatamAnasyApi mohanIyakarmAnubhAvAt saGklezAdvA vizodhyA vA AntarmuhUrtAt parAvarttate, tataH sajvalanakaSAyodayAdindriyavikathApramAdAdyogaduSpraNidhAnAtkuzaleSvanAdarAcca pramattasaMyato bhavati, tasmAt saGklezAddhAyAM vartamAnaH pramattasaMyataH, ete ca trayo'pi ArtadhyAyino bhavanti / ArttadhyAnasvAmina ityarthaH, etadAtadhyAnamaviratAdInAmeva bhavati, nApramattasaMyatAnAmityarthaH, tadetadAta~ nAtisaGkliSTaM kApotanIlakRSNalezyAnuyAyi draSTavyamiti // 9-35 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-35 TIkArtha- tat e padathI ArtadhyAnano saMbaMdha karAya che, arthAt tam eTale ArtadhyAna. te ArtadhyAna aviratasamyagdaSTi Adi traNane saMbhave che. cothA, pAMcamAM ane chaThThA guNasthAne rahelA AnA svAmIo kramazaH avirata, dezavirata ane pramattasaMyato che. avirata evo samyagdaSTi te aviratasamyagdaSTi. opazamika, kSAyika ane kSAyopathamikanA bhedathI samyagdarzana traNa prakAranuM che. teno yoga thavAthI jIva samyagdaSTi bane che. dezavirata eTale saMyatAsaMyata. hiMsAdithI dezathI virata thayo hovAthI saMyata che ane anya sAvadyayogathI nivRtti na hovAthI te ja asaMyata che. te aviratasamyagdaSTi guNasthAnathI asaMkhya vizuddhisthAno jaIne apratyAkhyAnAvaraNakaSAyono kSayopazama thaye chate ane pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyonA udayathI sarvapratyAkhyAnano abhAva hovAthI dezavirata thAya che. have pramasaMvata-tenAthI(=dezaviratiguNasthAnathI) asaMkhya vizuddhisthAnomAM caDhanAranA trIjA kaSAyonA prakarSano apakarSa thavAthI trIjA kaSAyo kSayopazamane pAme chate sarvasAvadyayogapratyAkhyAnarUpa virati thAya che. kahyuM che ke- dezaviratiguNasthAnathI paNa uttama vizuddhine pAmIne te pUrvavidhithI ja aneka anyasthAno sudhI jAya che. (1) pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyathI AvarAyelo te te kaSAyono kSayopazama kare che. jethI tene tyArabAda sarvathI viratimAM mati thAya che. (2) tethI te pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA kSayopazamathI AvaraNavALuM(=kSAyopathamika) chedopasthApya ke sAmAyikacAritrane pAme che. (3). have mahAvrata-gupti-samitiothI yukta, kaSAyanigraha-iMdriyadamanathI niruddhaAgnavavALA, nirvedAdi vairAgyabhAvanAothI sthira karAyelA saMvegavALA, yathokta bAra prakAranA tapanA yogathI pUrve saMcita karelA karmonI nirjarA karatA ane sUtrAnusAra yatanA karatA evA paNa tenuM guNasthAna mohanIyakarmanA prabhAvathI saMklezathI ke vizuddhithI aMtarmuhUrta pachI parAvartana pAme che. tethI saMjavalana kaSAyanA udayathI, iMdriya| vikathA (Adi) pramAdathI, yogaduppaNidhAnathI ane kuzalomAM(kuzaLa
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-36 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 227 yogomAM) anAdarathI pramattasaMyata thAya che. tethI saMklezakALamAM vartato jIva pramattasaMyata che. A traNeya paNa ArtadhyAnavALA thAya che, arthAt A traNeya ArtadhyAnanA svAmI che. A ArtadhyAna avirata Adine ja hoya che, apramattasaMyatAdine na hoya. A ArtadhyAna atizaya saMkliSTa nathI ane kApota-nIla-kRSNa lezyAne anusaranAruM jANavuM. (9-35) TIkAvataraNikA- samprati raudradhyAnaM ssvaamikmbhidhitsuraahTIkAvataraNikALuM- have svAmI sahita raudradhyAnanuM pratipAdana karavAnI icchAvALA graMthakAra kahe che- raudradhyAnanA bhedo ane svAmI hiMsA'nRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH 2-rUddA sUtrArtha- hiMsA, asatya, corI ane viSayasaMrakSaNa mATe thato smRtisamanvAhAra raudradhyAna che. A dhyAna avirata ane dezavirata jIvone hoya che. (9-36) bhASyaM- hiMsArthamanRtavacanArthaM steyArthaM viSayasaMrakSaNArthaM ca smRtisamanvAhAro raudradhyAnaM tadaviratadezaviratayoreva bhavati // 9-36 // bhASyArtha- hiMsA mATe, asatya vacana mATe, corI mATe ane viSayonA saMrakSaNa mATe thato smRtisamanvAhAra(=ekAgracitte vicAra) raudradhyAna che. te dhyAna avirata ane dezavirata jIvone hoya che. (9-36) ____TIkA- hiMsA'nRtaM steyaM viSayasaMrakSaNaM ceti dvandvaH, tato dvandvasamAsAbhinivRttAt prAtipadikAttAdarthya caturthIbahuvacanaM, hiMsA) hiMsAprayojanaM bhavati raudraM dhyAnaM, evamanRtAya steyAya viSayasaMrakSaNAya ceti vAcyaM, raudramityuktanirvacanaM, aviratazca dezaviratazca kRtadvandvau svAminau raudradhyAnasya nirdiSTau SaSThIdvivacanena / etadeva bhASyakAro 1. siddhasenIyAyAM kiJcidUnaM sArdhaM pRSThaM vyatyayena mudritaM, tato raudradhyAnIyaH pATho dharmadhyAne, tat vimRzya vAcyaM sudhIbhiH
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-36 vivRNoti-hiMsArtha'mityAdinA, spaSTam, etadarthaM darzayati- pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA, tacca sattvavyApAdanodbandhanaparitApanakaracaraNazravaNanAsikA'dharavRSaNaziznAdicchedanasvabhAvaM hiMsAnandaM, tatra smRti - samanvAhAro raudradhyAnaM, ye ca vyApAdanopAyAH parasya ca duHkhotpAdanopAyAsteSu ca smRtisamanvAhAro hiMsAnandamiti prathamo vikalpaH / prabalarAgadveSamohasyAnRtAnandaM dvitIyamanRtaprayojanaM kanyAkSitinikSepavyapalApapizunAsatyAsadbhUtabhUtaghAtAtisandhAnapravaNamasadabhidhAnamanRtaM, tatparopaghAtArthamanuparatatIvraraudrAzayasya smRteH samanvAhArastatraiva dRDhaM praNidhAnamanRtAnandamiti / tIvrasaGklezAdhyavasAyasya dhyAtuH steyArthaM - steyaprayojanamadhunocyate, prabalIbhUtalobhapracArAhitasaMskArasyApAstaparalokApekSasya parasvAditsorakuzalasmRtisamanvAhAraH paradravyagrahaNopAya eva cetaso nirodhaH praNidhAnamityarthaH / 228 viSayasaMrakSaNArthaM ceti caturtho vikalpaH, tatsAdhanAnyacetanacetanamizravastUni viSayazabdavAcyAni, viSIdanti vA prANino yeSu paribhuJjAnAste (? paribhuJjAneSu te) viSayA:, yathoktaM " yadyapi niSevyamAnA manasaH parituSTikArakA viSayAH / kimpAkaphalAdanavadbhavanti pazcAdatidurantAH // 1 // " viSayANAM ca saMrakSaNamevamuktaM - "parigraheSvaprAptanaSTeSu kAGkSAzokau, prApteSu rakSaNamupabhoge cAtRptiH' itthaM ca viSayasaMrakSAhitakrauryasya tatraiva smRtisamanvAhAramAcarato viSayasaMrakSAnandaM raudraM bhavati dhyAnaM, taccaitadaviratadezaviratasvAmikaM, tau ca pUrvoktalakSaNau, tayoreva ca, bhavatyetat na pramattasaMyatAdInAmiti, raudradhyAyinastIvrasaGkliSTAH kApotanIlakRSNalezyAstistrastadanugamAcca narakagatimUlametat, liGgA
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-36 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 229 nyasya hiMsAnandAdInAM caturNA prakArANAmanyatamabhedenAnavaratamavizrAntyA pravarttamAnasya bahukRtvo'bhiniviSTAntaHkaraNasya bahudoSatA ajJAnadoSatA teSveva hiMsAdiSvadharmakAryeSvabhyudayasya saMjJA'sti [abhyudayaH maraNAvasthAyAmapi hiMsanaM hiMsA nindAdikRtaH svalpo'pi pazcAttApo yasya nAsti] tasyAmaraNAntadoSateti // 9-36 // TIkArtha- hiMsA, amRta, steya ane viSayasaMrakSaNa e pramANe dvandra samAsa che. pachI dvanda samAsathI banelA zabdathI tAdArthamAM caturthI bahuvacana che. hiMsA mATe hiMsAnA prayojanavALuM raudradhyAna che. e pramANe asatya mATe, corI mATe ane viSayasaMrakSaNa mATe kahevuM. raudra zabdano vyutpattithI thato artha pUrve (29mA sUtranI TIkAmAM) kahyo che. avirata ane dezavirata e pramANe dvanda samAsa karIne chaThThI vibhakti dvivacanamAM raudradhyAnanA svAmIono nirdeza karyo che. bhASyakAra hiMsArtha' ItyAdithI Anu ja vivaraNa kare che. bhASya spaSTa che. enA arthane batAve che- pramAdanA yogathI prANano viyoga e hiMsA che (a.7 sU.8). prANaviyoga jIvanAza, phAMso, paritApana, hAtha-paga-kAna-nAka-hoTha-aMDakoza-puruSaliMga AdinA chedana svarUpa che, arthAt phAMso AdithI jIvaviyoga thAya che. prANaviyoga jIvanAzasvarUpa ane hiMsAmAM AnaMdarUpa che. prANaviyoga karavA mATe thato ekAgracitte vicAra raudradhyAna che tathA bIjAno nAza karavAnA ane bIjAne duHkha utpanna karavAnA ekAgracitte thatA vicAro e raudradhyAnano hiMsAnaMdasvarUpa prathama bheda che. prabaLa rAga-dveSa-mohavALAne asatyanuM prayojanaAi-kanyA asatya, (go asatya), bhUmi asatya, nyAsApahAra, cADI karanAranuM asatya, (bhUta-madhUtoAvana=) nahIM banelI vastusthitine utpanna karavI, (bhUtapad=I banelI vastusthitino ghAta=apalApa karavo, bIjAne 1. ayaM pATho hastalikhitapratau vartate /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-3 chetaravAmAM tatpara banavuM e(=ityAdi) asatyanuM prayojana che, pramAdathI asat(=ayathArtha) bolavuM te asatya che. asatya bolavA mATe tIvra raudra Azaya jeno aTakyo nathI te jIvano ekAgracitte thato vicAra=asatya bolavAmAM ja rUDha praNidhAna te raudradhyAnano anRtAnaMdarUpa bIjo bheda che. have corInuM prayojana kahevAya che- prabaLa banelA lobhapracAranA saMskAravALA, paralokanI apekSAthI rahita, paranA dhanAdine levAnI icchAvALA evA dhyAna karanAranuM paradravyane grahaNa karavAnA upAyamAM ja cittanuM praNidhAna te raudradhyAnano steyAnaMdarUpa trIjo bheda che. viSayonA saMrakSaNa mATe thato ekAgracitte vicAra te raudradhyAnano (viSayAnaMdarUpa) cotho bheda che. viSaya zabdathI viSayonuM sAdhana evI acetana, cetana ane mizravastuo vAcya che, arthAt viSayazabdathI viSayonuM sAdhana hoya evI vastuo samajavI athavA je paribhoga karAye chate prANIo duHkhI thAya te viSayo. kahyuM che ke- "jo ke sevana karAtA viSayo manane AnaMda kare che to paNa pachI kiMpAka phaLanA bhakSaNanI jema duSTa pariNAmavALA che." (prazamarati gA.107) viSayonuM saMrakSaNa A pramANe kahyuM che- parigraho prApta na thayA hoya tyAre temanI AkAMkSA karavI, parigraho nAza pAme tyAre zoka karavo, parigraho prApta thaye chate temanuM rakSaNa karavuM ane parigrahonA upabhogamAM tRpti na thavI. A pramANe viSaya saMrakSaNamAM ja jeNe krUratA karI che ane je tene ja ekAgracitte vicAra kare che tene viSayasaMrakSaNAnaMdarUpa raudradhyAna hoya che. enA svAmI avirata ane dezavirata jIvo hoya che. avirata ane dezaviratanuM lakSaNa pUrve (A ja sUtranI TIkAmAM) kahyuM che. raudradhyAna avirata ane dezavirata e bene ja hoya, pramattasaMyattAdine na hoya. raudradhyAnavALA tIvrasaMklezavALA hoya. raudradhyAna kApota-nIla-kRSNa lezyAne anusaranAruM 1. 'tatparopaSAtAthai' pAThanA sthAne 'anRtArtha' evo pATha hovo joie. 'amRtA" evA pATha pramANe anuvAda karyo che.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-37 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 231 hovAthI narakagatinuM mULa che. tinyastha-liMgathI rahitane arthAt gRhasthane. hiMsAnaMda (amRtAnaMda, steyAnaMda, viSayAnaMda) Adi cAra prakAranA bhedomAMthI koI paNa bhede vAraMvAra satata ati AgrahapUrvaka hiMsAdi adharma kAryamAM pravartanArane atizaya doSatA che. (abhyadaya= maraNAvasthA Ave to paNa karelI hiMsAmAM niMdA AdithI karAyelo alpa paNa pazcAttApa hoto nathI) te ja tenI AmaraNadoSatA che. (9-36) TIkAvataraNikA- Arttaraudai vyAkhyAte, samprati dharmyadhyAnAvasaraH, tacca sabhedaM sasvAmikamAkhyAyate TIkAvataraNikArya-Arta-raudradhyAnanuM vyAkhyAna karyuM. have dharmadhyAnano avasara che. AthI have bheda sahita ane svAmI sahita dharmadhyAnanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave che- dharmadhyAnanA bhedo ane svAmIaajnyaa'paayvipaaksNsthaanvicyaay dharmyamapramattasaMyatasya I6-rUkA sUtrArtha AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAna e cAranA vicaya mATe thato ekAgracitte vicAra te cAra prakAranuM dharmadhyAna che. A dhyAna apramattasaMyatane hoya. (9-37). __ bhASyaM- AjJAvicayAya apAyavicayAya vipAkavicayAya saMsthAnavicayAya ca smRtisamanvAhAro dharmadhyAnam / tadapramattasaMyatasya bhavati // 9-37 // bhASyArtha- AjJAvicaya mATe, apAyaricaya mATe, vipAkavicaya mATe ane saMsthAnavicaya mATe thato ekAgracitte vicAra e dharmadhyAna che. te dhyAna apramattasaMyatane hoya. (9-37) TIkA- AjJAdInAM kRtadvandvAnAM vicayazabdena saha SaSThIsamAsaH, AjJAdInAM vicayaH-paryAlocanaM, vicayazabdaH pratyekamabhisambadhyate, AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayazabdAttAdarthya caturthI, dharmyazabdo vyAkhyAtaH, apramattasaMyatasyeti svAminirdezaH, tatrAjJA-sarvajJapraNIta
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-37 AgamaH tAmAjJAmitthaM vicinuyAt-paryAlocayet, pUrvAparavizuddhAM nipuNAmazeSajIvanikAyahitAmanavadyAM mahArauM mahAnubhAvAM nipuNajanavijJeyAM dravyaparyAyaprapaJcavatImanAdyanidhanAM "icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM na kayAi nAsI"tyAdi vacanAt, tathA saMzaye'pyevaM vicinvato'vitathavAdinaH-kSINarAgadveSamohAH sarvajJA nAnyathA bhASante ityAjJAyAH smRtisamanvAhAraH prathamaM dharmadhyAnamAjJAvicayAkhyaM, dvitIyaM apAyavicayaM dharmyadhyAnamucyate, apAyA-vipadaH zArIramAnasAni duHkhAnIti paryAyAH teSAM vicayaH-anveSaNaM, ihAmutra ca rAgadveSAkulitacetovRttayaH sattvA mUlottaraprakRtivibhAgApitajanmajarAmaraNArNavabhramaNaparikheditAntarAtmAnaH narakAdigatiSu dIrgharAtramapAyairyujyante, kecidihApi kRtavairAnubandhAH parasparamAkrozavadhabandhAdyapAyabhAjo dRzyante, te klizyanta ityataH pratyapAyaprAye'smin saMsAre atyantodvegAya smRtisamanvAhArato'pAyavicayaM dharmadhyAnamAvirbhavati, tRtIyaM dharmadhyAnaM vipAkavicayAkhyamucyate, vividho viziSTo vA pAko vipAka:-anubhAvaH, anubhAvo rasAnubhAvaH karmaNAM narakatiryaGmanuSyAmarabhaveSu tasya vicayaH-anucintanaM mArgaNaM tadarpitastatraiva smRti samAhRtya vartamAno vipAkavicayadhyAyI bhavati, jJAnAvaraNAdikamaSTaprakAraM karma prakRtisthityanubhAvapradezabhedamiSTAniSTavipAkapariNAmaM jaghanyamadhyamotkRSTasthitikaM vividhavipAkaM, tadyathA-jJAnAvaraNAd durmedhastvaM darzanAvaraNAccakSurAdivaikalyaM nidrAdyudbhavazca asaadyAd duHkhaM savedyAt sukhAnubhavaH, mohanIyAdviparItagrAhitA cAritravinivRttizca, AyuSo'nekabhavaprAdurbhAvo, nAmno'zubhaprazastadehAdinirvRttirgotrAduccanIcakulotpattiH, antarAyAdalAbha iti, itthaM niruddhacetasaH vipAkAnusaraNa eva smRtisamanvAhArato dharmyaM bhavati dhyAnamiti / saMsthAnavicayaM nAma caturthaM dharmadhyAnamucyate, saMsthAnaM-AkAravizeSo lokasya dravyANAM ca,
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-37 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 233 lokasya tAvat, tatrAdhomukhamallakasaMsthAnaM varNayantyadholokam / sthAlamiva tiryaglokamUrdhvamatha mallakasamudgam // 1 // tatrApi tiryagloko jyotiya'ntarAkulaH, asaGkhyeyadvIpasamudrA valayAkRtayo, dharmAdharmAkAzapudgalajIvAstikAyAtmakAH anAdinidhanAH saMnivezabhAjo vyomapratiSThAH kSitivalayadvIpasAgaranarakavimAnabhavanAdisaMsthAnAni ca, tathA''tmanAmupayogalakSaNamanAdinidhanamarthAntarabhUtaM zarIrAdirUpaM kartAramupabhoktAraM ca svakRtakarmaNaH zarIrAkAraM, muktau tribhAgahInAkAramUrdhvaloko dvAdazavikalpaH asakalasakalanizAkaramaNDalAkRtayo nava graiveyakAni paJca mahAvimAnAni muktAdhivAsazca, adholoko'pi bhavanavAsidevanArakAdhivasatiH, dharmAdharmAvapi lokAkArau gatisthitihetU, AkAzamavagAhalakSaNaM, pudgaladravyaM zarIrAdikAryamitthaM saMsthAnasvAbhAvyAnveSaNArthaM smRtisamanvAhAro dharmadhyAnamucyate, padArthasvarUpaparijJAne tattvAvabodhaH, tattvAvabodhAcca kriyA, anuSThAnAnmokSaprAptiriti, tadetadapramattasaMyatasya bhavati dharmadhyAnaM, pramattasaMyatasthAnAdizuddhyamAnAdhyavasAyo'pramattasaMyatasthAnamApnoti, yathoktamnirzAtA eva tathAvizodhayo'saGkhyalokamAtrAstAH / taratamayogAyuktAstA adhitiSThatyapramattaH syAt // 1 // ato vizuddhAddhAyAM vartamAno'pramattasaMyatastasya ca bhagavato dharmadhyAnAditapoyogena karmANi kSapayato vizodhisthAnAntarANyArohata RddhivizeSAH prAdurbhavanti aNimAdayaH, uktaM hi "avagAhate ca sa zrutajaladhi prApnoti cAvadhijJAnam / mAnasaparyAyaM vA jJAnaM koSThAdibuddhIrvA // 1 // cAraNavaikriyasauSadhatAdyA vA'pi labdhayastasya / prAdurbhavanti guNato balAni vA mAnasAdIni // 2 // "
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-37 atra ca zreNiprAptyabhimukhaH prathamakaSAyAn dRSTimohatrayaM cAviratasamyagdRSTidezaviratapramattApramattasaMyatAnAmanyatama upazamazreNyAbhimukhyAdupazamayati, kSapakakSeNyAbhimukhyAt kSapayati, yathoktaM "kSapayati tena dhyAnena tato'nantAnubandhinazcaturaH / mithyAtvaM sammizraM samyaktvaM ca krameNa tataH // 1 // kSIyante hi kaSAyAH prathamAstrividho'pi dRSTimohazca" ityaadi||9-37|| TIkArtha- AjJA vagere (cAra) zabdono dvanda samAsa karIne vicaya zabdanI sAthe SaSThI tapuruSa samAsa che. AjJA Adino vicaya. vicaya eTale paryAlocana. vicaya zabdano AjJA vagere pratyeka zabdanI sAthe saMbaMdha che. bArADapAya-viSA-saMsthAnaviya zabdathI tAdAzmamAM cothI vibhakti che. dharma zabdanI vyAkhyA pUrve (29mA sUtranI TIkAmAM) karI che. "apramattasaMvatae pramANe svAmIno nirdeza karyo che. (1)AjJAvicaya- AjJA eTale sarvajJa praNIta Agama. sarvajJa praNIta AjJAne A pramANe vicAre. sarvajJa praNIta AjJA pUrvApara vizuddha che(=pUrvanI AjJAno pachInI AjJAnI sAthe virodha na Ave tevI che), nipuNa che, saghaLA jIvasamUhanuM hita karanArI che, nirdoSa che, mahAna arthavALI che, mahAprabhAvazALI che, nipuNalokothI jANI zakAya tevI che, dravya-paryAyanA vistAravALI( dravya-paryAyanA vistRta varNanavALI) che tathA anAdi anaMta che. kAraNa ke "bAra aMgavALuM A gaNipiTaka kyAreya na hatuM evuM nathI." ItyAdi vacana che. tathA paryAlocana karavAmAM paNa A pramANe paryAlocana kare- jemanA rAga-dveSa-moha kSINa thaI gayA che tevA sarvajJo anyathA(=asatya) na kahe. A pramANe AjJAno ekAgracitte vicAra te paheluM dharmadhyAna kahevAya che. 1. dezayatAyatena samyagdRgapramattapramatteSu // 2 // pANigrAhArIstAn, nihatya vigataspRho vidIrNabhayaH / prItisukhamapakSobhaH, prApnoti samAdhimatsthAnam // 3 // iti
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 235 (2)apAyavicaya- apAyo, vipattio, zArIrika-mAnasika duHkho e paryAyavAcI zabdo che. temanuM paryAlocana karavuM te apAyavicaya. rAga-dveSathI vyagnacittavRttivALA jIvo mUlaprakRti-uttaraprakRtionA vibhAgathI arpaNa karAyelA je janma-jarA-maraNo, e janma-jarA-maraNo rUpa je samudra e samudramAM paribhramaNathI jemano aMtarAtmA khinna karAyo che tevA jIvo narakAdi gatiomAM ghaNA kALa sudhI apAyothI yukta thAya che. keTalAka jIvo A bhavamAM paNa paraspara vairano anubaMdha karIne Akroza, vadha ane baMdha vagere apAyone pAmanArA dekhAya che. A rIte A bhavamAM paNa klezane pAme che. A pramANe hovAthI anarthavALA A saMsAramAM(=saMsAra pratye) atyaMta udvega thAya e mATe ekAgracitte vicAra karavAthI apAyavicayarUpa dharmadhyAna pragaTe che. sUtra-37 (3)vipAkavicaya- trIjuM dharmadhyAna vipAkavicaya nAmanuM che. vividha prakArano athavA viziSTa pAka te vipAka. vipAka eTale naraka, tiryaMcamanuSya-devabhavomAM karmonA rasano anubhava. tenuM ciMtana te vipAkavicaya. vipAkamAM ja cittane ekAgra karIne vartato(=vipAkamAM ja cittane ekAgra karanAro) jIva vipAkavicayadhyAnavALo bane che. karma jJAnAvaraNa vagere ATha prakAranuM che, (pratyeka karma) prakRti-sthitirasa-pradeza ema cAra bhedavALuM che. iSTa-aniSTa vipAkarUpa pariNAmavALuM che. jaghanya-madhyama-utkRSTa sthitivALuM che. vividha vipAkavALuM che. te A pramANe-jJAnAvaraNathI(=jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI) buddhi maMda thAya. darzanAvaraNathI cakSu AdinI khAmI thAya ane nidrA vagere Ave. asAtAvedanIyathI duHkhano ane sAtAvedanIyathI sukhano anubhava thAya. mohanIyathI padArtha viparIta rIte grahaNa thAya che ane cAritramAM pravRtti thatI nathI. AyuSyathI aneka bhavono prAdurbhAva thAya che. nAmakarmathI azubha-zubha zarIra vagerenuM nirmANa thAya. gotrathI ucca-nIca kuLanI utpatti thAya. aMtarAyathI lAbha na thAya. A pramANe ekAgracittavALAne vipAkane anusaravAmAM ja ekAgracittathI dharmadhyAna thAya.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-37 (4)saMsthAnavicaya- saMsthAnaviya nAmanuM cothuM dhyAna kahevAya che. saMsthAna eTale lokano ane dravyono AkAravizeSa. temAM adholokane adhomukha rahelA koDiyAnA AkAra jevo kahe che. tiryagU loka thALInA AkAra jevo ane Udgalokane Urdhvamukha(=sIdhA) mukelA zakorAnI upara adhomukha (UMdhuM) zakoruM mukavAmAM jevo AkAra thAya tevA AkAre che ema jJAnIo kahe che." (prazamarati gA.211) tiryazlokamAM rahelAM dravyo temAM paNa tiryaloka jyotiSa ane vyaMtarothI bharapUra che. temAM asaMkhya dvIpa-samudro valayAkAre rahelA che. dharma, adharma, AkAza, pudgala ane AtmA e pAMca dravyo astikAya svarUpa che ane anAdi anaMta che. AkAzamAM(AkAzanA AdhAre)' rahelA che tathA pRthvIvalayo, dviIpo, samudro, narako, vimAno ane bhavano vagere dravyo rahelAM che. upayogalakSaNavALo AtmA anAdi anaMta zarIrathI bhinna, zarIrAdi svarUpavALo, kartA, upabhoga kartA, svakRtakarmathI zarIranA AkAravALo, muktimAM trIjA bhAgathI jUna AkAravALo(=avagAhanAvALo) che ema jJAnIo kahe che. UrdhvalokamAM bAra vaimAnika devaloka, saMpUrNa ardhacaMdra maMDalAkAravALA nava raiveyako, pAMca (anuttara) mahAvimAno ane (lokAMte) mukta jIvono vAsa che. adholokamAM bhavanapati ane nArakono vAsa che. gatino hetu dharmAstikAya ane sthitino hetu adharmAstikAya lokanA AkAre rahelA che. (jIvAdi dravyone) avagAha Apavo e AkAzanuM lakSaNa che.(AkAzanA jeTalA vibhAgamAM jIvAdi dravyo che teTalA AkAzane lokAkAza kahevAmAM Ave che.) zarIrAdi kArya pudgaladravya che, arthAt zarIra vagere pugaladravyanuM kArya che. 1. saMniveza eTale sthiti karavI, rahevuM. anAdithI rahelA che ane anAdikALa sudhI raheze.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-37 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 237 saMsthAnanA svarUpane jANavA mATe ekAgracitte thato vicAra dharmadhyAna kahevAya che. padArthonA svarUpanuM parijJAna thatA tattvono avabodha thAya che. tattvAvabodhathI anuSThAna'(=kriyA) thAya che. anuSThAnathI mokSanI prApti thAya che. A dharmadhyAna apramattasaMyatane hoya che. vizuddha thatA adhyavasAyavALo jIva pramattasaMyatasthAnathI apramattasaMyatasthAnane pAme che. kahyuM che ke- aviditi ja, taratamatAthI yukta ane asaMkhyapramANa te vizuddhimAM raheto sAdhu apramatta thAya che. (1) AthI apramattasaMyata vizuddhinA kALamAM vartato hoya che. dharmadhyAna vagere tapoyogathI karmono kSaya karatA ane anya vizuddhisthAno upara ArohaNa karatA te bhagavAnane aNimA vagere vizeSa prakAranI Rddhio pragaTe che. kahyuM che ke je zrutasamudranuM avagAhana kare che te avadhijJAnane ke mana:paryavajJAnane tathA koSThabuddhi vagere buddhione pAme che. (1) te bhagavAnane cAraNalabdhi, vaikriyalabdhi, sarvoSadhi vagere labdhio pragaTe che athavA guNane AzrayIne manobaLa vagere pragaTe che. (2) ahIM zreNiprAptinI abhimukha thayela samyagdaSTi, dezavirata, pramattasaMyata ane apramattasaMyatamAMthI koi eka jIva prathamanA=anaMtAnubaMdhI) kaSAyone ane traNa darzanamohane upazamazreNImAM upazamAve che ane kSapakazreNImAM khapAve che. kahyuM che ke- tyArabAda te dhyAnathI kramazaH anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyo, mithyAtva, mizra ane samyaktvamohanIyane khapAve che. (1) (bIjA sthaLe paNa kahyuM che ke-) "pahelA cAra kaSAyono ane traNa prakAranA darzanamohano kSaya karAya che." ityAdi. (9-37) 2 1. Atmabodha viNa je kriyA te to bALakacAla / tattvArthathI dhA2Io namo namo kriyA suvizALa II (vIsa sthAnakanA duhAomAM kriyA sthAnano duho.) 2. ahIM saMpUrNapATha siddhasena gaNikRta TIkAmAM A pramANe che-- dezayatAyatasamyag-dRgapramattapramateSu // 2 // pANigrAhArIMstAn, nihatya vigataspRho vidIrNabhayaH / prItisukhamapakSobhaH, prApnoti samAdhimatsthAnam // 3 //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-38 bhASyAvataraNikA- kiJcAnyat- - . --. bhASyAvataraNikArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA- kiJcAnyadityanena svAmyantaraM smbdhnaatiTIkAvataraNikArtha- "vaLI bIjuM" evA kathanathI (dharmadhyAnanA) anya svAmInA saMbaMdhane kahe che- dharmadhyAnanA svAmIno nirdezaupshaantkssiinnkssaayyoshc // 9-38 // sUtrArtha- upazAMtakaSAya ane kSINakaSAyamunine paNa dharmadhyAna hoya cha. (4-38) bhASyaM-upazAntakaSAyasya kSINakaSAyasya ca dharmaM dhyAnaM bhvti||9-38|| bhASyArtha- upazAMtakaSAya ane kSINakaSAya munine (paNa) dharmadhyAna Doya che. (-38) TIkA- cazabdaH samuccaye, kaSAyazabdaH pratyekamabhisambadhyate, upazAntAH kaSAyA yasyAsAvupazAntakaSAyaH, ekAdazaguNasthAnavartI, kSINaH kaSAyo yasya sa kSINakaSAyaH, bhasmacchannAgnivadupazAntAH, niravazeSataH parizATitAH kSINAH vidhyAtahutAzanavad, anayozca upazAntakSINakaSAyayorapramattasaMyatasya ca dharmadhyAnaM bhavati, tatropazAntakSINakaSAyasvarUpavijJAnAya adhastanaM guNasthAnatrayamavazyaMtayA prarUpaNIyaM, anyathA tadaparijJAnameva syAditi, apramattasthAnAdasaGkhyeyAni vizodhisthAnAni AruhyApUrvakaraNaM pravizati, samaye samaye sthitighAtarasaghAtasthitibandhaguNazreNIguNasaGkamakaraNamapUrvamapUrvaM nirgacchatItyapUrvakaraNaM, aprAptapUrvakatvAdvA saMsAre tadapUrvakaraNaM, na tatra kasyAzcidapi karmaprakRterupazamanaM kSayo vA, upazamanAbhimukhAttatpuraskArAdupazamakaH kSapaNArhatvAcca kSapaka iti, uktaM ca "sa tataH kSapakazreNI pratipadya caritraghAtinIH zeSAH / kSapayan mohaprakRtIH pratiSThate zuddhalezyAkaH // 1 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 sUtra-38 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 239 pravizatyapUrvakaraNaM prasthita evaM tataH paraM sthAnam / tadapUrvakaraNamiSTaM kadAcidaprAptapUrvatvAt // 2 // tato'pyuttarottaravizodhisthAnaprAptyA anivRttisthAnaM bhavati / parasparaM nAtivartante ityanivRttayaH, parasparatulyavRttaya ityarthaH, samparAyA:-kaSAyAstadudayo bAdaro yeSAM te bAdarasamparAyAH, anivRttayazca te bAdarasamparAyAzcetyarthaH, te upazamakAH kSapakAzca, teSAM dharmadhyAnaM bhavati // 9-38 // TIkArtha- 2 zabda samuccaya arthamAM che. kaSAya zabdano pratyeka zabdanI(=upazAMta ane kSINa e baMne zabdanI) sAthe saMbaMdha che. jenA kaSAyo upazAMta thayA che te upazAMtakaSAya. agiyAramAM guNasthAne rahela sAdhu upazAMtakaSAyachekSayapAmyA che kaSAyo jenAtekSINakaSAya. upazAMtakaSAyo bhasmathI(=rAkhathI) DhaMkAyelA agni jevA che. kSINakaSAyo saMpUrNa bujhAyelA agninI jema saMpUrNapaNe nAza karAyelA che. upazAMtakaSAya ane kSINakaSAya e bene ane apramattasaMyatane dharmadhyAna hoya che. temAM upazAMtakaSAya ane kSINakaSAyanuM svarUpa jANavA mATe nIcenA traNa guNasthAnonI prarUpaNA avazya karavI joIe. anyathA te benuM pUrNa jJAna ja na thAya. apUrvakaraNa- apramattaguNasthAnathI asaMkhya vizuddhisthAno sudhI ArohaNa karIne apUrvakaraNamAM praveza kare che. samaye samaye sthitighAtarasaghAta-sthitibaMdha-guNazreNI guNasaMkramonuM apUrva apUrva (pUrve na karyuM hoya tevuM) karavuM te apUrvakaraNa. athavA saMsAramAM pUrve (kyAreya) prApta na karyuM hoya te apUrvakaraNa. A guNasthAnamAM koipaNa prakRtino upazama ke kSaya thato nathI. upazama karavAmAM tatpara thavAnA kAraNe upazamane AgaLa karavAthI(=upazamanA lakSavALo banavAthI) "upazamaka' ema kahevAya che ane kSaya karavAne yogya banelo hovAthI "kSapaka' ema kahevAya che. kahyuM che ke zuddha vezyAvALo te tyArabAda kSapakazreNIne svIkArIne uparanA dhyAnamAM caDhe to te cAritrano ghAta karanArI saghaLI mohaprakRtione
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 - sUtra-38 khapAvato rahe che. tene pUrve kyAreya prApta karyuM na hovAthI apUrvakaraNa kahevAya che. (1-2). tenAthI AgaLanA vizuddhisthAnonI prApti thavAnA kAraNe(=pAchA na pharavAthI) te sthAna anivRttiguNasthAna che, arthAt A guNasthAne eka samaye caDhelA badhA ja jIvonA adhyavasAyonI zuddhimAM nivRtti=AratamatA na hoya eTale ke badhAnA adhyavasAyo samAna hoya che. (AthI tenA nAmamAM anivRtti zabda joDavAmAM Avyo che.) saMparAya eTale kaSAya. bAdara kaSAyono jemane udaya che te bAdarasaparAya kahevAya che.te jIvo anivRtta che ane bAdarabhaMparAyavALA che, tethI anivRttabAdarasaparAya kahevAya che. anivRttabAdaragaMparAya jIvo upazama ane kSapaka ema be prakAre che temane dharmadhyAna hoya che. A guNasthAne upazama ane kSapaka baMne hovAthI temane dharmadhyAna hoya che ema sAmAnyathI kahyuM che. dharmadhyAna agiyAra aMga jANanArAne hoya che ema jANavuM. (9-38) bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNikArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA- upazAntakSINakaSAyayozcetyuktamavizeSeNa dharmadhyAnaM, taccaikAdazAGgavido draSTavyaM, evamavasthite kiM dharmameva dhyAnaM tayoH ?, netyucyate, kiJcAnyaditi sambadhnAti, na kevalametayordharmya, zuklaM ca dhyAnamupazAntakSINakaSAyayorbhavati, kiM caturvidhamapi pRthaktvavitarkasavicAraM ekatvavitarkamavicAraM sUkSmakriyamapratipAti vyuparatakriyamanivartIti, ucyate, na khalu catuSprakAramapi tayoH zukladhyAnaM mati, tirdi ? TIkAvataraNitArtha-prazna-AnAthI e nizcita thayuM ke upazamaka ane kSapakane dharmadhyAna ja hoya che e barobara che? uttara- e barobara nathI, mATe bhASyakAra "vaLI bIjuM ema kahIne AgaLanA sUtranI sAthe saMbaMdha kare che(=joDe che.)
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 241 upazAMtakaSAya ane kSINakaSAya A bene kevaLa dharmadhyAna ja nathI hotuM kiMtu zusvadhyAna (patra) hoya che. sUtra-39 prazna-- zuM pRthavitarka savicAra, ekatvavitarka avicAra, sUkSmakriya apratipAtI ane vyuparatakriya anivartI e cAra prakAranuM zukladhyAna hoya che ? uttara- te bene cAra prakAranuM zukladhyAna hotuM nathI. prazna- to keTalA prakAranuM zukladhyAna hoya che ? zukladhyAnanA pUrvanA be bhedanA svAmI- zukle cA // 939 // sUtrArtha- upazAMtakaSAya ane kSINakaSAya munine zukladhyAnanA prathama je leho hoya che. (8-38) bhASyaM - zukle cAdye dhyAne pRthaktvavitarkaikatvavitarke copazAntakSINakaSAyayorbhavataH // 9-39 // bhASyArtha-- pRtha vitarka savicAra ane ekatva vitarka avicAra e be dhyAna upazAMtakaSAya ane kSINakaSAyane hoya che. (9-39) TIkA- Adye ca zukle dhyAne upazAntakSINakaSAyayorbhavataH, ke punaste ?, pRthaktvamekatvavitarke, svarUpataH kIdRze ?, ucyate, pRthagayutakaM bhedastadbhAvaH pRthaktvam - anekatvaM tena saha gato vitarkaH pRthaktvavitarkaH pRthaktvameva vA vitarkaH sahagataM vitarkapurogaM pRthaktvavitarkaM, etacca paramANujIvAdAvekadravye, utpAdavyayadhrauvyAdiparyAyAnekanayArpitatvaM tat pRthaktvaM pRthaktvena pRthaktve vA tasya cintanaM vitarkasahacaritaM ca savicAraM yattat pRthaktvavitarkasavicAraM, pRthaktvamarthavyaJjanayogAnAM, vakSyati tat tryekakAyayogAyogAnAM vitarka zrutaM, vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAnti:, pUrvagatabhaGgikazrutAnusAreNArtha- vyaJjanayogAntaraprAptirgamanaM vicAraH, arthAd vyaJjanasaGkrAtiH vyaJjanAdarthasaGkrAntiH manoyogAt kAyayogasaGkrAntirvAgyogasaGkrAntirvA, evaM
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-39 kAyayogAtmanoyogaM vAgyogaM vA saGkrAmati, tathA vAgyogAtmanoyogaM kAyayogaM ceti yatra saGkrAmati tatraiva nirodho dhyAnamiti, ekasya bhAva ekatvaM ekasvabhAvatvaM gato vitarka ekatvavitarkaH eka eva yogastrayANAmanyatamaH, tathA'rtho vyaJjanaM caikameva paryAyAntarAnarpitamekaparyAyacintanamutpAdavyayadhrauvyAdiparyAyANAmekasmin paryAye nivAtatarasu - pratiSThitapradIpavat, niSprakampaM pUrvagatazrutAnusAri ceto nirvicAramartha - vyaJjanayogAntareSu tadekatvavitarkamavicAraM, bhASyakArastu pUrvavida iti sUtrAvayavaM pRthagvivRNoti, sambandhayati - evamete Adye zukladhyAne pUrvaviDo mavata: 6-rUzA TIkArtha-- upazAMtakaSAya ane kSINakaSAya e bene prathamanA be zukladhyAna hoya che. prazna- prathamanA be zukladhyAna kayA che ? uttara- pRthavitarkasavicAra ane ekatvavitarkaavicAra. prazna e benuM svarUpa kevuM che ? uttara- pRthak eTale bheda. teno bhAva te pRthaktva, arthAt anekapaNuM= bhedapaNuM. pRthanI sAthe rahelo vitarka te pRtha vitarka. pRtha e javitarka che. sAthe raheluM eTale AgaLa raheluM(=vitarkanA AdhAre thanAruM) dhyAna te pRtha vitarka. A dhyAna paramANu ane jIva vagere koi eka dravyamAM utpAda, vyaya ane dhrauvya vagere paryAyo ane aneka nayonI apekSAvALuM hoya che. tethI pRtha kahevAya che. judApaNAthI ke judApaNAmAM tenuM(jIvAdimAM rahelA paryAya AdinuM) vitarkanI sAthe (=zrutanI sahAyathI) ciMtana karavuM te savicAra che. je vitarka sahacarita ane savicAra che te pRthavitarkasavicAra. artha, vyaMjana ane yogonuM (AgaLa) kaheze. te (cAra prakAranuM zukladhyAna) anukrame traNa yoga, eka yoga, kAyayoga ane ayoga(yoga rahita)vALAne hoya che ema AgaLa (43mA sUtramAM) kaheze. vitarka eTale pUrvagatazruta ema pRtha 242
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-39 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 243 AgaLa (46mA sUtramAM) kaheze. artha, vyaMjana ane yogonI saMkrAnti e vicAra che ema paNa AgaLa (47mA sUtramAM) kaheze. pUrvamAM rahelA bhaMgikazrutanA anusAre artha, vyaMjana ane anya yogomAM javuM te vicAra che. arthamAMthI vyaMjanamAM javuM(=zrutamAM javuM) te vyaMjanasaMkrAnti che. vyaMjanamAMthI arthamAM javuM(=dravya-paryAyamAM javuM) te arthasaMkrAnti che. manoyogamAMthI kAyayogamAM javuM e kAyayoga saMkrAnti che athavA manoyogamAMthI vacanayogamAM javuM te vacanayoga saMkrAnti che. e pramANe kAyayogamAMthI manoyogamAM ke vacanayogamAM saMkramaNa kare che tathA vacanayogamAMthI manoyogamAM ke kAyayogamAM saMkramaNa kare che. jyAM saMkramaNa kare che tyAM nirodha karavo(=sthiratA karavI) e dhyAna che. pRthavitarka savicAra [pRtha eTale bheda-judApaNuM. vitarka eTale pUrvagata zruta. vicAra eTale dravya-paryAyanI ke artha-zabdanI ke mana Adi traNa yoganI saMkrAMti=parAvartana. vicArathI sahita te savicAra. ahIM traNa zabdothI traNa hakIkata jaNAvavAmAM AvI che. (1) pRtha zabdathI bheda. (2) vitarka zabdathI pUrvagatazruta ane (3) savicAra zabdathI dravya-paryAya AdinuM parivartana. tathA ekAgratApUrvakanuM ciMtana e artha pUrvasUtrathI cAlyo Ave che. AthI pRtha vitarka savicAra dhyAnano artha A pramANe thAya che- je dhyAnamAM pUrvagata zrutanA AdhAre AtmAdi koi eka dravyane AzrayIne utpAdAdi aneka paryAyonuM ekAgratApUrvaka bheda(=dravya-paryAyano bheda)pradhAna ciMtana thAya ane sAthe dravya-paryAya AdinuM parAvartana thAya te pRtha vitarka savicAra. Ano bhAvArtha A pramANe che- pUrvadhara mahAtmA pUrvagata zrutanA AdhAre AtmA ke paramANu Adi koi eka dravyane AzrayIne vividha nayonA anusAre utpAda, vyaya, dhrauvya, mUrtatva-amUrtatva, nityatvaanityatva Adi paryAyonuM bhedathI(=bhedapradhAna) ciMtana kare che. A
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. kAya 244 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-39 vakhate eka dravyano tyAga karI anya dravyonuM ke paryAyanuM athavA eka paryAyano tyAga karI anya paryAyanuM ke anya dravyanuM avalaMbana le che tathA zabda uparathI artha upara ane artha uparathI zabda upara jAya che. temaja kAyayogano tyAga karI vacanayoganuM ke manoyoganuM avalaMbana le che athavA vacanayogano tyAga karI kAyayoganuM ke manoyoganuM avalaMbana le che athavA manoyogano tyAga karI kAyayoganuM ke vacanayoganuM avalaMbana le che. A pramANe artha, vyaMjana ane yogonuM parivartana kare che.] ekatvavitarka avicAra ekano bhAvate ekatva. eka svarUpane pAmelo vitarkate ekatvavitarka. eka yoga eTale mana-vacana-kAyA e traNamAMthI koI eka yoga. tathA A dhyAnamAM artha ane vyaMjana eka ja hoya che, arthAtu artha ane vyaMjananI saMkrAnti(=parAvartana) thatI nathI. bIjA koI paryAyanI apekSA vinA pUrvagata zrutAnusAre utpAda-vyaya-dhrauvya ane paryAyomAMthI pavanarahita sthAnamAM sthira rahelA dIpakanI jema koI eka paryAyanuM sthira ciMtana hoya che. A dhyAnamAM citta vicAra rahita hoya che. eTale ke artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAnti hotI nathI. tethI A dhyAna ekatvavitarka avicAra che. bhASyakAra to "pUrvaviH evA sUtra avayavanuM alaga vivaraNa kare che, arthAt pUrvanA sUtranI sAthe saMbaMdha kare che. te A pramANe- pahelA be zukladhyAna pUrvanA jANakArone hoya che. [etva eTale abheda. zukladhyAnanA A bhedamAM dravya-paryAyanuM abhedarUpe ciMtana hoya che. vitarka ane vicArano artha prathama bhedanA arthamAM jaNAvyo che te ja che. vicArano abhAva te avicAra. A bhedamAM vicArano abhAva hoya che. je dhyAnamAM pUrvagata zrutanA AdhAre AtmA ke paramANu Adi koI eka dravyane AzrayIne utpAda Adi koI eka 1. arthAt jIvanta rAve evA sUtra pachI pUrvavidraH evuM alaga sUtra mAne che.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-40 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 245 paryAyanuM abhedathI( dravya-paryAyanuM) abhedapradhAna ciMtana thAya ane artha-vyaMjana-yoganA parivartanano abhAva hoya te ekatvavitarka avicAra dhyAna. A dhyAna vicArarahita hovAthI pavanarahita sthAne rahelA dIpakanI jema niSpakaMpa=sthira hoya che.] (9-39) zukladhyAnanA pUrvanA be bhedonA svAmIpUrvavida 6-40 sUtrArtha- zukladhyAnanA pahelA be bhedo pUrvanA jANakArone hoya che. (9-40) bhASyaM- Adye zukle dhyAne pRthaktvavitarkaikatvavitarke pUrvavido mavata: //6-4nA bhASyArtha- prathamanA pRthakRtva vitarka (savicAra) ane ekatvavitarka avicAra e be zukladhyAna pUrvanA jANakArone hoya che. (9-40) TIkA- pUrvavidau yAvupazAntakSINakaSAyau tayorbhavataH, sUtrAntarameva vyAcaSTe, na tu paramArthataH pRthak sUtraM, pUrvaM praNayanAt pUrvANi caturdaza tadvidaH pUrvavidaste bhavato, naikAdazAGgavidaH, evamAdyazukladhyAnadvayasya svAminiyamanamabhihitam // 9-40 // TIkArya pUrvanA jANakAra evA upazAMtakaSAya ane kSINakaSAya munione zukladhyAnanA be bhedo hoya che. bhASyakAra A pramANe "pUrvavira" evuM judu sUtra ja kahe che, paNa paramArthathI to A sUtra juduM nathI. gaNadharoe sarvaprathama pUrvonI racanA karI hovAthI pUrvo kahevAya che. te pUrvo cauda che. tene jANanArA(=caudapUrvane jANanArA)one te be(=pahelA be zukladhyAna) hoya che. paNa agiyAra aMga jANanArAone na hoya. A pramANe pahelA be zukladhyAnanA svAmIno niyama kahyo. (9-40) TIkAvataraNikA- pAzcAtyazukladhyAnadvayasya kaH svAmIti tannirdidikSayovAca--
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-41 TIkAvataraNikArtha- pachInA be zukladhyAnanA svAmI koNa che? ema pachInA be zukladhyAnanA svAmIno nirdeza karavAnI icchAthI kahyuM che kezukladhyAnanA aMtya be bhedanA svAmIpre kevalinaH // 9-41 // sUtrArtha- zubhasadhyAnana maMtima mehadIna Doya che. (4-41) bhASyaM- pare dve zukle dhyAne kevalina eva bhavataH, na chadmasthasya // 9-41 // bhASyArtha- zukladhyAnanA pachInA be bhedo(=dhyAno) kevalIne ja Doya che. chamastha ne na hoya. (-41) ___TIkA- pare iti paraM paraM ca pare, sUtrasannivezamAzritya sUkSmakriyamapratipAti vyuparatakriyamanirvRtti grahItavyaM, te ca kevalina eva trayodazacaturdazaguNasthAnakrameNaiva bhavataH chadmasthasya tu naite jAtucidbhavata iti, atra sUkSmakriyamapratipAtIti sUkSmA kriyA yatra tat sUkSmakriyaM, tacca yoganirodhakAle bhavati, vedyanAmagotrakarmaNAM bhavadhAraNAnAmAyuSkAdadhikAnAM samudghAtasAmarthyAdacintyavIryazaktita AyuSkasamIkRtAnAM (? kRtasya) manovAkkAyayogapariNatasyaudArikazarIratribhAgonasthasya kevalinaH saMjJipaJcendriyadvIndriyaparyAptabAdarapanakAsaGkhyeyaguNahInaM sUkSmayogitvamapratipAti-apracyutasvabhAvaM A vyuparatakriyAnivRttidhyAnAvApteH, uktaM ca"apratipAti dhyAyan kazcit sUkSmakriyaM vihRtyAnte / AyuHsamIkriyArthaM trayasya gacchet samudghAtam // 1 // ArdrAmbarAzuzoSavadAtmavistaraNavizuSkasamakarmA / samayASTakena deze sthitvA yogAt kramAt dvandve // 2 // AyuSkasyApi virallitasya na hrAsyate sthitiH kasmAd ? // iti vA nodyaM caramazarIro nirupakramAyuH kaGkaTukavat // 3 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 daNDakapATakarecakakriyAjagatpUraNaM catuHsamayaM / kramazo nirvRtirapi ca tathaiva proktA catuHsamayA // 4 // vikasanasaGkocanadharmatvAjjIvasya tattathA siddhaM / yadvadanantaM vIryaM tasya jJAnaM ca gatitimiraM // 5 // zeSe saMyogitAyAH samaye samaye saMharatyasaGkhyeyAn / bhAvAn sthiteranantAn bhAgAn sa zubhAnubhAvasya // 6 // sa tato yoganirodhaM karoti lezyAnirodhamabhikAGkSan / samayasthitiM ca bandhaM yoganimittaM sa nirurutsan // 7 // samaye samaye karmmAdAne sati santaterna mokSaH syAt / yadyapi hi vimucyante sthitikSayAt pUrvakarmANi // 8 // nokarmmaNo hi vIryaM yogadravyeNa bhavati jIvasya / tasyAvasthAnena tu siddhaH samayasthitirbandhaH // 9 // bAdaratatvAt pUrvaM vAGmanasI bAdare sa niruNaddhi krameNaiva / sAlambanAya karaNaM hi tadiSTaM tatra vIryavatAM // 10 // satyapyanantavIryatve vA bAdaratanumapi niruNaddhi tataH / sUkSmeNa kAyayogena nirudhyate sUkSmo yogaH // 11 // sati bAdare ca yoge na hi dhAvan vepathuM nivArayati / nAzayati kAyayogaM sthUlaM so'pUrvaphaDDakIkRtya // 12 // zeSasya kAyayogasya tathA kRtIzca sa karoti sUkSmeNa kAyayogena tato niruNaddhi sUkSmavAGmanase / bhavati tataH sa sUkSmakriyastadAkRtigatayogaH // 13 // tamapi sa yogaM sUkSmaM nirurutsan sarvaparyAyAnugataM / dhyAnaM sUkSmakriyamapratipAtyupayAti vitamaskam // 14 // sUtra-41 247
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 dhyAne dRDhArpite paramAtmani nanu niSkriyo bhavati kAyaH / prANApAnanimeSonmeSaviyukte mRtasyeva // 15 // dhyAnArpitopayogasyApi na vAGmanasakriye yasmAd / antarvarttitvAduparamatastena tayordhyAnena nirodhanaM neSTaM // 16 // sa tatastena dhyAnena niruddhe sUkSmakAyayoge'pi / niSkriyadeho bhavati sthito'pi dehe vigatalezyaH // 17 // turyadhyAne yogAbhAvAt samayasthitino'pi na karmmaNo bhavati bandhaH / dhyAnArpaNasaMhArAt kiJcicca sa saMhRtAvayavaH // 18 // lezyAkriyAnirodho yoganirodhazca guNanirodhena / ityukte vijJeyo bandhanirodhazca hi tathaiva // 19 // trasabAdaraparyAptAdeyasubhagakIrttimanujanAmAni / paJcendriyatAmanyataravedyamuccaM tathA gotraM // 20 // manujAyuSkaM ca sa ekAdaza vedayati karmmaNAM prakRtI: / vedayati tu tIrthakaro dvAdaza saha tIrthakRttvena // 21 // sa tato dehatrayamokSArthamanivRtti sarvakAlagataM / upayAti samucchinnakriyamatamaskaM paraM dhyAnam // 22 // vyuparatakriyamanivarttItyarthaH, taddhi tAvadanuvarttate yAvanna muktaH // 9-41 // TIDArtha- paraM ca paraM ca iti pare (dvandva samAsa ) kheDa para jane jIbhuM para ema pare evuM rUpa thAya che. sUtranI racanAne AzrayIne re evA prayogathI sUkSmakriya apratipAtI ane vyuparatakriya anivRtti e be dhyAna grahaNa karavA ane A be dhyAna kevalIne ja kramazaH teramA ane caudamA guNasthAne hoya che. A be dhyAna chadmasthane kyAreya hotA nathI. sUkSmakriya apratipAtI sUtra-41 ahIM sUkSmakriya apratipAtI eTale jemAM(=je dhyAnamAM) kriyA (atyaMta) sUkSma che te sUkSmakriya ane te yoganirodhakALe hoya che.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-41 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 249 AyuSyakarmathI adhika rahelA bhavadhAraNIya vedanIya, nAma, gotra karmone samuddaghAtanA sAmarthyathI utpanna thayelI) aciMtya vIryazaktithI AyuSya samAna sthiti karelI che jemaNe tevA mana-vacana-kAyayoganI pariNativALA, trIjo bhAga nyUna thayelA audArika zarIramAM rahelA kevalIne saMkSipaMcendriya-beindriya paryApta bAdarapanagathI asaMkhyayaguNa hIna sUkSmayogipaNuM e sUkSmakriya che. apratipAtI eTale nAza na thavAnA svabhAvavALuM. sUkSmakriya apratipAtI dhyAna bhupatakriya anivRti dhyAnanI prApti sudhI hoya che. [Ano bhAvArtha A pramANe che- yoganirodhakAne kevalI bhagavaMta jaghanyamanoyogavALA paryApta saMjJI paMcendriyanA manoyogathI paNa asakhyaguNahIna (bAdara) manoyogano virodha kare che. jaghanya vacanayogavALA paryApta beindriyanA vacanayogathI (ane paryApta sAdhAraNa vanaspatikAyanA jaghanya zvAsocchavAsathI) asaMkhyayaguNa hIna vacanayogano (ane zvAsocchavAsano) nirodha kare che, te ja pramANe paryApta bAdara panakanA jaghanya kAyayogathI asaMkhyaguNahIna kAyayogano nirodha kare che. A sUkSmakriya apratipAtI dhyAna che. prazna- A dhyAna kyAM sudhI hoya ? uttara- bhupatakriya anivRtti dhyAna na Ave tyAM sudhI A dhyAna hoya.] kahyuM che ke sUkSmakriya apratipAtI dhyAnane karato koIka jIva sUkSmakriya karIne vedanIya, nAma, gotra e traNa karmane AyuSya samAna karavA mATe samudraghAtane pAme=kare (1) pahoLuM kareluM bhInuM kapaDuM je rIte jaladI sukAI jAya te rIte AtmAne vistAravAthI vizeSathI sukAyelA karmavALo AtmA AyuSyanI samAna karmavALuM thAya che. kahyuM che ke1. A sAkSI gAthAono artha mane barAbara samajAyo na hovAthI lakhyo nathI.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 'a9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-41 tyArabAda te traNa zarIrano( taijasa-kArpaNa ane audArikano) tyAga karavA mATe sarvakAla saMbaMdhI kyAreya traNa zarIra nahi pAmavAnI) anivRttine pAme che. A dhyAnamAM badhI kriyA nivRtta thaI gaI hoya che tethI samucchinnakriya (=vyuparatakriya) kahevAya che ane te prakAzavALuM zreSTha dhyAna hoya che. A dhyAna jIva jyAM sudhI mukta na thAya=mokSa na pAme tyAM sudhI rahe che. cuparatakriyAnivRtti bhupatakriyAnivRtti zabdamAM bhupatakriya ane anivRtti e be zabdo che. jemAM sarvathA kriyA aTakI gaI che te suparatakriya. jemAM nivRtti (=aTakavAnuM) nathI te anivRtti. jemAM mana Adi traNe yogono sarvathA nirodha thaI javAthI koIpaNa jAtanI kriyA nathI tathA je dhyAna AtmA mokSamAM jAya tyAM sudhI jarApaNa aTakatuM nathI=pAchuM pharatuM nathI te dhyAna bhupatakriyAnivRtti. A bheda caudamAM guNasthAne hoya che.] (9-41). bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA pUrve zukle dhyAne pare zukle dhyAne iti / tat kAni tAnIti / atrocyate bhASyAvataraNikArtha- ahIM kahe che ke- pUrvanA be zukladhyAna ane pachInA be zukladhyAna' e pramANe Ape kahyuM hatuM, to te kayA che? ahIM kahevAya che TIkAvataraNikA- atrAhoktamityAdi sambandhaH, 'zukle cAdye dve pUrvavida' ityuktaM 'pare dve kevalina' iti cAbhihitaM, tat kAni tAnItyajAnAnena prazne kRte atrocyata ityAha TIkAvataraNikALuM-- maMtrAda-3imitkAti, pUrvanA be zukladhyAna pUrvavidane hoya ema (a.9 sU.39-40mAM) ane pachInA be zukladhyAna kevalIne hoya ema (a.9 sU.41 mAM) kahyuM hatuM. to te kayA che? nahIM jANanAra A pramANe prazna kare che, teno ahIM uttara apAya che.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 sUtra-42-43 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 zukladhyAnanA cAra bhedopRthktvaiktvvitrksuukssmkriyaaprtipaativyuprtkriyaa nivRttani 6-4rA sUtrArtha- pRthakRtva vitarka (savicAra) ekatva vitarka (avicAra) sUkSmakriyApratipAtI ane suparatakriyAnivRtti e cAra zukladhyAnanA bhedo che. (9-42). bhASyaM-pRthaktvavitarkaM ekatvavitarkaM kAyayogAnAM sUkSmakriyApratipAti vyuparatakriyAnivRttIti caturvidhaM zukladhyAnam // 9-42 // bhASyArtha- pRthakatvavitarka (savicAra), ekatvavitarka (avicAra) sUkSmakriyApratipAtI ane vyuparatakriyAnivRtti ema cAra prakAranuM zukladhyAna che. (9-42) TIkA-pRthaktvavitarkamityAdinA bhASyeNa nAmagrAhaM paThati caturo'pi bhedAn, ete coktalakSaNA bhedAH // 9-42 // TIkArtha- pRthakatvavitarka ityAdi bhASyathI nAma laine (dhyAnanA) cAreyabhedone kahe che- A cAreyabhedonuM lakSaNa pUrve kahI dIdhuM che. (9-42) TIkAvataraNikA-zukladhyAnamitthaM caturvidhamiti sasvAmikamuktaM, tasyAdhunA pUrvoktasvAmina eva vizeSAH kathyante TIkAvataraNikArtha- A pramANe cAre ya prakAranuM zukladhyAna svAmI sahita kahyuM. have te cAre dhyAnanA pUrvokta svAmIonA ja vizeSo kahevAya che. dhyAnamAM yoganI vicAraNA tat tryaikakAyayogAyogAnAM // 9-43 // sUtrArtha-te (cAra prakAranuM zukladhyAna) anukrame traNa yoga, eka yoga, kAyayoga ane ayogane(=yogarahitane) hoya che. (9-43) bhASyaM- tadetaccaturvidhaM zukladhyAnaM triyogasyAnyatamayogasya kAyayogasyAyogasya ca yathAsaGkhyaM bhavati / tatra triyogAnAM pRthaktvavitarkaM,
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 ekAnyatamayogAnAmekatvavitarkaM, kAyayogAnAM sUkSmakriyamapratipAti, ayogAnAM vyuparatakriyamanivRttIti // 9-43 // bhASyArtha-- te ja cAra prakAranuM zukladhyAna anukrame traNayogavALAne, traNamAMthI koipaNa eka yogavALAne, kAyayogavALAne ane yogarahitane hoya che. temAM traNa yogavALAne pRthavitarka dhyAna hoya che. koipaNa eka yogavALAne ekatvavitarka dhyAna hoya che. kAyayogavALAne sUkSmakriyApratipAtI dhyAna hoya che. ayogavALAne(=yogarahitane) vyuparatakriya anivRtti dhyAna hoya che. (9-43) TIkA- tadetaccaturvidhaM zukladhyAnaM prathamadvitIyottamasaMhananavato bhavati, tatrAdyaM pRthaktvavitarkaM triyogasya bhavati, manovAkkAyayogavyApAravata ityarthaH, ekAnyatamayogAnAmiti, anyatamaikayogAnAmekatvavitarka, ekaH anyatamaH kAyAdInAM yogo yasya dhyAyino vyApriyate kadAcinmanoyogaH kadAcidvAgyogaH kadAcit kAyayogaH iti, kAyayogAnAmiti kAyaikayogabhAjAmeva sUkSmakriyamapratipAti zukladhyAnaM bhavati, niruddhayogadvayAvasthAnAM kAyavyApAravatAM sUkSmakriyaM bhavati, na ca pratipatati, ayogAnAmiti zailezyekAvasthAnAM hrasvAkSarapaJcakoccAraNasamakAlAnAM manovAkkAyayogatrayarahitAnAM vyuparatakriyamanivarti dhyAnaM bhavati, uktaM ca" yadarthavyaJjane kAyavacasI ca pRthakkRtaH / manaH saMkramayatyAtmA, sa vicAro'bhidhIyate // 1 // saMkrAntirarthAdarthaM yad, vyaJjanAd vyaJjanaM tathA / yogAcca yogamityeSa, vicAra iti vA mataH // 2 // arthAdiva pRthaktvena, yad vitarkayatIva hi / dhyAnamuktaM samAsena, tat pRthaktvavicAravat // 3 // avikampamanastvena, yogasaGkrAntiniHspRhaM / tadekatvavitarkAkhyaM zrutajJAnopayogavat // 4 // 252 , sUtra-43
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 sUtra-43 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUkSmakAyakriyAM rundhan, sUkSmavAGmAnasakriyaH / yad dhyAyati tadapyuktaM, sUkSmamapratipAti ca // 5 // kAyikI ca yadaiSApi, sUkSmoparamati kriyA / anivarti tadapyuktaM, dhyAnaM vyuparatakriyam // 6 // 9-43 // TIkArtha- A cAra prakAranuM zukladhyAna pahelA ane bIjA uttama saMghayaNavALAne hoya che. temAM paheluM pRthakatvavitarkadhyAna traNa yogavALAne hoya che, arthAt mana-vacana-kAyAnA vyApAravALAne hoya che. traNamAMthI koIpaNa eka yogavALAne ekatva vitarka dhyAna hoya che, arthAt kyAreka manoyoga hoya, kyAreka vacanayoga hoya ane kyAreka kAyayoga hoya. kAyayogavALAne ja sUkSmakriyApratipAtI zukladhyAna hoya che. jemaNe mana-vacana e be yogono virodha karI dIdho che tevA kAyavyApAravALAne sUkSmakriya dhyAna hoya che ane e dhyAnano pratipAta thato nathI. zailezI avasthAne prApta thayelA ane hrasva(= rU 3 8 7 e) pAMca akSara uccAra jeTalo kALa bAkI rahyo che ane mana, vacana ane kAyA e traNeya yogathI rahita banelA che, tevA mahAtmAone vyuparatakriya anivRtti nAmanuM zukladhyAna hoya che. kahyuM che ke jemAM AtmA arthamAMthI vyaMjanamAM, vyaMjanamAMthI arthamAM ane kAyAthI vacanamAM, vacanathI kAyAmAM ema judI judI rIte mananuM saMkramaNa kare che te vicAra kahevAya che. (1) (bIjo mata) jemAM AtmA manane (eka) arthamAMthI (bIjA) arthamAM (eka) vyaMjanamAMthI (bIjA) vyaMjanamAM ane eka yogamAMthI bIjA yogamAM saMkramAve che te vicAra kahevAya che. (ema bIjo mata che.) (2) je arthamAMthI vyaMjanane phakta judApaNe vicAre che te dhyAna saMkSepathI pRthakRtvavitarka (vicAravALuM) kahevAyuM che. (3) mana sthira hovAne kAraNe yogasaMkrAntinI spRhAthI rahita, arthAt saMkrAnti vinAnuM, zrutajJAnanA upayogavALuM dhyAna ekatvavitarka (avicAra) nAmanuM che. (4) sUkSmakAyanI kriyAno nirodha karato, sUkSma mana ane
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-43 vacananI kriyAvALo AtmA je dhyAna kare che tene sUkSma (kriya) apratipAtI dhyAna kahyuM che. (5) jemAM sUkSmakAyakriyA paNa aTakI jAya che te dhyAna suparatakriya (anivRtti) che. (6) [dhyAnano prathamabheda mana Adi traNe yogonA vyApAravALAne, bIjo bheda traNamAMthI game te eka yoganA vyApAravALAne, trIjo bheda kAyayoganA vyApAravALAne, cotho bheda yoga vyApArarahita jIvane hoya che, arthAt dhyAnanA prathama bhedamAM traNeya yogono vyApAra hoya che. bIjA bhedamAM game te eka yogano ane trIjAmAM kevaLa kAyayogano vyApAra hoya che. cothAmAM yogavyApArano abhAva hoya che. prazna- cittano nirodha=cittanI nizcalatA) e dhyAna che. kevalI bhagavaMtane citta hotuM nathI tethI temane dhyAna kevI rIte hoya? jyAre ahIM to kevalIne be dhyAna kahyAM che. uttara- jainazAsanamAM cittano virodha karavo e ja dhyAna nathI kiMtu mana-vacana-kAyA rUpa yogono virodha karavo e paNa dhyAna che. ethI kevalIne paNa yoganirodharUpa dhyAna hoya. prazna- dhye dhAtuthI dhyAna zabda banyo che. dhAtuno artha cittano nirodha karavo evo che, yogano nirodha karavo evo artha nathI. tethI yoganirodhane dhyAna kevI rIte kahevAya ? uttara- A dhAtunA aneka artho che. tethI dhye dhAtuno yoganirodha karavo (yogane sthira karavo) evo artha paNa che. pUrvapakSa- kevalIne chellA be dhyAna hoya che. temAM teramA guNaThANe thanArA trIjA dhyAnamAM kAyayogano nirodha thato hovAthI yoganirodha hoya che. paNa caudamA guNaThANe yoganirodhathaI gayo hovAthI yoganirodha nathI. AthI dhye dhAtunA yoganirodha arthathI paNa caudamA guNaThANe dhyAna na ghaTe. uttarapakSa- pUrve kahyuM che ke bai dhAtunA aneka artho che. AthI bai dhAtuno "ayogAvasthA" evo artha paNa che, arthAt dhye dhAtunA
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 255 sUtra-44 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 mananirodha, yoganirodha ane ayogAvasthA ema traNa artho che. bai dhAtuno chamasthanA dhyAnamAM mananirodha artha che. teramA guNasthAnamAM thatA dhyAnamAM yoganirodha artha che ane caudamA guNasthAne thatA dhyAnamAM 'ayo||vsthaa' artha cha. . prazna- AvI rIte dhye dhAtunA prasiddha artha sivAya anya artha 421mai(=bhAnAmai) anyAya nathI thato ? uttara- nA, jinavacanane anusaravA mATe anya artha karavAmAM anyAya thato nathI.] (4-43) zukladhyAnanA prathamanA be bhedomAM vizeSatAekaashrye savitarke pUrve // 9-44 // sUtrArtha- pUrvanAle meho mezraya bhane savitaI Doya che. (4-44) bhASyaM- ekadravyAzraye savitarke pUrve dhyAne prathamadvitIye / tatra savicAraM prathamam / // 9-44 // bhASyArtha-paheluM ne bIjuM zukladhyAna eka dravyanA AzrayavALuM ane savita hoya che. tebhA paDeguM dhyAna saviyAra che. (-44) TIkA- ekaH AzrayaH-AlambanaM yayoste ekAzraye iti pUrvavidArabhye, matigarbhazrutapradhAnavyApArAccaikAzrayatA, paramANudravyamevaikamAlambya AtmAdi dravyaM vA zrutAnusAreNa niruddhacetasaH zukladhyAne iti, vitarkaH zrutamiti vakSyati, saha ekadravyAzrayeNa vitarkeNa savitarke, pUrvagatazrutAnusAriNI ityarthaH, pUrvaM ca pUrvaM ca pUrve dhyAne, etadeva nizcinotiprathamadvitIye iti, pRthaktvavitarkamekatvavitarkaM ca, tatra tayoryat prathamamAdyaM pRthaktvavitarkaM tat savicAraM saha vicAreNa savicAraM saha saGkrAntyetiyAvat, vakSyati-vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAntiH, kathaM punaranupAttaM sUtre savicAramiti gamyate ?, avicAraM dvitIyamitivacanAdarthalabhyaM prathamaM savicAramiti // 9-44 //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-44 TIkArtha- ekAzraya-eka Azraya=AlaMbana che jemanuM te ekAzraya. A dhyAna pUrvanA jANakAra muni zarU kare che. mati ane zrutanA pradhAna vyApAranA kAraNe ekAzrayatA kahevAya che, arthAt ekAzraya eTale mati ane zrutanI pradhAnatAvALuM. eka paramANu dravyanuM ja AlaMbana karIne athavA AtmA vagere (koi eka) dravyanuM AlaMbana karIne zrutAnusAre jeNe cittano nirodha karyo che evA munine prathamanA be zukladhyAna hoya che. vitarka eTale zruta ema AgaLanA sUtramAM kaheze. eka dravyanA Azraya vaDe pUrvagatazrutAnusAre vitarkathI sahita hoya te ekAzrayasavitarka che. 256 mULa sUtramAM rahela "pUrve" e padanI vyutpatti A pramANe che-- pUrva na pUrva tra jJati pUrve, pUrve e pada dhyAnanuM vizeSaNa che. pUrva evA be dhyAna. Ane ja(=pUrve e padane) bhASyakAra nizcita kare che- pUrve eTale paheluM ane bIjuM dhyAna. pRtha vitarka e paheluM dhyAna che. ekatva vitarka e bIjuM dhyAna che. te bemAM paheluM pRtha vitarka dhyAna savicAra che. vicArathI sahita te savicAra, arthAt te dhyAna vicArathI(=saMkrAntithI) sahita hoya che. AgaLanA sUtramAM kaheze ke artha-vyaMjana-yoganI saMkrAnti e vicAra che. prazna-- sUtramAM savicAra pada grahaNa karyuM nathI chatAM savicAra kevI rIte grahaNa karAyuM ? uttara- avinAAM dvitIyaM evuM je 9-45 sUtra che tenA uparathI paheluM dhyAna savicAra che ema jaNAya che. [ekAzraya eTale AtmA ke paramANu Adi koi eka AlaMbana sahita. savitarka eTale zrutasahita=pUrvagata zrutanA AdhAravALuM. zukladhyAnanA prAraMbhanA be bhedomAM AtmA ke paramANu Adi koi eka dravyanuM AlaMbana hoya che, arthAt koi eka dravya saMbaMdhI dhyAna karavAmAM Ave che tathA pUrvagatazrutano AdhAra hoya che, arthAt pUrvagata zrutanA AdhAre dhyAna karavAmAM Ave che.] (9-44)
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 257 sUtra-45 pahelA ane bIjA bhedamAM taphAvata-- avivAra dvitIyaM z-4|| sUtrArtha- zukladhyAnano bIjo bheda vicArathI rahita hoya che. (9-45) bhASyaM - avicAraM savitarkaM dvitIyaM dhyAnaM bhavati // 4-45 // bhASyArtha- bIjuM dhyAna avicAra ane savitarka hoya che. (9-45) TIkA- avidyamAnavicAraM, arthavyaJjanasaGkrAntiyogarahitamityarthaH, dvitIyamiti sUtraprAmANyAdekatvavitarkamavicAraM bhavati dhyAnamiti ||6-4mAM TIkArtha- jemAM vicAra vidyamAna nathI te avicA2, arthAt artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAnti rahita te avicAra. bIjuM dhyAna sUtranA prAmANyathI ekatva vitarka avicAra evuM che. (9-45) bhASyAvataraNikA - atrAha - vitarkavicArayoH kaH prativizeSa iti / atrocyate bhASyAvataraNikArya- ahIM prazna kare che ke vitarka ane vicAramAM zo bheda che ? ahIM uttara kahevAya che-- TIkAvataraNikA - atrAhetyAdi vitarkavicArayorvizeSamajAnAnaH svarUpamanavagacchan paraH pRcchati, prativizeSa iti pratizabdastattvAkhyAyAM varttate, yathA zobhanazcaitraH prati mAtaraM evaM prativizeSaH svarUpamitaretaravyAvRttaM tattvaM vitarkasavicArayoH kIdRgiti tattvamAkhyAyatAM, atrocyata ityAha TIkAvataraNikArya atrAtyA-ivitarka ane vicAranA vizeSane (=svarUpane) nahi jANato bIjo pUche che ke vitarka ane vicAramAM zo bheda che ? ahIM prati zabda tAttvika vyAkhyAnanA arthamAM che. jemake caitra dareka mAtAne sAro jaNAya che. e pramANe ahIM prativizeSa zabda anya anyathI vyAvRtta thayuM chatuM vitarka ane vicAranuM tAttvika svarUpa
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-46 kevuM che? ema tattvane puchavAnA arthamAM che. ahIM kahevAya che e pramANe sUtrakAra kahe che [AthI prathama bheda vicAra sahita hoya che e arthapattithI siddha thAya che. dravya-paryAya, zabda-artha ane yogonuM saMkramaNa parivartana vicAra che ema pUrve kahevAI gayuM che. prathama bheda ekAzraya-pRthaphatva-savitarka-savicAra che ane bIjo bheda ekAzraya-ekatva-savitarka avicAra che. Ama be bhedomAM ekAzraya ane vitarka e benI samAnatA che tathA pRthakatva-ekatva tathA vicAranI asamAnatA che.] vitarkanI vyAkhyAvita: zratam 2-4ddA sUtrArtha- vitarka eTale (pUrvagata) zrata. (9-46) mArga athotaM zrutajJAnuM vita mavati 2-4ddA bhASyArtha- yathokta zrutajJAna vitarka che. (9-46). TIkA-vitarko-matijJAnavikalpaH vitaLate-yenAlocyate padArthaH sa vitarkastadanugataM zrutaM vitarkastadabhedAt vigataM tarkaM vA vitarkaM, saMzayaviparyayApetaM zrutajJAnamityarthaH, idameva satyamityavicalitasvabhAvaM yathoktimiti pUrvagatameva, netarat, zrutajJAnamAptavacanaM vitarka ucyata iti I6-4ddA. TIkArtha- vitarka e matijJAnano bheda che. vicArAya che padArtha jenA vaDe te vitarka. zrata ane vitarka e benA abhedathI vitarka e zrata che athavA jemAMthI tarkacAlyo gayo che te vitarka, arthAt viparyayathI rahita zrutajJAnavitarka che. A ja satya che e pramANe sthira svabhAvavALuM zrutajJAna te zruta che. yathokta eTale pUrvagata ja zruta samajavuM. bIjuM nahi. zrutajJAna eTale Aptavacana. e vitarka kahevAya che.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-47 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-9 259 yidyapi vitarkano artha vikalpa ciMtana thAya che. paNa ahIM vikalpa (vitarka) pUrvagata zrutanA AdhAre vividha nayanA anusAra karavAno hovAthI temAM (vikalpamAM) pUrvagata zrutanuM AlaMbana levuM paDatuM hovAthI upacArathI vitarkano zrata artha karavAmAM Avyo che tathA zruta zabdathI sAmAnya zrata nahIM paraMtu pUrvagata zrata samajavuM.] (9-46) TIkAvataraNikA- samprati vicaarsvruupniruupnnaayaahTIkAvataraNikArtha-have vicAranA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- vicAranI vyAkhyAvicaaro'rthvynyjnyogsngkraantiH // 9-47 // sUtrArtha-artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAnti e vicAra che. (9-47) bhASyaM- arthavyaJjanayogasaGkrAntirvicAra iti / etadabhyantaraM tapaH saMvaratvAdabhinavakarmopacayapratiSedhakaM nirjaraNaphalatvAtkarmanirjarakam / abhinavakarmopacayapratiSedhakatvAtpUrvopacitakarmanirjarakatvAcca nirvANaprApakamiti // 9-47 // bhASyArtha- artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAnti e vicAra che e pramANe vicAra zabdano artha che. A dhyAna atyaMtara tapa che. atyaMtara tapa saMvararUpa hovAthI navA karmane ekaThA thatA roke che ane nirjarAnA phaLavALuM hovAthI pUrve baMdhAyelA) karmono nAza kare che. ekaThA thatA navA karmone rokato hovAthI ane pUrve baMdhAyelA) karmono nAza karavAnA phaLavALuM hovAthI mokSane prApta karAvanAruM che. (9-47) TIkA- arthavyaJjanayoryogeSu saGkramaNaM saGkrAntiH, arthaHparamANvAdiH vyaJjanaM-tasya vAcakaH zabdo yogaH-manovAkkAyalakSaNasteSu saGkrAnteH ekadravye arthasvarUpAd vyaJjanaM vyaJjanasvarUpAdarthaM, varNAdikaH paryAyo'rthaH vyaJjanaM zabdaH, etaduktaM bhavati-prAk zabdasya svatattvAvalambanamidamasya svarUpamayamasya paryAyastatastadarthacintanaM sAkalyena,
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 tataH zabdArthayoH svarUpavizeSacintApratibandhaH praNidhAnamarthasaGkrAntiH kAyayogopayuktadhyAnasya vAgyogasaJcAraH vAgyogopayuktadhyAnasya vA manoyogasaJcAra ityevamanyatrApi yojyaM, itthaMlakSaNo vicAra ityasti vitarkavicArayoH prativizeSa iti // etadabhyantaraM tapa ityAdi, saMvaraprastAve idamuktaM 'tapasA nirjarA ce 'ti saMvaro nirjarA ca bhavati, ubhayaM karoti tapaH, tacca tapo bAhyamabhyantaraM ca saMvarakAraNaM, saMvararUpatvAcca sthagitAzravadvArasya abhinavakarmopacayapratiSedhakAriNe nApUrvakarmmapudgalapravezaH, karmanirjarA ceti nirjaraNaphalatvAt karmma nirjarayati, parizATayatItyarthaH, tatazcAbhinavakarmopacayapratiSedhakAritvAt pUrvopacitakarmmanirjarakatvAcca sakalakarmmaparikSayAnnirvANaprApakamiti // 9-47 // sUtra-47 TIkArtha-- artha-vyaMjanamAM ane yogomAM saMkramaNa karavuM te saMkrAnti. artha eTale paramANu Adi koi eka padArtha. vyaMjana eTale padArthano vAcaka zabda. yoga eTale mana-vacana ane kAyA. temAM saMkrAnti karavI, arthAt eka dravyamAM arthanA svarUpane vicArIne vyaMjananA (zabdanA) svarUpano vicAra karavo. vyaMjana(=zabda)nA svarUpano vicAra karIne arthano vicAra karavo e artha-vyaMjana saMkrAnti che. ahIM varNa vagere paryAyo artha che. vyaMjana eTale zabda. ahIM A kahevAnuM thAya che ke pahelA zabdanA potAnA svarUpanuM AlaMbana karavuM. A zabdanuM A svarUpa che, Ano A paryAya che ema vicAravuM. tyArabAda tenA saMpUrNa arthanuM ciMtana karavuM. tyArabAda te benuM (zabda-arthanuM) vizeSa ciMtananA pratibaMdha karavA rUpa praNidhAna karavuM, arthAt ciMtana vinA temAM ja ekAgra banI javuM te (vyaMjana) artha saMkrAnti che. kAyayogamAM upayogavALA dhyAnano vacanayogamAM saMcAra athavA vacanayogamAM upayogavALA dhyAnano manoyogamAM saMcAra e pramANe bIje paNa yojanA karavI. vicAra AvA lakSaNavALo che, arthAt vicAranuM AvuM svarUpa che, AthI vitarka ane vicAramAM bheda che.
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-47 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 261 tiSyantaratA rUtyAddhi, saMvaranA prasaMgamAM A kahyuM che- tapatA nirnara 2 (9-3) tapathI nirjarA ane saMvara baMne thAya che. tapa nirjarA ane saMvara baMnene kare che. bAhya ane atyaMtara e be prakArano tapa saMvaranuM kAraNa che. A baMne prakArano tapa saMvararUpa hovAthI e tapathI AzravanA dvAro sthagitA=baMdha) thaI jAya che. navA karmone ekaThA karavAnA niSedhanuM kAraNa hovAthI navA karmapudgalono praveza thato nathI ane nirjarAnA phaLavALuM hovAthI karmanI nirjarAne kare che, arthAt karmapugalono nAza kare che. A tapa navA karmonA baMdhano niSedha karatuM hovAthI ane pUrve bAMdhelA karmonI nirjarA karanAruM hovAthI saghaLA karmono saMpUrNa kSaya karanAruM hovAthI mokSane prApta karAvanAruM che. [artha eTale dhyeyadravya ke paryAya. vyaMjana eTale dhyeyapadArthano arthavAcaka zabda=zrutavacana. mana, vacana ane kAyA e traNa yoga che. saMkrAnti eTale saMkramaNa=parivartana. koI eka dravyanuM dhyAna karI tenA paryAyanuM dhyAna karavuM athavA koI eka paryAyanA dhyAnano tyAga karI dravyanuM dhyAna karavuM e pramANe dravya-paryAyanuM parivartana e artha (dravyaparyAya) saMkrAnti che. koI eka vyutavacanane avalaMbIne dhyAna karyA pachI anya zrutavacananuM avalaMbana karIne dhyAna karavuM e vyaMjanasaMkrAnti che. kAyayogano tyAga karI vacanayogano ke manoyogano svIkAra karavo ityAdi yogasaMkrAnti che. A pramANe artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAnti-parivartana e vicAra che. A pramANe bAhya abhyatara tapanuM varNana samApta thayuM. baMne prakArano tapa saMvara ane nirjarAnuM kAraNa hovAnA kAraNe mokSamArganA sAdhake tenuM avazya sevana karavuM joIe. tapathI sarva karmono kSaya thatAM mokSanI prApti thAya che. prazna- tapa nirjarAnuM kAraNa kevI rIte bane che? temAM paNa bAhya tapathI nirjarA kema thAya ? bAhya tapamAM to kevaLa kAyakaSTa thAya che. jo mAtra kAyakaSTathI nirjarA thatI hoya to jema jema kAyakaSTa vadhAre tema tema
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-47 nirjarA vadhAre thAya. ethI sAdhuo karatAM paNa tiryaMco ane nArako adhika kaSTa sahana karatA hovAthI temane adhika nirjarA thavI joIe tathA sAdhu karatA emano mokSa vahelo thavo joIe. mAtra kAyakaSTathI tapasvI kahevAya to tiryaMco ane nArakone mahAna tapasvI kahevA joIe. uttara- A praznanA samAdhAna mATe prathama nirjarAno artha barAbara samajI levAnI jarUra che. nirjarAnA dravya ane bhAva ema be bhedo che. AtmAmAMthI karmapradezonuM chUTA paDavuM e dravyanirjarA che. karmapradezone chUTA pADanAra AtmAnA zuddha pariNAma=adhyavasAya bhAvanirjarA che. AmAM bhAvanirjarA ja mukhya nirjarA che. bhAvanirjarA vinA thatI dravyanirjarAthI AtmA sarvathA karmamukta banI zakato nathI. dravyanirjarA be kAraNothI thAya che. (1) karmanI sthitinA paripAkathIane (2) AtmAnA zuddha pariNAmarUpabhAvanirjarAthI. karmanI sthitinA paripAkathI thatI nirjarA to dareka jIvane thai rahI che. e nirjarAnuM jarAya mahattva nathI. zuddha pariNAmarUpa bhAvanirjarAthI thatI dravyanirjarAnI ja mahattA che. AthI prastutamAM A ja nirjarA ISTa che. have ahIM nirjarAnA je be kAraNo batAvyA temAM tapano samAveza to thayo nahi. jyAre zAstrakAro to tapane nirjarAnuM kAraNa kahe che, to AmAM tathya zuM che? e prazna upasthita thAya e sahaja che. AnuM samAdhAna A pramANe che- tapa bhAvanirjarAnuM AtmAnA zuddha pariNAmonuM kAraNa banavA dvArA nirjarAnuM kAraNa che. tapathI bhAvanirjarA AtmAnA zuddha pariNAmo thAya che ane enAthI dravyanirjarA thAya che. tapanuM sevana karavA chatAM jo bhAvanirjarA na thAya to tapathI (prastutamAM iSTa) nirjarA thatI nathI. AthI ja bhAvanirjarAmAM kAraNa na bananAra tapa vAstavika tapa nathI kiMtu mAtra kAyakleza che. bhAvanirjarAmAM kAraNa bananAra tapa ja vAstavika tapa che. ahIM e tapanI gaNatarI karavAmAM AvI che. have e prazna bAkI rahe che ke atyaMtara tapanI AtmA upara asara thatI hovAthI AtmAmAM zuddha pariNAma utpanna thAya che. ethI atyaMtara tapa
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 sUtra-47 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 nirjarAnuM kAraNa che. paNa bAhya tapanI kevaLa kAyA upara asara thatI hovAthI tenAthI AtmAnA zuddha pariNAma zI rIte utpanna thAya? ane ethI nirjarA paNa zI rIte thAya? A praznanuM samAdhAna e che ke- bAhya tapanI kevaLa kAyA upara asara thAya che e hakIkata taddana asatya che. je tapanI kevaLa kAyA upara asara thAya, AtmA upara asara na thAya e vAstavika bAhyatA ja nathI, kiMtu kAyakleza ja che. AthI ja prastuta sUtranA bhASyamAM kahevAmAM AvyuM che ke-sabhya yoga e sUtramAM Avela samya zabdanuM anusaMdhAna A sUtramAM paNa levuM. eTale ahIM kevaLa bAhya tapano nirdeza nathI karyo kintu samyagu bAhya tapano nirdeza karyo che. AtmazuddhinA AzayathI jinezvaranI AjJA mujaba karavAmAM Avato bAdhatapa samya-uttama che. AtmAmAM zuddhapariNAma pedA na thAya tyAM sudhI samyagu bAhya tapa karavAnI bhAvanA na thAya e cokkasa vAta che. kAraNa ke jyAM sudhI dehano mamatvabhAva, AhAranI lAlasA, iMdriyono asaMyama, saMsArasukhano rAga vagere doSo dUra na thAya-ghaTe nahi tyAM sudhI (samya) bAhyatapa karavAnI bhAvanA thatI nathI. tathA jyAM sudhI AtmAmAM zuddha pariNAmo pedAna thAya tyAM sudhI dehano mamatvabhAva vagere doSo dUra na thAya, ghaTe nahi. AthI bAhyatAnI pravRttithI dehano mamatvabhAva vagere doSo dUra thayA che=ghaTyA che e sUcita thAya che. doSonI hAni-ghaTADo AtmAmAM zuddha pariNAmo utpanna thayA che e sUcave che. AtmAmAM utpanna thayela zuddha pariNAmathI karmonI nirjarA thAya che tathA jema jema bAhya tapanuM sevana thAya che tema tema mamatvAdi doSo adhika adhika ghaTatA jAya che ane AtmAmAM zuddha pariNAmanI vRddhi dvArA nirjarAnI vRddhi thatI jAya che. Ama samya bAhyapa zuddha pariNAma hoya to ja thaI zake che ane tapanA sevanathI e pariNAma adhika adhika zuddha banatA jAya che. AthI atyaMtaratapanI jema bAhyatapa paNa nirjarAmAM kAraNa che. A hakIkatathI bAhyatAmAM to kevaLa kAyakleza che... e praznanuM paNa samAdhAna thaI jAya che. kAraNa ke upara kahyA mujaba sabhya bAhyatapa kevaLa kAyaklezarUpa che ja nahi. asamyagu
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrI tatvAdhizamasUtra adhyAya-4 . sUtra-47 tapa ja kevaLa kAyaklezarUpa che tathA mAtra kAyaklezathI nirjarA thAya che e vAta paNa taddana asatya che. kAyakleza dvArA utpanna thatA zuddha pariNAmathI ja nirjarA thAya che tathA ajJAna loko game tene tapasvI bhale kahe paNa zAstro to samyakatapa karanArane ja tapasvI kahe che. eTale jema jema Aya veza dhAre... meM praznano 59 mA 2Deto nathI.] (8-47) bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA parISahajayAttapaso'nubhAvatazca karmanirjarA bhavatIti / tatki sarve samyagdRSTayaH samanirjarA Ahosvidasti kazcitprativizeSa iti / atrocyate bhASyAvataraNikArya-Ape (a.9 sU.2,3mAM) kahyuM che ke pariSadanA jayathI ane tapanA prabhAvathI(=sAmarthyathI) karmanirjarA thAya che. tethI zuM badhA ja samyagdaSTio samAna nirjarAvALA hoya che ke temAM koi bheda (=tavata) che ? TIkAvataraNikA- 'atrAhoktaM bhavate'tyAdi sambandhaH, kimuktaM tadarzayati-parISahajayAt kSutpipAsAdayaH parISahAstajjayAt-samyagadhisahanAt tapo dvAdazabhedamanazanaprAyazcittAdi tadanuSThAnAt anubhAvatazca anubhAvo vipAkastasmAcca vipAkAt karmaNaH parizATo nirjarA bhavatIti, evamanUdya nirjarAM sandehasthAnamupanyasyati-yasmAdevaM tasmAt kiM samyagdRSTayaH sarve eva samanirjarAH tulyameva karma nirjarayanti Ahozvit asti kazcit prativizeSa iti, prativizeSo viSamanirjaraNaM, na tulyanirjaraNatvamiti, AcAryo'pi hRdi vyavasthApya viSamanirjaraNamAhaatrocyata iti, yattattvaM tadAkhyAyata ityarthaH / TIkAvataraNitArtha- ahIM ziSya kahe che ke Ape kahyuM ke ityAdi bhASya AgaLanA sUtranI sAthe saMbaMdha joDe che. bhASyakAre zuM kahyuM che te batAve che- ___ parISahajayAt (ityAdi) kSu5, pipAsA pare pariSahA cha tena yathI. eTale sArI rIte sahana karavAthI anazana (vagere) ane prAyazcitta vagere
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-48 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 265 bAra prakArano tapa che tene AcaravAthI karmono vipAka thAya che ane te vipAkathI kamoMno parizATa=nirjarA thAya che. A pramANe kahIne nirjarAnA saMdehasthAnano prAraMbha kare che te A pramANe-) badhA ja samyagdaSTio samAna ja karma nirjarA kare che ke, koi bheda( taphAvata) che? prativizeSa eTale tulya nirjarA nahi kiMtu viSamanirjarA, AcArya paNa A praznane hRdayamAM rAkhIne viSama nirjarA thAya che evuM je tattva che tene kahe che kone keTalI nirjarA thAya teno nirdezasmygdRssttishraavkvirtaanntviyojkdrshnmohksspkopshmkopshaantmohksspkkssiinnmohjinaaH kramazo 'saGkhyeyaguNanirjarAH // 9-48 // sUtrArtha- samyagdaSTi, zrAvaka, virata, anaMtAnubaMdhiviyojaka, darzanamohakSapaka, mohopazamaka, upazAMtamoha, mohakSapaka, kSINamoha, jina. A daza kramazaH asaMkhyaguNa nirjarAvALA thAya che. te A pramANesamyagdaSTithI zrAvaka asaMkhyaguNa nirjarAvALo thAya che. zrAvakathI virata, viratathI anaMtAnubaMdhiviyojaka asaMkhyaguNa nirjarAvALo thAya che. e pramANe bAkInA jIvo paNa kramazaH asaMkhyaguNa nirjarAvALA jANavA. (9-48). bhASyaM- samyagdRSTiH zrAvakaH virataH anantAnubandhiviyojakaH darzanamohakSapakaH mohopazamakaH upazAntamohaH mohakSapakaH kSINamohaH jina ityete daza kramazo'saGkhyeyaguNanirjarA bhavanti / tadyathAsamyagdRSTeH zrAvako'saGkhyeyaguNanirjaraH zrAvakAdvirataH viratAdanantAnubandhiviyojaka ityevaM zeSAH // 9-48 // bhASyArtha- samyagdaSTi, zrAvaka, virata, anaMtAnubaMdhiviyojaka, darzanamohakSapaka, mohopazamaka, upazAMtamoha, mohakSapaka, kSINamoha, jina. A dazakramaza:asaMkhyaguNa nirjarAvALA thAya che. te A pramANe
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-48 samyagdaSTithI zrAvaka asaMkhyaguNa nirjarAvALo thAya che. zrAvakathI virata, viratathI anaMtAnubaMdhiviyojaka asaMkhyaguNa nirjarAvALo thAya che. e pramANe bAkInA jIvo paNa kramazaH asaMkhyaguNa nirjarAvALA 4. (8-48) TIkA- samyagdRSTiriti tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM tena yuktaH samyagdRSTiH, samyagdarzanamAtrabhAgityarthaH, AcAryaprabhRtIn paryupAsInaH pravacanasAraM zrRNotIti zrAvakaH, zrRNvaMzca sakalacaraNakaraNAkSamo gRhasthayogyamaNuguNazikSAvratalakSaNaM dharmamanutiSThati yathAzakti vA dvAdazaprakArasya dharmasyaikadezAnuSThAyyapi zrAvaka iti, viratastu sAdhudharmAnuSThAyI sarvasmAt prANAtipAtAdyAvajjIvaM virataH, evaM mRSAvAdAdibhyo'pi, anantaH saMsArastadanubandhino'nantAH krodhAdayaH tAn viyojayatikSapayati upazamayati vA'nantaviyojakaH, darzanamoho'nantAnubandhinazcatvAraH samyagmithyAtvatadubhayAni ca, asya saptavidhasya darzanamohasya kSapakaH, tathA'syaivopazamakaH, mohaH aSTAviMzatibhedaH SoDaza kaSAyAH samyaktvamithyAtvasamyagmithyAtvahAsyaratyaratibhayazokajugupsAstrIpuMnapuMsakavedAzca, asyopazamanAdupazAntamohaH, asyaiva sakalasya kSapaNAt mohakSapakaH, kSapaNopazamanakriyAviziSTayorgrahaNaM, kSapitaniravazeSamohaH kSINamohaH, caturvidhaghAtikarmajayanAjjinaH-kevalI, ete samyagdRSTyAdayo jinAvasAnA daza krameNa kramazaH pratipAdyAH yathopanyastAstathaivAsaGkhyeyaguNanirjarA bhavanti, na tu tulyanirjarA ityarthaH, tAmevAsaGkhyeyaguNAM nirjarAM spaSTayati bhASyakAraH samyagdRSTeH zrAvako'saGkhyeyaguNa ityAdinA, kevalasamyagdRSTeH pratipannANuvratAdikalApaH zrAvako'saGkhyeyaguNanirjaro bhavati, yAvat karma nirjarayati samyagdRSTiH samyagdarzanaprabhAvAt tat karma pareNAsaGkhyeyena rAzinA guNitaM sadyAvadbhavati tAvaddezavirataH kSapayati, evaM pUrvasmAduttaro'saGkhyeyaguNanirjaro bhavatIti darzayati, zrAvakAdvirato
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-48 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 267 viratAdanantAnubandhiviyojaka ityevaM zeSAH, yAvajjinaH sarvebhya evAsaGkhyeyaguNanirjara iti // 9-48 // TikArtha- tattvarUpa jIvAdi padArthonI zraddhA te samyagdarzana. je samyagdarzanathI yukta hoya te samyagdaSTi, arthAt je mAtra samyagdarzanavALo hoya te samyagdaSTi. AcArya vagerenI sevA karanAro je jIva pravacananA sArane sAMbhaLe te zrAvaka. sAMbhaLato evo te saghaLA caraNakaraNanuM pAlana karavA mATe asamartha gRhasthane yogya aNuvrata, guNavrata, zikSAvratarUpa dharmane yathAzakti Acare te zrAvaka che. athavA bAra prakAranA zrAvakAcArarUpa dharmanA eka dezane AcaranAro paNa zrAvaka che. je saghaLA prANAtipAtathI jIvanaparyata aTakelo che te virata che. e pramANe saghaLA mRSAvAda vagerethI paNa aTakela che te virata che. jeno aMta na Ave evo saMsAra che. tenA anubaMdhavALA krodhAdi paNa anaMta kahevAya che. anaMtAnubaMdhI krodhAdino viyoga kare che=kSaya kare che athavA upazama kare che te anaMtaviyojaka che. anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyo samyakatva, mithyAtva ane tadubhaya e darzanamoha che ane A sAta prakAranA darzanamohano kSaya karanAra darzanamokSapaka che, tathA A sAtano ja upazama karanAra darzanamohaupazamaka che. soLa kaSAyo, samyaktva-mithyAtva-samyakRmithyAtva e darzanatrika, hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA e hAsyaSaka, strI-puruSanapuMsaka e traNa veda ema aThThAvIsa mohanA bhedo che. e aThThAvIsa prakAranA mohano upazama karyo hovAthI upazAMtamoha che. A ja saghaLA prakAranA mohano kSaya karyo hovAthI mohakSapaka che. ahIM kSaya ane upazamanI kriyAthI viziSTa jIvanuM grahaNa karavuM, arthAt mohano upazama ane kSayanI kriyAne karI rahelo jIva mohopazamaka ane mohakSapaka kahevAya che. jeNe saghaLA mohano kSaya karI nAkhyo che te kSaNamoha.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-49 cAra prakAranA ghAtI karmono jaya karavAthI jina kahevAya che. jina eTale kevalI. samyagdaSTithI prAraMbhI jina sudhInA dasa prakAranA jIvo ahIM je pramANe ullekha karyo che te pramANe ja kramazaH kramazaH asaMkhyaguNa nirjarAvALA che, kiMtu tulya nirjarAvALA nathI. te ja asaMkhyaguNa nirjarAne bhASyakAra "paMdare zrAvakoDaguLa" ityAdithI spaSTa kare che- jeNe aNuvratAdi samUhano svIkAra karyo che te zrAvaka kevaLa samyagdaSTithI asaMkhyaguNa nirjarAvALo thAya che, arthAt samyagdaSTi samyagdarzananA prabhAvathI jeTalA karmanI nirjarA kare che teTalA karmone asaMkheya rAzithI guNavAthI jeTalI saMkhyA thAya teTalI karmarAzine dezavirati jIva khapAve che. A pramANe pUrvanA jIvathI pachIno jIva asaMkhyaguNa nirjarAvALo thAya che ema batAve che. zrAvakathI virata, viratathI anaMtAnubaMdhiviyojaka e pramANe jina sudhInA bIjA jIvo jANavA yAvat jina sarva jIvothI ja asaMkhyaguNa nirjarAvALo che. (9-48) TIkAvataraNikA- athAsya vaicitryabhAjaH saMvaracAritrasya ke svAmina iti tanirdidikSayA Aha TIkAvataraNitArtha- have vicitra ane saMvararUpa cAritranA kayA svAmIo che e pramANe nirdeza karavAnI icchAthI sUtrakAra kahe che- cAritranI taratamatAnI dRSTie nigraMthanA bhedopulaakbkushkushiilnirgrnthsnaatkaa nirgranthAH // 9-49 // sUtrArtha- pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha, snAtaka e pAMca prakAranA nigraMthokasAdhuo che. (9-49) bhASyaM- pulAko bakuzaH kuzIlo nirgranthaH snAtaka ityete paJca nirgranthavizeSA bhavanti / tatra satatamapratipAtino jinoktAdAgamAnnirgranthapulAkAH / nairgranthyaM prati prasthitAH zarIropakaraNavibhUSAnuvartina RddhiyazaskAmAH sAtagauravAzritA aviviktaparivArAzchedazabalayuktA nirgranthA bakuzAH / kuzIlA dvividhAH pratisevanAkuzIlAH kaSAya
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-49 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 269 kuzIlAzca / tatra pratisevanAkuzIlAH nairgranthyaM prati prasthitA aniyamitendriyAH kathaJcitkiJciduttaraguNeSu virAdhayantazcaranti te pratisevanAkuzIlAH / yeSAM tu saMyatAnAM satAM kathaJcitsaMjvalanakaSAyA udIryante te kaSAyakuzIlAH / ye vItarAgacchadmasthA IryApathaprAptAste nirjhanthA / IrSyA yogaH panthA: saMyama: yogasaMyamaprApta tyartha:| soma: zaileSIpratipannAzca kevalinaH snAtakA iti // 9-49 // bhASyArtha-- pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha ane snAtaka A pAMca nigraMtho=sAdhuo che. temAM jinokta AgamathI sadA nahi paDanArA nigraMtho pulAka che. pulAkanigraMtho nigraMthapaNA tarapha cAlelA, zarIra ane upakaraNanI vibhUSAne karanArA, Rddhi ane yazanI icchAvALA, sAtAgauravano Azraya karanArA, (aticAro lagADanArA hovA chatAM) saMyamathI rahita nahi banelA parivAravALA hoya che. bakuzanigraMtho sarvachaMda ane dezachaMdane yogya evA aticArathI utpanna thayelI vicitratAvALA hoya che. kuzIlo pratisevanAkuzIla tathA kaSAyakuzIla ema be prakAranA che. pratisevanAkuzIla- nigraMthapaNA pratye cAlelA hovA chatAM jeo indriyanA niyaMtraNathI rahita hoya che. koika rIte uttaraguNomAM kaMika virAdhanA karavA chatAM cAritrane pALe che te pratisevanAkuzIla che. kaSAyakuzIla- sAdhuo hovA chatAM jemane koika rIte saMjvalana kaSAyano udaya thAya che te kaSAyakuzIla che. nigraMtha- jeo vItarAga hovA chatAM chadmastha che ane iryApathane pAmelA che te nigraMtha che. iryA eTale yoga, patha eTale saMyama, arthAt yogarUpa saMyamane pAmelA hoya te nigraMtha che. snAtaka- yogavALA ane zailezIne pAmelA kevalIo snAtaka che. (9-49)
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-49 TIkA- pulAkAdayaH paJcAnvarthasaMjJakA nirgranthAH svAminaH, tadvivaraNArthamAha-pulAko bakuzaH kuzIlo nirgranthaH snAtaka iti ete paJca nirgranthavizeSA bhedA bhavanti, nirgranthAnAmiti granthaH-kASTaprakAraM mithyAtvAviratiduSpraNihitayogAzca, tajjayAya pravRttA nirgacchadgranthA nirgranthAH, dharmopakaraNAdRte parityaktabAhyAbhyantaropadhayo nirgranthAH / pulAkAdisvarUpanirUpaNAyAha-tatra satatamityAdi tatra teSu paJcasu nirgrantheSu pulAkAstAvadevaMvidhAH, pulAko niHsAra iti rUDhaM, loke palaJjistandulakaNazUnyaH pulAkaH, evaM nirgrantho'pi, labdhimutpannAM tapaH zrutAbhyAmupajIvan sakalasaMyamagalanAt palaJjirUpaM niHsAramAtmAnaM karoti, jJAnadarzanacaraNAni ca sArastadapagamAnniHsAraH, jinapraNItAdAgamAddhetutaH sarvadaivApratipAtinaH, Agamazca samyagdarzanamUle jJAnacaraNe nirvANaheturityasmAt aparibhraSTAH, zraddhAnAnusAreNa kriyAnuSThAyino labdhimupajIvanto nirgranthAH pulAkA bhavanti, upajIvantazca niHsAramAtraM kurvantIti grAhyaM, satatamapramAdina ityapare paThanti, jinoktAdAgamAddhetubhUtAt muktisAdhaneSu na pramAdyanti jAtuciditi / bakuzA iti zabalaparyAyAH, zabalo varNavyatikaraH, kvacit kRSNaH kvacidrakta eka eva paTaH, evamayamapi nirgranthaH sAticAratvAccaraNaM zabalayati, vizuddhyavizuddhivyatikIrNasvabhAvaM karoti, sa ca dvidhAzarIropakaraNabhedena, tadAha vRttikAraH-nairgranthyaM prati prasthitA ityAdi, nirgranthasya bhAvo naithyaM-aSTAviMzatividhamohanIyakSayaH tat prati prasthitAH-pravRttAstadabhimukhAH tatkSayakAGkSiNaH zarIraM aGgopAGgasaGghAtaH upakAritvAdupakaraNaM-vastrAdi tadviSayAM vibhUSAM-alaGkRtimanuvartante tacchIlAzceti, zarIre tAvadanAguptyavyatirekeNa karacaraNavadanaprakSAlanamakSikarNanAsikAvayavebhyo dUSikAmalAdyapanayanaMdantavanabhakSaNaM kezasaMskAra ca vibhUSArthamAcaran zarIrabakuzo bhavati, upakaraNabakuzastu akAla eva
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 sUtra-49 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 prakSAlitacolapaTTakAntarakalpAdizcokSakavAsaHpriyaH pAtradaNDakAdyapi tailamAtrayojjvalIkRtya vibhUSArthamanuvartamAno bibharti, RddhiH prabhUtavastrapAtrAdikA tAmicchanti-kAmayante yazaH khyAtiH guNavanto viziSTAH sAdhava ityevaMvidhaH pravAdastacca yazaH kAmayanti iti RddhiyazaHkAmAH, sAtagauravamAzritA iti sukhazIlatA sAtAgauravaM tadAzritAH, Adaravacano gauravazabdaH, sukhe ya AdarastadavAptivyApArapravaNatA tadAzritAH, nAtIvAhorAtrAbhyantarAnuSTheyAsu kriyAsvabhyudyatAH, aviviktA iti nAsaMyamAt pRthagbhUtAH ghRSTajaGghAH tailAdikRtazarIramRjaH katarikAkalpitakezAH, evaMvidhaH parivAro yeSAM te'viviktaparivArAH sarvadezacchedA ticArajanitazabalena vaicitryeNa yuktAH, evaMvidhA nirgranthA bakuzasaMjJAH / [kuzIlAca] kuzIlasvarUpanirdhAraNAyAha-kuzIlA dvividhA ityAdi aSTAdazasahasrabhedaM zIlaM taduttaraguNabhaGgena kenacit kaSAyodayena kutsitaM zIlaM yeSAM te kuzIlAH dviprakArAH, tatprakArAkhyAnAyAha-pratisevanAkuzIlAH kaSAyakuzIlAzca AsevanaM bhajanaM pratisevanA tayA kutsitaM zIlameSAmiti pratisevanAkuzIlAH, kaSAyAH-sajvalanAkhyAH tadudayAt kutsitaM zIlaM eSAmiti kaSAyakuzIlAH, tatra tayoH prasevanAkuzIlA nairgranthyaM prati prasthitAH aniyatendriyAH indriyaniyamazUnyA rUpAdiviSayekSaNakRtAdarAH kathaJcit kenacit prakAreNa vyAjamupadizya kiJcidevottaraguNeSu piNDavizuddhisamitibhAvanAtapaHpratimAbhigrahAdiSu virAdhayantaH khaNDayanto'ticarantaH sarvajJAjJollaGghanamAcarante te pratisevanAkuzIlAH / / yeSAmityAdinA kaSAyakuzIlAnAcaSTe, yeSAM saMyatAnAM satAM mUlottaraguNasampadupetAnAmapi bhavatAM kathaJcit kenacit prakAreNa alpenApi hetunA kuDyakASThaloSTaviSamakAzyapIpraskhalanAdinA saJcalanakaSAyAH krodhAdayaH
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 zrI tatvASirAmasUtra sadhyAya- sUtra-48 udIryante udayamupanIyante kiJcideva kAraNamAsAdyodayaM gacchanti te kaSAyakuzIlAH / samprati nirgranthanirUpaNArthamAha-ye vItarAgacchadmasthA ityAdi upazamitakSapitamohajAlA vigatAzeSarAgadveSamohatvAt ekAdazadvAdazaguNasthAnavartinaH te vItarAgacchadmasthAH, chadma-AvaraNaM tatra sthitAH sAvaraNajJAnAH chadmasthA, IryApathaprAptAH akaSAyatvAdupazAntakSINakaSAyAzca ekasamayAvasthAyIryApathaM karma badhnanti, iryA vyApAro yoga iti paryAyAH, tasya vyApArasya viSayaH panthAH, sa ca saMyamaH saptadazaprakAraH, enamevArthaM spaSTataramAcaSTe-yogasaMyamaprAptA ityarthaH, yogena-viziSTakriyayA viziSTameva saMyamaM yathAkhyAtAkhyaM prAptA ityarthaH, yAvatte vikIrNamohagranthaya ityarthaH / sayogA ityAdinA snAtakanirUpaNaM karoti / yogaH kAyAdiceSTA, saha yogena sayogAH trayodazaguNasthAnavarttino nirastaghAtikarmacatuSTayAH kevalinaH snAtakAH, prakSAlitasakalaghAtimalapaTalAH ityarthaH, zailezIpratipannAzcetyanenAyogakevalina upAttAH, te ca kevalino vihRtya kaJcit kAlaM tato'kRta-samudghAtAH samudghAtAdvA nivRttAH krameNa yogAnnirundhanti, sa cokta eva kramaH prAk, niruddhayogAzca vyuparatakriyA'nivartinA dhyAnena zeSAn kam`zAn kSapayanti, yathoktaM "dhyAnaM hyabhisandhAnaM dhyAnena ca karmaNo bhavati mokSaH / dhyAnena tataH kSapayati karmANi sa paJcamAtreNa // 1 // paJca mAtrA yatra dhyAna iti, evaMvidhAvasthAH zailezIpratipannA ucyante, tadA cemAH prakRtIH kSapayanti sparzarasavarNagandhA'nAdeyanirmANadehanAmAni / paJca saMhananAGgopAGgAni tathA saMsthAnanAmAni // 1 // nRsuragatiprAyogye suragatyupaghAtamagurulaghutA ca / ucchAsaparAghAtaM paryAptazubhAzubhAni tathA // 2 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 sUtra-49 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 durbhagaduHsvarasusvaranIcairgotrasthirAsthirANi tathA / anyataravedyakhagatipratyekazarIramayazazca // 3 // prakRtaya etA dvicaramasamaye tasya kSayaM samupayAnti / kSapayatyayogivedyAzca tataH prakRtIH sa caramAnte // 4 // taijasazarIrabandho'pi tasya nAmakSayAt kSayaM yAti / audArikabandho'pi kSIyata AyuHkSayAttasya // 5 // evamazeSakarmakSayAnmokSo bhavati // 9-49 / / TIkArtha- antartha saMjJAvALA pAMca nigraMtho cAritranA svAmIo che tenA vivaraNa mATe kahe che- pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha ane snAtaka e pAMca nigraMthanA bhedo che. nigraMtha- graMtha eTale ATha prakAranuM karma. mithyAtva, avirati ane dupraNidhAnavALo yoga e graMtha che. tenA jaya mATe pravRtta thayelAo nigraMtha kahevAya che. nigraMtha zabdanI vyutpatti A pramANe che- nIkaLI rahyA che graMtho jemAMthI te nigraMtho, arthAt dharmopakaraNa vinA bAhya ane atyaMtara upadhino jemaNe tyAga karyo che, te nigraMtho. pulAkAdinA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe chetatra satatamityAdri-te pAMca nigraMthomAM pulAko AvA prakAranA hoya che- pulAka-pulAka eTale sArarahita evo artha rUDha che. lokamAM cokhAnA kaNathI rahita photarAne palaMji kahevAmAM Ave che. e pramANe pulAkanigraMtha paNa tapa ane zrutathI utpanna thayelI labdhino upayoga karato saghaLA saMyamane gaLI jato hovAthI AtmAne palaMji jevo(degphotarA jevo) niHsAra kare che. jJAna, darzana, cAritra e sArabhUta che. te jatA rahevAthI pulAka niHsAra thAya che. binapraNItAlI mahetutaH (ta) pulAko AgamarUpa hetuthI sadA mATe bhraSTa thatA nathI. ahIM jinAgama eTale samyagdarzana jenuM mULa che evA
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-49 jJAna, cAritra. AvA jJAna, cAritra mokSanA hetu che. pulAko tenAthI sadAya bhraSTa thayelA hotA nathI. zraddhAnA anusAra kriyAne AcaratA ane labdhino upayoga karatA nigraMtho pulAka hoya che. labdhino upayoga karatA pulAko AtmAne niHsAra kare che. pulAko apramAdI hoya che ema bIjAo kahe che. kema ke hetubhUta jinokta AgamathI muktinA sAdhanomAM kyAreya pramAda karatA nathI." bakuza- bakuza eTale citra-vicitra paryAyavALA. zabala eTale bhAtabhAtanA varNavALo, arthAt kAbaracItaro. jemake eka ja vastra kyAMka kALu hoya, kyAMka lAla hoya, ema bakuza nigraMtha paNa aticAra sahita hovAthI cAritrane citra-vicitra kare che, arthAt vizuddhi ane avizuddhithI mizra svarUpavALuM kare che. bakuzanA zarIrabakuza ane upakaraNabakuza ema be prakAra che. tene bhASyakAra kahe che- saince prati prasthitI tyavinigraMthano bhAva te nairaidhya. naidhya tarapha cAlelA, arthAta aThThAvIsa prakAranA mohanIyakarmanA kSaya tarapha pravRtta thayelA, eTale ke mohanIyakarmanA kSayanI sanmukha thayelA, arthAt tenA kSayane icchanArA. zarIra eTale aMgopAMgano samUha. vastrAdi upakArI hovAthI upakaraNa che. (bakuzo) zarIra ane upakaraNa saMbaMdhI vibhUSAne karavAnA svabhAvavALA hoya che. zarIrabakuza- zarIranuM rakSaNa karavAnA kAraNa vinA paNa hAtha-paga ane mukhanuM prakSAlana karavuM. AMkha-kAna ane nAkanA avayavomAMthI teno mela vagerene dUra karavo, dAtaNa karavuM, vibhUSA mATe vALa oLavA. AvuM AcaraNa karato te zarIrabakuza thAya che. upakaraNabakuza- akALe ja colapaTTo, kapaDo vagerene cokhkhA rAkhavAnA premavALo, pAtra, dAMDo vagerene paNa vibhUSA mATe pramANasara 1. ahIM kyAreya pramAda karatA nathI eno artha labdhino upayoga karavA sivAya kyAreya pramAda karatA nathI ema jANavo.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-49 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 275 telathI ukvala karIne dhAraNa kare che. ghaNAM vastra-pAtra vagere Rddhine icchanArA hoya che. yaza eTale A sAdhuo guNavAna hovAthI viziSTa che evI khyAti. upakaraNabakuza AvA yazane IcchanAro hoya che. sAtAravajhatA rUti sAtagaurava eTale sukhazIlatA. teno Azraya karanArA hoya che. gaurava eTale Adara. Ano artha e thayo ke AdaranI prApti thAya evA prakAranA vyApAramAM tatparatA, arthAt sAtAgaurava eTale sukhanI prApti thAya tevA prakAranA vyApAramAM tatparatA, teno Azraya karanArA hoya. ahorAtramAM karavA yogya kriyAomAM atyaMta udyata na hoya. vivitA asaMyamathI judA thayelA na hoya. jaMghA vagerene paNa ghasanArA, arthAt jaMghA vageremAMthI melane dUra karanArA, telane copaDavA vagerethI zarIranI zobhAvALA hoya. kAtarathI vALane kApanArA hoya. bakuzo AvA prakAranA parivAravALA hoya che, arthAt aticAro lagADanArA hovA chatAM saMyamathI rahita nahi banelA parivAravALA hoya che. sarvacheda ane dezacheda thAya tevA aticAranA kAraNe vicitratAthI yukta hoya che. AvA prakAranA nigraMtho bakuza kahevAya che. kuzIlanA svarUpanuM nirdhAraNa karavA mATe kahe che- zItA dividhA ityAdi zIla(=saMyama) aDhAra hajAra bhedavALuM che. koIka kaSAyanA udayathI zIlanA uttaraguNanA bhaMgathI jemanuM zIla kutsita(=aticAravALuM) che te kuzIlo be prakAranA che. kuzIlanA prakArone jaNAvavA mATe kahe che- "tisevanAzItA: pAsItA" phatyAdi sevavuM(gakaravuM) te pratisevanA. tenAthI kutsita(=aticAravALuM) zIla jemanuM che te pratisevanAkuzIla che. kaSAya eTale saMjavalana nAmanA kaSAyo. tenA udayathI kutsita che zIla jeonuM evA te kaSAyakuzIla. te bemAM pratisevanAkuzIlo "maithya prati prasthitI niyandriya tyAti"
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-49 pratisevanAkuzIla- nigraMthapaNA pratye cAlelA hovA chatAM indriyanA niyaMtraNathI rahita hoya che. rUpa Adi viSayone jovAmAM AdaravALA hoya che, arthAt koi paNa rIte bahAnuM batAvIne piMDavizuddhi, samiti, bhAvanA, tapa, pratimA ane abhigrahAdi uttaraguNomAM bhaMga karIne aticAro lagADe che te pratisevanAkuzIla che. 276 '"cemAM" ityAdithI kaSAyakuzIlone kahe che-- kaSAyakuzIla-- kaSAyakuzIla saMyata hovA chatAM=mULaguNa ane uttaraguNanI saMpattithI yukta hovA chatAM, bhIMta, kAi, DhekuM ane viSama pRthvI AdimAM skhalanA pAmavuM vagere koika alpa paNa hetuthI jemane krodha vagere saMjvalana kaSAyono udaya thAya che te kaSAyakuzIlo che. have nigraMthanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che-- nigraMtha-- "the vItarAvasthA kRtyAvi" jemaNe mohanI jALano upazama ane kSaya karI nAkhyo che. jemanA saghaLA rAga, dveSa, moha jatA rahyA hovAthI agiyAramA ane bAramA guNasthAnamAM rahelA che, te jIvo vItarAga chadmastho kahevAya che. chadma eTale AvaraNa. temAM(=AvaraNamAM) rahelA jIvo AvaraNa sahita jJAnavALA hovAthI chadmastha che. iryApathane pAmelA eTale kaSAya rahita hovAthI jemanA kaSAyo upazAMta thai gayA che athavA kSINa thai gayA che tevA. A jIvo eka samaya rahenArA iryApatha karmane bAMdhe che. iryA, vyApAra ane yoga e paryAyavAcI zabdo che. te vyApArano viSaya=mArga te iryApatha che.te saMyama sattara prakArano che. A ja arthane spaSTatAthI kahe che-- "yogasaMyamaprAtA tyartha:" yogathI=viziSTa kriyA vaDe yathAkhyAta nAmanA viziSTa saMyamane pAmelA, arthAt mohanI gAMThane jemaNe choDI dIdhI che tevA che. snAtaka-- "sayonI kRti" 13mA guNasthAnake rahelA. cAra ghAtIkarmono jemaNe kSaya karelo che tevA kevalIo snAtaka che, arthAt saghaLA ghAtIkarmone jemaNe dhoi nAkhyA che tevA munio snAtaka che.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-49 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 277 zailezapratipannA- e zabdathI ayogI kevalIo grahaNa karyA che. te kevalIo thoDo kALa samughAta karyA vinA vicArIne athavA samudraghAtathI nivRtta thayelA kevalIo kramazaH yogono nirodha kare che. yogonA nirodhano krama pahelA (9-42) sUtramAM kahyo che. yogano nirodha karyA pachI suparatakriyAnivartinAmanA dhyAnathI bAkInA karmANuone khapAve che. kahyuM che ke dhyAnathI abhisaMdhAna=ekAgratA thAya che, ane dhyAnathI karmano mokSa( karmathI chUTakAro) thAya che. tyArabAda dhyAnathI pAMca hastAkSara uccAra jeTalA kALathI bAkInA karmone khapAve che. je dhyAnamAM pAMca mAtrA rahI che te paMcamAtradhyAna. AvA prakAranI avasthAne pAmelAo zailezIpratipanna kahevAya che. tyAre A nIce jaNAvelI) prakRtine khapAve che- 5 sparza, 8 rasa, 5 varNa, ra gaMdha, anAdeya, nirmANa, 5 zarIra, 6 saMghayaNa, 3 aMgopAMga, 6 saMsthAna, manuSyagatine prAyogya manuSyAnupUrvI, devagatine prAyogya devAnupUrvI, devagati, upaghAta ane agurulaghu, ucchavAsa, parAghAta, paryApta, zubhanAmakarma, azubhanAmakarma, durbhagaduHsvara, susvara, nIcagotra, sthira, asthira, sAtA ke asAtA bemAMthI koI eka, zubha-azubha vihAyogati, pratyekazarIra ane ayaza. tenI A prakRtio dvicarama=upAMtya) samaye kSaya pAme che. tyArabAda carama (=aMtya) samaye ayogIne vedavA yogya evI prakRtione te khapAve che. nAmakarmanA kSayathI tene taijasa zarIrano baMdha paNa kSaya pAme che. tenA AyuSyakarmano kSaya thavAthI audArika nAmakarmano baMdha paNa kSaya pAme che. A pramANe saghaLA karmono kSaya thavAthI mokSa thAya che. (9-49). TIkAvataraNikA- evamete pulAkAdayo'bhihitAH paJca nirgranthAH svarUpataH, athaiSAM kaH kasya saMyamavikalpaH zrutAdivikalpo vetyAha TIkAvataraNikArtha- A pramANe pulAka vagere pAMca nigraMthonuM svarUpa kahyuM. have pulAka vagerene saMyamano kayo bheda hoya che, zruta vagereno kayo bheda hoya che ema kahe che-
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 pulAka Adi pAMca nigraMtho saMbaMdhI vizeSa vicAraNA- saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAtasthAnavikalpataH 278 sUtra-50 sAdhyAH // 9-50 // sUtrArtha - saMyama, zruta, pratisevanA, tIrtha, liMga, vezyA, upapAta, sthAna e ATha dvArothI(=bhedothI) pulAka vagere nigraMtho saMbaMdhI vicAraNA karavI joie. (9-50) bhASyaM - ete pulAkAdayaH paJca nirganthavizeSA ebhiH saMyamAdibhiranuyogavikalpaiH sAdhyAH bhavanti / tadyathA saMyamaH / kaH kasminsaMyame bhavatIti / ucyate - pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA dvayoH saMyamayoH sAmAyike chedopasthApye ca / kaSAyakuzIlA dvayoH parihAravizuddhau sUkSmasamparAye ca / nirgranthasnAtakAvekasmin yathAkhyAtasaMyame / I zrutam / pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA utkRSTenAbhinnAkSaradazapUrvadharAH / kaSAyakuzIlanirgranthau caturdazapUrvadharau / jaghanyena pulAkasya zrutamAcAravastu / bakuzakuzIlanirgranthAnAM zrutamaSTau pravacanamAtaraH / zrutApagataH kevalI snAtaka iti / I 1 pratisevanA / paJcAnAM mUlaguNAnAM rAtribhojanaviratiSaSTAnAM parAbhiyogAd balAtkAreNAnyatamaM pratisevamAnaH pulAko bhavati / maithunamityeke / bakuzo dvividhaH upakaraNabakuzaH zarIrabakuzazca / tatropakaraNAbhiSvaktacitto vividhavicitramahAdhanopakaraNaparigrahayukto bahuvizeSopakaraNAkAGkSAyukto nityaM tatpratisaMskArasevI bhikSurupakaraNabakuzo bhavati / zarIrAbhiSvaktacitto vibhUSArthaM tatpratisaMskArasevI zarIrabakuzaH / pratisevanAkuzIlo mUlaguNAnavirAdhayannuttaraguNeSu kAJcidvirAdhanAM prtisevte| kaSAyakuzIlanirgranthasnAtakAnAM pratisevanA nAsti /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 279 tIrtham / sarve sarveSAM tIrthakarANAM tIrtheSu bhavanti / eke tvAcAryA manyante pulAkabakuzapratisevanAkuzIlAstIrthe nityaM bhavanti zeSAstIrthe vA'tIrthe vA / liGgam / liGgaM dvividham / dravyaliGga bhAvaliGgaM ca / bhAvaliGgaM pratItya sarve paJca nirgranthA bhAvaliGge bhavanti, dravyaliGga pratItya bhAjyAH / lezyAH / pulAkasyottarAstisro lezyA bhavanti / bakuzapratisevanAkuzIlayoH sarvAH SaDapi / kaSAyakuzIlasya parihAravizuddhestisra uttarAH / sUkSmasamparAyasya nirgranthasnAtakayozca zuklaiva kevalA bhavati / ayogaH zailezIpratipanno'lezyo bhavati / upapAtaH / pulAkasyotkRSTasthitiSu deveSu sahasrAre / bakuzapratisevanAkuzIlayoviMzatisAgaropamasthitiSvAraNAcyutakalpayoH / kaSAyakuzIlanirgranthayostrayastriMzatsAgaropamasthitiSu deveSu sarvArthasiddhe / sarveSAmapi jaghanyA palyopamapRthaktvasthitiSu saudharme / snAtakasya nirvANamiti / sthAnam / asaGkhayeyAni saMyamasthAnAni kaSAyanimittAni bhavanti / tatra sarvajaghanyAni labdhisthAnAni pulAkakaSAyakuzIlayoH, tau yugapadasaGkhyeyAni sthAnAni gacchataH / tataH pulAko vyucchidyate, kaSAyakuzIlastvasaGkhyeyAni sthAnAnyekAkI gacchati / tataH kaSAyakuzIlapratisevanAkuzIlabakuzA yugapadasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni gacchanti / tato bakuzo vyucchidyate / tato'saGkhyeyAni sthAnAni gatvA pratisevanAkuzIlo vyucchidyate / tato'saGkhyeyAni sthAnAni gatvA kaSAyakuzIlo vyucchidyate / ata UrdhvamakaSAyasthAnAni nirgranthaH pratipadyate / so'pyasaGkhyeyAni sthAnAni gatvA vyucchidyate / ata Urdhvamekameva sthAnaM gatvA nirgranthasnAtako nirvANaM prApnoti, eSAM saMyamalabdhiranantAnantaguNA bhavatIti // 9-50 // iti tattvArthAdhigame svopajJabhASyasamete navamo'dhyAyaH samAptaH // 9 //
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 - sUtra-50 bhASyArtha-pulAka vagere A pAMca vizeSa prakAranA nigraMthonuM vyAkhyAna karavA saMyamAdi bhedothI vicAraNA karavI joie. te A pramANe- saMyama- prazna- koNa kyA saMyamamAM hoya che? uttara- pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzala (e traNa) sAmAyika ane chedopasthApya saMyamamAM hoya che. kaSAyakuzIlo parihAravizuddhi ane sUkSmasaMparAya e be saMyamamAM hoya che. nigraMtho ane snAtako eka yathAkhyAta saMyamamAM hoya che. zrata- pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIlo utkRSTathI dazapUrvadhara hoya che. kaSAyakuzIla ane nigraMtho utkRSTathI cauda pUrvadharo hoya che. pulAkane jaghanyathI (navamA pUrvanI trIjI) AcAravastu sudhInuM zruta hoya che. bakuza, kuzIla ane nigraMthone jaghanyathI aSTapravacana mAtA jeTaluM zrata hoya che. snAtakakevalI zrutathI rahita hoya che. pratisevanA-pulAka bIjAnA(=rAjAdinA) AgrahathI(=baLAtkArathI) pAMca mUlaguNo ane chaThuM rAtribhojana viramaNa vrata) e chamAMthI koi ekane sevanAro hoya che. keTalAko kahe che ke pulAka bIjAnA(=rAjAdinA) AgrahathI(=baLAtkArathI) maithuna sevanAro hoya che. bakuza- upakaraNabakuza ane zarIrabakuza ema bakuza be prakAranA che. upakaraNabakuza-upakaraNabakuza eTale upakaraNamAM AsaktacittavALo vividha hoya che, ane vicitra prakAranA ane atizaya kiMmatI upakaraNarUpa parigrahathI yukta hoya che. ghaNAM upakaraNo rAkhavAnI AkAMkSAthI yukta hoya che tathA upakaraNone saMskArita karanAro hoya che. zarIrabakuza- zarIramAM AsaktacittavALo ane zarIranI vibhUSA karavA mATe zarIrane saMskArita banAvanAro sAdhu zarIrabakuza kahevAya che. pratisevanAkuzIla mUlaguNonI virAdhanA karato nathI. kiMtu uttaraguNomAM kaMIka virAdhanA kare che. kaSAyakuzIla, nirgatha ane snAtakone pratisevanA nathI, arthAt teo doSone sevatA nathI. 1. kaSAyakuzIlo mULaguNomAM doSo lagADatA nathI. kiMtu kaSAya karavAnA kAraNe uttaraguNomAM doSo lagADanArA hoya che.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 281 tIrtha-badhAya nigraMtho tIrthakaronA tIrthomAM hoya che. keTalAka AcAryo mAne che ke pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIlo sadA tIrthamAM hoya che. bAkInA nigraMtho tIrthamAM ke atIrthamAM paNa hoya che. liMga-liMga dravyaliMga ane bhAvaliMga ema be prakAre che. bhAvaliMgane AzrayIne pAMceya nigraMtho bhAvaliMgamAM hoya che. dravyaliMgane AzrayIne liMga hoya ke na paNa hoya, arthAt bhAvaliMgavALA (nigraMtho)ne dravyaliMga hoya ke na paNa hoya. lezyA- pulAkane pachInI traNa lezyAo hoya che. bakuza ane pratisevanAkuzIlane saghaLIya vezyAo hoya che. parihAravizuddhivALA kaSAyakuzIlane pachInI traNa vezyAo hoya che. sUkSmasaMparAya kaSAyakuzIla temaja nigraMtha ane snAtaka(e traNeya)ne kevaLa zukla ja vezyA hoya che. zailezIne svIkArela ayogasnAtaka lezyA rahita hoya che. upapAta- pulAkano sahastrAramAM utkRSTa sthitivALA devomAM upapAta thAya che. bakuza ane pratisevanAkuzIla e beno anukrame AraNa ane azruta kalpamAM upapAta thAya che. kaSAyakuzIla ane nigraMtha e beno utkRSTa sthitivALA devomAM, arthAt sarvArthasiddhavimAnamAM upapAta thAya che. badhAya nigraMthono jaghanyathI saudharmadevalokamAM palyopama pRthakRtva sthitivALA devomAM upapAta thAya che. snAtaka mokSane pAme che. sthAna- kaSAyanA nimittavALA saMyamasthAno asaMkhya hoya che. temAM sarva jaghanya labdhisthAno(=saMyamasthAno) pulAka ane kaSAyakuzIlane hoya che. te baMne(=pulAka ane kaSAyakuzIla) ekI sAthe asaMkhya (saMyama)sthAno sudhI sAthe jAya che. tyAra bAda pulAka aTakI jAya che. kaSAyakuzIla ekalo asaMkhya saMyamasthAno sudhI jAya che. tyAra bAda kaSAyakuzIla, pratisevanAkuzIla ane bakuza ekI sAthe asaMkhya saMyamasthAno sudhI jAya che. tyAra bAda bakuza aTakI jAya che. tyAra bAda asaMkhyayasthAno sudhI jaIne kaSAyakuzIla aTakI jAya che. AnI upara
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 zrI tattvArthAdhirAmasUtra adhyAya-8 sUtra-50 akaSAya sthAno che. e akaSAya sthAnono nigraMtha svIkAra kare che. te paNa asaMkhya sthAno sudhI jaIne aTakI jAya che. AnI upara eka ja sthAna jaine nirgatha snAtaka mokSane pAme che. emanA saMyamavizuddhinA sthAnI anaMtAnaMta hoya che.(4-50) A pramANe tattvArthAdhigama graMthamAM svopajJa bhASyathI yukta navamo adhyAya pUrNa thayo. TIkA- saMyamAdayo'STau sthAnAntAH kRtadvandvAH vikalpazabdena saha samasyante, saMyamAdInAM vikalpA ete ityAdi bhASyaM, ete ityuktalakSaNAH pulAkAdayaH paJca nirgranthAH ebhiH saMyamAdibhiraSTAbhiranugamavikalpaiH anugamanamanusaraNamanugamo'nuyogadvArANyarthArpaNamukhAni tadvikalpaiH-tadbhedaiH sAdhyA bhavanti, tadyathetyAdinA tAn saMyamAdivikalpAnupanyasyati, saMyama iti prathamo'nugamavikalpaH, pulAkAdInAM paJcAnAM nirgranthAnAM kaH kasmin saMyame sAmAyikAdau bhavati- vartata ?, iti ajJapraznaH ucyate, yo yasmin saMyamAdau bhavati sa tathA bhaNyate, pulAkabakuzapratisevanAkuzIlAstrayo nirgranthAH saMyamadvaye vartante, sAmAyikasaMyame chedopasthApyasaMyame ca, tatra pulAkaH paJcabhedaH jJAnadarzanacaraNaliGgasUkSmAkhyaH, skhalitAdibhirjJAnapulAkaH kudRSTisaMstavAdibhirdarzanapulAkaH mUlottaraguNapratisevanAtazcaraNapulAkaH yathoktaliGgAdhikagrahaNAlliGgapulAkaH kiJcitpramAdAt sUkSmapulAkaH, eSa paJcaprakAro'pi saMyamadvaye vartate, bakuzo'pi AbhogAnAbhogasaMvRttAsaMvRttasUkSmabakuzabhedAt paJcaprakAraH, tatra saJcintyakArI AbhogabakuzaH, sahasAkArI anAbhogabakuzaH, pracchannakArI saMvRttabakuzaH, prakaTakArI asaMvRttabakuzaH, kiJcitpramAdI sUkSmabakuzaH, pratisevanA-kuzIlo'pi jJAnadarzanacaraNaliGgasUkSmabhedena paJcaprakAraH, jJAnAdyaticAra-pratisevanAditi pratisevanA, pratigatA sevanA pratisevanA, kriyAyogAtyaye satyupasargasaMjJA'bhAvAt SatvAbhAvo'tisiktavat, anye
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 283 tu pratiSevaNAmevecchanti, kaSAyakuzIlAH parihAravizuddhisaMyame sUkSma(samparAya)saMyame ca dvayoreva darzitA bhASyakAreNa, apare bruvatekaSAyakuzIlAH sAmAyikAdiSu caturyu saMyameSu yathAkhyAtasaMyamarahiteSu varttante, yathAha AdyacAritrayorAdyAstraya ekazcaturvapi / nirgranthasnAtakau nityaM, yathAkhyAtacaritriNau // 1 // pratisevanAkuzIlavat kaSAyakuzIlo'pi paJcabheda eva, nirgranthaH snAtakazca ekasminneva yathAkhyAtasaMyame varttate, upazAntakSINamohA nirgranthAH, snAtakaH sayogAyogakevalIti / nirgrantho'pi paJcabheda eva, prathamasamayAprathamasamayacaramasamayAcaramasamayasUkSmabhedataH, snAtako'pi paJcaprakAraH acchavirazabalo'karmAMzo'parizrAvI saMzuddhajJAnadarzanadharazceti, chaviH-zarIraM tadabhAvAt kAyayoganirodhe satyacchavirbhavati, niraticAratvAdazabalaH, kSapitakarmatvAdakA~zaH, niSkriyatvAt sakalayoganirodhe tvaparizrAvI, jJAnAntareNAsampRktatvAt saMzuddhajJAnadarzanadhara iti 1 // zrutaM kiyat kasyetyAha-pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA abhinnAkSarANi daza pUrvANi dhArayanti, abhinna-anyUnamekenApyakSareNa, anyUnAni daza pUrvANItyarthaH, utkarSeNa kaSAyakuzIlo nirgranthazcaturdazapUrvadhara utkarSataH, jaghanyena pulAkasya navamapUrvAntaHpAti tRtIyamAcAravastu yAvat zrutaM, bakuzakuzIlanirgranthAnAmaSTau pravacanamAtaraH, zrutarahitaH kevalIti, AgamastvanyathA vyavasthitaH "pulAe NaM bhaMte ! kevaiyaM suyaM ahijjejjA ?, goyamAH jahaNNeNaM navamassa puvvassa taiyamAcAravatthu, ukkoseNaM nava puvvAI saMpunnAI, bakusapaDisevaNAkusIlA jahaNNeNaM aTTha pavayaNamAyAo, ukkoseNaM 'nava 1. 'daza' iti hastalikhitapratau / 'coddasa' iti siddhasenagaNikRtaTIkAyAm /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-50 puvvAiM ahijjejjA, kasAyakusIlaniyaMThA jahaNNeNaM aTTha pavayaNamAyAo, ukkoseNaM caudasa puvvAiM ahijjejjA 2 / " samprati pratisevanAmAzrityocyate-pratisevanA paJcAnAmityAdi mUlaguNAH prANAtipAtanivRttyAdayaH paJca kSapAbhojanaviratizca, tAn pareNAbhiyujyamAnaH sevate, parAbhiyogAdityasyaiva vyAkhyA balAtkAreNeti, athavA pareNAbhiyuktaH-prerito yadA bhavati tadA pravarttate, na svarasata eva, aparastu rAjAdibhirbalAtkAreNa pravartyate, tadevamanyatamaM mUlaguNaM pratisevamAnaH pulAko bhavati, maithunamityeke, apare vyAcakSate-maithunamevetthaM parAbhiyogAt balAtkAreNa vA sevAM kAryate sa pulAkaH, na prANAtipAtAdi sevamAnaH, atrApyanyathaivAgamaH "pulAe NaM bhaMte ! kiM paDisevae hojjA apaDisevae hojjA ?, goyamA ! paDisevae, No'paDisevae, jai paDisevae kiM mUlaguNapaDisevae uttaraguNapaDisevae ?, mUlaguNapaDisevae ya uttaraguNapaDisevae a, mUlaguNe paDisevamANe paMcaNhaM mahavvayANaM aNNayaraM paDisevejjA, uttaraguNe paDisevamANe dasavihassa paccakkhANassa aNNayaraM paDisevejjA" bakuzo dvedhA-upakaraNazarIrabhedAt, tatra-tayorupakaraNabakuzaH upakaraNe vastrapAtrAdau abhiSvaktacittaH pratibaddhasnehaH samupajAtatoSaH vastraM vividhaM dezabhedena pauNDravardhanakakAzAkulakAdi pAtramapi pUrikagandhArakapratigrahakAdi vicitraM raktapItasitabindupaTTakAdipracitaM mahAdhanaM mahAmUlyaM evamAdinA upakaraNena yukto, mamedaM ahamasya svAmItyupajAtamUrccha:, paryAptopakaraNo'pi bhUyo bahuvizeSopakaraNAkAGkSAyuktaH bahuvizeSo yatra mRdudRDhazlakSNaghananicitaruciravarNAdistAdRzopakaraNe labdhavye jAtAkAGkSo-jAtAbhilASaH, sarvadA ca tasyopakaraNasya pratisaMskAraM prakSAlanadazAbandhaghaTikAsaMveSTanAdikaM sevamAnastacchIla upakaraNabakuzaH, zarIrabakuzaH zarIrAdiSu AsaktacittaH, vibhUSArthaM tasya zarIrasyAbhyaJjanodvarttana
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 285 snAnAdikaM pratisaMskAraM sevamAnastacchIla eva bhavati, eSa cottaraguNabhraMzakArI, na tu mUlaguNAn virAdhayati, yathoktamAgame___ "bause pucchA ?, goyamA ! No mUlaguNasevI, uttaraguNapaDisevae hojjA, uttaraguNe paDisevamANe dasavihassa paccakkhANassa aNNayaraM paDisevejjA," pratisevanAkuzIlaH mUlaguNAn-prANAtipAtanivRttyAdIn avirAdhayanakhaNDayan uttaraguNeSu dazasu kAJcidvirAdhanAM, na sarvAM, kadAcideva pratisevata iti, atrApyAgamo'nyathA atidezakArI "paDisevaNAkusIlo jahA pulAo" kaSAyakuzIlasya nirgranthasnAtakayozca nAstyeva pratisevaneti 3 / tarantyaneneti tIrtha-pravacanaM prathamagaNadharo vA tatra kiM kasyacideva tIrthakRtaH tIrthe pulAkAdayo bhavantyuta sarveSAmeva tIrthakarANAmityAhasarve sarveSAmityAdi sarve pulAkAdayaH sarveSAM tIrthakRtAM tIrtheSu bhavanti, eke tvAcAryA ityAdi, pulAko bakuzaH pratisevanAkuzIlazca nityaM tIrtha eva, zeSAH kaSAyakuzIlanirgranthasnAtakAstIrthe bhavanti ete kadAcid atIrthe'pi marudevIprabhRtayaH zrUyante iti, idameva cAdezAntaramAzrityAgamamupalabhAmahe_ "pulAe NaM bhaMte ! kiM titthe hojjA atitthe hojjA ?, goyamA ! titthe hojjA, No atitthe / evaM bausapaDisevaNAkusIlAvi, kasAyakusIle titthe vA hojjA atitthe vA hojjA, evaM niyaMThasiNAyagAvi" 4 // liGgaM dvividhamityAdi liGga-cihna mumukSoH, tacca dvidhA dravyabhAvabhedAt, tatra dravyaliGgaM rajoharaNamukhavastrikAdi liGga, bhAvaliGgaM jJAnadarzanacAritrANi, bhAvaliGgaM pratItya nisRtya paJcApi pulAkAdayo bhAvaliGge bhavanti, evaM dravyaliGgaM pratItya bhAjyAH, kadAcidrajoharaNAdi bhavati kadAcinneti, marudevIprabhRtInAmiti 5 //
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-50 lezyAH pUrvoktanirvacanA uttarAH pAramarSakramaprAmANyAt pulAkasya taijasIpadmazuklanAmAnastisro bhavanti, bakuzapratisevanAkuzIlayoH sarvAH, kiyantyaH sarvAH ?, SaDapItyAha, parihAravizuddhisaMyamaprAptasya kaSAyakuzIlasya etA eva tisraH, sUkSmasamparAyasaMyamaprAptasya kaSAyakuzIlasya tathA nirgranthasya sayogasnAtakasya ca trayANAmapyekA zuklaiva, kevalAanyalezyAnirapekSeti / zailezIpratipannastvayogakevalI niyamenAlezya eva bhavati 6 // upapAta ityupapattirjanmAntaraprAptiH, pUrvajanmaparityAgena sthAnAntaraprAptirityarthaH, sahasrAre'STAdazasAgaropamasthitirutkRSTA, tatra pulAkasyotpattiH-janma maraNottarakAlaM, bakuzapratisevanAkuzIlayoracyute dvAviMzatisAgaropamasthitikeSUtpattiH, kaSAyakuzIlanirgranthayoH sarvArthasiddhavimAne trayastriMzatsAgaropamasthitiSUtpattiH, sarveSAM pulAkAdInAM zamitakaSAyAntAnAM prathamakalpe jaghanyena, dviprabhRtirA navabhyaH pRthaktvaparibhASA, tasthitikeSu deveSUtpattiH, snAtakasya nirvANasthAnaprAptireveti 7 // sthAnadvAramadhunA cintyate-asaGkhyeyAnItyAdi sthAnamityadhyavasAnasthAnaM pariNAmasthAnaM saMyamasthAnamiti paryAyAH, tatra yAvat sakaSAyastAvat saGklezavizodhayo'vazyaMbhAvinyaH, kSINakaSAyasya tu vizodhireva, na saGklezaH, tatra sakaSAyasyAsaGkhyeyAni saMyamasthAnAni bhavanti, tatraikasya prathamasaMyamasthAnasya paryAyaparimANamidamAgamoktaM-"savvAgAsapadesaggaM savvAgAsapadesehiM aNaMtaguNiyaM paDhamasaMjamaThANaM" bhavati, kA punarbhAvanA ?, ucyate"savvagayaM sammattaM sue caritte Na pajjavA savve / desaviratiM paDucca doNhavi paDisehaNaM kujjA // 1 // savvadavvANi jamesa savvadavvANa pajjavA je a / savvANa avAvaNNA tikAlavisayaMmi je bhaNiyA // 2 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 savvevi a saddahao samatI uvadesao va sammattaM / tavvivarIaM micchaMti darisaNaM desiaM samae // 3 // eeNa kAraNeNaM savvAgAsapadesaggaM savvAgAsapadesehiM anaMtaguNiyaM paDhamaM saMjamaThANaM pajjavaggeNa bhavati, tao evaM ceva paDhamaM saMjamaThANaM eappamANaM pariNAmavisohinimitteNa adhikataraM bhavati, tao paDhamasaMjamaThANapariNAmavisuddhito biiyaM saMjamaThANapariNAmo visuddhatarotti kAuM paDhamasaMjamaThANAo biiyaM saMjamaThANaM anaMtabhAgabbhahiyaM, eeNaM ceva kameNa bitIAo tatiyaM, [ aNaMtabhAgamabbhahiyaM jAva carimaM aNaMtabhAgamabbhahiyaM / evaM saMyamasthAnaprarUpaNA / etesiM ceva jahA bhaNitANaM saMjamaTThANANaM asaMkhijjANaM samudaeNaM jaM nippajjai taM kaMDagaM ti vA aMtarakaMDagaM ti vA bhaNai / egaMmi] kaMDage kevaiyAI saMjama - ThANAi ?, asaMkhijjAiM, asaMkhijjAhiM osappiNIhiM kAlao avaharaMti, khettao aMgulassa asaMkhejjatibhAgeNaM, " 287 samprati bhASyabhAvanA kriyate- pulAkAdisthAnanirUpaNanidarzanamAtramidaM bhASyabhAvanArthamupanyastaM, pulAkasya kaSAyakuzIlasya ca sarvajaghanyAni sthAnAnyadhaH, tatastau yugapadasaMkhyeyAni sthAnAni gacchatastulyAdhyavasAnAt, tataH pulAko vyucchidyate, hInapariNAmatvAt, tataH kaSAyakuzIlapratisevanAkuzIlabakuzA yugapadasaGkhyeyAni sthAnAni prApnuvanti, tatazca bakuzo vyucchidyate tato'pyasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni gatvA pratisevanAkuzIlo vyucchidyate, tato'pyasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni gatvA kaSAyakuzIlo vyucchidyate, evametAni sakaSAyasthAnAni draSTavyAni, ata Urdhvamiti kaSAyakuzIlavyucchedasthAnAdupari akaSAyasthAnAni nirgranthaH pratipadyate, so'pyasaGkhyAtAni sthAnAni gatvA vyucchidyate, ata UrdhvaM nirgranthasthAnAdupari gatvA nirgranthaH kSapitasakalakarmmAzaH snAtako'pi
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-50 nirvANamavApnotIti, eSAM ca pulAkAdInAM saMyamalabdhiH saMyamasthAnaprAptiruttarottarasyAnantaguNA bhavatIti bhAvitameveti // 9-50 // // iti zrItattvArthaTIkAyAM haribhadrAcAryaprArabdhAyAM DupaDupikAbhidhAnAyAM tasyAmevAnyakartRkAyAM navamo'dhyAyaH samAptaH // TIkArtha-saMyamathI prAraMbhIne sthAna sudhInA ATha zabdono dvanda samAsa karIne vikalpa zabdanI sAthe samAsa karAya che. saMyamAdi vikalpo jaNAvavA mATe "te" rUlyAdri bhASya che. te eTale pUrve jevuM lakSaNa kahyuM che te pulAka vagere pAMca nigraMthonI ATha vyAkhyAnA vikalpothI vyAkhyA karavI. anugama=anusaraNa. saMyama vagere anuyoga dvArA arthane arpaNa karavAnI pradhAnatAvALA che. vyAkhyAnA te bhedothI pulAka vagere sAdhya thAya che, arthAta emano vizeSa artha samajI zakAya che. "tadyathA" ItyAdithI te saMyamAdi bhedono ullekha kare che. saMyama e vyAkhyA karavAno prathama bheda che. prazna-ahIM ajJAnI jIva pUche che ke pulAka vagere pAMca nigraMthomAMthI koNa sAmAyikAdi kayA saMyamamAM hoya che. uttara- je nigraMtha je saMyamAdimAM hoya che te pramANe kahevAya che. saMyamavAra-pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla e traNeya sAmAyika ane chedopasthApanIya e be cAritramAM(=saMyamamAM) hoya che. temAM pulAkanA jJAna, darzana, cAritra, liMga ane sUkSma ema pAMca bheda che. jJAnapulAka kALe na bhaNavuM ityAdi smalanAothI(=doSothI) jJAnapulAka che. darzanapulAka- kudaSTisaMsarga vagere doSothI darzana pulAka che. cAritrapulAka- mULaguNa ane uttaraguNonI pratisevanAthI(=doSo lagADavAthI) cAritrapulAka che.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 289 liMgapulAka zAstramAM kahelA liMgathI adhika liMga(=anya liMga)ne grahaNa karavAthI liMgapulAka che. sUrmapulAka- kaMIka pramAda karavAthI( manathI sUkSma aticAro lagADavAthI) sUkSmapulAka che. A pAMceya prakArano paNa pulAka be(=prAraMbhanA be) saMyamamAM varte che. bakuzanA paNa Abhoga, anAbhoga, saMvRtta, asaMvRtta ane sUkSma ema pAMca bhedo che. temAM Abhogabakuza- vicArIne(=jANavA chatAM) doSo seve te Abhogabakuza che. anAbhogabakuza- sahasA (athavA) ajANatA doSa lAgI jAya te anAbhogabakuza che. saMvRttabakuza- gupta rIte doSa sevanAro saMvRttabakuza che. asaMvRttabakuza- pragaTa rIte doSa sevanAro asaMvRttabakuza che. sUkSmabakuza- kaMIka pramAda karanAro sUkSmabakuza che. pratisevanAkuzIlanA paNa jJAna, darzana, cAritra, liMga ane sUkSma ema pAMca bheda che. temAM pUrve (pulAkamAM) jaNAvyuM tema jJAnAdimAM aticAra lagADanAra kramazaH jJAnAdi pratisevanAkuzIla che. [pratigatA sevanA-pratisevanA jatI rahelI sevanA te pratisevanA. ahIM prAdi tapuruSa samAsa che. kriyA yogano abhAva thaye chate upasarganI saMjJA rahetI nathI eTale pratisevanAno artha sevanA thAya. prazna- pratisevanA zabdamAM daMtya " no vyAkaraNanA niyama pramANe mUrdhanya "pa" kema na thayo? uttara- je pramANe atirikta zabdamAM simUrdhanya thayo nathI tema ahIM (pratisevanAmAM) paNa mUrdhanya "S' thayo nathI. bIjAo to pratijevaUT, evA ja prayogane icche che. (ahIM daMtya "ja' no mUrdhanya "S' thavAnA kAraNe no thaI gayo.)
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-50 bhASyakAre kaSAyakuzIlane parihAravizuddhi ane sUkSmasaMpa2Aya e be saMyamamAM ja batAvyA che. bIjAo kahe che ke-- kaSAyakuzIla (yathAkhyAta saMyamathI rahita) sAmAyikAdi cAra saMyamomAM varte che (anya) kahe che kepahelA be cAritromAM prathamanA traNa nigraMtho hoya che. eka nigraMtha cAreya paNa cAritramAM hoya, nigraMtha ane snAtaka sadAya yathAkhyAtacAritramAM hoya che, arthAt prathamanA traNa(=pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla) e sAmAyika ane chedopasthApanIya e be cAritramAM hoya che. eka nigraMtha(=kaSAyakuzIla) yathAkhyAta sivAyanA cAreya cAritramAM hoya che. nigraMtha ane snAtaka sadA yathAkhyAtacAritramAM hoya che. 290 pratisevanAkuzIlanI jema kaSAyakuzIla paNa pAMca bhedavALo ja che. nigraMtha ane snAtaka eka ja yathAkhyAtasaMyamamAM hoya che. upazAMtamoha ane kSINamohavALA nigraMtha (kahevAya) che. sayogI ane ayogI kevalI snAtaka (kahevAya) che. nigraMtha paNa prathama samaya, aprathama samaya, carama samaya, acarama samaya ane sUkSma e pAMca bhedothI pAMca prakAre che. snAtaka paNa acchavi, azabala, akarmAMza, aparizrAvI, zuddhajJAnadarzanadhara e pAMca bhedothI pAMca prakAre che. chavi eTale zarIra. kAyanirodha thaye chate zarIrano abhAva thavAthI acchavi(=azarIrI) thAya che. azabala niraticAra hovAthI azabala che. (badhA) karmone khapAvI dIdhA hovAthI akarmAMza che. yoganirodha thaye chate kriyArahita hovAthI aparizrAvI che. anyajJAnano saMbaMdha na hovAthI zuddhajJAnadarzanadhara che. zrutadvAra- zrutam tyAddi kone keTaluM zruta hoya te kahe che- na pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla saMpUrNa daza pUrvone dhAraNa karanArA hoya che. abhinna eTale ekapaNa akSarathI anyUna(=saMpUrNa), arthAt saMpUrNa dazapUrva, kaSAyakuzIla ane nigraMtha utkRSTathI caudapUrvadhara hoya che. pulAkane jaghanyathI navamA pUrvamAM rahelI trIjI AcAravastu
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 291 sudhInuM zrata hoya che. bakuza, kuzIla ane nigraMthone jaghanyathI ATha pravacanamAtA jeTaluM zrata hoya che. kevalI bhagavaMta zrutarahita hoya che. Agamano pATha to AnAthI bIjI rIte che. te A pramANe- he bhagavaMta! pulAka keTaluM zruta bhaNe? he gautama ! pulAka jaghanyathI navamA pUrvanI trIjI AcAravaTu sudhInA mRtane bhaNe. utkRSTathI saMpUrNa navapUrva bhaNe. bakuza ane pratisevanAkuzIla e be jaghanyathI ATha pravacanamAtA ane utkRSTathI nava pUrvo bhaNe. kaSAyakuzIla ane nigraMtho jaghanyathI aSTa pravacanamAtA ane utkRSTathI cauda pUrvo bhaNe. pratisevanAkAra- have pratisevanAne AzrayIne kahevAya che- "pratisevanAzinA tyAdi prANAtipAtanivRtti vagere pAMca ane rAtribhojanavirati e (cha) mULaguNo che. bIjAnA dabANathI mULaguNone seve che. "paramiyo drityAdri" AnI vyAkhyA baLAtkArathI e pramANe che. bIjAothI jyAre baLAtkAra karAyelo prerAyelo thAya che tyAre mULaguNanA bhaMgamAM pravarte che. paraMtu potAnI icchAthI ja nahi. bIjAothI=rAjA AdithI baLAtkAre pravartAvAya che. A pramANe koipaNa eka mULaguNane sevato pulAka thAya che. keTalAko ema kahe che ke- pulAka A pramANe parAbhiyogathI ke baLAtkArathI maithuna ja sevaDAvAya che. (baLAtkAre) prANAtipAta vagere sevato nathI. A vize Agama bIjI rIte ja che- prazna- he bhagavaMta zuM pulAka pratisevaka hoya che ke apratisevaka? uttara- he gautama! pratisevaka hoya apratisevaka na hoya. prazna- jo pratisevaka hoya to mULaguNa pratisevaka che ke uttaraguNa pratisevaka che? uttara- mULaguNa pratisevaka hoya, uttaraguNa pratisevaka paNa hoya. mULaguNane sevato te pAMca mahAvratomAMthI koI eka mahAvratane seve (=mahAvratomAM doSa lagADe) uttaraguNane pratisevato te daza prakAranA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-50 paccakkhANamAMthI koI eka paccakhANane seve, arthAt koI eka paccakakhANamAM doSa lagADe. bakuza- upakaraNa ane zarIra evA bhedathI be prakAre che. upakaraNabakuza te bemAM upakaraNa bakuza vastra-pAtrAdi upakaraNamAM abhiSyakta cittavALo hoya che. abhiqkta cittavALo eTale pratibaddha snehavALo, arthAt sArA vastra-pAtrAdi upakaraNamAM jene saMtoSa utpanna thayo che tevo hoya che. vividha vastra eTale pauMDravardhaka ane kAzAkulakAdi dezonA bhedathI vividha prakAranuM vastra. purikAgaMdhAraka vagere dezonA bhedathI vividha prakAranuM pAtra vagere. vicitra eTale lAla, pILA, sapheda biMdu vagere bhAtathI (DIjhAInathI) bhareluM. mahAdhana eTale mahAmUlyavALuM (mahAkiMmatI.) ityAdi upakaraNone dhAraNa karato hoya. A mAruM che, huM Ano svAmI chuM e pramANe mUcchita thayelo potAnI pAse upakaraNo pUratA hovA chatAM paNa ghaNAM vizeSa prakAranA upakaraNonI kAMkSAvALo hoya che. ("vahuvizeSoparakhAyuvata:") mRdu, daDha, komaLa, ghana (=ghATuM) ane pUrNa, suMdara varNa vagere hoya tevA (vizeSa) upakaraNo meLavavAnI AkAMkSAvALo hoya che. sadA upakaraNone saMskArita karavA dhoLA rAkhavA dazI bAMdhavI, ghaDI karavI, vIMTavuM vagere pravRttimAM rAcyo mAcyo raheto upakaraNabakuza che. zarIrabakuza- zarIrAdimAM Asakta cittavALo vibhUSAne mATe te zarIranuM abhaMjana, udvartana(zarIrane sApha karavAnA padArthothI sApha karavuM.) ane snAnAdikanA prati saMskArane kare che. AvuM karavuM e teno svabhAva hoya che. A zarIrabakuza uttaraguNono bhaMga karanAro hoya che paNa mULaguNonI virAdhanA karato nathI. AgamamAM kahyuM che ke- bakuzamAM pRcchA-gautamasvAmI mahAvIrasvAmIne pUche che ke bakuzo mULaguNa sevI hoya che ke uttaraguNa sevI? he gautama ! bakuza uttaraguNa sevI hoya che, paNa mULaguNa sevanAro hoto nathI. uttaraguNone sevato te daza
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 293 prakAranA paccakkhANamAMthI koi eka paccakkhANanuM pratisevana kare che. pratisevanAkuzIla prANAtipAtanivRtti Adi mULaguNonI virAdhanA nahi karato daza uttaraguNomAM kaMika virAdhanA kare che, paNa sarva virAdhanA karato nathI, arthAt kyAreka doSa lagADe che. ahIM paNa Agama bIjI rIte bhalAmaNa kare che- pratisevanAkuzIlamAM pulAkanI jema jANavuM. kaSAyakuzIla, nigraMtha ane snAtakamAM pratisevanA nathI ja. tIrthadvAra- jenAthI tare(=jenAthI saMsAra sAgara tare) te tIrtha. tIrtha eTale pravacana ke prathama gaNadhara. temAM(=tIrthanI vicAraNAmAM) pulAka vagere zuM koika ja tIrthaMkaranA tIrthamAM hoya che ke badhA ja tIrthaMkaronA tIrthamAM hoya che ? "sarveSAm'' phatyAddi pulAka vagere badhA (nigraMtho) badhA tIrthaMkaronA tIrthamAM hoya che. ttAvAryA tyAdri- keTalAka AcAryo to kahe che ke- pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla sadA tIrthamAM ja hoya. bAkInA kaSAyakuzIla, nigraMtha ane snAtako tIrthamAM hoya che ane marudevI vagere keTalAko atIrthamAM paNa hoya ema saMbhaLAya che. ahIM bIjA Adezane(=matane) AzrayIne ame Agama A pramANe prApta karIe chIe. prazna-- he bhagavaMta ! pulAka zuM tIrthamAM hoya ke atIrthamAM hoya ? uttara- he gautama ! tIrthamAM hoya, atIrthamAM na hoya. e pramANe bakuza ane pratisevanAkuzIlo paNa jANavA. kaSAyakuzIlo tIrthamAM hoya ane atIrthamAM paNa hoya e pramANe nigraMtha ane snAtako paNa jANavA. liMgadvAra- "qhiz2am dvividha" liMga eTale mumukSune oLakhavAnuM cihna. ane te dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAre che. temAM rajoharaNa, muhapatti vagere dravyaliMga che ane jJAna, darzana, cAritra e bhAvaliMga che. bhAvaliMgane AzrayIne pulAka vagere pAMceya bhAvaliMgamAM hoya che. e pramANe dravyaliMgane AzrayIne dravyaliMga hoya ke na paNa hoya. kyAreka rajoharaNAdi hoya kyAreka marudevI AdinI jema na paNa hoya.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-50 lezyAlAra- lezyA zabdano vyutpattithI thato artha pUrve (a.2 sU.6 mAM) kahyo che. paramaRSioe kahelA kramanI prAmANikatAthI pulAkane uttarA(pachInI traNa eTale taijasa, padma, zukla) lezyA hoya che. bakuza ane pratisevanAkuzIlane badhIya vezyAo hoya che. prazna- badhI eTale keTalI? uttara- cha e paNa hoya che. parihAravizuddhi saMyamane prApta thayelA kaSAyakuzIlane A ja traNa(FchellI traNa) hoya che. sUkSmasaMparAya saMyamane prApta thayelA kaSAyakuzIla, nigraMtha ane sayogI snAtaka e traNeyane paNa kevaLa eka zuklalezyA ja hoya che. zailezIne pAmelA ayogI kevalI to niyamA vezyA rahita ja hoya che. upapAtakAra- upapAta eTale utpatti. utpatti eTale ke anya janmanI prApti, arthAt pUrvajanmanA tyAgathI anya sthAnanI prApti. pulAkanI utpatti (maraNa pachI thanAro janma) aDhAra sAgaropamanI utkRSTa sthitivALA sahastrAra (devaloka)mAM thAya che. bakuza ane pratisevanAkuzIlanI utpatti bAvIza sAgaropamanI utkRSTa sthitivALA ayyata (devaloka)mAM thAya che. kaSAyakuzIla ane nigraMthanI utpatti teMtrIsa sAgaropamanI sthitivALA sarvArthasiddha (devaloka)mAM thAya che. pulAkathI mAMDI upazAMta nigraMtha sudhInA badhAya (nigraMtho)nI jaghanyathI pahelA devalokamAM 2 thI 9 palyopamanI sthitivALA devomAM utpatti thAya che. snAtakane to mokSanI ja prApti thAya che. sthAnadvAra- have sthAnadvAra vicArAya che " dhyeyani" rUtyAdri sthAna eTale adhyavasAyasthAna ke saMyamasthAna. adhyavasAyasthAna ane saMyamasthAna e paryAyavAcI zabdo che. temAM jyAM sudhI kaSAya sahita che tyAM sudhI saMklezanI vizuddhi avazya thAya. kSINakaSAya nigraMthane to vizuddhi ja hoya che. saMkleza hoto nathI. temAM sakaSAyane asaMkhya saMyamasthAno hoya che. temAM pahelAM saMyamasthAnanuM paryAyaparimANa
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 sUtra-50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 AgamamAM A kahyuM che- sarva AkAza pradezAgrone sarva AkAza pradezothI anaMtavAra guNatA jeTalI anaMta pradeza saMkhyA thAya teTalA paryAya prathama saMyamasthAna che, arthAt prathama saMyamasthAnonI ATalI saMkhyA hoya che. prazna- ahIM bhAvanA zuM che? have bhASyanI bhAvanA karAya che- pulAkAdi sthAnanuM A nirUpaNa mAtra bhASyanI bhAvanA karavA mATe che. tulya adhyavasAyavALA hovAthI pulAka ane kaSAyakuzIlanA sarva jaghanya sthAno (sarvathI) nIce che. tyArabAda te baMne (pulAka ane kaSAyakuzIla) asaMkhya sthAno sudhI ekI sAthe jAya che tyAra bAda pulAka hIna pariNAmavALo hovAthI aTakI jAya che. tyAra bAda kaSAyakuzIla, pratisevanAkuzIla ane bakuza e traNa ekI sAthe asaMkhya saMyama)sthAno sudhI jAya che, tyAra bAda bakuza aTakI jAya che. tyAra pachI asaMkhya saMyamasthAno sudhI jaine pratisevanAkuzIla aTakI jAya che. tyAra pachI paNa asaMkhyaya saMyamasthAno sudhI jaIne kaSAya kuzIla aTakI jAya che. A pramANe A kaSAyavALA sthAno jANavA. AnI upara(=kaSAyakuzIla sthAna pachI) je sthAne aTakI jAya che te sthAna pachI akaSAya saMyamasthAno Ave che. nigraMtha A akaSAya saMyamasthAnono svIkAra kare che. nirgatha paNa asaMkhya (saMyama)sthAno sudhI jaIne aTakI jAya che. enI upara nigraMthanA saMyamasthAnathI upara jaIne jeNe badhA karmo khapAvI dIdhA che te snAtaka paNa mokSane pAme che. A pulAkAdi sthAnonI saMyama labdhi(=saMyamanA vizuddhi sthAno) uttarottara anaMta guNavALI hoya che e pramANe pUrve bhAvanA karI ja che. (9-50) bhAvAnuvAdakAranI prazasti A pramANe pa.pU. AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjA vaDe zarU karAyelI (ane chaThThA adhyAyanA 23mA sUtramAM vinayasampannatA pada sudhI pUrNa karAyelI) pachI chaThThA adhyAya sudhI AcArya zrI yazobhadrasUri vaDe pUrNa karAyelI ane tyAra pachI(=sAtamA adhyAyathI bAkI rahelI TIkA)
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-50. 296 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 temanA ziSya vaDe pUrNa karAyelI tattvArthAdhigama sUtranI navamA adhyAyanI DupaDupikA nAmanI TIkAno siddhAMta mahodadhi parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama gItArtha parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra gacchasthavira parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paMcasUtra, paMcavastu, paMcAzaka, dharmabiMdu, yogabiMdu, upadezapada, upadezamAlA (puSpamAlA), zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, navapada prakaraNa, yogadaSTi samuccaya, zrAvakadharmavidhiprakaraNa, caityavaMdana mahAbhASya, yatilakSaNa samuccaya, gurutattvavinizcaya, saMbodha prakaraNa, prazamarati prakaraNa, zrAvaka prajJapti Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjakRta gurjara (gujarAtI) bhAvAnuvAda pUrNa thayo.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAgnA laya nAzinI 1 sabhya (romana jIvana jItavAnI jaDIbuTTIo pUjA bhAgane zrI dhavala zrI zaMkhezvara sAhiba sAco bIjAno Azaro kAco SHRI SE KNIG kodha dAvAnaLano dAha tapa karIe bhavajala tarIe AdhyAtmika vikAsanA traNa pagathiyA vidvadvarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjaze kaSAyonA kaTu vipAko manameluM tAM ujaLuM tRSNAnI tijorIne toDo nAnA gokhara zrI tArIkhasurIjI mahArAja ht zrI zrAvakadharmavidhi prakaraNa gujarAtI jAnuDa Shi pUrA thaze zrI kAnajI maraja uparyA ghara vipAko | ahaMkAra ajagarano phUMphADo senAmA Absorberia unke frofs 1 // zrI vItarAgastotra // (jaya gujarAtI bhAvAnuvAda) spenzAsA sudhI mANa vicita pratimA zataka I cttuj*qi =+=2 yu. bocaya zrI rAjyomAM soyA // 3 // // gardama . vAdIcenAla zrIzAMtisUriviracita vaikyAnAthanA (vivaMdana mahAbhA tArI mAyA Q hIrA tuma Age ko navakAra mahAmaMtra sAthe zrI apIen us AdhyAtmika > pragatinA pAMca pagathiyAM prabhuvI nAkhaNIyA dhA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ -zekharasUrIzvarajI mahArAjA Arie kareluM sAhitya sarjana halI dvaSTi tevI sRSTi slisterais e donen la feliat zI vIdzakAto eka zabada auSagha che, eka zabda re vAva bhavabhavanA guru dravyanA upayoga aMge satya mArgadarzana * vRwalkiAInumAna 45 Agamatapa ArAdhavA vidhi WHItA mATe halAmatI itahiM coopiyaa, sAdhano saMgreha saMskRta zabda rUpAvalI prema-guNa-gaMgAmAM snAna karIe nAmAno svAdhIna rakSA , pacIna upekSA yinI, AhArakukSiNI Abhazuddhi mAtA-pitAnI seII parIdIvALI jIbuTTIo cANa mATe AkhA para 2 kapa zAlI nI ghara zrI Pi3UkaraNI IfIsara " mA kI rAjavInara sUrIzvarajI ma. sA pAka mAM thI umarapAti maM miSiIta tarAdhi tatvANadi - pAkinIvALagarhfpANImAM zrIsaMgAthagchatra[I] sirisirivAlakahA 1 kilo baja nI rAjanA zrI saratArAcyIya zrI jinasabhamUhigumphilAmyopAyaniyueH // mAtmaprabodha: / ||shrii paJcAzaka prakaraNam // (yu fthaHT ) samAja kA sImA gulmat shuthareC VPhia/>Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ ejas Printers AHMEDABAD M. 98282 47620