Book Title: Dvadashkulakam
Author(s): Jinvallabhsuri, Jinpalgani
Publisher: Jindattsuri Gyanbhandar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090161/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zrIjinadattasUriprAcInapustakoddhAra-phaNDa granthAGka: 27 ||ahm // zrInavAGgIvRttikArazrImajjinaabhayadevasUrizipyazrImajjinavallabhasUriviracitam / dvAdaza-kulakam / zrImajinapatisUrizidhyapravarapaNDitApAcyAyatrImajinapAlagaNikRtavivaraNasametam / jainAcAryazrImajinakRpAcandrasUrIzcaNAm sadupadezena suratanivAsI jahverI-kalyANacanda putra premacandasya-dharmapakSI "ratanavena" mAjhyA dravyasAhAyyena prakAzaka-zrIjinadacasUri-jJAnabhaMDAra, muMbaI-mahAvIrasvAmimaMdira // idaM pustakaM jainAcAryazrImajinakRpAcandrasUrIzvarANAM ziSyeNa pravartakamunisukhasAgareNa saMzodhitam / vikramasUpasya saMvat 199.. sana 1954. pratayA 750 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Published by Japeri Vulchand Hirachand Bhagat, for Jinadattanoori Joan Bhsodas, Mahareer Swami's Temple, Pydauny, Bonibay. Printed by Ramckardrs Tesr Shedge, at the Nirraya Sagar Press, 26-28, Kobhat Lane, Bombay. .. .. pustakaprAptisthAnam .. 1 kalyANa mucana mu. pAlItANA. 2 mahAvIra svAmIna derAsara pAyadhunI. mu. muMbaI. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prstaavnaa| ---camers-- zrIdAnAvidhamaikaniSThAH paropakaraNazIlA mokSAbhilASiNo mahAzayAH ! suviditametad heyopAdeyadharmAdharmAdaraNIyAnAdaraNIyatattvAtattvAdivivekanipuNAnAM viduSAM, yaduta AdhivyAdhyupAdhyAtmakatrividhatApAbhitaptAnAmasumatA nirantaraduHkhaikapUrNe caturgatirUpasaMsAramarupaye bhramatAM vinA nivRti nAsti nivRttiH / sA ca jJAnakriyAbhyAmeva / te ca vItarAgavANyaiva / sA ca caturvidhA dravyAnuyogagaNitAnuyogacara| NakaraNAnuyogadharmakathAnuyogabhedAt / ayaM ca granthazcaraNakaraNAnuyogAntarvartI sarvaviratadezaviratasamyaktvavanmArgAnusAryAdisarvasanmArgagAmihitakaraH zrInavAnavRttikArazrImabhayadevasUrIzvarapaTTasuvarNazailabhAskara-zrIjinavallabhasUribhirmathito nAnAprakArachandaHsamalavRto dharmopadezavairAgyarasataraGgataraGgiNIsamo dvAdazakulakanAmA / sUripAdAzceme kadA maratAvanImalacakaH? ke teSAM guravaH ? kiM cAdhItaM taH 1 ityAdi jijJAsAyo vistRtatacaritArthanA vi | 1295 varSe sumatigaNiviracitA gaNadharasArdhazatakavRhadattirvilokanIyA / ttsNkssepshvaaym| AsikAbhidhAnadurganivAsI caityavAsI kUrcapurIyo jinezvarAcArya AsIt / tatrayAH zrAvakaputrA bahavastanmaThe'paThan / teSu ca 5 kazcinmRtapitRko mAtRvatsalo jinavallabhanAmA zrAddhaputro'tIva buddhimAnAsIt / taM nipuNaM bhAgyavantaM zAsanoddIpaka bhAvinaM vilokya | tanmAtaraM sAmadAnAbhyAM prabodhya ziSyatayA sa gRhItaH / vyAkaraNakAvyacchando'laGkAranATakajyotirmatavAdyazeSavidyAnipuNaM kRtvA taM siddhAntAmyayanAya zrIpattane sthitAnAM zrIabhayadevasUrINAM pArthe praiSIt |suuripaadaishc yogyatA jhAlyA sarvo'pi siddhAnto'bhyApitaH / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza km| 2 // evaM suvasiddhAntavAcanaH siddhAnnokiyAsamyayamuddhAvanamAvasaH samavigatasasphUrtijyotiSaH syuH samIpe manAva cchati, tadA madhubhirabhihitam 'basa ! siddhAntokasAdhusamAcArasvAtyayasto'pi tvayAnagato'stadanusAreNa yathA sevA viSeyam / zrIjinabalabhagaNinA pAkkornipatya bhASitam- 'yathA zrIpUjyapAdA AjJApayanti tathaiva nizcitaM pravartiSye' iti / tato'sau khamaksa mIpe bandhuM vRtaH, so mAjhyA AsikAdurgAdarvA krozatraye sthitaH / tatra kacitpuruSaM preSya guruM svamitAsvam / zuru 'kimiti so'ba nAgavaH' iti vitarkayan sarvalokavasaddita: samAjAtaH saMmukhaM gatvA tenApi vanditaH / kuzalavArtA jAtA / guruNA pRSTaM - 'kimiti tvaM nAgAH' ? kenyAbhihitam- 'bhagavan ! gurumukhAjinavacanAmRtaM pIlyA kathamanunA durgatimukrAvAtmanA samupavipAzaM caityavAsaM dise? taruNa bhaNitam 'bho jinavallabha ! mayedaM cintitamAsIt yatubhyaM khapadaM dattvA tvayi khagamanAnekurA AjakA dicintAM nivezya svayaM kurupArzve vasatibhArgamaGgIkariSye' / tato jinatramApisa vikakharabajAravindeva - kyU- 'bhagavan! matIya omanasetU, vivekasya dIdameva phalaM yad heyaparityAgeopAdeyamupAdIyate / varhi sasakameva sugurusamIpe gamyate / iruNA IvaniHvastra pratyapAdi yahuta- 'vatsa ! IsI viHsvatA nAstyasmAkaM yathA cintAkaraNasamartha puruSaM vinA sagacvadevagRhavATikAvicintAM tyA suguruSArthe vasacivAsamaGgIkurmahe, avazyaM bhavatA vidhAtavyaM vasativasanam / zrIjinavabhagaNi:- 'samvan! evam / vopAsikA saMghaH / zrIjinavaGabhagaNirapi tatsaMmatyA zrIpattane vijahAra | zrImadabhamadevasUripAdA vanditAH zrINitAJca / sUrayaH svapadayogyaM taM jAnAnA api kasyApyame na kavitavandaH / yato devagRha nivAsiziSya iti sammataM na bhaviSyatIti / tato gacchAdhArakaH zrIvardhamAnAcAryaH 2 prastAkeM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svapake nivezivaH, ekAnte punaH prasatracandrAcAryo bhaNitaH 'madIyapade bhavyalane jinavabhagaNiH sthApanIya' ikhi / tato devalokaM gatAH zrImadabhayadevasUrayaH / tato jinavallabhAgamigurjarasme phATAdiSu vihRtavAn / te ca sarve'pi dezAH prAyaJcaityanivAsyAcAryairyAptA, sarvo'pi lokastadvAsika pava tena saddhyAnasavanuSThAnasadvivAsamupadezAvinA bhAvijJAnaprabhAvAvinA ca pratibodhya vasavivAsamavAnurAgIkRtaH / citrakutaturmAsikajilAkkAH ! aya AzvinamAsasya kRSNatrayodazyAM zrImahAvIra devagarbhApahArakalyANakaM samAgatam paMcAhattare dutmA sAkSaNA parinibbuDe" iti prakaTAzaraireva siddhAnte pratipAdanAt / tato'tra dine devavandanA kAryA, sA ca vidhile kartavya satu maMtra nAsti, yoga vaisasineme gatvA yadi devA bandhante vadA zobhanaM bhavati" / zrAvakerutam -'bhagavan ! yad yuSmAkaM saMparka khat kriyate' / tato gurusahitAH sarve zrAvakA gRhItanirmalapUjopakaraNA devagRhe gantuM pravRttAH prAptAya tatra tatra sthitayA''ryikA mAtapravizApUrvakaM teSAM praveza niSiddhaH / tadprItikaM jJAtvA pUjyA nivRtya svasthAnaM gavAH / tataH zrAvakANAM vacanena ekasya zrAkasa gRhopari catuvaiizatikaM devavandanAdi sarva dharmakArya kRtam / kepitu caramatIrthakara patha kasyANakAnmeva satyante yathA- "paMca ityucare" ityatra nakSatrasAmyAda, garbhApahAro madhye gaNita pa kalyANakAni tu "sAiNA parivinduDe" ityanena saha pazcaiva iti vatu cintanIyameva puTapramANAbhAvAt / tathA ca "paMcahattare" ilAdi vacanasvAnyathA vyAkhyAnAt / paMcahattareva vyAkhyA-khAducaradizi varttamAnatvAt hakha uttaro yAsAM kA, khopalakSitA vA uttarA hastottarA utta dr Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAva ALESAKAASLAUGAI SEOUL raphalgunyaH, vahuvacanaM phalgunIzabdasya prAyo bahuvacanAntaprayogAt , yathA--"siMhasumamadhA pUrvAphAlgunyaH pAda uttarANAM pa" ityAdI prAyo grahaNAt kacin hAribhanyAdau 'hastottarAyAm' iti darzane'pi na vyAmohaH / yattu kazcit-'bahuvacana bahukalyANakApekSaM tadupeMkSaNIyameva, prati phalgunImekaikahastamapekSya hastA uttarA yAsAmiti vigRhya bahubrIdyApatterityAdi / ..... ............ .... | atreyaM khaNDanaprakiyA-pUrve yadbhavatotaM 'bahuvacanaM phalgunIzabadasya prAyo bahuvacanAntaprayogAditi', tadayuktam , zabdAnuzAsane pANininA dvitve vikalpena bahutvAbhidhAnAt prAyograhaNaM zabdAnuzAsanAnAmazavabhava saba dhotayAte / ImAcAryeNApi-philgunI yonidevatA | iti pAThavyAkhyAyAM nAmamAlAvRttAyuktaM / yadbAcaspatiH- pUrvaphalgunI yonidevatA' / zAbdikAstu 'pUrvaphalgunyau pUrvaphalgunya' iti / |manyante, "phalgunI proSTapadasya meM" (siddhahe02--2-123) iti dvitvasya vA bahutva vidhAnAt , tathA ca utsUtram-'asmado dvayozca' | iti titvamanuvartate, phalgunI proSThapadAnAM ca nakSatre, cakAraH dvayoranukarSaNArthaH phalgunyodvayoH proSThapadayozca dvayornakSatre bahuvacanamanyataramA bhavati, kadA pUrve phalgunyau, kadA pUrvAH phalgunyaH, kadA pUrva proSThapade, kadA pUrvAH proSThapadA iti / yattu kazcit bahuvacanaM bahu| kalyANaketyAdi tadapyanavabodhAvirbhAvakaM, bahuvacanaM bahukalyANakApekSaM, idameva ghaTate dvitve'pi bahutvamastIti udyavacchedAya, sadvyava-16 cchedakasya paJcati padasya paJcAnanavajAgarUkatvAt , 'pazvasu kalyANakeSu hasta uttaro yAsAM hastottarA utraphalgunya ityuktaM kalpAvarau kulamaNDanasUribhiH / tathA pratiphalgunImekaikahastamapekSya hastA uttarA yAsAmiti vigRhya bahubrIDApatteH iti bhavadIyapAThe pratiphalgunImityapapAThaH, bhavati ca pratiphalgunIti avyayIbhAvAt atirivat iti / arthApekSayA tvayaM doSa:-ekaikaM hastamapekSya hastA | uttarA yAsAmityuktaM, tatrAnyapadArthabahutve ki samasyamAnapadAnAmapi bahutvaM nyAyyaM ? yena hassA utarA yAsAmityucyeta 1 evaM ca citrA 4 - - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gauryeSAmiti samAse ekagosvAmitve'nyapadArthApeznayA citrA gAva iti prasaktaM syAt / tathA'vadhimato bahutve kimavagherapi bahutvena bhAvyaM ? sAbutarakhA dizi utaraphalmImA vidyamAnatvena kiM hastasyApi bahutvaM ghaTamAna ? dhruvAd dhovyeNa tattaddigAyupalakSitamandirAdivastuvRndaM vartata iti kiM mandirAvivastubAhulye dhruvasthApi bAhulya kenacin parikalAyena ? tato naivaMvidho vigrahAzliSTo vigrahakArI bahuprIhiradayamAsAdayediti phutastadApativipattiH iti / vathA catuNoM cyavanAdInAM kalyANakatvaM garbhApahArasya neti kuta upalabdhiH ? paMcahastotro bhagavAnamUt' iti kathanAt, mavanaM tu sarvatrApi samAnameva, yadi catvAri kalyANakAni tadA bhavato'niSTo'pyayaM garbhApahAraH kalyANakatvena samApatita ca, 'sabhiyogaziSTAnAmanyatarApAye ubhayorapyabhAva eva' iti mahAbhAcyokteH yadi garbhApahArasyAkalyANakatvaM tadA tanmimitatvAcadanyeSA caturNAmapyeSAmakalyANako balAdAyAtam / api ca yadyAzcaryabhUtatvena na manyase garbhApahAre kalyANakAvaM tadi mallisvAmino'pi strItve tIrthakRttvaM na svIkaraNIyam AzAmbarabat , tatrANyAzcaryabhUtatvasya samAnatvAt , taducchede ca tava garbhasrAveNeva galitA tamadhikasya paJcakakalyANakavyavasthA / tathA bhavaturuNA kulamaNDanAcAryeNApi samaM bhavato virodho dunirodhaH samApanaH, tena hi pazcAnAmapi kalyANakatvaM strIcake tvayA ca pratiSidhyate, aho ! guruziSyayorvayaM pAraMparyam / atha garbhApahAre cyavanAdivastucatuSkavat kalyANakatvavyavasthApikAmane kalAvasaMmatiM darzayAma:-pacanazAnakoze tApapustikAyAM candrakule zrIzIlabhadrasUritacchiSyadharmaghoSasUritacchiSyayazobhadrasUritacchiSya senagaNitacchiSyapRthvIcandramarikate paryuSaNAkApaTippanake hasta uttaro yAsa tA:, bahuvacanaM bahukalyANakApekSaM, yogazcandreNa saha nyA" // 1 // tathA zrIvinayentusUriNA zrIparyuSaNAkalpAdhyayananiruke zrIvikramAt tasvaguNendu (1325) varSanirmite-ti | le vi tasmin kAle. yA pUrvatIrthakara zrIvIrasma vyavanAviheturzAtaH kadhitazca yasmin samaye tIrthakara vyavati sa paba samaya ucyate, Reality Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sAdara- vyApArakiravAyA, saH ame momi, kyA hakha rasse mAMgA imbosya vacarasagunyaH, bahujana satyApana ptaavnoN| viyova namAnasamanniH janma bana ke cAmavan nirmita saam|2|| nA mAnunaskanvaramAdhyayanale / de samaya ko bhAvanA sammAniyA sematikArahi ya magavato padamANamAmiyo cabAnAdI udaM madhUna gralo pAda vikoI sAgariyo va maMgaLa paM ne mamae di, TAmInaH mamaH, mamadina kAlaH, sammazyakAmdo pasa bisesamAlosa mohallasa vAmamoracudAmeM gamaya paduka banyono asitAyo ityunagayo uttaraphAguNI zo nahIpakne niyama bamAnassAninaH paJcAyaco damaH zravamayademUrimiH pazava bhyAmprati jAmI, jayAdi... senAniniya ninimmye viSNevA // 36 // zaMkAmpamApi, varSamAnammeva RSanAdInAmapi vartamAnAvasapibhImaratApazyA, ekamevara vIthe, varSamAmsada majanajadIkIyasvasAmAnya niyanisAvamae mAtAni, musmAtyA vivastayeti / sanveva samAdivinayati aMbUdI sarakamyAmiviyA maveva savAravAnA sarveravAnya, va yAnyevara patesamasyAmavamarpiNyA anyeva ca vyatyayenotsarpiNyAmpIti mAcArya "paMca kAmAlA samvesi biNa niyayeNa" ina, niyamavighAyakaM vAca manyeva na nyUnAdIni nyUnatvasvAsamAnatvAt ,nacyuyAya pAna dIkSA, na ca tIryako dIyAmapratipanana kevalaM, na ra udayAve mukti, isako nyUnatvAmAve niyamaH, bAklei nilaye adhi, mAyAvalokyamAnatvAsa, yatra vIrasma yache kalyANake vizeSarUpe vidyamAne'pi pacakalyANakapratipAdanaM tadanidezasamasAmapAzanAnidezayoti / yatha zrIpaJcamAhe-jati maMte ! sake deviMda dezamA aba mahikIma aba eka vimbiyA mate ! reSidevarAyA ke mahIDIpa? heva ti" atra vaM vaivadhi, anera yati RmsapAnavavyA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mIzAnendraprakarNa sUcitaM, tathApi vizeSo'sti sa cAyam - "seNaM aTThAvIsAe vimAnavAsaya sasANaM asIe sAmANiyasAdassINaM jAva cahUM asIINaM Ayarakkhadeva sAissINaM ti" / yathA vA sthAnAGke - pazbrahatyuttaro vIro' ityuktyA kiM svAtI vIranirvANakalyANakAbhAvaH pratipAditaH ? ki svekaika nakSatrotpannapaJca paJcakalyANaka pratipAdanAdhikArAt sadapi SaSThaM vIra nirvRti kalyANakaM noktaM, tadvatrApi na doSaH // 3 // tathA saMdevighauSadhyAM zrIjinaprabharikRtAyAm- " paJcasu cyavanagarbhApahArajanmadIkSA jJAnakalyANakeSu hastottarA yasya sa tathA // 4 // tathA kulamaNDana sUrikRt kalpAtracUro- "paccasu kalyANakeSu hasta uttaro yAsAM hastocarA uttaraphalgunyaH / / 5 / / tathA zrIsthAnAne paJcamasthAne prathamodezake - "paramamarasa ciMtA mUlo uNa hoi puraphadaMtassa / pubAI te AsAtA sItalassa uttara vimalassa bhaddakyA / / 1 // kavitA anaMtajiNo cusoM dhammassa saMtiNo bharaNI / keyussa kaMtitAo ararasa taha revatIto ya // 2 // munisuvyastra savaNo AsiNi NamiNo yanemi cittA / pAsassa vikhAMdA va paMca va hAtase voro // 3 // samaNe bhagavaM mahAvIre patyuttare hotyA, taM jahA- ityuttarAhiM cue, 'vahattA gandhaMbate, hattarAhiM gabhAo ganmaM sAharie, hatthuttarAhiM jAe, hatthuttarAhiM muMDe bhAvattA jAna pavvaie, hatthuttarAhiM aNate aNucare jAva phevaramANe samuppapaNe" / atra garbhApadArasyAnyacatuSkasa matoddezena kalyANakatvaM svata eva nirvyUDham // 4 // yatra kecitpratipAdayanti - prathamatIrthakarasya uttarApAdAsu jaMbUdvIpasyAM rAjyAbhiSeka uktaH so'pi kalyANaka kenAstu, maivam, tasva mAvidhyora nukatvAt kasminmAse kasmin (kasyAM ) tithAvArAdhanaM kurmaH ? garbhApahAre va Avazyaka niryuko mAsatithi nakSatrANAmukatvAdAdhanaM karate / anyazva rAjyAbhiSekasya kalyANakatvaM yadi vyAttadA pazcotarASADhA vastUnAmeSAsuktatvAt sthAnAGke kimiti paJcamasthAna ke sAdika kanakSatre'smA'pi pratipAdanaM vAkAri samAnayogakSematvAt ? / tathA'nyeSAmapi sIkRta rAjyAbhiSeka ukto'sti paraM na kalyA PL Callant Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 5 // Nakatvena nyagAdi / jaMbUdvIpaprajJasyAmayaM pATha:-" usame NaM arahA paMca uttarA abhI chaDe hotyA, taM jahA -- uttarAsADhAhiM cupa, calAgarbhavate, uttarAsAdAhiM jAe, uttarAsAdAhiM rAyAbhiseyapatto, uttarAsAdAhiM muMDe bhavittA agAyao aNagAriyaM phalaie, usarAsADhA anaMte jAtra samuppaNNe, abhIraNA prininkue"| tathA AgamikazrIjayatilakasUriviracite samyaktvasaMbhavanAni mahAkAvye sulasAcarite samyaktvaparIkSaNanAtri paThThe sarge - " siddhArtha rAjAGgajadevarAja ! kalyANakaiH Sadbhiriti stutastvam / tathA vivedyAntaravairidhaTuM yathA jayAmyAzu tava prasAdAt // 50 // iti stutvA jinAdhIzaM triH praNamyAmbaDo muniH / vismitAmya sabhA (mA) sIno 'zrapIttaddharma dezanAm // 2 // " iti // 7 // tathA zrIjinadacasUribhirapyuktam- "gabhApahArakalANagaM pi na hu hoi vIrassa" ityutsUtram / tathA saGghaTTahadvRttau - "kSudrANAM liGginAmAcIrNAni siddhAntoktamapi zrImahAvIrasya SaSThaM garbhApahArakalyANakaM unnamIyatvAna kartavyam ityAdikA bhacaNAH iti / tadevaM siddhAntapakSamurarIkRtyApi tatpratikSepAyodyacchan satAM kathaM nopaddAsyadAM yAsi 1 // ityalamati vistareNa / / tato vidhicaityAbhAve sIdataH zrAvakAn chAtrA gurubhiH "jinamavanaM jinavimbaM, jinapUjAM jinamataM ca yaH kuryAt / tasya narAmaraziva sukha-phalAni karapalasthAni // 1 // " ityAdi dezanAyAmupadiSTam / tataH zrAvakairvicicaiyadvayaM nirmApitamityAdi sadupadezena, anAgatajJAnena, samasyApUryAdyanekavidhazaktyA caibhirgurubhiH brAhmaNAdayo'pi vazamAnItAH, dhArAnagaryAM ca naravarga nRpArasammAnaM prAptaH, vidhivatyasthApanA'pi sthAne sthAne kAritA / krameNa 8 prastAvanI | // 50 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadbhayadevasUripadaM sUripadena vibhUSya zAsanoddIptikarA : ime zrIjinavallabhasUrayaH vi0 saM0 1967 kArtika kRSNadvAdazyAM rajanIcaramayA parameSThimaparAvartanaM kurvantaH caturthadevalokaM prAptAH / pUjyapAdairebhiH sukSmArthasiddhAnta- vicArasAraSaDazIti- sArdhazatakAkhyakarmagrantha - piNDavizuddhi - pauSadhavidhi - pratikramaNasAmAcArI saGghadRka-dharmazikSA - prazrottarazataka-zRGgArazataka - nAnAprakAra vicitracitra kAvyasAra - zatasaM dayastutistotrAdimanyA prathitA vilokyante'dhunA'pi / ( asya vivaraNasyAdAvante caitatsaMkSipta caritasya bIjaM vivaraNakartA pradarzitam ) vivaraNakartArazvAsya manthasya zrIjinapAlopAdhyAyapAdAH kadA janmadIkSAdi prApnuvanniti samyanna jJAyate, parantu etadvivaraNa se 1293 varSe kRtamiti etatprazastrigatasaptamazlokAtU spaSTaM jJAyate teSAM sattAkALaH / tathA etatkulakakartRzrIjinavallabhasUripaTTadhara ziSya zrIjinadattasUristatpaTTadharaziSya zrIjinacandrasUristatpaTTadharaziSya zrIjinapatisureH ziSyaH zrIjinapAlopAdhyAyaH zrImajinezvarasUre: zrIjinacandrasUripaTTadharasya vAkyAdidaM vivaraNaM cakAreti spaSTametatprazasto / kiM cAsya kRtikramo'pabhraMzakAvyatrayI bhUmikAyAmitthaM likhita: vi0 saM0 1262 varSe SaTsthAnakavRttiH / sanatkumAracakricaritaM saTIka mahAkAvyam / vi0 [saM0 1292 varSe upadezarasAyanavikaraNam / vi0 saM0 1293 varSe dvAdazakulakavivaraNam / vi0 saM0 1293 varSe paJjaliGgI vivaraNaTippanam / vi0 saM0 1294 varSe carcarIvivaraNam / ajJAtaracanAsamayaM svatavicArabhASyAdi / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaza phulkm| // 6 // SEASESSA ityAdi upAbhyAyapAdAnAmeSAM kinidhika paritamapabhraMzakAvyatrayImUmikAyaryA ezyate iti tArthabhistavilokyam / prastAvanA ayaM pranyo dharmajijJAsUnAmupayuktataro'prasiddhazceti zrIkharataragaNanAyaka zrIjinakapAcandrasUrIzvaropadezAmRtadhArAdhautacittayA gurjaravezama-18 paNasUryapuraSAstavya aherI premacandrabhAvasya dharmapalyA zrImatyA "ratanayana' nAmadheyayA svaparopakArArtha ktena dravyasAhAyyena mudrApitaH / asya ca mudraNAvasare vIkA merasyazrIjinakapAcandrasUrijhAnabhANDArA pUjyapravartakanIkAntivijayaprasAdena pATIpArzvanAthajJAnabhANDApArA, mahopAdhyAyazrIdeSa vijayagaNizAkhAgArAt prApta likhitapratayatisaH zuddhiviSaya upayuktatarA jAvA, ataH pratisAhAyyakAriNAmiva mahAtmanya mahophphAro bhnyo| assa granthasya guphazodhane asmat guruvaryamavarSaka muni sukhasAgara mahArAjema atiparizrameNa tathA ca bhAvanagaranivAti zrIjainadharmakaabaaji ki saajaa bikssaahikiir gukhi (nyjibiidbaajnysaabysthtaakaay' alp alp kintu puruss tatra vikarmihAtyakSiA dhamAyane samyaka saMzodha sApanIyA vayaM yaso ditIyAvRttisamaye vadviSaye atyane iti prArthayate-- viduSAM yazaMvadaH bhI jinakapAcandrasUrIzvaracaraNamarojamApavartaka mIsukhasAgaraziSyANuH mAsAgaze muniH bi saM. 1990 mArgakapakramI. pAlIvAnagAre. SEBEEXXXX Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvA0ku0 2 viSayaH 1 maGgalAcaraNam / mUlagranthakartuH paricayaH pravaradharmopadeza prastAvanAprakhyaM prathama kulakam 2 samyagjJAnapUrvakaM jIvita-dhanAdInAM caJcalatvakhyApakaM guNavasvabhavanopadezakaM ca dvitIyaM kulakam 3 yauvanAdisAMsArika bhAvAnAM sopamAnamanityatvakhyAparka tRtIyaM kulakam 4 manuSyatvAdInAM durlabhatvadarzakam apramAdopadezakaM ... caturtha kulakam 5 guNasthAnaprAtyaprAptikhyApakaM paJcamaM kulakam 6 lakSmyAdimamatva parihArapurassaraM dharmazraddhAbhidhA yakaM paThThe kulakam ... *** *** ... viSayAnukramaNikA / -ec000000 pATha: 1-13 14-22 22-35 36-43 43-56 56-58 11 viSayaH 7 dharmasAmagryA durlabhatvadarzakaM saptamaM kulakam ... 8 midhyAtva-kaSAyAdInAM svarUpam phalam tattyAge cA'pramattatopadezakamaSTamaM kulakam 9 sanmArganiSThatvopadezakaM navamaM kulakam 10 kAmAcAntaravairidamanopadezakaM dazamaM kulakam ... 11 krodhAdyantaraGgazatru parihAropadezakam ekAdarza kulakam ... 12 paryantopadezakhyApakaM dvAdazaM kulakam 13 prazastiH Dire ... *** ... *** patrAH 58-62 62-72 73-89 90-96 96-100 100-107 107-108 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0ku0 1 | arham // zrInavAGgIvRttikAra zrImajjina- abhayadevasUriziSya - zrImajjinavallabha sUriviracitam dvAdazakulakam. zrImajinapatisUriziSya - pravarapaNDita zrImajinapAlakRtavivaraNasametam / prathamakulakam / nRtyannAnAvilAsoddhuravibudhatradhUsatkaTAkSacchaTAbhiH zvetAbhiH zvetimAnaM stavakitamabhajan nUnamaGgaM samagram / zrImajjanmAbhiSeke suragirizikhare yasya lokabandhoH, sa zrIcandraprabhAkhyo jinapatirasamazreya se baH sadA stAt // 1 // zrImaccAndrakulAmbaraikataraNeH zrIvarddhamAnaprabhoH, ziSyaH sUrijinezvaro mativacaHprAgalbhyavAcaspatiH / AsId durlabharAjarAjasadasi prakhyApitAgAravad, - vezmAvasthitirAgamajJasumunivAtasya zuddhAtmanaH // 2 // tasmAdabhUnnavanavAGgavivRttivedhA, medhAnidhestanutaro jinacandrasUreH / saMsthApitAnupamadhAmajinendrapArzvaH, zrIstambhane puravare'bhayadevasUriH // 3 // 1 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakam / // 1 // arthAnAmUhate smAtigahanaracanAgUDhatAbhAji vRtte 'zItiM yuktAM caturbhizcaturataramatiryaH suvidyAnidhAnam / droNAcAryapradhAnaH stuta iti muditaiH pattane saMghamukhyainUnaM dhAtrA dharitryAM pravacanatilakaH kautukAn nirmame'sau // 4 // tathA ca tadutiH // AcAryAH pratisajha santi mahimA yeSAmapi prAkRtairmAtuM nAdhyavasIyate sucaritairyeSAM pavitraM jagat / ekenApi guNena kintu jagati prajJAdhanAH sAMprataM, yo dhatte'bhayadevamUrisamatAM so'smAkamAvedyatAm // 5 // tasya khyAtiM nizamya zrutanikaSanidhegautamasyeva dUrAt puryAH zrIAzikAyAH prabararajatakRttvena kaJccolavaSaH / evaM vikhyAtakIrttiH sitapaTavRSabhaH prapayat svaM vineyaM, travidyaM zAntadAntaM nizamanavidhaye'thAgamaccAsya pArzve // 6 // ziSyo'tha sa zrIjinavallabhAkhyazcaityAsinaH sUrijinezvarasya / prApya prasanno'bhayadevasUriM, tato'grahIjjJAna caritracarthyAm // 7 // zubhagurupadasevAvAvasiddhAntasArAvagati galita caityAbA samithyAtvabhAvaH / gRhigRhavasatiM sa svIcakArAtizuddhyA, suvihitapadavIvad gADhasaMvegaraGgaH // 8 // tathAsya saMvignaziromaNerabhUnmanaH prasanaM sakaleSu jantuSu / jinAnukRtyA bhuvanaM vibodhayan, yathA na zazrAma mahAmanAH svayam // 9 // dharmopadezakulakAGkitasAralekhaiH, zrAddhena bandhuradhiyA gaNadevanAnA / 1 AcAyairatikovideza iti pAThAntaram / 2 prathamakulakam / 1 // 1 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyodhayat sakalavAgaDadezaloka. sUryo'ruNena kamala kiraNariva svaH // 10 // tAni dvAdaza vistRtAni kulakAnyambhodhivad durgamAnyatyantaM ca gabhIrabhUrisupadAnyunnidratAryANi ca / vyAkhyAtuM ya upakramaH kRzadhiyA'pyAdhIyate mAze-nAroda tadamartyazailazikharaM prAgalbhyataH pnggunaa||11|| evaM zrIjinavallabhasya sugurozcAritricUDAmaNebhavyamANi vivodhane rasikatAM vIkSyAmRtAM zAzvatIm / AdezAd guNavinnabAGgAvivRtiprastAvakasyAdarAt , prAdAt sUripadaM mudazcitavapuH zrIdevabhadraH prabhuH // 12 // iha hi saMprati viziSTajJAnavarapuruSasaMpArkodyotAbhAvena bhavyajanAnAmapi apagatasamyagdarzanavivekavilocanAnAM bhagavAn kAruNyarasapAthonidhiH zrImattIrthAdhipopadiSTazrutanikaSAvagamapravartitasamyaksAravidhiH samastavidyAnitambinIcumbitavadanAravindaH samabhinanditasatkavikovidavAdivRndaH zrImajjinavallabhasUrimunivaraH, tadupacikIrSayA vivekalocanonmIlakarasAyanAJjanazalAkAmakhyAni dvAdazakulakAni AvizcakAra / teSAmapi pravaradharmopadezaprastAvanAprakhyamAdyakulakamArabhamANaH saprazaMsaM ca vineyA dharme upadeSTavyA iti ziSTasamAcAraM satyApayan teSAM sakalaguNopetatvenopadezAviSayatAmAzaya sAdhusamAcAramAtratvena upadizyata iti upadarzayan prathamavRttamAha kulappasUyANa guNAlayANaM, tumhANa dhamme sayamujjayANaM / ....... nattheva kiMcI uvadesaNija, tahAvi kapputti bhaNAmi kiMci // 1 // .... / 2 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 2 // vyAkhyA - kulaprasUtAdisamasta vizeSaNayuktAnAM yuSmAkaM nAstyeva upadeSTavyaM kiMcit, tathApi 'kalpa', iti kRtvA kiMcid bhaNAmi iti sambandhaH / tatra kulaM paitRkaM tatra prasUtA jAtAH kulaprasUtA - steSAm / te'pi kecid nirguNA eva syuH, tathA ca te'pi upadeSTavyA bhaviSyanti ityata Aha- 'guNAlayAnAmiti', guNAH sAmAnyavizeSarUpA dharmmAH, dayAdAkSiNyagAMbhIryAkauryAdayaH samyaktva deza viratyAdayazca tatra sAmAnyaguNAstAvadevam- "dhammarayaNassa jogo, akkhuddo rUpatraM pagaisomo / loyappio akUro, bhIrU asaDho sadakkhinno // 1 // lajjAluo dayAlU, majjhattho somadiTThi guNarAgI / sakkahasapakkhajutto, sudIhadaMsI visesanna ||2|| buDANugo viNIo, kayannuo para hiyatthakArI ya / taha ceva laddhalakkho, igavIsaguNo bhave saho || 3 ||" vizeSaguNAstu evam - "sammattaM gurubhaktI desajaittaM carittarAgo ya / veyAvacaM gurudevayANamee visesaguNA " // 1 // eteSAmAlayA AzrayAsteSAm / 'tumhANaMti' yuSmAkamiti upadezabodhyatvena sarvadAntaHkaraNe vivarttamAnAnAM sAkSAdanupAttAnAmaSi zrAvakANAM grahaNam / sarvatra cAtra caturthyarthe SaSThI / guNavanto'pi kecit pramAdAdinA na dharme samudyamabhAjo bhaviSyanti ityata Aha- 'dharme' saMpUrNa zrAvakasamAcAre vItarAgasaparyA sAmAyikAvazya kAdau 'svayameva' paropadezAdikaM vinApi samudyatAnAmudyamaparANAm / tathA caivaMvidhAnAM kimupadezyam, upadezyasyArthasya svayameva vidhAnAditi abhiprAyavAnAha - 'nAstyeva' na vidyata eva 'kiMcit' svalpamapi kAryamupadezyaM, nAstyeveti evakAreNa sarvathA upadezaviSayatA'bhAvamAha / upadarzanIyamiti pAThapakSe tu vacanena kriyayA vA na darzanIyamasti / nanu kimarthaM tarhi tavApi tadupadeze pravRttirityata Aha 'tathApIti' atra yadyapi iti zeSaH, tatazca yadyapi evaM sarvathApyupadezapravRttirasamIcInaiva teSu tathApi 'kalpa iti' samAcAra iti / sAdhUnAM hi ayaM 4 prathama kulakam / // 2 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAro yaduta sAdhubhiH zrAddhebhya upadezo deya eva, tIrthakaraiH samavasRtI dharmavyAkhyAnaprastAvanenAsyArthasya smrthnaat| 'bhaNAmi' pratipAdayAmi kiMcit svalpamapi, bahupratipAdanasya zatsyabhAvena pratipAdyajanAvadhAraNasAmarthyAbhAvena ca nairarthakyAditi vRttaarthH||1|| atha vRttacatuSTayena dharmopadezapIThamAracayanneva kulaprasUtatvAdivizeSaNatritayamAviSkurvanAha durlabhamAimmi naracamuttaM, tato vi khittaM jiNadhammajuttaM / tahiM pi jAI kularUvamAra-mArumAbuddhI savaNuggaho ya // 2 // eyaM ca tumbhehiM suciNNapuNNa-panbhAralabbha lahiUNa savvaM / pavajiUNaM ca sivikkaheDaM, devaM jirNidaM jiyarAgadosaM // 3 // nirAsave pAvakalaMkamukke, tiguttigutte amame amohe / susAhuNo dhammagurU sarittA, nAuM ca sammaM jiNadhammatattaM // 4 // mattaloyANa virUvarUvaM, daSNa ciI kupahaTThiyANaM / mogAmi pi na vemaNassa, pamattayo vAdi kahiMci kiyA // 5 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama dvAdazakulakam / vyAkhyA-'durlabhaM' duSprApamAdau zeSakSetrAdyapekSayA prathama 'naratvaM' mAnuSatvam 'ukta' pratipAdita siddhAnte gaNadharAdi-18 bhiriti gamyate / tato'pi 'kSetraM' varSa durlabhamityatrApi yojyaM, kI zamityata Aha-jinadharmayukta', tIrthakRtpraNItasanmA- kulakam / |gasahitapaMcadazakarmabhUmirUpaM, 'tatrApi' sukSetre'pi, 'jAtiH' zuddhamAtRpakSarUpA, tatrApi 'kulaM' zuddhapitRpakSalakSaNaM, tatrApi 'rUpa' paTupazcendriyatvalakSaNaM, aparipUNendriyo hi kathaM saMyamaM viddhyaat| tathA 'AyuH'-kAlAnusAri jIvitvaM, tadvikalo hi na bahu saddharmakArI syAt , tathA 'Arogya' nIrogatvaM, cirajIvI api sarvadA rogAkAntaH kiM kuryAditi Arogya | gaveSyate, tatrApi 'buddhiH'-dharmagrahaNacAturya, tatrApi 'zravaNaM' sadgurumukhAddharmazrutiH, tatrApi 'avagrahaH' -zrutasya cirakAlaM dhAraNA'vagrahaH, athavA zravaNAvagrahaH, susAdhujanakRto dharmazravaNopakAraH, zramaNavAcakaH zravaNazabdo'pi asti iti, cazabdaH da samuccaye, durlabhapadaM sarvatra tattatkSetrAdivizeSyapadaliGgApekSayA strInapuMsakatvena yojyam , etAvatA kulaprasUtatvaM prakAzi tam / dIrghatvaM vibhaktilopazca prAkRtatvAt , ityrthH|| 2 // etacceti' cazabdaH punararthe, tatazca etat punaH pUrvokaM manuvyatvAdizravaNAvagrahaparyantaM yuSmAbhirlabdhvA-prApya / kIdRzamityAha-'sucIparNapuNyaprAgabhAralabhyamapi' suSTuvihitasukRtasaMbhAraprApyamapi 'sarva' samastaM, yato manuSyatvAderekasyApi abhAve saMpUrNasaddharmasya na niSpattiH, ataH kiM kartavyamityAha-na kApi dharmakRtye vaimanasyaM pramattatA vA kAryA iti yogH| tathA 'pratipadya ca' svIkRtya ca devamArAdhyatamaM 'zivaikahetuM mokSAdvitIyakAraNaM 'jinendram' arhantaM, kIdRzamityAha 'jitarAgadveSa'tiraskRtamAyAlobhakodhamAnaM, jitarAgadoSa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA tatra dopA mithyAtvAdayaH // 3 // 'nirAzravAn parihRtAbhinatrakamapAdAnanimittaprANivadhAdisarva pApasthAnAn, dvitIyAbahuvacanAnte puMliGge ekAraH sarvatra draSTavyaH / ata eva 'pApakalaGkamuktAn kAluSyapaGkavicarjitAn, tathA 'triguptigupThAn' manovAkkAya guptiyuktAn, tathA mama ityavyayaM mamatve, tathA ca 'amamAn' vastrapAtrazarIrAdiSvapi mamatvarahitAn tathA 'amohAn pitrAdiSvapi asnehAn 'susAdhUna jJAnakriyAvatvena suSThu mokSasAdhanaparAyaNAn 'dharmagurUn' - dharmaprakAzakAcAryAn 'saritaci' anusRtya aGgIkRtyeti yAvat tathA 'jJAtvA' avavudhya cazabdaH samuccaye, 'samyam' yathAvasthitatvena, natu viparItatayA, 'jinadharmatattvaM' tIrthakRdupadiSTazruta sAmAyikarahasyam / samyagjJAnaM ca tadeva nizcayato yatra tadarthapratipattiriti, tadarthasya sarvasyApikA gurudharmazraddhAnarUpasamyaktvapratipattyA guNAlayatvamAviSkRtam, IdRzAzca avazyaM dharme samudyatA eva bhavantIti pUrvoktaM tritayamapi vyaktIkRtamityarthaH // 4 // tatazca 'pramattalokAnAM' viSayakapAyAdivyAsakajanAnAM 'virUparUpA' - mazubhasvarUpAM khyAdisaMsargaparaprahArAdirUpAM 'dRSTA' avalokya 'ceSTAM' vyApAraM, 'kupatha sthitAnA' - masanmArga pravRttibhAjA - manyadarzaninAM svadarzaninAM ca svadarzane'pi kadAcit kuka|rmapAratantryeNa virUpaceSTAsaMbhavAt, tasyAzca vaimanasyAdihetutvAt tatazca tatparihAropadezamAha-' manAGamAtramapi' atisvarUpamapi, AstAM prabhUtaM, na naiva vaimanasya-manAsthayA svargAdiphalAbhAvapratipattyA karaNotsAhabhaGgaH, pramattatA vApi tatkaraNazaithilyaM, vApIti anyayopasargasamudAyo vikalpe, 'kvacita', kApi kArye caityasaMghapUjAdike kRtye kAryA / iti vRttacatuSTayArthaH ||5|| 7 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazna-11 na kevalaM tacceSTAM dRSTvA dharme vaimanasyAdikaM na kAryam , api tu tadbhASitamapi AkarNya na dharma zuvAdikamAyamityAhI prathama kuTakam / na yAvi tabbhAsiyabhUrimeya-pAvobaese bahuso vi socaa| kulakam pAraddhasaddhammavihA~su saMkA, aNAyaro vAvi aNuTThiyabbo // 6 // vyAkhyA 'na cApi' naiva taH pUrvoktapramattajanairbhASitA uktA bhUribhedA' devagurudharmAdiviSayabhedena nAnAprakArA ye pApopadezA asatyatvena kaluSapravartakavacanAni / tatra devaviSayA yathA zAkuntaTanATake-"yA sRSTiH sraSTurAdyA vahati vidhihutaM yA haviryA ca hotrI, ye dve kAlaM vidhattaH zrutiviSayaguNA yA sthitA vyApya vizvam / yAmAhuH sarvavIjaprakRtiriti yayA prANinaH prANavantaH, pratyakSAmiH prasannastanubhiravatu vstaabhirssttaabhiriishH||||" tathA-'jale viSNuH sthale viSNu-rAkAze viSNumAlini / viSNumAlAkuLe loke, nAsti kizcidavaiSNavam // 1 // ityAdayaH / guruviSayA yathA-"gururagnirdvijAtInAM, varNAnAM brAhmaNo guruH / patireko guruHkhINAM, sarvasyAbhyAgato guruH" 11, ityAdayaH / dharmaviSayAstu evam-"oSadhyaH pazavo vRkSA-stiyaH pkssinnstthaa| yajJArtha nidhanaM prAptAH, prApnuvantyucchiti punaH" // 3 // tathA "tilai-bIhiyavai-mArka radbhi-FTaphalena vA / dattena mAsaM prIyante vidhivat pitaro nRNAm" // 4 // "dvau mAsau matsthamAMsena, zrIna mAsAn hAriNena ca / auraNAya caturaH, zAkuneneha paJca vai" // 5 // ityAdayaH / tAn 'bahuzo'pi anekaza AstAmekabArameva ityaperarthaH, 'zrutvA' AkarNya, kimityAha-prArabdhasaddharmavidhidhu vItarAgasaparyA-niHsaGgagurusevA-zrAddhAdimithyAtvasthAnaparihAra Dha4 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | jIvadayAlutvAdirUpakriyamANazobhana dharmAnuSThAneSu, 'zaGkA' yaduta ete'pi devagurvAdiviSayA upadezAH pramANaM bhaviSyantItyevaMrUpaH saMdehaH / athavA evaMvidhopadezakebhyo gurupitrAdibhyaH zaGkA bhayarUpA na karttavyA, anAdaro vA tadakRtyasvapratItyA avajJArUpoM vA nAnuSTheyaH / sarveSAmapi eSAmasadupadezAnAM tu yuktilokAgamabAdhitatvenApramANatvAt kriyamANavidhInAM ca yuktavAgamAviruddhasvena samIcInatvAt / yathA ca pUrvoktAH pramANabAdhitAstathA lokatattvanirNaya - zAstravArttAsasucayAdizAstrebhyo'vaseyA iti vRttArthaH // 6 // tadevaM zrAddhAnAM svamatadADhyapadezamabhidhAya atha tAdRzAmeva zrAddhadharmavidhAnayogyatA'pi zAstre'bhihitA ityAhateNeva jo bIhar3a no paresiM, dhammANabhiSNANa kutitthiyANaM / 'piyAnivAINa ya so summi, dhammAhigArI bhaNio na anno // 7 // vyAkhyA - yata eva gurupatrAdibhyo na zaGkA karttavyA dharmavidhAne 'tenaiva' kAraNena 'yaH' kazcit puruSAdiH 'na bimeti' na trasyati 'parebhyaH' ampebhyaH kIdRzebhyo 'dharmAnabhijJebhyaH', lokottarazuddhadharmAvabodhavikala cittebhyaH, 'kutIrthikebhyaH' zAkya bhautAdibhyaH, paJcamyarthe sarvatra paSThI / tathA 'pitRnRpAdibhya janakarAjaprabhRtibhyazca, bhAdizabdAt pUrvagurvAdiparigrahaH, tenAyamartha:-zuddhavidhidharmamArga kurvan yaH sarvathA nRpajanakapUrvagurubhyo na vimeti sa eva dharmAdhikArI, dharmavidhipravarttanayolAvAn / 'zrute' siddhAnte 'bhaNita' uktaH pUrvAcAryaiH atra pAryo'pi anyaniyevo'tyantuDA sapanAya sAkSAdakaH Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / || 13 11 'nAnya' iti, na punaretasmAdanyo'dhikArItyarthaH tathA ca darzanasa satyAm arthisamarthasUtrApratikruSTarUpamadhikAriNaM nirUpayadbhiH zrIharibhadrasUribhiruktaM "hoi samattho dhammaM, kuNamANo jo na bIhai paresiM / mAipiisA migurUmAiyANa dhammANa bhinnANaM // 1 // ityAdi / tadiyatA sarvazaMkAvikalasyaiva dharmAdhikAritvaM yato'taH zaMkA na kartavyeti bhAva ityarthaH // 7 // kizca zuddhadharmaratnapratipattilakSaNaM kAryaM zreyobhUtaM vartate tatra ca pravarttamAnAnAM saMbhAvyate vighno janakAdipratibandharUpaH, paraM tatsaMbhave'pi dhIrA dharmanizcalacittA eva bhavanti ityupadizannAha - sabhAvao caiva hiyANurvadhi, paoyaNaM bhUribhavaMtavigdhaM / vigdyabhAve'vi na tattha dhIrA, calaMti thevaM pi surAcalu vva // 8 // vyAkhyA-'svabhAvata eva ' nisargAdeva 'hitAnubandhi' paraMparayApi AnukUlyAnuyAyi, 'prayojanaM' kArya rAjyalAbha caityabhavanavidhAnAdikaM tad 'bhUribhavadvinaM' bhUrayaH prabhUtA bhavantaH saMpadyamAnA vinAH svagotrajotthAnapratyarthimithyAdRSTipratirodhAdayaH pratyUhA yatra tat tathA / yata etadevaM 'tat' tasmAd 'vighnabhAve'pi pUrvopadarzitAntarAyasadbhAve'pi AstAM tadabhAve, 'na' naitra 'tatra' tasmAt prArabdhakAryavidhAnAt 'calanti' tatkaraNe vimukhIbhavanti, tatreti saptamyantamapi paJcamyantatayA yojyaM, 'vIrA' buddhyA trirAjamAnA Apatsu api avaiklavyabhAjo vA 'stokamapi' alpamapi AstAM sarvathA prArabdhatyAgaH / tathA cocyate " prArabhyate na khalu vighnabhayena nIcaiH, prArabhya vinavihatA viramanti madhyAH / vipraiH punaH punarapi 10 prathamakulakam / 1 // 5 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratihanyamAnAH, prArabdhamuttamaguNA na parityajanti // 1 // " atrAnurUpamanvayodAharaNamAha-'surAghava' parvavada yathAmI prabhUtairapi vAtAdibhiH zrabhakAraNIne 'calati' na prakampane tathA dhIrA api prArabdhAna calanti na tato nivana nAvyavasAya bhAjo bhavanti / ayamabhisandhiH- mavadbhirapi anuzronorUpagatAnugatikajana mArgamutsRjya pratizrotorUpajanmaiyahitAnubandhi-zuddhavidhidharmapratipattilakSaNakArya prArambhaH kRto'sti tatra ca kecit kuvodhakugrahAbhiniviSTabuddhInAM saMbhavati vividhAnaM paraM tatsadbhAve'pi na vidhimArgaparityAgabuddhiH kadAcid vidheyetyarthaH // 8 // nanu yathA sAMsArikakAryeSu vivAhAdiSu niHzaGkAH sodyamAH pravardhantaM jIvAH, tathA dharmaprayojanaMdhvapi pUjAsAmAyi kAdiSu pravartantaM, ataH kimiti vizeSeNa zaGkAyyudAsopadeza ityata Aha saMsArakajjesu sapi jIvA, nicaM prasattA apamAiNo ya / dhammaka puNa bhIrucitA, sayA pabhattA na samujjamaMti // 9 // vyAkhyA 'saMsArakAryeSu bhavabhramaNanibandhanaprayojaneSu vANinyavivAhAdiSu 'svayamapi' Atmanaiva paropadezaM vinaMva ityarthaH, 'jIvAH' gurukamaNaH prANinaH 'nityaM' sarvadA natu kadAcideva, 'prasakAH' prakarSeNAsaccimantaH 'apramAdinazca sarvathA nidrAdipramAdavirahitAH caH samucaye / vyatirekamAha-'dharmArthakArye' niHzreyasasAdhakasukRtanimicaprayojane vizuddha pUjAsAmAdikAdI 1. karttavye tatkaraNaviSaye punaHzrabdaH pUrvasmAt vizeSaNArthaH, 'mIracicAH' nijajanakapUrvagurvAdibhyo yAmalA, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adarzakulakam / / / 6 / / tathA 'sadA' sarvakAlaM pramattA nidrAlasyAdipramAdaparAH, 'na' naiva, 'samudyacchanti' samyagudyamaM kurvanti tathA caivaMvidhasvabhAvabhAjAM prANinAM zaGkAvyudAsopadezaH sArthaka evetyarthaH // 9 // tadevaM sthite lokAnAM svabhAve zrAddhaistattvAvalokanaparairyad vidheyaM tadupadarzayannAha- tA losannAviparaMmuhehiM samujjhiyAsesakadaggahehiM / ime guNA logaduge vi rammA, sayaMmi dehammi nivesiyavvA // 10 // vyAkhyA - yato lokAH saMsArakAryeSu dharmakAryeSu cairyasvabhAvAstat tasmAt kAraNAt 'lokasaMjJA viparAGmukhaiH' ime guNAH svAtmani nivezanIyA iti sambandhaH / tatra lokasaMjJA bhavAbhinandijanamanovRttayastAbhyo vizeSeNa parAmukhaiH viparAmukhaiH / lokasaMjJAviparAmukhA api kecit svabuddhyA tIrthAntarIyA na jinoktakriyAyAM samyak pravarttante ityata Aha- 'samujjhitAH', parityaktA 'azeSAH samastAH 'kadAgrahAH' kugurukubodhasambandhajanitAH kutsitadevagurudharmAntaraviSayA abhinivezA yaiste tathA taiH anabhiniviSTarityarthaH / 'ete' vakSyamANA 'guNA' dharmA lokadvaye'pi ihalokaparalokayorna kevalamahaloka evetyaperarthaH / ' ramyAH' sukhAnubandhitvena ramaNIyAH, bhavati hi apUrvajJAnAbhyAsasuguruzuzrUSAdibhya ihaloke paraloke ca vAchi tasiddhiriti / tataH kimityAha-'svakIye dedde' zarIre 'nivezanIyAH' sthApanIyAH, nivezanIyapadaM ca pratyekamapUrvapAThAdisarveSu api guNeSu yojyaM, iha ca dehadehinoramedavivakSayA svAtmanItyarthaH / evaM ca sati jJAnecchAdInAmAntarANAM guruzuzrUSA 812 prathama kulakam / 1 // 6 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayAdInAM ca vAhyAnAM sarveSAM saMgrahakRto bhavatIti / kiJca " yadvad muktAkalApe prabhurasamagadocchedasaMpadvidhAnAdyartheSveko'pyacintyAtizaya iha maNiH ko'pi kasyApyaho syAt / tadvat saMpUrNakAryakSama iha hi guNeSvekako'pyeSu sadyaH, sarve'pyekatra daivAt syuriha sughaTitAH kasya nArthasya siddhau" // 1 // tena zrAddhAnAM svadehe sarvaguNanivezopadezaH / iti vRttArthaH // 10 // vRttASTakena guNAnedhopadarzayannAha - aputrapuvvA gamanANacchA, gurUsu sussUsaNalaM paDataM / parovayArapavaNAsayattaM vimUDhasaMsaggivivajjaNaM ca // 11 // vyAkhyA- 'apUrvA pUrvAgamajJAne' pratidinaM siddhAntaprakaraNasUtra tadarthAvagame 'vAJchA' abhilASaH, laukikairapi samyaktvanatArthibhiH "zlokArthaM zlokapAdaM vA samasta zlokameva vaa| navaM navaM paThennityaM, yadIcched vipulAM matim // 1 // ityAdi vadadbhirayamarthaH svIkRta eva kiM punarlokottaraiH kevalAgamajJAnaparatantrapravRttibhiH / yatastIrthakRnnAmakarmopArjana nimittaviMzatisthAnamadhye'pi asyAH 'apuvanANagahaNa' ityAdinA zravaNAt / yaduktam- "akuNThakaNThaiH sotkaNThaiH, yaH pAThaH kriyate navaH / pratyahaM sa zrutasya syAjjinatvasyApi mUlabhUH " // 1 // samasta samyakriyAkalApasya etatpUrvakatvAda Adau asyopanyAsaH, tasyApi guruzuzrUSA sAdhyatvAt tadanantaraM guruzuzrUSAyAH sA ca satkArAdibhedena dazadhA / tathA coktam- "sakArabhuDDANe, sammANAsaNaabhiggahe taha ya / AsaNamappayANaM, kikammaM aMjaliggaho ca // 1 // itarasaNugacchaNayA, Tiyassa taha paJcuvAsaNA 13 P Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 7 // bhaNiyA / gacchaMtANuvayaNA, eso susmRsaNAviNao // 2 // satkArI vandanAdiH, abhyutthAnaM gauravyadarzane viSTaratyAgaH sammAno vakhAdipUjanam, AsanAbhigrahaH punastiSThata evAsanAnayanapUrvakamupavizatAtra iti bhaNanam, AsanAnupradAnaM tu Asanasya sthAnAntara saMcAraNam, zeSabhedAH prasiddhAH / tathA cAha-'guruSu' samyagjJAna kriyAvatsu AcAryAdiSu 'zuzrUSAlAmpaDhyaM zuzrUSAlA satvaM tadekaparatvamityarthaH yato'yazyametasya saphalatvameva / taduktam- "sadgurUNAmupAstiryA, nidAnaM jJAnasaMpadaH / sa | bhaved bhavapAthocestAraNI taraNiryathA // 1 // evamagretanapadeSu api pUrvAparyopanyAse kAraNaM sudhiyA svayamevAbhyUhyam / tathA 'parepAm' AtmavyatiriktAnAmupakAro'nugraho dhanajIvitAdirakSaNalakSaNastatra 'gravaNaH ' praguNo dakSa AzayazcittaM yasya sa tathA; tasya bhAvastathAtvam / yasya caitadavikalaM sa eva puNyabhAkU, zepastu AtmaMbharivalipuSTakAvAhyeva / taduktam- "agaNya puNyakAruNyAmRtanirbharamAnasAH / dhanyA evopakurvanti, parAn duHkhazatArditAn" // 1 // tathA 'vizeSeNa mUDhAH' zAstrapallavamAtragrAhitvena durvidagdhA lokAdiviruddhAcAracAriNastaiH saha 'saMsargaH ' paricayastasya samastAnarthamUlatvena vizeSeNa' sarvAtmanA 'varjanaM' parihAraH, caH samuccaye, tatparihAre ca sarvasamRddhisiddhirityarthAduktaM bhavati / taduktam- " "duSTAntaH karaNairbhImaiH, paracchidrAbhivIkSakaiH / bhujaGgeriva saMsargo, vimUDhairna sukhAvahaH" // 1 // iti vRttArthaH // 11 // tathA - paridhammappaDibaddhaloya - subaMdhubuddhI vimalAsayattaM / sayAvi anukarisassa cAgo, ajuttanevatthaaNicchaNaM ca // 12 // 14 1 prathama kulakam / 1 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'prakRSTo dharmaH' kevalatIrthakRdAjJAsamArAdhanaparaH zubhavyApArastatra 'pratibaddhAH sAtizayAnurAgA ye 'lokA' janAsteSu guNAnurAgeNa 'subandhuvuddhiH pitrAdisambandhamantareNApi "sahadhammayarA maha baMdhavatti" vacanAt , zobhanabAndhavabuddhiH, ye tu navavidhAste paramArthataH pazava eveti / uktaM ca-"zivaikahetusaddharma-niSThacitteSu dharmiSu / yeSAM na bandhubuddhiste, pazavaH shRnggvrjitaaH"||1|| tathA 'vimalo' viSayakapAyAdyadUpitatvena nirmala 'AzayaH' cittaM yeSAM te tathA, tadbhAvo vimalAza yatvam, etadabhAve'pi sarvamanuSThAnaM niSphalameva / yadAhuH-"yeSAM na mAnasaM zuddhaM, te dAnAdyudyatA api / phalabhAjaH sadA na hai syunirbIjA iva karSakAH // 1 // " tathA 'sadApi' sarvakAlamapi 'Atmana utkarSo' rUpAdibhirguNairahamutkRSTa ityabhimAnabadvacanavizegA, tamya 'tyAga' panihArA goloM zilAghavAyaiva / yataH "pareNa parivikhyAto, nirguNo'pi guNI bhavet / zakospi laghutAM yAti, svayaM prakhyApitaiguNaH" // 1 // kiM ca tadabhAve'pi guNinAM gunnvistaaraat| taduktam-"AtmotkarSa vinApi syA, guNato gauravaM jane nahi bhAsvAn nijA bhAsaH, kadAcidapi zaMsati" ||kssaa tathA 'ayuktasya' dezakAlavayAprabhRtyanucitasya 'nepathyasya veSasya anicchanam'-aniSTirakaraNamiti yAvat : ayuktasya tasyApi lAghavahetutvAt / taduktam "dezakAladazAdInAmanaucityena veSakRt / astu tAvad daridrAdiH, sArvabhaumo'pi hasyate" // 2 // caH samuccaye / iti vRttArthaH // 12 // tathA R INI ahAsabhAsittamadINavittI, aNuttaNataM suyasIlayA ya / / guNAhipasu paramo pamoo, saMsArakiccesu parA viracI // 13 // KIvates: HTRA gata NEE Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / prathamakulakam / vyAkhyAna vidyate 'hAso' hasanaM yatra tadahAsaM, kiyAvizeSaNametat , tato'hAsaM 'bhASituM' yadituM zIlamasyeti ahAsa- sabhApI, tasya bhAvastatvaM, hAsAnnivRtyaiva bhASaNIyaM, sahAsabhAmA loke'pi mUrsasAbhitrayAkalAda, sadbhASaNaniSedhasya ca mUrkhatAnivRttihetutvena zravaNAt / taduktam-"khAdan na gacchAmi hasan na bhASe, dattaM na zocAmi kRtaM na manye / dvAbhyAM tRtIyo na bhavAmi rAjan , asmAizA naiva bhavanti mUrkhAH" // 1 // tathA 'adInA' duHkhAtizayAbhivyaJjakabadanavicchAyatAdiparihArarUpA 'vRttiH' vyApAraH, tasyA api satpuruSatAbhivyaJjakatvAt / taduktam-"yadi bhavati kathaMcid dravyasaMghAtanAzaH, priyajanaviraho vA kAlarAjAdidauHsthyam / viditavidhiniyogAlaMghanIyasvabhAvAstadapi hi na mahAnto dInabhAvaM trjnti"||1|| tathA 'uttAno' vidyamAnAvidyamAnaguNotkarSarUpAbhimAnavAn , na tAdRzo'nuttAnastadbhAvastattvaM, hasvatvaM prAkRtatvAt / ucAnatvasya cAramotkarSAda vacanAbhAvakRto bhedo draSTavyaH, tAdRzo hi guvAdibhyo vidyAdilAbhavAn syAt, na tvipriitH| taduktam-"naivottAnamatirvidyA, vindeta sugurorapi / yato'syA vinayo mUlaM, sa cottAnAd vidUragaH // 2 // tathA 'zrute' sadAgamarUpa eva tadadhyayanazravaNAdinA 'zIlaM' samAdhAnaM yasya sa tathA, tadbhAvaH zrutazIlatvam , tAdRzo hi "paDhamaM nANaM tao dayA" ityAdinyAyena mokSatarubIjabhUtakAruNyAdividhAnabhAvena aihikapAratrikasamastasaMpatsiddheH, atAdRzasya punarubhayAbhAvatastadabhAvAt / tadukam-"nAzrutazrutatattvasya, syAd dayA siddhisiddhidAte tu tAmihAmutra, na yshHshrmsNpdii"| // 1 // tathA 'guNAdhikeyu' sAtizayajJAnAdivatsu, anusvAraH prAkRtatvAt , 'paramaH' prakRSTaH 'pramodaH' tadguNAnumananarUpa AnandaH, tena hi ekadApi kriyamANena sarvasadguNAnumananena mahAphalasiddhetaduktam-"jJAnAditrayavAn jano guNijanastarasaGgamAt / 16 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbhavet, snehasteSu sa tatvato guNiguNaikAtmyAda guNeSveva yat / tasmAt sarvagasadguNAnumananaM tasmAcca saddarzanAd, yasmAt sarvazubhaM guNivyatikaraH kAryaH sadAyaistataH " // 1 // tathA 'saMsArakRtyeSu' bhavodbhavahetuSu svajanasamvandharAjyavivAhAdiSu, 'parA' prakRSTA 'viraktiH' paramparayA anantaduHkhadAyitvena teSu tatkAriSu ca vairAgyabhAvanA, samyagddaSTastathAsvabhAvatvAt / taduktam- "bandhUdayodvAhasutotsavAdI, saMsArakRtye pratibandhabhAjaH / Ajanma yasya svahite na vRttiH, svayaM svaghAtodyatameva dhik tam // 1 // " iti vRttArthaH // 13 // tathA- satre kaje aNUsugattaM, akhubhAvo ya aNiddayattaM / sajjhAyasajjhANatovahANaM- AvassayAIsu samujjamittaM // 14 // vyAkhyA- 'utsukaH' taralataratayA avimRzyakArI, tatazca 'sarveSu' samasteSu saMsAradharmapratibaddheSu 'kAryeSu' prayojaneSu 'anurasukatvaM vimRzyakAritvam, atAdRzasya tu kadAcinmahAvipatsaMbhavena kAryasya svAtmanazca vidhAtabhAvAt / taduktam- "prAyaH samutsukamatirna vivecakaH syAt tAdRkasvabhAvavibhavazca na kAryajAtam / samyak pataGgakhagavat svahitaM karoti, svalpaM susAdhamapi mandatayA subuddheH " // 1 // tathA 'akSudrabhAvazceti' paravipriyakAritvabuddhiH kSudra bhAvastanniSedho'kSudrabhAvaH, sarvadA sarveSu priyakAritvam, 'caH' samuccaye, atAdRzasya sarvAvivAsyatvena svArthAsAdhakatvAt, taduktam- "vandhuSvapi pratavipri 17 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama kulakam / dvAdazayakAricite, duryodhane yudhi yathA vividhapravRttI / nakkaMdina vivaradRSTipare pareSA, kSudrena vizvasiti ko'pi yathA bhuja"za kulakam / tathA 'nirdayoM' niSkaruNaH, taniSedho'nirdayatvaM sadayatvamityarthaH, tAdRzasyaiva mokSatarumUladharmaprasAdhakatvAt / taduktam-"dayA dharmasya sarvasva, jIvitaM kAmitapradA / kAmadhenurivApUrvA, pUrvapuNyena labhyate" // 1 // tathA adhItazrutAdeH punaH punarAvartana 'svAdhyAyaH,' dhyeyAlambanA buddhidhArA dhyAnaM, tadazubhamapi syAdata Aha 'sat' zobhanaM kevalakalyANAnuvandhitvena pradhAna sadhyAnam / tathA tapaso'nazanAdevidhAnamupadhAnaM vA karaNamiti yAvat / tathA "samaNeNa sAvaeNa ya, avassakAyacayaM havai jamhA / aMto ahonisissa ya, tamhA AvassayaM nAma" // 1 // ityAdyanuyogadvArAbhihitobhayasandhyA'vazyakakartavyavizeSa 'aavshykm| tatazca svAdhyAyazca sadhyAnaM cetyAdidvandvastAni AdI yeSAM pUjAdAnapratyAkhyAnAdInAM te tathA tessu| anna dIrghatvaM praakRttvaat| 'samudyamitya' samyagudyamaparatvaM, taddhikalasya tu ajAgalastanakalpatvena apArthakajanmavAhitvAt / tadusam-"AvazyakadhyAnatapovidhAna-svAdhyAyazUnyasya dinAni yasya / prayAnti tAruNyahRtA svamAtu-jotena pApena kimatra tena ? // 1 // " iti vRttArthaH // 14 // tathAlogassa dhammassa ya ja viruddhaM, tavvajaNaMmI prmo'nnubNdho| paikkhaNaM dukkaDaniMdaNammi, rAgo subhaTTANapasaMsaNe ya // 15 // 48 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA 'lokaviruddhaM mAtRmyagamanAdikaM, 'dharmaviruddhaM nAstikyavAdAdikaM kicit punarubhayaviruddhaM cAra vaadikm| nathokI / iha ca SaSThIsaptamyorathaM prati bhamedAi loke lokaviSaye dharmaviSaye ca tadubhayaviSaye ca yat kizita 'viruddha' dvivAdhAyi / 'jana' tatparihAre, dIrghatvaM prAkRtatvAt, 'paramaH prakRSTI 'anubandhaH' cinapreryeNa mananAbhinivezaH, tasyaiva samammaTokalokonaraprazaMsanIyatvAdU, itarasya nu atinindyatvAt / taduktam- "mAtRsvasUtratanayAgamanAdiyAMke, nAstikyavAdagurutalpagataM ca dharma / ninyo na yaH pariharat kaluSaH prakRtyA sa kSetra jIvati mudhA bharada dharAyAH // 1 // tathA 'pratikSaNaM' kSaNaM kSaNaM prati nirantaramityarthaH, 'duSkRtanindane' svayamanuSTitaprANAtipAtAdiduSTAnuSThAneSu nindanam, anIneSu teSu paJcAttApa pUrvakaM mithyAduSkRtadAnaM tatra 'rAgo' abhiSvaGgaH, idaM va pa DamarukamaNinyAyena ubhayatrApi sambandhanIyaM nadUrahitamya tu na kadAcit zuddhiriti / uktaM ca yaH sarvamUlosaramadguNAdi-madhyaMsa pApena na nibhdati svam / nilInIlIyAMzukaH kathaM madapi varSataH // 1 // tathA 'zubhasthAna prazaMsanaM' svayaMkRta jinabhavanamumadAnAdiviSayaM guruvandanakasAmAyikAdiviSayaM cAnumodanam / tatra dhanyo'haM yena mayA idamidaM ca kRtamiti AtmArAma, caH samucaye, tadvikasya punarupahArUpasamyaktvAcArasamArAdhanAbhAvena prazaM sAdhanAspadatvAt / taduktam- "ivyastavo vA paramaH svayaM kRto, bhAvastatro vA vidhinA parairapi / na zasyate yena trimU ucakriNA, manuSyamaMjJAntaritaH sa reNukaH " // 1 // iti vRttArthaH // 15 // anasi niSeDanIyam / 19 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza kulakam / 22 2 11 tathA kAmapivAsAsamutthadosa - duraMtayAloyaNalAlasataM / pasAyavAyAhayajIvaloya - jAyaMta dukkhohavibhAvaNaM ca // 16 // vyAkhyA- 'kAmapipAsA' bhogatRSNA, mA AdiyeSAM te kAmapipAsAdayaH, AdizabdAda mAMsamadyAdi bhogatRSNAgrahaH, 'tatsamutthAH' tadutpannA ye 'doSAH' tattadazubhapravRttyAdIni dUSaNAni teSAM 'durantatA' cakravAkagajapAradArikAdInAM zokA|tirekabandhanamAraNaparyavasAnatA, tasyA 'AlocanaM' manasi vimarzanam AlokanaM vA sAkSAdeva darzanaM, tatra 'lAlasavaM' lampaTa | tadekatAnatvamityarthaH / tathAhi "tIrAta tIramupaiti rauti karuNaM cintAM samAlamvate, kizcid dhyAyati nizcalena manasA yogIva yuktekSaNaH / svAM chAyAmavalokya kUjati punaH kAnteti mugdhaH khago, dhanyAste bhuvi ye nivRttamadanA dhin duHkhitAH kAminaH // 1 // tathA - "revAjalaM kisalayAni ca zalakInAM vindhyopakaNThagahanaM svakulaM ca hitvA / kiM tAmyasi dvipa ! gato'si vazaM kariNyAH straho hi kAraNamanarthaparaMparAyAH " // 1 // tathA-"AtmAyurnarake dhanaM narapatau prANAstulAyAM kule, vAcyatve hRdi dInatA tribhuvane tenAyazaH sthApitam / yenedaM bahuduHkhadAyi suhRdAM hAsyaM khalAnAM kRtaM zocyaM sAdhujanasya ninditaparastrIsaGga sevAsukham " // 1 // etatparibhAvane hi prAyaH zubhabhAvavRddhe, ata eva kAmatRSNAM santastyajanti iti / uktaM ca"cabhakAmAndhajaneSu sAkSAd, durantatAM kAmatRpaH samIkSya / loke'tra cAmutra ca dIrghakAlAM, kathaM sakaNNI na vikarNayet | 20 prathamakulakam / 1 // 10 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAm ||1|| tathA zaktasya karttavyAkaraNa 'pramAdaH na ca madyAdihetutvAt prakAraH, sa eva sajjJAnatirodhAyakatvAn saMsAraduHkhanimita pravAzubhapravRttihetutvAda vA 'bAno' rogavizeSaH, yo "dAbhUtamamo vAta" iti laukikergIyate, tena 'A dataH' tADitI vyApta iti yAvat, yo jIvalokaH prANivayastasya 'jAyamAnaH saMpadyamAno yo 'duHkhIgho' asAtapravAhastasya 'vibhAvanaM' cittaM satataM paryAlocanam / caH samuccaye / tathAhi "majabhI niyamakayakraNaya-payarapAgAragoDharA vi purI / cAravAI jayamaMkulAvimacummuhaM pattA || 1 || kamavaNaM ummukavimA vimmiI pAvA / nivahanti duggaIe bhAgavatasuIkara muNi va // 2 // koNa niyamahaNo, jaM jIvA pariyadukkara tathA vi / karakuru manamanagyapuDhavIe nivadaMti // 3 // niddAe cauddamaviNovi ninaTTapacarasuyanANA | mari kAlamarNanaM, anaMtakAmu nivati ||4|| mutnuNa niyayaka, bhoyaNadesi sthirAyA / kIraMti jehi kahA, kano ne kyA hoti // 5 // etadvibhAvanamantareNa ca na kadAcid nirvedaH / yata uktam - " paJcaprakAre'pi ciraM pramAde, pravasvaM niHzaGkatayA durAtmA / gIkRtAsaMkhyamuduH kharAzi-nirvidyate naiva kadApyabhacyaH " // 1 // iti vRttArthaH // 16 // saMtosasArattamalajjirattaM visiTuciTThAsu viNIyayA ya / piyaMtrayattaM nayasuMdarataM, AgAmikAlassa paloyaNaM ca // 17 // vyAkhyA- 'saMtopasAratvaM' ghanAdivAJchAnivRttipradhAnatvaM tasyaiva namastamukhAntarebhyo'bhyadhikatvAt / yaduktam- "saMtopA 21 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza kulakam / // 11 // mRtatRptAnAM yat sukhaM zAntacetasAm / kunastad dhanalubdhAnA-mitazcetazca dhAvatAm" // 1 // tathA 'alajAvattvam' hIvikalatvaM, mukhakozakaraNapracchAdikAdiparihArAdI, kAsu ityAha- 'viziSTaceSTAsu muktinibandhanapUjAsAmAyikAdiSu kriyamANAsu, lajjAvatve hi samyag yathoktakriyAyA asiddheH phalAbhAvaH syAt / taduktam- "caityArcanAdau mukhakozabandhana - tyAgoM'zukasyApi candanAdau / vIrasya maMtra mahAjo vIDAbaho yasya na tasya siddhiH " // 1 // tathA 'vinItatA' gurvAdInAmabhyutthAnopadezakAritvalakSaNA, avinItatAyAM hi ihaloke'pi phalAsAdhakatvAt / taduktam - " prAhurdAhakameva pAtrakamitra prAyo'vinItaM janaM prApnotyeSa kadAcanApi na khalu sveSTArthasiddhiM kacit / tasmAdIhitadAnakalpa viTapinyullAsiniHzreyasa - zrIsambandha vidhAnadhAni vinaye yatnaM vidadhyAd budhaH " // 1 // 'caH' samuccaye, tathA 'priyaMvadatvaM' zrotrasukhadamadhurabhASitvaM tasya kevalasyApi samastadopApasArakatvAt / taduktam- "sAkSAt tAvadayaM vijAtiraparaM kAkaizca saMvardhito, rAgazcakSupi dRSTa evaM vapuSaH kiM kAlimA kathyate / etAvatyapi pazya kasya na manaH puSNAti puMskokilaH, prAyeNa priyavAditA bhagavatI doSAnapi projchati" // 1 // tathA 'nayo' nyAyo dezakulAdyaviruddha AcAra-stat 'sundaratvaM' tanmanojJatvaM, nyAyavikalasya hi sarvodvejakatvena asahAyatApatteH / taduktam- "yAnti nyAyapravRttasya tiryaJco'pi sahAyatAm / apanthAnaM ca gacchantaM, sodaro'pi vimuJcati" // 1 // tathA 'AgAmikAlasya prArabdhakAryottaravipAkasamayasya, 'pralokanaM' buddhicakSuSA nirIkSaNaM, na cAsya pUrvoktAdanautsukyAdavizeSaH, tasya kriyamANaprastutakAryamAtrasAdhakatvAt, asya tu kAryaniSpattI anantaraM vipadbhAvAbhAvahetutvAt / yastu AgAmikAle na nirIkSate tasyAnekAnarthasaMbhArabhAvaH / taduktam - " AgAminaM kAlamanAkalayya, prArabhyate yena gurusva 22 prathama kulakam / 1 // 11 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryam / paulastyavatpastyamasau dhruvaM syAdakIrtyasudhvaMsakulakSayANAm" // 1 // caH samuccaye / iti vRttArthaH // 17 // svakAryakRtAkRtatvaparyAlocanamapi guNa ityeSo'pi dehe nivezanIya ityAha__ kayaM mae kiM karaNijajAyaM, kiM no kayaM kiM va kayaM na samma / kiM vA pamatto na sarAmi iNhi, iccAi kiJcANavibhAvaNaM ca // 18 // vyAkhyA-'kRta vihitaM 'mayA' ityAtmanirdezaH, kimiti AtmagatA'jJAtaparvAlocane, 'karaNIyajAtaM', pUjAsAmAyikAdikRtyavRnda, kiMvA tadeva pUjAdikaM kRtyamapi samathenApi 'no' naiva kRtaM, "kiMva' iti vikalpe, hrasvatvaM prAkRtatvAt , 'samyag' yathAvazna kRtaM duSpatyupekSitatvAdivat kathaMcid vidhivirahitatvAt , "kiMvA prabhatto' nidrAlasyAdyupahato 'na smarAmi' nA'nucintayAmi, 'idAnIM saMprati kRtyamiti yogH| 'ityAdi' evaMprabhRtInAM 'kAryANAM' dharmasambaddhAnAM 'vibhAvana' pAlocana, ityAdi evaMprakAramiti vibhAvanAvizeSaNaM vA, 'ca' samuccaye / evaMvidhapAlocataM hi bhAvAnusmaraNaM prabhAtasamaye'pi kRtyatayopadiSTam / iti vRttASTakArthaH // 18 // / tadevaM sAmAnyena svAtmani guNavinivezamabhidhAya adhunA tathAvidhaguNavatpuruSadRSTAntena tadanusAreNa pravartitavyamityAha-- gaMbhIradhIrANa guNAyarANaM, saNaMkumArAimahAmuNINaM / ANaMdamAINa ya.sAvayANaM, sayANusAreNa payaTTaNaM ca // 19 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakam / // 12 // vyAkhyA- 'gambhIrAH' sukhaduHkhahetusadbhAve'pi madarzinulAdiviJcarAH, 'dhIavizvalitacicAvaSTambhAH tato gambhIrAzca te dhIrAzcetyAdikarmadhArayasteSAm / tathA 'guNAkarAH' sAmAnyavizeSaguNanidhAnaM teSAm / keSAmityAha- 'sanaraku mArAdimahAmunInAM' surya cakravarttiprabhRtimahAvratinAm, AdizabdAd meghakumArAdigrahaH / tathA 'AnandAdInAM' bhagavanmahAvIrazrAddhavizeSaprabhRtInAm / 'caH' samuccaye, 'zrAvakANAM' zramaNopAsakAnAm, AdizabdAt kAmadevAdigrahaH / 'sadA' sarvakAlam 'anusAreNa' tadAnurUpyeNa 'pravarttanaM' pravRttiH kAryamiti zeSaH, 'caH' samuccaye / sanatkumAro hi bhagavAn karmalAghavAt tAvat stokamAtreNA'pi prativodhakAraNena tamAsasAda, saubhAgyAtizayAcca dIkSAnantaramapi SaNmAsAn yAvad antaHpuracaturasenAnidhAnAdirUparAjyalakSmyA'nujagme, na tu tatra pragalitacakSurnAsAvaMzazvitrivadana itra sasnehaM cakSurapi nicikSepa, yeSu ekaiko'pi prAkRtajanasya prANApahArI tAdRzAM kAsazvAsajvarAdivyAdhInAM saptakaM davadahanadahyamAnadArudaravad durvipahatAeM va varSazatasakaM yAvannirudvegamatiH sehe, zayara vaidyarUpopasthitavijayavaijayantA midhAnatridazadvayena nAnAsAmavAdapurassaramAdhIyamAnAmapi vyAdhipratikriyAM nAnumene, vyAdhito'pi ca bahadhArAsaMcaraNavad duranucarAM samityAdirUpacaraNacayAM satatamAcacAra, varSalakSaM yAvatpacAdi aSTamAsAntaM tapo'pi nirantaraM taptavAn iti taccaritAnusAri upadizyate / yathA ca etadevaM tathA asmAbhiH sargabandharUpe sanatkumAracaRicaritre vistareNokamastIti neha pratanyate / tathA AnandazrAvako'pi mahAtmA pratibodhAnantaraM SoDaza varSANi yAvat samyaktvamUDhasthUlaprANAtipAtaviratyAdirUpaM zrAddhadharma pratipAlayan dravyakoTidvAdazaka 24 prathama kuTakam 1 1 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadbhAve'pi svazarIre'tyantaM saMkIrNagRhItaparigrahaparimANa ekAdazazrAvakapratimApatipattimAn zrAvakatve'pi atikamalAghavatvenA'vAtAvadhijJAnaratna AsIditi tadanusAreNa pravRttyupadezaH / iti vRttArthaH // 19 // ___ atha saMkSepopadezAsavastramAhakiM bhUribheeNa payaMpieNaM, jaM dUsaNaM no sakulakamassa / na yAvi jaM logadge viruddhaM, taM savyajatteNa nisevaNijaM // 20 // vyAkhyA-bho bhavyA! bhavatAM purato 'bhUribhedena' nAnAprakAreNa 'prajalpitena prakarpato bhASitena 'kiM?' na kiMcid, niraryakameva ityarthaH / bahorapi prajalpitasya idameva tattvamityAha-'yat' kArya dAnakSamAdika, dUSyate'neneti karaNe yuTpratyaye 'dUSaNaM dUdhakaM 'no nava 'svakulakramasya tathAvidhanepathyAderiva svagotrAcArasya / 'na cApi naiva yallokadaye' ihalokaparalokalakSaNe ! 'viruddha virodhabhAg bhavatIti zeSaH / kiMcid nAstikavAdAbhyupagamAdikamihalokA'viruddhamapi paralokaviruddhaM bhavatIti / / lokadvayagrahaNaM, 'tat' kArya 'sarvayalena' samastAdareNa 'niyevaNIyaM' kartavyatayA AzrayaNIyaM, tadAzrayaNasyaiva samastasamIhitasAdhakatvena tattvarUpatvAt / sarvatra cAtra ekAdazAkSaropajAtilakSaNaM chandaH / iti vRttAghaH // 20 // athaivaM guNopArjanaphalamupadarzayannAhaiya vimalaguNANaM ajaNaMmI rayANaM, paramapayanimittaM baddhalakkhANa tumh| .. . 25 mAku03 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaka kan / B33 // karasaramhamajye ThAdahI samyakbhakAcchIsammunA kasvA iva pAvaka taMtratAbAra daki // 21 // bacce uttara kalAvatI prasthAna nira ndaraM kRSTaH srvAika vi / ite 21 iti munayAnakojeba dvAvRNaM san / kutthk| // 13 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM kulakam / prathamakunTake tAvadapUrvajJAnAbhyAsAdayoM guNA uhAH / madhyAnAne 1 matinIvinadhanAdInAM caJcalatvamiSTamaMyogAdInAM dhAcanamUlatvaM vicintya samamAnadhanaguNya bhAvanAni dvitIya krunTakA mirmabandhaH, nasya cedaM gAthAtrayamAdimUtram pvlpvnnppnnuliy-kyliidllggslillvlolN| avaloiUNa jIviya-junbaNa-dhaNa-sayaNasaMjogaM // 1 // saMjogamUlamiha puNa, punnaanaannNnnikmvdrukvaaii| lavinaya sattANa sado-caranacinehi tunbhehiM // 2 // ciMteyazvaM bhavani-guNataNaM duHchahattaNaM taha ya / / mANUmsakhittapamuhA-Na kusalanippattiheUNaM // 3 // vyAkhyA-patralapavanena' gADhavaravAyunA 'praNunaM preritaM, dviAvaH prAkRtatvAta, yat 'kadaTIdalaM rambhApatraM, satra 'lagna' aMbaddho yaH 'malindalayoM aTakaNAsa'koI pacalaM 'mavalokya jJAnadRSTyAzyA, kiMtadisyAha-mIvita prANitam,Ayu 22 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + dvAdazahArAta vAvada, riti yAvat , yauvanaM sakalakRtyakaraNakSama vAruNyaM, 'dhanaM' visaM 'svajanA' bhASitamyAdayaH, tataza jIvitaM va bauvanaM 4] ityAdivandaH, taiH saha saMyogoM jIvasya sambandhastam / sarveSAmapi jIvitAdInAmanityatvena tatsaMbandhasyApi anityatvAta kuttkm| nahi anityasambandho ni tyo bhavatIti ||1 // tathA 'iha' jagati 'punaH' zabdo vizeraNe, nataH 'mayogamUlam amISTavassuma / / 14 // sambandhakAraNakaM 'punaruktAnantatIkSNaduHkhAgha punaH punarjAyamAnAparayantAtitIvrayAdhAmamUhaM ca 'lakSayitvA' mabhyagavagamya, sambaddhehi amimatavastuni avazyaM tatra snehAtirekaH, saca bandhanaM mamAkhyAta ityrthH| 'mattvAnAM samAriprANinAM padA' mA kAlam 'upayuktacittaH sAvadhAnamAnasaiH, idaM ca padaM kAkAkSigolakanyAyana cintanIyapadenApi yojanIyaM, 'yuSmAmiH' manadabhiriti // 2 // jIvitaprabhRtInAM caJcalatvamiSTasaMyogasya ca duHkhaughahetutvamavadhArya kiM kartavyamityAha-cintanIya' manasi avadhAraNIyaM, 'bhavanarguNyaM saMsArabiguNabhAvo'sAratA iti yAvat / jIvitAdayo hi bhAvAH sarvadA saMmArAnuvatinaH, tepAmasAratve ca maMsAratyApi amAratA, tato'tra nirbandho na vidheya iti bhAvaH / tathA peti samuccaye, tato 'durlabhatvaM ca collakAdidRSTAntadazakena duSprApatvaM ca, 'mAnupyakSetraprabhRtInAM' zravaNopagrahaparyantAnAM 'kualaniSpattihetUnA' puNyopArjananimittAnAm / bhavastAva nirguNaH, puNyopAjananimitnAni atyantaM duSNApANi, tadevaMviSe'pi atraitAni lagavA *nA'smAkamevameva dharmasAdhanavikalAnAM sthAtumucitamiti rahasyam / iti gAthArthaH // 3 // tataH kiM karsacyam ! ityAha-. bhAveyavvaM bhavvaM, nivyANasuhikkakAraNamavaMjhaM / siddhatatattamujjhi-nu kuggahaM nipuNabuddhIe // 4 // 28 .... . Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - siddhAntatattvaM nipuNA bhAvavitavyamiti yogaH / tatra 'bhAvayitavyaM' manama aikAyyeNAnucintanIyaM, ddhAntatattvaM zrutarahasyamutsargApavAdAdiviSayatvena vyavasthApanIyamityarthaH, na punaH zrUyamANAkSaramAtra viSayatvena / yathA dazasi. vaikAlike - "muttassa maggeNa carija bhikkhu" / tatrApi naughata eva yathAzrutagrAhI syAt api tu "suttassa attho jaha ANaveDa" sUtrasyArthaH pUrvAparA'virodhitantrayuktighaTitaH pAramArthikotsargApavAdagarbhA yathA''jJApayati niyukte tathA vartteta nAnyathA / yatheda apavAdato nityavAse'pi deriyAsAdi bAbUnAM saMstAra kagocarAdiparivartanena, anyathA zuddhApavAdAyogAd ityevaM pratikramaNavandanAdiSvapi tadartha pratyupekSaNenAnuSThAnena varttata, na tu tathAvidhalokaheryA tad parityajet, AghAtanAprasaGgAditi / tathA copadezamAlAyAm - "jaNassa dhammaM parikachei" tti / etatpacchAkaDaviSayam / yathA vA "maggavibheo vibhIsiyAo ya" iti, jinakalpikaviSayaM kIdRzaM tadityAha 'bhavyaM' zreyobhUtaM, 'nirvANasukhaikakAraNaM' mokSAnandAdvitIyahetum / kiMcit kasyacit kAraNamapi syAd jalavRSTiriva sasyasya, kadAcid vyabhicared ityata Aha-'abandhyaM ' saphalamavyabhicArItyarthaH, na hi siddhAntatattvAvagame tathaiva samyak pravRttI kadAcinna nirvANaM bhavati / kugrahAt tadavagamo'pi na zreyAn ityAha- 'ujjhityA' parityajya 'kugraham' asadabhinivezaM viparyyaye hi na tattvAvagama iti / 'nipuNabuddhyA' mArgAnusAriNyA matyA / iti gAthArthaH // 4 // kimiti kugrahasya parihAro'bhihita iti taddoSamAhajamhA vo vi hu ho-i kuggaho sayalakusalapaccUho / tAlauDavisalavo iva, mahaMtasaMmohaheU ya // 5 // 2.9 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / 2 vyAkhyA-yasmAt kAraNAt 'stoko'pi' aspo'pi, AstAM bahuH, 'bhavati' saMpadyate, 'kugraho' asadabhinivezaH 'sakalakuze- dvitIyaM lapratyUhaH' samastasvargApavargAdikalyANAntarAyaH zrUyate hi ekapadamAtrAbhiniveze'pi samyaktvavaMze jamAlebahuH saMsAraH kulakam / tathA 'tAlapuTaviSalaya iva' sadyopAtigaralalezayat 'mahAsaMmohaheturtha' mithyAtvakAraNatvena vipulAjJAnanivandhanaM ca syAt, tAlapuTapakSe tu saMmoho gADhamUcchA, kalyANAni tu vaiSayikasukhopabhogAH, 'caH' samuccaye / Agrahe hi sati tatvaviSayAM sayuktimapi atattvaviSayatvenAdhyatrasyati / taduktam-"AgrahI bata nirmApati yukti, tatra yatra matirasya niviSTA / pakSa-12 pAtarahitasya tu yukti-yaMtra tatra matireti nivezam // 1 // " iti gAthAryaH // 5 // atha siddhAntasyaiva tattvaM vimarzanIyam iti tatkAraNa vivakSuH kugrahotpattI gAthAtrayeNa kAraNamAlAmAha- - jaibi hu bahuvihamayabhe-yasavaNao smyaniunntnno| ussagga'vavAyavive-gavirahao atahabuddhittA // 6 // samayasthapaIvovama-muhagurusaMsaggilAbhavigamAo / siddhataviruddhapama-tasattaThiidaMsaNAo ya // 7 // niuNANa vi uppaja-ti kuggahA kimaya muddhayuddhINaM / taha vi hu vihuNiya dhIre-hiM te lahuM ciMtiyavvamiNaM // 8 // // 15 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - yadyapi nipuNAnAmapi utpadyante kugrahAH, tathApi etat cintanIyamiti yogaH / 'yadyapi ' iti abhyupagame, 'hu:' pUraNe, 'bahuvidhamatabhedazravaNAt' jinamate'pi nAnA prakAra svavikalpazilpinirmitadarzanavizeSAkarNanAt / tathAhi kecidAhuH pAkSikAdipratikramaNaM paurNamAsyAmeva karttavyam apare tu zrAddhAnAM pratikramaNametra niSedhanti, dvAdazAvarttavandanakaM tu vastrAsalenaMca kattavyAmetyAhuH, jinapratimAdipratiSThAM tu sUrINAM kattavyatayA ubhaye'pi na manyante / kecit punarnamaskArAdyupadhAnatapaH zrAddhAnAmakarttavyameva ityAhuH / apare tu atyantadharmazraddhAlutayA zuddhabhaikSAdigraho gacchavAse na nirvaha tIti tatparityAgameva abhyupajagmuH / ityAdizravaNAt tAvat tatraiva manaso vyavasthitau kugrahasaMbhavaH / nanu siddhAntAt tanizcayo bhaviSyatItyAha-'samayAnipuNatvAt' siddhAntArthaviSayakauzalAbhAvAt, satyapi vA kathaMcit tatkauzale 'utsagapavAda vivekavirahAt' tatra hi kiMcidakRtyamapi AdhAkarmAdikaM kadAcid vidheyatayopadiSTamiti na samyagakarttavyamiti jJAyate / tathA-' tathA ' mArgAnusAriNI 'buddhiH' matiryasya sa tathAbuddhiH, na tathA ityatathAvuddhistadbhAvo'tathAbuddhitvaM, tasmAt / svatvaM prAkRtasvAt / tathA viziSTabuddhayabhAvAdapi kumahabhAvaH / iti gAthArthaH // 6 // nanu sadgurusamparkAttadabhAvo bhaviSyatItyata Aha- 'samayArthapradIpopamaH ' siddhAntAbhidheyasya prakAzakatvena pradIpakalpaH, sa ghAsI 'zubhaguruzca' gItAryAcAryazva, tena 'saMsargaH ' saMparkastasya 'lAbhaH' prAptistasyApi ('vigamAt ') abhAvAt / tathApi apramattasuvidditakriyAbalokanena samIcInamArganizvayAt tadabhAvo bhaviSyatItyata Aha- siddhAntavirodhinI' zrutaviruddhA yA kAcit pramattasattvAnAM viSayakapAyAdyupe prANinAM dIkSAgrahaNe'pi 'sthitiH' vRttiH, khIsaMsargAzuddha bhojana kalahAdirUpA 'tadarzanAdapi' tadavalokanAt, 'ca' samu 31 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza dvitIya / 16 caye / iti gAdhArthaH // 7 // athaitannimittAM kugrahotpattimAha-nipuNAnAmapi' zAstrazravaNAdinA sNjaattdvgmaanaampi| AstAmanipuNAnAM sAdhvAdInAmityaperarthaH, 'utpadyante' mAdurbhavanti 'kugrahAH' naitat pAkSikapratikramaNAdi evaM, kiMtu evame- kalamA veti kadabhinivezAH / 'kimuta' iti vikalpe, kiM punaH 'mugdhavuddhInAm AMtamandamatInAM zrAvakAdInAM, teSAM te sulabhA eveti bhAvaH / tataH kimityAha-'tathApi' evamapi kadAcit kathaMcit kadAgrahabhAve'pi, huH pUraNe, 'vidhUya' zAstrajJajanasaMpAdinA vikSipya dhAraH buddhimadbhiH sAttvikA 'tAn' kadAgrahAn , 'laghu' zIghaM makAro'lAkSaNikA, 'cintanIya manasi paryAlocanIyaM 'idaM vakSyamANaM vastu / iti gAthArthaH // 8 // tadevAhaahaha asuhANa kammANa, vilasiyaM jappabhAvao amhe / saMmohatimirabhIme, kAle ihaI samuppannA // 9 // vyAkhyA-'ahaha' iti khede, 'azubhAnA' pApaprakRtInAM 'karmaNAM' karmAsAnAM 'vilasitaM' vijRmbhitam / yatprabhAvAn' yasya karmavilasitasya mAhAtmyAd , kyaM 'saMmohatimirabhIme' atyantapravalAjJAnAndhakAraraudre, 'kAle' duHpamArUpe 'ihaIti / atra vartamAnatayA pratyakSa iva 'samutpannAH saMjAtAH, evamAtmakarmaNaeva dopo deyaH, na tu kadAgrahAdhAyiSu, teSAM tatsvabhA-sa catvAdeva / iti gAthArthaH // 9 // 32. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatra kAle kim ? ityAha no picchAmo savva No sayaM na maNadhajjavajiNAI | na ca cuha-subaharedi // 10 // vyAkhyA- 'no' naiva 'prekSAmahe' avalokyAmaH, 'sarvajJAna' sarvavidaH tIrthakarAdIn svayaM sAkSAt / tathA arddhatRtIyadvIpasamudravartisaMjJipaJcendriyANAM 'manAMsi' vastucintanavyApArANi 'paryavati dhAtUnAmanekAryatvAt pari samantAt avagacchatItyaci pratyaye manaH paryyatraM tatsakAzAdabhinnAdAtmanaH AtmApi manaHpathyayaM taccAsI rAgAdijetRtvAd 'jino' manaH paryyavajinaH, sa AdiryeSAmavadhijinAdInAM te tthaa| tAnapi na prekSAmahe iti yogaH, idaM ca padaM sarvatra yojyam / ete trayo'pi pratyakSajJAninaH ata etadyoge syAdapi kadAcit kadAgrahanivRttiriti bhAvaH / ' na ca naiva caturdazadazapUrvarayamukhAn tadAdIn, pramukhazabdAd navapUrvadharAdigrahaH kIdRzAMstAnityAha- 'vizrutA vikhyAtAste ca te 'zrutadharAzca' te tathA tAn, viziSTazru|tajJAnavata ityarthaH / apizabdaH samuccaye / te'pi zrutajJAnavalIyastvena kadAcit kugrahAnucchindyuH / iti gAdhArthaH // 10 // tathA ca sarvathA kugrahocchedakapuruSAbhAvAt kA gatirasmAkam ? ityapi anucintanIyamityAhaevaM pi amha saraNaM, tANaM cakkhU gaI paIvo ya / bhayavaMsiddhaMtu cciya, aviruddho ihadiTThehiM // 11 // vyAkhyA- yadyapi sarvajJAdibhiH saha darzanaM nAsti, 'evamapi tathApi asmAkaM bhagavatsiddhAnta eva zaraNamiti yogaH / / 33 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmanchanda ka nayAcyAkAdimaTa Apana inTa kinna nakAranAmanivAsI na ndanakara nna dakaTa 2 mA haldina sTA samjhannandI - - bamabanna " pa dRchyA prakulamAndAra ra na maka-4 TemmAnanda mandanandaH TaTa TannaTa hai dardana, dAna dRzya - bananada bada: daNAdadada dadanAmanta Rda meM nATakaTa * . amRtamaLakiyA va - Gwy' y' pnyrstn bh khshth shd. `llynZm GDf.. lnmnl kuyAmagvindalA. yada paNanamyAda pAkSikAda maMtakramaNa vAda unamanaTa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** * * ** jApApavA'pi paJcamyAnetra vidhayaM mAta / ya namya canuyAmAcalitvena nat catuyyAmaMtra, nAI pAnikAdi mapi canunyAvA yanamba ginAH kAnikAcA kArAvaradayAmeva tadapi Apagnim , manyavAhi simAnAmihinamya paJcakanakamya dadyamapaJcakanyAparipUnI naccanuyyAMna nirvaditi vicAraH, nan midamenan pAnikAdi patikamayaM caturdazyAmevI karanyaM. gaunAyAcaritutvAn . canuthyA pyupmaaprvvdini| nayA pratikramaNamyApi mAvasyAparanAmnaH "mamayamAeka ityAdyanuyogadvArabacana / nayA" mamamaNI vA mamI vA mAvago vA sAvigA vA nacinna nammalename sadanasamie nacinAvamANa tadovAna nadapiyakaraNa nanmAvaNamAvie egamgamaNe niNavayaNadhammAmurAgarane umatro kAlaM Ammarya kareMti taM mAvAvasmaya" iti bhAvAvazyakalavaNe ca gItAyAMcaraNe ca nipaMdhazcacanAmAvaMca mati ma nivedhaH suNpaavt| iti / atra prAmaH- zrAddhA ubhayakAlapratikramaNAdhikAriNaH, yamyanabananAdyanihArajhoSakatvAn , muvihitmumrpuvditi|| sthA dvAdadyAvandanakamapi vanAJcalana zrAddhAnAM na kApi nidAntaMbhyadhAthi, yatra yatra mAyAdInAM tadamihinaM tatra natra mukhapatrikApatyupevaNApUrvakameDa, bAyako'pi cavandanAdhikArI rakaH nanamatyApi nyaiva myumbana vizva, yavAgamatvamukta rIvAmAnava rajoharaNamusavatrikAmamAveno, zrAvasva nurajoharaNAbhAce mumakina jabajhipyane, gItAH pUrvAvIarelAvannaM kAnamityamevopadabhiMtamiti mukhyastricyA ena vandanakamapi / atra prayogaH zrApakA bAsavandanaka mumana kopakaraNavantaH, UsApanamAdhyamAtrA , ve yatsAdhanamAJcasAyamana tadupakaraNAnto, kyA paTasAyamA duvAdimandaH - nindAH, jyA caite, tasmAt uyaa| tavA minapratimAdipratiyA'pi vizrutazrutabaraH siddhasenArvasamudraumAyAviramANa 35 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza- bhRtibhiH svasvapratiSThAkalpeSu trayodazasu sUrikRtyatvenaivopadarzanAt , zrAvakRtyatvena tu kApi adarzanAta sarINAmavAsI yujyatA dvitIya kulakam / gItArthAcaraNAyA atraiva bhAvAditi / atra prayogaH-jinabimbAdipratiSThA sUriNA kAryA, tasya tatrAdhikAritvAt , caityapUjA- kulakam / dhikAripUjakapUjAvat / namaskArAdi upadhAnatapo'pi mahAnizIthokatvAd indriyajayAdhupAyatvAd niSedhakA''mamAbhAvAda // 18 // gItArthAcaritatvAd niravadyatyAca na nipekSumucitam / atra prayogaH-namaskArAdi upadhAnatapo bhavyAnAM vidheyaM, siddhAntAbhihitatvAt , aGgopAGgAditapovat / tathA zuddhIkSAdilAbhAbhAvabhayena gacchavAsatyAgo'pi yUkAbhayena paridhAnatyAgatulya pratibhAsate, yata etattyAge paramArthata AjJAyA eva tyAgAt caraNasyApi tyAgAt / yata uktam-"ANAruiNoM caraNaM ANAi ciya imaM ti vayaNA u"| tathA-"esA ya parA ANA, payaDA jaM gurukulaM na mutta," / tatazca "eyammi parinatte, ANA khalu bhagavao paricatvA / tIe ya pariccAge, duNha vi logANa cAgo tti" // 1 // "tA na caraNapariNAme eyaM asamajasaM ihaM hoI" // kica-"eyammi saMThiyANaM khaMtAINaM pi siddhiitti"|| tathA-"khaMtAdabhAvau cciya niyameNa tassa hoI cAgo tti" // 1 // piNDavizuddhyAdestu AtmAyattatvena pratyupekSaNAdizuddhivad gacchasthitau eva samyagbhAvAt , tasmAd gacchatyA gAbhyupagamo'pi asadgraha eva / yata atrApi prayogaH-gacchavAsatyAgino na caraNapariNAmavantaH, taviruddhAcaritatvAta Myo yadviruddhAcarito nAsI tatpariNAmavAn , yathA sarvavirato na vadhAdipariNAmavAn , tathA caite, tasmAt tathA / na ca tad viruddhAcaritatvamasiddhaM, smAraNavAraNAdyasahanena kSAntyAdyabhAvasya caraNapariNAmaviruddhatvAt , teSAM ca kSAntyAdhabhAvasya avazyaMbhAvitvAt / tathA coktaM bhadrabAhusvAmipAdaH-"jaha sAgarammi mINA, saMkhobha sAgarassa asahaMtA / niti 36 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tao suhakAmI, niggaimittA vinnssNti||1|| evaM gacchasamuddi, sAraNavAihi paNuliyA sNtaa| niti tao suhakAmI, mINA va jahA viNassaMti // 2 // " evaM caraNapariNAmAbhAve duSkarakriyAkAritvamapi laukikamunikaSTakriyAvad alpaphalameveti / evaM madhyasthabhAvena vicAraNIyaH, 'caH' smuccye| na kevalaM vicAraNIyo'pi tu tadanusAreNa pravarttanIyamapi, ityata Aha-'tatparatantratvena' siddhAntAjJAyattatvenaiva, evakAro avadhAraNe, 'yatitavyaM' kriyAyAM yatnaH kAryaH, sarvakAryeSu samastadravyastavabhAvastavAnugataprayojaneSu / iti gAthArthaH // 12 // kimityevaM sarvajJAdyabhAve Agamasyaiva sarvaprakAreNa AzrayaNIyatA pratiSThitA, yAvatA saMpratyapi atipANDityAt kecit tattvaM vimRzya prakAzayiSyanti kiM siddhAntena ? ityata Aha je bhAvA tatto vi hu, tadesagagIyasAhuvasao vaa| samma kahavi na nAyA, bahuso ciMtijamANA vi // 13 // te kiM samaiviyappaNa-parapurisavaseNa nicchayamurviti / na hi sUrANujjoiya-nahamujoviMti khajjoyA // 14 // vyAkhyA-ye kecid 'bhAvAH' padArthAH, zrAvakapratikramaNaniSedhajinapratimApratiSThAdhikArisUripratiSedhaprabhRtayaH, 'tato'pi' AgamAdapi, AstAM sarvajJAdeH, tadabhAve AgamAderapi ityperrthH| 'hu' pUraNe, 'taddezakagIvasAdhuvazato vA' samyagAgamo 37 yA~004 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaadshsrkaar| // 19 // padezakagItArtha suvihitAyattatvenaiva vA, vAzabdaH pacAntarasaMsUcakaH, 'samyam' yathAvasthitatvena 'kathamapi' kenApi buddhimA'nAtA' nAvagatA 'bahuzo' anekazaH, pratipRcchAdinA 'cintyamAnA api punaH punaravamRzyamAnA api, AstAmacintyamAnA ityaperarthaH // 13 // yadA ca siddhAntataddezakagItArthasamyaganucintanAdibhiH sarvairapi prakAraiH prava titairna samyagavagatA bhAvAH kecit pUrvoktAste kimityAha - 'te' bhAvAH 'svamatyA' AgamAdinirapekSabuddhyA 'vikalpanaM' tattadasadarthayojanaM, 'tatparAH' tanniSThA' ye sAMpratikapuruSAsteSAM 'vaza' AyattatA tena tadupadezenetyarthaH / kiM nizcayam 'upayAnti' nirNIyante, kimiti kAkvA naivetyarthaH / atrAnurUpamudAharaNamAha-'na hi' naiva 'sUrAnudyotitam' AdityA'prakAzitaM, 'nabha' AkAzam ' udyotayanti' prakAzayanti 'khadyotA' alpadyotavantaH kITavizeSAH, ayamabhiprAyo- ye sUryatulyairvizruta zrutadharAdibhiH pUrva na samyagavagamitAH padArthAste sAMpratikaiH khadyotakalpairnAvagamayituM zakyante / iti gAthArthaH // 14 // evaM ca sthite yAdRzairbhavadbhiryat kurvANairya vidheyaM tad gAthAtrayeNAha - iya sacchaMda parUvaNa - karassa kuggahaparassa ya jaNassa / saMsagiMga dAvariMga, va vajjayaMtehi~ kusalehiM // 15 // kAlabalociyakiriyA - raIsu asaDhesu appamAIsu / sugurUsu pajjuvAsaNa- parehi~ takkahiyakArIhiM // 16 // 38 dvitIya kulakam / 2 // 19 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNapUjaNa-vaMdaNa-havaNa-pamuhakiJcamu nicca jaiyatvaM / jammA june yuddha, iMsAmiha paDhama mumbaMga // 17 // vyAyA-'iti uttena prakAreNa 'svacchandA AgamAcaraNAnirapekSA yA kAcin 'yasyaNA'dezanA, yaduta zrAvakANAM pratikramaNamUtrAbhAvAt kathaM pratikramaNam , AcAyasyApi marvayA vibhUSAtyAginaH kathaM svarNamayakakRNamudrikAdisamalaMkRtakarakamalasAdhyapratiSThAdhikAritvamityAdikA, tatkaraNazIlasyAcAbAdambadupadezavazaMna 'kuprahaparamya' pratikramaNAdikaM na viSayanava zrAina ityAdyabhinivezaparasya ca 'janasya shraadaadloksy 'saMmagim AlApaparicayAdisyAM dAvAgnimitra' mAraNyakavadbhiH mivanyupamAnaM 'vajayadbhiH pariharaddhiH, yathA dAvAgnihinApahetustathA tatsamaggoM'ntastApaheturiti bhAvaH / 'kudAla: nipuNacuddhibhiH, te hi cintayanti-nUnaM pratiSTAgrastAva kathaMcit mvaNNAdisambandho'pi guNAnnarahetutvena na doSAvani hai vatadharamavopadiSTamiti / yathA canadityaM tathA taireva svapratiSThAkalpa samarthitamamAti // 15 // evaM kusaMsamagavarjanamabhidhAya agha mumaMmagavidhimAha-kATo duHpamAdiH, 'kalaM' sevAtasaMhananam zarIramAmadhyaM, 'taducitA tayogyA kriyA' ceSTA tapovidhAnaparIpadAdimahanarUpA,na hi bAdazI duHpamamuSamAdI vajramasaMhananAdI cAsAta tAzIdAnI nivaiti, tAdRzaki vAyAM ratiH' prItiryeSAM te tayAtie), dIrghatvamiha aMgre ca prAkRtatvAta, anena kiyAvatvamukaM, kriyAvanto'pi kecitparakhanAdizAThyabhAjo bhavanti ityata Aha, 'anaThe' mathA nirmAye, vAhazA bapi kecita nidrAdipramAdaparA bhavanti / -39 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ditIya kalakama dvAdeza ityata Aha-'apramatteSu' sarvadA sarvapramAdavarjakeSu, anena ca nidrAdyabhAvena jJAnanairmalyamabhihitam / tatazcaivaMviSeSu kriyA- kalakama 5jJAnavatsu 'muguruSu' zobhanAcAryAdiSu viSaye 'paryupAsanaparaiH' nirantarArAdhananiSThaH, anena teSAM guNavattvamuktam / IdRzeSvapi guruSu prApteSu kecinna tatkathitakAriNaH syuH, ata Aha-'tatkathitakAribhiH' gurUpadiSTasamastadharmAnuSThAnavidhAyibhiriti // 20 // // 16 // vipaiyabhiH kiM vidheyam ? ityata Aha-'jinAnAM' tabimbAnAM 'pUjanaM' vidhinAbhyarcanaM, 'vandana' gItArthoMpadarzitakrameNa namaskArastutistotradaNDapazcakapAThapuraHsaraM yathoktamudrAkSarAdiyuktapaJcAGgapraNAmakaraNam , 'svaphna' kSIrodakAdimirmajanaM, 'tatpamukhAni tadAdIni yAni 'kRtyAni' devadravyarakSAlekhakogrAhaNikAdikAryANi teSu, 'nityaM sarvadA'nuvAralopaH prAkRtatvAt , 'yatitavyaM yalo vidheyH| yata ete sarve'pi samyaktvavizuddhihetavaH, taba samyaktvaM 'yasmAt' kAraNAt 'sUtre' siddhAnte 'uktaM' pratipAditaM, 'darzana' samyaktvam iha pravacane triSvapi mokSAGgeSu prathamamAdyaM, (mokSAGga) tathA ca paThyate 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' iti / tadevaM samyaktvavizuddhaye jinapUjanAdi vidheyam / iti gAthAtrayArthaH // 17 // evaM dravyastavopadezamabhidhAya atha bhAvastavopadezamAhaeyaMjuttehiM ciya, tatto varacaraNakAraNesu syaa| sammaM payaTTiyatvaM, sAmAiyamAikiriyAsu // 18 // vyAkhyA-'etadyutaireva pUjanAdi kRtyaM kurvANaireva svakAle na tu sAdhubhirivA'kurvANaH, teSAM dravyastavasya sArvadikatvAt , 40 AA.. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ciya' zabdo'vadhAraNe, 'tataH tadanantaraM dravyastatra vizodhitasamyaktrottarakAlaM, sandhyAdisamaye 'varacaraNa kAraNeSu sarvavira|tirUpapradhAnacAritrahetuSu tatpUrvasevArUpatvAt sAmAyikAdInAM 'sAmAiyamAikiriyAsu tti' makAro'lAkSaNikaH, tataH sAmAyikAdikriyAsu tatra sAmAyikaM tAvad gItArthopadarzitamukhavastrikApratyupekSaNanamaskAra--sAmAyikasUtroccAraNeryApathikapratikramaNa-svAdhyAya-kASThAsanAdisaMdezanapUrvaka manuSThAnaM tadAdayastAsu, AdizabdAt pauSadhAdigrahaH asyApi sAmAyikavad grahaNaM, 'sadA' sarvakAlaM, 'samyakU' sAstAticAraparihAreNa 'pravarttanIyaM pravRttiH kAryA etA hi samyagabhyasyamAnAzcAritrAnurAgahetavo bhavanti iti karttavyA iti gAthArthaH // 18 // kimityeteSu sAmAyikAdiSu yatitavyamityata Aha eterhito vijao, nigamaNummaNANa bhavANaM / akkhevakaraNadakkhaM, vijjai annaM na guNaThANaM // 19 // vyAkhyA- 'etebhyo'pi' bhAvastavarUpebhyaH sAmAyikAdibhyo'pi 'yataH' kAraNAt, 'nirvRtigamanonmanasA' nirvANayAnotkaNThitAnAM 'bhavyAnAM bhaviSyatkalyANAnAm 'akSepakaraNadakSaM' avilambitavidhAnapaTu sAmarthyAt mokSasya / 'na vidyate' na saMbhavati, 'anyat' aparaM 'guNasthAnaM' guNopArjanAzrayaH / ayamabhiprAyaH- jJAnadarzanayoH satorapi na tAvat mokSo yAvat sarvasaMvararUpazailezyavasthAyA aprAptiH, sA ca sarvaviratirUpasAmAyika eveti akSepamokSasAdhanatA sAmAyikasyeti gAdhArthaH // 19 // 41 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 21 // na kevalaM sAmAyikAdikamakSepabhokSasAdhakamapi tu pUrvoktamanujatvAdisAmagryA api sAphalyaheturityAha-evaM ciya sahalataM, uvei mANussamAisAmaggI | eyara (puNa) sayalaM, vihalamimaM kAsakusumaM va // 20 // vyAkhyA- 'evametra' vizuddhadravyastava bhAtrastava pravRttyaiva, 'ciyaH zabdo'vadhAraNe, 'saphalatvaM' sArthakatvaM 'upaiti' gacchati 'mAnuSyAdisAmagrI' mAnuSatvAryakSetrAdisamagravastulAbhaH, makAro'lAkSaNikaH, vyatirekamAha - 'etadvirahe puna' - manuSyAdilAbhe'pi dravyastava bhAvastatrAdikaraNAbhAve punaH 'sakalaM' samastaM, 'viphalaM nirarthakaM 'idaM' manujatvAdikaM, 'kAzakusumamiva' iti upamAnaM, yathA 'kAze' tRNavizeSe puSyANi manoharANyapi phalAbhAvavanti tathA manujatvAdIni zobhanAnyapi sarvathA dharmAnu ThAnAbhAvena viphalAnIti gAthArthaH // 20 // atha kulakaM parisamApayannupadezaM kAkA prAha iya pavaramaINaM kittiyaM kiJcajAyaM, sayamAtra viusANaM sAhimo tumhamitthaM / taha kaha vihu dhamme vaTTiyAM jaehiM, jaha bhavavaNamUlummUlaNaM hoi jhati // 22 // vyAkhyA- 'iti' uktena prakAreNa 'pravaramatInAM' mArgAnusAripradhAnabuddhInAM, 'kiyat' iti kAkA 'kRtyajAtaM ' anekabhedadravyastavabhAvastavAdikAryavRndaM, na kevalaM pravaramatInAM 'svayamapi' Atmanaiva upadezaM vinApi 'viduSAM' jAnatAM kRtyajAtaM kiM 42 dvitIya kulakam / 2 // 21 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhayAmaH kathayAmo vayaM yuSmAkam / 'ityam atra kulake lekhadezanAmAtrarUpa, ayamabhivAyo-jJApyaM hi kAyaMtrAnaM prabhRnaM. jJApAyAzca pradhAnavuddhaya-satata eva ca svayameva jJAnAromo vayaM kiyat mAdhayAmaH ! mamastasya mAdhayitumAkyavAda* anarghakavAti / tathApi saMbiyAha nayA Tena prakAreNa Ryamapi zuddhamAnamatvabuddhikoTAlAdinA, hasvatvaM prAkRtatvAt . duHpUraNe, 'dharme' dharmamAdhanAnuSThAne, 'vananAyaM pravRttiH kAyA. 'yanai-yasapara-rayatnavatA hi anaSTAnaM saphalaM na syAdini bhAvaH / 'yathA yena prakAreNa 'bhavavanamulonmUlanaM' maMmArAsadIyo mani' mapadyata, 'jhoTati zIghra, taducchede ca anAyAsaM middha evaM mokSaH / aniSTocchedena iSTaprAptirUpatvAt tasvati mAlinIvRttAyaH // 21 // iti zrIyugapravarAgamazrImajinapatimUriziSyalezaviracitAyAM dvAdazakulakavRttI dvitIyakulakavivaraNaM mamAptam / / atha tRtIyaM kulakam / dvitIyakulake samyagajJAnapUrvaka jIvitaMSTamaMyogAdInA-manityatva-mupalakSya bhavanaguNyaM cintanIvamityuktam / nRtIya tu maMmArAmAratAbhAvanApUrvakaM yauvanAdInAM pratyeka zvaNikavaM sopamAna-mupadarzayan , prathamaM tAvat saMmArasvarUpaM naravA-] diprApThiM ca vRnadvayanAha| itthaksaMDiyaduzkhalakkhasalile kuggAhamAlAule, lohAgAhatalammi jammamaraNAvace kutityukaDe / ihAniTTaviogajogalaharIhIraMtajaMtuJcaye, koDhuDDAmaravADavaggivisame saMsAranIrAgare // 1 // 5.3 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza- kulakam / / // 22 // % tunbhehiM mohavelAvalavalanavasA-vuDDaNubbuDDagAi, kAUNaM cullgaaiidsjinnvynnodidilutsiddhN| 1 tRtIyaM laddhaM sammakammakkhamamuDuvanibhaM dullahaM mANusattaM, saMpattaM khittajAippamuhamavi tahekkArasaMga samagra kulakam / vyAkhyA-'atra' mAnasapratyakSe saMsArasAgare yuSmAbhi-nairavaM prAptamiti yogaH / kIdRzamityAha-'akhaNDitaduHkhalakSANi' eva paripUrNavAdhAzatasahasrANyeva vahutvAt 'salilaM jalaM yatra tatra, virbhAvaH prAkRtatvAt , tathA 'kuyAhAH' kadabhinivezAste eva nAnAbAdhAvidhAyisvAt kumAhAH kutsitajalacaravizeSA-steSAM 'mAlA' zreNi-stayA 'Akule' vyApte / atra ca-"vidvanmAnasahaMsabairikamalAsaMkocadIpradyute !, durgAmArgaNanIlalohitasamitsvIkAravaizvAnara! satyaprItividhAnadakSavijayaprAgbhAvabhImaprabho!, mAghAsyaM varavIra! vatsarazataM vairaMcamuccaH kriyAH // 1 // " ityAdivat paraMparitaM nAma rUpakavizeSo'lakAraH / tathA pramANaviruddhaparadravyAdAnecchA -lobhaH, sa eva aprApyamAnaparyantatvAt 'agAdhatalaM' atyantanimnAdhobhAgoyatra tatra / tathA prasiddhAni janmamaraNAnyeva punaH punarAvartanAt 'AvartI jalabhramA yatra tatra, tathA 'kutIrthAni bhautazAkyAdikutsitadarzanAni tAnyeva mahAkaSTasaMcArahetulyAt 'kutIrthAni kutsitajalAvataraNamArgAstaiH, 'utkaTe udbhaTe, atrApi paraMparitarUpakam / iSTAniSTaviyogayogA evaM yathAsaMkhyamabhipretAsambandhAnabhipretasambandhA evaM punaH punarutpadyamAnavipadyamAnatvAd 'lahayaH kalolA-stAbhiH pahiyamANa itastato vikSipyamANo 'jaMtucayaH' prANigaNo yatra tatra vikSepazca ekatra manaso'nyatra zarIrasya, jantucayo'pi ekatra puruSAdiranyatra matsyamakarAdiriti, tathA 'krodha' evAtidAhakatvAt 'uddAmaro 55 15 // 22 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityudbhaTo' 'raudro' vaDavAgniH sAmudrajvalana stena 'viSamo' duravagAhastatra, saMsAraH prasiddha-stena na vyAkhyAta, evamanyatrApi kacit kiMcit padaM na vyAkhyAsyate sa eva anavakUpAratvAt 'nIrAkaro' jalanidhi - statra, vizeSyapadametaditi zArdUlavikrIDitavRttam || 1 || 'tumehi-ti' yuSmAbhi- 'moha'caturtha karma, 'velA' jalavRddhayastAsAM bahutvAd'bale' senyaM, tatazca moha eva durnivAraprasaratyA velAla-sta (laM na) sya 'balanaM' vyAvartanaM tasya 'bA' AyattatA tato 'buDanoDanAni' majjanonmajjanAni kRtvA, tatra majjanAni narakAdI pAtA unmajjanAni tu svargAdI utpattaya- stAni kRtyA, 'colakAdayo' ye 'daza' dazasaMkhyA 'ji- | [nayacanodiSTAH' siddhAntapratipAditA 'dRSTAntA' udAharaNAni taiH 'siddha' durlabhatvena pratItaM tatra svAminA bhRtyAdeH prasAdIki| yamANo bhojana vizeSaJcolaka -stadAdibhistatprabhRtibhirAdigrahaNAt pAza kAdiparigrahaH tathAcocyate- "cuga-pAsaga-dhanne, jae-rayaNe-ya sumiNacake y| cammajuge paramANU dasa dihaMtA maNuyalaM me" // 1 // tathA 'saddharmakarmANi pUjAmAmAyikAdIni teSu 'kSamaM' samartha naratvaM tAvat prAptam, 'uDupo' laghujalatAraNa taraNDavizeSastena 'nirbha' sadRzamiti upamAnaM, 'durlabha' duHzApaM, labdhaM, tathA 'kSetrajAtipramukhamapi' na kevalaM naratvamityaperarthaH tatheti bhinnakramo yojitazca, evaM ca sati ekAdazA - "mA Nussakhita jAI, kularuvAroggamAjyaM buddhI / sabaNuggahasaddhAsaM-jamo ya logammi dulahAI ||1||" ityevaMrUpa-marthAd dharmamAdhanasya 'samagra' saMpUrNa saMprAptamiti sragdharAvRttamiti vRttadvayArthaH // 2 // colakAdizantAzcavaM cakriNo dvAdadAsyeMha, kAmpilyapuravAsinaH / mitraM kATikaH kazcidAsIt rAjapadAt puraH // 1 // abhUdanekAvasthAsu, sAhAyyo'sI vipatsu ca / nizamya cakriNaM prAptarAjyaM tatpuramAgamat // 2 // dvAdazavArSikastatra, prArabdho'sti tadA mahAn / rAjyAbhiSekaH kAryaTiko, nAtra 4.5 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nRtIvaM RTakama // 3 tra-mavAla ma gAIgnotrI nadI iccAyuyAvaM nRpadamane / spAnaIgharSa cake, dAdhI svo ! pannAcambanaranazcayaninaH / Aya numat gA. pranyamitrAya cAdarAnccha kubaTa mitra !,bdAyAnvaM kavaM pI. mevAsadanmayAdava dvAdayani-casampadam // 6 // mahAvAdikaM . nava drshnttipdaa| ] * anya kRtakRyAda, nAva va mana / || nazvaM mano gacocana meM phAyadAna / dAne kimmedAnI ve pAinvayanvandanAdA ... puraM trindaM vana, kanTina amucyanAm / nanomAvAda jaaNcyaa-tinbhaagbdosrH| nagRha rAnAvada makara saMsada rataH pazcAi dAvada gavaM vAvakam // 1 // pratyeka va nara, mAma maninna : gRha muktaH puna-mAnya bAI marAThaH // 11 // ezmanu mahArAja kRta meM zezvara nuviH| bipATA-vadat nRpa-vaM masAnyupamaH ||1iin svAstriArava, cintinvaM naSTavAn / cocha va ne vAhAyavA mAna kadAcana: / na kRpAdAH palaM 3 manAyAH mumanArane / RdA bakirITAcI varicchadasaMyujAna .14 yAtra kulakArTanA nagara daridra : mahanamaMkhyA pananASTriya prataH / ! 153 myenu graMTinavaMbu, pathyannaM mugdha : bAnyami yena mRyo'pi madAra. mAnyase svacchayA bhazan // 16 // ityuktA mobinogama, vane va parighAtinaH / evaM dAnAra-maminyA pAra na tuSTana mamudrA // 17 // evaM sarvatra ubhesAI dvinyAyamandiram / api mA.pi kadAcina , bAda mUvo pAzanAzakaH / / 18 / bakRtasutaH zAhI bhUyo'pi na // 23 naratvamA kAH viprApyate kApi bhraSTara mahodA // 19 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pAzakAH // nandaM narendra-mutpATya, pATalIputrapattane / cANakyena kRte candragupte bhUbhuji sadguNe // 1 // dhanaM vinA na rAjyasya vRddhi rityavasAya saH / cANakyo vidadhe yogapAzakAn kanakecchayA || 2 || devatAdhiSThitAn kecit, tAnAhuH / sUrayaH pare / dyUte punaH pataMtyete cANakyamanasaH priyAH // 1 // caturaH zikSita- stena, dyUtakAro'tha tairnaraH / krIDituM so'pi [dInAra sthAlaM bhRtvA'vadad bhRzam // 4 // yo mAM jayati sa sthAlaM. dInAraparipUritam / gRhNAtu mama dadyAt tu, jaye dInAramekakram // 5 // iti zrute'dha bhUyAMso, lobhAt krIDitumudyatAH / kevalaM pAzakAste hi na parAvRttivRttayaH // 6 // api pratIcyAmudiyA -dAdityo dyotabhArabhAva / na tu labdhavarAH pAzAH petuH kA'pyanyathA bhuvi // 7 // kadAcid daivata- ste'pi syuH pratIyaprapAtukAH / naratvA na naro bhraSTo naratvaM punarApnuyAt // 8 // atha dhAnyAni // bharatakSetra dhAnyAni sarvANi kApi yalataH / mizritAni tatastatra kSisaH prastho'tha sArSapaH // 2 // tato'tivRddhA kAcit strI, durbalA zUrpakoNake / gRhItyA tAni dhAnyAni, sarpapaprasthamAdarAt // 2 // kadAcit piNDayed daivayogAd devAnubhAvataH / tathApi na naro bhraSTAM naratAM labhate punaH // 3 // atha dyUtam // kasyApi bhUmipAlasyA''sIt sabhAsthAnahetave / aSTottarazata-stambhasaMniviSTA manoharA // 1 // atha tasya sutaH kazcid, rAjyakAMkSI vyacintayat / hatvAtivRddhaM pitara-mAdade rAjyamAtmanA // 2 // kuto'pi mantriNA jJAtvA [ vRttAnto'yaM niveditaH / rAjJe syurmatriNazcAracakSuH dAtanirIkSakAH // 3 // rAjJA'pyAhUya sa sruta, ekmUce suvuddhinA / yo'smAkaM saMtatI ko'pi kadAcit syA- nRpAtmajaH // 4 // rAjyArthI tena tadrAjJA dhUtaM kRtvA tataH samAm / 47 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdalA-sAjiza rANa--guNAdeyaM zitireSA kule mama // 5 // suto'pRcchat kathaM sApi, jetavyeti nivedyatAm / tato'bhASiSTI tRtIyaM kulakam / bhUpAlaH zrUyatAM tajjaye vidhiH|| 6 // saMsadyaSTazataM stambhAH stambhe, stamme'pi cAmrayaH / pratyekaM zata-maSTAgraM vidyante kulakam / // 24 // bata nandana ? // 7 // ekakasminnapi stambhe vArA aSTAdhika zatam / ekaikApi ca tatrAnijatavyA khedbhedibhiH|| 8 // eka eva ca te dAyo, zeSAstu mama putrk!| yadyevaM jayasi stambhAna sAsrIna sarvAn sabhAgatAn // 9 // tadA te rAjyametat tu, kadAcid daivato bhavet / bhraSTaM saddehinAM bhUyo manujatvaM sudullabham // 10 // atha ratnAni // kvacit kasyApi vaNijo, dhanADhyasya hi mandire / mahAmAhAtmyasAdhUni, rtnaa-nyaasnnnekshH||1|| tanmAhAtmyaM paraM jJAtA hyasau vRddhaH kathaMcana / atyartha-marthito'pyetAnyato ratnAni no dadau // 2 // pure tatra ca kutrApi mahe svagRhamUrdhasu / UrtIkriyante satkoTipatAkA IzvaraiH samaiH // 3 // atha pravayasi kApi, dUre dezAntaraM gate / ratnAni tAni dattAni ptaakaakiirtilolupaiH||4|| putrai-dezAntarAyAtaprAjyanaigamasantateH / kulAntare'pi prAptAni, nyAyAd bhuutble-sttH||5|| samvatsareSu vahupu, sthaviro gRhamAgataH / ratnavikrayavRttAntaM, zrutavAnatha lokataH // 6 // kharAjJa-stInasaMrambho'bhASiSTA'tha sutAn nijAn / pApAH! kimIdRzaM cake vaizasaM svAtmaghAtakam // 7 // kimahaM naiva jAnAmi, vikretuM kulapAMsanA ranAni kiM tu kenApi hetunA gRhato vhiH||8||n kRtAni tataH pApA ! AnayadhvaM vilambitam / varjayanto // 24 // ['nyathA nAsti, madurahe bhavatAM sthitiH||9|| ityukte hyAkulA-ste'pi, tAni praanvessttr-mudytaaH| tathApi tAni sarvANi kathaM 48 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piNDayituM kSamAH // 10 // dvIpAntareSu prAptAni, kaalo'pytibh-rgtH| kadAcit tu prasAdena, saMgamyante divaukasAm // 11 // manujatvA-cyuto'puNyo manujatvaM na cAmuyAt / na hi cintAmaNi-bhraSTaH, sAgare kApi labhyate / / 12 // ___ atha svapnaH // kArpaTikena kenApi, strame zItAMzumaNDalam / yastai tena tadanyeSAM, kathitaM sahacAriNAm // 1 // tairUce candrasaMkAzaM, maNDaka lapsyase varam / sa tena labdhaH kvApi, gRhasthA'danikotsave // 2 // ghRtakhaNDasamAzliSTa-statrAnyenApi tAzaH / svapnaH zrImUladevena, praikSi prekSAvatA punH||3|| tenAcinti mahAsvalo, naiSa mnnddkmaatrdH| vyAkhyAvizeSatastvevaM, | saMpannaM nUnamITazam // 4 // tadahaM kathayiSyAmi, svamapAThakasannidhau / svapnaM svaM phalatAmbUla-pUjAnirmANapUrvakam // 5 // tataH smAtyA tathaivAsI, kRtvA sarvamabhASata / tatpuraste'pi tasyAhuH, sAmrAjyaM saptame dine // 6 // tatrAputro dharitrIzo,IKI vipannaH saptame dine / hastyazvacAmaracchatra-kalazAnadhyavAsayan // 7 // iti paJcApi divyAni, mantriprabhRtayo janAH / / divyairAgatya muditai-mUladevaH kRto nRpaH // 8 // taM tathA mUladevasya, zrutvA vRttaantmaaditH| pUrvoditaH kArpaTiko--'ci. ntayaccArucetanaH // 9 // apazyaM yadyahaM bhUyaH, susvamaM taM mahAphalam / tadA vyAkhyApya taireva, le(la)bhe sAmrAjyamuttamam / // 10 // bannAma gokulAnyeSa, gorasaprAptilAlasaH / tatpAne meM kadAcit syAt , sundarasvamadarzanam // 11 // na cAsau kathamapyApa, svamaM taM devataH punaH / labheta so'pi tannaivaM, naratvaM naratAcyutaH / / 12 / / atha cakraM / / mahendrapurasaMkAza-mastIndrapuramadbhutam / rAjA tatrendradatto'bhUt , tasya dvAviMzatiH sutAH // 1 // iSTAnAmatikAntAnAM, devInAmabhavan vraaH| anye vAirihaikasyA, mahiSyAH sarva eva te ||2||ekaa punaramAtyasya, sutA patra da Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 25 // devI mahIzituH / udvAhe sA paraM dRSTA tatpRSThe naiva bhUbhujA // 3 // RtusnAtA gavAkSasthA, kadAcidadha sA priyA / daSTayo sena pArzvasthaH, papracche'tyantasundarI // 4 // kasyeyaM vallabhA deva ? tavaiveti sa uktavAn / naktaM narAdhipenAtha, tathA saMvAsamicchatA // 5 // AtA tatra garbho'syAH, saMlagnaH snAnabhAvataH / rAjAhvAnaM tayAmAtyasyottamAsId divaiva hi // 6 // tenApi zikSitA putri 1 yat kiMcid bhUpatirvadet / tat tvayA mama niHzeSamAvedyaM smRtipUrvakaM // 7 // tayApi tat tathA cake, patre'lekhi tu mantriNA / kAlenAtha suto jajJe, sulagne dopavarjite // 8 // surendradatta iti tanAma cakre dine zubhe / tatraiva ca dine tasya, gRhe dAsIsamudbhavam // 9 // catuSkaM DimbharUpANAM jajJe sadbuddhizAlinaH / agnikaH parvatakazca bahulA sAgarastathA // 10 // iti vikhyAtanAmAni krIDantyete paca tu / bRhaspatimatisparddhibuddhinA tena mantriNA // 11 // kalAnAM grahaNAyaiva, samasvAnAM sa dhIdhanaH / kalAcAryAya varyAyopaninye duhituH sutaH // 12 // prAgeva kSmAdhinAthena, svAGgajA hi kalAnidheH / pAThanAyArpitA AsaMste tu durlalitatvataH // 13 // nAbhyasyanti kalAH samyak tata - stADanatatpare / kalAcArye prayacchanti prahArAn saha gAlibhiH // 14 // jananInAmapi procu-stADanAdi suduHkhitAH / kruddhA-stA apyupAdhyAyamAcukruzura muhuH // 15 // upekSitA- stat stena, na peDuH svalpamapyaho / pratikUle chupAdhyAye va vidyAH santu zikSi ( zaikSa) ke // 16 // amAtyena kalAcAryaH, pUjayitvaiba - muktavAn (maudhyata / tADanIya - stathA bAI, yathA gRhNAti satkalAH // 17 // tatazca paThata| stAni, bimbharUpANi tasya tu / AtyantikAt paricayAt svalayanti muhurmuhuH // 18 // avajJAya ca tAnyeSa, prAdA- niHzeSasatkalAH / rAdhAbedhamukhAH samyak, kAlenAlpena buddhimAn // 19 // prazaste'tha dine sarve'pyAjagmuH svasvadhAmasu / tatazva So tRtIya kulakam / 3 // 25 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathurApuryyA, parvatakaH kssmaadhipH|| 20 // nivRti-stasya tanayA, kelArUpAdizAlinI / saMbhUSya tajananyA'sAvAninye bhUpasannidhau // 22 // tenoce sApi tuSTena, vatse svasya(syA)gharam varam / vRNu vaM svamano'mITaM, tvadiSTe nAsmi vaadhkH||22|| gAlAvAna mahAvIro, rUpavAn me'stvasau baraH / praiSayat tAM tato bhUSo'pIndradattapure ladhu // 23 // sahitAM bhUrisanyena, tanayAM nayazAlinIm / krameNa tatpuraM prApa, sA prahRSTA kRzodarI // 24 // aho dhanyo'hamevAtra, yasyaivaM duurdeshtH| svayaMvarAH samAyAntItyatituSTena bhUbhujA // 25 // purapravezena tasyA, mahotsAhAnmahotsaSaH / cake tataH samAjammuH kanyAmAtyA nRpAntike // 26 // procu-ste tava putrANAM, klaaruupaadimi-gunnH| mahatI khyAtirityeSAM, kautukAdiyamAdIgatA // 27 // tadasyAH kautukaM deva rAdhAvedhena pUryatAm / varaiH svasUnubhiH zIghra, vivAhaH kAryatAM ttH|| 28 // tato saharSabhRtA rAjJA, kuMkumadravasecanaiH / dhvajairvandanamAlAbhiH, puSpaprakaratUryakaiH // 29 // svaHsaMkAzaM puraM cake, nataH putraH samaM svayam / niryayau kRtazaMgAraH, sapauraH senayAvRtaH // 30 // raGgaM cake mahAmaJca-stanmadhye'tyantamAyataH kRto hai mahAsamma-stadaye cakrakASTakam // 31 // vAmapradakSiNAvartta, bhraamycchilppryogtH| tasyA-pyuparyadho vakrA sthApitA kASThaputrikA // 32 // adhastalabhRtaM kuNDaM, tatrAdhovartiddaSTinA / urdhva saMhitavANena sA vedhyA vAmacakSuSi // 33 // kanyApyalatA devIvAgamat saparicchadA / ceTIzatavRtA zvetamamanomAladhAriNI // 34 // kiMbahunA / anucake sadA rajA, sa draupadyAH svayaMvaram / svasvasthAnopaviSTeSu, bhUpAdie janeSvatha // 35 // zrImAlIti samAtA, putra mAdyo.mahIbhujA / rAdhAvegha vidhAya tvaM, kanyAM rAjyaM samudraha 36 // ityuktazca samusasthI, kevala dhnurssysau|| vaTa cakrakASTakam // 31 // cartidRSTinA / Uce sAhAkiM pahunA / anucaH SH Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya kulakama pazya pApiThaH, sabaravasthAdIdRzo nUna, ta zcaturbhi-rattAle stara dvAdaza na zazAka tadA''dAtumAkulo janasaMgame // 37 // kiM punarvANa saMdhAnaM, tathApi gurusAhasAt / saMdhAyeSuH parikSito kalakam / yatra tatra prayAtvasau // 38 // iti budhA sa cakrAntaM, gatvA sphoTamavAptavAn / samaM bhUpAvarodhAdicittai-ratyantadu:khitaH // 39 // rAjA zyAmAnanaH sUnumAdideza tathAparam / anujahe'grajaM so'pi, mUrkhANAM kA'parA gatiH // 40 // evaM // 26 // sarvairapi prAjyadattahAsaiH sabhAjane / tathA salajo'bhUbhUpo yathA sthagitavAn mukham // 41 / / athAmAtyena vijJapto deva kiM khidyate mudhA / sa prAha pazya pApiSThaiH, savarevaM bigopitH|| 42 // tatroce mantriNA deva ? tavAnyo'pyasti nndnH| kathamityudite rAjJA, mantrI patramadarzayat // 43 // so'pi syAdIdRzo nUnaM, tathApyAnaya karhicit / kuryAdapi mukhaM sAdhu projvalaM sa hi puNyataH // 44 // tataH kalAcAryayuto raudrakhaDriyAnvitaH / Dimbhaizcaturbhi-ruttAlai-staya'mAnaH pade pade // 45 // na ced bhetsyasi rAdhAM, svaM tadaitau tava khaginau / chetsyato mastakaM hyevaM kalAcArye'pi jalpati // 46 // surendradatta AyAsIt , sucepaH sthirmaansH| natvA nRpaM tadAdiSTazcake haste zarAsanam // 47 // AlIDhAsanamAdhAya, tatreSu samayojayat / UrjamuSTi-radhodRSTiH kSaNaM praikSiSTa so'ntaram // 48 // lavyAvakAza jhagiti, pracikSepa sa sAyakam / tena vivyAdha caitasyAH, puJyA vAma vilocanam // 49 // sarve saMtutuSustatra, jajurutphullalocanAH / utkRSTi(Ta)siMhanAdAdi kolA halapurassaram / / 50 / / janebhyastoSapoSibhyaH, prAptasarvasvavat tadA / AzIrvAdAn bahun lebhe, kiM na labhyaM vara-rguNaiH K // 51 // athAtitopataH kanyA, varamAlAM nyavezayat / tatkaNThakandale sArdha, svakIyaiH snmnorthaiH|| 52 // paryaNAyi ca 15 sA tena, lebhe rAjyaM ca bhUpateH / atha ca cakravedho'sya saMpede'tyantakRcchrataH // 53 // tathAhi / dvAviMzatiH kumArANAM, Di // 26 / 52 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARR9-29 mbhopAdhyAyakhaginaH / sarve bAdhAkarA AsaMstadA tcchidrviiksskaaH|| 54 // tathA labdhe manuSyatve, pramAdabahulaH pumaan| punarna labhate nRtvaM, kAlena bahunApi hi // 55 // ___ atha crm| atibahalatvaniviDatvAbhyAM carmava carma zevAlasaMcayaH, tasyodAharaNam / yathA-lakSayojanaviSkambho, idaH kApi samantataH / zaivalenAvabaddho'sti, tadantaH kcchpaadyH||1|| santi sattvA hi bhUyAMsasteSvekena kathaMcana / kAlena bahunA chidra, kacchapena nipAtitam // 2 // tatra grIvAM prasAryeSa, yAvadUrva bilokte| kaumudIsanmahe tAvad, vIkSate candra 8 maNDalam // 3 // grahanakSatratArAbhi-rati(bhirAmaM tathAdbhutam / dRSTA vi(vya)cintayat so'tha, kimidaM mahadadbhutam 5 // 4 // AjanmASTapUrva ca, tadidaM darzayAmyaham / snigdhAnAM svasya baMdhUnAM, kiM dRSTasyAparaM phalam // 5 // AcakarSa ca sa grIvAM, svajanAnayanotsukaH / tAvacchevalajAlena, chidramApUrita laghu // 6 // bandhUnAiya niHzeSAn , yAvadAyAti tatra sH| tAvanna labhate chidraM, yalenAnveSayan muhuH // 7 // mahApramANake tatra, yathA chidraM sudurlabham // kacchapasya tathA viddhi, mAnuSatvaM punarbhave // 8 // atha yugam / / kautukI tridazaH kazcid, yuga-mantyamahodadheH / pUrvAnte nyakSipacchidrAt samilAmaparAnti(nta)ke // 1 // tataH sA vegataH kvApi, dhAvati smotsarAmukhI / apAcyAmapi ca kApi, kvApi matsyena gilyate // 2 // tatra cAste bahuM| kAlaM, nirgatA'tha tato'pi sA / khaNDyate tiikssnndNssttraa-mtsyprbhRtijntubhiH|| 3 // yugamapyevameveha, kiMtu kApi dvayaM sh| sthitvA kSaNAd vighaTate, sauhArdamasatoriva // 4 // evaM muhurvighaTana, punaH saMghaTanaM kacit / kalAbhiriva zItAMzuranantaM 53 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazalakam / tRtIya kulakam / / / 27 // * kAlamAsadat // 5 // kevalaM tasya vivare, prAvizanna kathaMcana / rAdhAkSivedhavad daivAd vizet kalpAntare tu saa||6||n cyutaM mAnuSaM janma, jAyate punarIdRzam / na hIndoramRtAsArAH, punastatra vizanti te // 7 // | atha paramANavaH // mahIyAMsaM zilAstambhaM, saMcUAtIva sUkSmatAm / nItvANurUpatAM devo, nAlikA kvApyapUrayat // 1 // aNubhistairasaMkhyAte-laukAkAzapradezavat / pUrNA sa tAmathAdAya, svaHzailazikharaM yayau // 2 // phUtkRtya mahataH prANAt sAmajanavad dizaH / sabhI api mahAlegAt prAta-raMzUnivAryamA // 3 // kiM te bhUyo'pi nIyante'NavastAM stambharUpatAm / api syAt kathamapyetanna narastu punarnaraH // 4 // ekaikazcaulakAde-manujabhavadurApatvavijJaptihetu-bhUyAMsastveta ityaM dhruvamatisulabhAnyatva-mAvedituM nuH / nRtvasyAsAditasyAtibahalasukRtaiH pracyutasyaivameva prAjJA vijJAya caitat kathamapi sukRte na pramAdo vidheyH||1|| tadevaM manujatvakSetrAdhekAdazAGgaM yugmAbhirdurlabhamapi prAptamityuktam , saMprati kiM karttavyamityata Aha-- tA siddhaMtapasiddhio samaio paJcakkhalakkheNa vA, bho ! lakkheha viyakkhaNA paikhaNaM dukkhANa khANiM bhavaM / jamhA saMtamasaMtamittha sayalaM mAiMdajAlovamaM, sattU mittamaho suhI vi asuhI savaM khaNeNAulaM // 3 // OM525% // 27 // S4 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-yata etadevaM 'tataH tasmAt kAraNAt 'bho' vicakSaNA? duHkhakhAni bhavaM lakSayata, iti yogaH, kutaskuta iti hetutrayamAha-siddhAnta Agame bhavasya duHkhamA hetutvena prasiddhi prakhyAtiH, tatra tatra tasya tathAbhidhAnAt , bhavatAM vA siddhAntasya prasiddhiH pratItistataH, tathA svasyAtmano matiyathAvasthitavastuparicchedinI buddhiH tato'pi, tathA pratyakSeNa sAkSAtkArijJAnena lakSaNaM lakSaH pratIti-stenApi kAraNabhUtena iti hetutraya, vAzabdo vikalpArthaH, 'bho' ityAmantraNe, 'lakSadAyata pratipadyadhvaM, 'vicakSaNA' vidvAMsa iti zrAddhAnAM saMbodhanaM, 'pratikSaNaM' nirantaraM 'duHkhAnAM mAnasAdibAdhAnAM, khAnim-A karaM, 'bhavaM' cAturgatika saMsAra, sarvatrApyasukhabhAvAt , kutaH puna-retadeva-mityAha / yasmAdana bhave 'saphala' samastaM vastulA san vidyamAnamAyu-yauvanalakSmyAdika-masat kSaNikatvena nazvaram / ata eva mAyA anyAkartRkaharizcandrapuryAde-rasadvastuna ullekhaH, 'indrajAlam' aindrajAlikena mantramUlAdiprayogeNa bhujagapArApatakanolakAdijIvAjIvadarzanaM tAbhyA-mupamA kSaNikatvena sAdRzya yasya vastuna-stat tathA, na kevalaM kSaNikamevedam , api tu viparItapariNatisvabhAvamapi kicit , zatrubairI-so'pi kathaMcidAnukUlyaM bhajan mitraM suhajAyate, 'aho' ityAzcarye, 'sukhyapi AnandavAnapi IzvarAdirasukhI vyAdhidaurgatyAdiduHkhavAn , tathA cocyate-"sukhI duHkhI raGko nRpatiratha niHsvo dhanapatiH, prabhudAsaHzatruH priyasuhRdabuddhi-vizadadhIH / dhamatyabhyAvRttyA catasRSu gatiSvevamasumAn bahA saMsAre'smin naTa iva mahAmohanihataH // 1 // " evaM mAyaH sarva vastu kSaNenApi anyathA pariNAmAdAkulaM svasvabhAvAnavasthitamiti vRttArthaH // 3 // 55 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 28 // sAmAnyena sarvAsthiratAmabhidhAya atha pratyekaM sopamAM tAmAha guMjAvAyasamuddhuyaddhayavaDADovubbhaDaM jovaNaM, saMsArINa taNaggalaggasaliluttAlaM tahA jIviyaM / lacchIo suvaNovamA u patralippaIvappahA -lolaM bhogasuhaM taraMgacavalaM lAvannavannAiyaM // 4 // vyAkhyA- 'guJjAvAtaH' sazabdaprabalotkalikAvAyuH, tena 'samudbhUtaH' prakampito yo 'dhvajapaTo' devakulAdipatAkArUpa-sta syATopa ADambaraM tadvadudbhaTa - maticapalaM, 'yauvanaM' tAruNyaM tAvat 'saMsAriNAM' prANinAM tathA 'tRNAyalagnasalilottAla' darbhAgrabhAgavarttijalAti capalaM, 'tatheti' samuccaye yojita eva, 'jIvitam' AyuH, tathA 'lakSmyaH' saMpadaH punaH svanopamAH divAnubhUtAdInAmarthAnAM saMskAravizeSavazAd indriyAnapekSaH sAkSAtkAraH svapnastatsadRzyaH, 'tuH' punararthe yojita eva / tathA 'pavanena' vAyunA udvelantI prAbalyena calatI yA 'pradIpaprabhA' dIpacchAyA tadvad 'lolaM' capalaM 'bhogasukhaM khyAdi viSayopabhogajanya AnandaH, tathA 'taraGgacapalaM' kallolataralaM, lAvaNyavarNAdikaM 'lAvaNyaM' saundaryaM 'varNaH' zarIracchAyA gauratvAdirUpaH, AdizabdAt balAjJAdiparigraha iti vRttArthaH // 4 // tathA kAmAlaMkiyakAmiNIyaNavilAsullAsinenuppalu-tAlaM nijjiyadujjayArivisaraM rajjaM pi saMsAriNaM / saMjogA vi viogasogabahulA sokkhA vi dukkhAvahA, hA savve jalavubvuya va visayAsaMgA sayA bhaMgurA 5 56 tRtIyaM kulakam / 3 // 28 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- 'kAmAlaGkRtaH smaravibhUSitaH sakAma iti yAvat yaH 'kAminIjana: ' strIvargastasya vilAsena priyadarzanakAlasamudbhUtazarIrakriyAvikAravizeSeNa 'ullAsi' savikAradarzanapravRttaM yad 'netrotpalaM' locanakamalaM tadvad 'uttAla' - maticapalaM, tathA 'nirjita durjayArivisaraM' vazIkRtAtibaliSThazatrusamUhaM kiM tadevaMvidhamilAda rAjyamapi prasiddhaM varttate iti zeSaH / 'saMsAriNAM' prANinAM tathA 'saMyogA' iSTasambandhA api, 'viyogaH' sambandhavicchedaH, iSTabiyoge tallAbhAnaINajJAnaM zokastAbhyAM 'bahulAH pracurAH, saMyogeSvapi viyogAdibAhulyamityarthaH / 'mukhAnyapi' viSayopabhogajA AnandA api 'duHkhAvahAni' paryantabAdhAkArINi, atra ca "nIyAlocamabhUyA ya ANiyA dovi biMdudugbhA" iti prAkRtalakSaNAd dvirbhAvaH, puliGgatA ca, apizabdAH sarve'pi samuccayArthAH, 'hA' iti khede 'sarve' samastA api 'viSayAsaGgAH' khyAdyabhiSvaGgA 'jalabudbudA iva', vegavaddRSTisamudbhavasalilasphoTakA iva sadA 'bhaGgurA' nazvarAH, pUrva hi janitasya sukhasya anityamabhyadhAyi, atra tu viSa|yasambandhasyaiveti na paunaruttanyamiti vRttArthaH // 5 // vijjujjoyacalaM balaM jalacalacaMdAulaM rAulaM, saMmANaM karikanna tAlataralaM lIlAvilAsAi vi / saMjjhArAyasamA yatAyajaNaNIjAthAisaMge raI, paccakkhaM kharNAdiTThanadrumakhilaM jaM vatthumittaM bhave // 6 // vyAkhyA- 'vidyududyotavat' kSaNika saMpAprakAzayat [ca]laM taralaM 'bale' zArIrasAmarthya, varttate iti zeSaH / tathA jale prativimbitatayA calan prakampamAno yazcandrastadvad 'Akulo' 'titaralo rAjakulaH, rAjakulasyAyaM rAjakulo'Na pratyayaH, 57 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza- kulakam / tRtIya kulakam / // 29 // rAjakulasambandhI prAkRtaravAdIyapratyayAbhAvo jakAralopaca, 'saMmAnA' rAjAmAtyAdijanitaH satkAraH, nabuMsakAracamiha pAka tatvAt , tathA 'karikarNatAlataralaM tAlazabdaH zobhAvacanaH taistairvacanAjhavinyAsAdibhiH priyAnukaraNaM lIlA vilAsA pUrva vyAkhyAtaH, tatazca lIlAvilAsI AdI yasya mohAyitakuTTamitAdeH sukhitazaMgAraceSTitasya tallIlAvilAsAdika, atra dvandvAnantaraM bahuvrIhiH, tathA 'sandhyAyAM rAga' AkAzAmrAdInAM lauhityarUpaH kSaNamAtrabhAvI, tena 'samA tulyA 'ca' samuccaye, kAsAvityAha-'tAtaH pitA jananI' mAtA 'jAyA bhAryA, AdizabdAt putraputrikAdiparigrahaH, taiH 'saGgaH' saMyo -statra ratiH prItiH sApi asthirA ityarthaH, pitrAdiSvapi kutazcit pratikUlavartiSu, atathAbhUteSvapi celaNAyAmiva zreNikala viparyayAt pratikUlabuddhiviSayeSu prIterabhAvAt , tathA cAtra bhave yad vastu kiMcit pUrvokaM jIvitAdika kiyA matyekamabhidhIyatAmityAha 'akhilaM' sarvamapi pratyakSa sAkSAtkArijJAnamatItaM, taditi zeSaH, 'kSaNahaSTanaSTa' darzanakSaNAd dvitIyakSaNe nazyatyeva ityarthaH / paryAyAntarApatte-ravazyaMbhAvitvAditi / evaM ca sarvabhAvAnAM kSaNikatvamavagamya dApi pratibandho na vidheya iti bhAva iti vRttaarthH|| 6 // .... pratibandhAbhAve'pi yad vidheyaM tadAha tA saMsAramasAramevamakhilaM nAUNa taM chidiuM, mokkhaM tavivarIyamakkhayasuhaM lahuM ca sokkhathiyo / 58 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bho tubhe milaseha tas ya paro heU jiNiMdodio, dhammo tassa u sAhaye ki vahI siddhaMtasiddho imo // 7 // vyAkhyA - yata ete bhAvAH sarve'pi kSaNikasyena asArAH, tata-stanmayatvena saMsAro'pi asAra eva, na hi nIlatantu nirmitaH paTaH kadAcit zukla iti, 'tasmAd' bhavadbhirevam-amAraM tucchaM saMsAram-akhilaM saMpUrNa 'jJAtvA' 'vagamya tatastaM 'chettu' vinAzayitumiti yAvat, na kevalaM taM chettuM kiM tu mokSaM ca labdhuM tatprAptaye'pItyarthaH / 'ghaH' samuccaye bhinnakramazca yojita eva, kIdRzamityAha tadviparItamasArasaMsArAd anyathAsvabhAvaM sAramityarthaH kathametadevamityAha "akSayasukhaM" zAzvatAnandaM, bhavatyevaMvidhasya mokSasya duHkhaikarUpAt saMsArAt viparItateti taM labdhuM bho bhanyA ? 'yUyaM' sukhArthinaH zAzvatAnandasaspRhA 'abhilapata' vAJchata, tasya mokSasya saMsArocchedasya ca 'paraH' prakRSTo hetuH kAraNaM, co'vadhAraNe tena hetureva ityarthaH / ka evaMvidhami (i) tyAha-'jinendrodito' vItarAgopadiSTo dharmaH saMsAragarttanipatajantujAtadhAraNApravaNo'dhyavasAyaM (yaH) tatpUrvakamanuSThAnaM ca, 'tasya' tu dharmasya punaH 'sAdhane' niSpAdane kiletyAghavAde, siddhAntasiddhaH zrutapratIto'yaM vakSyamANo vidhiH pravRttiprakAraH, evaM pravarttamAnAnAM dharmoM jAyate iti bhAva iti vRttArthaH // 7 // atha tameva vidhimupadarzayiSyan prathamaM tAvad vidhyupadeSTRSu sAdhusevAmAha--- saMvigge kuggahuggagga harahiyataNU suddhasiddhatadhArI, sAhU seveha tatto jiNamayamahaM bhattijuttA suNeha / 59 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza-cice ciMteha tattaM tadavagamaksA sabakaje kuvohaM, haMtuM mohaM ca niccaM jayaha niyamaNe kAumANaM jiNAgatI kulakam / | vyAkhyA-'saMvignAn' mokSAbhilASukAn, tAdRzA api kugrahavanto na susAdhava ityAha, 'kugrahA' pUrvoktAH kadamini / kulakam vezAH, te eva jantusvabhAvAnyathAkaraNapravaNatvAd 'ugragrahA' raudrabhUtAcAvezA-stai 'rahitA' varjitA 'tanuH' zarIraM yeSA tathA, upalakSaNaM caiSa mano'pi tAdRzameva yeSAM tena manasA tanyA ca kadAgrahAvidhAyina ityrthH| evaMvidhA api abahuzrutA upadezAkSamatvena na sevAhIH syuriti ata Aha-zuddhamutsUtravyAkhyAlezamAtreNApi aspRSTaM siddhAntamAgarma dhArayanti sUtrArthAbhyAmadhigacchanti ye tAn , 'sAdhUn' suvihitAn, sevata(dhvaM) niyamena samArAdhayata, tatastebhyaH sAdhubhyaH jinamata tIrthakarapravacanam , 'anaghaM samastadoSarahitatvena niravA, kIdRzAH santaH zRNuta bhaktiyuktAstatra paJcAGgapraNipAtazironamanAalipragrahAdirUpA vAhyA pratipatti-bhaktistatsahitAH 'zRNuta' AkaparNayata evaM tAvad vidhipravRtte-rAdikAraNaM sadgurusevA-troMketi / tataH kimityAha-'citte' manasi cintayata punaH punaranudhyAyata, 'tatvaM zrutajinamatarahasyam ussaggApavAdalokavirodhAdikRtyAkRtyatvarUpeNa na tu akSaramAtraparatayA itibhAvaH, tatastadavagamavazAt samyaktvAvagamapAratacyeNa, sarvakArya iti jAtAvekavacanam tena 'samasteSu' sarveSu 'kAryeSu caityayatisAdharmikAdiprayojaneSu'kubodha caityArtha sthAvaragRhAdividhAnamapi samIcInameva ityAdikaM 'mohaM', cAjJAnaM viparyayajJAnarUpaM 'hantuM hatvA vidhvasya AjJA kartuM yateta(yatadhvaM) athavA na kevalameM tad dvayameva hantuM dhvaMsituM yatadhvamapi tu "nijamanasi' svakIyacitte kattuM vidhAtuM jinAnAmAjJAM ca tIrthakaropadezaM ca vidhAta rayatnaM kuruta, tena yatadhvamiti kriyA kAkAkSigolakanyAyena ubhayatrApi yojanIyeti vRttaarthH||8|| PALAGE Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsammasaNamUlayaM guNavaomilunasAhAmuha, tuMgANaJcayakhaMdhabaMdhakaliyaM sikmvaapsaahaaulN| cinazvinamahaM abhiggaidalaM mandrammakappadrumaM, madrAmudrajaleNa siMcaha laTuM jiM hor3a mukkho phalaM // 2 // vyAkhyA-marmakalyagurma zradvA(zuddha)jalena siJcata iti yogaH, kIdRzAmityAha-cittameva vicitrAdhyavasAyAGkarotpAdanimitcanyAt kSetra karSaNabhUmimtAtra Arohati jAyane iti "nAmyupadhAnAt" kapratyaye cittotraraha-taM / tathA 'samyagdarzana' samyamaya nadeyAdibhUtakAraNasyAt 'mUlaM' jaTAkaTTApo yasya sa tathA, ma eva svArthikakapratyayAntatvAt mUlakA, samyagdaryanamUlAna yA jAtamAnmarAja-stam / tathA samyaktyamUlottarakAlamAvinyAt viziSTatarakSayopazamasaMpAdyatvAca aNuvratAni syUlaprANAtipAtAdiviramaNaprabhRtIni paJca tAmyeva gurukAnipaGgadurArohalvAt , 'tujha' uthaH 'skandhabandhoM dRDhaprakANDanA-18 -mona kalito yuja-mANuvrataskandhabandhakalivastam / tathA pUrvoktahetoreva aNuvrataprakANDottarakAlabhAvitvAd 'guNatravAmi' zrINi diganavAdImi, vAmyeva mahattyAt 'unmIlantyo' vikasantyaH 'zAkhA' ratA-jJAbhiH 'zuma' prazastam / tathA zidheti mImI mImasena iti nyAyAt zikSAbratAni patyAri sAmAyikAdIni nAnyeva prazArakhAH zAkhodbhavalaghuzAkhAkhAmirAkuThaM vyAptam / tathA 'mabhiprahA' deva-guru-mArmikAdiviSayAH pUjA'tithisaMvibhAgaglAnaupacadAnAdayo niyamA pavAtiprazravAdU chAni: yatra vam / dAkSiNyaudAryAdayazca kusumarUpatayA svayameva draSTavyA, mevaMvidhamityAha 61 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adazakulakam / // 31 // 'saddharmaH pratizrovo'nugAmI zrAddhadharmaH sa eva samastakalpitArthadAyakasvAt kalpadrumaH surataruvizeSaH tam sa.. kurutetyAha-zraddhA-vAtizaya-tatkaraNaspRhA sA evaM duradhyavasAyapaGkAdupitatvAt 'zuddhajalaM' birmalasalilaM, teva 'sila' ukSata / atizraddhA zrAddhadharmavidhAnameva tatsecanamiti bhAvaH / sekaphalamAha 'jimiti' prAkRtatvAd yena sekena 'laghu' zI bhavati saMpadyate mokSaH paramparayA kRtsvakarmakSayalakSaNaH phalaM kArya vipAka iti yAvat iti vRcArmaH // 9 // na kevalaM dvAdazaviSazrAvakadharma eva karttavyaH kintu anyadapi ityAha nizyaM triJcammi sAmAiyanatrapaDhaNajjhANasajjhAyamAI, tikkAlaM ceiyANaM dasatiyakaliyaM caMdaNaM cAyarehA dANaM sakArasAkamavihisahiyaM deha cAricajutte, patte patte sasati saha kuNaha tavaM bhAvaNAbhAvaNaM va 10 vyAkhyA-'nityaM sarvadA 'vicami tti' zrAddhadharmAnupAlanAntarAle eva sAmAyika navapaThana-dhyAna- khAdhyAyAdIni ai prasiddhAni Acarata iti yogaH, tathA 'trikAla' trisandhyaM 'caityAnAm'- arhadvimvAnAM 'vandana' stutikhotrAdirUpatipaci vizeSarUpaM kIdRzamityAha 'dazatrikakalita', dazadazasaMkhyAni trikANi parivRttyAcAratrayalakSaNAni prasiddhi(ddha) naivaidhikIyabhRtIni kriyAvizeSarUpANi taiH 'kalitaM yuktam / tathAhi - jinamavanapraveze tAvat trinaipeSikIzabdocAraNaM, zikha pradavi mArcaparibhramaNaM, trayaJca praNAmAH / pradakSiNAH kurvANaireva triH zironamanAni, pravezasamaye eva vA bhUma kalATasparzanAni, trividhA pUjA puSpanaivedyastutirUpA, tathA chadmasthasamavasaraNasthamokSa padasthi (sthe) tirUpA'vasthAtrayaM ca bhAvanIyam / UrdhvAdha 62 tRtIya kulakam / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... ME stiyaMglAditrayanirIkSaNaM na kArya, vibhUmipramArjanasaMklAdinA kartavyaM caityavandanabhUmeH, caityavandanasUtrAkSarANi tadayaMza vandanIyapratimAmukhAvalokanaM ca vidhAtavyaM, caityavandanaM kurvANai-rjinayogamukAzaktilakSaNA-khimro mudrAH karjavyAstAca aGganyAsavizeSarUpAH / praNidhAnamapi caityavandanaparyante iSTAzaMsanarUpaM manovacanakAyai-sividhamiti dazca / trikANi, tathA cocyate tinni nizIhi ya tinni ya pahA(yA)hiNA tinni cer3ayapaNAmA / tividA pUyA ya taha avasthativamAvaNaM pey1|| vidisi nirikSaNaviraI tivihaM bhUmIpamajaNaM ceva / vanAi tiyaM muddAtiyaM ca tivihaM ca paNihANamiti | Acarata kuruta ityarthaH / dAnAdividhAnamapyAha-tathA ('pAtre) supAtre cAritraguNopete, iMha cAritragrahaNena jJAnasa-1 myaktvayorapi grahaNa, yoramAve tasyApi abhAva evaM iti kRtyA, mAve kathamapi saMghaTite dAnaM dadA, nyAyopArjitavicabitaraNaM kuruta, kathamityAha-satkAroM''bhimukhagamanAdiH-dvidhaH, 'zraddhA' utkaraNAtizayavAnchA, "kramoM dAvacyavastUnAM na paripATiH, pUjanIyaM vA guNavAratamyaM, vidhi-rAgamoktayakAro deyadAyakapAtrazuddhilakSaNaH, sahitaM dadarca vivasta zIlaM tu dezaviratilakSaNamanavaratamanuSThIyamAnameva jAsta iti noktaM, tathA svazaktimiti prAkRtatvAt tRtIyArthe dvitIyA, tatazca / khatyA AtmazarIrasAmarthyAnusAreNa ityarthaH, tapo'nAnAdikaM, tathA bhAvyante punaH punarmanasA parAmamAnche ni AnA malAsA-manityatvAdyanucintanampANAM mAyanaM paribhAvanaM ca kuruta / sAdhemA:-"bhApavitavyamaniyA IASAs Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... tRtIka nyatve / azucitvaM saMsAraH krmaanvsNvrvidhishc||1||" "nirjaraNalokavistaradharmakhAkhyAtatattvacintAcI boce dvaadshkulkm| 11ca bhAvanA dvAdaza vizuddhAH // 2 // " iti vRttaarthH||10|| evamanantarAle'pi sAmAyikAdikRtyamabhidhAya adhunA prihrnniiymityaah||32|| mA yAyanaha mA ya mannaha giri kuttisthiyANaM tahA, sunuttinnakubohakuggahagahagyasthANamannANa vi| nANINaM caraNujuyANa ya sayA kiccaM karehAyarA, nIsesaM jaNaraMjaNatthamuciyaM liMgAvasesANa vi // 11 // vyAkhyA-mAzabdo niSedhavAcI tena mAsskarNayata zRNuta yUyaM, mA yoge kvacit paJcamyapi, yathA mA bhavatu tasya pApamiti, tathA 'mA ca' manyadhvaM gira-masadaryaprarUpaNaparAM vAcaM, kuttIthikAnAm-anyadarzaninAM vauddhAdInA, gurutvaM prAkRtatvAt , tadAkarNane manane ca mithyAtvasaMbhavAt , 'tatheti' samuccaye anyepAmapi svadarzaninAM, kIdRzAnAmityAha-sUtrAda gaNadharAyupadiSTazrutAd 'uttIrNo' bhraSTastadananumato yaH padArthasArthaH caityanimittasthAvarAdividhAna(vighAta)rUpaH, utsUtra itiyA|vat tathA 'kubodhaH' kriyamANAkRtatvAdirUpo vipriitaarthaavgmH| tathA kugrahAH paurNamAsI-pAkSikAdi-pratikramaNAdirUpAeva anyathAvakAritvAd gRhanti svakIyaM kurvanti puruSamiti 'grahAH' pizAcAdaya-statazca sUtrotIrNazca kuvodhazcetyAdi dvandvastairmastA vyAptAH, athavA sUtre sarvathA'nayoniSedhAt sUtrottINoM ca to kubodhakumahI ca tAbhyAM prastA-steSAmapi bco| dina zrotamba, na dhana svamataparamate upayoginI / api tu vacanasya zuddhiH, sA cobhayatrApi nAstIti bhAvaH, evamasamIcI TEAM Aimp - + 4 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naparihAramabhidhAya, athotkRSTamadhyamajaghanyasAdhuviSayaM kRtyavizeSamAha-'jJAninA' samyagbodhabhAjA'caraNodhatAnAM saMpUrNa-1 zuddhakriyAkAriNAM ca zuddhasuvihitAnAmiti bhAvaH / 'sadA' kRtyaM glAnAdyavasthAsu pathyauSadhAdidAnarUpaM, 'kuruta' vidhatta, AdarAt sarvathApi epAM karttavyamityadhyavasAyAt, 'niHzeSa' samastaM kadAcidazuddhamapIti bhaavH| upalakSaNaM caitat vena kvacid jJAnAdhike pAtre kiMcikriyAvikale'pi kRtyaM kiMcit karttavyameva / tathA 'janaraJjanArtha lokaSicAvarjanAya punaliMgAvazeSANAmapi jJAnakriyAvaikalyena liGgameva rajoharaNamukhavastrikAdimAtrameva yatitvamadhyAdavaziSyate ityavazeSaNe yeSAM te tathA teSAm / apizabdo'rucyupadarzakaH, ayamabhiprAyaH-ye tAvat jJAnakriyAvantasta dviSaye tAvat zuddhamazuddhaM vA pathyAdikaM cintanIyaM / yastu jJAnamAtravAn zuddhaprarUpakazca tadviSayaM zuddhameva / yastu liGgamAtrAvazeSastadviSaye zuddhamapi yat kriyate tallokaraJjanArthameva, ete hi zrAddhAH svadarzane'pi matsariNa iti mA jJAsiSurlokAH / na caitadanAH, tathA cAgamaH-"nicca pavayaNasohAkarANa caraNajuyANa sAhUNaM / saMviggavihArINaM savapayatteNa kAyabaM // 1 // hoNasa visuddhayarUpagassa nANAhiyassa kAya jaNacittaggahaNatyaM kareMti liMgAvasese'yi // 2 // " iti vRttaarthH||11|| atha maitryAdicatuSTayaprabhRtikaM kRtyamAhakArunnaM dukkhiesuMguNisu paharisaM sabasattesu miti, dosAsattesuvikkhaM kuNaha taha akallANamittANa caayN| savatthAmaM jiNidappavayaNapaDaNIyANa mANappaNAsaM, pUyaM pujesu sAhammiyasapaNajaNe vacchalattaM viheha.12 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam ! // 33 // vyAkhyA-'kAruNyaM' nirAzaMsa- paraduHkhaprahANecchA, tat yAvad 'duHkhiteSu' vyAdhiteSu sarveSvapi kuruta iti yogaH, 'guNiSu' jJAnAdiguNopeteSu AcAryAdiSu maharSa - staddarzanAt prakRSTa- stadviSaya - stadguNAnumananarUpaH pramoda-stam / tathA 'sarvasattvaiSu' tiryagAdiSu api 'maitrI' sauhArda, 'dopAsakteSu' vadhAdipravRtteSu vyAdhAdiSu upekSAM heyopAdeyatAparAGmukhI buddhiM mAdhyasthyamilarI, kuruta ityupadezaH 'yeti' samuccaye, kalyANamitrANAm - asadupadezapravRttapApamitrANAM 'tyAgaM parihAraM kuruta iti sarvatra vRttaprathamArthe yojyam / tathA 'jinendrANAm'- arhatAM 'pravacanaM' dvAdazAnaM, tadAdhArA AcAryAdayazca teSu 'pratyanIkAH' paripandhino vinAzapravRttA iti yAvat teSAM durAtmanAM, 'sarvasthAnA' sarvavalena " anusvAraH prAkRtatvAt", svayaM tAvataM sAmadAnadaNDAdinA pareNa vA rAjAdinA paryyante jIvitasaMzayAropaNenApi mAnapraNAza- mahaMkArakhaNDanaM nirAkaraNamiti yAvat / tathA 'pUjAM' saparyA pUjyeSu tIrthakRtsu sAdhusaMghAdiSu, tathA sAdhammikAH ye pravacanataH samAnadharmANo natu liGgata eva ta eva 'svajanajano' bandhuvarga-statra 'saha dhammarayA (parA) mahabaMdhava tti' vacanAt athavA sAdharmikAca svajanajanAzceti ekavadbhAvaH tatra vatsalatva - mAhArAdidAnena cittasamAdhAnotpAdakatvaM, 'vidhatta' kuruta iti vRdvitIyArddhe kriyAntarasambandha iti vRttArthaH // 12 // atha manovacanakAyAnAM zuddhatvamabhidhAtuM teSAM doSavikalatvaM tAvadAhasacchaM maccharamohaloharahiyaM nikAmakohaM maumu (mmu) kaMnikkavarDa kareha hiyayaM hIleha mA kei vi / 66 tRtIyaM kulakam / 3 // 33 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakkhinnaM ca kayannuyaM ca viNayaM gaMbhIrimaM dhIrimaM jaM cannaM kuladhammasaMmayamaho seveha taM sbhaa||13 vyAkhyA-hRdayaM tAvadIdRzaM kuruta iti yogaH, 'svaccha' duradhyavasAyapaGkavaikalyena nirmalaM, tathA kSIyamANavastvaparityAgecchAmatsaraH, athavA parasaMpadasahana sati vibhave tyAgAbhAvo vA, tathAcAhuH zAbdikAH "parasaMpadAmasahana vittAtyAgazca matsaro jJeyaH" / 'mohaH' svajanAdiSu AtyantikaH snehaH, 'lobhaH' pUrvoktasvarUpa-statodvandasta rahitaM varjitaM, tathA nikAmakrodha tatra kAmaH kAminIviSayo'bhilASaH, kodhaH prajvalanAtmako bhAvaH, nirgatau kAmakrodhI yasmAt taniSkAmakrodham , tathA jAtyAdibhiraSTAbhirapi AtmotkarSapratyayo mada-stena muktaM rahitaM varjita, vacanaveSAdyanyathAdarzanena paravyasanaM kapaTa mAyAvizeSA, tato nirgataM kapaTaM yasmAt tacathA, 'kuruta' vidhatta 'hRdayaM' cisa, atra kAmasya vedodayarUpasya upalakSaNatvA-damyepi nokapAyabhedA draSTavyAstatazca kaSAyacatuSTaya-nokaSAyanavakasyApi yathAzakti manasi rodho vidheya iti bhAvaH, tathA badhasApi mA kAMcana hIlayata tatra hIlanaM sadbhirabhirvA doSaiH pareSAM dUSaNam 1 upalakSaNam caitattena khiMsanapAruNyAvikamarSi vacasi prihaary| kAyena punaH karsavyaM kathayamevAkartavyaniSedhaM darzayati-dAkSiNyam'-anukUlatA, 'kRtajJatA vihitopakArAvismaraNaM, cazabdau tulyayogakhyApakau, "vinayoM' namratvaM 'gaMmIrimA' gAmbhIrya, 'pIrimA' dhairyam, etat sarva kAyanApi sevata (sevaca), kimetAvadevetyAha, 'paJcAnyadapi' etasmAd dAkSiNyAde-raparamapi pApajugupsA-nirmalabodhAvika kImisAha, 'kulasya' gotrasya 'dharmasya' zrAddhasambandhinaH 'saMmata' tadaviruddham , 'aho' iti saMbopane sada sevatA ma rmadA reNAnutiSThata, 'sarvadA sarvakAlaM sarvaprakAreNa vA / iti vRttaarthH|| 13 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAda tRtIya kulakam / sa adhAtra sarvasminnasAre kathametat kRtyaM kAryamityAhasakam / dure jAva jarA parAvai na jA maccU sarIraM ca jA, satthaM jA paDihAi iMdiyavalaM jAba sthi saamggiyaa| / 34tA tumbhe bhavavAsanAsaNakae ja loyalouttarA-zuttipaNaM pakareha taM bahuguNaM saggApavaggAvaha // 11 // ___ vyAkhyA-yAvaditi kAlaparimANe,tato 'yAbad' yAvantaM kAlaM, 'jarA vayohAnilakSaNA, 'dUre' bahutarakAlavilamvabhAvinI, tathA parAmoti yAvanna mRtyuH yuSmAn so'pi dUra evetyarthaH / tathA 'zarIramapi' yAvat svasthaM prabhUtataravAtAdyanupahataM pratibhAti' parisphurati, tathA 'indriyavalamapi cakSuHzrotrAdInAM darzanazravaNAdipATavaM yAvat pratibhAti, satyapi ca jarAyabhAve yadi devagurusAdharmikAdisAmagrI na bhavati, tadA kiM kriyata ityata Aha-'yAvadasti sAmagrI' saiva svArthikakapratyaye sAmamikA, samastadharmasAdhanasAmagryaM tatsaMpUrNatA iti yAvat , 'tAvata' tAvantaM kAlaM "tubmetti' yUyaM yat kiMcida kRtyaM lokalokottarAbhyAM vyavahArAbhyA-manuttIrNa tadanuyAyi dAkSiNyaudAryakAruNyAdikaM pUrvoktamanyadapi ca prakarSeNAtizayena kuruta, taditi kAryajAtaM, kIdRzamityAha-bahuguNaM vidhIyamAnaM sat prabhUtataracAritrAdiguNAntarahetumata eva svargApavargAvaha kameNa mokSasyApi hetumityarthaH / kimaryamIhaza-manuSThIyatA-mityAha- bhavavAsasya saMsArAvasthAnasya 'nAzana' kSayaH taskRte tanimittaM prakarSeNa tatkaraNe'vazyaM bhavavAsanAzanamiti bhAva iti ghRsArthaH // 14 // | janu evaM prabhUtalokasyApravRttI kathametadanuSThIyatAmityata AhahuMDo-sammiNidUsamAivasao jIvANa joggattao, kammANaM ca gurutaNeNa bahuso loe ksaayaaule| 68 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . muttUNaM aNusoyapaTTiyajaNaM bhUri pi mukkhasthiNA, hoyatvaM paDisoyamamgamaiNA esovaeso mama // 15 // nyAkhyA huMDaM sarvatra zarIrAvayaveSu anavasthitaM pramANAnupetasaMsthAnavizeSaH, prAyastatra tasyaiva bhAvAt , tatpradhAnaH kAlavizeSo hIyamAnasamastadravyAdyanubhAva utsarpiNIto viparItasthiti-ravasarpiNI / athavA 'huMDA' asaMpUrNasaMkhyA mahA-3 puruSA yasyAM sA tathA taduktam-'huMDatti asaMpuSNA uttamapurisA havaMti tevaTThI / jIi avasappiNIe sA huMDavasappiNI neyA // 1 // ' tathA duHkhamA tasyA eva paDArakarUpAyAH punaHpuna-dhamaNena cakrAkArAyAH paJcamo ArakaH, AdizabdAd vakrajaDatva-bhasmaka-grahAdigraha-stadukta-"huMDo-sappiNI-dUsama-vaka-jaDattaM ca aMtasaMghayaNaM / dasamacchariya bhasamaggaho ya chahi sabhitrAehiM // 1 // " huDA'vasarpiNI ca duHSamAdayazca teSAM vaza AyattatA tataH, jIvAnAmayogyatvAt kalyANabhAjanatAyA anucitatvAt , 'karmaNAM ca'jJAnAvaraNAdInAM jIvasambandhinAMgurutvena bahukAlavedyatayA mhttvaat|lghukrm(maanno hi kadAcit kaSAyeSu na pravarteraniti karmagurutvagrahaNam , evaM tAvad hetutrayasadbhAve sati 'bahuzo' bAhulyena 'loke sAmAnyenaiva jane kaSAyAkule krodhAhaMkAra-mAna-massarAdivyAze, yadyapi evaM prAyo loka-stathApi yuSmAbhiH zrutasadgurUpadecaiH kiM kartavyamityata upadezasarvasva-mAha-evaMvidhe prAyo loke sati pArthinAmapi bAhulyenAnuzrotomArge nadyA anukUlaprava-17 itmavAha iva prAyaH pravRttirityata Aha-'muktvA' parityajya 'anunotasi' avicAritaramaNIyabahujanapravRttimArge gaDarikAmapAhe'pasthita' 'calitaM, kIdRzaM 'bhUrimapi prabhUtamapi, na hi dharmAnuSThAne bahujanapravRtiH pramANamapitu AgamAnusArie sokA'pIti ata-taM bahujanamapi parityajya pratizrotomArgamatinA kevalAgamAnusAribuddhinAbhakti sapA 1954 - Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - yuktamiva puruSa bhari khu mAjhaM bhAvaH / jaba upadeza karanA bhaeko'nantaroka vyadezo hi viSAdakaM kAvanaM, 'yeti' - rAtyanirdezaH / ii mevAkoTipare evaM kRte iti vRcAryaH - nAya upadezavAkyAda vibhakalamavavaNarasAvaNaM imaM je kumati tesiM putraM / dhuba-jara-maraNakilesaM siddhamanuttaraM hoI yA vinAnAM vAM maM sarvavantusutA damaSTaM vacanarasAnAmi, vacana yupadeza-khadeva 'rA vivAdinAzakaH sadoSayavizeSaH, udvadetadapi bharatakuvA rakkm / baccA 'klimoM vizva vacanaM, ye kecanaM puNyamAjaH kurvanti tadarthAnuSThAnena satataMmukhate, te 'bhuvana' avazyaM va sAdhanaM sAdhyasiddhiM vyabhicaratItibhAvaH / siddha kRtya viviziSTamityAha-pUrva (kha) kA tatvA / vAlu Rtra rAmabhinivezA mAnasA vyAkya zArIrA TA nata eva na vidyate cataraM pradhAnaM casmAt ut tathA / na hi saMgAre saMvidhAna ke yati saMvade isa kArya // 16 // parizi paTekricitAyAM dvAdazaku Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaM kulakam / tRtIyakulake tAvat prAyaH sarvasAMsArikabhAvAnAM sopamAnamanityatyamuktaM caturthe tu saMsArasamudre manuSyatvAde-reva durlabhatvaM gAthAeM cakenAbhidhAya apramAdopadezamAha- jAijarAmaraNajale udagga kuggAhavagga duggammi | duvAratrasaMNasaM cayamahalahalaMta kallole // 1 // rAgado bhujaMge roguggamanakkacakkalahvake / bahuvihakutitthadutthe ruMde rude bhavasamudde // 2 // nara-naraya- tirisurAisu arahaghaDiva tivakammabalA / iha mAjavaMjavIbhAvao ciraM bhUri bhamiUNa 3 kahakahavi tuDivasA culagAidiTThata dulahaM tumae / maNuyattaM pattaM suttasavaNasaddhAviriyajutaM // 4 // tA dukhahamimaM ciMtAmaNi va cauraMgiyaM laheUNaM / mA suddhadhammakaraNe pamAya - mAyarasu apariDaM // 5 // vyAkhyA - iha saMsArasamudre cirabhramaNena kathamapi mAnuSatvAdikaM prApya prasAdaM mA kArSIriti sambandhaH kIdRze tasminityAha-jAtijarAmaraNAnyeva pracuratvAt jalaM yatra, 'udagrA' udbhaTAH 'kugrahAH' kadabhinivezA- sva evaM kutsitA grAhA taMturUpA jalacaravizeSAsteSAM 'varga' samUha stena 'durge' viSame, tathA 'durvArANi' niroddhumazakyAni : rAja 71 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cayAH' samUhA-ste eva punaH punAkApattinimittatvAt bhujaGgo kulakam / bhUtakumatAni tAnyeva ku. dvAdaza- caurajvalanAdyupadravA-steSAM 'saMcayAH' samUhA-ste eva punaHpunarutpattivinAzadharmakatvAt mahAnto'tiguravazvalantaH 'kalolI kulakam ||ciicyo yatra sa tathA ttr||shaa tathA rAgadveSA evAtikaTukavipAkApattinimittatvAt bhujaGgo yatra, tathA 'rogodgamA jvarA- divyAdhyudbhavA-sta eva 'nakacakra' jalacaravizeSavRndaM tena 'lallake' raudre, 'bahuvidhakutIrthAni' prabhUtakumatAni tAnyeva kum||36|| tAni sugatigamanaparipanthitvAt kutsitajalAvatAramArgA-stairduHsthe durgame, 'runde' vistIrNe, 'raudre' mahAbhISaNe bhavasamudre masiddhe / / 2 // iha naranarakatiryaksurAdiSu prasiddheSu AdizabdaH svagatAnekamedasaMsUcakaH, dhAtvA iti samvandhaH, kathami-15 tyAha-'arahaTTaghaTIva ' jalayantrasthitaghaTikeva, yathA sA kadAcid Urdhva--mAyAti kadAcidadha-stathA jIvo'pi kadAcita narake kadAcit surAdiSu ityarthaH / kasmAt 'tIbrakarmabalAt' atigADhabandhanabaddhajJAnAvaraNAdisAmarthyAt , punaH kathaM cAtvA ityAha-'AjavaMjavIbhAvataH naratvAt naratve athavA naratvAt surAdiSu punaH punarutpatti-rAjavaMjavIbhAva-stasmAt, 'ciraM' prabhUtapudgalAyann yAvat , 'bhUri' bahuvAraM cAntvA paryavya // 3 // kayaM kathamapi mahatA klezena anusvArAdilopaH prAkRtatvAt , 'tuvizAt dezIbhASayA daivavazAt , collakAdayo dRSTAntA daza prAgukA-stairdulabhaM durApaM bhoH shraadevr|| iti gamyate, tvayA bhavatA manujatvaM prasiddhameva prAptaM kIdRzamityAha-sUtrazravaNam-AgamAkarNanaM, zraddhA tadartheSu evamevaite * iti, 'ruci'-rabhilApaH, 'vIrya' zaktirmAnasazArIrAvaSTambhavizeSaH, tataH sUtrazravaNa ghetyAdi dvandve, tatra zravaNazraddhAvIryANi tairyuktaM sahitam , etatritayAbhAve hi manujatvaM prAptamapi akiMcitkarameva syAditi tadyuktamabhihitaM // 4 // yata etaccatuSTayaM bhavatA prAptaM tat tasmAd 'durlabhAmimAM' cintAmaNimiva cintAratamiva 'caturaGgiAko dharmasAdhanAGgacatuSTayarUpAM, 'landhyA - ... 72 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApya, tathA cocyate-"pacAri paramaMgANi dullahANIha jaMtuNo / mANusarI suI saddhA saMjamaMmisa sIriya" ||1||maa| pramAda-mAcArIH zaithilyaM kArSIH, ke viSaye ityAha-'zuddhadharmakaraNe' vidhidharmamArgavidhAne kIDaze tmityaah-maatmri| 18 svasya zatrubhUtaM, pramAdo hi mahAnarthahetutayA zatrureva, tataH sarvathA dUre dharjanIya iti gaathaapckaary||5||.... kimityevaM pramAdAcaraNaM niSidhyate iti pramAdasyAnarthahetutAM gAthAsyenAhajamhA samatthasasthanthajANagA svputrpaargyaa| pattaamattaTThANA samaggasAmaggikaliyA vi // 6 // | hiMDaMta gaMtakAlaM tadaNaMtarameva nryrypddiyaa| pAvappamAyavasao gahi(hI)ramakAktamattammi // 7 // vyAkhyA-yasmAt pramAdavazato jIvA anantaM kAlaM bhave hiNDanta itiyogA, kIdRzA ityata Aha-'samAnArthajJAtAroM' lakSaNasAhityatarkAdigranthavidA, na kevalametadvido'pi tu 'sarvapUrvapAragatAH', pUrvANi dvAdazAkAvayavavizeSAH tena caturdazapUrvadharA api, etAvatA saMpUrNazrutopayogitvamuktaM, tathA 'prAptApramattasthAmA api' landhasatamaguNasthAnavizuddhayo'pi, anenApi saMpUrNakriyAkalitatvaM vyaJjitaM, kiMbahunma samayasAmagrI kalitA api' apirvismaye, akSepamokSasAdhananizeSasAdhanA api, nahi evaM vizuddhajJAnacAritrayo-ranyat kimapi tatsAdhanaM, paramevaMvidhA api anantaM kALaM hiNDante gAmIrabhavAvarcagarne' SaTakAlavedanIyaduHkhAgAghasaMsArajalacamaNazkale, kIDanAH santa ityAnarako durgasipalasa amAnuSatvAdInAM tasya pyo begaH punaH punaH zInavarA batmAsi satra pratidvA! kuvAsiko mAyasisa SANSARKAR ... 3 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza caturtha kulakam / SAXRAKAAKA ityata Aha-'pApo'tyantajugupsito yaH'pramAdoM' nidrAviSayakaSAyAdi-prasaGgAlakSaNaH 'tadvazataH' tatparatatryeNa, 'tardainabhantarameva' pramAdavidhAnottarakAlalakSaNa eva, ayamabhiprAyo-yatprabhAvAdevaMvidhA api caturgatikaM saMsAram anantaM kAla bhrAmyanti (tahi )tasyAvakAzaH stoko'pi kathaM deya iti gAthAdvayArthaH // 6-7 // yata evaM mahAraudravipAkaH pramAda-stataH kimityAhatamhA pamAyamayarAmayaM pamukhUNa yugasu taM nicha / dhamma saMmaM sammattamAi tassAhaNatthaM ca // 8 // vyAkhyA yata IdRzaH pramAdaH 'tasmAt' kAraNAt pramAda evaM pUrvoktasvarUpazcaitanyApahAritvAt 'madirA' madhaM tayA madaH kSIbatA tatsthAnIyaM kalahaviSayavyAsAdikaM 'pramucya' muktvA (tyaktvA) 'kuru' vidhehi, tvamiti tvacchabdena pratipAdyazrAva*kaparAmarzaH, 'nityaM sarvadA dharma pUrvoktaM, samyag yathAvasthitvena samyaktvAdi samyaktvANuvratAdirUpaM, tathA 'tatsAdhanArtha dharmasiddhaye ca vakSyamANaM vidadhyAdi(i)ti gaathaarthH||8|| kiM tadityAhasaMvigge gIyatthe jahasattiM kayavihAraparihAre / sayayaM payao sevija saMjae nijiyakasAe // 9 // vyAkhyA-'saMvignAn' gItArthAn sAdhUna seveta bhavAniti saMbodhanIyazrAddhopadezaH, kIdRzAnityAha-'yathAzakti' svakIyabalavIryAnusAreNa kRtau vihAraparihArau yai-ste tathA tAn , tatra viharaNaM vihAraH, samyak-samastayatikriyAkaraNaM, parihAra 37 74 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %EC%A4%AAMANG iti sAmayikI bhASA, sa ca dvividhaH paribhogadhAraNArUpatayA, tatra yad vastrAdikaM pratyupekSya tadaiva paribhujyate eSa paribhogaparihAraH, yacca pratyupekSya dhiyate kambalAdikaM na tu tadaivopabhujyate, sa dhAraNAparihAraH, tathA coktam-'nizIthavizodezake-"louttaraparihAro duviho paribhoge paribhujai pAuNa ityrthH|| dhAraNAparihAro nAma te saMgovijai / paDile| hijai taM na ya paribhujai ti" // 1 // tathA 'nirjitakaSAyAniti', prasiddhameva, 'satata' sarvadA 'prayataH' prayakSavAn seveta bhaktayA paryupAsIta, nanu saMvignasevanatatazravaNAdikaM ca pUrvakulake'bhyadhAyi atrApi ceti paunarutyamiti cenna, bhinnabhinnazrAvakANAM bhinnabhinnopadezarUpatvAd, eSAmayamadoSo'thavA ekasyApi punaH punarupadezena na paunarutyaM / taduktam-"sajjhAya-jhANa-taba-osahesu uvaesathuipayANesu / saMtaguNakittaNAsu ya na huMti puNaruttadosA ya // // " iti gAthAryaH // 9 // tato'pi kimityAhanisuNija suddhasiddhaMtamaMtie tesiM sammamuvautto / tattaM nAuM kuggaharahio vahija tabihiNA // 10 // ___ vyAkhyA-teSAM pUrvoktaguNAnAM suvihitAnAm 'antike samIpe 'nizRNuyAt' niyamena AkarNayet 'zuddhasiddhAnta' sarvadoSa vinirmuktaM zrutam / anena tadviparItotsUtrabhASakAgItArthAt tacchravaNaniSedhamAha, taduktam-"titthe suttatthANaM gahaNaM tityaM tu PI dAittha nANAI / guNagaNajuo gurU khalu sesasamIve na tamgahaNaM // 1 // " "samyagupayukto' dattAvadhAno'nenApi nidrAvikathAdi-18 parihAra-pravaddhAJjalitvatriguptatvAdirUpaM zravaNavidhimAha, taduktam-"nidAyikahApaDivajiehi guttehi paMjalauDehi matiyAra 25 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 // mANapurva sarvauttehiM suNeyaI // 1 // " kimarthamityAha-tattvaM' paramArtha jJAtum-avaboddham athavA zveta sAsa tattvaM jJAtvA tadiSinA avadhAritatattvAnusAreNa pravAta. samastacaityavandanAdikriyAsu kugraharahita kAdabhirmiI kuprasya hi tAlapudaviSayat mahAnarthahetutvAvadhAraNAditi pAthArthaH / / 10.... .......... ... .......... atha dAnopadezamAha--..... ......... ..... ... - | vasthapaDiggahamAI saddhAsakArasAramANAe / suddhaM siddhaMtadharANaM dANamavi dija sattIe // 1 vyAkhyA-'vanam' aurNakSaumAvirUpaM, 'patagraha' pAtraM, samastaudhikopadhyupalakSaNaM caitat, AdizabdAdaupagrahikasaMstAra kara pa hala zraddhAsaskArAbhyAM sAraM pradhAnam / etau ca pUrva vyAkhyAto, ata evAI AjayA vATadesamAIkazuddhi siMhasanApadezenetyarthaH / tatra addhetyAdinA vAtazuddhiA zukhamAdhAkarmAdidoSarahitamilanena-deyazcadhika siddhAnta sampAnijatvena tabu kAnuSThAnaparebhyo'nenApi prAikacaddhiH pratyapAdi sAmadhi evamanyApAvito . jApAnamA daay| guNavaMsANa: miseso tulchasa disAivikkhApa // 1 sagaSayagusamorasaphAsuramardina samayasAgaNivAyagANaM sadamA-mAsa sabassa " tyAdivAnamAmi sAviAisamA pAmiharaprerakI dipA vidhareda bAbara kyA phitaratyAgatAsIti vacanAvara Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zIlatapobhAvanopadezamAtra- sIlaM sIlijja tavaM tavija bhAvijja bhAvaNAo ya / dukkarakare suyadhare dharija citte sayA sAhU // 12 // vyAkhyA- 'zIla' zrAddhasaddharmAcaraNalakSaNaM sadAcAraM zIlyeda-bhyaset kuryAditi yAvat tapo'nazanAdikaM 'tapyeta' anutiSThet, 'bhAvayed' anucintayed, 'bhAvanAH' pUrvaktA anityatvAdyAH, 'caH' samuccaye, tathA 'duSkarakarAn puranu paratapaHtriyAdyanuSThAyinaH, tathA 'zrutadharAn' siddhAntasAgarapAradRzvamaH sAdhUn sadA dhArayet citte, viziSTakriyAjJAnavatvena i nasyApi bhAvanAvizeSatvenocityAd iti gAthArthaH // 12 // nanu uktaviziSTaguNAH suvihitAH nopalabhyanta eva tat kiMviSayo'yaM dAnAdyupadeza ityata AhakAlAidosao kahavi jahavi dIsaMti nArisA na jaI / savattha tahavi nasthiti neva kujA aNAsAsaM // 13 // vyAkhyA-'kAla:'avasarpiNIrUpa, AdizabdAt duHkhamAdisamasta sannipAtagrahaH, teSAM doSo'satpravRttihetutvalakSaNastato yadyapi 'kathamapi 'kenApi prakAreNa parIkSApaTubuddhimAndhAdinA na dRzyante tAdRzA yathoktaguNA yadayaH, tathApi sarvavApi bhAratavarSe na santIti 'anAmpAso' bhagavadvacanAmavItilakSaNo na kAryaH, duHprasabhAntasya caraNasya bhagavatA siddhAnte'bhighAnADita gAthArthaH // 12 // . 77 FAC gaeNsa Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakam / tadaho bhojanabhAjananiSThIvanakArikuTTinIvacanapramANAmyupagamena svadRSTe-prAmANyAbhANaka TeranyathAsiddhatvena bhagavadvacanasyaivAtrArthe praamaannymupdrshynnaah||39||saahk 6 kumgahakalaMkarahiyA jahasakti jahAgamaMca jymaannaa| jeNa visuddhacaritta ti vuttmrhNtsmymmi||14|| vyAkhyA-'kugrahaH kadabhinivezaH sa eva nirmalazvetapaTakalpajIvasvabhAvadUSakatvAt kalaGkaH kajalastavakakalpa-stenarahitA, anena vizuddhabodhatvamuktaM. 'yathAzakti' zaktyanatikrameNa, 'yathAgarma caM AgamAnatikrameNa ca 'yatamAnA' yatanayA pravarttamAnA yena kAraNena 'vizuddhacAritrA' gautamAdivad ityuktam 'arhatsamaye bhagavatpravacane, ayamamiprAyaH-na hi SaNmAsAditapo'nuSThAhai tAraH sanatkumArAdivat sarvathA niHpratikarmazarIrA eva sAdhakaH, kintu nizchadmAnaH, svabalAgopanena samastakriyAsu pravarsa-H mAnAkumahatyAginaH parAmatsariNazca ced bhavanti tadAtra kAle te'pi susAdhava eveti, tato yat tathAvidhAnAmadarzana tatkAlasahananAbhAvapayuktaM suvihitatvaM ca zaktyanusAripravRttikRtamiti adhunApi susAdhavaH santyeva ityuktamAgame / tathAcani hai gamaH- lociyajayaNAe macchararahiyANamujjamaMtANaM / jaNajattArahiyANa hoi jaittaM jaINa sayA // 1 // " tat siddha tat, saMpatiH api kecit susAdhavaH santi vizuddhAdhyavasAyatve sati kAlavalAyanusAriyatikriyAnuSThAyitvAt kUragaDDukAdivaviti gaayaayH||14|| para sambaktavAdiguNapUjanalakSaNaM dharmakRtyamAhasamma jANa-paraNANuvAimANANugaM ca jaM jatya / jANijja guNaM taM tattha pUyae paramabhanIe // 15 // 78 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-yaM guNaM yatra jAnIyAt taM tatra pUjayediti yogaH / yatra kApi sAdhusAdharmikAda samyaktvajJAna caraNAnupAtinaM tadanugataM guNaM yaM kaMcana kSamAdikaM, kazcit tadanugato guNaH tapo - vyAkhyAnAdiko na gurvAjJAnugataH syAt, tadvyavacche'dArthamAha-'AjJAnugataM' gurvAdezakalitaM tadAjJAvaikalye tapazcaraNAderapi ananta saMsArahetutvena zravaNAt, 'jAnIyAt' svabuddhyA vidyAt, taM guNaM tatra sAdhvAdI pUjayet prazaMsAdinA puraskuryAt 'paramabhaktyA' prakRSTaguNabahumAnena, ayamabhiprAyo yasya | vaiyAvRtyakarAdeH sadguNasyaiva yaM vaiyAvRtyakaraNAdikaM (guNaM) pazyet taM tatra vizeSato bahumAnena pUjayet, na tu nirguNasya satastadguNamAtraM, tadukam -'nANaM daMsaNacaraNaM tavaviNayaM jattha jattiyaM pAse / bhAvaM jiNapannattaM tu pUyae paramabhattI // 1 // ' iti gAthArthaH // 15 // madhyasthabhAvena guNAguNavibhAgaH karttayyaH ityAha kAUNa rAgacAgaM maNe muNijjA guNAguNavibhAgaM / bhAvijja kaDuvivAgaM ca kAmarAgaM sayAkAlaM // 16 // vyAkhyA- 'kRtvA 'vidhAya 'rAgasya' premAnubandhasya tyAgaM, dveSopalakSaNaM caitat, tato 'manasi' citte ('suNijjA' jAnIyAt ) guNAguNatribhAgam, amadhyastho hi naitat kuryAt, taduktam - " rattA picchaMti guNA dosA picchaMti je vi racaMti / majjhatthA puNa purisA dose vi guNe vi picchati // 1 // " madhyasthIbhUya sAdhvAdInAmapi guNAguNau cintanIyau iti bhAvaH / tathA bhAvayedanucintayet 'kaTuvipAkam atyantaduHkhadAyi paryyantaM kamityAha- 'kAmaH' pUrvoka-svadrUpo rAgo'bhiSvaGgaH: tadubhA 79 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . anyacca caturtha kulakam / dvAdazavanasyaiva prAyaH saMsAravairAgyahetutvAt , anenAcAryAdiviSayaM rAga prazastamevAha-sadAkAlaM' sarvadeti gAthArthaH // 15 // kulakam / anyaccadakkhinnamapesunnaM bhavanigguNNaM ca duhiyakArunna / mannijannapi maNammi nimmale niccamiccAi // 17 // // 40 // dhyAkhyA-dAkSiNyam-apaizUnyam-adaurjanyaM bhavanairguNyaM ca duHkhitakAruNyamidaM sarva prasiddhameva, manasi nirmale kapAyA-1 dhadUSite, na kevalametat kintu anyadapi ityAdi evaM prakAraM saMsAravairAgyanimittamazaraNatva-kAyAzaucAdikaM nityaM sarvadA manyeta paribhAvayediti gAthArghaH // 17 // atha rUpakAlaGkAreNa saparikaramohadhvaMsamupadizannAhahaNiUNa kohajodhaM mANagiriM daliya maliya mAyalayaM / dahiuM lohaparohaM mohapisAyaM viNAsinjA 18 ___ vyAkhyA-'hatvA' vinAzya krodha evAtivalavattvAd yodhaH sarvayuddhanipuNaH padAti-stam / tathA mAna evAtigauravadarzanahetutvAd "giriH' parvata-stamapi 'dalayitvA' saMcUrNya tathA 'maliyaci mRdermalAdeze 'mRditvA ni:piNya 'mAyAlatAM' nikRtivallI, tathA dugdhvA bhasmasAtkRtya 'lobhamaroha' gADyAMjaram / evaM samastasaprabhedakaSAyAn , upalakSaNatayA caiSAM nokapAyAnadi tatparikarabhUtAn vidhvasta (sya)mohazcaturtha karma sa evAtidAruNaduHkhadAyitvAt cintya(ntaya)mAnasyApi atibhayahetutvAda pizAco' vyastaravizeSaH, taM vinAzayet kSayaM nayet, kSapitasamastasainyarAjavat tasya suvinAzatvAditi gAthArthaH // 18 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamaprazasaniyamabhivAtha prazastaravRtimAhamANija mANi(Na)Nije hIlija na kei loya maNuyatte / vasaNe dhaNi 3 patte gaMbhIradhIraM maNaM kujjA 19 vyAkhyA-'manujave' mAnuSatva vattamAnAn dokAna mAnyAn mAtApitRprabhRtIna rAjAmAtyAdInapi mAnavet , vacanadAnA|dinA matkArayet , tathA kAMzcid dugatAdIn 'na hIlayat sadasaTTapaNodghaTTanena na vigoSayet , tatkaraNasyAziSTatAvyaJjakavAt , tathA vyasana rAjArAdijanitAyAmApadi api 'gambhIradhAraM manaH kuryAt' bahiralakSyamANaduHkha sasattaM cetyvH|| ghane dravya iti dRSTAntaH, prApta labdhe, yathA dhane prApta sarvathApi arjina kriyate tathA vyasane'pIti bhAva iti gaathaarthH||19|| evaM mAnAMsaka zuddhacyApAramabhidhAya adha vAcanikaM tamAhahaiM pannavinaM guNijaNamuciyaM coija dija uvaesaM / sayamavi sAraNavAraNacoyaNa-mannesimicchijjA // 20 // vyAgnyA-'guNijanaM' zrAddhAdilokaM 'coijjati kvacit skhalite zikSAvizeSaNa prerayet zrAddhAdikaM, kimavizeSaNa sarvamapi ityata Aha-'yajJApanIyaM' kugrahatyAgena prajJApanAyogya, taditarasya tu AgrahiNo nodanAyA nairarthakyAt, uvApi ucitameva brahaparAdhasyApi yAvat krodhAdhutAdakaM na bhavati tAvadeva nodanaM kuyAd , zeSasya tu nodanasyApi parasya krodhotpAdakatvAt , tathA cocyate-"coyaNaM pi hu se dei jo dAuM jANaI tayaM / paraduvayaNaM moccA joroseNa na jipaI // 1 // " na kevalaM pazyadda dyAca' vitaret upadezaM dharmaprativaddhaM vacanaM tadapi ucita prajJApanIyasya ceti yojyam / tathA cocya 81 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 41 // te- 'upadezo na dAtavyo yAdRze tAdRze nare' iti, na kevalaM parasminnupa dezapreraNe kartavye, kintu 'svasthApi' Atmano'pi kaizvidanyai - gItArthaprAyaiH kriyamANaM smAraNa-vAraNa - nodanamiti samAhAradvandvaH 'icched' -abhilaSed aGgIkuryAdityarthaH / tatra smAraNaM vismRte pratyupekSaNAdI, vAraNam anAbhogAt pRthivyAdhupamarda pravRtte, nodanaM vAkkalahAdipravRtte manAgU niThurazikSAdAnam upalakSaNatvAt pratinodanamapi prahArAdipravRtte gADhatarazikSAdAnarUpaM draSTavyaM taduktam - " pamhuDe sAraNA buttA aNAyArassa vAraNA / cukkANaM coyaNA bhujjo niDuraM paDicoyaNA" // 1 // yo hi anyeSu smAraNAdikaM karoti svayaM cAnyaiH kriyamANaM na kSamate nAsau zrAddha iti bhAva iti gAthArthaH // 20 // zuddhavyApAropadezAdikamuktvA sAMprataM yAdRzaM vacanamabhidheyaM tAdRzamAha - saccamaghaTTiyamammaM sammaM sai dhammakajjasajjaM ca / hiyamiyamahuramagavaM savaM bhAseja maiputraM // 21 // vyAkhyA - sarva vacanaM bhASeta iti yogaH kIdRzamityAha- 'santo' jIvAdayastebhyo hitaM satyaM satyabhASAvargaNAnippanaM vA satyaM yena yadutkocA grahaNAdikaM guptatayaitra kriyate tat tasya marma, tatazca 'ghaTTitaM' cAlitaM prakAzitaM marma yena tat tathA tato'nyadaghaTTitamarma, tathA samyag yathAvasthitAkSarAbhidheyaM, tathA 'asakRt ' sarvadA dharmakArye sAdhusAdharmikatrAtsasyAdipratibaddhe sajjaM praguNaM tatsAdhakamityarthaH, 'caH' samuccaye, tathA hitaM sarvasyAnukUlaM mitam - alpaM, madhuram - aparuSam, aga svotsekA prakAzakaM 'sarva' samastaM vyavahArAdiviSayamapi 'bhASeta' jalpet zrAvakaH, 'matipUrvamiti' matyA pUrva yuktAyutatvena vimRzya iti gAdhArthaH // 21 // 82 caturtha kulakam / 4 // 41 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM vistarataH kRtyamabhidhAya adha saMkSepeNa sAramabhidhAtumantarA tatprastAvanAvAkyaM tAvadAha // kiMbahuneti bhoH zrAddhAH / bhavatAM purataH ki prayojanaM bahunA prabhUtena vaktavyena svalpamapi etat sArabhUtaM karttavyamityAhaje loe apaDikuTuM visiTTasiTuM jiNAgamudiTuM / taM savaM ciya uciyaM sasattisarisaM karija jao 22 / vyAkhyA-yat kArya dayAdAnAdikaM 'loke' ziSTajane 'apratikruSTam' apratiSiddhaM, tathA viziSTaiH sajanairapi ziSTaM dharmAkAGgatayA kathitaM, tathA 'jinAgame'pi sarvajJapravacaneSu 'uddiSTa karttavyatayA prakAzitaM tatsarva, ciyazabdo'vadhAraNe tatsarvameva kuryAt , nanu tatra zrAvakapratimApratipattyAdikamapi zrUyate ata Aha-'ucitaM dravyakSetrakAlAdyapekSayA zrAvakakaraNayogya yat , nanu tathApi suzrAyakANAM mahAtratAdikamucitamevAtaH prAha--'svazaktisadRzam AtmasAmarthyAnusAreNa tAikkamakSayopazamAnurUpyeNa kuryAditi bhAvaH / kuta evametadityata Ah-'yato' yasmAt kAraNAditi vakSyamANagAthAsambandhaH, tadanena kAyikopi zuddhavyApAra upadarzita iti gAthArthaH / / 22 // calai balaM khalai maNaM jalai kasAyAnalo vao galai / niccaM mannU parikalai dalai jIyaM Talai kAlo / / 23 // vyAkhyA-yataH kAraNAt 'calati' dine dine hIyate 'balaM' zArIraM sAmartha, tathA 'skhalati' cintivArthAnusaMndhAna prati 83 RA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza kulakam / // / 42 / / vilIbhavati mana:- cittaM, tathA 'jvalati' dIpyate 'kaSAyAnalaH' saMparAyavaizvAnaraH, tathA 'vayaH' tAruNyalakSaNo'vasthAvizeSo 'galati' nazyati, tathA 'nityaM' sarvadA 'mRtyuH parikalayati' samAsannIbhUya gRhNAti tatazca 'dalati' vizarAru bhavati 'jIvana' jIvaH prANadhAraNam, ayamabhiprAyaH- zArIravalamanaH sAmarthya krodhAdyabhAvAdayaH SaD dharmakaraNahetavaste ca dine dine mandAyante iti, 'Talati' atikrAmati 'kAlo' dharmavidhAnasamayaH, ete hi SaDapi dharmasAdhanAtyantopakAriNa-ste ca sarve'pi anityA iti, yathAzakti dharmavidhAnopadeza iti gAthArthaH // 23 // yata evaM dine dine hrAsaH sarvasya sukRtasAdhanasya tataH kiM karttavyamityata Aha- tumhA khaNamavi na khamaM nilaMbiuM jaM ca kusalatAmaggI / sahasati diTThanaTThA haricaMdauri va sabAvi // 24 // vyAkhyA - yasmAdetadevaM 'tasmAt kSaNamapi' atisUkSmakAlamAtramapi paramANuvyatikrAntikAla ekaH kSaNo mataH, yAMvatA kAlena paramANunA paramANuratikramyate sa kSaNa- stamapi AstAM muhUrttAdikamityaperarthaH / 'na kSamaM' naivocitaM 'vilambitu' vikSepaM karttu, granthakAro'tikAruNikatayA kAraNAntaramapi upadarzayan tvarayati - 'yacaM' yatazca 'kuzalasAmagrI' puNyasAdhanasamagratA sadgurusAdharmikAdisaMsargarUpA, 'sahasA' jhagiti 'dRSTanaSTA' dRSTA satI kSaNeneva nazvarI, upamAnamAha 'haricandrapurISa' zItakAle prAtaHkSaNe kacit kadAcit kasyApi prAkArajanasaMcArAdidarzanaM loke harizcandrapurIti nirdizyate sA ca kSaNamAtradarzanAnantaramuparamate iti tayA upamAnaM sAmayAH, 'sarvApi' samastApi iti gAthArthaH // 24 // 84 caturthaM kulakam / 4 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAGES upadezasarvasvaM sAmAnyoktyAhaiya nAumAuyaM thevamena sajhaM bahuM ca dhammakSaNaM / gurulAbhamappaccheyaM seyaM ti karija jaM jogaM // 25 // __ vyAkhyA-'iti' pUrvokaM sarvAnityatvAdikaM jJAtvA tathA 'AyuH stokameva' svalpaM sAdhyaM ca kArya 'bahu' prabhUtaM, 'dharmadhanaM sukRtadraviNaM svalpena bahorupArjanamiti mahatI vaidagghI, teno-'gurulAbhamalpacchedaM ca zreya iti, yatra kArye kriyamANe mahAn lAbhaH stokazca cchedaH tadapi zreyo, yatra punaH sarvathA chedo nAstyeva tatra kiM vaktavyam ? tadatizayena zreyaH, iti etad jJAtvA 'kuryAt' vidadhyAt vivekI yat kArya yogyam'-ucitaM tad bhavadbhirapi dharma eva vidheya iti tAtparyamiti gaathaarthH||25|| iti yugapravarAgamazrImajinapatisUriziSyalezaviracitAyAM dvAdazakulakavRttau caturthakulakavivaraNaM samAtamiti // atha paJcamaM kulakam / evaM tAvat caturthe kulake caturaGgakaprAptipurassaraM pramAdAdiniSedho'bhihitaH pazcame tu Adita evArabhya kathaM kadhaM kiM kiM jIvasthAnakaM guNasthAnaka vA prApnuvanti puNyaiH, apuNyaistu tadeva-uddhamanti ityupadidarzayiSuH pUrva tAvat sAmAnyenaiva saMsArAvasthAnamAhaiha bhavakArAgAre gurumohakavADaruddhasuhadAre / kAlamaNatANataM vasaMti jIvA tamaMdhAre // 1 // 85 bALa508 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcama moda-sanmohena nikAha-yarItAnantakaM yuktAlatakAla hI vyAkhyA-'iha' iti pratyakSopalabhyamAnasvarUpe 'bhakaH saMsAraH sa eva nAnAduHkhAvaTadhAvasthAnalAt 'kArAgRI' guptibhavanaM / tatra, jIvA basantIti sambandhaH, kIdRze? ityAha-'guruNA' mahatA vRharisthatikena mohacaturtha karma sa evaM samastarAmadvAraniro-INI kulakam / dhakacAt 'kapATam'-araraM tena 'ruddhaM' niSiddhaM zubhadvAraM sukhadvAraM vA yasya tat tathA tasmin , kArAyAM hi dvAraM kapATena / rubhyate, anna tu zubhaM kalyANaM sukhaM vA pramoda stanmohena nirudhyate iti bhAvaH, kiyantaM kAle basantItyata Aha-anantAnantam , anantatvasaMkhyA hi asaMkhyAtasaMkhyAvat tridhA, tathAhi-parItAnantakaM yuktAnantakam-anantAnantakaM ceti, tabatrAnantAnantakasya sarvotkRSTarUpasya paryantavartino sahagAditarahayAtravapadaH, samolatolakAlatvAt , 'vasanti' avatiSThante 'jIvAH' prANina-ste cehAsAMvyavahArikA anantakAyikavanaspatayo golakarUpA dRSTavyAH, sAMvyavahArikabhAvalAbhasya agre vakSyamANatvAt , kIDaze ityAha-'tamo'jJAnaM mithyAtvalakSaNaM tadeva samyagdRSTiniroSakatvAt 'andhakAroM dhvAnta tIyatra sveti gaavaaH||1|| matha mAnyavahArikabhAvalAbhaM kAraNopadazanapUrvakamAhaaha kahavi kammapariNAmao tahAkAlapariNaIe ya / saMvabahAriyabhAvaM kei ni pAvaMti tattha triya vyAkhyA-atheti Anantarye asAMcyavahArikeSu anantAnantakAlAvasthAnAnantaraM 'kathamapi kRSNa sAMdhyavahAsila bhAvaM prAmuvantIti yogaH, kuta ityata Ai-kathamapi girisaridupalagharSaNagholananyAyena karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM parivA4AmaH tattatkAlAdyapekSaH paripAkavizepastA, tathA tena viziSTAdhyavasAyahenutvena tunA) prakAreNa yA 'kAlapariNatiH viziSTaH 36 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kazcit kAla - statazca tenaitasmAt kAraNadvayAt saMvyavaharaNaM saMvyavahAraH pRthivI kAyikatvAdinA prakAreNa jJAnaM vyapadezazca saMvyavahAraH prayojanameSAm iti "ikaNi" sAMvyavahArikA stad bhAvastam / kecidalpA manAkuzubhatara karmavazAt 'mApnuvanti' labhante tatrApi ceti etatpadamaye yojanIyamiti gAdhArthaH // 2 // sAMvyavahArikatve'pi na sukhina ityAha houM bhUjalateuvAusu puDho assalaussAMppaNI, tA NaMtA u tarUsu sAgarasae vIsaM tasatte hie / gADhArUDhaparUDhamohamahimAyattA duhattA ime, jaMtU jaMti ihAsamaMjasamaho saMsAracakke ciraM // 3 // vyAkhyA- tatrApi sAMvyavahArikatvAbhe'pi 'bhUtvA' samutpadya 'bhUH' pRthivI 'jala' toyaM tejo'gnirvAyurvAta steSu, ete catvAro'pi ekendriyapratyekajIca rUpAH sthAvarAzca tatazca teSu pratyekamekaikasmin pRthivyAdinikAye asaMkhyAtAH saMkhyAtikAntA utsarpiNyaH siddhAntaprasiddhAH kAlavizeSA, etA avasarpiNI saMcalitA draSTavyAH, tadabhAve tAsAM kevalAnAmasaMkhyAtatvAbhAvAt sarvadApi saMbaddhatvenaiva bhAvAt tathA tA eva utsapiNyavasarpiNyo'nantA anantatyAkhyAsaMkhyopetA - stureva - kArArtho yojita eva, 'taruSu' vanaspatikAyikeSu teSvapi anantakAyikeSu iti draSTavyam, pratyekataruSu anantakAlAnavasthAnAt, tathA sAgarANAM sAgaropamAnAM zatAni viMzatiH sahasradvayamityarthaH, 'trasatve' dvitricatuHpaJcendriyarUpe tAnyapi pUrvakothitavana adhikAni yAnti gacchanti bhrAmyantItyarthaH, ke jantavo jIvAH kIdRzAH ? ilata Aha-'mArUdaH samutpannaH 87 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza 'prarUDho' vRddhiM gatastatazca 'gADhaM' tIvrataraM yathA bhavati evamArUDhazcAsau prarUDhazca sa cAsau mohazcaturtha karma tasya 'mahimA' mAhAkulakam / OM tmyaM tasya 'AyattA' vazavarttino'ta eva 'duHkhArttA' jAtipratyananazItavAtAsa sahita bAta 'meM' ete, iha saMsAre asamaMjasamiti vacanapathAtikrAntAyuktanItyA pRthivyAdivanaspatyAdiSu api prajvalana pracalanAdyanekaduHkhasaddbhAvAdityarthaH, 'aho' iti saMbodhane, ka bhrAmyantItyAha - 'saMsaraNaM' saMsAraH sa eva punaH punastvaritaprApteH 'cakraM' prasiddhaM kumbhakAropakaraNavizeSaH tatra 'ciraM' bahukAlam, ayamabhiprAyo 'sAMvyavahArikebhyo vyAvRttA api uktarUpatayA bhrAmyantaH sarvadA duHkhina eveti zArdUlavikrIDitavRttArthaH // 3 // // 44 // mAnuSatvAda sukhitvaM bhaviSyatItyAzaMkya tatrApi tadabhAvamAha sayalakusalaheDaM mANusattaM laheuM, jagaNamaraNalakkhe phAsamANA alakkhe | puNa viguNiyakammA hoiuM pAvakammA - tulabharamanivAraM liMti to gaMtavAraM // 4 // vyAkhyA- 'sakalakuddAlahetuM' samastasvargApavargAdikalyANanibandhanaM mAnuSatvamapi 'labdhvA' prApya tato'pi AyuSaH kSaye | bhraSTA nAnAbhaSeSu jananamaraNAnAM 'lakSANi' zatasahasrarUpANi 'spRzantaH' punaH punaranubhavanto lakSyante iyantIti jJAyante iti lakSyANi na tatheti alakSyANi atiprabhUtasvAdagaNanIyAnItyarthaH / tataH kva sukhaM ! evaM tAvat sAmAnyaprANina Azritya mukhAbhAva uktaH, atha kecid vizeSeNAzAtanAparA bhavanti - "titthayara - patrayaNasurya AyariyaM gaNaharaM mahiddIyaM / AsA 88 paJcarma kulakam / 5 // 44 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 3- yaMto bahuso aNaMtasaMsArio hoi||1||" ta evaM vidhAH punarbhUyo'pi 'guNitakarmANoM bhUtvA saMpadya guNitAnIva guNitAni atipracuratvaM prAptAni karmANi mohanIyAdIni yaiste tathA, kutaH? yataH pApakarmANastIrthakarAdhAzAtanAdibhireva azubhataraprakRtibandhakAH santo'tulabharaM nirupamaprAgbhAra-marthAdazubhakarmaNAmeva, atha pApakarmaNAmatulabharaH pApakarmAtulabharaH tamiti samastaM padaM kIdRzamityAha-'anivAraM' sarvadhA'nubhavamantareNa niSedhumazakyaM, 'lAnti' gRhNanti upArjayantItyarthaH, tato guNitakarmatvopAdAnAnantaramanantavAramiti prasiddhameva, guNitakarmasvarUpaM caivaM boddhavyaM-yo jIvo bAdarapRthivIkAyi(kotvena utpadya trasakAyotkRSTasthityA varSapUrvakoTipRthaktvAbhyadhikadvisahasrasAgaropamalakSaNayA nyUnAM saptatisAgaropamakoTIkoTipramANAM punaH punaH pRthivIkAyikabhaveSveva jaghanyotkRSTAyurativAhanayutAmutkRSTayogasthAne yUtkRSTakApAyikasthAneSvapi varcivA paryAptAparyAptakatayA yathAsaMkhya bahuSu stokeSu ca bhaveSu paribhramya tato nirgacchati, iha ca zeSaikendriyApekSayA bAdarapRthivIkAyasya prabhUtakarmapudgalopAdAnaM bhavati, tadhAsvAbhAbyAt , tenAtra grahaNaM, nirgatya ca bAdarapRthivIkAyikebhyaskhasemvapi dvIndriyatrIndriyAdiSvevameva jaghanyotkRSTAyuHsambandhena atyutkRSTayogasthAnakAyasthAneSvapi pUrvavat paridhamya paribhrAmya (bhramyata) tazca traseSu yAvato vArAn saptamanarakapRthivIgamanayogyatA bhavati tAvato vArAn tAsu gacchati, evaM sarvatra yAdaratrasakAyikeSvapi prabhUtaM kAlaM paryaTati, taduktam-"jo bAyaratasakAleNUNaM kammaTTiiMtu puDhavIe / vAyarapajattApajattagadIheyaraddhAsu // 1 // jogakasA umasso bahuso nitamavi AubaMdhaM ca // " iti saMkSepato guNitakarmajIvasvarUpaM boddhanyaM, vistarastu karmaprakRtisUtrAd vRttezvAvadhAraNIyamiti gaadhaarthH|| 4 // 89 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcama dAdAkulakam / 45 ittdvaa|| 9 // MEXCARE kecittu laghukarmANaH samyaktvamapi AsAdayanti, tatra ko vidhirityetat gAthApaJcakanAhaaha girisariuvalamAinAyao ahapavattakaraNeNa / caugaigayA vi bahutamakAleNa visuddhatarabhAvA 5 kulakam / egUNavIsamegUNatIsamegUNasattari kmso| vIsagatIsagamohANaM salilanihikoDikoDI u||6|| khaviya ThiisaMtamegA desUNA dharai jAva tA gaThiM / pAviya kei valaMti vi anne u apuvkrnnenn7|| ghaNakammapariNaimayaM bhiMdiya cirarUDhagUDhadaDhagarTi / micchattaMtarakaraNaM kAuM aniyaTTikaraNeNa // 8 // to bhavasAgarataraNe tarIsamaM asamasokSamokkhakaraM / pAvaMtavasamasamma jIvA 3 nyAkhyA-etacca karmaNAmutkRSTasthitau kSapitAyAM karaNapranthibhede ca sati avApyate, tatsvarUpaM caivaM-"mohe koDAkoDI|u sattara vIsa nAmagoyANaM / tIsiM yarANaM caraNhaM tettIsayarAI Aussa // 1 // karaNaM ahApavattaM apuSamaniyaTTi ceSa bhavANaM / iyaresiM paDhama ciya bhannai karaNaM ti prinnaamo||1|| jA gaMThI tA paDhama gaThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaSTI karaNaM puNa samattapurakkhaDe jIve // 2 // gaThi ti sudumbheo kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThidha / jIvarasa kammajaNio ghaNarAgado* catuzAnavarapretha / darzanAvaraNIya ra bhavanIyA / tarAyANAM vishaakottkomH| 2 karaNamiti kozya jIvana pariNAma pakSa karaNamiti, sada 45 4 vidhA bhitrabhisvabhAvatvA, bhamyANAM trividha mavati, mabhamyAmAM prathamamekameva svabhAvavizeSatvAt / go 3 X. 58 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AR sapariNAmo // 3 // evaM ca sthite atheti pUrvoktayuttyA'nantasaMsAraparibhramaNAnantaraM, girisaritaH parvatanadyA ativegavAhinyAH pASANaughanicitAyAH kazcidupalastrikoNAdirUpaH sa ca tatra pASANAntaraighRSyamANaH kathaMcid vRttatva komalatyaM ca yathA labhate, evamanantasaMsAre zInavAtAdibhirnArakAdivedanAbhizcAkAmanArUpazca yat karmanirjaraNAmeSa girisaridupalanyAyo dRSTAntaH tataH, AdizabdAt pallakAdidRSTAntagrahaH, tatrAnAmoganirvartitena yathApravRttakaraNeneti, yathA yena prakAreNa anAdau saMsAre pravRtta karmakSapaNAya savyApAramabhUt taca tatkaraNaM cAdhyavasAyavizeSa-sena, vizuddhatarabhAvAH zubhatarapariNAmabhAjo bhavanti, kIdRzAH santaH? 'caturgatigatA api' anena catasRSvapi gatiSu samyaktvAvAptiyogyatA darzitA, adhavA catasRSvapi gatiSu girisaridupalanyAyena duHkhamanubhavanta iti 'bahutamakAlena' prabhUtapudgalaparAvarttAnantaramantimapu-18 ilaparAvarte vizuddhatarabhAvAH sntH||5|| yathAsaMbhavaM viMzatiH sAgaropamakoTIkovyaH sthitiryayoH karmaNo nAmagotrayoste ciMzake, evaM triMzatsAgaropamakoTAkovyaH sthitiryeNaM jJAnadarzanAvaraNAntarAyavedanIyAnAM tAni triMzakAni, mohazca saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANo bhinna eva, tatazca kramazo yathAsaMkhyaM vizakayorekonaviMzatiM triMzakAnAM ca caturNAmekonatriMzataM, mohasya tu ekonasaptati, tato dvandaH, 'salilanidhayaH' sAgarAsteSAM koTIkoTIH kSapayitvA ityagresanagAthApadena yogaH // 6 // 'ThiisaMtamiti', mAkRtatvAt sattA sthitA yAvadekA sAgaropamakoTIkoTiH sApi palyopamAsaMkhyeyabhAgena nyUnA bhiyate / iti kartari prayogo'vatiSThate, etatparyantaM sarva prathamakaraNakArya, tA iti sAvat, tapAntare pran,i vakSyamANarUpaM prApya kecid mandapuNyAH valante'pi vyAvartante'rthAt zubhatarAdhyavasAyAda, na tataH zubhataroadhyavasAyaH pravarddhave'pi tu bhandA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C% koya te, 'anye tu' apare punaH kecit sukRtakarmANaH, apUrvamanAdau saMsAre kadAcidapi etAvantaM kAlamanutpannamIdazaza)kara-II paJcama karAvaNamadhyavasAyavizeSamAsAdya tena // 7 ||'ghnaani' niviDAni bandhanavizeSAdyAni karmANi jJAnAvaraNAdIni teSAM 'pariNatiH kulakam / paripAka-stathAvidhamahAsaMkliSTAdhyavasAyarUpagrandhilakSaNavAryaniSpAtakA tayA girdo panakarmapariNatimaya-staM cirarUDhagUDha-1 dRDhadavarakAdigrandhistatra 'ciraM' bahukAlaM rUDha utpannaH stokakAloco hi sumocaH syAt, tatrApi gUDho'lakSyarUpatayA kRto'sti dRddho'tyantaniviDa evaMvidho hi granthiH prAyo durmoca eva bhavatIti etadarthakhyApanArthAni bahani vizeSaNAni, tatazcaivaMvidhagranthitulyatvAt cirarUDhagUDhadRDhagranthiH taM 'bhittyA' vidArya, atra ca yadyapi grantheH karmamayatvaM sAmAnyenaivoktaM, tathApi ghAtikarmamayatvaM yoddhavyaM, tathA cocyate-"sa jJAnadarzanAvaraNakAraNo mohanIyasaMjanitaH / vitatAntarAyaheta-pranthi-rayaM durbhido bhavati // 1 // " enaM ca pranthipradezaM yAvadabhacyA api AyAnti anekazaH tatra cAgatAnA dezaviratisarvaviratilAbho dravyato'pi bhavati, etad dvitIyakaraNakArya, granthibhedAnantaraM pa mithyAtvamohanIyakarmasthite-rantarmuhurtamudayakSaNAdupaya'tikramyApUrvakaraNAnivRttikaraNalakSaNavizuddhijanitasAmo'ntarmuhUrttakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAmAvarUpamantarakaraNaM karoti, taduktaM sUtrakRtA-mithyAtvasya mithyAtvamohanIyasthiterantarakaraNaM dvikhaNDatArUpa kRtvAnivRttikaraNena vizuddhatareNa tRtIyakaraNena, etasmiMzcAntarakaraNe kRte tasya mithyAtvamohanIyasya karmaNaH sthitiyA bhavati, antarakaraNAdadhastanI prathamasthiti-rantamuhartamAtrA, tasmAdevoparitanI zeSA dvitIyA sthitiriti, sthApanA dheyaM, tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva, antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaye 1 ECAR Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaupazamikaM samyaktvamApnoti mithyAtvadalikavedanAbhAvAd , yathAhi-vanadAvAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavASya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanAgni-rantarakaraNamavApya vidhyAyati zUnyAntarAlaprAptI, taduktaM zrAvakamajJaptau-"Usaradesa davillayaM va vijjhAyai vaNadavo pappa / iya mitthassa aNudae uvasamasamma lahai jIvo // 1 // " // 8 // tato'ntarakaraNAhai nantaraM tenaivAnivRtti karaNena samullasitapracurataradunidhAravIryaprasarA aupazamikasamyaktvaM prApnuvanti jIvA iti yogaH, kITa zamityAha-'bhavasAgarataraNe' saMsArasamudrapAragamane 'tarIsameM' droNIkalpaM, tathA 'asamasaukhyamokSakaraM' nirupamAnandanirvRtividhAyi, avazyametasminnekadA'pi labdhe punaH kathaMcit pratipatite'pi apArdrapudgalAvatamadhye eva mokSaprApteH, 'prAmuvanti' labhante, upazamena mithyAtvodayaviSkambhaNalakSaNena nivRttamaupazAmikaM kevalavizuddhabhAvarUpaM na tu kSAyopazamikavat vizuddhamithyAtvadalikamayaM, kiyantaM kAlamityAha-antarmuhUrtAddhA addhA kAlaH tato'ntarmuhurtapramANamiti gaathaapckaarthH||9|| evaM kRcchreNa prAptamapi samyaktvaM kecid vamantItyAha18/puNa kei kammapariNaivaseNa aisuMdaraM pi sammattaM / saMpattaM pi ajoggA ciMtAmaNimiva vimuMcanti 1018 vyAkhyA-evaM kRcchrasaMprAdhamapi samyaktvaM punarbhUyo'pi kecid ayogyA apuNyAH, kuto vamantItyAha-'karmapariNativazena' atitIvrakapAyAdiparipAkAyattatvena, 'atisundaramapi' samastArthaprasAdhakatvena kalpatarorapi manojJaM, 'cintAmaNimiva' ityupamAna, yathA atyantadurApamapi cintArakaM kuto'pi devatAprasAdAdinA labdhamapi niHpuNyAstyajanti, tadvadidamapi vimuJca 93 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcama kulakam / bAdaza-dantIti, ayamabhiprAyaH-Antamu(mau)hartikyAmaupazamikAddhAyAM paramanidhilAbhakalpAyAM jaghanyena samayazeSAyAmutkRSTataH pakSakalakam / valikASAyAM kasyacinmahAvibhISikotthAnakalpo'nantAnubandhyudayo bhavati, tadudaye cAsI sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthA- nake vartate, upazamazreNipratipatito vA kazcit sAsvAdanatvaM yAtIti, taduktam-"uvasamasammattAra cayau micchaM apAvamA-18 // 47 // Nasa / sAsAyajasamma tadaMtarAlama chAvaliyaM // 1 // " sAsvAdanottarakAlaM cAvazyaM mithyAtvodayAd mithyAdRSTi-bhava-16 tIti gaathaarthH||10|| tataH kimityAhamicchasukkosaTiiM pi vaMdhiuM aha puNo paribhamaMti / jIvA bahukAlamaho duraMtasaMsArakaMtAre // 11 // nyAkhyA-mithyAtvamohanIyasyotkRSTasthiti saptatisAgaropamakoTIkoTirUpAM, baddhA nikAcanAdrigADhavandhena saMyamya, hai apirvismaye, AstAM jaghanyamadhyamasthitI ityaperarthaH, yo hi tathAzubhatarAdhyavasAyena kiMcinyUnasAgaropamakoTIkoTipramANAM | kRtavAn sa kathamutkRSTAM panAti ? iti vismayaH / atheti pratipatanAnantaraM punarbhUyo'pi paricAmyanti jIvA bahukAlamasaMkhyAtopasarpiNyAdirUpam , 'aho' iti sambodhane 'duramtasaMsArakAntAre' duHkhAvasAnabhavAraNye, ayamabhisandhiH-utkRSTaya hi sthitigranthibhedAdAgeva cadhyate, tadbhede tu na punandhivandhastadabhAve tu notkRSTasthitivandha iti kArmapranthikAH, tathA cocyate-"sammaddiSToNaM pi hu gaDhi na kayAvi volae baMdho / micchAdiTThINaM puNa ukkoso suttamaNio // 1 // " jhAga 94 %***** -- Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mikAstu tadbhade'pi uskRSTasthitibandhaM manyanta iti tadabhiprAyeNedaM boddhavyam / evaM ca manuSyatve'pi samyaktvaprAptAvapi 5 taka sukhaM jIvAnAmiti bhAva iti gAthArthaH // 11 // keciditthaM bhrAntvA punarmanuSyatve dharmabuddhI satyAmapi saMsAramamudre paryaTantItyAha to mANumattamamalaMmi kule magvitte, savaMgacaMgamaruja cirajIviyaM ca / bhUyo rahaghaDimAlatulAi lanDaM, buddhiM sudhammasavaNammi kuNatayAvi // 12 // vyAkhyA-tataH' saMsArakAntArabhramaNAnantaraM mAnuSatvaM 'naratvam' amale nirbhale kule sukSetre bhAratAdau, kIdarza mAnuSatvamityAha-'sarvohanyAla nirupahatasamastahassapAdanetrotrAdyavayatramanojJam , 'aruja' nIroga, cirajIvitaM ca prasiddhaM, bhUyaH punarapi 'aragha' jalayanne paTimAlA tayA tulA sAmyaM tayA, yathA ghaTimAlA punarUdhyaM punaravastAt yAti, sadhA jIvA api uccanIcagatiSu 'labbhvA' prApya, tathA buddhimati 'sudharmavaNe zuddhavidhimArgAvarNane kurvANA apIti vmnttilkaavRttaaH||12|| evaM bhagavAn karuNayopadezamAtrapravRtto'pi svAbhAvikapANDityaikamayatvena kvacicchandovaicitryeNa kacidalaMkArapecidhyeNa kacid bhASAvaicitryeNa copadizatItyatra bhASAvaicitryeNa tApat saMsArasamudrasvarUpamAidrA gururogajAlasalile bahusaMbhavamaraNalolakallole / dAruSparAgoragabhayakare jarAvaDiMDIre // 13 // KI bhAssA-hApArasaMsArasAgare vIvA hiMramta itiyogaH, kI tyAha-gusromajAlasahiteMatimapuratvAt kuvAdi 95 ... Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . -- pacama kulaMkA pakASaNAtIbhavamaraNAni kulakam / " mahAvyAdhivRndameva salilaM yatra, tathA saMbhavA janmAni maraNAni mRtyava-stAni saMbhavamaraNAni para punApunarU bhavanAlolakallolAzcaTulabIcayo yatra, tathA rAgo'bhidhAra rako'yokadhiSaNAsAgajhala sAkSaNoM raudro yo rAgaH sa eva mahAmohAdyutpAdakatvAd 'uragaH' sarpa-stena 'bhayakare' trAsotpAdake, tathA 'jasa zazaukyAghabhivyaMgyo'vasthAvizeSaH, sA eva zuklatvasAmyAd 'baddha' saMvaddhaH prabaddho vA nairantaryAvasthAyI 'DiNDIro''ndhiphanI yatra sa tathA tatreti gaathaarthH||12|| tathAicchAyattaniraMtaraciMtArayabalavilolajantugaNe / uddAmakAmavADavaruddhe gaMbhIramohatale // 14 // vyAkhyA-icchA'bhilASaH tadAyattA tadvazotpannA sA cAsau nirantaracintA va anavaratavastvanudhyAnaM ca tasyA anekasyA atizIghrabhAvitvAd 'rayo' begastasya 'balaM' bahutvAt sainyaM sAmarthya vA tena 'vilola strIdhanAdilipsayA itastataH paryaTanazIlo 'jantugaNa' puruSAdiprANivargoM yatra, samudrapakSe tu jantugaNo matsyAdirUpaH, tathA 'uhAma' udbhaTo'tyuddIta kAma evaM dAhakatvasAmyA 'vADavo' vaDavAnala stena 'ruddhe' vyAsa, tathA 'gambhIramatinimnaM bahusthitikatvAdaprApya paryanta mohacaturtha karma sa eva talamadho bhAgo yasya sa tathA, tatreti gaathaarthH||14|| -tathAasamabhayahAsakelIkalahAhaMkAracalatimisamUhe / cirarUDhagUDhamAyAjalanIlIvisarasa~channe // 15 // esa. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'bhaya' trAso hAso' damanaM, 'kelyo' nAnAprakArAH krIDAH, 'kalaho' vAg yuddhamahaMkAro mAnaH-tato bhayaM ca hAsazcetyAdi dvandvaH tato'samA nirupamAste ca te bhayahAsAdayazceti karmadhArayaH-tato'samabhayahAsakelIkalahAhaGkArA eyara calAzcazcalAH kSaNamAtrAvasthAyinastimisamUhA matsya vizeSakadambakAni yatra, 'ciraM' hukAlaM 'rUDhA' samutpannA, 'gUDhA' alakSyasvarUpA 'mAyA' paravazcanecchA, tatazca cirarUDhA cAsau gUdA cAsau mAyA ceti karmadhArayaH, sA evaM saralatAsarasIsamAcchAdakatvAd 'jalanIlI' zaivala:-tasyA ativahutvAd "visara' samUhastena saMcchanne sarvato'tivyApte iti gAthArthaH // 15 // | iha hiMDaMte jIvA apArasaMsArasAgare ghore / sugurucaraNAraviMdaM vidaMti na tAraNataraMDaM // 16 // 3 vyAkhyA-'iha' etasminnupadarzitasvarUpe 'apArasaMsArasAgare' aprAptaparyantabhavasamudre, 'dhore' raudre 'hiNDante' paryaTanti, 'jIyAH' prANino narAdayaH, nanu sudharmazravaNakRtamatayo'pi kiM kurvanti te yena taM na taranti? ityAha-'sugurucaraNAravinda prasiddha 'vindanti' labhante 'na' naiva tAraNe saMsArasamudrapAraprApaNe 'taraNDaM' ladhuyAnapAtraM, buddhI satyAmapi suguruH duHprApaH-tama-12 ntareNa ca kutaH zrutiH-tadanuSThAnaM ca, tataH kathaM pAragamana miti bhAvaH // 16 // astu tAvad yatsadgurumAptinaM bhavati, pratyutAntarAle'nyadapi saMpadyate ityarthAbhivyaktyartham avAntaravAkyArthamAha-kiM, viti, pratyuta ityarthaH, pAkhaNDisaMparkAdanyadeva antarAle'pi teSAM saMpadyate ityAhavAraM vAraM kuNayamayasaMmohasaMdohavelAgADhAlIDhA maraNalaharIsaMkule bhuurikaalN| . 97 ku09 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 49 // pazcarma kulakam / mAyAgolA iva kugurusaMbaMdhasaMdehadolArUDhA mUDhA bhavajalabhare baddhavegaM saraMti // 17 // vyAkhyA-dharmazravaNavAJchayApi seH pAkhaNDibhiH saMghaTitAstatra ca 'cAraM vAra' punaH punaH kunayA anekadharmAtmake vastuni nityatvArogAdharmagnAtakAni tyatyAdItaradharmapratikSepakA nitya evAtmA ityAdikA abhiprAyavizepAstanivRttaH 'kunayamayoM' yaH | saMmoho mahAmithyAtvalakSaNo viparyayaH tasya bAhulyAt 'saMdohaH' samUhaH, sa eva 'velA' nimajanahetujalavRddhilakSaNA, sayA gADhamatyantamAlIDhAH iilaTAH santo bhavajalabhare [saM marantIti sambandhaH, kIDaze ? maraNAnyeva punaH punarudbhavanAd 'laharyaH kallolAH tAbhiH saMkule vyApta. bhUrikAlam-asaMkhyAtotmarpiNyAdilakSaNaM. 'mAyAgolA' ivetyupamAna, tatra mAyA asadva-| stUpadarzanaM tayA golA iti lAkSAgolakAkArasaMcaraNavizeSAH, yathA hi kazcidandrajAlikAdiH istalAghavena mantrAdinA vAra golakAna nirantaraM maMcArayati, tathA jIvA api saMcarantIti yojyaM, 'kuguravo' jJAnAdivikalA utsUtrabhApiprabhRtayaH taiH saha sambandhaH saMparkaH-tena tatsaMbhASaNaviparItaprarUpaNAdinA ye saMdehAstattyasaMzayAH ta evAnavasthitarittarUpatayA doTAH prakhA iba dolA:-tabAruDhAstadadhyAsanaparAH, ata evaM 'mUDhA' mahAmohagrastAH, kutra [saM]sarantItyAda-'bhavaH' saMsAraH sa evaM boDanasvabhAvatvAd 'jalabharaH' malilaprAgabhAraH natra, baddhavegaM pravandhapravRttazIghratvaM yathA bhavatyevaM, saranti gatergatyantaraM prApnuvanti, ayamabhisandhiH kecit tAvad mudharmazuzrUravo'pi pAkhaNDipAzAneva gurUnAmAdayanti, tatastadupadezAdinA saMsAram itare tu kugurun gurutvenAsAdayanti, te'pi nizcayArthino'pi saMdehazatagrastAH punaH puna-omyanti, tato'pi | kutaH sukhamiti bhAva iti gaathaarthH|| 17 // // 4 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazceti paJcasaMkhyAni gAthAvRttAni prAkRtena bhASAvizeSeNa samAni tulyAni samasaMskRtAnItyarthaH, iti acAntaravA kyArthaH / sugurulAme tad bhaviSyatItyAzaMkya tatrApi tadabhAvamAha - sugurumavi lahiya kaha kahavi tuDivasA suNiya muNiya tavayaNaM / micchattAsattodaggakuggahA taM na mannaMti 18 vyAkhyA- 'sugurumapi' prasiddhasvarUpaM labdhvA 'kathaM kathamapi' kRcchreNa 'tuTivazAd' daivavazAt 'tadvacaH' suguruvacanaM 'zrutvA' jJAtvA ca tadvacanaM 'na manyante' caiva zradadhate kIdRzAH santa ityAha- 'mithyAtvAsattA' mohanIyamUlaprakRtivize-' pAliSTA ata evodagrakugrahA udbhaTakadabhinivezA:- tato mithyAtvAsaktAzcetyAdi karmadhArayaH, athavA mithyAtvenAsaktA udayakugrahA yepAmiti bahubrIhiH, tataH samyaktvAbhAve ka sukhamiti bhAva iti gAthArthaH // 18 // samyaktve sati tadbhaviSyatItyetadapi netyAha- aha saddahaMti vi tayAvaraNakhaovasamajogao kahavi / caraNAvaraNAo na saMjamujjamaM tahavi kuvaMti // 19 // vyAkhyA- 'atha' iti Arambhe zradadhate'pi suguruvacanaM kecit kuta ityAha-tasya samyatvasya AvaraNam AcchAdanaM midhyAtvAnantAnubandhikaSAyAdikaM tasya 'kSayaH' sarvathA dhvaMsaH, upazamo viSkambhitodayatvaM tatazca udayaprAptasya kSayo'nuditasya copazamaH, tatastadAvaraNasya kSayopazamastadAvaraNakSayopazamaH - tadyogAt tatsambandhAt kathamapi kRcchreNa zradadhata iti samyaktavaM labhanta iti bhAvaH / tacca pUrvasmAdopazamikAd vilakSaNaM kSAyopazamikamityucyate, taduktam- "micchattaM naM uinaM taM 99 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakam / // 50 // / khINaM sesayaM tu upasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM beijataM khaovasamaM" // 1 // yadyapyevaM samyaktvalAbhaH saMvRttastathApi na tAvanmAsAdhyaM zivasukhamityAha-'caraNaM' cAritraM sarvaviratiH tasyAvaraNaM pratyAkhyAnAvaraNasaMjJitatRtIyakapAyodayastatA, 'saMyabhodhamAkA paJcama sarvaviratigrahaNaprayatnaM, tathApi samyaktve satyapi na kurvanti, tatkathamabhIpsitazivasukhalAma iti bhAva iti gAthArthaH // 19 // kulkm| cAritraprAptau bhaviSyatIti cennaitadapItyAhaaha punnapuMjajogeNa caraNabhAraM paJcajiuM keipuNa vi pamAyasahAyA parivaDiya bhave bhamaMti jao // 20 // vyAkhyA-' ati upako 'pugdhajanogena'pratasaranukratodayena, caraNabhAraM'sarvaviratiprAgabhAraM,'prapadyApi' aGgIkRtyApi, AstAmapratipattau, kecidatyantApuNyAH punabhUyo'pi pramAdasahAyA viSayakapAyAdhudayabhAjaH,pratipatya sarvaviratibhAvAtprabhrazya 'bhave' bhrAmyanti, kuta etat siddhamityata Aha-yato yasmAt kAraNAt siddhAnte idamamihitamiti zeSa iti gAdhArthaH // 20 // yaduktaM tadAha-- AhAragA vi maNanANiNo vi sabovasaMtamohA vi| iMti pamAyaparavasA tayaNaMtarameva caugaiyA // 21 // vyAkhyA-caturdazapUrvavido'pi kecideva tathAvidhagADhasaMzayApanodAdikAryotpattau viziSTalandhivazA-dAhiyate nirvaya'te ityAhArakaM zarIraM sUkSmatarapudgalaniSpanna hastamAtramamANa parvatAdinApi anabhihata, tadyogAcca caturdazapUrvavido'pikA AhArakAH te'pi / tathA saMjJibhijIMvaiH kAyayogena manovargaNAbhyo gRhItyA manoyogena manastvena pariNabhayyAlammyamAnAni 100 KAAXXX Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyANi manAsItyucyante, teSAM manasA paryAyAzcintanAnuguNapariNAmAH-teSu jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, taJca dvidhA Rjumati vipulamati ceti, tatra RjvI alpataravizeSaviSayatayA mugdhA matiryasya tattathA, tathA vipulA bahutaravizeSaviSayatayA paTTI matiryasya tattathA, tatra RjumateH paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANo'rdhatRtIyAGgalahIno manuSyalokA kSetrato viSayo, vipulamatestu sa eva saMpUNoM nirmalatarazca, kAlatastu etAvati kSetre bhUtabhAvinoH palyopamAsaMkhyeyabhAgayo-ratItAnAgatAni saMjJimanorUpANi mUrtadravyANIti, manaHparyAyajJAnino'pi bhImo bhImasena itivadekadezarUpeNa manojJAnina ityukAste'pi, tathA sarvaH samasto aSTAviMzatiprakRtirUpo'pyupazAntaH sarvadhA kAryakaraNAkSamaH saMpanno moho yeSAM te tathA te'pi, sadupazama-18 vidhizcaivaM catvAro'nantAnubandhino mithyAtvamizrasamyaktvAni ca trINyeSaM saptaprakRtInAmete aviratadezaviratabhamattApramacA | yathAyogamupazamakAH, apUrvakaraNastu nopazamakaH, kintu tadyogya eva, anivRttikaraNe ca zekaviMzatimohanIyaprakRtInAmanta rakaraNaM kRtvA tato napuMsakavedamupazamayati, tasminupazAnte'STI, tata uktaprakAreNAntarmuhartena strIvedamupazamayati, tato nava, tito'ntarmuhUrtena kAlena hAsyAdiSaTkamuSazamayati, tasminnupazAnte paJcadaza, hAsyAdiSaTkopazamanAnantaraM samayonAvali kAdvikamAtreNa kAlena puruSavedaM sakalamapi upazamayati, tasminnupazAnte poDaza, tato'nantaramapratyAkhyAnapratyAkhyAnA. paraNakrodhAyupazamayati, tayorupazAntayoraSTAdaza, tataH samayonAvalikAdvikena kAlena saMjvalanakrodhamupazamayati tasminnupa. zamite ekonaviMzatiH, tato'nantaramapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNau ca mAnau upazAntI, tadupazAntI caikaviMzatiH, tataH samayonAvalikAdikena kAlena saMjvalanamAne upazamite dvAviMzatirupazamitA bhavanti, tato'pratyAkhyAnamatyAkhyAnAvaraNe 101 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcama dvAdazakulakam / // 5 // ca mAye upadyAnte, tatazcaturviMzatiH, tataH samayonAbalikAdvikena kAlena saMjvalanamAyA upazAntA, tataH pazcaviMzatiH, kiTikaraNAddhAyAzcaramasamaye yugapadapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNalobhI upazAntau bhavataH, tathA cAha-"satta du nava yA kuLakam / paNarasa solasa aTThArase va igubIsA / egAhi ducAubIsA paNavIsA vAyare jANa // 1 // " tadupazAntau ca saptaviMzatikarmANi upazAntAni bhavanti, tAni ca sUkSmasaMparAye prApyante, Aha ca-"sattAvIsaM suhame aTThAvIsaM ca mohapayaDI o| upasaMtavIyarAge uvasaMtA huMti nAyavA // 1 // " sUkSmasaMparAyAddhAyAzcaramasamaye saMjvalanalobha upazAnto bhavati, tito'nantarasamaye upazAntakapAyo bhavati, tasmiMzcIpazAntakamAye vItarAge'STAzatirapi mohanIyaprakRtaya upazAntA jJAtavyAH, etAzcopazamazreNAtrupazamyante, tadArambhakazca "utrasAmagasebIe paTTavao appamattavirao u / pajavasANe sevo ta hoi pamatto avirao vA // 1 // anne bhaNaMti avirayade sapamattApamattavirayANaM / annayaro paDivajjai daMsaNasamaNammi u niyaTTI // 2 // " iti saMkSepaH, vistarArthanA tu karmasaptatiTIkA avalokanIyeti / tadevaM sarvopazAntamohA bhavanti, te'pi, apizabdAstrayo'pi vismayArthAH / ye hi AhArakaprabhRtayaH sarvazAntadAntaziromaNayaH paramayogino mahAtmAnaH-te'pi cediti zeSaH, bhavanti pramAdaparavazAH kathaMcit karmodayavazAt karAyAdikalupitAstata-stadanantarameva pramAdAnantarameva caturgatikA gaticatuSTayabhramaNazIlA bhavanti iti gaathaarthH|| 21 // anyadapi pramAdaphalaM gAthAdvayenAha // 51 // jaMcegajiovi asaMkhavAramiha smmdesviriio| viraimaNaMtuvalaNaM ca aTTahA catuhA mohasamaM // 22 // 10] Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANAbhavesu pAvai taM pApamAyavilasiyaM sayalaM / iharA egabhatreNa vi lahiuM savAI jAya sivaM ||23|| vyAkhyA- na kevalamAhArakAdInAM caturgatiprAptireva pramAdaphalaM yaccaiko'pi jIvo asaMkhyAtavArAn samyaktvAdIn prApnoti, tadapi pramAdavilasitamiti yogaH, asaMkhyAtAnAM hyekaikavAramapi samyaktvAdiprAptAvasaMkhyAtavAraM tallAbho bhavatyeva tadvyavacchedArthamAha, eko'pi advitIyo'pi jIvo'saMkhyAtavAraM saMkhyAtikAntavAsaniha jagati samyaksvadezAviratI prApnoti, kathamiti cedyataH - " samprattammi ya laDe paliyaputtreNa sAvao hojA / caraNovasamakhayANaM sAgarasaMkhaMtarA huti // 1 // tadatra yadi palyopamapRthaklaM dvyAdinavaparyantaM pratipatya pratipatya punaH punaH samyaktvalAbhe krameNa vedayan pUrayati, | tadAsya prabhUtavArAn samyaktvalAbho bhavati, athavA 'titthayara-pavayaNa surya mityAdi AzAtanAprAcuryeNApArddhapuGgalaM pUrayati, | tadApi anekeSu bhaveSu prabhUtavArAn antarAntarA samyaktvalAbho bhavati, evaM deza viraterapi tathA viratiM sarvavirati-maSTadhA aSTAsu bhaveSu aSTavAraM, yadyapi 'ArAhago ya jIvo sattabhavehiM sijjhaI niyamA', ityatra samyagArAdhanAyuktA evASTau darzitAH - tathApi alakSyaH ko'pi atisUkSmaH pramAdaH draSTavyaH, kathamanyathA kSapakazreNeralAbha iti / tathA anantAnAmanamtAnubandhinAM kapAyANAmudbalanaM ca karaNavizeSeNa zubhAdhyavasAya rUpeNonmocanaM sattAto'pyapasAraNaM, tadapi aSTavAraM, yadi hyekadotsAraNe pravarddhamAnAdhyavasAya eva syAt, tato na punarvabhIyAd bandhAbhAve kathamaSTavArAnudbalayed, tatastatrApi sUkSmaH pramAda etra kAraNatvenAvasIyate, tathA 'caturddhA' vAracatuSTayaM mohazamamupazamazreNyAM sarvathA mohopazamaH, ekatra 103 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 52 // hi bhave utkarSato vAradvayamupazamazreNiM karoti, samaste'pi ca bhatre vAracatuSTayaM, yadi hyekadApi kRtvA pravardhamAnapariNAma eva syAt na dvitIyavAramapi tAM kuryAt, kiM punarvAracatuSTayam upalakSaNaM caitat tena samyaktvacAritrAdigrahaNamokSalakSaNAkarSabahutvamapi, "tiha sahastrapuhacaM sayapuhattaM ca hoi viriie| egabhave AgarisA evaiyA huMti nAyavA // 1 // " ityevaM rUpaM pramAdakRtameva draSTavyaM tasmAdalakSyastatrApi pramAda eva kAraNamiti lakSyate ||22|| 'nAnAbhaveSu' anekajanmasu 'prApnoti' labhate, tatsarvamasaMkhyAtavArasamyaktvAdiprApaNaM, 'pApaprasAdavilasitaM ' nindita viSayakaSAyAdivijRmbhitaM tatkAryamityartha', vipakSe pratikUla tarkamAha, 'itarathA anyathA yadi pramAdo nAbhaviSyat tadaikasminnapi bhave sarvANi samyaktvAdIni labdhvA mokSama yAsyat, yadasau na gatastatra pramAda eva heturiti gAthArthaH // 23 // na kevalaM pramAdaparatantrANAM mokSAbhAvo'pi tu saMsAre prakRSTaduHkhaprAptirevetyAha-tadevaM saMsArAtulajalahijjhe nivaDiyA, jiyA buDabuDDAsarisamaraNuSpattinaDiyA / duraMtaM acaMtaM duhamaparimeyaM nirupamaM bhamaMtA viMdaMte kharapavaNakhito haTha iva // 24 // vyAkhyA - tadevamiti yato'sAMvyavahArikAdyavasthA Arabhya mithyAtvAdyupahatA eva tat tasmAdevamukaprakAreNa jIvA atyantaduHkhameva vindanta iti yogaH, vetyAha- 'saMsAra evAtulo' nirupamo 'jaladhiH' samudraH- tanmadhye tadgarbhe 'nipatitA' nimagnAH 1 samyakcasAmAyikaM zrutasAmAyikaM dezavihati sAmAyikameSAM sahastrayaktvaM cati // 104 ukha pacamaM kulakam / // 52 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KHADARLINICCREAK santo jIyA 'DitobUDitAH' nArakadevAdibhavAptau manonmannA iva, asadRzA atyantaM virUpA, yAH kAzcinmaraNotpattayasastAbhirvinaTitA vigopitAH, tato brUDitotrUDitAzca te asadRzamaraNotpattivinaTitAzceti karmadhArayaH,punaH kIdRzAH santaH? dhamantaH paryaTantaH, kimivetyAha-haTha ivetyupamAnam , avaddhamUlo vanaspativizepo jaloparivartI haThastadvat , so'pi kIdRzaH? 'kharapavanakSiptaH' pracaNDavAyupreritaH, sa yathA bhrAmyati tathA jIvA api, na cAtropamAyA vacanabhedo doSo, yadAha daNDI-"na liGgavacane bhinne na hInAdhikatApi yaa| upamA dUSaNAyAlaM yatrodvego na dhImatAM // 1 // strIva gacchati SaNDho'yaM vaktyeSA strI pumAniva / prANA iva priyo'yaM me vidyA dhanamivAjitA // 2 // " iti // kIdRzaM duHkhamityAha-durantamatyanta-matizayena duHkhAyasAnaM, kasyApi duHkhasyApyante sukhaM bhavati, etasmiMzca na kadAciditi bhAvaH, 'aparimeyamiti' atiprabhUtatvAt pramAtubhazakyam, ata eva nirupama-mupamAtikrAntamiti vRttArthaH // 24 // athopadezamAhatA saMsAraM asAraM aNuvarayamahAdukkhajAlaM visAlaM, kammANaM saMciyANaM taha vivihpriinnaammcNtvaam| nAuM thovaM ca AuM taDitaralamalaM mittavittAdi nacA, ramme dhamme jiNANaM maNamaNavarayaM bhAvasAraM dhareha // 25 // 105 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24x4 vyAkhyA-'yasmAt atra maMmAre maryatrApi nuHkhameva, tata tasmAdamAraH-taM tAdarza zAtyA dharme manaH kuruta bhoH zrAva iti zeSaH, tathA 'anugaranamahAnuHkhajAlam' anivRttAlAntikabAdhAyandam, anavarateti SA pAThastatrAnaparata nirantare, kulakam / vizAlaM vistIrNa ca, tatheti samucye bhikSakamo vAkyAdI draSTavyaH, tataH karmaNAmazubharUpANAM. 'saMcitAnA' pUryopArjitAnA 'vividhapariNAmaM nAnAprakAra prAnapATanAdirUpaM piNApAmatyantavAma-gatizayena pratikuladhedanIyaM, 'zAtyA' samyagayadhArya etaajJAnasyApi prAyo niryadalAdihetutvena dharmapratinimittatvAt . togamalAM cArjIvitaM, tathA taDittarale vidhucapalamalamatizayena 'mitravittAdi' suhRdvyAdikaM na jJAtvA, bhizyAvayatyAca jJAtveti na paunarutayaM, 'ramye' aihikAmuSmikakalyANa-18/ nusvAt kAnte, 'dharma' dravyastayAvirUpadharmakRtye, 'jinAnAmiti sambandhe pachI, sena nAnyeSAM sugatAdInAmapi sambadhini, mano hadayamanavaranaM dhArayata sthirIkuruta. tacca kadAcinmohAdU emapi syAdata Aha-'bhAyasAraM' zubhAbhyayasAyamadhAna, pUrvoditasaMsAraparibhramaNavyAdhehi na dharmacittanivezAdanyadIpAMgati bhAya iti sArthaH // 25 // azopadAdhitamagastAnarthakandamya saprabhedasya pramAdamya upaThedapurassaraM dharmocamopadezAmAha|paMcavihaM aTThavihaM va chidiuM taha pamAyamujamaha / taha vi ya kahaMvi khalie bhAveha imaM saniveyaM // 26 // vyAkhyA-tatheti samulayAcI bhizakamo yAcyAdI draSTavyaH. tatazca-tathA 'pathavidha' madyaviSayaphapAyanidrAdhikathArUpatayA pazaprakAram , 'aSTayidhaM vA' ajJAnasaMzayAdirUpatayA, tAkam-"pamAoya jiNidehi bhaNio meyo| bhamANa saMsao bAdhena micchAnANaM saheya y||1|| rAgo doso mAibhamA dhammammi ya bhaNAyaro / jogANaM duppaNIhANaM mahadA pajiyo 106 MATATAKUTKU Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 2 // " vAzabdo vikalpArthaH, pramAdaM sarvaprakAraM taM] 'chittvA' sarvadhonmUlya, 'udyacchata' samastadharmakRtyevUdharma kuruta, pramAdidarahitasyaiva tasya svaphalaprasAdhakatvAditi bhAvaH: yadyapi svabunA thA tAki pAdArihAreNa pravartate, tathApi ca evamapi pravarttamAnasya kathaMcit prabalataraduSkarmodayavazAdanAbhogAdinA skhalite sati aticArAdau prAptA bhAvayatAnucintayata. 181 idaM vakSyamANaM 'saniveda' savairAgyaM yathA bhavatIti gAthArthaH / / 26 // tadevAhaavi jiNavayaNaM maNe muNaMto vihiyamaI kila tappaheNa gaMtuM / ahaha kahamahaM mahaMtamohovahayavibohaviloyalo khalAmi // 27 // vyAkhyA-apivismaye, 'jinavacana' pramAdAdivipAkopadarzakaM, 'manasi' cetasi vidannapi, ajAnAno hi skhalatyapi itya4 perarthaH, mananasya manovyabhicArAbhAvAd yat tadbrahaNaM tatsAtizayamananakhyApanArtha, 'jAnannapi' kadAcidakaraNabuddhiH kurvan | skhaledapi ityata Aha-'vihitamatiH' kRtavuddhireva, 'kileti' AptavAde, AptA apyamumartha sAkSAt kurvantyeva, 'tatpathena' jinavacanamArgeNa 'gantuM' yAtuM, 'ahaheti' khede, 'ka' kena prakAreNa niHpuNyo'hamityAtmanirdeze, 'mahAmohaH' pravalAjJAnaM tenopahataM dhvastaM vivodhavilocanaM samyaktvajJAnanetraM yasya sa tathA, jJAnasya phalaM viratiH yadi himama tattvato vibodhaH syAt tato na skhalanaM bhavet , skhalAmi cAI tato nUnaM dhvasto vodha iti pusspitaagrvRttaarthH||27|| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayopadezamAhadhya ciMtiUNa damiUNa magaM niyameha iMdiyanAyagaNaM / taha dANasIlatavabhAvaracA kuNahotriyaM gurubhaeNa sayA // 28 // bAkhyA-'iti pUrvo maniveI cintayitvA anuyAya ciJjiti pAThaH-nava kAge modamanena saha samasabArSaH, 'damayitvA vastra manazcitato niyanyata niyantrapana.'indriyarUpAyaganaM prasiddhaneva, manonigrahastvada tamiyaharutvAditi bhAvaH, evaM vanavRtti nidhAya iTAninAda-'nI' samuccaye dAnIlabhAdhu prasiddhaghu ratA bAstAH santaH, 'kurutocita lokalAkacarAcinvaM kRsvaniti zeSaH, tadapi na vaMcyA cinnu gurumadenaghamAcAryopadezAnusArecava, 'sadAsarvakAlaniti prmitaakssrvRtyaayH|| 28 // aba kimiAte sarva gumamatenaiva kriyate ityAzaya vyAjasva gucaM vRttavanAha-. vaha jiNamayaM samma nAu~ bhavannavatAraNaM, aniuNajaNuppikkhAmudrappavittinivAraNa / manusvayaNAsacA sanA duraMtamaNaMtatraM, bhavavaNamaikkaMnANaMtAgayA va paraM payaM // 29 // tA moktyapavitiM muNiya aNuguNaM ceva vahivatIe,dhammAdhammako nau samai viyappeNa kiMcI kayAi gIyApArataMtaM sapalguNakaraM vitijaM titthanAhA, teNAyArAisutne paDhamagaNahareNAvi taM daMsiyaMti // 30 // 108 / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-tati samuccaye suguruvacanAsaktAH paraM padaM jIvA gatA iti yogaH, kiM kRtvetyAha-jinamatam-ahatpravacana (samyak) yathAvasthitatvena jJAtvA'vabudhya, kIdRzamityAha, 'bhavArNavatAraNaM' saMsArasamudrapAraprApakam , etadaMtareNAnyasya tatprApakaravAbhAvAt , 'anipuNA' mithyAtvopahatatvena yathAvasthitAryagrahaNAkuzalAH te ca te janAzca, teSAM tairvA utprekSA asadoMtprekSaNaM tayA azuddhA jIvopaghAtAdinimittatvena kaluSA pravRttiH-chAgAdivaghe pravartanaM tasyA nivAraNaM' niSedhakam / athavA svadarzane'pi anipuNotprekSayA azuddhapravRttiH, kadAcid , yathA pratiSThAprastAve sUreH svarNAGkitakaratvakAraNamajAnAnA azuddhapravRttiM zrAddhapratiSThAvidhAnalakSaNAM prarUpayantIti tannivArakam , siddhAntarUpatvAd bAcakAdiviracitapratiSThAkalpAnAM jJAnAnantaraM ca 'suguruvacanAsaktAH' suguruvAkyAnusAripravRcayaH santo jIvA iti gamyate, pAThAntarapakSe tu 'sattvA' jIvA iti sAkSAdeva kartRnirdezaH, punaH kIdRzAH?"bhavavanaM' saMsArAraNyamatikrAntA ulaMdhitavantaH kIdRzamityAha, 'durantaM dukhaikAvasAnaM, tathA 'anantakam' anantakAlavedyavedanIyam , anantA atiprabhUtA gatAzca prAptAH, paraM paramaM padaM mokSalakSaNamiti hridnniivRttaarthH|| 29 // yataH suguruvacanAsaktAH paramapadaM prAdhAstat tasmAd gItArthAnAM' sadguruprabhRtInAM 'pravRttiH tatra tatra saMpUrNacaityavandanacaturdazIpAkSikapratikramaNaribimbapratiSThAdI pravartanaM, 'jJAtvA' sAkSAtkAreNa avagamya, tasyA eva gItAryapravRtteH-'anuguNaM' tadanukUlaM tadanusAreNetyarthaH, varttata pravRtriM kuryAt, kohi AgamAnusArI satatagItArthapravRttI satyAmeva niSedhavacanAbhAve cAnyathA pravarteta, 'dharmArthI' viziSTadharmAdhyavasAyavAn zrAddhAdirapi, 'dharmakArye' dharmAnugataprayojane caityavabdanAdau, 'na tu' naiva 'svamativikalpena' AtmIyabuddhasUtprekSaNena, gurupadezamantareNa tasya vyabhicAritvAt , kimapi svalpamapi, 109 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pajhama kulakam / kadApi kadAcidapi saMpadi vipadi vetyarthaH, kimityetadevamityAha-yayasmA 'gItArthAjJApAratanyaM gItAryagurvAyattatA, sakala laguNakara samastajJAnacAritrAdinivandhanaM 'vRvate' pratipAdayanti, 'tIrthanAthA'tIrthakarAH, tathAcAhuH-'gurupArataMtanANaM sahahaNaM kulakam / 4aa eya saMgayaM ceva / itto ya carittINaM mAsatusAINa niddiDha // 1 // yata etadevaM tena hetunAcArAdisUne AcArAkhyasya pratha| mAGgasyAdivAkye 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyam' ityevaMrUpe, zrutaM mayA, AvasatA gurukule bhagavataivamAkhyAtamiti vyAsapAtA" 'prathamagadhareNa' indrabhUtinApi tadgurupAratanthyamevAdau darzitaM prakAzitamitiH samAptau, yata evaM gurupAratanyaM pradhAnaM tata evAdau tadupadarzitam / yadi hyetat prakRSTaM nAbhaviSyat tadA sarvasamAcArANAmAdau nedamavakSyaditi, idamatraidaMparya-saMsArAnAditAM pramAdasya ca durnivAraNIyatAM sadgurupAratanyapravarsanasya ca tadapanodakSamatvamAkalayyAhaniza | tatraiva pravartitavyamiti sragdharAvRttamiti vRttadvayArthaH // 30 // ___athopadezaphalamAha iya gaNijiNavallahavayaNamasamasaMvegabhAviyamaNANaM / nisuNaMta muNaMtakuNatayANa lahu kuNai nivANaM // 31 // vyAkhyA-'iti'-uktanyAyena yadu 'gaNijinavallabhavacanaM pANmAsikatapovizeSAnuSThAnena avAptagaNisaMjJo, athavAcAryapada prAptI gaNo gaccho vidyate yasyeti gaNI AcAryaH, sa cAsau jinavallabhazca tasya vacanaM vAkyam-idamatizayena vairAgyavaM 110 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'anamasaMvegabhAvinamanayAM' ninAmindrakANAM yatrAnAM niHzRNvatAM niyamenAyatAM, 'tathA mutanayAti', zravaNAnantaramato jAnanAM nato'pi 'kurvanAM samyaganutiSThanAM, 'laghu' zIghraM 'karoti' viSaye 'nivANaM' mokSaM, trikATavikyatvAt sUtramya vatamAnanirdeza iti gAyArthaH // 31 // siddhAntasUkSmataratrAcyamahAratnarAkaraM viveicanaGgikavitvAt / zrabdArthabhUrigurudopaviSAnuparojjhite'tra kulake ramate mano me // 1 // iti yugapravarAgamazrI mancanapatiriziSyale aviracitAyAM dvAdazavRttau paJcamavikaraNaM samAzamiti / atha paTaM kulakam / paJcame kulake'sAMvyavahArikAnAramya yAcadupazramazreNiM guNasthAnacyAtiprapAvAdinA vairAmyahetutvamuktaM / pate tu manuSvatyamAtrapratibaddha mamatvAdyanityatvadarzanena dharmavidhAnodyamaM gAthAcatuSTayenAha-- | saMsAracArakAraNamiNamo vaNakaNagamAmu mamantaM / visavisamA hI visayA pamuhasuhA pariNaiduhA va // 1 // kharapatratA utaNamgalamgajaraviMducaMcalaM bIyaM / mayamattataruNaramaNIkaTakkhacaTulAu 111 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdAkulakam / // 56 // dubAra tibvadubbisaha dukkha naragagaiheuNo paramA | jIvANa rAgadosA anaMtabhavajammamaraNakarA // 238 tA visamakasAyapisAyavinaDiyaM jANiUNa jayamiNamo / kuru sayalakusalamUlaM saddhaM saddhammakaraNammi 4 vyAkhyA - saMsAra eva kRcchranirgamatvAt cAro guptigRhaM tasya kAraNaM tannivAsahetuH - idaM pratyakSopalabhyaM 'dhanakanakAdiSu' makAro'lAkSaNikaH, tatra dhanaM gaNima-dharima-meya pAricchedyabhedAt caturvidhaM, 'kanaka' suvarNa-mAdizabdAt zeSaM dhAnyAdisaptavidhaparigrahagrahaH, tatra 'samatvaM' mamakAraH / tathA 'viSaviSamAH' kAlakUTavad dustara vipAkAH, 'hIti' khede, 'viSayAH' zabdAdayaH, kathamevaM yataH 'pramukha' prArambhe upabhogakAle kiMpAkaphalavat manAk madhuratvena sukhAH sukhayantIti kRtvA, tathA 'pariNatI' pariNAme vipAkakAle 'duHkhA' duHkhayanti narakAdi prApaNeneti kRtvA, 'caH' samuccaye // 1 // tathA 'kharapaghanena' tIvravAyunA 'usAla m' atizcapalaM yat 'tRNAnaM' tatra lagno'nuSako yo 'jalabindu:' toyakaNaH tadvacazcalam asthiraM, jIyamiti prAkRtatvAt 'jIvirta' prANadhAraNaM, tad anekApAyAkulatvAt 'madena' zrIvatayA 'macA' vihvalA sA vAsI taruNaramaNI ca tasyAH kaTAkSA apoGganirIkSaNAni tadvat 'caTulAH' - capalA lakSmyo rAjyAdisaMpado'pi varttante, kaTAkSA dhanyadApi calAH syurvizeSato macAyA | iti bhAvaH // 2 // tathA jIvAnAM rAgadveSau varttete iti yogaH kIdRzau, 'durvArANi' nivArayitumazakyAni 'tItrANi' atyantaH gADhAni ata eva 'durviSANi' soDhumazakyAni tAni ca tAni duHkhAni ceti karmadhArayAnantaraM tAdRzAni duHkhAni yasya mA tathA, sA khAso 'narakagatizca' tatyA 'hetU' kAraNe, paramau prakRSTau avyabhicAriNAvityarthaH / na hi tato'pi kazcida viziSTatarI 112 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H AKAKNEXT: narakaheturiti bhAvaH, 'jIvAnAM rAgadvapI prasiddhI ata eva anantabhaveSu atiprabhUtajanmasu, 'janmamaraNakarI', tAbhyAM dhanantAni janmamaraNAnIti bhAvaH // 2 // yato dhanAdimamatvajIvitavyalakSmIpratibandhAdayo rAgavizepAstadanugatazca deSastoM ca kapAyarUpI tatastasmAt kAraNAd 'viSamakapAyapizAcavinaTitaM vigopita, 'jJAtvA' pratyakSata upalabhya, jagadidaM manuSyalokalakSaNa, viSamatA ca kapAyapizAcAnA mantrIpadhAdyasAdhyatvAt , zrutacAritrarUpasyaiva dharmasya tannigrahahetutvAt , 'kuru' vidhehi, bhoH suzrAvaka ? iti gamyate, 'sakala kuzalamUlaM samastaihikapAratrikakalyANAdinidAnabhUtAM 'zraddhA' sAtizayaspRhAM, saddharmakaraNe zuddhapratizrotomAgapravarttane na hi tatkaragarapRhAthA anya pAyAzAcazAkAropAya iti gAthAcatuSTayArthaH // 4 // dharmakaraNamevAhasugurupayapaumapaNaI parovayAre maI vaemu riN| ciivaMdaNaM tisaMjhaM kuNatu dusaMjhaM ca sajjhAyaM // 5 // vyAkhyA-'sugurupadapadmapraNati prasiddhAM kuru iti sarvatra kriyAyogaH, tathA 'paropakAre' svavyatiriktajanAnugrahe 'mati pudi, tathA 'bateSu' aNuvratAdiSu niyameSu rati-mAsakiM, rucimiti vA pAThaH, tatra ca samyaktvamAtralAbheSu aNuvratAdiSu rUzcimabhilArSa, tathA 'caityavandanaM' pUrvottasvarUpa 'trisandhyaM' trikAlaM 'kuru' vidhehi, dvisandhyaM ca pUrvAhAparAyoH svAdhyAyamadhItaparAvartanalakSaNamiti gAthArthaH / / 5 // tathAjaM jattha jayA jesiM jaINa joggaM tayaM tahiM taiyA / tesiM saddhAsakArasAramANAe taha dijjA // 6 // 113 RAKAS Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaza cyAkhyA-yadu vakhapAtrAdikaM yatra tadalAbhavati dezAdI, yadA yasmin zItakAlAdau yeSAmavidyamAnavakhAdivastUnAMnA 'yatInAM sAdhUnAM, tadapi 'yogya' prAzuSaNIyaM, tat tasmiMstadA tebhyo dadyAditi yathAsaMkhyaM yogaH / kathaM dadyAt 1 addhAsatkArasAraM zraddhAsatkArau pUrva byAkhyAtI tatpradhAnaM, tathA 'AjJayA' vidhinA dAyakAdizuvA, tatheti samuccayAyoM vAkyAdau draSTavya iti gAthArthaH // 6 // evaM vidheyaviSayamupadezamabhidhAya aya niSayopadezAmAha| paraparivAyaM paravasaNasaNaM paraparAbhavaM rosaM / anukkarisaM harisaM muMcasu mAyaM visAyaM ca // 7 // vyAkhyA-'pareSAm anyeSAM parivAda' dUpaNodghopaNaM, tathA parepI sAmAnyenaivAnyeSAM vizeSataH ziSTAnAM vyasane caurAgnyAdyApadi to pramodaM, tathA pareSAM parAbhavaM vaJcanakriyAdinA tiraskAraM, 'roSa kopam , 'AtmotkarSa' jAtizrutAbahaMkAra, harSa putradhanAdilAme sAtizayapramodamasyApi lAghavahetutvAt taduktam-"aihAso airoso aIvatoso asammae vAso abhunbhaDoya vemo paMca vi gatyaM pi lahuiMti // 1 // " 'muzza' tyaja, bho zrAddhavara? tathA 'mAyA' paravaJcanAM, vipAda c| dhanAditraMze'tyantAmaSTivasnudAne ca pazcAttApaM ca, paraparivAdAdayo hi sarve'pi aziSTatAvyaJjakA ihaloke'pIti tattyAgopadezaH, iha ca muzceti kriyApadasya vAkyAnte prayogAdantadIpakaM nAmAlaGkAraH evaMvidhaviSaye'nyatrApi aymlaaro| draSTavya iti mAghArthaH // 7 // 114 .... Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM iyamabhidhAya prayopAdayaM guNipramodAdicatuSTayamanyacAra--- kuNamu ya guNimu pamoyaM mini sanemu dumbienu dayaM nigguNatraNesu vikalaM dakimvannaM taha apemunnaM // 8 // | vyAlyA-kuru ca vighahi, 'caH yamucace, 'guNi nAnAdimannu 'pramodaM nahRNAnumananalakSaNaM 'i', maMtrI prasiddhAM sattveyu mAmAnyena mavapi duHvineSu dayAM karuNAM, 'niguNavaneSu vyAdhAdipu pApakAripu upanA stutinindAparihAracyA buddhim / evaM catuSTayamabhidhAyAthAnyadapi upAdeyamAha-dAkSiyana-anukulanAM. nayA'paizunyaM mAMtranyamiti gAcAryaH / / 8 / / ' atha maMtrapaNa mAramabhidhAtumantarA natpratAvanAvAkyaM nAvadAha-kiMbahuneti, bhoH zrAddhabara ! bhavataH purataH kiM prayojana bahanA prabhUnena valpitana, svalyamayenan mArabhRtaM navyamiti gAthAyanAhajaM loe na vikaljhai sujjhai jeNa'ppaNo mnnaabhaado| niyagurukulakamANaM kalaMkapaMkaM najaM kRNai // 9 // mune jaM na nisimjhai sinjhai lahu jeNa mukvamumatraphalaM / taM savaM kAyavaM rAgaggahaniggahaNa sayA // 10 // | vyAkhyA-yan kRtyaM 'loka ziSTanane na virudhyataM nadAghAravirodhi na bhavati, tathA zudhyati nirmalIbhavati yena kRtyena Atmano manobhAva-zcittapariNAmaH, (nayA) 'nijagunkramakuTayo: 'kalayaMka' mAliMnyakradamaM yat kRtyaM na karoti // 9 // yA mUtra gaNadharAdipaNAta middhAnte yanna nava nipiyana cauyAdivat , tathA 'sidhyati' niSpadyate 'ladhu' zInaM yena kRtyena da hai mobamAkhyaphalaM pramiddhaM, tat kRtyaM 'marva' samastamapi, IdRzaM ca prAyaH sarvamapi pUrvoThaM guruvandanacaityavandanAdikatvaM, tatazca 115 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama kulakam / dvAdaza tasyopalakSaNatvenAnyadapi anuktamapi yadIdRzaM tat sarva kRtyaM vidheyaM, kathamityAha-'rAgaH' siddhAntanirapekSo'smatpUrvavaMzajeneda-1 kulkm| mukta-miti pakSapAtaH, sa evAnekAnarthahetutvAd grahaH pizAcAdiH-tasya nigraheNa nirodhena, 'sadA sarvakAlam / ayamabhiprA-1 prAyaH-kevalasadgurUktatvapakSapAtena kriyamANametadanyadapi ca sarva kalyANakarameveti karttavyamiti gAthAdvayArthaH // 10 // // 58 // iti yugapravarAgamazrImajinapatisUriziSyalezaviracitAyAM dvAdazakulakavRttI paSThakuTakavivaraNaM samAptamiti / / atha saptamaM kulakam / paThe hi manuSyatve'pi lakSmyAdimamatvasyAnarthahetutvena tatparihArapurassaraM dharmazraddhAbhidadhe, sadhamake tu kulake tAmabhighitsuH pUrva vasabhAvalAbhAdikrameNa dharmasAmaghyA evaM durlabhatvamAhaegidiesa asthiya kAlamaNaMtaM pasuttamatva / kahamavi kayAi kei vi jIvA pAvaMti tasabhAvaM // 1 // vyAkhyA-'ekendriyeSu' asAMvyavahArikAdiSu, sthitvA anantaM kAlaM pUrvopadarzitayuktyA vAsaM vidhAya prasuptA nidrANA iva, mattAH kSIvA iva cetyupamAnadvayaM, prasuptAzca mattAzceti indraH, yadvA prasuptAzca te mattAzceti karmadhArayaH, teSAmatyantAvyaktacetanatvAt , yathA hi te'nyatkacetanA eva bhavanti, tathA ekendriyA apItyarthaH, 'kathamapi' kenApi karmalAghavAdiprakA 116 A .: : Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reNa, 'kadApi' kasmiMzcidapi pariNAmavizeSavati kAle, kecideva na tu sarve jIvAH, prApnuvanti trasabhAvaM, trasyanti bhayAdikA raNena nazyantIti kRtvA trasA dvIndriyAdayaH tadbhAvam, Adau tAvat trasatvameva durlabhamiti gAthArthaH // 1 // krameNa naratvAdInAmapi durlabhatvamAha | tattha narataM tatthavi suhakhittaM tattha jAikularUvaM / tatthAroggaM tattha vi cirajIvittaM ca aidulahaM // 2 // vyAkhyA- tatra trasatve naratvaM durlabhamiti yogaH, durlabhapadamuttarapadeSvapi sarveSu yojyaM, tatrApi naratve 'zubhakSetra' bhAratAdikaM tatrApi sukSetre jAtizca kulaM ca rUpaM ceti samAhAradvandvastat, tatra jAtyAdilAbhe'pi 'ArogyaM' vyAdhivaikalyaM, tatrApi Arogye cirajIvitvamatidurlabhamiti vyaktamiti gAdhArthaH // 2 // tattha vi bahusuhakammodaeNa dhamme vi huja jai buddhI | to vi jiyANa na sulaho jiNavayaNuvaesago sugurU // 3 // vyAkhyA- 'tatrApi' cirajIvitve'pi prAyaH pApabuddhireva jIvAnAmityata Aha, 'bahuzubhakammodayena' prabhUtapuNyaprakRtyAvi bhavana, 'dharme'pi' zubhAnuSThAne'pi pApAnuSThAne bhavatyeva ityapizabdArthaH, 'bhavet' syAd, yadi kathaMcid buddhirabhiprAyaH tato'pi tathApi 'jIvAnAM na sulabho naiva suprApo'pi tu durlabha eva, 'jinavacanopadezako' yathAvasthitapratizrotomArgopadeSTA, suguru-rjJAnakriyAvAnAcAryAdiH, prAyaH pAkhaNDinAM kugurUNAmeva bhUrizaH prApteH ityabhiprAya iti gAdhArthaH // 3 // 117 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaadshkulkm| saptama kulakam / evaM mAmalA dudhAcamAbhidhAyopadezamAhatA gahiramahodadhimajjhapaDiyarayaNaM va kuslsaamggi| dullahaM pi layi vivuho vihija su(sa)ddhaM sudhammammi // 4 // vyAkhyA-yata evaM durlabhA sAmagrI tat tasmAd 'gambhIramahodadhimadhyapatitaratnamiya' atinimnasvayaMbhUramaNAntaHpatitamukkAphalamiva dulabhAmapi 'kuzalasAmagrI' puNyasAdhanasamagratA 'landhyA' prApya, "vibudho' vicakSaNo, vidhyAt zuddhAM (zraddhAM)sA-1 tizayaspRhAM, 'sudharme' vidhidharmamArga, avudho hi dulamatvabAdhAnabhijJaH zraddhAM na kuryAdapIti vibudhagrahaNamiti gaathaaryH||4|| dharmabhedakathanapurassaraM yogyadharme pravRttimAhasAhugihibheyao so duviho tattha paDhamammi asmttho|jhsttiN gihidhamma kuNasutumaM bhAvao tattha 5 vyAkhyA-sa dharmoM dvividhaH sAdhugRhidharmabhedena sAdhudharmoM gRhasthazrAvakadharmazca, tatra tayodvayormadhyAt, prathame yatidhameM'samarthaH pratyAkhyAnAvaraNodayAdazaktaH san , yathAzakti zaktimanatikrameNa, gRhidharma zrAvakAnuSThAna-mekavyAdhaNuvratAnupAlanAdirUpaM, kuru, tadapi na dravyato'pi tu bhAvato bhAvasAra, tasyaiva nistArahetutvAt , tatreti gRhidharme, etacca padamapre gAdhAdI yojyamiti gaathaaryH||5|| tikAlaM cir3avaMdaNamamaMdaANaMdamuMdaraM vihinnaa| taha suvihiyajaisevaNamitto jiNavayaNasavaNaMca // 6 // 118 MAHALAXXX 59 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cyAkhyA-trikAlaM caityavandanaM jaghanyato'pi, amandAnandasundaraM "kahiM mAyaMgagehe erAvaNo hatthI' ityAdi sotkarSapramodamanoharaM, "vidhinA' akSaramudrAdividhAnAjJayA, tatheti samuccaye, 'suvihitayatisevana' sadAcAramuniparyupAsanam-itaH suvihitayatibhya eva ca "jinavacanazravaNa' sarvajJAgamAkarNanaM, kuru iti yojyamiti gAthArthaH // 6 // tathAjiNapUyAivihANaM tamguNanANaM tahA muNiMdANaM / vihidANaM suhanjhANaM tavarabahANaM ca jahasattiM // 7 // 1 ___ vyAkhyA-'jinapUjA' prasiddhA, athavA jinapUjAdIti AdizabdAt caityadravyarakSaNAdicintAgrahaH tasyA 'vidhAna' sAdaraM dra karaNaM, tathA tasya jinasya guNA vItarAgatvAdayaH tezaM jJAnam-avabodha-stadguNajJAnaM, sati hi tasmin sAtizayA tabhaktiH syAt , tathA ca tadvandanAdikamapi bhAvarUpaM syAd, athavA tasyAH pUjAyA guNaH svAtmana upakAraH-tajjJAnaM, tato'pi tatrAdaraH syAt, kuru iti kriyAyogaH prAyaH sarvatra, tatheti samuccaye, 'munIndrANAM' vidhinA dAnaM prasiddhameva, tathA 'zubhadhyAna saMvegopayogipadArthAnucintanaM, tathA tapasa upadhAnamanuSTAnaM ca yathAzaktIti prasiddhameva zIlaM tu vratAdyanupAlanarUpaM sthita-12 meveti caturvidhadharmAnuSThAnopadezo'yamiti gAthArthaH // 7 // tathAsajjhAyaniyamakaraNaM apuvapaDhaNaM ca uciysmymmi| kiccaM niJcaM pitahA jahajumgamabhiggahagahaNaM // 119 TAS Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 60 // vyAkhyA - svAdhyAyasya niyamo'vazyaMbhAvena karaNaM vidhAnaM, tathA 'apUrvapaTalaM na' prasiddhameva, ucitasamaye'svAdhyAyakAla parihAreNeti bhAvaH, sa cAyaM "ghaDa porisio divaso diNamajjhate ya dujhi ghaDiyAo / evaM rayaNImajjhe aMtammi utAra cAri // 1 // cicAsoe siyasattamamInavamI tisu tihIsuMpi / bahusuyanisiddhameyaM na guNivaesamAlAi // 2 // " iti tathA 'kRtyaM' vidheyaM 'nityamapi' sarvadApi na tu kadAcidevetibhAvaH, yogyasyAnatikrameNa yathAyogyamabhigrahANAM jinagurusAdhArmikavaiyAvRttyaviSayANAM niyamAnAM grahaNaM svIkAro yasya, yo yogya sa eva tena grAhya iti bhAvaH, sarva ghete svAdhyAyAdayaH saMvegopayogina iti tadupadeza iti gAthArthaH // 8 // jiNasu kasAyapisAe pasiddhasiddhaMtamaMtajAveNa / uvasamayasu visayatisaM saMvegAmayarasaM pAuM // 9 // vyAkhyA- 'jaya' vazIkuru 'kapAyapizAcAn' prasiddhAn, kena kAraNenetyAha-prakarSeNa siddhaH pratItaH tadvazIkArahetutayA yaH siddhAntaH - "jaM jaM dukkhaM loe jaM ca suhaM uttamaM tihuyaNammi / taM jANa kasAyANaM buddhiklayahejayaM sabaM // 1 // " ityAdyAgama eva mantraH paThitasiddhavidyAvizeSaH tasya 'jApaH' sAdaramanudhyAnaM tena, yathA hi mantrajApena pizAcA vazIkriyante, tathaitadanudhyAnena kapAyA apIti bhAvaH / tathA upazamaya nivarttaya 'viSayatRSAM' zabdAdyupabhogaspRhAM, kiM kRtvA ityAha- 'saMvego' mokSasukhAbhilASaH sa evAtyantikAnandahetutvAt sudhAraso'mRtaniryAtaH taM 'pItvA' AsvAdya, tAvadeva viSayeSu tRSNA yAvanna mokSasukhAnucintanamiti bhAva iti gAthArthaH // 9 // 120 aa kulakam / 7 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA--- bahu loNa va niMdiyamiMdiyapasaraM niraMbhasu amagge / - paDivajjasu ya jahArihamAgamavihiNA gihivayAI // 10 // vyAkhyA -'bahu' prabhUtam - anekazo 'lokenApi' alpadRSTinA janenApi, AstAM lokottarairityaperartha', 'ninditaM jugupsitam 'indriyamasaraM' cakSurAdipravRttivistAraM, 'niruMddhi' nivarttaya, 'amArga' mokSApathe khyAdau na tu jinavimvAlokana zu vaNAdau, tathA 'pratipadyasva' 'cAGgIkuru, kathamityAha - 'arhANi' yogyAni teSAmanatikrameNa yathAI svayogyatAnusAreNetyarthaH / 'AgamavidhinA' nandisthApanAyAM caityavandanapradakSiNAdAnAdiprakAreNa, 'gRhivratAni' zrAvakaprAyogyANutratAdIni samyaktvamAtradhArizrAddhaviSayo'yamupadeza iti boddhavyamiti gAthArthaH // 10 // kiM cetyabhyuccaye'vAntaravAkyamidamiti jJeyaM, taca pUrvokasarvAnityatvAdInAM saMsAratyAgahetUnAM suhRtsambandhAdibhiH saha tyAgahetutvaM gAthAtrayeNa samuccinoti, tAnevAha suhisaMbaMdhI baMdho baMdhujaNA hiyavibaMdhagA dhaNiyaM / pAso agAravAso asaMkhadukkhAvahA kAma # 11 // | hI cavalaM dehavalaM hI lola juvaNaM ca jIyaM ca / thrU athiraM visavasuhaM hI rijIu bhAu 12 / 121 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahama . . . sahasAiNamiha dulahaM sulaha duisAhaNaM ciya jiyANaM / aMtA parihariyo abo sabo bi esa bhayo : myAzyA muhatyambandhA nipaniyAgI, ambatra banyo nigarAdimiyamaNamiya, jammAnare devamAta moganagarapAptivighAtakarayAsa, tathA bandhujanAH' basnAnAdiyAmpathalokAH, hitamanukUla dharmAnuSThAna vivAti mahAmantIti hitaba(vibandhakAH, ahorAtraM tadarthapravRto hina dharme prayate iti bhAvaH / 'paNitam' masyartha, nayA 'pAyo' pampanara dimiH saMyamana miya agArayAsoM mAyAputrAdipratibandhena gRhAyamyAna, yathA parona bAMchitacArI tathA gRhasthaH pravinirapi, kintu saMsAramAgara. paya nimajati, yadUktam-"ahaha gRhI kimu kuzalI par3A maMgAramAgare kssiptH| yadi bata mate pota dana nimanatyamI nitarAm // 1 // " nathA'yaMkhyayAvahAH kAmA narakAdinApaNena nakatAra ityarthaH // 11 // nayA pati beTe 'capalaM dehavala' saMyamakAri zarIramAmadhyaM, kIlole yoyana gha jIvitaM pati' prasiddha, jIviyovanavAnihi masAdhanAni sAnyapi asthirANIti bhAvaH, 'yU' iti prAkRtamavyayaM nindArtha, yadAmana gRhyate dIkSA tadapi 'asthira nika yamumba bhogajanyaM, nathAdrItyapi prAkRta hAdhigityartha nindAyAma, 'paddhayo' gAyAdimyo'pi vapaNana kimi sthiraM pratibandhasthAnamatIni mAyaH // 12 // tathA 'sumbamAdhane' mokSamAgyakAraNa, madanamaMpAdika-miha bhane imA duHmApaM, tathA 'mulabha munApaM, duHkhamAdhanameya muhatyandhusampandhAdikaM, jIyAnAmisyAdita pavArabhya mAtra yojanA yatotra bandhusambandhAdayaH sarve'pi caJcaralA dumbasAdhana va sukha, nat sammAt 'parihArsamyA' syAmyA, 'mayoM' iti prAra 122 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho ityarthaDacyayaM. nato aho muzrAvaka ! 'mavA'pi' samamno'pi epa pratyakSavatI bhavaH' putrakalabAdirUpaH saMsAro'totra kApi prativandhaH katuM na yujyana, iti gaathaatryaayH||13|| | evamapi rakta ete mamopakAriNa evaMti yaH prativandhaM na nadyAt meM pratyAhazAsana sakanakavI sanve sakaDaoNvabhAgiNo jIvA / ko kasma ittha sayaNo mamatta iha baMdhahetu ti // 14 // __ vyAkhyA-'sarve'pi svajanAdayo'pi 'kAryakAMkSiNaH bakAmiyadhamatra bAmini niyanti, tatsiddhau audAsInyadA|nAna , nayA marve'pi putrAdayaH svakRtazubhAzubhaphalopabhoginaH, pitA hi putrAdinimittamArambhaM kuvANaH ma eva narakAdibhAga bhaviSyatIti bhAvaH / evaM ca 'svakRtopabhAgitva kaH kasya strajanaH paramabandhu-na kazcidityarthaH, tato'tra mamatvaM pratibandhaH, kavalaM 'bandhahatureva' karmacandhanidAnameva, na tu anyadanya phalamitidvandaH mamAptA, nayA cocyate-"zakunazatasamUhA jhekabanne prASitvA punarapi ca yathAsvaM te prabhAna prayAnni / iti jagati manuSyAH putradAraiH sametya kacidapi nanu yAnti prema nAtI vidheyam // 1 // " iti gAdhAyaH // 14 // ayopadezasya katrtavyatvamAhaiya ciMtiya niyahiyae dullahalaMmaM ca jiNamayaM nAuM / virasAvasANabhavavAsanAsaNaM kRNasu kyaNamiNaM // 15 // .. THAN 123 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama kulkm| dvAdaza vyAkhyA-ityevaM pUrvoktaM sarvAnityatvaM 'cintayitvA' anudhyAya, 'nijahRdaye' svakIyacitte, tathA 'durlabhalAbha' durApaprApti kulakam ||daac 'jinamata' sarvajJopadiSTamArga 'jJAtvA' avabudhya idaM madadvacanopadezarUpa 'kuru' vidhehi, kIdRzAmityAha virasam'-atyanta kaTuvipAkam-avasAnaM paryantaH phalavipAkakAlo yasyAsau virasAvasAnaH sa cAsI 'bhavavAsazca' saMsArAvasthitiH tasya // 62 // |'nAzanaM kSayaheturidaM vacanaM tadavazyamidaM kartavya-mityupadeza iti gAthArthaH // 15 // iti zrIyugapravarAgamazrImanjinapatisUriziSyalezaviracitAyo dvAdazakulakavRttau saptamakulakavivaraNaM samAptamiti // atha aSTamaM kulakam / pUrvamiMstAbaddhanakanakAdimamatvasyAntarasya saMsArahetutvamuktam, atrApi aSTame kulake mithyAtvakapAyAde-rAntarasyaika taddhetutvamucyate, ityevaM saMbaddhasyAsya saMsAravyAdhyupazamanauSadhaM vivakSuH prathamaM tAvat saMsAravyAdhimastatvameva jIvAnAmAhapuvakayakammajaNio duraMtaca ugaidahAvaho esa / hI vilamo bhavavAhI dehINaM dunnivAro y||1|| vyAkhyA-dehinAM saMsAravyAdhi-vartate iti yogaH, kIdRzaH? 'pUrvakRtakarmajanito' jnmaantropaattdusskRtaapthyotpaaditH| da iti kAraNamukta-matha tatkAryamAha-'durantAni' duSTAvasAnAni yAni 'caturgatiduHkhAni' tAnyAvahati karotIti durantacaturga-1 124 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiduHkhAvahaH, eSa pratyakSato'nubhUyamAnaH, 'hIti' khede, viSamastIvasannipAtavat sAmAnyasadupadezauSadhamAtrAsAdhyaH, ata eva vakSyati, "durnivAro' mahAkRcchanivartanIyazca, 'bhavavyAdhiH saMsArarogaH, 'dehinAM' prANinAmiti gaathaarthH||1|| athaitad vyAdhikRtaM duHkhamabhidhAya tadupazama dhauSadhaM gAthAdvayenAha imiNA kilissiUNaM muiraM culasItijoNilakkhesu / jugasamilAjogasamaM lahiu~ kaha kaha vi maNuyattaM // 2 // vyAkhyA-'amunA' saMsAravyAdhinA 'klizityA' gADhaM klezamanubhUya, 'suciram' anantakAlaM, kutra kutretyAha-'caturazItiyonilakSepu' yonaya utpattisthAnAni tAsAM lakSAH zatasahasrANi caturmiradhikA azItiH, caturazItizca tA yonilakSAzca taMtra, tAzcaivaM-"puDhevi-daMga agaNimAruya ekeke sattajoNilakkhAu / vaNapatteyaM aNaMte" dasa cavadasa jonnilkhaau||shaa sarve'pi 24 / vigaliMdiesu do do (dvitricaturindriyeSu sarve'pi SaT), cauro cauro ya nArayasuresu, (sarve'pi 8) tiriesu hu~ti cauro 4 caradasalakkhA ya 14 maNuesu // 2 // " nanu pRthivyAdInAM pratyekamasaMkhyeyatvAt kathaM sapta saptaiva yonilakSANi, yataH sarvepAM bhinnabhinnAnyevotpattisthAnAni, iti ceducyate, samavAdisametAnAmutpattisthAnAnAmekatvena gaNanAt , tatazca sahasralakSakoTisaMkhyA apyekayonikA eva te, tathA cocyate-"samavannAdisameyA bahavo vi hu joNilakkhameyAu / sAmannA ghevaMtI pakgajoNIe gahaNeNaM // 1 // " evaM ca saMbhavatyeva yathoktaM yonimAnamiti, tatazca 'yugasamilAyogA' pUrvoka eSa tena 'sama' 12.S Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 63 // tulyaM mahAkRcchraprApyatvena labdhvA kathaM kathamapi tIvratarakarmakSayopazamavazena, manujatvaM prasiddhameveti gAthArthaH // 2 // yathA hi rogI rogodbhavasamayAtikAntau prApta eva yogyasamaye auSadhaM labhate, evaM jIvospi labdhamanuSyasva eva vizi |STadhamoMpadezayogya iti dhamapadhavidhAnopadezamAha - sansabadesIhiM daMsiyaM savabhavabaMdhUhiM / savAhivAhiharaNaM sammaM dhammosahaM kuNaha // 3 // vyAkhyA - dharmoSadhaM kuruta iti yogaH kIdRzamityAha - sarva samastaM sUkSmavyavahitaviprakRSTaM vastu jAnanti vizeSarUpatayA budhyante iti sarvajJAH, evameva sarvaM pazyanti sAmAnyarUpatayApi vilokante iti sarvadarzinaH, tatazca sarvajJAzca te sarvadArzanazca [te] iti karmadhArayaH, tai- darzita-mAdI uddiSTa manena jJAnasaMpadupadeSTuruktA, tathA 'sarvabhavyAnAM' samastayogyapuruSANAM bandhubhiriva bandhubhiH hitairityarthaH / anena kAruNyasampaduktA, samyagjJAnavAnapi ahito na samyagupadizyA-diti dvayamahaNaM, kIdRzaM tadityAha - sarve Adhayo mAnasyaH pIDA vyAdhayaH zArIravAghAH teSAM haraNam-apanAyakaM, 'dharmoparva' dharmAnuSThAnAgadaM, samyag yathopadiSTanItyA, kuruta yUyamiti dravyauSadhamapi jJAnakAruNyavatA AtreyamuniprabhRtinAdau upadiSTaM samyak kriyamANaM vyAdhiharaM bhavatIti bhAva iti gAthArthaH // 3 // Adau tathAvidhapuruSadhaureyopadiSTamapi sAMpratiko padarzakamantareNa na jJAyate, atastadupadarzakeSu AjJAvilaMghana parihAreNa tatkaraNamAha taslovaesayANaM ANaM ca guruNa bhAvavijANaM / sammamaNaikkamaMtA jahociyaM jayaha savattha // 4 // 12.6 aTa kulakam 1 // 63 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pyAsyA-'tasya dharmopadhasya upadezakAnAM sAMprataM gurUNAM ca caturdazapUrvavidAM zeSayugapradhAnAdInAM 'bhAvavaidyAnAM bhAvaroganivattakabhipajA vAgbhaTAdidravyavadyatulyAnAM cAjJAmupadezamanAkrAmanto'nullaMghayantaH, samyag yathocitamaucityAnusAreNa. yatadhvaM sarvatra dharmApadhakaraNe sodyamA bhavata. ayamabhiprAyaH-AdI sarvaharupadiSTe'pi viziSTotsagAdirUpe dharme yat pAzcAtyagurubhidaMzakAlasaMhananAdyaucityena darzitanadAjJAyA alaMdhanena sarva kAryayaM Saniditi bhAvaH rogiNo'pi sAMprati kArnava vAgbhaTaprabhRtInanusarantIti bhAva iti gAdhArghaH // 4 // 1] kiMtra dravyarogavadyA api rogapratikriyAvizeSamArabhamANAH tasya mahAnidrAviNyAsaGga krodhAdyubhavaM ca niSedhanti, taevamihApi dhaupadhaprayogaprArambhe mahAmohAdayastrayo'pi niSedhyA, iti prathamamahAmohaniSedhamAha paDihayanimmalavohaM payaDiyakuggahakalaMkasaMdohaM / bhavatasvarapArohaM ummUlaha laha mahAmohaM // 5 // vyAkhyA-bhoH zrAddhAH! unmUlayata mahAmohamiti yogaH kIdRzaM? 'pratihatanimalavodhaM vidhvastavimalaviveka, tadudaye tasyAdabhAvAt . tathA 'prakaTitAjyaktatayA prakAzitAH 'kugrahakalaGkasaMdohAH' kadabhinivezamAlinyasamUhA yena sa tayA taM,na hi mahA*moddAdanyatkugrahe nidAnam , ata eva 'bhavataruvarasya saMsAramahAdumasya 'prAroham'-aGkaraM, yata etasmAt kuprahastataH saMsAra ityaBAratvam , 'unmUlayata' utkhanata, 'laghu' zIghraM, 'mahAmoha tIvrataracaturghakarmodayAvirbhUtakuTumbAdipratibandhamiti gaathaaryH||5|| viSayatRSNAniSedhamAhaduhatarutaruNalayAe bhavajalahinivAsaheubhUyAe / ruMdhaha visavirasAe visayatisAe sayA pasaraM // 6 // 122 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamai kulakam / dvAdaza- vyAkhyA-duHkhameva tarustadviSaye taruNalatA vistArahetutvena prathamazAkhA tasyAH, tathA 'bhavajaladhau' saMsArasamudre nicAkulakam / / 4 / so'vasthAnaM tasya 'hetubhUtAyAH' kAraNarUpAyAH, ata eva 'viSavirasAyAH' kAlakUTavadatyantakaTuvipAkAyA 'viSayatRSNAyA| kAmapipAsAyAH, 'sadA' prasaraM vistAraM runcaM niSedhata, etannirodhe hi dhauSadhavidhAnopakAra iti gaathaarthH||6|| // 64 // atha kapAyalakSaNatRtIyaniSedhyaniSedhamAhajaNiyasamatthaaNatthe savajaguvveyage hayavivege / duggaigamaNasahAe jiNaha kasAe pisAe va // 7 // ___ vyAkhyA-'jayata' vazIkuruta kapAyapizAcAn prasiddhAn , kIdRzAn ? 'janitasamastAnAn' utpAdittAtmaghAtaparadhAtAdiniHzeSavyasanAna , sa eva sarvajagadhuDhe ukAn samastalokodvegahetUna , ko hi evaMvidhebhyo nodvijate, tathA 'hatavivekAn' pradhvastahitAhitavicArAn , tathA 'durgatigamane' narakAdiprAptau sahAyAn sAhAyyakAriNaH, "pizAcAniva' mahAraudratveneti gAthArthaH // 7 // | atha eSAM vizeSaparihAryatvena pratyekaM tatsvarUpaM gAdhAtritayatritayenAbhidhAsthan prathama tAvat krodhavataH saguNasyApi anAzrayaNIyatAmAhavimalaguNaparigayaM pihu kopaparaM ko jaNaM samalliyai / phuriyaphaNAmaNikiraNaM va dhoramAsIvisa bhupaMga vyAkhyA-vimalaguNaparigatamapi' nirmalaudAryagAmbhIryAdisvabhAvasamanvitamapi AstAM taditaramityaperarthaH / 'hu' puurme| 128 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kopaparaM' samutkaTako dhapradhAnaM 'janaM' lokaM kaH puruSAdiH 'samAlIyate' Azrayati, sukhArthI na kopItyarthaH / atropamA 'sphuritA' nalasitAH phaNAmaNikiraNA:- sphaTAralodyotA yasya sa tathA (taM) / vetyupamAnam, anena tasya guNavasya - muktaM, tAdRzamapi 'ghoraM' kRSNAtidIrghatvAdinA raudraM, tathA AzIstAlugatA daMSTrA yayA viddho na jIvatIti tatra triSaM yasya sa tathA tam, anusvAralopaH prAkRtatvAd, 'bhujaGge' sarpamiti vizeSyapadaM, yathAsau saguNo'pi dUreNa tyajyate, tathA krodhano'pIti gAthArthaH // 8 // atha tasyaiva vikRtAkAratvaM gAthAdvayenAhaghaDiubbhaDa bhiuDI bhaMga bhAsuro bhabhirataMviracchijuo / vivisbiyavayaNo siDhilaka Dillo sudupiccho // 9 // gahiravirasasado viThulagaI ya sijjirasarIro | kohama ggagahio hoi naro logabhayajaNago // 10 // vyAkhyA - krodhagrahagRhIto bhayajanako bhavatIti sambandhaH kIdRzaH 1 yataH 'ghaTitA' racitA 'udbhaTA' atyutkaTA yA 'bhrukuTI' lalATapradeze rekhAcayAdilakSaNA, tasyA 'bhaGgo' vakAdirUpaH tena 'bhAsuro' dIpo raudra iti yAvat, tathA bhrAmyadaticaJcalaM 29 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAmramAramaciyuga soca 65 // yasatA / tathA 'vikaTa' vistIrNa 'viDambita' prasAritaM 'badanaM' mukhaM yena sa tathA / tathA 'zithila' naSTabandhatvena pataditra kaTilamadho vasanaM yasya sa tathA ata eva suSThu atizayena 'duSprekSyaH pizAcAkAradhAri* tvAd durnirIkSyaH ||9dhaa tathA 'kRto vihito gammIro'vyaktatvanirUpatayA dUragAmI 'virasaH paruSArthAkSaratayA zrotrakaTuH 'zabdaH svaro yena sa tathA / tathA 'visaMsyulA' adevitadatayA'saralA gatigamanaM yasya sa tathA cazabdo'nukasamuccaye, tenAnukampAdimattvaparigrahaH, 'sijjira svidyamAnaM 'zarI vadhu-yatyama tathA evaM ca krodha eva vikRtAkArakAritvAnmahAgrahaH prauDhapizAcAdiH tena gRhIto'dhiSThitaH san pu(pa) rUpo bhavati naro Tokabhayajanaka iti prasiddhameveti / atra ca gAyAtra* yarUpe krodhanindAvAkye 'pariNativirasaM panasamiti vAkyavat krodhaparihAre tAtparyam evaM vakSyamANamAnamAyAnindAvAkyacorapi parihAre tAtparya draSTavyamiti gAthAyaH // 10 // dvAdaza kam / atha mAnavato guNavato'pi laghutApattimAha | aipaMDio vi ar3abahuguNo vi aDasuddhavaMsajAo vi / kuNamANo mANaM mANavo lahuM lahai laDubantaM 19 vyAkhyA- 'atipaNDito'pi traividyaziraH zekharo'pi tathA vaiyadAyAdyapekSayA'tyantatrahuguNo'pi tathA 'atizuddhavaMzajAto'pi sarvathA niHkalaGkatriyAdisantAnotpanno'pi 'kutrANo vidadhAno 'mAnam' AtmaprazaMsAdinA svotsekaM, 'mAnavaH puruSo 'laghu zIghraM tadaivetyarthaH / 'Tabhate' prApnoti, laghutvaM svazlAghAjanitagauravAbhAvarUpam, atra ca triSvapi vize 130 aSTamaM kulakam / + Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A . - paNeSu apizabdA vismayArthAH tena mahadadbhutametad yadevaMvidho'pi laghutAmAsAdayatIti bhAva iti gAthAryaH // 11 // kiMca svotsekavatAmiha loke'pi AtmakAryAsAdhakatvamevAhaparaparibhavamattukkarisamasarisakulaggayA vi kuvNtaa| sayalajaNuviyaNijjA na sakaja kiMci sAhiti // 12 // vyAkhyA-pareSAM paribhavaH' tiraskArastaM, tathA 'AtmotkarSam AtyantikamahaMkAraM ca, cazabdo lupto draSTavyaH, 'asadRzakulodgatA api' nirupamaguNagotrasaMbhUtA api, AstAM taditare, 'kurvANA' vidadhAnAH, sakalajanasya na tu kasyacideva 'uddhejakA' udvegakAriNaH, tathAhi-ye paribhUyante yebhyazcAtmAnamutkarSayatyasau, te tatpakSapAtinazca sarve'pyuddhijante, udvignajanAzca 'na' naiva 'svakArya nijaprayojanaM kiMcit kimapi svalpamapi 'sAdhayanti' niSpAdayanti, janAnurAgaprabhavatvAt tasya, tathA cocyate-"janAnurAgaprabhavA hi saMpada" iti gAthArthaH // 12 // evamaihika mAnadoSamabhidhAya, adha pAralaukikaM tamAhanIyAguttaM gADhaM samajiuM parabhave puNo suiraM / savajaNagarahaNIyA nIyAsu havaMti jAIsu // 13 // vyAkhyA-yadudayAd guNavato'pi prazaMsAdikaM na saMpadyate, 'tanIcairgotram / athavA saMkIrNakulAdikaM nIcairgotraM, tatsamartya mAnavidhAnAdupAjya, 'gADhaM' tIvram avazyavedyaM, 'parabhave' janmAntare, punarbhUyo'pi 'muciraM bahukAlaM, 'nIcAsuma zvAvirUpAsu 'jAtiSu' cANDAlAdyazuddhamAtRpakSarUpAsu, 'sarvajanagaINIyAH' samastalokanindApAtratAmupagatA banti' 131 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 66 // jAyante, ayamabhiprAyaH- ekaM tAvadidamevAyukaM vannIca jAtikAbhaH tatrApi dagdhopari sphoTakapAsiyA sa bhAva iti tRtIyagAthArthaH // 13 // atha mAyAvata aihikaM sarvAvizvasanIyatvaM dopamAhadaMbhaparo lahai naro kUDoti saduti loyavayaNijjaM / niJcamavIsasaNijo ya hoi sappu va suddho vi // 14 // vyAkhyA-' dambhaparo mAyAvizeSapradhAnaH zAkhyena dharmAcaraNaM dambha iti vacanAt labhate 'naro' manuSyo loke vacanIyatva lokavacanIyatvaM nindyatvamityarthaH, kathamityAha- 'kUTa' iti alakabhASI ayamiti, tathA 'Tha' iti paravaJcanApravaNa ityevaM rUpaM, tathA 'nityaM' sarvadA na kadAcideva zati sarvathA agrAhAkcacazca cakAro'dhikataradIpasamu vArthaH nanu sarvadAsI RTha evaM bhaviSyatItyata bAda, 'zuddho'pi sarvadhA zAThyavikalo'pi AtAmazuddha ityapera, ivetyupamAnaM, yathA hi asau kadAcid gAruTikAdinA nirviSIkRto'pi na vizvasanIyo bhavati, evaM RTho'pi kadA taddoSadarzanAt tato nivRtto'pIti gAyArthaH // 14 // zaThasyobhayalokadoSamapyAha mAyAparasta maNuyassa jhati vihati baMdhumitA vi / assaMkhatikkhadukkhe mayassa u ThiI tirikkhabhave // 15. ma 132 a kulakama Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- 'mAyAparasya' zaThasya manuSyasya 'jhaTiti' zIghraM 'vighaTanti niHsnehatayA vimukhIbhavantiH bandhakya mitrANi ceti dvandvaH tepi susnigdhA api AstAM bhRtyAdayaH, evamaihikaM doSamabhidhAya atha pAralaukikamapyAha-jIvatastAvadeva svajanamitravimukhatAdayo mRtasya tu vipannasya sataH punaH sthitiravasthAnaM vAsastiryagbhave chAgakukuTatittiriprabhRti, tatrApi kIdRza ityAha--asaMkhyAtAni saMkhyAtikrAntAni tIkSNAni atyantadussahAni jIvata evaM sarvathA tvayApA dIni duHkhAni yaMtra tatra tatrApi prAyaH strItveneti bhAva iti gAthArthaH // 15 // fire mAyAvataH sakalasAdhukriyAkalApakaraNavaiyarddhamapi ityAhasayalA vijaiphirinA pahiyA vi bahuso vi / kavaDena kyA na kuNai mukkhANuguNaM guNaM kamaviM // 16 // vyAkhyA- 'sakalA' samakhApi AstAM tadekadezo huH pUraNe 'yatikriyA' pratyupekSAprabhArjanAdikamicchAmicchetyAdikaM va sAdhvanuSThAnaM kIdRzI / svabhAvata eva 'paramapadaprasAdhikA' akSepamocajanikA'pi, anyAdRzI hi kadAciMza kuryAdapi 'mokSAnuguNaM' nirvANamAsyanukUlaM guNamupakAraM karmakSayavizeSalakSaNaM kamapi stokamapi kathaM kRtA ! 'bahuzo' anekathAH, ekavArAdi karaNe hi kadAcitpramAdAdinA'nyathApi syAt bhava ukaM mahuzo'nekazo'yamAdapareNApi kIdRzena kRtA ? 'kapaTena' mAyApuruSeNa, athavA kena kAraNena kamaTena mAjhyA, agamaniyAko mokSasAdhikA pratikriyA 133 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 dvAdazakulakam / // 67 // sarvathA na tadanuguNatvaM bhajet, tathA coktaM pRSThAGgavivaraNe- "uggatavasaMyamacao pagiphalasAhagassa vi jiyassa / dhammavisayA (9) vi suhumA vi hoi mAyA aNatthAya // 1 // jaha mahissa mahAbalabhavammi titthayaranAmabaMdhe'vi / tabavisayatho (the) vamAyA jAyA juvaittaheu ti // 2 // yadeSamatitiSdhA bhAga tasAt parikarvA iti tAtparyamiti gAthAtrayAryaH // 16 // athAsaMtoSarUpasya lobhasya doSamAha | sayalavasaNikkakoso suharasasoso jao araiposo | nAsiyatoso to so bahudoso hI asaMtoso 17 vyAkhyA- 'sakalavyamanaikakozaH samastacaurya rAjyAzyAdyApadAmeko'dvitIyaH 'kozo' bhANDAgAraM samastAnAM teSAM tatra prApteH, 'zubhaM' kalyANaM sukhaM vA pramodaH sa etra 'raso' jayaM tasya zoSa iva zoSo rikkIkaraNaM, tAvadeva zubhaM sukhaM vA yAvadasya santoSa iti, tathA cocyate - 'saMtoSAmRtatRptAnAM yatsukhaM zAntacetasAm / kutastad dhanalubdhAnAmitazcetazca dhAvatAm ||1|| tathA 'nAzitatopo' dhvastasantoSo'saMtoSo bhAvAbhAvayoriva tayoH parasparaniSedhAtmakatvAt, tathA yataH kAraNAt, araterasulasya poSo vRddhiH taddhetutvAt, 'to' iti tat tasmAt kAraNAt, 'sa' iti asaMtoSo 'vahudoSaH' prabhUtarAgadvepamANivadhAdihetutvAt anekAnarthaH / 'hIti' khede, 'asaMtoSo' dhanadhAnyAdiSu avicchinnatRSNatvaM varttata iti, tasmAt tyAjya iti tAtparyyamiti gAthArthaH // 17 // atha lobhAnuSatau narakAnuSaktimAhauggaMta raMgariusacchahammi lohammi je'Nusajjati / te bahuduhapaDihatthaM hatthaM vaMchaMti narayagaI // 18 // 134 aSTamaM kulakam / // 67 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'ugra' pracaNDaH sa cAsau antaraGgAripuzca tena sadRze tulye, tatra pitRputravadhakAdayo hi bAhyA eva zatravaH putra*vadhAdibAhyanimittatvAt , yastu pUrvamatisnigdhamitratvena sthitvA pazcAt kutazcit tIbrApamAnAdeH zatrutvena vartate so'nta-[5 raGgaH zatruH, tasya kRtrimazatrutvena garIyastvAt tathA ca mAghaH-"sakhA garIyAn zatruzca kRtimastau hi kAryataH / tyAtAmamitro mitre ca sahajaprAkRtAvapi // 1 // iti", tatazca tasya sarvamarmavittvena mahAnarthahetutvAt kRtimatvenAntaraGgatvaM, tAdRze 'lobhe ye'nupajyante tadekatAnA bhavanti, te tadanuSaktivyAjena paramArthato narakagatiM vAJchanti' abhilapanti, lobhAnuSaGge tatprApteravazyaMbhAvitvAt , kIdRzI? 'bahuduHkhaparipUrNA' kevalajJAnaikavedyAnantabAdhAnicitAM, hatyamatyartha, na hi tadabhilASamantareNa lobhe ratyAza(sa)ktiriti bhAva iti gAthArthaH // 18 // atha lobhatyAgopadezamAhahayasohaM kayamohaM duhasaMdohaM bhavapparohasamaM / vihuyasubohaM lohaM to haMtuM hoi jaiyatvaM // 19 // | vyAkhyA-tacchabdasya bacchadApekSatvAd yata iti zeSaH, tatazca yata evaMvidho lobhastasmAt taM hatvA dharmakarmasu udyacchata iti yogaH, kIdRzaM lobha 'hatA' dhvastA zobhA janamadhye chAyA yena sa tathA taM, kRto moho dhanAdiSu mUrchA yena sa tathA taM, tathA 'duHkhAnA' bhavAntare nAnAvidhavAdhAnAM 'saMdohaH' samUhoM yasmAt , athavAtrApi bhave nirupacaritaduHkhasaMdohahetutvAta sAkSAdeva duHkhasaMdoha-staM, (tathA) bhavasya saMsArakhya mUlotpattinimittatvAt prarohasama-maratulyaM (tathA) vidhUto vikSiyaH 135 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadha- aSTama kulkm| / / 68 // subodhaH samyagjJAnaM yena sa tathA taM, yata evaMvidho'yaM lobhaH 'to' iti tasmAt 'hatyA' vinAzya taM, bhavati yatitavyaM dharmakarmasu iti lobhaparihAropasaMhAraH / athavA prayANAmapi mahAmohaviSayatRSNAkapAyANAM dharmoSadhavidhAnapratyarthinA parihAropasaMhAra iti gAthArthaH // 19 // atha gAthApazcakena saMsArastharUpamabhidhAya tatkSaye pramAdAbhAyopadezamAhataha niyayamaNasthanibaMdhaNaM dhaNaM baMdhaNaM da dhujapA kArAgAra dAza ni kAmabhogA mahArogA // 20 // jalabumbuya va save jIviyajuvaNadhaNAisaMbaMdhA / suhasAhaNamiha sayalaM pavaNuddhayadhayavaDavilolaM // 21 // sulahA ya piyaviogA aNi?jogA sudUsahA rogaa| baMdhaNadhaNaharaNANi ya vasaNANi ya bahupayArANi 22 haiM sahaja ciya ittha bhayaM ciMtAsaMtAvasaMtaI ya sayA / dohaggaM dogaccaM parANuvittI akittI ya // 23 // tA dhuvamadhuSamasAraM dukkhAhAraM ca muNiya sNsaarN| takkhayakae maimayA na kayAi pamAiyatvaM ti // 24 // myAkhyA- 'tathA' iti samupaye 'niyata' niyamena 'anarghanibandhanaM padhayandhAdinidhAradA)naM, ki ta ?'dhana' vipadacatupadAdinapavidhA parimaho'avartata iti gamyate, tathA 'bandhanaM va rajavAdisaMyamanabhiva, 'bandhujanaH' khajanavargasasnehena pravijiporapi kArAgRhAdiSa gRhavAsAt nirgantumazakkatyAt, sadhA kArA guptistadAkArAH tatsadRzA dArAH kalatrANyapi, tatpratibandhAdapi emAlAgAra, tathA kAmyante iti 'kAmAH' zabdAdayaH paJca, teSAM 'bhogA' AseknAni, athayA rUpazabdo kAmau rasA 136 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . dayastrayo'pi bhogAH tatazca kAmAzca bhogAzceti dvandvaH te'pi 'mahArogAH' sAkSAtpAmAvyAdhaba ete, tatkaNDUyanaprApyatvAdupabhogasyeti // 20||'jlbuddaa iva' prakRSTadRSTijAyamAnasalilasphoTakA ivAsthirA ityarthaH, sarve jIvivayauvanadhanAdisambandhA iti vyaktameva, pUrva hi dhanasyAnarthahetutvamuktam , iha tu asthiratvamiti na paunarutsya, sukhasAdhanaM mokSasukhanimittaM sugurusaMparkAdikamiha jagati 'sakalaM' samastaM, pavanoddhRtadhvajapaTabilola-mityapi vyaktameva // 21 // tathA bhave sula|bhAzca' supApAH priyarbAndhavairvAdibhirvA saha 'viyogA' vighaTanAni, idaM ca sulabhapadaM vakSyamANeSvapi sarveSu padeSu tatsalliGgAnusAreNa sambandhanIyaM, tathA'niSTairapriyaH zatruprabhRtibhiH pAkhaNDiprabhRtibhirvA 'yogAH' sambandhAH, tathA 'suduHsahA'tInavedanA| vidhAyitvena soDhumazakyA 'rogA' vyAdhayo jvarabhagandarAdayaH, tathA bandhanaM ca dhanaharaNaM ca dve api te prasiddhe tathA 'yasa| nAni ca vipado 'bahuprakArANi nRpacaurajvalanAdisamutthitatvena nAnArUpANi sulbhaaniityrthH||22|| tathA 'sahaja ciya' svAbhAvikamevAna manujabhave, 'bhayaM' saptavidhamapi, "ihaparaloyAyANamakamhAAjIvamaraNamasiloe", ityevaMrUpam , ihApi sahajazabdo vakSyamANeSu sarveSvapi tattaliGgAvirodhena yojyaH, tathA 'cimtA'kuTumbabharaNAnudhyAnaM, 'saMtApoM' dravyopArjanAryapravRttI zArIraH khedaH tayoH santatinairantaryAvasthitica, 'sadA sarvakAlaM, tathA 'daurbhAgya' janAnAdeyatA, 'daurgatyaM' dArirtha, parAnu vRttirnityaM svAmyAdicicAnuvarzanam, 'akIrtizca' yAzatena sarvasya sarvadA priyakaraNAbhAvAdayazazca, pate ca prAyaH sarvadApi dAmanujabhave sahajA eva bhavanti, yadyapi pakacit kadAcit nirbhayatvasaubhAgyAdayo'pi dRzyante tathApi alpatyAdaupAdhikasvAcana ropAmiha grahaNamiti sahajA bhayAdaya eveti ||2||evN saMsArasvarUpa vijJAya tatkSaye pramAdona vidheya iti paryAya 137 ........... Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza aSTama kulakam / // 69 // nAha-'tA dhuva miti', yasmAduktayuktyA'sAra evaM saMsAratat tasmAt kAraNAt 'dhruvamadhuvaM ca' jJAtvA saMsAramiti virodhAbhAsaH, |aba va nizcita nAtra saMdeha iti yAvat , yat kimadhuvasasthiraM sarvasya jIvitAdeH asthiratvAt , tathA 'asAraM tuccha vaiSayikasukhAdeH tathAvidhatvAt , ata eva 'duHkhAdhAraM' mAnasazArIravAdhAzrayaM ca jJAtvA paribhAbya saMsAraM, tasya saMsArasya kSayo dhvaMsastatkRte tannimittaM, 'matimatA vivekinA, 'na' naiva, kadApi sAMsArikaprayojanabhare'pi, pramAditavyaM pramAdo vidheyo'pi tu tatkSayodyama eva, itiH parisamAptI, ayamabhiprAyo-'jJAnasya phalaM viratiH' iti, tatsvarUpe virUpe jJAte yadi tatkSaye samudyamyate, tadeva tajjJAnaphalamiti gAthApaJcakArthaH / / 24 / " evaM sahajabhayAdisvarUpaM saMsAramabhidhAya, atha tasya haraNe hetumanuSThAnamAhabhavabhayaharaM ca bhaNiyaM niyaniyaguNaThANagociyaM niccaM / sadaNTANaM ThANaM kallANANaM samaggANaM // 25 // __ vyAkhyA-bho bhavyAH? pUrvoktabhavabhayaharaM tannAzakaM ca bhaNitaM pratipAditaM ca gaNadharAdibhiriti gamyate, kiM tadityAha-sadanuSThAna' zobhanA caityapUjanavandanakasAmAyikAdikakriyA, kIdRzaM tadityAha-nijanijaguNasthAnakocitaM', 'nitya' sarvadA, zrAddhasya hi dve guNasthAnake aviratasamyagdRSTitvaM dezaviratatvaM ca, tatrAviratasya devapUjAdikamucitaM, dezaviratasya tu sAmAyikapauSadhopavAsapratikramaNAdikamucitaM, kIdRzaM tadityAha-sthAnamupArjanabhUmiH kalyANAnAM samamANAmiti prasiddhameva, tasmAt tadanuSThAnamaucitte(tye)na kriyamANaM bhavabhayaharaNaheturiti karttavyameveti bhAva iti gAthArthaH // 25 // kaa||69h 138 ----- -- Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tat kimavizeSeNa yathA tathA kriyamANaM bhavabhayaharametannaivamityAha[taM puNa sujuttijuttaM susuttavuttaM suguruniuttaM ca / kuNai suniuNamaINaM kammakkhayamakkhayapayaM ca // 26 // | vyAkhyA-yadanuSThAnaM pUjAsAmAyikAdikaM bhavabhayaharaNamukta, tadapi na yathAkathaMciditi vizeSayati-tat punariti, evaM.] vidhameva sad bhavabhayaharaM bhavati, yat tAvat (su) sUtre' gaNadharayugapradhAnAdiracite zAstre 'ukta pratipAditaM,na tu smRtipurANAdau, tadapi ca 'suyuktibhiH' pradhAnopapattibhirvad 'yuktaM' ghaTamAnakaM, na punaraJcaladvAdazAvarcavandanakavada-ghaTamAnaka, tadapi sugurubhigItArdhAcAryAdiminiyuktaM ca sarvatra vyApAritaM, "navakAreNa jahannA daMDagathuijuyalamajjhimA neyaa| saMpumA rakkosA vihiNA khalu vaMdaNA tivihA // 1 // " ityAdi trividhacaityavandanavat sUtrAdyaktatve'pi sugurUpadiSTatve tAtparya sarvatra bhAvanI-| yam / evaMvighaM ghanuSThAnaM 'sunipuNamatInAM' vicAracaturazrAddhAdInAM, 'karoti' vidhatte, karmakSaya-mAtyantikakkezavigama, tatazca 'akSayapadaM' zAzvatasukhAvAptirUpaM zivamiti gaathaarthH||26|| zubhAnuSThAnaM ca durlabhamiti dRSTAntenAhataMpi suhANuTThANaM rAgahosavisapasamarmatasamaM / dulahaM pi kAkatAlIyanAyao kahavi jai pataM // 27 // vyAkhyA-yat karmakSayahetutvenoktaM tadapi sadanuSThAna' kIdRzamityAha-'rAgadveSau' evaM viziSTacaitanyApahArivAda ghia paralaM tasya prazamo mAhAtmyAbhAvApAdanaM tatra 'mantrasameM vidyAvizeSatulyam idaM, yathA mazreNa viSamupanasate tathA smaavikii| OM 139 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanuSThAnena rAgadveSAviti, svarUpavizeSaNaM caitat , tathA 'dullama' duHpApamapi catat kathamapi mahavA kRccheNa yadi maka miH prAhaM lancha, kena [dullabhaM] 'kAkatAlIyanyAyena' (jJAna) iti, tAlavRdo hi saMvatsarazatena phalatIti lokaprasiddhi tasya ca phalaM paripakvaM sat kadAcit patati tasya ca patato'yastAt kathaMcid daivAt kAka Agacchati, saca tapAsavazAt vipadyate, tatazca kAkazca tAlaM ceti kAkatAlaM yathA kathaMcibajataH kAkasya nipatatA tAlena atarkitopanavavitrIyamANaH saMyogo lakSaNagA kAkatAlAleTocyAte, tanayaM kAkatAlIyaM, taca unnAtaM pa dRSTAntaH kAkavAThIyavATa, tataH kAkatAlIyajJAtato veti gAthArthaH // 27 // evaM sudummApe'pi zubhAnuSThAne prAve keSAMcid vitathAcaraNAbhimAno bhavati, sa cAyukta iti tAn zivayitumAipatA tatva sugurukahie gIyatthasamathie jaikkahie / vitahAbhinivesau khalu na khamo kalyANakAmANa 28 | vyAsthA-pato duHpApamidaM pAptaM tatastatra zubhAnuSThAne, 'sUgurubhiH' zobhanAcArya-bhadrabAhupramRtibhiH 'kathite prathamatadiSTe, taya gItAH pAzcAtyairapi vairasvAmyAyaMrakSitaharibhadrasariprabhRtimiH 'samarthiteM' yujatayopadarzite, etabAtha vAvada saMpUNyapAvandanamukhavatrikAdvAdazAvartayandanakAdipravRttidarzanAdevAnumIyate, kiiddshe| yataH 'agadekahi' samAcAra nvAnukalekyAvakhitAnuSThAnapravRttihiM na kadAcita pratikUlA bhavatIti bhAvaH / yaH punarevaMvidhe'pi manuhAne ke cid guma"vivadhAbhinivezoM' vaiparIbena karaNAgraho vA zakatavamAtreNa zrAddhAnAM caityavandanam, mAnava banda Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakamityAdiH, sa khalu nizcayena na kSamo na yuktaH 'kalyANakAmAnAM zubhArthinAM zivArthinAM vA, api tu saMsArAbhinandinAmiti gAthArthaH // 28 // yadyevamAbhinivezikI pravRttiranarthAya tarhi kathaM pravarttayitavyamityata Aha kiM tu bhavavAsaNAsaNaheU jiNasAsaNaM pihU laheuM / tattha nnattha ya sammaM jaiyavaM bhAvasuddhIe // 29 // vyAkhyA- ' kintu' iti pUrvasmAd vyatirekArthaH tena nAbhinivezena pravarttayitavyaM zubhAnuSThAne'pi kiM tu pratyuta 'jinazAsanaM' tIrthakarapravacanam / apiH bhinnakramaH, tena labdhvA prApyApi bhAvazuddhyA yatitavyamiti sambandhaH kIdRzaH (zaM) 1 'bhavavAsanAzanahetuM' saMsArAvasthitidhvaMsakAraNaM, na hi tato'pi anyatkupravacanAdikaM saMsAracchedaheturiti bhAvaH / 'tatreti' zubhAnuSThAne vandanakAda 'anyatra ca' vizuddhavezavacanAdau, 'yatitavyaM' yasena pravRttiH kAryA, kayetyAha- 'bhAvasya' pariNAmasya zuddhirnirma latA tayA na punarabhinivezAdidUSitayA, bhAvazuddhimantareNa sarvasyApi anarthakatvAditi bhAva iti gAthArthaH // 29 // nanu ye zakrastavapAThamAtreNa caityavandanAdikamicchanti te'pi tIrthakarabhaktyatizayena bhAvazuddhimanta eva tat kiM sApi bhAvazuddhistAttvikI netyAha sA puNa neyA maggAnusAriNo payaisuddhacittassa / gIyatthANAruiNo pannavaNijjassa saddhassa // 30 // vyAkhyA-bhAvazzuddhyA zubhAnuSThAne yavitavyamityuktaM, sA punarbhAvazuddhizcittanirmalatA 'jJeyA' jJAtavyA, kIdRzasya puruSa 141 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza syetyata Aha- 'mArgAnusAriNaH samyagjJAnAdisatpathacAriNo, na tu abhinivezabhAjaH, tathA 'prakRtyaiva' svabhAvenaiva upadezamakulakam / ntareNApi 'zuddhacittasya' mithyAtvakaSAyAdyadUSitamanasaH, tathA 'gItArthAH' zuddhasiddhAntacAriNaH teSAmAjJA pravarttakaM vAkyaM * tatra rucirabhilASo yasya sa tathA tasya tudhA 'prajJApanIyasya' anAbhogAdinA kathaMcidanyathA pravRttAvapi sukhasaMbodhyasya, tathA coktaM- "bhAvazuddhirapi jJeyA yaiSA mArgAnusAriNI / prajJApanA priyAtyarthaM na punaH svAgrahAtmikA // 1 // " tathA 'zrAddhasya' sadgu rUpadiSTabhAvazraddhAnavataH, evaM guNavata eva tattvato bhAvazuddhiH tIrthakarAtyantabhaktizca zeSasya tu AjJAvirAdhakatvena vyavahArikabhaktimato'pi tattvatto mithyAdRSTitvAt tathA cocyate- 'jo jahaghAvaM na kuma micchaddikI tao hu ko anno / vaDei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // 1 // " iti gAthArthaH // 30 // // 71 // tadviparItasya tu tattvato bhAvazuddhyabhAvamAha - | iyarassa u samaikayA kuggaharUvA ya sA aNiTThaphalA / micchattao ciya phuDaM jiyANa jaM kuggaho hoi 31 vyAkhyA- 'itarasya tu' samyagjJAnAdivikalasya. 'svamatikRtA' AtmIyavikalpamAtra nirmitA, na punarAgamAnusAriNI sA zakrastavAdipAThamAtrarUpacaityavandanAdikriyA nimittA bhAvazuddhiH kIdRzI sA ? ityAha- 'kumaharUpA ca cazabdasyAvadhAraNArthatvAt kevalAbhinivezasvarUpaiva yato jIvAbhigamAdau vijayadevAdInAM mahApramAdavatAM zakrastavena caityavandanAzruteH, zrAvakANAmapi tathAvidhAnakalpanaM svamatyA kriyate tairna punaH siddhAnte kvApi tanmAtrameva zrAddhAnAM yuktamityuktamasti, tatazca 'aniSTaphalA' | durgatiprApaNavipAkaiva, kimityevamityAha - 'mithyAtvAdeva' mohanIyAtyantaduSTaprakRtereva, 'sphuTaM' nizcitaM, 'jIvAnAM' prANinAM 142 aSTama kulakam / // 71 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'yad' yasmAt kAraNAt 'kugraho''bhinivezo bhavati, tato'yamapi kugraha ityavazyamaniSTaphalaiva iti bhAva iti gAthArthaH // 31 // athopasaMharannupadeza sarvasvamAha tA rAgacAgakuggahanigahaputraM tahA payaiyavaM / jaha loe'NuvahAsaM guNavallI lahai uhAsaM // 32 // vyAkhyA - yato bhAvazuddhayaiva kriyamANaM zubhAnuSThAnaM phalavad bhavati, 'tat' tasmAt kAraNAt tathA prayatitavyaM, yathA guNavallI labhate ullAsamiti yogaH, kathaM yatitavyamityAha - rAgo'smatpUrvajaiH idamitthamupadarzitamiti vitathAnuSThAne'pi gADhaH pratibandhaH tasya 'tyAgaH' parihAraH, tathA kugrahaH pUrvoktaH zakrastavamAtra caityavandanAbhinivezAdiH tasya 'nigrahaH sarvadhA pratiSedhaH, tatazca rAgatyAgazca kugrahanigrahakSetra dastauti yAvizeSaNaM caitat kugrahavad rAgasyApi bhAvazuddhi dUpakatvamiti upasaMhAre rAgatyAgo'pi upadarzitaH, tatheti tena bhavAbhinandijanotsUtrapravRttirvaimukhya prakAreNa praka veNAtizayena 'yatitavyaM' zubhAnuSThAne pravarttitavyaM, yathA yena suyala pravarttanaprakAreNa 'loke' ziSTajane'nupahAsam utprAsAbhAvavad yathA bhavati evaM, 'guNavalIti' samyaktvAdiguNA eva pratidina pravarddhanasAmyAt vallI latA, sA labhate samAsAdayati, 'ullAsaM' vistAram ayamabhiprAyaH zrutopadarzitanItyA caityavandanavandanakAdau pravarttamAnAnAM loke lokottare ca prazaMsanIyatA dharmazca bhavati, tadvaiparItyena ca jAtamRtakasUta kA parihArarajasvalAdevagRhagamanAdipravRtti-lokopahAsAyAdharmAya ca bhavati, na ca lokottaramArgasthitAnAmasmadAdInAM kiM laukikazuddhyapekSayeti vAcyaM yata uktamAgame - " louttarammi ya ThiyA na loyanivAhirattamicchati / loyajaDhe pariharayA titthavivahI ya vineyA // 1 // " tathA sAdhvapekSayApyuktam- ''ayaso 143 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulkm| dvAdaza- pavayaNahANI vippariNAmo taheva ya duguMchA / loiyaThavaNA kulesu gahaNe AhAramAINamiti ||2||"tto vivekibhiH kulakam / / sUtroke yuktiyukta gItArthapravartita eva ca mArge pananitavyaM, nAvanikanidikipavarjitamArgAnusAribhiH kadAcidapi bhavitavyamiti gAthArthaH // 32 // // 72 // saMpratyetadupadezazravaNasyopakAramAhagaNijiNavallahavayaNaM pauNaM sauNaM va je suNaMti imaM / maggANusAriNo lahu suheNa te sivapuramurveti // 33 // vyAkhyA-'gaNijinaballabhasya' pUrvoditazabdArthasya vacanamupadezasvarUpamidaM, kIdRzaM? praguNaM samastadharmavidhividhApanasajja, ye kecit laghukarmANo mArgAnusAriNaH tIrghakRdupadiSTazuddhadharmapravRttibhAjaH, 'zRNvanti' sadgurumukhA-dAkarNayanti, te kimityAha-'laghu' zIghraM sukheneti duHkhaddhAradurgatigamananiSedhena sumAnuSatvasudevAdilAbhapramodena avAntaraprAptena krameNa 'zivapura' mokSanagaram 'upayAnti' gacchanti, etacchravaNasya tadarthAnuSThAnAvAntaravyApArasyAkSepeNa mokSasAdhakatyAditi bhAvaH, iha camArgA nusAriNa iti padamanusaraNena vyApAreNa pathikAn lakSayati, tatazca yathA pathikAH zakunamiva ityupamAnaM zubhAzubhArthalAbhasUjAcakaH kauzikatittirikharAdizabdaH zakunaH tadvadye kecit puNyabhAjaH praguNamarthalAbhAdikAryadakSa zakuna zubhaM zRNvanti, te laghu sukhena ca mArge bhayAbhAvajalacchAyAdiprAptyAnandena puraM prAmuvanti, tathA etadAkarNakA apIti bhAva iti gAthArthaH // 33 // iti zrIyugapravarAgamazrImajinapatisUriziSyalezaviracitAyAM dvAdazakulakavRttau aSTamakulakavivaraNaM samAptam // mokSana iti padamanusaraNena daH zakunaH tadvadyamAna puraM prApnuvanti, tabAlakavRttau aSTamakula cakaH kauzikatittirisarAta vyApAreNa pathikAna lakSayAta. vAntaralyApArasyAkSepeNa mokSasAdhakAntaraprAptena krameNa 'shivpur| // 72 // 144 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DA0ku013 atha navamaM kulakam / aSTakulakeviSAkapAyAdInAM svarUpaM phalaM capaye tatparityAgenApramAdavidhirukto, navame tu manuSyatvAdiduleatyapUrvakaM saddharmayuddheranekApAyAvara sarvathA pramAdAbhAvena sUtrAMsapravRttirabhidhIyata iti prathamaM tAvat manuSyavyApta-dubhatvaM vRttatrayeNA iha kuNabhuyaMge jammamanRtaraMge hajalapaDahatthe nokasAu (U) rumacche | parisA ugAhagAhe agAhe mahai bhavasamudde moha Avaru // 1 // ciciyaniyakammuddAmasajIvivAguvabhaDaphuDaraya velAmajiruma (mma) jirANaM / puDhavilasamIraggIsu lopa asaMkhe tarusu puNaraNate paMtaso saMThiyANaM // 2 // ariskulakoDa joNilakambesu bhUyo bhamiya guNiyakammIbhUyadukkhahiyANaM / ahaha gahirapArAvAravikkhittamuttArayaNamitra jiyANaM dulahaM mANusataM // 3 // vyAkhyA- iha bhavasamudra durlabhaM mAnuSatvamiti sambandhaH, 'iheti' matyazcopalakSyamANasthAvarajaMgamAdibhAvarUpe, 'bhavasamudre' 145 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakam / // 73 // RAM saMsArasAgare, kIdRze? 'kunayA' ekAntavAdAH te eva mahAmohahatutvAt 'bhujaGgAH' sarpA yatra sa tathA tatra, etatprasanenaiva navamaM | kiMcinnayasvarUpamucyate-anekadharmAtmakAryavAhikA buddhiH tAvat pramANa, nitya AtmA ityAdI pradhAnopasarjanabhAvena anantA- kulakam / nAmapi dharmANAM grahaNAt , taddvArAyAtaH punarekadharmaniSThArthasamarthanapravaNaH parAmazaH, zeSadharmasvIkAratiraskAraparihAradvAreNa vartamAno nayaH. ma cArthadharmANAmAnantyAt anantabhedo'pi sarvasaMgrAhikAbhiprAyaparikalpanamukhena maptavidho bhavati, tadyathA- naigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabda-samabhirU-cabhUtanAmakodanAdAda, ayapeva svAbhigratadhamAvadhAraNAtmakatayA zeSadharmatiraskAreNa pravartamAnaH kunayaH, nagamAdiSu tu AdyAzcatvAro'rthanayAH zabdAdayastrayo'pi zabdanayAH, tantra naigamastAvat parasparabhinnAbhinnadravyapavyarUpasAmAnyarizeSAtmaka vastuni mAmAbhyavizeSayo-ratyantaM bhedamevAbhyupagacchatIti mithyAhadaSTinaiyAyikavaizeSikavat , tathA saMgRhNAti sarva vastu vizeSarUpapayAyapratikSepeNa sAmAnyarUpatayA svIkarotIti saMgraho'ya-10 hai mapi yathAvasthitavastvagrAhakatvAt mithyAdRSTiH sAMkhyavat , tathA vyavayite laukikaranenAbhiprAyeNeti vyavahAro'yaM tu sAmAnyapratikSepeNArthakriyAsamarthavizeSarUpasyaiva vastutvenAbhyupagamAt mithyA dRSTi-cAvAkavat , tathA Rju praguNamatItA-1 hAnAgatavakraparityAgena vartamAnalakSaNavattivastu mUtrayati niSTaGkitaM gRhAtIti RjusUtro'yamapi ekAntena zraNikatvAbhyupa-10 gamAt mithyAdRSTiH sauddhodaniyat , zabdAdInAM tu trayANAmapi kSaNikAryavAdinA-mayamabhiprAyo-yaduta zabda eva paramArtho // 73 // na punararthaH tasya tatpratItI pratIyamAnatvAt , tatrApi zabdanaya evaM manyate-yAvanto dhanayaH kasmiMzcidarye pravattante yathe-* ndrazakrapurandarAdayaH teSAmapi eko'oM vAcya iti, athavA taTastaTI taTamityAdiSu liGgabhedAt dArAH kalatraM bhAryetyAdiSu 146 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tu vacanabhedAra bhinnasvabhAvatAM vastuna iti, ayamapi arthazca zabdarUpavyaJjanaM cetyubhayaM tadrUpasya vastuno vyaJjanapathyAkAyasyaiva samAzrayaNAt mithyAvRSTiH, samabhirUDhastu na pAyANAmekArthatAM manyate. kintu ghaTanAd ghaTaH kuTanAt kuTaH ko bhAtIti kumbhaH, tatazca na ghaTanameva kuTanamiti zabdapravRttinimittabhedAt ghaTazabdavAcyAt kuTazabdavAcyo'nya eveti manyate,ayamapi pUrvoktazabdAbhihitadharmavat vastuno'nAzrayaNAd gRhItapratyekAvayavahastijJAnavat midhyAdRSTiH, evaMbhUtanayastu : yadaiva zabdapravRttinimittaM ceSTAdikaM tasmin ghaTAdike vastuni tadevAsau yuvatimasta kArUDha udakAdyAharaNapravRtto ghaTo bhavati, na niApAraH, evaM vanaM dhArayanneva vajradharo. na zeSakAle. zabdamavRttinimittAbhAvAt , ayamapi anantadharmAdhyAsitasya | vastuno'nAzrayaNAd mithyAdRSTiH, tadevaM sarve'pyete sAbadhAraNA mithyAtvaM, parasparattavyapekSA-stu syAcchandalAJchitAH samyaktvamiti. tathAcoktam "abhayadevena-vizuddhaM dravyamAzritya sNgrh-stdshuddhitH| naMgamavyavahArau stAM zeSAH pAyamAzritAH // 1 // " taduktam-anyadeva hi sAmAnya-mabhinnajJAnakAraNam / vizeSo'pyanya eveti manyate naigamo nayaH // 2 // sadpa-12 tA'natikAntasvasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarva saMgRhNan saMgraho mataH // 3 // vyavahArastu tAmeva prativastu vyavasthitAm / tathaiva dRzyamAnatvAt vyavahArayati dehinH|| 4 // paryAyanayabhedAstu RjutrAdayaH, tatra Rju(tatrarju) sUtranItiH syAcchuddhaparyAyasaMzritA / nazvarasthava bhAvasya bhAvAt sthitiviyoginH||5|| atItAnAgatAphArakAlasaMsparzavarjitam / vartamA-1 natayA sarvamRjusUtreNa sUnyate // 6 // virodhiliGgasaMkhyAdibhedAd bhinnasvabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM zabdaH pratyavatichate // 7 // tathAvidhasya tasyApi vastunaH kSaNavRttinaH / brUte samabhiruvastu saMjJAbhedena bhinnatAm // 8 // eksyaabinebaacy| 14) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama kulakam / sadA tannopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAdevaMbhUto'bhimanyate // 9 // zabdAdayastu RjusUtrasyaiva zuddhazuqhtarabhedA iti / / kulakam / tathA 'jammamRtyava' eva bahavaH punaH punarupajAyamAnatvAt 'taraGgAH' kallolA yatra, tathA 'duHkhAni' nAnAvidhazArIramAnasavA- dadhAstAni evAtipracuratvAt 'jalaM' toyaM tena 'paDahatthe' paripUrNe, nokapAyAH kapAyasahacAriNo hAsyaratyaratibhayAdayaHta evaMda // 74 // dazasAgaropamakoTIkoTyAdhutkRSTamahAsthititvena mahApramANatvAdurayo mahAnto yojanazatAdipramANA matsyA mInA yatra, tathA paribhramyamANA itastataH sarvatra saMcarantaH kaSAyAH krodhAdayaH ta evodgADhA hastyAdInAM mahatAmapi bandhanasamarthatvAt pravalavalA pAhAH (ja) tanturUpA jalacaravizeSA yatra, tathA'gAdhe'tyantanimne duHprApAdhobhAgatulyaparyante ityrthH| tathA 'mahati anantakAlAvasthAyitvena atibRhati, punaH kIdRze ? mohazcaturtha karma sa eva punaH punarjantUnAM paribhramaNahetutvAdAvoM jalaparizramastena raudre'tyantabhayotpAdake // 1 // tatra kIdRzAnAM manujatvaM duHprApamityAha-cira' bahukAlaM citaM saMcitamupArjitamiti yAvat , nija-mAtmIyaM karma jJAnAvaraNAdika-maSTaprakAraM, tasya uddAma-stItraH sadyovipAka-stAtkAlikaH phalAnubhavaH sa evodbhaTasphuTarayA'tyutkaTavyaktavegapradhAnA velA jalavRddhissayA 'majisama(mma)jirANamiti' maMtrunmaktUNAM 'zIlAdyarthasvara' iti prAkRtalakSaNena zIlArthasya tunpratyayasya sthAne irAdezastatazca majjanonmajanazIlAnAM ciropArjitakarmodayavazamApyamANazubhAzubhagatInAmiti bhaavH| tathA 'pRthivIjalasamIrAgnipu' prasiddheSu asaMkhyeyAna saMkhyAtikrAntAn lokAnAgamaprasiddhAna, saMsthitAnAM kRtAvasthAnAnAmiti yogaH, 'taruSu' vanaspatikAyikeSu punaranantAn lokAneva, tat kimekavArameva ? netyAha-anaantazo'nantavArA: mAnuSatvaM duHmApamiti yogaH, lokasvarUpaM caivaM boddhavyam-assaMkhosappiNisappiNIu pagiMdiyANa ucau 148 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tANDaM / tA ceva U aNaMtA vaNarasaIe u bodhavA // 1 // etacca kAyasthitimAnaM kAlataH, kSetratazcAsaMkhyeyA lokAH, idamuktaM bhava--0 ti-asaMkhyeyeSu lokAkAThazeSa pratisamayamekaikapradezApahArepA sarvapradezApahAre yAvatyo'saMkhyeyA utsapiNyavasappiNyo bhavanti 4 tApatya eva pRthivyAdiSu caturvapi tA eva cotsarpiNyavasapiNyo'nantA vanaspatikAyikasyotkRSTA kAyasthitiH, iyamapi 6 kAlataH, kSetratastu pUrvottaprakAreNAnantA lokA asaMkhyeyAH pudgalaparAvartAste cAvalikAyA asaMkhyeyatame bhAge yAvantaH samayAH tattulyAH, iyaM ca kAyasthitiH sAMvyavahArikAnAzritya draSTavyA, asAMvyavahArikajIvAnAM tvanAdiravaseMyA, tato na marudevyAdibhirvyabhicAraH, tathA ca kSamAzramaNaH-"taha kAyaTTiI kAlAdao visese paDuca kira jIve / nANAivaNassaiNo hai jesiM vavahArabAhirayA // 1 // " iti, // 2 // punaH kIdRzAnAM durlabhamityAha-'catasRSu catuHsaMkhyAsu 'gati' narakAdirUpAsu kula- koTyazca yonayazca tAsAM lakSAH zatasahasrANi teSu, tatra yonilakSAH prAgevASTamakulakavivaraNe uktAH, "kulAni' caikatrApi yonivizeSe bhinnabhinnajAtivizeSopalakSitabhAvotpattirUpANi, yathA kacidekatrApi gomayAdau kRmikITakavRzcikAdibhAvAnAmiti, teSAM ca kulAnAM koTilakSAH samastasAMsArikamANigatAH te caivaM-"bArasa satta ya tinni ya satta ya kulakoDisayasaha ssAI / neyA puDhavidagAgaNivAUNa ceva parisaMkhA // 1 // kulakoDisayasahassA sattadu ya nava ya aThavIsaM ca / beiMdiya 4 teiMdiya cariMdiya hariyakAyANa // 2 // addhatterasa vArasa dasa dasa nava gheva sayasahassAI / jalayara pakkhi cauppaya urabhuya sappANa kulasaMkhA // // chabbIsA puNa vIsA surameraiyANa sayasahassAI / bArasa ya sayasaharasA kulakoDINaM maNussANaM ||4||egaa koDAkoDI sattANauI bhave sayasahassAI / panAsaM ca sahassA kulakoDINaM muNeyavA // 5 // eSu kulako Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / / / 75 / / dila yoni ca 'bhaH saH punaH, 'bhaviya tti' bhUtvA 'bhamiya tti' pAThAntare tu bhrAntvA paryyayya, sAmAnyena sarva| jIvAnAzritya evamabhidhAnaM, natrApi ye vizeSatastIrtha karabahuzrutAdya zAtanAparAyaNAH te guNitakarmIbhUyeti, guNita karmasvakaI ca pazcamakulaka vivaraNe'bhihitaM tatazcAguNitakarmaNAM guNitakarmaNAM bhavanaM pUrvaM guNitakarmIbhUya tato bhUyo'pi 'duHkhAditAnAM bhavakoTikSeSu nAnAzArIra mAnasavyathA pIDitAnAM satAM prANinAm, 'ahaheti' khede, gabhIro'tinimnaH sa cAsau pArAvArazca samudra tatra vikSiptaM yanmuktArakhaM muktAphalamaNiH tadvadityupamAnaM, gabhIrasAgare hi patitaH pASANakhaNDo'pi dummApI bhavati, kiM punaratisukSmaM muktAraktaM, tadatyantadurlabhameveti manujabhavadurlabhatve upamAnatvenopAttaM, keSAM tathA ? tatrAha| jIvAnA - makutasukRta prANinAM durlabhaM mAnuSatvamiti prasiddhameveti vRttatryArthaH // 3 // kathaMcid ubdhe'pi manujatve zuddhadharmabuddhidurlabhA ityAha kavi tuDavaNaM taM pi laDaM sukhittuttamakulasuhajAIrUtramAruggamAuM / asulabhamavi rAhAvehaNAraNa laddhaM jar3a taha vi hu buddhI dulhA suddhadhammo (me) // 4 // vyAkhyA-'kathamapi' kRcchreNa 'tuDivaseNa tti' daivavazAt tadapi sudurlabhaM mAnuSatvamapi, 'ladhyA' prApya, sukSetrAdikamapi durlabhamiti zeSaH, tadAha- sukSetraM ca (uttamakulaM ca) zubhajAtizca rUpaM ceti samAhAradvandvaH, sukSetrAdayazca prasiddhA eva, tathA Aro gyA (gyamA ) yutyapi prasiddhameva, etadapi sarvamasulabhamapi durlabhamapi puNyotkarSavazAt 'rAdhAvedhajJAtena' cakrASTako paristhitapA 190 navamaM kulakam / 9 / / 75 / / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JcAlikA vedhodAharaNena yathAsau duHprApastathA sukSetrAdikamapi, yathA ca rAdhAvedhaH kathamapi saMpadyate, tathA sukSetrAdilAbho'pi, tadAha-' labdhaM' prAptaM yadi kathaMcidatidurlabhamapi tathApi evamapi sati 'huH 'pUraNe, buddhividhAnamati-durlabhA, 'zuddhadharme' prati zrotorUpavidhidharmaviSaye, sukSetrAdilAbhe'pi prAyo bhogavAJchaitra jIvAnAM na dharmabuddhiriti bhAva iti gAthArthaH // 4 // satyAmapi zuddhadharmabuddhI tacchravaNe prabhUtAntarAyasadbhAvamAha - aha kamavi jAyA kAkatAlIyanAyA jiNamayasuibuddhI to vi se paccavAyA / bhayakumaya kasAyAlassava (vi) kvavannAramaNa kevaNayAhI soga mohappamAyA // 5 // vyAkhyA- 'artha' iti Anantarye sukSetrAdilAbhAnantaraM, 'kathamapi kRcchreNa puNyodayavazAt 'jAtA' saMpannA, kAsAvityAha'jinamatasya' arhatpravacanasya siddhAntarUpasya 'zrutiH' zravaNaM tatra buddhiryadi tIrthakRdupadiSTo dharmaH zrUyate ityevaMrUpA matiH, kasmA dasauM jAtA ? ityata Aha- kAkatAlIyajJAtAt pUrvoktAt, yathA kAkasya tAlena yogaH kAdAcitko mahAkRcchrabhAvI, tathA jinamata zrutibuddhirapi ityarthaH yadyapyevaM mahAkRcchreNa zravaNabuddhirjAtA 'to vi tti' tato'pi 'se' tasyAH zravaNabuddheH 'pratyapAyA' vinA bhavanti aneke, tAnevAha bhayaM ca kumataM ca kaSAyAzca AlasyaM ca vikSepAzcAvajJA ca ramaNaM ca kRpaNatA cAdha(yazca zokazca mohazca pramAdazceti dvandvaH samAsaH, tatra bhayaM tAvadete sAdhavaH pApakAriNAM nArkAdiduHkhamAdarzayiSyantIti trAsAt na zRNoti, evaM kumatAt kutIrthika darzanagrahAt, kumatervA kutsitabhogAdyatizayitabuddheH vA, kaSAyAd vA sAdhuda 151 .12. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza / / 76 / / darzanamAtreNApi krodhotpAdAt, AlasyAd vA zRGgArAdibhirmanasaH kriyAvidvepa Alasyamiti vacanAdanyakriyAdveSavacchravaNakikulakam / cAyA api akaraNamiti bhAvaH, vikSepo'nyAnyasAMsArika kAryavyAsaGgaH tasmAt vA zravaNAbhAvaH, avajJAyA vA kimete jAnantIti teSvanAdarAt, ramaNAd vA nirantara kukkuTapArApatAdikrIDAsaktilakSaNAt, pAzaka paTTikAvedhAdi khelanarUpAvA, kRpaNatAyA vA ete hi dAnadharmamupadekSyanti dravyavyayamantareNa ca na dAnadharmo dravyaM ca bAhyAH prANAH prANinAmiti, kadaryabhAvAd vA, tathA'dhayo mAnasyaH pIDAstato'pi nirantaramane kaduzcintAparAyaNatvAdveti, zokAdvA prAyaH sAM (saM) sAre iSTaviyogAdijanitaduHkhavizeSasya sulabhatvena tadAkrAntatvAdavA, mohAdvA ajJAnAt putrakalatrAdi viSayasnehavizeSapratibandhAduvA, pramAdAdvA nidrAnirbharatvagItanRtyAdidarzana kautukAtRptervA, evamanekapratyapAyabhAve kathaM syAt zravaNabuddhiriti vRttArthaH // 5 // kathaMcit zravaNasaMbhave samyak tadavagame ca tacchraddhAnaM durlabhamiti vRttadvayenAha-- aha kavi kilesA tassabhAvattakAlapariNaivasapattA puva puNNodaNaM / yugasa milapavesannAyao mukkhamUlaM suNiya jiNatraruttaM bhAviUNaM ca citte // 6 // vi hu bahulAe caMDapAsaMDiyANaM jiNasamayavirohA bhAsarAsiggahassa / bahukupa hapa rUDhAtucchamicchattapittajjaravihuriyabohA hA na taM saddarhati // 7 // taha 152 navamaM kulakam // 9 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-atha kathamapi klezAditi sugamam , apUrvapuNyodayeNa zrutvA jinavarokta-miti yojanIyaM, kathamityAha-tasyAtmanaH svabhAvo bhavyatvalakSaNaH tatsvabhAvaH tasya bhAvaH pariNavizeSa: talavanAkAra, yA kama samayavizeSasya pariNatiH / TrapariNAmavizeSaH tathAvidhabuddhiprAtyanukUlatyalakSaNaH. tatazca tatsvabhAvatvaM ca kAlapariNatizca tatsvabhAvatvakAlapariNatI | tayorvaza AyattatA. tataH 'prApta' labdham apUrva kadAcidapi pUrva na prAptaM yatpugyaM sukRtaM tasyodayenA-virbhAvena, ayamabhi-| prAyaH-tatsvabhAvatvakAlapariNatyapUrvapuNyodayarUpAt kAraNatritayAd yugasasilApravezajJAtAt pUrvoktAt kAdAcitkabhAvarUpAt dAbhokSamUlaM nirvANaprAptyAdikAraNaM, 'zrutvA samAkarNya, 'jinavaroktaM' tIrghakRdupadiSTaM devagurusvarUpapratibaddhaM vacanaM, na kevala | zrutvA 'bhAviUNaM ceti', paribhASya ca yathAvasthitatvena vicArya ca, 'citta manasi svakIye, yaduta Idazamasya vacanasya tattva-| |miti // 6 // yadyapyevaM paribhAvitaM tathApi evamapi na zraddhadhatIti yogaH, kuta ityata Aha-'bahulatayA' prAcuryeNa 'caNDA visvazAstrAnusArisakodhavacanena nistriMzakriyayA ca raudrAste ca te pApaNDinazca zAkyabhautAdayo'nyadarzaninaH teSAmityekaM kAraNaM. tathA 'jinaH' tIrthakaraH zrImanmahAvIralakSaNastasya 'samayaH siddhAntaH samAcAro vA tadabhedopacArAt tadAdhAraH saMINIgho'pi samayaH, tena saha virozat paramArdhato vairAtpIDAkAritvena, kasyetyAha-bhasmarAze-bhasmakanAmro 'mahasya' aSTAzItima maheSu vizalya, ayamabhiprAyo-bhagavammokSasamaye hyasau bhagavajanmarAko saMkrAntaH, tatazca tatsaMghapIDAdvAreNa tatpIDAkArI saMvRtta iti, yo hi yatra tamarthe svAmyAdI pIDAM kartuM na zaknoti, sa tatsambadhipIDayApi taM pIDayatIti, uktaM ca-"yatya kiMcidapakasuMmakSamaH kaaynigrhgRhiitvigrhH| kAntavasadRzAkRti kRtI rAhurindumadhunApi bAdhate // 2 // " iti, parva ca sati bAdhida 153 X4+4KXXXARSA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22% navama kulakam / dvAdaza- nyo'pi samyaktvajJAnAdigravRtiM karoti, sa bhagavadanukUlavRttitvAt bhagavatpakSapAtI tena tasya virodha eveti dvitIyaM kAraNa, kulkm| tatazcatadvayamAhAtmyAt 'bahavaH prabhUtA ye kupathA: kutsitamArgAH samutkaTarAgadveyadevagurumamAzravaNayAgAdividhAnadharmaprarU zapaNAdirUpAH tebhyaH 'haTa' prakarpaNa vRddhiMgataM yadatuccha-matibahulaM 'mithyAtvaM' viSayyastabodharUpaM tadeva mhaasNtaaphetutvaat| // 77 // pittajvaro' dhAtuvidopakSAMbhApAditarogavizeSaH tena vidhurito vaidhuryamapakarSa nIto bodhaH samyagvastuparicchedo yeSAM prANinAM te tathA, 'heti' khede, 'na'nava tacchRtamadhAritaM ca zraddadhati evametaditi pratItivizyatAM na nayanti, tadevaM zraddhAnasya durlabhatoktA, tatazca jJAne satyApa catupAdabhAvaviSaya zraddhAnaM na kurvanti, tadA tadaphalameveti vRttadvayArthaH // 7 / / atha zraddhAnAdibhAve dharmakRtyaM sUtroktaM kattavyamityupadizanAha---- ii bahumuhalaMbhaM pAviDaM dhammasaddhaM, uvalahiya dulaMbhe dhammasAmaggiyaM ca / kharapavaNapaNulatAlatUlaM zalolaM, suNiya bhavasaruvaM suttabuttaM kareha // 8 // vyAkhyA-ityuktaprakAreNa 'bahazubhalabhyAM prabhUtotkaTapuNyaprApyAM prApya labdhvA zraddhAM tathetirUpAM, na hi stokasukRtaH pUrvoktamatya pAyApAkaraNamiti vaha puralabhyatvamuktaM, tathApalabhya pratItya dulabhA dharmasAmagrI ceti sugama, tathA 'muNiyeti jJAtvA bhavasvarUpaM sAMsArikavana vitAdilakSaNaM, 'lolaM' capalaM vimityAha-kharapavanapreritAticapalatUlamivetyupamAna, yathAMiskAdirUnaM pavanonaM capanaM bhavati, tathA sAMsArikaM dhanAdikamapi, etasmAcca tatvAryazraddhAna(na)sAmagrIprAptibhavasvarU-10 154 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvagatirUpAd hetutrayAt 'sUtroktaM' zrutopadiSTaM dharmakRtyamiti gamyate, 'kuruta' vidhatta bhoH zrAddhAH ! iti vRttArthaH // 8 // tatrApi prathamaM tAvat samastakRtyanidAnatvAt sAdhusevAyAH tAmevAhapaDihaNiyakasAe siddhibaddhANurAe vihiahigayasutte tassa ANAi jutte / phuDapayaDiyatate sAhuNo nimmamatte suhaguruparataMte pajuvAseha daMte // 9 // vyAkhyA-sAdhUna paryupAsateti yogaH, kIdRzAnityAha-pratihatakapAyAn' niruddhakrodhAdiprasarAn , anena ca kSAntyAdiguNacatuSTayaM sAkSAduktaM, zeSa guNaSaTkaM tUpalakSaNatvena boddhavyamiti dazavidhasAdhudharmayuktatvamuktaM tAvat teSAM jJeyaM, hai tathA siddhibaddhAnurAgAt' muktiviSayagADhapratibandhAt , anena saMvignatvamuktaM, tathA 'vidhinA' vandanakadAnAdisadgurupratipa tyAdhigatasUtrAnadhItazrutavizeSAn , anena sarvatra teSAM vidhiyaratA sUcyate, tathA tasya zrutasyAjJA sadupadezastayA 'yuktAna' samanvitAn , anena gItArthatvamuktaM, tathA 'sphuTaprakaTitatattvAna' vyaktaprakAzitajIvAdipadArthAn , anena paropakAratvamu4 padarzitaM, kAnevaMvidhAnityAha-'sAdhUna' suvihitavRttina iti vizeSyapadaM, tathA nirmamatvAn' zarIropadhyAdAvapi prativandhazArahitAn , tathA 'zubhaguruparatantrAn ananyasAdhAraNa jJAnAditrayapavitraprakRSTajAtikulAdiSatriMzadguNopeta AcAryaH zubha||guruH, tatparatantrAn tadAjJAvartinaH, etena gurukulavAsitvameSAM vyaMjitaM, tena ca sarvathA svAtanyaniSedhaH, tatazca zepapi-18 bhaNDavizuddhayAdiguNayuktAnAmapi gurupAratanyavikalAnAM paramArthato'yatitvAt paryupAsanayogyatAvaikalyamApAdita, tAn payu 155 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idaka camasamabhAvasthAna dila tayaM baltat vitendriyate dri vikrama kI ile kendramanvarvamavAn dRttate vRtArthaH / ayaM savRnduramanantaraGgadancha-- upanayanyatAprAmacchara alska - "vinaya Ananda ta kI nAve : 10 - iM sana cai divasa naM. ra phi kunta? ivAdakaH 156 narsa kRn / 2 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brA0ku0 14 santastamiti vimarza, sadA sarvadA saMsthApayata vyavasthApayata, bhoH zrAddhAH ? kvetyAha- 'nijaH' svakIyo yo viSayazcaityavandanAdirUpaH tasya 'vibhAgo' vizeSaH tatra ayamabhidhAnaHsaMkoyIhI bhogasurvaNanivaNe / muttukhAraM jUyaM vajjai jiNamaMdirassaMto // 1 // " ityAdikaM zrutaM vidhicaityAdiviSayamapi AjIvakAdibhayAt kecidanyathA vyAcakSate, anye tu - pANDityamadAt apare tu mAyayA cetasyanyathA pariNAme'pi vidhiparAyaNazrAddharaJjanArthamiti, kecittu kasyacid vidhiprarUpakasya matsareNAnyathA pradarzayanti, tatazca bhavadbhiretaccatuSTayaparihAreNa madhyasthabhAvenaiva vicArya vyavasthApanIyaM / tathAhi--"aDamI caudasIsuM sabe vi ceiyAI vaMdeyavAI / sabe ya susAhuNo ti // 1 // etacchravaNAdaSTamIcaturdazyoreva sAdhUnAM caitye caityabandanaM yuktamityAhuH, taccAyuktaM yataH- "paDikamaNe ceihare bhoyaNasamayammi taha ya saMvaraNe / paDikamaNa suyaNapaDivoha | | kAliyaM sattahA jaiNo // 1 // " iti vacanAt sAdhoH pratidinameva caitye caityavandanavidhAnamabhihitamiti yacca caturdazyaSTamyobhyaityavandanamabhyadhAyi, tatsarva caityasarvasAdhUnAM vandanamiti vizeSe vyavasthApanIyam / evaM- "dhuva loDayajiNANaM therANaM cAummAsio tti" atrApi cAturmAsikaparvasu triSu zirasi locavyavasthApanaM tadapi asamIcInaM, yataH paryuSaNAparvaNi avazyaM golomamAtrasyApi kezasyApasAraNamabhyadhAyi tatazca tadanantaraM paudhe caturbhirmAsaiH tato'pi vaizAkhe caturbhiH tato'pi bhAdrapade caturbhirmAsairevaM cAturmAsiko loco, na tu cAturmAsikaparvasthiti, atrApi kiM niyAmakamiti cet ? nanu sArvatrikI gItArthapravRttirevAtra pramANam, etasyAzca prAmANyaM pUrvatara bahuzrutagItArthAcaritatkhena, tathA cocyate, - " je jattha jayA jayA bahussuyA caraNakaraNamujuttA / jaM te samAcaraMtI AlaMvaNatibasaddhANamiti // 1 // " zeSAya / stu 197 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 79 // cAturmAsikaparvaTocAdipravRttermuktivaikalyena gItArthA paritatvAsaMbhavAt evaM "tizi yA kahaI jAya thuio sisi choiyAtAva tattha aNunnAyaM kAraNeNa pareNa veti" kalpavacanAt paJcadaNDaka caityavandanApi zrAddhasyocitaiva na ca vAcyaM sAdhvA zrayamevedaM vacanaM yatazcaityavandanasya samyaktvazuddhireva prayojanaM tacca zrAddhasyApi aviziSTameva, saMpUrNacaityavandananiSedhavacanaM ca na kiMcit zrUyate, upadezamAlAyAM tu siddhAntoddhArarUpAyAm "baMdara ubhao kAlaM pi ceiyAI dhayathuI paramo", iti zrAddhasyApi saMpUrNacetyatrandanazravaNAt, tadevaM sarvamapi sadgurumukhAdAkaNitamapi viSaye yojanIyamiti vRttAryaH // 10 // sAmAnyenaiva lokaM kurutetyuktam atha tadeva dAnAdirUpatayA spaSTamAha--- amayamiva muNaMtA tANa vRttaM kuNaMtA, dalaha sabahumANaM tesiM bhattIe dANaM / dharaha akahIlaM sociyaM cAru sIlaM, bhayaha tatravihANaM bhAvaNaM bhAvaNANaM // 11 // vyAkhyA - paramAnanda hetutvenAmRtamitra pIyUpamivAhlAdakaM 'jAnAnA' manyamAnA na tu duSTarAjAdezayat kaTukaM, teSAM susAdhUnAM sambandhi yadukaM vacanaM 'tatkurvANA' vidadhAnAH santo 'dalayata' vitarata 'sabahumAnaM' paramAdare [NAntare ]Na tebhyaH susAdhubhyo 'bhaktayA' bAhyapratipattirUpayA'pi 'dAnaM' bhaktapAna vastrAdivitaraNaM, tathA 'dhArayata' svAtmani vyavasthApayata 'zIla' sadAcAraM, svocitamAtmAnurUpaM samyaktvAzutratAdirUpaM, 'cAru' manoharam ihalokaparalokayoH sarvasampattihetutvAt punaH kIdRzam ? 'akRtaddIlam' anApAditAtrajJa, zIlavato hi sarvatra mAnanIyatvAditi bhAvaH tathA 'bhajata' Azrayata 'tapovidhAnam' anazanAdyanu 158 navamaM kulakam / // 75 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAna, tathA 'bhAvanaM paribhAvanaM manasyanudhyAnamiti yAvat , bhAvanAnA-manityatvAdidvAdazAnuprekSANAM, 'bhajata' ityanekAryatvAd dhAtUnAM kurutetyarthaH, sarvamanuSThAnaM gurvAdezena vidhIyamAnaM saphalaM bhavatIti, atastaduktaM kurvANA ityuktamiti vRttaarthH||12|| tathA guNaguNavihattiM pAvaThANe viratti, suyapaDhaNapasattiM sAhukajjesu tattiM / pavayaNa aNurattiM sAsaNasthesu satti, jiNamuNijaNabhatti dheha dhammAvivattiM // 12 // vyAkhyA-guNAguNayoH' dAgArAnAcArayoH sAnAdiganayo-nibhakti vibhAga vizeSamiti yAvat , gheha iti kriyAsambandhaH sarvatra "dudhAJ DubhRJ"dhAraNapoSaNayoriti dhAtupAThAt , dhArayata poSayata vA kuruteti bhAvaH, tAmantareNa veSamAtrabhakteracatanyApAdakatvAt , visandhiH prAkRtatvAt , tathA pApasthAnebhyo'STAdazabhyo'pi 'viraktiM virAgabhAvaM, paJcamyarthe'tra saptamI, tathA 'zrutapaune' siddhAntAdhyayane 'prasaktiM prakRSTavyAsaGgaM, tathA 'sAdhukAryeSu suvihitajanaprayojaneSu sarvadA vizeSatazca glAnAdyavasthAyAM 'taptimiti' bhaiSajyAdiviSayAM cintA, tathA "pravacane' pAramezvare susaMghe'nuraktimanurAgam etasyA eva sarvaguNamUlatvAt , tathA 'zAsanArtheSu' siddhAntokArtheSu jIvAjIvAdiSu 'sakti' zravaNAnucintanAdigADhapratibandha, tathA jinazca munijanazca tayobhakti puSpAdipUjA-bhaktAdidAnamatipattim, evaM ca samastaM kRtyaM kurvANA 'dharmasya sadanuSThAnarUpasyAdhipatriM sampatti samRddhiM vidhatta iti vRttArthaH // 12 // 159 : :. .. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama kulakam / dvAdaza athAvivekijanapravRttivaimukhyena jinokta evAnuSThAne yatnopadezamAha-- kulakam / / phuDamiha bhavakaje sabasattIi loyA, sayayamaipasattA no maNAgaM pi dhmme| iya bahujanasannaM muttu sahAyareNaM, jayaha jiNavarutte cattabhIsaMkalajjA // 13 // vyAkhyA-'sphuTa' prakaTameva etad yaduta 'iha' jagati lokAH prabhUtA avivekijanAH, kimityAha-'bhavakArye' saMsAranimittaprayojane kRSivANijyarAjasevAvivAhAdau, 'sarvazaktyA' samastasvakIyavalatulanena mahadapi zarIrAdikaSTamaGgIkRtya, satataM sarvadopadezanirapekSamevAtiprasaktAH atyantapravRttibhAjaH, 'no' naiva gurUpadeze'pi 'manAgapi' stokamAtramapi 'dharme' tIrthakaropadiSTe sada-15 nuSThAnarUpe, 'iti' evaM sAMsArikakAryapravRttidharmApravRttirUpA 'bahujanasaMjJA' prabhUtabhavAbhinandilokamanovRttiM, 'muktvA' parityajya, kimityAha-'sarvAdareNa' samastaprayatlena, 'yatata' udyacchata, ketyAha-'jinavarokte' tIrthakRdupadiSTe saddharmakarmaNIti gamyate, tasyaiva samastakalyANahetutvAt , kIdRzAH santaH ? 'tyaktabhIzaGkalajAH' bhIbhayaM zaGkA saMdeho lajjA brIDA, saMbhavati hi siddharma pravarttamAnAnAM bhinnadharmapitAmAtrAdibhyo bhayaM, tathA kimetatkRtya-mevaM kriyamANaM zivAyA'nyathA veti saMdeho'pi, tathA sAmAyikavandanakAdau prAvaraNAdityAge zrAddhAdiparvatyAne yA pUrvaparicitabrAhmaNAdigurubhyo lajjA'pi, tadetat sarva bhayAdika parityajya dharmodyamaH kArya iti vRttaarthH||13|| DammaNEMEnimal 80n 1.60 15 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavarojhameva lokasvabhAvarUpAmabhAvanaikadevA jInamvarUpabhAvanamAdaiha suhumanigoyA ceva abbAvahArI, suhumiyaraigiMdA bAvahArI tasA ya / / sahajasapariNAmA bhavabhavA ya kamma-ganigaDanivaddhA jjhAyahiccAi taccaM // 14 // vyAkhyA-iha jagati dvidhA jIvAH mujhamavAirabhAvena, tatrApi kecidamyavahAriNo'pare tu vyavahAriNaH, tatrAnyavahAriyastAvat ye nimodavanaspatijAti vihAyAnyana pRyivyAdijAtyantareNa kadAcinna vyavAhiyante te'vyavahAriNaH, ke te? ityAha-sUkSmanigodA eva, anantAnAM jIvAnAM sAdhAraNamekaM zarIraM nigodasaMnnaM. nigodazarIravanto jIvA api tadabhedopacArAt nigodAH te'pi kecit sUkSmanAmakarmodayavazAt sUkSmA golakarUpA eva, anye tu bAdarAH kandAdirUpAH, tatra ye mukSmanigodAste evAvyavahAriNo'nantamapi kAlaM punaH punaH teSu evotpadyante, na kadAcid pRthivyAdibhAvaM trasatvaM vA bhajante. ya evamAgame zrUyante-"adhi arNatA jIvA jehi na patto tasattapariNAmo / uppajati cayaMti ya puNo vi tatyeva tatyeva tti // 1 // " yathA nigodAH sUkSmA vAdarAzca, tathA pRdhijyAdayazcatvAro'pi. tatra sUkSmAstAvat ni godavat sUkSmanAmakarmodayAd, bAdarAsnu bAdaranAmakarmodayAt , te ca dvirUpA api vyavahAriNaH, taduktam-'tuhumiyaraigiditti sUkSmAzcetare ca prastAvAdiha bAdarA ye ekendriyAH sparzanamAtrai kendriyabhAjA, te'vyavahAriNaH, tathA prasAzca trasanAmakarmodayavantaH teca dIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyAH, ete sarve'pi vyavahAriNaH, tathA sahajasvapariNAmA bhanyAbhacyAzceti, sahajaH svAbhA 161 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdazakulakam / // 81 // viko jIvAnAM svapariNAma AtmIyabhAvarUpaH- tatazca sahajaH svapariNAmo yeSAM te tathA, ka etra vidhAH ? ata Aha-bhavyA abhavyAzca, ayamabhiprAyo-jIvAnAM SaD bhAvAH svabhAvavizeSA bhavanti, tathA cocyate - 'bhAvA chaccovasamiyakhaiyakhaovasamaudayapariNAmatti', eSu ca paJcamo bhAvaH pAriNAmikarUpaH, sa ca jIvatvabhabhyAmavyavalakSaNaH taduktam- "paMcamagammiya bhAve jIvA bhavattabhadhayAINi" / aupazamikAdayo hi bhAvAH karmopazamakSayAdisAdhyA AhAryyA eva, bhavyatvA bhavyatvabhAvau jIvatvavat svAbhAvikau, na tu karmakSayopazamajanyau, tenoktaM 'sahajasvapariNAmA' iti, sarve caite sUkSmanigodAdayaH karmAekameva gADhabandhanahetutvAt 'nigaDI' lohamayapAdakaTako bandhavizeSaH tena 'nibaddhA' nitarAM niyantritAH saMsArakArAgRhA-nirgamanayogyatvAbhAvamApAditA varttante ityAdi 'dhyAyata' nirantaraM cintayata, AdizabdAt teSAmeva zubhAzubhabhAvavedanAdikamapi kIdRzaM 'tazcamiti tathyaM satyamityarthaH / etad bhAvanamapi vairAgyopayogIti etadupadeza iti vRttArthaH // 14 // zramaNopAsakA hi zrAddhA bhavanti, kadAcittrapUtraM sAdhuveSaM dRSTvA taiH kiM kartavyamiti atrAhaaNiyaguNado pAsiuM sAhuvesaM, paDhamamasadabhAvA leha surasaMjayaM va 1 puNa cakusakusIluttinnamussutabhAsiM, visavisaharasaMsagiMga va ujjheha jhati // 15 // vyAkhyA- 'guNA' jJAnAdayo 'doSAH' kriyAzaithilyAdayaH, tatazcAjJAtaguNadoSaM 'sAdhuveSaM' rajoharaNAdisAdhunepathyadhAriNaM puruSaM 'dRSTvA' vilokya, prathamamAdau darzanAnantaram, 'asadabhAvA' akapaTamAnasA, bhAvasAramityarthaH // lAta gurutvena gRhNIta, 162 navamaM kulakam / 9 // 81 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'susaMyatamiva' ityupamAnaM, kadAcidasaMyato'pyasau syAt, tathApi suvihitatvena kalpayitvA'GgIkAryaH, upAsakasya hi upA-| |sye nAvajJA vidhAtumucitA iti bhAvaH / athopAsyamAnasya tasya kriyAdarzanAd vacanazravaNAca tat svarUpAvagatI samyak saMjAtAyAM kiM kartavyamityAha-punarbhUyo'pi aGgIkArAnantaraM 'bakuzakuzIlottIrNa' tIrthapravartakasAdhuvizeSaceSTAbhraSTam , Rtubaddhe tu pIThaphalakAsevanapratyupekSApramArjanA'bhAvobhayakAlAvazyakAvidhAnasvAdhyAyAkaraNavikathApravRttimattvAt , tathA 8. 'utsUtrabhASiNaM sUtrottIrNapadArthaprarUpakaM / cakuzAdisvarUpaM caivamAgame zrUyate-"ubagaraNadehacukkhA iTTIrasagAravA siyA nicaM / bahusavalaccheyajuttA niggaMthA vAusA bhnniyaa||1||" tattha uvagaraNacukkhA-"jo uvagaraNe bauso so dhuvai apAusevi vtthaaii| hAichai ya lanhayAI kiMci vibhUsAi bhuMjai ya // 2 // taha pattadaMDayAI ghaThaM mahaM siNeha kayateyaM / dhArei vibhUsAe bahuM va patthei | ubaraNaM // 3 // " dehacukkho puNa evaM-"dehe vauso akaje karacaraNanahAiyaM vibhUsei / duviho vi imo ihi icchai parivA|rapabhiIyaM // 4 // " ityAdi / kuzIlo'pi dvidhA-AsevanAkuzIlaH kaSAyakuzIlazca, tatra AdhaH paJcaprakAraH jJAnadarzanacA|ritratapoyathAsUkSmabhedAt , tatsvarUpaM cedaM-"iha nANAikusIlo uvajIvI hoi nANapamIIe / ahasuhumo puNa ussaM esa tava-] |ssitti saMsAe // 1 // " kaSAyakuzIlo'pi pUrvavat paJcaprakAraH, kevalaM tapaHkuzIlasthAne liGgakuzIlo boddhavyaH, tatsvarUpaM / gheda-"nANaMdasaNaliMga jo jujjai kohamANamAIhiM / so nANAikusIlo kasAyao hoi nAyavo // 1 // cArittammi kusIlo F kasAyao jo payattha(ccha)IsAvaM / maNasA kohAIe nisevayaM ho ahaasuhumo||2|| iti saMkSepo vistareNaitatsvarUpArthinA tu bhagavatI sUtravRttI avalokanIye, iha hi pravacane paJca nirgranthAH-pulAka-bakuza-kuzIla-nirgrantha-snAtakAH, paraM "sabajiNANaM jamhA m 163 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaadshkulkm| natrama kulakam / // 82 // vakusakusIlehi vaTTae tityam" iti vacanAd etAveva tirthapravartakauna zeSAstrayaH, tadyadi bakuzakuzIlocitakriyAvikalo'sau avagataH, tadA tam 'ujjhata pariharata, 'jhaTiti' zIghraM, bhoH zrAddhAH! 'viSaviSadharasaMsargimiveti' upamAna, yathA kAlakUTasa-3 yoH saMsagoM mahAnarthahetutvAt parihiyate, evaM sAdhuvepadharasyApi dUreNojjhanameva vidheyaM, natu sAdhuveSo'yamiti pazcAdapyasau sevyaH, yadA caivaM tatsaMsargo'pyapAkRtaH, tadA vandanaM durApAstameveti vRttArthaH // 15 // yadyapi saMprati susAdhuSu apUjyatvaM sAdhuberamAtradhAriSu prabhUtajanapUjyatvaM dRzyate tathApi na tatrAdaro bidheya ityAha jai vi dusamadosA bhAsarAsippasA, jipamayamunisaMgho no tahipiMha mhaagho| tahavi dasamaduTThaccheraumbhUyanAma-ssamaNagaNapahe no mujjhiyatvaM buhehiM // 16 // __ cyAkhyA yadyapIti abhyupagame 'duHpamAyA' avasarpiNIpaJcamArakarUpakAlavizeSasya 'doSAt' anarthakArisAdhuviSayabahumAna bhAvalakSaNAparAdhAt , tathA bhasmarAzestriMzasya grahasya 'pravezAt' varSasahasradvayalakSaNasthityA etatkAlasya vyApanAt, etasmAd 4. duSTadvayamAhAtmyAt 'jinamate tIrthakRddarzane jinAnAM vAmataH samyagAjJAkAritvena saMmato munisaMghaH' suvihitavAto, 'no'naiva 'iNhimiti' idAnI tathA yathA pUrvatIrthakRtkAle AsId mahA? mahAna arghaH pUjAvizeSo yasya sa tathA, 'tathApi' evamapi sati pUjyasAdhvapamAnadarzane'pi sati, no naiva mohitavyaM mohaH kartavya iti yogaH kva viSaya ityAha-dazamaM ca tadduSTAzcarya cAsaMyatapUjAlakSaNaM tenodbhUtAH samutpannA ye 'nAmazramaNA' zramaNaguNajJAnAdivaikalyena nAmamAtreNa saMjJAmAtreNaiva shrmnnaa| 164 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAna tu bhAvataH, teSAM 'gaNaH' samUhaH tasya 'panthAH' kutsitapravRttighaTito mArgaH tatra 'no' naiva mohitavyam, epo'pi mokssmaarg| iti citte vaiklabyaM na vidheyaM, buddhavicakSaNairbhavAdRzariti vRttArthaH // 16 // kugurUtsUtradezanAraktatvaM mugdhajanasyopalabhya zrAddhAn zikSayitumAhataha bilasirahuMDosappiNIkAladosu-llasiyakuguruvuttussuttaratte vi loge| avagaNisa nAduttaM hoha buddemaNAsI-visapasamasumaMtAyaMta saMsuddhabuddhI // 17 // cyAkhyA-'tathA' iti samuccaye 'vilasiro' vilasanazIlo yaH svecchAcArI 'huMDAvasarpiNIkAlA', huMDAvasarpiNI pUrvoktazavdiArthalakSaNaH 'kAlA' samayaH tasya 'doSo' viguNavahumAnAbhimukhyalakSaNo'parAdhaH 'tenollasitA' ujjRmbhitA ye 'kuguravoM jJAna| kriyAvikalAH sUrayaH tairuktaM pratipAditaM yadutsUtraM zrutapathAtikrAntaM nizi valinandyAdikaM tatra 'rake'pi' anurAgavatyapi 'loke' mugdhajane avagaNayyAvamatya, 'taduktam' utsUtrabhASyAcAyapratipAdita, yUyaM bhavata iti kriyAyogaH, kIdRzAH? duSTA cAsau deza nAca utsUtraprarUpaNArUpA saiva utkaTakAlakUTavad viziSTacaitanyApahAritvAt 'AzIviSo' viSadharaH tasya 'prathamaH svakAryakararANAkSamatvaM tatra sumantrAyamANA suSTu zobhanaH samAhAtmyaH paThitasiddhaH puruSAdhiSThito vA oMkArAdhakSarasamUho mantraH tadvadA carati sumantrAyamANA, 'suMzuddhA' sugurUpadezavazena sarvathA mithyAbhinivezapaGkarahitA vuddhirmatiryeSAM te tathA, vibhktilopaahai| dikaM prAkRtatvAd, ayamabhiprAyo-yadyapi bahuloka utsUtradezanArataH tathApi bhavadbhiH tadupazamavizudbhavuddhibhirbhAvyaM, sugurUpadezasyetthameva sAphalyAditi vRttaarthH|| 17 // 165 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navarma dvAdazakulakam / kulakam / saraka // 83 // nanu saMzuddhabuddhibhirbhavadbhirbhAvyamityuktaM, sA ca saMzuddhA sadguNagurusaMparkAd bhavati, guNayAMzca saMprati durjeya ityAha--18 aisayavirahAo khittakAlAidosA, viguNabahulayAe saMkiliTe jaNammi / saparasamayaloyAyAraNAbhinnatuMDa-galakhalajairaje najae no guNIvi // 18 // vyAkhyA-sAMpratamucchaMkhalayatirAjye guNI sAdhudujJeya iti yojyaM / kutaH punaH ucchaMkhalayatirAjyamityatra hetucatuTayamAha-'atigA' utkarSA avadhimanAegAyakevala jAnalakSaNA:-tadvanto'tizayinaH teSAM, 'virahAta' abhAvAt , masizayena hi samyag guNI sAdhuJjayate iti tajjJAnAbhAve bhavatyeva ucchaMkhalayatirAjyaM 11 tathA kSetra bhArata kAdAcitkabhAyatIrthakarAvisatpuruSaM, na tu mahAvideha, 'kAlazca' duHSamArUpo na tu duHpamasuSamAdiH, AdizabdAva dazamAzcaryAvigrahA, teSAM kSetrakAlAdInAM 'dopo' guNijanaviSayasamyagjJAnasampAdanavaimukhyalakSaNaH tasmAt 2 / tathA 'vigatA' guNA jJAnacAritravinayAdayo yeSAM te viguNAsteSAM 'bahulatA' prAcurya tato'titavAhulye'pi prAyo guNI na jJAyate 3 / tathA svabhAvata eva 'saMkliSTe atiprabhUtarAgadveSAdikaluSitAntaHkaraNe 'jane' ca pracuraloke, cakAro'tra lupto draSTavyaH, evamapi na samyam / 4 guNijJAnavAJchApi bhavatIti 4 / evaM gha hetucatuSTayasadbhAve sati, kimityAha-svaH svakIyo jainaH, paro'nyaH zA kyabhautAdisaMbandhI, tatazca svaparayoH samayaH siddhAntaH, tathA 'lokaH' ziSTajana 'AcaraNA' gItArthabahuzrutajamAcarita, dIrghatvaM prAkRtatvAt , tatazca svaparasamayazca lokazcAcaraNA ca svaparasamayalokAcaraNAH tAbhyo 'bhinnA' bhedavantaH pRthagabhUtAH 166 *RASA%CE Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAtAbhyaH paribhraSTAH sarvathA tadananusAriNa ityarthaH / dRzyante kecit svasamayAdiviruddhamapi devadravyopabhogamAThapatyagAha tarAzAtanAdikaM kurvANAH, tathA coktam-"yatkiMcid vitathaM yadapyanucitaM balokalokottarottINaM yad bhavahetureva bhavinA yacchrAstrabAdhAkaraM / tattad dharma iti avamti kudhiyo mUhAsadaha mAtrAmayA sAnti ca hA durantadazamAzcaryasya visphurjitam // // " iti tataH te svasamayAdibhraSTA abhidhIyante, tathA 'tuNDena' badanenAgalA asatyAsabhyaprabhUtAsaMbaddhabhASakatvena samadhikAH, svasamayAdibhinnAzca te tuNDArgalAzceti karmadhArayaste ca te 'khalAzca paizUnyakAriNazca te ca te 'yatayazca' liGgamAtradhAraNena, na tu bhAvatasteSAM rAjyaM sarvatrAskhalitapracAritatvaM tatra, yathA kvacit mlecchanagarAdau tadrAjye tatprAcurye ca sati amlecchAstatra dvivAH santo'pi nopalakSyante, evamevaMvidhockhalAnAM prAcurye svecchAcAritve ca sati anucchaMkhalAH suvihitA dvitrAHguNinaH santo'pi nopalakSyante anabhiyuktaH tenoktam-na jJAyate guNyapi jJAnAdiguNapAtramapi stokatvAt , a-1 pivismaye, kacit muNIvItipAThaH tatra munirapi susaMyato'pItyarthaH, yadyapi evaM tathApi zrAddhairatyantAbhiyuktaranviSya guNinaM + hastokamapi samyagavagamya tasyaiva vacane Adaro vidheya iti bhAva, iti vRttArthaH // 18 // evaM tadrAjye samujjRmbhamANe bhavyAnAM mahAnanarthaH saMpadyate iti saviSAdamAhasayayamiha jiyANaM sogadogaccatrAhI-jaramaraNabhayAI veriNo dunnivArA / jai khayakaramesi koi kaMkhijva tattaM, tahavi hu kupahadaMsI hI duraMtA kuliMgI // 19 // 162 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 84 // vyAkhyA-'satataM' sarvadA 'iha' jagati, jIvAnAM kimityAha- 'zokaH' putrAdiviyogajanito duHkhavizeSo, 'dArgatyaM dAridryaM 'vyAdhayo' jvarAdirogAH, 'jarA' vayohAniH, dIrghatvahasvatve prAkRtatvAt, 'maraNaM' paJcatvaprAptiH, 'bhayam' anekavidhastrAsaH, | AdizabdAt krodhAdigrahaH, ete kimityAha- 'veriNo' antaraGgasamyaktvAdiprANApahAritvAt prauDhazatravo, 'durnivArA' upakramazatairapi niSedumazakyAH avazyamapAyahetava iti bhAvaH tathA catairupahateSu sarvajIveSu yadi kathaMcit 'kSayakaraM dhvaMsavidhAnadakSa-meSAM zokAdInAmantaraGgazatrUNAM kazcid dravyatvaparipAkavAnapi atyantametad bhIru-rantaraGgasamyaktvAdiprANAn rirakSiSuH, 'kAMkSed' abhilaSet tathAvidhamahAvaliSTharAjAnamiva 'tattvaM' sadgurUpadiSTaM vidhidharmamArgalakSaNaM rahasyam avazyametasmAt mamAntaraGgaprANarakSA bhaviSyatIti abhiprAyavAn, 'tathApi evamapi kasmiMzcid bhacyavizeSe tattvAkAMkSiNyapi kimityAha -'kupathadarzino' divA rAtrau vA zucibhUtenAnyathA vA devasnAna pUjAdikaM vidheyaM, pAtrApAtrAvibhAgena zuddhAzuddhabhaikSAvizeSeNa yatibhyo dAnaM vidheyaM, sadAcAre itarasmin vA liGgamAtradhAriNi vandanAdikaM mokSavIjaM, suvihitAntike samyaktvAdhAroMpaNaM na kArya, gaddikAyAsane'pi caitye na doSa ityAdi kutsitamArgaprakAzakAH tasya saMghaTitAH, ke ityAha, 'kuliGgina:, ' sadAcAravikala kutsita liGgamAtradhAriNaH taizca evaMvidho mArgoM darzitaH, tattaH kathaM tasyAntaraGgavairikSayo bhavatu iti / evamasamaMjasadarzane prakaraNakAraH sakhedamAha-'hIti' khede'vyayaM, mahadidaM khedasthAnaM yad bhavyasya kasyApi antaraGgavairikSayArthinastatpuSTikAra mArgadarzanaM viSavikAranivRttyarthinaH pIyUSapAnamabhilaSataH kAlakUTapAnamiveda - miti vRttArthaH // 19 // 168 navamaM kulakam / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 evaM tAvat zithilAcAracarita-mutkIrtitam , atha suvihitAtmamAninAM madhyasthAtmajJAninAM ca nizcayanayenAsuvihitAnAmAcaritaM darzayitumAha niyagurukamarAgeNa nadakkhinnao vA, samaiabhinivesaNaMdhamaMdhIi keI / suvihiyabahumANI hou majjhatthanANI, iya kusuyakubuddha biti ANAviruddhaM // 20 // vyAkhyA-kecid madhyasthAtmajJAninaH suvihitabahumAninazcAjJAviruddhaM bruvata iti yogaH, kutaH puna-madhyasthAtmajJAnina / ityatra hetucatuSTayamAha-nijagurukamarAgeNa' svakIyapUrvajasamAcArapakSapAtena, te hi madhyasthamAnina Asanniti // 1 // anyeSAmapareSAM zrAddhAdInAM 'dAkSiNyam' uparodhaH tato gheti, vAzabdo vikalpArthaH, teSAM hi madhyasthabhAva evaM rocate // 2 // svamateH Atmabuddheraminiveza Agraho yadutamAdhyasthyameva zreya iti ceto'vssttmbhH||3||'andhmNghiiitti prAkRtatvAd andhAndhInyAyo 14 mAgho yathaikasyAndhasyAparo'dho lagnastasyApi anya ityevamAdyasyaiva sarvathA mArgAdarzitvAdanyeSAmapi mArgAsparzitvameva, eva mAdyasyaiva gurormAdhyasthyAvalambanasyAsamIcInatvAd zeSANAmapi tat tathaiva, // 4 // evaM hetucatuSTayAt kecinmugdhabuddhayo madhyasthajJAninaH saMvRttAH, bhavantu kecit sAdhavaH sadAcArA apare tu atAdRzAstathApi asmAkaM sarveSu samatAbhAvo mAdhyasyaM, tathA ca madhyasvaM madhyasthatAviSayaM jJAnaM vidyate yeSAM te madhyasthajJAninA, AtmAnaM madhyastha manyamAnA ityarthaH kIdRzAH sntH| ityAha-'suvihitaM' susaMyatamAtmAnaM bahu manyanta iti muvihitabahumAninaH, madhyasthajJAninAmayamabhiprAyo-yaduta guNAguNavi zaku015.5 169 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 85 // bhAge hi kriyamANe nirguNasya parihAre tasya mahAn saMtApa ApAdito bhavati, sa ca saMsAravRddhaye, sarvabhaktividhAne tu nAmapi bhaktividhAnAdavazyaM saMsAroccheda iti / ayaM cAyuktaH teSAmabhiprAyo, yataH pUrvAcAryaiH pArzvasthAdInAM darzanasyApi niSedhenASTAdazazIlAGgasahasradhAriSNAmeva vandanAdipratipattirabhyadhAyi, nAvizeSeNa, evaMvidhamadhyasthatAyAH tu upahAsyastvati | taduktam- "zrImadbhiH pravicAryakAryamakhilaM vastvaihikAmuSmikam, jJAtvA doSaguNAMzca doSavimukhaiH kAryo guNeSvAdaraH / evaM ddISTayutirbhavatyaparathA saMmUcchimaprAyatA, pIyUSaM ca viSaM ca tulyamadatAM kA nAma madhyasthatA // 1 // tasmAdanAdaraNIyA evaMvigaNa, te evaM adhyakSajJAniko mUlya saMpadya, anusvAralopaH prAkRtatvAt kiM kurvantItyAha iti vakSyamANapra kAreNa 'AjJA' AptopadezastayA 'viruddha' virodhabhAka, 'bruvate' bhApante, ata eva tat kutsitam asamyak, zrutamANita kuzrutaM, suzrutamapi vA kutsitama samyag buddhamavagataM kubuddhaM, tathA ca kuzrutaM ca kubuddhaM ceti dvandvaH, na hi suzrutasya subuddhasya vAtAjJAviruddhatvaM kadAcidapIti bhAva iti vRttArthaH // 20 // kIdRzAH santaH kiM ca bhASanta ityAha- niyamaikayasAmAyAricAritasannA, musiyajalajaNohA suttauttiSNavohA / yahi caraNaDDA ta nanniti viMtA, paraparibhavamattukAsamullAsayati // 21 // vyAkhyA- 'nijamatyA' AtmIyabuddhyA svavikalpena 'kRtA' vihitA 'sAmAcArI' sAdhukRtyavizeSarUpA sAMpratamapi mAsakalpa 170 navamaM kulakam / 9 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / vihAroSNodakapAnasArdhahastatritayamAnakalpadhAraNapaTalakadhAraNapAtramAtrakAtiriktopadhivarjanAdilakSaNA, tasyAH 'cAritrasaMjJA' vizuddhasaMyamanAma yaiH te tathA, punaH kIdRzAH sUtrottIrNabodhAH zrutopadezAtikrAntapadArthajJAnAH, na hi sUtre kvacidapi svayaM hai| prakalpitasAmAcAryoH cAritratvamukta, tathA 'muSitajalajanaughAH' Dalayorekatvamiti lakSaNAt jalA jaDA mUkho ityarthaH, tatazca nupitA vajana mAnasojagadyAdAna laskarairiva luNTitA 'jaDajanaudhA' mUrkhalokasamUhA yaiste tathA, IdRzAzca santaH te kiM vadaMtItyAha-vayamiha dharaNAcyA' vayamityAtmanirdeze tadapi sAvadhAraNaM draSTavyaM, yadAha-nAnya iti nApare'pi kecit iha hai pravacane caraNAvyAH saMzuddhasaMyamasaMyuktAH, 'hate'ti viSAde, evaM ca avANAste 'pareSAM zeSasAdhUnAM paribhavatiraskAram ,Atmanastu / utkarSa' sarvotkRSTatvamullAsayanti jane visphArayanti, itthamAtmotkarSeNa pareSAM lAghavamApAdayanti, mAsakalpAdisAmAcAryAstu sAMprataM saMstArakanyatyayAdinaiva zrutadharaiH samarthanAt , taduktam-"kAlAi dosao puNa na davao esa kIraI niyamAbhAveNa u kAyabo saMthAragaccayAIhiM // 1 // " dravyatastu mAsakalpaH paJcakalpabhASyAdibhiH taducitakSetrAdhabhAvaM badabhirniSiddha eva, tathA ca tadbhASyam-"ja devaloyasarisaM khitaM nippaJcavAiyaM jaMcA esou khettakappo desA khalu addhachavIsa ziA" tathA| "AsajjakhittakAlaM bahupAjaggA na saMti khittaao| nicaM ca vibhattANaM sacchaMdAI bahU dosA // 2 // " ityAdi tathANistu'saMparya mAsakappapAuggANi nasthiti', uSNodakapAnaM tu-'usiNodagaM tidaMDukkaliya'mitiSacanAt tAdRzasya tu prAyaH sAMprata | nityaM duHprApatvAt prApThasyApi pa 'usiNodagatattabhoiNoM' ityAdi sUtrakRtAGgadvitIyAdhyayana dvitIyoddezakaniyukivanakha uSNatvAbhidhAne'pi yat punastaptagrahaNaM tat tasya tasyaiva pAnayogyatvopadarzana miti vRttI vyAkhyAnAta sarvadoSNajalapAna CHURNA 171 AM ked Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navarma kulakam / kulakam / syApi masaMbhavAt , kapAyadravyAhatasya ca jalasya utkRSTazrAvaka zrAvikAbhizca svakuTumvAdyarthamapi vidhAnAdeSaNIyasya tasya sAdhU- pAnAmucitatvena gItAyaH saMgrati abhyanujJAnAt , kadAcit caturthasikatilatanduladhAvanAderApa aniSedhAt, tathA sArddhahastata- tIyamAnakalyasya sADahastadvitIyamAnasya paTalakasyakatra mIlanAn paTkarapramANakalpamAcIrNavanto gItArthAH, zaivakAgItAryAdInAM dhRtisaMhananAlyatvena amAdabAhulyAcca, bhikSATanAdI pAtraprAvaraNAdipaTalakakAryasya tenaiva SaTkarapramANena prasAdhanAt, pAtramAtrakAtiriktopakaraNagrahaNamapi oNpagrahikasyAtiriktasyApi grahaNAt , tathA ca jaghanyotkRSTamadhyamaupagrahikAnantaramuktam -"vaM cannamevamAI nava saMjamanAhagaM jaijaNasma / pohAirega gahiyaM ughagahiyaM taM piyANAhi // 1 // " ityAdivacanAt, gItAzrayaNadarzanAcca na tadvarjanamiti, tathA ca na nijamatikalpitasAmAcAryAcAritratvamiti na tadupadarzitamArge'pi bhavadbhiravadhAtavyamiti vRttArthaH // 21 // | evaM tAvat kriyAvikaTAnAM liGginAM svaprakalpitakriyAcAriNAM madhyasyajJAninAM ca svarUpamabhidhAya atha tAdRzAmeva laampuujaakhyaatiiloke upalabhya savipAdamAha kugurusu daDhabhattA tappahe ceva rattA, amuNiyasuyatattA saahudhmm(mme)pmttaa| gurukulakamacattA saMkilesappasattA, ahaha kahamapattA ceva hI khAipattA // 22 // vyAsyA-aiha kathamapAtrarUpA eva khyAti prAptA iti sambandhaH, 'kugurupu' tAsvikajJAnakriyAvikaleSu AcAryAdiSu saha 172 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matizayena bhatkAete eva samyag gurava iti bhAvato cAhyabhaktibhAjaH, tathA 'tatpadhe' kugurUpadiSTamArge eva pUrvokte raktAH antaraGgAnurAgavantaH, tathobhaye'pi 'ajJAta zrutatattvAH' aviditasiddhAntaparamArthAH, yadi hi te viditazrutatattvA abhaviSyan , tadA na tathA kriyAvaikalyaM svakalpitakriyAbahumAno kA teSAmabhaviSyat , ata eva ca 'sAdhudharme AgamAcaraNAvizeSapratiSThitAnuSThAnarUpe ubhaye'pi 'pramattAH', eke tAvannidrAvikathAkaSAyaviSayAsaktatvena, apare tu mithyAbhinivezavazAt svakalpitakriyAnurAgeNa, tathA 'gurukula sadgurujanAdhiSThitasusAdhusamUhastasya 'kramo' dazavidhacakravAlasAmAcArIprabhRtikaH samAcAraH tena tyaktA' varjitA, ubhaye'pi pramattatvoktahetudyAdeva,tathA saMkleze' krUratayA vi(cittaviplave 'prasaktAH' atyantaprativaddhAH, eke tAvat suvihitavidvepeNakriyAparihArAnucintanena ca, aparetu svakalpitakriyAbhinivezeneti, ahaheti' khede, kathaM kena prakAreNa pracaNDadazamAzcaryamAhAtmyAdinA, kimityAha-pAtrANi sadguNamahAmANikyakaraNDakAHtaviparItAni tu na pAtrANi apAtrANi sarvathA vizuddhasaMyabharalAnAdhArA evAsAdhavaH, puMliMgatA prAkRtatvAt , 'caH samuccaye, evo'vadhAraNe, sa ca yojita eva, 'hI' ityapi kheda eva, khyAti' sumAdhutayA prasiddhiM, 'prAptA labdhavantaH, ahaheti (ahahahIti) khedavAcipadadvayopAdAnamatyantakhedapratipAdanArtha, mahatkaSTasthAnametad yadevaMvidhAstiraskArayogyA api zuddhasAdhumArgapratikUlacAritvena susAdhukIrtimAmuvantIti vRttArthaH // 22 // atha pUrvottasvarUpe kugurAbapi sugurupatipattiM kurvatAM zrAvakANAM svarUpamAhakuguruvayaNadUDhA saMsayAvattachUDhA, aibhubhvruuddhaatucchmicchttmuuddhaa| 173 AMAR Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvaza kulakam / / / 87 / / apariNayasuyatthaM jIviyAsaMsaghatthaM, suhagururayamevaM viMti muttaM va devaM // 23 // vyAkhyA- 'kuguruNAM' pUrvoktasvarUpANAM vacanaM vayamiha caraNADhyA ityAdikaM parakIyaceto vaJcanacaturaM tena 'dUDhA' iti prAkRtatvAd drohitA drohaM prApitAH, yathA kecinmaraNa bhIravaH kenApi vizvAsavacanairbrahyante, evamete api kugurubhiH, tathA 'saMzayaH' | sadguruviSayaH saMdehaH sa eva 'AvartI' jalaparibhramaH tatra kSiyAH tAH pUrvaM hi tairanyathA sadgurusvarUpamavadhAritaM saMprati tu anyathA zravaNe darzane ca saMdehaH saMpanna iti, 'tathAti bahubhiH' atyantaprabhUtai- bhavairjanmabhI 'rUDhaM' saMjAtam 'atucchaM' pracuraM pracalaM yad 'mithyAtvaM' viparyyayajJAnalakSaNaM tena 'mUDhA' vicittatAM prApitAH, na hi aviparyasvajJAninAM devabuddhyA kugurudarzanaM bhavatIti bhAvaH, tathAvidhAH santaH kiM kurvantItyAha- pariNatazcetasi aGgAGgibhAvena vyavasthitaH zrutArthaH siddhAntAbhidheyo yasya sa tathoko, na tatheti apariNatazrutArthaH taM tathA 'jIvikA' bhojanAdijIvanopAyalAbhaH tasyA 'AzaMsA' prArthanA tiyA 'prasto' vyAptastam, evamaguNamapi guruM 'zubhagururayaM' sakalakalyANakArI jJAnAdipAtraM yugapradhAna mityevaM bruvate, lokAnAM purato'pi pratipAdayanti mUrttamivetyupamAnaM, sAkSAdrUpaM 'deva' vItarAgamanumiti, yathA vItarAgaH sarvathA paryupAsya evamayamapIti, tathA cocyate "midhyAdRzAmuttamadevarUpako na kautukaM yatpratibhAtyasadguruH / pittAvRtAkSA hyayaso'pi golakaM sauvarNamevAkayantyanAkulAH // 1 // evaMvidhasyApi kugurorevaM mugdhaparyupAsanAmAlokyApi na tatrAsthA vidheyA iti bhAva iti vRttArthaH // 23 // 174 navasaM kulakam / 9. // 87 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A atha duSTApresaradazamAzcaryAdiprabhAvAdatyantanirguNasAdhuveSadhArikRtaM gADhaparibhayaM sadguNasAdhujanasyAvalokya tAn upAlandhumAha ai dusamaduraMtaccheraya ! bbhAsarAsI !, dusamasamaya ! haMbho tubbhamesappabhAvo / jamiha kavaDakUDA sAhuliMgI guNaDDe, paribhaviya pahuttaM jati naMdanti dUraM // 24 // vyAkhyA-'aI' iti komalAmantraNe dazastrAzcaryeSu dazamaM susAdhUnAM tiraskAreNa taduHkhadAyitvena durantamAzcarya kAdAcikabhAvarUpaM, tasya saMvodhanam api kuSamadurastAca ! bayAko bharamAze ! duSTatriMzagrahavizeSa ! tathA 'haMbho' iti prAkRtasambodhanaM, tacca duHpamAsamaye ta(tyasyAdau yojanIyaM, tato bho ! duHSamAsamaya ! avasarpiNIpaJcamAraka vizeSe'pi trInapi dazamAzcaryAdIn pratyeka saMbodhya upAlambhamAha-'yuSmAka' bhavatAmeSa vakSyamANaH 'prabhAvo' mAhAtmyaM, yadityAdinA upAlabhyaM / di vastu Aha-yat kileha pravacane, sAdhUnAM liGga rajoharaNAdikaM vidyate yeSAM te tathA, vizeSyapadaM caitat , phiviziSTAH18 santaH? ityAha vizvAsanIyaveSopadarzanena sadananusArivacanakriyAvizeSAH kapaTA vitathavAdinaH kUTAH tatazca kapaTAzca te kUTAzca ityAdikarmadhArayaH, teca kiM kRtavantaH? ityAha-guNAnyAna' jJAnAdikSAntyAdisamastayatidharmaizvaryavataH, 'paribhUya' asalihUSaNazatAropaNena mahAjanasamakSaM tiraskRtya, 'prabhutva' samastajanapUjyatvena svAmitvaM 'yAnti prApnuvanti, na kevalaM prabhutva yAnti, 'nandanti ca' parivArapUjAkhyAtyAdibhirvardhante ca, na hi evaMvidhAtyantanirguNAnAM durantadazamAzcaryAdimahAmAtyasAhAyyamantareNa 175 AAAAA%A9%8A% Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 88 // evaM prabhutvaM vRddhirveti, na khalu prAmsadovanimantareNa gonamaviSaghara vipatrikAravRddhiH, paThyate ca "mekena kaNatA saroSa parupaM yatkRSNasarpAnane, dAtuM kacapeTamuddhatadhiyA hastaH samudrAsitaH / yaccAdhomukhamIkSaNe vidadhatA tenApi tanmarSitaM, tanmanye viSamantriNo balavataH kasyApi lIlAyitam // 1 // " iti / tadevaM yadi IdRzAnAmapi evaM prabhutvaM vRddhizca sasUnaM yuSmatprabhAvavilasitamiti upAlambha iti vRttArthaH // 24 // tadevaM keSAMcit tAvad guruNAmapi kriyAzaithilye'pareSAM ca svaprakalpitasAmAcArIparatve, kepAMcittu madhyasthabhAvAvalambanena gurUNAM prAcurye, zrAddhajanasyApi prabhUtasya taddbhaktatve zuddhadharmazraddhAlUnAM keSAMcit zrAddhAnAM yat saMprati saMpannaM tadAhakira bahupapAse dhammasussUsaNAe, kumayaviuDaNeNAsaMkiyA huti bhAvA / navasuviyasevAsata tattatthiyANaM, kahamiva vivarIyaM jAyamatro iyANiM // 25 // vyAkhyA- 'kileti' AThavAde 'vahavaH' prabhUtAzca te prabhava AcAryAzca teSAM 'pArzve' samIpe 'dhammasussUsaNAeM' iti prAkRtatvAt dharmazruzrUSayA ityaryaH / tatazca dharmasya susAdhusuzrAvakasamAcAralakSaNasya zuzrUSA-zravaNavAJchA tayA zravaNamupalakSyate, tataH kila bahubhiH zrovacyaM bahubhyaH zrotavyamiti siddhAntaprasiddheH bahubhyaH zravaNe 'kumatavikuTTanena zAkya bhautAdidarzanasya sarvathA niSeghanena 'AzaMkitA' nissaMdehA 'bhavanti' saMpadyante 'bhAvA' devagurudharmarUpAH padArthAH, ekasmAd hi dharmasvarUpamAtra | jJAtamanyasmAcca tadeva viziSTamaparasmAd viziSTataramityenaM sarvathA padArtheSu saMdeho nivarttata iti sthitiH, etatu idAnIMtraM 176 navamaM kulakam / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | viparItamasmAkaM saMvRttamityAha-'navA' apUrvA apUrvA ye 'suvihitAH' suvihitamanyA na punaH paramArthataH suvihitA eva, teSAM 'sevA' samAsannAvasthA vinayAdirUpaparyupAsanA, tasyAm 'AsaktA' atyantamAdaravantaH teSAm , atra SaSThIbahuvacanalopo draSTavyaH, tathA 'tattvArthinAM' sadgurusaddharmajJAnAbhilASukANAM, kathaM kena prakAreNa duSTakarmodayarUpeNa iti tattvaprAptiprakAreNa, kvacit katha-4 miveti pAThaH, sa ca sugama eva, viparItaM saMzayocchedAya pravRttAnA-madhikatarasaMzayahetutvena viparyAsta 'jAta' sampanna, 'abola iti prAkRte aho ityarthe sambodhanaM, tatazcAtyantaviSaNNA iva tattvArthinazcintayanti kathayanti ca-aho lokAH! pazyata asmadIyAM karmapariNati yeneda-mitthaM sampannam 'idAnIM sAMpratam , ayamamiprAyaH-navanavaprabhuparyupAsane hi teSu kazcit pratimAyAH puSpadhUpanaivedyadugdhadadhighRtekSurasAdisnAtraM zrAddhasya vidheyamAha, aparastu tasya sarvathA niSedha, kazcicca pratimAderAcAryeNa pratiSThAm-aparastu zrAddhena, kazcit zakrastavAdidaNDakapaJcakena stutistotrazcaityavandanam , anyastu zakastavamAtreNa, dvAdazAvarttavandanakamapi zrAddhasya kazcinmukhabastrikayA, ko'pi celAJcalena, zrAddhAderubhayakAla-mAvazyakavidhAnam itarazca tanniSedhamityAdeH prabhUtAcAryamatasya zrutau na kRtyatvAbhigamaH samyagabhUt , pratyuta kimidaM kRtyamutAnyat , kiM vA tato'pyanyaditi saMdehazatAkulatvamevAjAyata, tenokaM viparItaM jAtamiti vRttArthaH / / 25 // tadevaM prabhUtamArgAbhAsAnupadarya saMprati upasaMharana sanmArganiSThatvabhavanopadezamAha iyakupahapayAraM suddhadhammaMdhayAraM, parilasiramasAraM chaDDi nimviyAraM / sai aNabhiniviTThA suttajuttIvisiTTA, gayabhayamayatiTThA hoha sammagganiTThA // 26 // 177 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM dvAdazakulakam / vyAkhyA-iti kupathapracAraM tyaktvA yUyaM sanmArganiSThA bhavateti yogaH, iti' pUrvoktaprakArA ye 'kupathA' sUtrottIrNavena kumArgA liGgikalpitasvakalpitasAmAcArIcAritrAdilakSaNAH, teSu pracAraH' pravartanaM 'chaDiuMti' tyaktvA, etat tyAge hiM samyaka sanmArganiSThatvamiti bhAvaH, kiMviziSTaM ? 'zuddhadharmasya AgamagItArthAcaraNarUpasya vidhividhIyamAnAnuSThAnasya andhakAramivAndha-5 kAraM tadAcchAdakatvAt , kuliGgiprabhRtipravartitamArge hi prasarati sati va zuddhadharmapracAraH? iti bhAvaH, punaH kIdRzaM ? 'parilasiram' atyantollasanazIlaM, kenApi askhalitatvAt , tathA 'nirvicAram' AgamAnusArivicAravikalam , ata evAsAraM tuccham , apradhAnaM vA, kupacamacAraM tyaktvA kohazA ki phurutatyAha--navata saMpadhadhvaM, kIdRzAH? sanmArganiSThAH sanmArge pratizrotorUpavizuddhavidhipathe niSThA nizcalamanaskatayA'vasthAnaM yeSAM te tathA, kIdRzAH santa ? ityAha-'sakRt' sarvadA 'anabhiniviSTA AgraharahitAH tathA 'sUtrayuktyA' zrutopapasyA "viziSTA' anurajitAH sarvamapi anuSThAnaM zrutoktyanusAri abhinivezarahita ca kriyamANaM saphalaM bhavatIti ubhayavizeSaNaviziSTatvopAdAnaM, tathA tihAzabdo dezIbhASayA kArpaNye, tatazca 'gatabhayamada-5 kArpaNyavizeSA' nivRttAhakAratrAsakArpaNyAH, saMbhavati hi vidhidharmamArgapravRttI bhinnadharmajanakAdibhayaM kadAthiditarebhyo'hamutkRSTa iti madazca, dAnAdipravarttane ca kArpaNyamiti, te ca vidhidharmamArgapravRttau varjanIyA eva, tadvarjana evaM samyaga niHzaMkavidhidharmanihAditi bhAva iti vRttArthaH // 26 // sarvatra cAtra kulake mAlinIvRttameveti zubham / / - iti zrIyugapravarAgamazrImajinapatisUriziSyalezaviracitAyAM dvAdazakulakavRttau navamakulakavivaraNaM samAsam // // 8 178 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dazamaM kulakam / KHARA navame hi kulake svadarzana evAbhinivezAdivazA-dupajAtAvAntaramatAntaranivRttyA bhAvarUpa sanmArganiSThatvamupadiSTa, dazame tu kAmAdibhAvaniSedhena dharmamArganizcalatopadizyata, ityevaMsambaddhasyAsya narabhavAdyasulabhalAbhe svahitadharmakarmoMpadezaM vRttatrayeNAha itthuggakuggahakusAsaNabhillabhIme, ciMtAvisukkaDakasAyamahAbhuyaMge / annANadAruNadave navanokasAya-lallakkasAvayagaNe bhavasaMkaDille // 1 // jIvA cauggaigayA kulakoDijoNI-lakkhesu dukkhataviyA bahuso bhamaMti / dIhaddhameva bhavakAyaThiIhiM dhamma-kammakkhamaM narabhavAi na pAuNaMti // 2 // gaMbhIranIranihinaTThamaNi va dhamma-sAmaggimittha samilAjugajogatullaM / emeva pAviya hiM pi kahiM ci kAga-tAlIyanAyavasao sahiyaM kareha // 3 // vyAkhyA-atra sthAvarajaGgamAdipadArthopalambharUpatayA pratyakSe bhavasaMkaDilye saMsAragahane jIvA bahu bhramantIti saMbandhaH, kI 129 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 dvAdazakulakam / // 90 // dRze ! 'ugraH' pracaNDaH 'kugrahaH' kadabhinivezo yeSAM te tathA yuktivAdhitatvena kutsitaM zAsanaM zAkhaM yeSAM te tathA tatazvomaku grahAzca te kuzAsanAzceti karmadhArayaH, athavA ugraH kugraho yasmAt tathAvidhaM zAsanaM yeSAmiti, ta evAtikrUracicatayA duSTava| canatvena ca 'bhillA:' parvatavAsicaurAH taiH 'bhIme' bhISaNe, tathA 'cintA' nAnAvidhAnarthAnudhyAnaM sA eva mahAmohahetutvAd 'viSa' garalaM tena 'utkaTA atiprabalA ye 'kaSAyAH' krodhAdayastaM evaM maraNaprabandhanidAnatvAt 'mahAbhujaGgA' gurusarpA yatra tattathA tatra, tathA 'ajJAnaM' mithyAjJAnaM tadeva samastasamyaktvAdiguNadArudAhakatvAd 'deva' AraNyako jvalano yatra tattathA (tatra), tathA 'naveti' navasaMkhyA 'nokaSAyAH' kapAyasahacAriNo hAsyAdayaH ta eva sumunijanamanaH kuraGgatrAsotpAdakatvAd 'lallakA' raudrAH zvApadagaNAH siMhavyAghatarakSAdipazusamUhA yatra tasathA tatra, evaMvidhe bhavagahane // 1 // 'jIvAH' prANinaH 'caturgatigatA' narakAdgiticatuSTayAvasthitAH santaH, kulakoTayazca yonayazca pUrvavyAkhyAtAH tAsAM 'lakSeSu' zatasahasrarUpeSu 'bhramanti' paryyadanti, kIdRzAH santo ? 'duHkhataptAH' zArIra mAnasavyathAnyathitAH, bahuzo'nekavAraM, kiyantaM kAlamityAha - 'dIrgho' mahAnutsarpiNyAdirUpo'ddhA kAlastam, evakAro'vadhAraNe, tatazca mahAmithyAdRzAM dIrghakAlameveti zeSANAM tu aniyamaH, kena kenetyAha, bhavakAyasthitibhyAM pRthivyAdiSu caturSu punaH punaH tatraivotpatte-rasaMkhyAtotsarpiNyavasarpiNInAmavasthAnarUpA vanaspatiSu ca tA evAnantA avasthA| namiti kAyasthitiH / bhavasthitistu ekadA pRthivyAdipUtpattau dvAviMzativarSasahasrAdyavasthAnaM, bhavasthitistAvat paJcamakulakAdAbuktA- " bAbI saI sahassA sattebasahassa tinihorattA / bAe tini sahassA dasavAsasahassiyA rukkhA // 1 // evaM kAlaM parthyavyApi kimityAha- 'narabhavo' manuSyajanma tadAdikram, AdizabdAt pradhAnakSetrAdigrahaH, 'na prApnuvanti' naiva labhante, kIdRzaM 180 dazamaM kulakam / 10 // 90 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmakarmANi devapUjApravrajyAdisadanuSThAnAni teSu kSamaM samartha, na hi narabhavamantareNa pravrajyA kvApi prApyate // 2 // tadiyatA narabhavAdedulabhatvaM prakAzya durlabhasyApi yadvad yathA ca prAptiH tadupadarzanapUrvakaM svahitakaraNopadezamAha-gambhIretyAdinA, 'gambhIra' atyantanimnaH sacAsI nIranidhizca samudraH tatra 'naSTaM' kathaMcid bhraSTaM maNimiva ramamivetyupamAna, dharmasAmagrI sukRtasAdhanasamagratAM naravAdikAma . sthamiti atra bhavAraNye, kIdRzIM? samilAyA yugena yogaH pUrvoditasvarUpaH tattulyAM tatsamAM, yathA samilAyA yugena yogo dughaTaH tadvat naravasukSetrAdiyoga ekatra mIlako'pIti bhAvaH, IdRzI ca imAm , evameveti vakAralopAdevameveti pAThe janmAntarIyasukRtollAsAdityarthaH, 'prApya' labdhvA, kathaMciditi daivavazAt , tathA kvacidapi dezavizeSa kAkatAlIyajJAtaM pUrvoktaM, tasya 'yaza' AyattatA tataH, pUrva hi naratvAdereva yugasamilAjJAtena durghaTatvamuktam iha tu kAkatAlIyajJAtena talAbhasyeti na pInaruktyam , evaM cAtyanta duHprApa(pA) dharmasAmagrI prApya svahitamAtmAnukUlaM dharmakRtyaM vakSyamA NarUpaM kuruta vidhatteti vRtttryaarthH|| 3 / / atha dharmakRtyaM pracikaTayiSuH pIThamAra cayannAhajaMtU ya dukkhavimuhAsai sukkhakaMkhI, sukkhaM ca akkhayamabhikkhaNamAhu mukkhe| sammattanANacaraNANi ya tassuvAo tassAhaNAya puNa re ? iya nicakiccaM // 4 // .. vyAkhyA-'jantavazca' prANinaH punaH 'ca' punararthe, 'duHkhavimukhA' svazarIrAdiSAdhAparAGmukhAH, tathA' sakata' savA sukha 18 20016 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdaza- kulakam / M-MARRESS dazarma kulakam 10 // 91 // kAMkSiNaH svAtmani AnandasaMvedanAbhimukhAH, 'saukhyaM' cAkSaya-manazvara-mabhIkSaNa-nirantarAnubhavaM cAhuH bukte tIrthakarAdayaH, tyAha-'mokSe' kRtsnakarmakSayalakSaNe, svargAdau hi tad bhavadapi nAvinazvaraM nApi nirantaramiti, tathAvidhasukhalAbho'pi katha- mityAha-samyaktvajJAnacAritrANyeva prasiddhAni, co'vadhAraNe, 'tasya' mokSasukhasya 'upAyo'nidAnaM. tathA caphimityAha-teSAM' samyaktvajJAnacAritrANAM 'sAdhanAya' nippAdanAya punaH, 're'? ityadharmAmantraNavat atilaghusambodhane'pi vartate, iti sAdhvape kSayA laghutarazrAddhasaMvodhane'tra draSTavyaM, tato re? iti bhoH zrAddhAH! ityetadakSyamANaM 'nityakRtyaM pratidinavidheyamanuSThAnaM vartate iti, tarakurudhvamiti, athavA nityaM sarvadA kRtyaM kArya, bhavadbhiriti gamyate, anusvAralopaH prAkRtatvAditi, kApi ceiyeti pAThaH tatra, caityAnAM jinapratimAnAM nityakRtyaM caityabandanapUjanAdikaM sArvadika vidheyaM, tat kuruteti zeSaH, tasyApi samyaktvavizuddhihetatvAditi bhAva, iti vRttaarthH||4|| tadeva pratipAdayipuH prathamaM tAvat tadupadezakagurusevAmAhasaMviggasaggurukamAgayajuttajuttI-bIsaMtasuttaparamatthaviU jyNt| seveha dhammaguruNo bahumANabhatti-rAgeNa tANa vayaNaM ca maNe ghareha // 5 // ... vyAkhyA-'saMvinA' mokSAbhilASukAH te ca te sadguravazca caturdazapUrvadharaprabhRtayaH teSAM 'kramaH' paripATiH saMpradAya tenAgana ziSyapraziSyanyAyenAdhItaM, tathA 'yuktAH' saMgatAH pramANAbAdhitA 'yuktaya' upapattayaH tAsu 'vizrAnta' vyavasthite, tatazca sad 182 L i nuatroies.indan.... .. ........amanne... ........ Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rukramAgataM ca tadyuktayuktivizrAntaM ca taca tat sUtraM ca zrutaM ca tasya paramArthaH tattvaM tad vidanti jAnanti | vibhaktilopaH prAkRtatvAt, tathA 'jayaMta' iti prAkRtatvAd yatamAnAn, sAdhukriyAsthiti gamvate, 'dharmagurUn' sanmArgopadezakAcAryAn, 'sevata' vinayAdividhAnena paryupAsata / ayamabhiprAyaH- " avalaMviUNa ka aM kiMcI AyaraMti giiytthaa| thovAvarAhabahuguNaM savesi taM pramANaM ti // 1 // " ityAdi zrutaM tAvad sadgurukramAgataM, tatra ca pAzcAtyazrutadharairdevyato mAsakalpaprAyogyakSetrAdyabhAvAdiyuktayuktivizrAnto mAsakalpavihAra bad ityasya pramANopapannatayA dRSTAntIkRtatve paramArthaH kaH saMpato dravyato mAsakalpaniSedhaH tadevaM gItArthAcaritamapi dravyato mAsakalpAvihAramavamatya ye dravyato mAsakalpavihAraM vyavasthApayanti te paramArthataH zrutApalApakAriNo boddhavyAH, taduktam- "yatprAyogyavarakSetrAdyabhAve'pi vadanti ye / mAsakalpamidAnImadhyAdheyaM dravyato'pi ca // 1 // te'nukurvanti cicchinnajinakalpapracAdukAn / zrutasaM inanodrekAnniHsvAbhUnaM nirA // 2 // tadevam 'aklaMbiUNa kajjamityetad' dRSTAntatvamAtreNoktam evaM anyasyApi zrutacarasya yuktayuktivizrAntatvaM veta susAdhavaH sevyA iti bhAvaH, na kevalaM sevata, kintu 'bahumAnaH' antaraGgaprItiH tadviziSTo 'bhaktirAmo' bAhyapratipaciso rAgaH tena teSAM sevanIyasadgurUNAM 'cacanaM' dharmopadezaprativaddhaM vAkyaM ca, 'manasi' cice'vadhAravata avasthAma svacaso sthApane hi tadbhaktiH vyajyate, saddharmAnuSThAnapravRttizca samyag bhaktIti bhAva iti vRtayaM // atha indriyavazIkArAdi-upadezamAha - veraggabhAvaNakasAsugurUvaesa - rajjUhi iMdiyaturaMgagaNaM dumeha 183 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazama dvAdazakulakam / kulakam / 10 // 92 // bha mastette nANaMkuseNa guNapAyavalaggamuddA-muddAmakAmakariNaM savasaM viheha // 6 // vyAkhyA-'vairAgyabhAvanA' syAdiviSayANAm azubhasaMjJAbhAvanaM sA evendriyaturaGgadamanapaTIyastvAt 'kazA' carmayaSTiH, tathA 'sugurUNAM zuddhacAritriNAm 'upadezAH' kAmakaTuvipAkatvopadezakavAkyAni, te eva 'rajjavo niyantraNavaratrAH tatazca vairAgyabhA. vanakazA ca sugurUpadezarajavazceti dvandvaH tAbhiH, 'indriyANi' sparzanAdIni tAnyetra caJcalatvAt 'turaGgA' azvAH teSAM 'gaNa' samUhastaM, 'damayata' niyantrayata, tathA jJAnaM yoSidAdizarIrayadhAvasthitasvarUpAvabodhaH tadeva kAmakarivazIkArahetutvAt 'aMkuzaH' zRNiH tena, kiM kuruta? ityAha-guNA' jJAnacAritrAdayante evAvAntarabhedazAkhAdimattvAt pAdapAH' taravaH teSu 'lagnaM' bhaJjanAya sambaddhaM, tathA udgataM dAma bandhanaM zRMkhalAdikaM yasmAdasau uddAmA, sa cAso uddAmakAmazca atyuiTamadanazca sa eva mahAmadotpattinimittatvAt 'karI' hastI taM, 'svavazam' AtmAyattaM vidhatta kuruteti vRttArthaH // 6 // ___ atha liGginAM kutIthikAnAM ca ceSTitamutkIrtya zuddhajinadharmamArge lagateti vakSyati, tatra pUrva tAvat liGginAM kuceSTitaM vRttadvayenAha kAlAidosabasao ghaNakammakiTa-ciTataNeNa ya jaNA bahasaMkilesA / to liMgiNo ya gihiNo ya daDhaM vimUDhA, kiM kiM na jaM aNuciyaM ciramAyaraMti // 7 // n 184 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naTThA ya te sayamasaMgakaheujuttI, annesi nAsaNakae bahuhA vayaMti / pAyaM jaNA sayamaIi abhAvibhaddA, taM ceva tattamiva liMti caiMti maggaM // 8 // vyAkhyA-'janA' lokAH tAvat sAmAnyena 'bahusaMklezAH' prabhUtacittaviplavA vartante, kuta ityAha-'kAlAdidoSavazato dupaIMmAdurantadazanAzcaryAdInAM yo doSo'zubhabhAvavardhanAdilakSaNo'parAdhastasmAt , tathA 'ghanAni' nivisamandhanahetu(baddhotvena cikka NAni yAni 'karmANi jJAnAvaraNAdIni taiH 'kliSTA svaparayorvAdhAhetuceSTA prANAtipAtAdirUpA kriyA yeSAM te tathA teSAM bhAvaH dilanaza, caramubo, 'to' iti uto hemAd lokasya bahusaMkzatve sati kimityAi-liGginaH' kriyAdivikalAH sAdhayo gRhiNazca' zrAvakAra, 'dRDham' atyartha 'vimUDhA' atyantamohabhAjaH, cazabdau dvayorapi tulyayogakSematApratipAdanAthoM, evaMvidhAzca santaH ? kiM kim ityanirdiSTavizeSam , 'anucita' lokalokottaraviruddhaM devadravyopayogapravacanAtyantalAghavakAri parasparakalahAdikaM ca dharmaparAyaNajanAyogyaM tad yat 'na Acaranti' na kurvanti ? api tu sarvamapi samAcaranti, nakAro bhinnakrame yojanIyaH, 'ciraM' bahukAlaM nirantaramityarthaH ||7||te cAnucitAcaraNazIlA sAdhvAdayaH, svayam' AtmanA tAvat 'naSTAH' kumAhakuvikalpaiH sarvathA sadAcArAd bhraSTAH tAdRzAzca santo'nyeSAM mugdhavuddhInAM 'nAzanakRte' nAzanAya sadAcAra_zanArtha,8 kimityAha 'asaGgakuhetuyuktIrvadanti', tatra saGgaH svasAdhyena sambandho, na vidyate saGgo yeSAM hetUnAM cAkSuSatvAdInAmiva zabdAnityatve sAdhye te'saGgAH, kuhetavo'siddhatvAdidoSaduSTAni sAdhanAni, kuzabdasya yuktibhirapi sambandhAt kuyukayA, svasA 185 SUSASX4 ESSERE Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samA // 13 // vAsAdhikAH kutsitopapattayaH tA 'bahudhA bahubhiH prakAraiH vadanti chabate, tyAhi-jinazAsane smadhUnA kAryAdInAmapi / dama, kacit bandanamabhyadhAyi, AdhAkarmAderapi kacid grahaNa-mabhyanujJAtam, ekAkino'pi sAdhoH kapida vihAra - kulakam / tasmAt-"na vi kiMci aNulAyaM paDisiddhU vA vivivaridahita) mehamAna viNA rAmadAsa ityAriyukteH sarvadhA'pi ayurUpratiSedhena yukta evaM pravartitavyam ityevaMrUpo vividharmamArgaH kkAyakAnaMdabhatAMbaca sAmpataM na santyeva susAdhusuzrAvakAH taducitAnuSThAnasya anirvAhAd, ityAdivacanaiH anyAnapi nAzayanti, uccAyuka, yo utsApavAdAbhyAM jinamate sarvamanuSThAnaM sthitaM, tatazca yadi apavAdena kadAcid pArthasthAdivandanapra''ghAkarmAdika tam, etAvatA kimAyAtaM na vi kiMci aNunnAyamityAdi avyavasthAyAH iti kuyudhireSA, tathA'yuktapraviSerA kamatirUpo vidhidharmamAgoM'pi stokaH svokaH kacidavazyamabhyupetanyo'nyathA duHprasabhAntacaraNoktaH migyAtvaprasAda tathA cana santyeva saMprati susAdhana ityAdyanumAnaM "brAjhamena surA peyA dravadravyatvAt dhauravat" ityanumAnavadAgamanAvi-8 samidamanumAnam , evaM ca kuitutA, tathA taduSitAnuSThAnasyAnivAhAditi, svasAdhyAsambado hetuH asana, ktAcI susAyabhAvaH sAmyaH tatra ghana vartate hetuH, anuSThAnAnikAho jhanuSThAne vattate, na tu sAdhuSu iti, vaza pavalA prAcAra kArakha kAdicad vyadhikaraNo heturayamasaGgaH, ayamapi asidhetvAbhAsabheda eva, pakSesaMkratvAda, evaM masa hetuyuktIrvadatIti siddham , etadeva nakulidibhASitameva tatsvamiva padhAvasthitavastukharUpamica sameta linidrshitm| adhunA sAdhvAdhabhAvam ityameva 'ThAnti' gRhanti prativanti, na kevalaM gRhantveva mapi tu 'lAbandi pariharanti, taducyA 186 NEE ETENE Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhramitAH santo 'mArga' zuddhavidhidharmapathamiti, athavA mArgam anekAntavAdalakSaNaM tatsaiva prAmANikatvAt tadviparItaikAntavAdasAdhane hi ye hetavaH te sarve'pi asiddhatvAdidoSadRSTA eva tathA cocyate- "prasiddhaH siddhasenasya viruddho malavAdinaH / ubhayaM samantabhadrasya heturekAntasAdhane // 1 // iti, taM mAgaM tAvikamokSayaM tyajantIti, ke ityAha-'janA' mugdha4 lokAH 'svamatyA' AtmIyabuddhyaiva kIdRzAH santa ityAha- bhAvi bhaviSyat saMpatsyamAnaM bhadraM sugatilAbhAdilakSaNaM kalyANaM yeSAM te tathA, na tAdRzA api tu abhAvibhadrAH, tat kiM sarve'pyetra ? netyAha-pAyoM bAhulyena, mugdhA hi nirvicArakAH kecid anye tu pragalbha nimAni gRhNanveti vRttArthaH // 8 // ukta liGgiveSTitam atha kutIrthikaceSTitamAha w micchantachanna paDikappiyaju nihINa-nANAkusatthamayamUDhakutitthiyANaM / duvAsaNAvinaDiyA paDiyA bale hI, jIvA kayAi na bhavaMti bhavaMtagAmI // 9 // vyAkhyA-kutIrdhakAnAM vaze patitA jIvA bhavAntagAmino na bhavantIti yogaH kIdRzAnAmityAha - 'mithyAtvacchazvAni' viparyyastajJAnAntaritAni tannarbhANIti yAvat 'itteti pAThapakSe tu mithyAtvameva sajjJAnAlokAcchAdakattvAt chatramAtapatraM 'yeSu tathA 'pratikalpitAni' pramANamantareNa svayamutprekSitAni tadarthAnAmutprekSitatvAditi bhAvaH, tayA 'yuktihInAni' upapattivikalAni, atrApi tadarthAnAM tathAtvAditi bhAvaH, tato miyyAtvacchannAni ca tAni pratikalpitAni yuktihInAni ceti 187 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 94 // karmadhArayaH, tAni ca tAni 'nAnAkuzAstrANi' cAnekasiddhAntAH taiH mado'haMkAraH tena 'mUDhA' vicittatAM prApitAH, athavA tAdRzAni zAstrANi yeSAM tAni matAni darzanAni tairmUDhA iti pUrvavat, te ca te 'kutIrthikAzca' zAkya - sAMkhya- naiyAyikavaizeSika-mImAMsakAdayo'nya darzaninaH teSAM / kimityAha - 'duvAsanAvinaditA' nirantaraM tacchAkhazravaNAnucintanakusaMskAreNa vigopitAH tathAhi - zAkyAH tAvat sarva kSaNikamevAhuH, sAMkhyAstu guNatrayAtmaka prakRtivikArabhUtaM paraspareNArmitraM sarvamudAsIna puruSakalpitaM ca jagaditi, naiyAyikavaizeSikau tu guNaguNinoH atyantabhedameva, mImAMsakAstu tayorbhedAbhedaM sarvajJAbhAvaM ceti, sarvatra cAtra midhyAtvagarbhatvamekAntavAditvenaiva, kSaNikatvasya prakRtyAdInAM ca svotprekSitatvameva, sarvathA taMtra pramANAbhAvAd, yathA caitadevaM tathA saMmatyAdeH granthAd boddhavyaM, guNaguNinoH atyantabhedastu pratyakSavirodhAt nirasanIyaH, kiM ca atyantabhede naiyAyikAdyabhimate sAMkhyAbhimate'tyantabhede cAnumAnAGgavyApterevAgrahaH, tathA coktam anekAntajayepatAkAyAm - "nAnyo'nyavyAptirekAntabhede'bhede ca yujyate / atiprasaGgAcaikyAca zabdArthAnupapatitaH // 1 // anyo'nyamiti yadbhedaM vyAptizcAha viparyyayam / bhedAbhede dvayostasmAdanyonyavyAptisaMbhavaH // 2 // " iti, sarvajJAbhAve tu zivasvargamArgAdI | sarvatrAndhatvamApadyeta, tasmAdevaM svotprekSitatvaM yutihInatvaM ca tacchAstrArthAnAmityevaMvidheSu api teSu jIvAnAM durgAsanA niraM| kuzAH karmavazagAnAM saMpadyante, tena tadvAsanAvinaTitA ityuktaM, na kevalaM vinaTitAH 'patitA' avasthitAzca, ketyAha-daze AyattatAya, sAmarthyAdeva tepAM kutIrthikAnAmeva, 'hIti' khede, 'jIvAH' prANinaH kadAcit kApi kAle, 'na bhavanti' na saMpadyante kIdRzAH ? 'bhavAntagAminaH' saMsAraparyantamApakA iti vRttArthaH // 9 // 188 mt `m@ kulakam / 10 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadevam ubhayeSAmapi liGginAM kutIthikAnAM ca varjanena dharmapravRtyupadezamAhatA bhUrikumAha-kutisthi-kudesaNAu, succA vi niccamacalA jinndhmmmgge| bho ? laggahunjhiyakudhIbhayasaMkalajjA, evaM ca hohiha sudhammahigAriNu tti // 10 // vyAkhyA-yato liGginaH kutIthikAca saMsargeNApi mahAnaryakAriNaH, 'tA' iti tatastasmAd 'bhUrayaH'prabhUtAH 'kuMgrahA' abhinivezA yeSAM te bhUrikugrahA liGgiprabhRtayaH, tathA 'kutIthikA' bauddhAdayaH tato bhUrikumahAzca kutIthikAzceti dvandaH, tatastepAm ubhayepAmapi, athavA bhUrikugrahAzca te kutInizceti tepA 'kudezanA' asatpravRttihetavaH saMprati sarvathA vidhidharmAbhAvazrAddhAdividhAnaprabhRtaya upadezAH, tAH 'zrutvApi' AkApi, apizabdastacchuterasatpravRttisAmarthyamupadarzayati, evamapi bhoH zrAddhA! yUyaM 'lagata' sAdaramanuSaktA bhavata, ketyAha-jinadharmamArgaH' tIrghakRtpraNItasuzrAvakasamAcArastana, kIdRzA lagata? ityAha-nizcalA(acalA) dharmApratipAtimAnasAna tu kuliGgikutIthikAdi durdezanAzrutisandigdhacittAH, 'nityaM sarvadA, punaH kIdRzA ? 'ujjhitakudhIbhayAkAlajjA' tatra kudhIliMjhiprabhRtidurdezanAjanitA kutsitabuddhiH, bhayazaMkAlajjAstu pUrvavyAkhyAtAH tatta ujjhitAH tyaktAH kudhIbhayazaMkAlajjA yaiste tathA. hasvatvaM prAkRtatvAt / 'evamiti evamevetyarthaH, 'bhaviSyatha' saMpatsyadhve yUyaM, kvacidevaM 'hIti' pAThastatra hizabdo'vadhAraNe draSTavyaH, kIdRzAH? 'sudharmAdhikAriNaH', saMprati tAvat zobhanadvAdazavatAdirUpasuzrAvakadharmayogyAH krameNa ca susaMyatadharmayogyA api, itizabdaH parisamAptau, tadevaM kudezanayA yepAM mano na vAsyate ta eva suzrAvakA iti| dazasvapi eSu vRtteSu vasantatilakA cchanda iti vRsaarthH||10|| 189 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dAdarA kulakam / // 95 // tadevamanekadhA sadupadezadAne'pi granthakAraH svamano'bhirucitatItyA zrAvakANAM pravRttimanupalabhyamAno'stutaprazaMsAlaMkAreNa sabivAdam AtmacaritAnuvAdena AvakAn sambodhayannAha- bhUyobhiH sukRtaiH kathaMcana janaiH kalpadurAsAdyate, saMprApto'bhimataM prayacchati sakaH saMkalpamAtrAdapi / so'pyasmAbhiralAbhyabhAji ca ciraM dadhye vidhAyAJjaliM dhore vyaktamayuktamityapi vRthA'bhUdityacintyo vidhiH // 11 // vyAkhyA- 'bhUyobhiH prabhUtai' 'sukRtaiH' puNyaiH 'kathaMcana' mahAkRcchreNa, 'janaiH' lokaiH 'kalpaduH' kalpitArthapradaH taruvizeSa kA sAcate' prApyate, tataH kimityAha-'saMprApto' labdhaH san 'abhimatam' abhISTaM manovAMchitaM vastu 'prachati dadAti, arthAt semya eva- amebhyaH, yaH prAptaH kalpadruH sa eva 'sakaH' svArthikakapratyayAntaH, kasmAdityAha - 'saMkalAmAvAdapi', saMkalpanaM saM zvetasA abhisandhAnaM sa eva saMkalpamAtraM tasmAt, ayamarthaH- na tadgrahaNAya pravRttyAdikaM karoti, kevalaM saMkalpayatyeva, ya parvavidho mahAprabhASaH kalpataruH, so'pi AstAM taditara ityaperarthaH asmAbhiH alpapuNyaiH ityAtmanirdeze, 'alAbhi' labdhaH, puNyoM dayAt, na kevalaM labdho'bhAji ca, bhajabhin seSAyAmiti pAThAt sevitazca satatasamAsannAvasthAnapuSpavalidhUpapra 190 daza kulakam 10 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArAdhilaca, na kevalamabhAji dadhye ca, "smRdhyai cintAyAmiti" vacanAt ,dhyAtazca, paramAtmani eya samyagArAdhanAya nirahantaramanucintitaH, kiM kRtvA ? vidhAya viracaya 'aJjaliM' kara kumAlayojanarUpam , epo'pyArAdhanaprakAravizeSa eva, tataH kutra kiM saMvRttamityAha-'ghore' atyantaraudre arthAt saMsAre, ityapi evamapyArAdhanaM 'vRthA nirarthakamabhUt sampannam , etacca vyakta / spaSTam 'ayuktam' asaMgatameva, na hi kalpitArthaprada evaM samArAdhitazca kadAcit kalpitArthadAnadaridraH saMbhAvyate, nanu kathaM tarhi sAetadevaM sampannamityAha-ityuktena nyAyena 'acintyo'cintanIyapravRttiprakAro'yaM vidhiH daivaM purAkRtakarmalakSaNamiti viSA-16 davacanaM granthakarttaH, aprastutaprazaMsA ceyaM kalpataruvaktavyatArUpA, tenAyamarthaH-asmAbhistAvad janmAntarIyAtyutkaTasukRtapaTalavazAsAditasakalaguNasadgurusaMpAdinA prAptaH prabhUtabhavyasaMbhAvyamAnAnugrahadakSaH sadvacanapATavakalpavRkSaH, sa cAnudhyAto | nirantaraM bhavyajanapratibodhakAmyayA sevitazca anekadhA sadupadezavyApAraNena aJjali vidhAnasthAnIyaM ceha komalAmantra NAdikaM draSTavyam , evamatiprayatnena sevito'pi svavacanapATavakalpavRkSaH zrAddhAnAmuttarottaraguNaprakarSeNa sarvaviratipratipatti 4 cAvad yadA na phalitaH tadA nUnam asmAkamevAyaM vidhiH pratikUla iti, paraM yuSmAbhirvizeSato dharmakarmasu samudyamo vidheya? eva, yato vidheracintanIyatvenedaM sUcyate-yathA kvacit tasya pratikUlapravRttiH tathA kacidanukUlatvenApi, ityupadeza iti shaarduulvikriidditvRttaarthH|| 11 // iti zrIyugapravarAgamazrImajinapatisUriziSyalezaviracitAyAM dvAdazakulakavRttau dazamakulakavivaraNaM smaaptmiti||10|| HERS REAMSAXRA 191 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza* kulakam / // 96 // atha ekAdazaM kulakam / dazame hi AntaravairikAmA didamanopadezo'bhihita ihApi ekAdaze prAyaH krodhAdyantaraGgavairiparihAra evopadizyate, ityevaM mamnasya asyAdau sAdilAbhakrameNa manajatvAdisAmagrIlAbhe sati dharmopadezaM vRttadvayenAha iha hi khalu duraMte cAuraMte bhavammi, paribhramaNamaNaMtANaMtakAlaM karitA / kaha kahatitaM tatthavI mANusataM, bahusukayavaseNaM pANiNo pAuNaMti // 1 // tamavi sukulajAI rUpanI royadIhA - upamaiguNavaMta sahA pattaputraM / cirasucariyabhAvA bhAvibhANamaMte, havai tadiha la sabahA ujjameha // 2 // vyAkhyA-'iha' hi asminnevopalabhyamAna svarUpe bhave saMsAre, kIdRze ?' durante' nirantaramanantaduHkhavyAsatvAd duSTAvasAne, punaH kIdRze ! ' catvAraH' catuHsaMkhyA 'antAH' paryantA narakAdibhavalakSaNAH paribhramaNena vyApyA yatra sa 'caturantaH, athavA caturbhirdAnazIlatapobhAvanArUpaiH prakAraiH anto vinAzo yasya sa caturantaH, caturanta eva cAturanto dIrghatvaM prAkRtatvAt, 'khalu' nizcayena 'paribhramaNaM' paryaTanaM kRtvA vidhAya, kiyantaM kAlamityAha - 'antatAnantakAlaM' pUrvopa darzitAsAMvyavahAri 192 124 ekAdarza kulakam / 11 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " FE. kajIvAvasthAnaprastAvapratipAditasvarUpa, tataH kimityAha-kathaM kathamapi' mahAkRcchreNa 'trasatvaM' dvIndriyAditvaM prAmavantIti yogH| anusvAralopaH prAkRtatvAt , tatrApi basatve'pi paJcendriyarUpe'pi 'mAnuSatvaM' manujajanma, 'bahusukRtavazena' prabhUtapuNyodayena, 'prANinaH sattvAH 'prApnuvanti' labhante / 1 // tadapi' mAnuSatva bhAvibhadrA bhaviSyatkalyANAnAmeva ante' pUrvoktatrasAdilAbhaparyante bhavati' saMpadyate, kIdRzAmityAha-sukulajAtI ca rUpaM ca bhAvapradhAnatvAt nirdezasya mIrogatAca dIrghAyuzca matizca saddharmavidhAnabuddhizca, tA evaM guNA asAdhAraNadharmarUpAH te vidyante yatra tat , punaH kIdRzaM ? 'sarvathA' sarvaiH prakArairaprAptapUrva na kadAcidevaMvidhaguNavammanujatvaM pUrvamalAbhi, ayamabhiprAyo-manujatvameva tAvaccolakAdidRSTA-13 ntaiH-durApaM, sukulAdisahitaM tu na kadAcidapi ityataH sarvathA'prAptapUrvamityukaM, yadyevam idAnI kutaHprAptamityAha-'ci| rasucaritabhAvAd' bahukAlAcINasadanuSThAnasabhASAt , nahi stokasucaritAdevaMvidhasAmagrIlAbho, yata etadevaM sat tasmAt / iha jagati 'lamce' prApte, manujasve sukulAdiyukte atyanta duHprApe sarvathA sarvaiH prakAraiH, pAThAntare tu 'sarvadA' vA supAtradAnatapobhAvanAdimi-rudyacchata dharme sodhamA mavata bhoH zrAddhAH, nahi patadukhamamantareNa apara etasyA sAmanyAH phalazitoSa iti vRttadvayArthaH // 2 // dharmoghamakSa pariharaNIyaparihAreNa viziSToM bhavatIti pariharaNIyavizeSapramAdAdiparihAramevAha--... ...... TET pariharaha pamAyaM dinadIhAvasAyaM, muyaha lagaimUlaM dhmmsNdehjaalN| 193 4. . B mA017 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdarza dvAdazakulakam / 11 // 97 // cayaha kugurusaMgaM sabakallANabhaMga, suNaha jiNavattaM suddhasiddhaMtatattaM // 3 // vyAkhyA-'pariharata 'parityajata, 'pramAda' viSayakapAyAdyAsaktirUpaM, kIdRzaM? 'dattadIrghAvasAyam', atikaTukavipAkatayA | janmAntare vitIrNaprabhUtasthitikacittasaMtApaM, tathA 'muJcata' pariharata, kimityAha-'dharme' mukRtAjanAnuSThAne 'saMdehAH' kimayamakalaGkAhiMsAdirUpo dharma uta yAgAdividhAnasAdhya ityAdayaH saMzayAH, teSAM 'jAlaM' vRnda, kIdRzaM ? 'kugatayoM' narakatiyakumanuSyatvAdayaH tAsAM mUlamAdikAraNaM, saMdehebhyo mithyAtvaM tataH kugataya iti bhAvaH, tathA 'tyajata' pariharata 'kugurusaI' kriyAjJAna vikala kutsitAcA-disaMparka, kIdRzaM? 'marvakalyANAnAM' samastahikAmuSmikalakSmIputrAdisvargAdimaGgalAnAM |bhara dhvaMsaM, nirupahatabhaGgahetutvAt , heyamamidhAya upAdeyamAha-'zRNuta' AkarNayata 'jinavaroktaM' tIrthakRdupadiSTaM, 'zuddhasiddhAntatanvaM trikoTIdopavarjitAgamarahasyaM, tadAkarNanasyaiva uttarottarazubhanivandhanatvAditi vRttaarthH||3|| atha kapAya catuSTayaparihArAdikamAhamuyaha nihayasohaM sabahA kohalohaM, nihaNaha mayamAyaM dinnasaMsArapAyaM / saraha sarahasaM bho ! sabasattesu mittiM, kuNaha jiNagurUNaM pAyapyApasattiM // 4 // vyAkhyA-'muJcata' tyajata 'sarvathA' karaNakAraNAdibhiH sarveH prakAraH, krodhazca lobhazceti samAhAradvandvasat, kIdRzaM? 'nihatazobhaM' vidhvastaziSTatAcchAya, tathA 'nihata' niSkapata 'madamAyam ahaMkAraparavacane, kIdRzaM? 'dattasaMsArapAta' vitI 194 AN . Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parNabhavArNavamanjanaM / heyamabhidhAya upAdeyamAha-'sarata' anugacchata bhoH zrAddhAH ? 'sarabharsa' sotkaNThaM, haMbho iti tu pAThe, sarata sarateti dviruccAraNamatyAdarakhyApanArtha, haMbho! iti tu saMbodhane, kimityAha-'sarvasattveSu' samastaprANiSu 'maitrI' sauhArda, 4Ana kApi cairAnubandhamityarthaH, tathA 'kuruta' vidhatta kimityAha-pAdapUjAprasaktiM' caraNArAdhanAnubandha, keSAmityAha 'jinaguhai rUpAM' tIrthakadAcAryANAM, tatpUjAyA eva sakalakalyANanivandhanatvAditi vRttArthaH // 4 // maitrImabhidhAya guNavatpramodakaruNe pAha--- payaDaha vahudukkhattesu sattesu dUraM, paramakaruNabhAvaM davao bhAvao ya / bhayaha guNisu rAga sabakallANavallI-pasarasarasanIrAsAramaccaMtasAraM // 5 // vyAkhyA-'prakaTayata' vidhAnena prakAzayata 'bahuduHkhArteSu prabhUtabAdhApIDiteSu prANiviti gamyate, 'dUram' atizayena, kimityAha-'paramakaruNabhAvaM' prakRSTadayAsadbhAvaM, kathamityAha-'dravyato' bAhyavRttyA, yathA kvacit prANini prANaghanAdyapahAre vidhIyamAne sarvathA tadbhayanivAraNaM, 'bhAvatazca' antarvRttyA, yathA kathamete prANinaH sarvathA duHkhAd mayA mocanIyA ityadhyavasAyaH tathA cocyate,-"sammadichI jIvo aNukaMpaparo sayA vi jIvANaM bhAviduhavippaoge tANa gaNito viciMteitti" // 1 // tadevamubhayathA'pi karuNAM kuruteti, tathA 'bhajata' Azrayata kimityAha-'guNiSu' jJAnAdimatsu AcAryAdiSu rAga' 1 mUlagAthAryA 'sattesu-satveSu iti satyapi "prANiSviti gamyate" iti TIkApATagrintyaH / 195 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNaprativandham , anumodanamityarthaH, kIdRzaM sarvakalyANAnyeva varddhanasAdhA vallI tasyAH samastaihikAdizreyolatAyAH 'masara' pravardhanaM tatra 'sarasanIrAsAram atyantamadhurajalavegavadvarSa, punaH kIdRzam ? 'atyantam atizata zeSaguNApeSAyA 'sAra' pradhAna, nahi yadhA ekaguNavadanurAgeNApi samastaguNavadgataguNAnurAgaH kRto bhavati, tathAnyena kenApi nimavAramA SH ekA kulakam / 'sAra' pradhAna, nahi yazAta vRttAH // 5 // atha nirgaNajanopekSAmabhiSitsuH tatsaMsargajanyAnarthamArthasya gaINIyatAmA -- garihaha kayaNegANatyasasthaM samatthA-suhasayajaNacArI rAyamagaM va duggN| jaNiyavisayagiddhiM pAvamettehi saddhiM, jai mahaha maharti savasaMpattisiddhiM // 6 // vyAkhyA-bhoH zrAddhAH 1 gahata' gurusamakSamAlocanAdAnAdinA nindata, kamityAha-'aneke' prabhUtA anarthAH' cauryapAradArika svadohAvAdayo'sadAcArAH, tataH kRtAzca te'narthAzca (te'nekAnarthAzca) teSAM 'sArtha samUhastaM, kIdRzaM duHkhenagamyate ziSTairiti na dugo, punaH kohI viSayA' indriyAryA dhanaramaNIprabhRtayasteSu'mRddhiA'-gArzva lAmpaTya, tato janitotpAditA viSayaDiyana sasthA bama, patairhi pAyo viSayAsakti-rjanyate eva, atropamAnamAha-rAjamAgamiva' nagarAntarvatimahApathamiSa, ka-vikA ityAhAni' saMpUrNani yAni 'azubhAni' akalyANAni, asukhAni ca azAtAni teSAM zatAni mAninIyakA 136 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAnyeva satatAtmamahArAjAzritatvAd 'janA' lokAH teSAM 'cArI' saMcAraH tatra, luptasaptamyekavacanaM cedaM padaM draSTavyaM yathA rAjapathe sarve'pi janAH saMcaranti tathAtrAnarthasArthe sarvANi azubhAni asukhAni ca saMcarantItyarthaH / kiM kevalamezana sArtha ? netyAhasAddhaM samaM keH 'pApamitraiH' pApopadezaka durAcAraiH, tAnapi garhatetyarthaH, ayamabhiprAyo-nAnarthopadezakAnAmagarhaNIyatye'narthasArthasya garhaNIyateti bhAvaH / pApamitrANAM garhaNIyatvopadarzanenopekSA pApakAriSviti samarthitaM bhavati, tadetadacarthagarhaNAdikaM kuruta, yadi kimityAha yadi ved bhoH zrAddhA ! mahatA''kAMkSata, "prAkRte hi kAMkSatermahAdezaH ", kIdRzI ? 'mahatI' bRhattarAM 'sarvasaMpatInAM' samastaihikAmuSmikasamuddhInAM 'siddhi' niyati yadi tadarthAdirtRNAM kuruteti vRttArthaH // 6 // atha saMkSipya karttavya sarvasvaM vRttadvayenopadizannAha - kimiha subahavAyAvitthareNaM bhavAu, jai kahamavi cittaM tumha dUre virasaM / jaya kumukaMtiM vitdharattiM ca kitti, abhilasaha buhANaccheracaM saMjaNittiM // 7 // tA dUraM mukkasaMkA viraikayamaNA cattamitthattadosA, sAhUNaM pAyasevA jiNamayasavaNaciMtaNakhi (kkhi) tacittA / 2 [samakhAmagAvAno gharI mata iti manasA rAjamArgasya vizeSaNaM kiM pratibhAti, sambantapAThastu vinyAH / 197 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakam / // 99 // kAlaM boleha nicaM puNaravi dulahA dhammasAmaggi esA, bhujo pAvija jIvA kahamatri na imaM najae jeNa sammaM // 8 // vyAkhyA- 'iha' upadeza prastAve suSThu atizayena 'bahuH' prabhUto 'bAvistAro' vacanADambaraH tena kRtena kiM prayojana ni kici dityarthaH / kevalaM 'bhavAt' saMsArAt yadi cet 'kathamapi' kRcchreNa karmalAghavavazAt, 'cittaM' mano 'yuSmAkaM' bhavato, 'dUrame ati zayena tattvato 'viraktaM' dhiganantaduHkhanidhAna - metaM saMsAraM kathametadvicchedo bhaviSyatIti tatparityAgAmimukha saMpadmamityaka kAraNaM vakSyamANadharmAnuSThAnaparAyaNa kAlavyatikramaNe / tathA 'yadi ca' iti cakAraH kAraNAntarasamuJcayArthaH, kIrtimabhilaSateti sambandhaH kIdRzI? 'kumudakAntim' atinirmalatvena kairavacchAyAM 'vistarantI' jagati prathamAnAM vA'abhilaSata vAJchata yadyapi dhArmikANAM dharme pravarttamAnAnAM kIrttyabhilASo nAsti, tathApi teSAM tasyA avazyaMbhAvitvA-dabhilASopacAraH punaH kI 'budhAnAM' vicakSaNAnAm 'Azcarya' camatkAraM janayatImutpAdayantIM bhavati hi avadAtakarmaNaH sakAzAdadbhutA khyAtiriti yadyetad dvitIyamabhilaSataH // 7 // 'tA' iti tadA evaM kAlaM vyatikramayateti yogaH kIdRzAH santo ? 'dUram' atizayenonmuktI balyena tyaktA 'zaMkA' saMzayo bhinnadharmajanakAdibhayaM vA yaiH te tathA, nahi sazaMkaM kriyamANamanuSThAnaM vivakSitaphaladAyi bhavati, 'viratau' sarvasAvadyayoganivRttau 'kRtaM' nyastaM manazcisaM yaiH te tathA, evaMvidhA eva suzrAvakA bhavanti, tathA cocyateso vAsaro ti gIyatyagurusamIvammiM / savabiraI pavajjiya viharisvAmI ahaM jammi // 1 // " tathA "tyaktaH' riNAnumatibhiH 198 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parihRto 'midhyAtvadoSo' viparyyayaH taddbodha (vipastabodha) kRtazrAddhAdikriyAvidhAnalakSaNaM dUSaNaM yaiste tathA, nahi mithyAtva - | lezenApi spRSTamanuSThAnaM saphalaM bhavatIti vizeSaNatrayopAdAnam, evaMvidhAzca santa evaM kAlaM vyatikramayateti sambandhaH kIdRzAzca santaH ? ityAha-'sAdhUnAM' suvihitAnAM' pAdasevA' nirantaraM taccaraNaparyupAsanam, etasyA eva samastottarakriyA kalApanibandhanatvAt, padAntarApekSatve'pi kvacit samAsaH, iti mAdhUnAmiti bhinnapadatve'pi na doSaH, tathA 'jinamatasya' tIrthakarAgamasya 'zravaNam' AkarNanaM, 'cintana' zrutasya mato'dhigatau punaH punaranuprekSaNaM, pAdasevA ca jinamatazravaNAnucintanaM ceti samAsaH, cakAradvirbhAvaH prAkRtatvAt teSu 'AkSiptam' AsaktaM cittaM yeSAM te tathA, kacit zravaNe cintane ceti vyastapada eva pAThaH, atra pAdaseveti padaM luptasaptamyekavacanaM draSTavyam iha ca jinamatazravaNAnucintanAbhyAM tatpUrvikA samyakriyApi upalakSa( kSya) te, tataH sAdaraM saMpUrNa suzrAcakAnuSThAnAnuSThAtAraH santaH, svakIyaM 'kAla' jIvana samayamevaM vyatikramayata ativAhayata, 'nityaM' sarvadA natu kadAci deva, evaM hi bhavatAM sAmagrIlAbhasAphalyaM syAditi bhAvaH kimityevamAdaranairantaryAbhyAmanuSThAne pravartyata ityAha- 'punarapi' etajjanmAnantaraM bhUyo'pi 'durlabhA' duHprApA 'dharmasAmagrI' vizuddhaparipUrNasadanuSThAna kAraNasAmayyabhAvaH eveti, mAnuSyAdidharmazravaNazraddhAnaparyantA, ayamabhiprAyo- yadi hi saMprati eSA labdhA sadanuSThAnena saphalIkriyate, tadA na bhUyo'pi asyA lAbhaH saMbhAvyate, tathA coktamupadezamAlAyAm - "laddhilliyaM ca vohiM akareMto aNAgayaM ca patyeto / aniMdAI bohiM lajjhisi kayareNa mulleNaM // 1 // " anyatrApi uktam- "dharmasAdhanavidheH samagratA hAritA kva nu punarmiliSyati / kiM milanti puruSaprayatnataH sUkSmareNukaNikA roddhatAH // 2 // " iti nanu yathA ekadA prAptA tathA kAkatAlIya nyAyenApi kadAcit prApsyata ityAha- 'bhUyaH' punarapi vaMzanAna 199 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA aka hATaka varaM 'aSayaHTogna , trIvAH prANinaH kathamapi nApi prakAra kAkatAlIyAdinApi, nedaM sAmagrImAnasaMkhaupayata kamavyavaghyana, vana vana manyaga yathAsthitana, kAkAdhigolakanvAyana kadamapati paddamihApi saMbocyApAra vIndribadraTandAmAvana ne nizcIyana, yaduna avaJca labhyana patra, unmAcA mAmA saphalatA pApaNIya svamiti, cakalaka manamu vRnaSu mAlanIcchandA amaca sagdhAni vRtnaaryH| // iTi zrIyukgrAmamazrAmadhinanimiyAvacinAvAdagrakRlakavRttA egralayavivaraNaM samAmi 12 * -r * * atha dvAdazaM kuTakam / | pavAdana hi kulakaTapadezamakha-madhyabAvi.dADhanu pabannopadezaka, natra pathyaMnnopadeza iti zabdAH ucyate 8-mayAM hemvApadevAnAM payyale mAnavAna pathyannopadezAnanammAhupadadyA-danyo lekhopadeno dana iti, athavA ekAdayatu] kalaMkana guruzuzrUSAdavapUnAdyupadaMzAH pratipAditAHtapa mAMganiyamUtamAJcAmAnopadeyavRttyAdidarzanena zrAdvAnAM mamvam nanivaMdantIti sambaspapariyAnaM tadanaM ca sarvatra tAtpayyamupadezAnAM pazyantAM tena nirvAhAditi vA payyantopadenA nityAnapAdakaM lakamapi payyantopadezakaTakamiti, atrApi prathama tAvatmAmAnyonyA teSAmeva svarUpaM gAvAdvavenAkAyassa baikilavarNaNa asaMsapurisaviraheNa / pAyamajuggavaNeNaM gurukammareNa ya jIrANa 1 // ..... Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kira muNiyajiNamayA vi hu aMgIkayasarisadhammamaggA vi| pAyamaisaMkiliTTA dhammarathI vitya dIsaMti 2* vyAkhyA-dhArthino'pi evaM prAyo'pazyante iti sambandhaH, kena hetunA? ityatra hetucatuSTayamAha-'kAlasya'duHpamAsamayalakSaNasya 'atikliSTatvena' atyantaklezotpattinimittatvena, anyathA hi kAlasyAjIvatvena klezasya mAnasikadoSavizeSatvena tatrAsaMbhavAt kliSTatvAnupapatteH, tatotrIhIna varSati pajanya itivat nimittatvena kliSTatvopacAraH, tathA ca kliekAlasambandhAt sugandhikumamasaMpakAt tilasaugandhyavat dhArmikajanAnAmapi kliSTatvaM, tathA 'atizeSA' atizayA avadhimanaHparyAyakevalajJAnalakSaNAH tadyogAt puruSA api atizeSAH, tatazcAtidoSAzca puruSAMcAvadhijJAniprabhRtayaH tapa virahoDabhAvaH tena, yadi hi kApi atizayinaH syuH tadA dhArmikAn saMbodhya teSAM kliSTatvamapasArayerannapi, tathA'yogyatvAt tathAvidhabhavyatvaparipAkAbhAvena kliSTasAdhyadharmAnucittatvA-bIvAnAmiti sambandhaH, tat kiM sarveSAmapi ? netyAha-'prAyo' bAhulyena, yataH sAMpratamapi / kecidakliSTacittA dRzyante eva, tathA 'gurUNi' bahukAlavedhasthitikAni 'karmANi' jJAnAvaraNAdIni yeSAM te tayA, teSAM bhAvastatvaM tena, caH samuccaye, nahi laghukarmaNAmevamatyantakiSTatvasaMbhavaH, jIvAnAM sAmAnyena prAyaH samastaprANinAmiti // 1 // etasmAcca hetucatuSTayAt kIdRzAH santaH te viSTA bhavanti ? ityAi-kiretyAdi, 'kileti' alIke 'jJAtajinamatA' api vi-15 ditaHkRcchAsanA api, apivismaye, nahi samyavidivasiddhAntatattvAnA-mevaM klezasaMbhaSa iti, kiti alIka ityukaM, pAhuH pAdapUraNe, tathA 'aGgIkRtaH' abhyupagato'sadRzaHzeSavAkyAdimArgebhyo'tizuddhatayA vilakSaNo 'dharmamAryaH suvihitaH 2.04 - Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 101 // yatitvalakSaNo yaiste tathA, apiratrApi vismaye eva, nahi evaMvidhAnAmatyantasaMklezaH saMbhAvyata iti, ka evaMvidhAH ? ityAha'dharmArthino'pi gRhavAsaparityAgena sAdhudharmAnupAlanAkAMkSiNo'pi, AstAM taditare, paramIdRzA apyatizayena vADhaM 'saMGkiSTAH ' paraguNa vyAghAtAdyanucintakA, atra jagati pravacane vA dRzyante'valokyante, prAyo bAhulyena na tu sarve'pi tathA sati duHpra sabhAntacaraNavacanavyAghAtApatteH iti gAthAdvayArthaH // 2 // tamAha te kiMci kahiMci kasAyavisalavaM dhariya niyamaNe gUDhaM / darisaMti tatriyAre appariNayasamayaamayarasA 3 vyAkhyA- 'te' pUrvopadarzitA atisaMkkiSTacittAH sAdhavaH, kaSAyaviSalayavikArAn (la) darzayantIti sambandhaH, kiM kRtvA 1 ghRtvA'vasthApya, kimityAha- 'kaSAyAH ' krodhAdayaH ta eva mAraNanivandhatatvAd 'viSa' garalaM, tasya 'lava' lezaM, ketyAha- 'nijamanasi' AtmIyacitte, kathaM dhRtvA ? 'gUDha' mugdhajanAlakSyatvAd guptaM, kiMrUpaM tadityAha, 'kiMciditi' napuMsakatvaM prAkRtatvAt tena kamapi krodhAdiSvanyatamaM, tathA kathamapi kenApi prakAreNa, kacit suvihitAnAmapi pUjA darzanakhyAtizravaNAdinetyarthaH / cittaghRtakapAyaviSAH kiM kurvantItyAha- ' darzayanti' bAhirapi prakAzayanti, kimi (kAni) tyAha- (tasya) kaSAyaviSalavasya 'vikArAH' tadutthaduSTavacanaparibhava kalahAdayaH tAn kIdRzAH santaH ? ityAha- 'samayaH ' kaSAyakaTuvipAkadarzakaH siddhAntaH, sa evAja rAmaratvahetutvAt amRtarasaH pIyUSaniryAsastato'pariNato'GgAGgibhAvenAjIrNaH samayAmRtaraso yeSAM te tathA, 202 dvAda kulaka 12 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dviArA prAkRtatvAt , ayabhAbhAyo-yathA kecid bhanitAlakSyaviSA asaMpannatatpratikAraitvamRtAsvAdanAH tatikArAn mUcchAMdIn pahirupadarzayanti. taza ete'pIti gAthAryaH // 3 // ____SAyacatuSTayasyApi pratyekaM vikArAnupadidazayiSuH prathamaM tAvanmAnavikAraM gAyAdvayenAhake apuTThA puThThA purao tavihajaNassa payaDaMti / annapasaMgaNaM ciya paraparibhavamattaukarisaM // 4 // 6.gurumavi guNamagaNaMtA parassa dAsaM lahuM ti payaDaMtA / annonnamamattaM(na)tA jaNayaMti vahaNaM mayi(i)mohaM 54 _ vyAkhyA-'kecit tAvat saMkliSTacittAH pareNa zrAddhAdinA. 'pRSTAH kIdRzAHsAdhano vizeSeNArAdhyA bhavantIti' pranitAH apRSTA kA' evamapranitAH. vAzabdo vikalpAryo'tra lupto draSTavyaH, paraparibhava-mAtmotkarSa ca prakaTayantIti yogaH, ka ksy| pa? ityAha-purato'yatastadvidhajanasyeti tasyeva bhagavaddazanamAtra pramANamityevaMrUpA mugdhocitA vidhA prakAro yasya sa 5 4 tadviSaH, ma cAso janazca zrAddhAdilokaca tadvidhajanaH tasyAne, 'prakaTayanti' prakAzayanti, ki kimityAha-pareSAM suvisAhitasApUnAM paribhavaM tiraskAraM kimabhirityevaMrUpaM lAghavamityarthaH / tathA 'AtmanaH' svasyotkarSa vayamevArAcyA ityevalpa gauravamityarthaH / aba visandhiH prAkRtatvAt . ki makSAdeva netyAha-anyasya kasyApi aparasya aAvAdeH prasanenaiva sa matatavarNananyAnava, na tu sAkSAt, ayamabhiprAya:-kacit kadhit kaMcana zrAvakaM prazaMsannevamAha-panyo'sau devada- cazrAvako yasthAnavarataM sAdhuprazaMsAparAyaNasya dinAnyatikAmanti, bAhi-"ye sAdhavaH pratidina pracaranti cArucAritra - 282 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdarza kulakam / 12 dvAdaza kelisadane kSitipA ivoccaiH| dhanyA jayanti jagati prathitaprabhAvA-ste drshnenduhtpaapsmprcaaraaH| ye suvrataM muka- kulakam / takandapayodakAla tanvanta eva jinabhUritarAnurAgAt / kurvanti janamadanasya samastacintAM te sarvato'pi bhuSi:patyasamAH pavitrAH // 2 // atra hi zrAvakaprazaMsAnyAjenAtmano gauravaM suvihitAnAM pArthato lAghavaM prakAzita kaizciJcaityavAsimiriti, // 102 // Han tayA janayanti bahUnAM matimohamiti sambandhaH, 'gurumapi' paJcaviMzatibhAvanopetavizuddhAkhaNDacAritrAnupAlanalakSaNaM sahA ntamapi, 'paratya' susAdhuvaggasya sambandhinaM (guNa) dharmavizeSamagaNayanto'stitvenAnanumanyamAnAH, etadapi paraguNAnanumananamamAIkAravikAravizeSa eka na ha AtmaguNavahumAna-mantareNa paraguNAvamananamiti bhAvaH, tathA 'doSa' dUSaNaM 'laghum' alpamaSi kadAcinmukhacaraNaprakSAlanamamAkSe'pi prAvRDkAle kadAcid bakhadhAvanaprabhRtika 'prakaTayanto' ane bRhanchabdena prakAzacantA, tathA 'anyonya' parasparamamanyamAnA ke pUrvoktA AtmabahumAnino madhyasthAtmamAninazca te zighilAcArAn ma mamyante,zithilAcArAHtu mahAmatsareNa tAn na manyante ityevaM parasparamananumananena 'bahUnAM zraddhAluzrAddhAnAM prabhUtAnAM 'janayanti' utpAdayanti 'matimoha buddhivipAsa, kimete ArAdhyA anye vA na vA kecana ityevaM susAdhuvanAzvAsamiti mAnarvikAropadarzana-miti gAthAdvayArthaH // 5 // atha mAyAviSakRtavikAramAhahai avare niyaDipahANA payaDiya vesAsiyaM khaNaM rUvaM / muhalluddha muddhajaNavaMdhaNepa kappaMti niyavisi // 6 // 204 8 // 10 // ANS Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. .. vyAsyA-apareM anye kecit sAdhvAbhAsAna, 'nikRtipradhAnAH paravAnArUpamAyAphrAyaNAH svanija)dati kApa(lpaka) santIti yogaH,kena! mugdhajanavaJcanena mUlaprAyazraddhAlulokapratAraNena, kiM kRtvA? 'prakaTaba' bahiH prAzya, nirUpaM / nepathyalakSaNaM, kIzaM vizvAsaH paravizrambhaNaM sa eva prayojanamakheti "krItAditvAt" iNi vaizvAsiphAmiti, " strokakAlamityarthaH kIdRzaHsantaH? "sukhalubdhA' iti luptaprathamAghahuvacanamidaM parda, svazarIrasauravyApAdanamAvalampaTAH, sarvathApi na dharmaspRhavAlakaH,kiM kurvantIlAha-nijavRti' svakIyavartavaM svajIvanopAya 'kalpayanti viSayanti kurvatIlA ayamamiyAyo-gRhastheSu pazyatsu mukhe mukhabAstrakAdAnapUrvaka evAlApI bahibhUbhyAmaMdagabhane padaM padamIyopayazoka paramAdareNa, yena zraddhAlUnAM teSu sAdhutvavizvAsaH saMpadyate, tatastebhyo yathecchaM vRttilAbha iti mAyArUpakaSAyavizvikAro'na, yato, gRhastha dRSTivazcane punarucchaMkhalatayaiva pravRtteriti gaadhaarthH||6|| atha koviradhikAramAhaavagaNiyanijakajjA, lajjAmajAyavajiyA anne / kalahiMti miho bahuviha-bAhiravatthUNa vikaeNa 7 // vyAkhyA-anye kALahAyanta iti yoga, kIrazaH samto!"ayamapitAm' samIritaM 'nijaasalmI 'kA dazavidhadharmapratipAuna prayojana vaikhe tathA, tathA havya kalazayAnA lokempalapA, 'mAvA mAla ku018tikAryavyavasma, tato lagyamAlamkA banisA parivAra, nirlajjA nirmAdA hala ganne kA sAmAna 205 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaza'kulakam / dvAdA kulaka // 103 // SERKARICROSAGAR kiM kurvantItyAha-kalahAyante' nirantaraM lokasamakSaM vAgayuddhamAramante, 'mitha' parasparaM sAdhvamtaraireva sahetyarthaH kimarthamityAha-(bahuvidhAnAM anekaprakArANAM) bAhyavastUnAM pustakavastrazrAvakAdipadArthAnAmapi kRte nimittamityarthaH, apirvismaye, kilaitadartha ko vivekI jJAtasaryAnityatvasvarUpaH kalahAyata iti bhAvaH, ayamabhiprAyo-yadi hi teSAM kaSida zAntyAdidharmo manasi nivizeta lajjAmAde syAtAM, tadA naitat kuryuriti gaathaarthH||7|| alobhaviSavikAraM gAthAdvayenAhaanne dakkhinnaNa vi(va), navhaMdamaIe ahava jddyaae|aajiiviyaabhyenn vi, bahujaNAyaraNaovAvinA gAravatigovaruddhA, luddhA muddhA ga jugapahANa ti| appANaM payaDiMtA vivarIyaM viti samayatthaM // 9 // __ vyAkhyA-'apare' ambe viparIraM samayArtha badantIti yogA, kiM kurvANAH! ityAha-AtmAnaM 'prakaTayantaH" prakAzayantaH, kathamityAha-'yuga' vartamAnaH kAlaH tatra zepAcAryAdyapekSayA prabhUtAgamatvena 'pradhAnAH' zreSThA yugapradhAnAH, vayaM saMpratiyugapradhAnA ityevaM 'mugdhAnAm avicArakSetrAvakANAM purata iti zeSaH, vastuvRttyA tu kIdRzAH te ityAha-gauravANi' Atmano gurutvAbhimAnakArINi RddhirasazAtalakSaNAni teSAM trikaM trisaMkhyatvaM tenoparuddhA vyAptAH, tathA 'lubdhA' vastrapAtrAnapAnAdiSu sAtizayalobhavanto, na hi evaMvidhAH kadAcid yugapradhAnA bhavanti, tepAmitarAsAdhAraNaviziSTaguNayogitvena tIrthakRtsAdRzyena siddhAnte'bhidhAnAt, tathA coktaM mahAnizIthe-"itthaM cAyariyANaM paNapanna hu~ti koDilakkhAu / koDi sahasse 206 // 10 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulkm| dvAdaza evaM svarUpatve ca yugapradhAnasya kathameSAmAtmani yugapradhAnAropaH saMgacchate, tadArope'pi pAyamevaM niyaMtabhASaNaM kulakam / / paraM sarvatra vastrAdilAbhalobha evAparAdhyati, iti lobhavipavikAradarzanametaditi gaathaadvyaarthH||8-|| tadevaM lobhAbhibhUtAnAM kuceSTitaM kuvacanaM ca pazyan granthakAraH svissaadmaah||104|| 18na paraM na kuNaMti sayaM, avi ya bhayamaehi niti sutttyN| samaipaheNa tayaM, ahaha mahAmohamAha __vyAkhyA-'na paraM na kevalaM 'na kurvanti' na vidadhati, 'svayam AtmanA 'sUtrArtham' AgamoktamanuSyAnaM zuddhacAritrapratipAlanarUpamapi ca kintu 'bhayamadAyAma AjIvikAlayamAsamatvAiMkArayAM, kimityAha-yannayanti prApayantibArAnayanti 'sUtrArtham AgamAbhidheyaM caityasAdhusamAcArIvibhyavidhilakSaNaM, 'svamatipayenaM AgamagItAcaraNAnapekSAmiti viSTasvabuddhimArgeNa, takat tadityarthaH, 'ahaheti khede, 'mahAmohamAhAtmya' prabalatarAjJAnapramAvo'vam, ayamamiyAdo yat vAvadAgamokaM svayaM na kiyate ityetadapi mohavilasitaM, bat tatpunastadapi anyathA vyAkhyAyave zreSajanasaMsAramA kA tanmahatarAjJAnavijambhitamiti gaathaaryH| // 10 // parva tAvad dupamAghanubhAvabhAvipranajitakuceSTitamabhidhAya atha gRhasthAnAmapi tadAhaevaMvihANa vi daDhaM, dasamaccherayamahApabhAveNa / saddhAla muddhabuddhI, bhattIe kuNaMti pUyAI 11 // vyAsyA evaMvidhAnAmapi pUryopadarzitasUtrottIrNapravRttimacayA sarvathA bhakibahumAnAyogyAnAmapi, kA sahita 202 THAKAKIRAKAS Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mugdhabuddhayaH pUjAdikaM kurvantIti yogaH, 'Dam' atyartha, phenesyAha-dazamAzcarvamahAprabhAveNeti vyaktaM, na himasaMyatapUjAsakhaNAbAryamAhAtmyaM vinA etat saMbhavati, ke kIDazAH kiM kurvanti ! ityata Aha-'mugyA' siddhAntavicArAcaturA buddhirmatiryeSAM te tathA, kIdRzAH? 'zraddhAlavoM' bhagavadarzanamAtre sAtizayaprItibhAjaH, umayatrApi vimakilo vAta, 'yasyo vAhapatipatilakSaNayA, 'kurvantIti' vidadhati, 'pUjAdikaM' pUjA vastrAnnAdidAnalakSaNA, prAvidha vinayanizrAmappAdigrahaH, evaM mugdhakRtapUjAdarzane'pi naiteSu mAsthA vidheyA iti gaathaarthH|| 11 // tapAanne udaggaggaha-ghatthA durahigayasamayalesehiM / naTehiM nAsiyA AsiyA phuDaM sunayAkA | vyAkhyA-eka tAvat zithilAcArabhaktimantaH saMvRttAH, 'anya' are punaH kecid gRhasthAH zUnyatAvAdanAvitAta yogaH, kIracAH santaH 'udayakuprayatA sadbhaTAsadaminivezAbhibhUtAH, tathA duradhigatasamayaleza-pipalakaparAcA duSTAvagatasiddhAntalavaiH sAdhyAmAsaiH svayaM naSTadarzanAnAsthayA sadAcAramaSTaH tainAzivAH sAMprataM zAnadarzanAmyA-meva tIrtha bacate cAritraM tu vyavacchinnameva tadupayogikriyAyAH sarvayA'mAyAdityAdivacanai cAritrikA prati vaimukhyamApAditA, tatazca te zUnyatAvAdaM sarvathA dharmavaikalyadarzanamAzritA amyuphmatavamtaH, 'pura' vyakaM, tathAhi-vAritriNAmamAveka tadupAsakAH zrAddhAra, tadabhAveca yAsavadharmAbhAva eveti zunyatAvAdAmayacaM, yathA caitanyuphatathA vazyAma itigAthA:12 / 2.09 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdarza kulkm| 12 // 105 // tadevaM bhraSTasamAcArasAdhuzrAvakasadbhAve'pi dhIrANAM dharme nizcalatvamAha 35 bahuvihagalajasa-jaNadaMsaNasavaNao vi dhiiraann| maNayaM pi na calai maNaM, sammaM jiNamayaviha(hi)nnRNaM // 13 // vyAkhyA- 'iti' pUrvoktaprakAreNa kevalAyuktarUpatayA'vyavasthitA pravRttirasamaMjasA tadyogAdu janA api asamaMjasA, tatazca bahuvidhAH krodhalobhAdiviSavikAradarzanabhedenAsaMyatapUjAvidhAnAdilakSaNena cAnekaprakArAH te ca te asamaMjasajanAzca nAma sAdhuzrAvakalokAH teSAM darzanaM sAkSAdupalambhaH, zravaNamanyataH samAkaparNanaM, tato'pi, apirvismaye, evaMvidhA'samaMjasadarzanAdikaM hi prAyo mA(ma)naso dharmasthairyadhvaMsahetu-rbhavati, paraM 'dhIrANAM' sAttvikasatvAnAmiti sAmAnyavaca-18 nena muzrAvakANAmapi saMgrahaM karoti, tataH kimityAha-'manAgapi' alpamAtramapi na calati' naivAsthairya bhavati 'manaH' ghisa, yaduta sarve'pi evamasamaMjasakAriNa iti, keSAmityAha-'samyam' yathAvasthitatvena, jinamatavidhijJAnAM ye hi jainadarzanapravR. ttiprakAraM tattvato vidanti, te dazamAzcaryavilasitamida-mityadhyavasyanti stokAzca sudharmacAriNastatrocyanta iti na teSAM manasi kathaMcid kadAcit dharmAbhAvo nivizate, tato yuSmAbhirapi dharme cittasthairyameva vidheyamiti upadeza iti gAthArthaH // 12 // atha yat prAk pratipAditaM sAMprataM jJAnadarzanAbhyAmeva tIrtha pravartate cAritraM tu aticAravAhulyAd vyavacchinnamiti, tannirAkaraNAya gAthAdvayamAhatA bhAsarAsigahavihu-rie vi taha dakkhiNe vi iha khitte| .. 210 // 15 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRASAKARAARAKARIES asthi niyajA nintha, niralatarA kei nipavarA // 14 // te ya balakAladesA-NusArapAliyavihAraparihArA / Isi sadosatte vi hu, bhattIvahumANamarihaMti // 15 // vyAkhyA-yato'tistokacAritrijanadarzinAM dhIrANAM prabhUtAsamaMjasadarzane'pi mano na calati, 'tat' tasmAd iha asmi-1 neya jambUdvIpavarjini na tu dhAtakIkhaNDAdisaMvandhini tasyAgrastutatvAt , 'kSetre' varSe, kIdRze? 'dakSiNe' merodakSiNadigvapratini, 'viralatarA' munipravarAH santIti yogaH, kIdRze? 'bhasmarAzigraheNa vidhurite' pIDite, kSetrasthasusaMghapIDAsadbhAve kSetre pIDopacAraH, apirvismaye, pIDite hi munisadbhAvo na saMbhAvyata iti bhaavH| kimityAha-yAvad yAvantaM. kAlaM duHprasabhAntaM tIrtha bhagavatpravacanaM pravartate,tAvaditi zeSaH, 'samtyeva' vidyante eva, munipravarAH zuddhacAritriNaH tathA ghokaM vyavahArabhASye -"na viNA titthaM niyaMThehi nAtitthA ya niyaMThayA / chakAyasaMyamo jAva tAva aNusaMjanA duhaM // 1 // " dvayoravyavacchedo bakuzakuzIlayoH sAmAyikacchedopasthApanIyayoti, kiyantaH? ityAha-'ke'pi' kecit , ata evAha-viralatarA atistokAH, tato yadukkaM cAritraM sAMpataM nAstIti tannirAkRtamiti / kiM ca cAritrAbhAvavAdinaH prati vyavahArabhASye sAkSepaH parihAra evamukto'sti "kesiMci ya Aeso dasaNanANehi vaTTae titthaM / vucchinnaM ca carittaM vayamANe bhAviyA curo||1||" evaM vadati kacit sAdhvAdI pApa vizuddhayartha caturgurukAH prAyazcittavizeSA ityarthaH / tathA-"jo bhaNai nathi dhammo na ya 2-10 ... FORE Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazakulakam / // 106 // sAmAiyaM na caiva ya vayAI / so samaNasaMghajjJo kAyado samaNasaMgheNaM // 1 // " tathA pUrvasAbhyapekSayA hInatarakriyApariNAmatve'pi duHSamAsAdhUnAM sAdhutvameva yadAha- "satyaparinA chakAya ahigamo piMDa uttarajjhAe / ruksebo gAhe johe sohI ya pukkhariNI // 1 // " ayamarthaH -pUrva zastraparijJAdhyayamamutthApanAhetu-rAsId, adhunA paTkAyAdhigamaH jIva nikAyAdhyayanamityarthaH / evaM piNDagrahaNahetu-rAcAro dazavaikAlikaM ca tathottarAdhyayanAni AcArasyopari, idAnIM tu dazabaikAlikasyeti, pUrva vRkSAH kalpavRkSAH, adhunA tu sahakArAdayo'pi te, zodhiH SANmAsikI mAya, madhunA pa kalyAyyakadazakalyANakAdiriti, na ca sA na bhavati evaM pUrva gautamAdayaH sAdhavaH, sAMprataM tu malA pAki saMyamodyogavantaH tAdRk kriyAvikalA api sAdhava eveti, (14) nacaite kiMcikriyAhInasye bhaktvAdikaM nAInsItyAhateca bhaktyAdika-maIntIti yogaH, ye pUrvamunipravarA abhihitAH te ca te punaH kIdRzAH santaH ? 'parsa' zArIra mAnasaM ca sAmarthya, 'kAlo' duHkhamAdirUpo grISmAdirUpo vA dezo'nUpo marudezo vA tato balaM cetyAdi teSAmanusAro'bAdhA, tena pAlitavihAraparihArAH, tatra vihAraH tAvat samyaksamastayatikriyAkaraNa, parihAra iti sAmayikI bhASA, sa ca dvividhaH paribhogadhAraNArUpatayA tatra yad vastrAdikaM pratyupekSya tadaiva paribhujyate patra paribhogaparihAraH yaca pratyupekSya dhiyate kambalAdikaM, na tu tadaivopabhujyate sa dhAraNAparihAraH, tataH pAlito samyagAsevitI vihAraparihAroM baiH se tathA, anena yathAzakti samastakriyAparatva - meSAmukam ete cepad manAkU sadoSatve'pi kadAcid mukhapAdAviprakSAlana varSAkAlAbhAThAvapi makhabhAvanAdyalpadUSaNavattve'pi, AstAM nirdoSatve, bhaktizca bahumAnayeti samA 212 dvAdartha kulakam / 12 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA tadayogyAH tasmAd bhavadbhirapi tAdRzeSu bhakti- hAradvandvaH, tadarhanti tadyogyA bhavanti, na tu pArzvasthAdivat bahumAnau vidheyAviti bhAva iti gAthAdvayArthaH // 14 // 15 // | punarapi tAdRzameva vizeSataH pUjyatopadezamA nai tetha asaDhaM jayaMtA, subuddhio muNiyasamayasambhAvA (isi sakasAyabhAve, pi huMti pujA buijaNANa 16 vyAkhyAta eva munipravarAH pUjyA bhavantIti sambandhaH, 'te jeti' co'vadhAraNe tena ta eva susAdhavaH kIdRzAH ? yatamAnAH samyak samastayatikriyAsu pravarttamAnAH, kathamityAha- 'aThamiti' bhAvapradhAnatvAnirdezasya na vidyate zAThyaM chadma yatra tadazaThamiti kriyAvizeSaNam, anena teSAM kriyAvattvamuktaM, tathA 'subuddhitaH' zobhanasvamatiprakAzatvAt 'jJAtasamayasadbhAvAH' viditasiddhAnta paramArthAH, guruSu samyak siddhAnta rahasyamabhidadhatsu api na jaDamateH kathaMcit siddhAntArthaparijJAnamiti subuddhigrahaNaM, na tu svAtmaprekSitatvaM subuddhitvaM, tasya sarvathA ddhAntAryAnavabodhenAnAdebasvAda, tathA cocyate - na hi bhavati nirvigopakamanupAsitagurukulasya vijJAnam / prakaTitapazcadbhAgaM pazyata nRttaM mayUrasya // 1 // " iti, anena jJAnavatvam evaM ca samastasAdhuguNasametatva- mukaM, tava ( ISat manAtaka) sakaSAyabhAve'pi saMjvalanakodhAdimaraNe'pi, AstAM tadabhAvavace ityaperarthaH, athamabhiprAyaH kadAcit kenApi guruSarimAve manAk krodhe paraprativAdini vA mArgAviSa kAriNi ahaMkAre, kvacit bhUpAdau saMghapratyanIkatAM bhajamAne mAyAyAM kacida pUrvazAstragrahaNalo me sati api na sAdhutvasa 2-13 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza kulakam / iti tatsadbhAve'pi bhavanti saMpadyante, 'pjyA' sarvaprakAreNArAdhyAH, 'budhanAnAM' siddhAntarahasyavicakSaNalokAnI, tadatra prshstiH| yUyamapi sadgurUpadezazravaNAdinA budhAH tAdRzAnAM ca sumAneSu pUjAvidhAnaM samIcInameveti, etaduktaM bhavati-samastebvapi kulakeSu devapUjAdikaM zrAvakAnuSThAnaM samastamapi abhyadhAyi, tasya cedaM tAtparya-yadutAsamaMjasajanapravRttidarzanAdinA 5 kadAcinmanasi nAsthairya vidheyaM, tadvidhAne hi sarvamapAryakaM syAd ityetat paryyantopadezakulaka-miti gAdhArthaH // 16 // iti zrIyugapravarAgamazrImajinapatisUriziSyalezaviracittAyAM dvAdazA lakavRttau dvAdazakulakavivaraNaM samAptam / / samAhA yeyaM dvAdayA kulakakRptiH, namo'stu sarasvatyai, namo'stu : majinapatimUripAdebhyaH, zubhaM bhavatu // - - prazasti / jayanti sandehalatAsidhArAH zrotrapramodAmRtavAridhArAH / sUregiraH zrIjinaghallabhasya prahINapuNyAGgisudurlabhasya // 1 // Asan nAtra munIzvarAH subahava-zcAritralakSmyAspadaM, stoka zrIjinavallabhena sadRzA nirbhiikvaagvistraaH| saMgrAme gahane'pi bhUrisubhaTazreNyA vare bhArate, tulyAH zrI vAjinA vijayinA dhIrAH kiyanto'bhavan // 2 // jinadatta iti zrImAn , sUristatpadabhUSaNaH / jajJe sajjJAna NikyarohaNo vidhipoSaNaH // 3 // yastha prAtibhamaGgarUpakamalA cAlokya vAcaspati-devo'sta buddhivaibhavamadaH so'ntardadhe laayaa| / / 107 // 213 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ melandit nUnaM sAratarANusaMcayacitA'tyantAbhutazrIratanI, sa zrImAH nacandrasUrirabhavacchipyAgraNIstatpade // 4 // nAnAsaddhAdakelIvidalitavilasanmAnazailaH parepA, rekhAM yaH pa vidvatsvanitarasulabhA srvvidyaavtNsH| dRSTAntatvaM caritridhvalabhata kumudadhyAntavidhvaMsahasaH, sa zrIran sUrirAjo jinapatirabhavat tatpadAlaGkariSNuH // 5 // cakre tacchipyalezanirupagajinapAlAbhiSekaiH prasAdA-datyugrAta sadgurUNAM kulakavivaraNaM kiMcidetat subodham / tacchodhyaM sUrivaryamayi vihitakRpaiH saMbhavantyeva yasmAd, doSAzchadmasthavAkye kimuta kuvacane mAdRzAM mAndhabhAjAm // 6 // zrImatsUrijinezvarasya mumunivrAtaprabhoH sAMprataM, zIghra cAsamhApravandhakaviturvAkyAt samArambhi yat / tanniSThAmadhunA yayau guNanavAditya (1293 ) pramANe vare, varSa bhAdrapade sitau zubhatare dvAdazyahe pAkne // 7 // jambUdvIpe pure'smin vaiti hi jagatI pronnatAzAlalIlA, yAvayAvacca bAristavakitaparivAvidharma vaariraashiH| zrAddhaH zraddhAvizuddhaH suvihitayatibhizcAhataibuddhimabhi-nandyAnnivimetad vicaraNamamalaM santataM pazyamAnam // 8 // trayastriMzacchatAnyeva tripaSTyA saMgatAni ca / pratyakSaraM pramANa bhoH kAnAmiha nizcitam // 9 // zubham / 214 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||smaaptN dvAdazakulakam //