________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१८ उ०८ सू०२ छमस्थानां द्विप्रदेशादिस्कंधज्ञाननि० १८९ 'सागारे से नाणे भवई' साकारं यत् तज्ज्ञानं भवति परमावधिकज्ञानिनां ज्ञानं विशेषग्राहकं भवतीत्यर्थः 'अणागारे से दसणे भवई' अनाकारं तत् दर्शन भवति, दर्शनम् अनाकारं सामान्यग्राहकं भवति' 'से तेणटेणं जाव नो त समयं जाणई' तत् तेनार्थेन यावत् न तस्मिन् समये जानाति अत्र यावत्पदेन 'परमाहोहिए णं मणूसे परमाणुपोग्गलं जं समयं जाणइ नो तं समयं पासइ जं समयं पासई' इत्यन्तस्य प्रकरणस्य ग्रहणं भवतीति, हे गौतम ! ज्ञानदर्शनयोः साकारत्वनिराकारत्वरूपविरुद्धधर्मोपेतत्वात समानकालिकत्वं न भवतीत्यत एव कथितं यत यदा -जानाति तदा न पश्यति तथा यदा पश्यति तदा न जानातीतिभावः । एवं जाव अणंतपएसियं' एवं यावत् अनन्तप्रदेशिकम् अत्र यावत्पदेन द्विपदेशिकादारभ्याकहते हैं । 'गोयमा इत्यादि-हे गौतम ! परमावधिक ज्ञानियों का जो ज्ञान होता है वह लोकार होतो है अर्थात् विशेष का ग्रहण करनेवाला होता है । तथा उनका जो दर्शन होता है वह निराकार होता है, सामान्य का ग्रहण करनेवाला होता है। ‘से तेणटेणं जाव नोतं समयं जाणह' इस प्रकार परमावधिक छद्मस्थ मनुष्य जिस समय में परमाणुपुद्गल को जानता है, उस समय में वह उसे देखता नहीं है। और जिस समय वह उसे देखता है उससमय में वह उसे जानता नहीं है । ऐसा मैंने कहा है । तात्पर्य कहने का ऐसा है कि ज्ञान और दर्शन साकार और निराकार रूप विरूद्ध धर्मद्रय से युक्त हैं । अतः उनमें समानकालिकता नहीं है। इसी कारण ऐसा कहा गया है कि जिस समय वह जानता है। उस समय वह देखता नहीं है। और जिस समय यह देखता है उस समय वह जानता नहीं है । 'एवं जाच अणंतपएसियं' इसी ઈત્યાદિ હે ગૌતમ! પરમાવીજ્ઞાનીનું જે જ્ઞાન હોય છે, તે સાકાર હોય છે, અર્થાત વિશેષને ગ્રહણ કરવાવાળું હોય છે. તથા તેઓનું જે દર્શન હોય છે, તે નિરાકારણ હોય છે એટલે કે સામાન્યનું ગ્રહણ કરવાવાળું હોય छ, “से तेणट्रेणं जाव नो तं समयं जाणइ" १२४थी ७५२५ पुरुष रे સમયે પરમાણુ પુદ્ગલેને જાણે છે, તે સમયે તે તેને જોઈ શકતા નથી. અને જે સમયે તે તેને દેખે છે, તે સમયે તેને જાણતા નથી. એવું' મેં કહ્યું છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે--જ્ઞાન અને દર્શન સાકાર અને નિરાકાર રૂપ પરસ્પર વિરુદ્ધતાવાળું છે. તેથી તેમાં સમાન કાલપણું હોતું નથી. તેજ કારણથી મેં એવું કહ્યું છે કે જે સમયે તે જાણે છે, તે સમયે તે તેને રેખ નથી. અને જે સમયે તેને દેખે છે, તે સમયે તેને જાણતા નથી.
