________________
भगवतोत्रे
३०६
आहारमा रामः इत्याकारिकाः संज्ञादिकाः सन्ति किमिति प्रश्नः, भगवानाह - 'णो द्दणडे समट्टे' नायमर्थः समर्थः किन्तु 'आहारेति पुण ते' आहरन्ति पुनस्ते है गौतम ! तेपां पृथिवीकायिकजीवानां वयमाहरामः इति संज्ञा प्रज्ञादिकं नास्ति तथापि ते आहारं कुर्वन्त्येव एकेन्द्रियजीवानां मनोवचसोरभावेन संज्ञादीनामभावात् आभोगपूर्वं कमाहारं न कुर्दन्ति किन्तु अनाभोगात् एत्र ते आहरन्तीतिभावः 'तेसि णं भंते ! जीवाणं' सेपां पृथिवीकायिकानां खलु भदन्त ! जीवानाम् ' एवं सन्नाति वा जाव वईइ वा 'एवं वक्ष्यमाणस्त्ररूपा संज्ञेति वा प्रज्ञेति वा मतिरिति वा वागिति वा 'अम्हे णं इन्द्राणिट्टे फासे पडिसंवेदेमो' नयं खलु इष्टनिष्टान् कर सकें और दूसरों से भी ऐसा ही प्रकट कर सकें ? अर्थावग्ररूप ति का नाम संज्ञा है सूक्ष्म अर्थ को विषय करनेवाली मति का नाम प्रज्ञा है । मनोद्रव्य का नाम यहां मन है और द्रव्यश्रुतरूप वचन का नाम वाणी है उत्तर में प्रभु कहते हैं - 'णो इण्डे समट्ठे' हे गौतम! यह अर्थ समर्थ नहीं है फिर भी वे आहार तो करते ही हैं कहने का तात्पर्य ऐसा है कि उन पृथिवीकायिक जीवों के यद्यपि मन वचन के अभाव से हम आहार करते हैं ऐसी संज्ञा प्रज्ञा आदि कुछ भी नहीं हैं फिर भी वे जो आहोर करते हैं वह उनका आहार अनाभोग (अज्ञान ) पूर्वक ही होता है आभोग पूर्वक नहीं होता है । 'तेसि णं भंते! जीवाणं एवं सन्नाति वा जाव०' इस सूत्र द्वारा गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है कि हे भइन् ! उन पृथिवीकायिक एकेन्द्रियों को क्या ऐसी सज़ा प्रज्ञा, मति अथवा वाणी होती है कि जिससे वे ऐसा जान सकें कि हम
ખીજાઓને પણ તે રીતે ખતાવી શકે? અર્થાવગ્રહ મતિનું નામ સંજ્ઞા છે. અને સૂક્ષ્મ અને વિષય કરવાવાળી મતિનું નામ પ્રજ્ઞા છે. મનેાદ્રશ્યનુ નામ અહિયાં મન છે. અને દ્રવ્ય શ્રુત રૂપ વચનનું નામ વાણી છે. આ प्रश्नना उत्तरमां अलु उडे छे है- 'णो इणठे समट्ठे' हे गोतम ! આ અર્થ ખરાખર નથી. તે પણ તે આહાર તા કરે જ છે. કહેવાનું તાત્પય એ છે કે તે પૃથિવીકાયિક જીવાને જો કે મન અને વચનના અભાવથી હું આહાર કરૂ છું તે રીતની સંજ્ઞા, પ્રજ્ઞા વિગેરે કઈ પશુ હેતુ નથી. તે પણ તે જે આહાર કરે છે. તે તેના આહાર અનાભાગ પૂર્ણાંક જ હાય छे, मालोग पूर्व' होतो नथी. 'तेखि णं भवे ! जीवानं' एवं सन्नाति वा जाव०' मा सूत्र द्वारा गौतमस्वाभी से प्रभुने मे पूछ् छे है-हे भगवन् તે પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિયાને શું એવી સંજ્ઞા, પ્રજ્ઞા, મતિ, અથવા વાણી ડાય