Book Title: Sutrakritanga Sutram Part 04
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020781/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir desAvarI yAdivAkara pUrI ghAsIlArajI-mahArAja hindI-gunI bAdhavAdasahitaka bI-sabakavAsanam // SHREE SUTRAKRUTANG SUTRAM payoM bhAga niyojana sAlAnAzAjenAganimAva pisavAtsyAni pariTAyani-mokanepAmAlanI yazAsanA moganimAcAra minI mAgera padamAI sakarA-bAdAmadhena para nA the pathA nasAvAminAyA mahArAja pAladAsagAI yojanA BRH For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir VOYOOOYYYYYYYYYY I jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA samayArthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalamuta hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam lqn@ ||shrii-suutrkRtaanggsuutrm|| (caturtho bhAgaH) niyojakaH tmnnnnn YOYOYOYOYOYOYNOYMMYYYYYN saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzaka: prakAzakaH mAMgarolanivAsI-sva. zreSThizrI mANekacaMda nemacaMdabhAI tarapradatta-dravyasAhAyyena a. bhA. zve. sthA. jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRttiH dhIra- saMvat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 2497 2027 mUlyama-rU. 25-0-0 For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maLavAnuM ThekANuM : zrI ma... 3. sthAnavAsI jenazAstroddhAra samiti, hai. gaThiyA yA 27, Published by: Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT (Saurashtra.), W.. Ry,,India, ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJA, mAnanti te kimapi tAna prati naipa yatnaH / / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravRdhivipUlA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yama nA unake liye / jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // anamegA mujhasA vyakti koI tatva isase paaygaa| hai kAla-niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM vaha lAyagAM // 1 // bhUdayA: 3. 25%300 prathama AvRtti prata 1200. vIra saMvat 2497 vikrama saMvata 2027 IsavIsana 1971 : mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAte prinTIMga presa, asin7, amahAvA.' For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anukramAMka 1 2 3 4 6 no 10 11 12 13 14 15 16 17 18 www.kobatirth.org zrI sUtrakRtAGgasUtra bhAga 4 cauthe kI viSayAnukramaNikA viSaya dUsare zrutaskaMdha kI avataraNikA puNDarIka nAmakA prathama adhyayanakA nirUpaNa kriyAsthAna nAma ke dUsare adhyayanakA nirUpaNa AhAraparijJA nAmake tIsare adhyayanakA nirUpaNa mAyAkhyAna kriyA kA upadeza nAmake tIsare adhyayanakA nirUpaNa AcArazruta nAmaka pAMcaveM adhyayanakA nirUpaNa Ardra kumAra ke carita varNanAtmaka chaDe adhyayanakA nirUpaNa sAtavAM adhyayana sAtaveM adhyayana kI viSayAvataraNikA rAjagRha nagarakA varNana lepa nAmakA gAthApatikA varNana udakapeDhA utrakA Agamana evaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antarraat ke prati pratyAkhyAna saMbaMdha maiM zaMkA pradarzana udakapeAlaputrako gautamasvAmIkA uttara phira se gautamasvAmI ko udakapeDhAlaputra kA prazna pratijJAbhaMga ke viSaya meM phirase gautama svAmI kA uttara hiMsAtyAga ke bAre meM udakapeDhAla putra evaM taurants praznottara gautamasvAmIkA dRSTAnta sahita vizeSa upadeza tatamIkA dezavirati dharma AdikA samarthana upasaMhAra // samApta // For Private And Personal Use Only pRSTha 1-2 3-152 153-346 347-430 431-473 474-553 554-686 687 688-690 690-696 696-705 706-709 710-714 714-716 717-723 723-740 740- 774 774-784 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vika kaMI 0. guptadAnanA zokhIna mAMgaroLanivAsI sva. zeTha mANekacaMda nemacaMdabhAI janma saMvat 1884 mRtyu tArIkha 8-1-1965 For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AdhamurabbIzrIe zeTha zrI zAMtilAla magaLadAsabhAI amadAvAda. sva. sudhIrabhAI jayaMtIlAla jhaverI muMbaI. zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI-rAjakATa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (sva.) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhA vIrANI-rAjakoTa (sva.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda. vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdrajI sA. jauharI ubhelA suputra ci. mahetAmacandrajImA nAnA - anilakumAra jaina (dAyattA ) For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AvamurabbIzrIe (sva.) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAri bhANavaha. (sva.) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAhu amadAvAda, zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAi amadAvAda Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (sva.) zeTha raMgajIbhAI mAhanalAla zAhu amadAvAda. zrI vinAdrakumAra vIrANI sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhamurabbIzrIo zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakoTa kekArI haragoviMda jecaMdabhAI rAjakoTa, zakazI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA, luNiyA zeTha prabhudAsabhAi mulajIbhAI dozI tathA zeThazrI jevaMtarAjajI lAlacaMdajI sA. rAjakoTa (sva.) zeThazrI dhArazIbhAi jIvaNalAla. bArasI svazrImAna zeThazrI mukanacaMdajI sA, For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AmuralIzrIo paTela DosAbhAI gopAladAsa mu. sANaMda (jI. amadAvAda ) 1 amIcaMdabhAI tathA ) 2 gIradharabhAI bAMTaviyA svargastha nyAyamUti ratIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA zahAjI zrI moDIlAlajI galunDiyA sva, zeThazrI jIvarAjabhAI mULacaMdabhAI dhrAMgadhrA zrImAna zeTha sA. zrI kAnugA dhiMgaDamalajI sAba For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AmurabbIzrIe sva, zeThazrI harilAla aneASacaMdra zAha khaMbhAta. zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacaMdajI sA. ajItavAle (saparivAra) vacce beThelA meATAbhAi zrImAna mUlacaMdajI javAhIralAlajI ahiyA bAjumAM beThelA bhAi mizrIlAlajI kharaDhiyA 3 ubhelA sauthI nanAbhAI pUnamaca Mdra kharaDhiyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sva. zeTha tArAcaMdajI sAheba gelaDA madrAsa. zeTha kIzanalAlajI phulacaMda sA egalAravALA zrImAn seThazrA khImarAjajI sA. coraDiyA For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ||shrii vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlaprativiracitayA samayArthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samasaGgatam ||shrii-suutrkRtaanggsuutrm|| (caturtho bhAgaH) atha dvitIyazrutaskandhaH pArabhyateprathamazrutaskandhasamAptyanantara dvitIyazrutaskandha prArabhyate / prathamazrutaskandhe ya evArthAH saMkSepato nirUpitAsta evA'smin dvitIya zrutaskandhe yuktipurassaraM vistareNa nirUpitA bhaviSyanti / saMkSepavistArAbhyAM nirUpitAH padArthAH saralatayA buddhipathamadhirohanti / ataH prathamazrutaskandhe ye padArthAH pratipAditA sta eva vistarato dvitIyazrutaskandhe pratipAdyante / athavA-prathamazrutaskandhe ye viSayAH marUpitA sta eva dRSTAntapradarzanena saralatayA bodhayituM dvitIya. dvitIya zrutaskandha kA prAraMbha prathama adhyayana prathama zrutaskaMdha kI samApti ke pazcAt dUsarA zrutaskaMdha prAraMbha kiyA jAtA hai| prathama zrutamkaMdha meM saMkSepa se jina arthoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai, ve hI artha dUsare zrutaskaMdha meM yuktipUrvaka aura vistAra se kahe jAeMge / saMkSepa aura vistAra se kahe gae padArtha saralatA pUrvaka samajha meM A jAte haiN| athavA prathama zrutaskaMdha meM jina viSayoM kI prarUpaNA kI gaI hai, vahI dRSTAnta ke dvArA saralatA se samajhAne ke lie dvitIya zrutaskaMdha bhIta zruta dhana prAma adhyayana 53 te pahelA zrutaskaMdhanI samApti pachI A bIjA zrutasadhane prAraMbha karavAmAM Ave che. pahelA taskaMdhamAM saMkSepathI je arthonuM nirUpaNa karavAmAM Avela che, eja artha A bIjA grutaskaMdhamAM yuktipUrvaka ane vistArathI kahevAmAM Avaze. saMkSe5 ane vistArathI kahevAmAM Avela padArtha saraLatA pUrvaka samajavAmAM AvI jAya che. athavA pahelA zrutaskaMdhamAM je viSayanI prarUpaNa karavAmAM AvI che, eja daSTAnta dvArA sarala paNathI samajAvavA mATe bIje zrutaskaMdha prAraMbha For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre taskandhaH prArabhyate / ata ubhAvapi skandhau samAnaviSayAveva / kevalaM prathame saMkSepato yeSAM pratipAdanaM teSAmevAtra vistareNa kathanaM bhaviSyati / asmin zrutaskandhe - puNDarIka 1 kriyAsthAnA 2 ''hAraparijJA 3 pratyAkhyAnA 4 nagArazrutA5 sse 6 nAlandA 7 khyAni saptA'dhyayanAni santi / tatra prathamazruta skandhA'dhyayanAspekSayA'rtho mahatvaM vidyate, ato'sya mahAdhyayanamiti nAmApi bhavati / tatra prathamAdhyayanaM puNDarIkamiti nAma / tatra puNDarIkaM kamalaM tadupamAnena dharme rucimutpAdayituM vilakSaNaM mahatAmAkhyAnaM pradazya viSayopabhogebhyo jantUna vyAva (niva) mokSamArgAya samarthIkRtAste sAdhubhisteSAmetra saMsAramocakAnAM nidarzanaM kRtamaskandhe / tadanena sambandhenAssvAtasya dvitIyazrutaskandhasambandhi prathamAdhyayanasya prathamaM sUtramAha- 'sUyaM me' ityAdi / prAraMbha kiyA jAtA hai / ata eva donoM skaMdho kA viSaya samAna hI haiN| antara yahI hai ki prathama skaMdha meM jina viSayoM kA saMkSepa meM pratipAdana hai, unhIM kA yahAM vistAra se nirUpaNa hai / isa zrutaskaMdha meM sAta adhyayana haiM- puNDarIka ( 1 ) kriyAsthAna (2) AhAraparijJA (3) pratyAkhyAna (4) anagArazruta (5) Ardraka (6) aura (7) nAlandA | prathama zrutaskaMdha -adhyayana kI apekSA bar3A hone se isa kA nAma mahAdhyayana bhI hai / isakA prathama adhyayana puNDarIka nAmaka hai / puNDarIka kA artha hai kamala | kamala kI upamA dekara dharma meM rUci utpanna karane ke lie mahAn puruSoM kA AkhyAna dikhalAkara, jIvoM ko viSaya bhogoM se nivRtta karake sAdhuoM ne unheM mokSamArga ke lie samartha banAyA / isa karavAmAM Ave che. tethI ja banne zrutakAnA viSaya sarakhAja che. aMtara eja che ke-pahelA zrutaskaMdhamAM je viSayAnuM sakSepathI pratipAdana karela che, tenuM ja ahiyAM vistAra pUrvaka nirUpaNa karela che. A zrataskaMdhamAM sAta adhyayana che. te A pramANe samajavA. puMDarIka (1) DiyAsthAna (2) bhADAra parijJA (3) pratyAbhyAna (4) anagArazruta (4) bhAI' (9) bhane nAsanhA (7) pahelA zrutaskaMdha --adhyayananI apekSAthI meTu hevathI AnuM nAma mahAdhyayana paNa che. AnuM paheluM ayana puMDarIka nAmanu che, puMDarIkanA atha kamaLa e pramANe thAya che. kamaLanI upamA ApIne bhramamAM rUci utpanna karavA mATe mahAna puSenuM jaca. na khatAvIne vezane viSaya bhAgeAthI nivRtta karIne sAdhue e tene mekSa mA mATe samatha nAvyA, For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam - mUlam-suyaM me AusaM teNaM bhagavayA ekamakkhAyaM / iha khalu poMDarIe NAmajhayaNe, tassa NaM ayamadre paNNatte-se jahA NAmae pukkhariNI siyA bahuudagA bahuseyA bahuyukavalA laTThA puMDarikiNI pAsAIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA, tIse NaM pukkhariNIe tattha tattha dese dese tahiM tahiM bahave paumavarapoMDarIyA buiyA, aNupubuTriyA UsiyA ruilA vaNNamaMtA gaMdhamaMtA rasamaMtA phAsamaMtA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA, tIse NaM pukkhariNIe bahumajjhadesabhAe ege mahaM paumavarapaoNDarIe buie, aNupuvvuTThie ussie ruile vannamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phAsamaMte pAsAdIe jAva pddiruuve| savvAvaMti ca NaM tIse pukkhariNIe tattha tattha dese dese tahiM tahiM bahave paumavarapoMDarIyA buiyA aNupuvvuTTiyA UsiyA ruilA jAva paDirUvA, savyAvaMti ca NaM tIse pukkhariNIe bahumajjhadesabhAe erga mahaM paumavarapoMDarIyaM buiyaM aNupuvvuTTie jAva paDirUve ||suu01|| chAyA-zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam / iha khalu puNDarIkanAmAdhyayanam , tasya khalvayamarthaH prajJaptaH / tadyayA nAma puSkariNI syAt bahUdakA, bahuseyA, bahupuSkalA, labdhArthA, puNDarIkiNI, mAsAdikA, darzanIyA, abhirUpA matirUpA / tasyAH khalu puSkariNyA statra tatra deze deze tasmin tasmin bahUni panavarapuNDarIkANi uktAni, AnupUryA utthitAni ucchritAni rucirANi varNavanti gandhavani rasavanti sparzavanti bhAsAdikAni darzanIyAni amirUpANi patirUpANi / tasyAH puSkariNyA bahumadhyadezamAge eka mahan pAvarapuNDarIkamuktam skaMdha meM unhIM saMsAra se chur3Ane vAloM kA udAharaNa hai| isa saMbaMdha se prApta dvitIya zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA yaha prathama satra hai-'suyaM me AusaM teNaM' ityAdi / AdhamAM saMsArathI choDAvavA vALA eja viSayanuM vivecana karavAmAM Avela che. e saMbaMdhathI prApta thayela bIjA zrutaskaMdhanA pahelA adayayananuM ML paDe sUtra cha. 'sUrya me AusaM teNaM' tyA For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtastre AnupUA utthitam ucchritaM ruciraM varNavad gandhavad rasavat sparzavat prAsAdikaM yAvatpratirUpam / sarvasyA api tasyAH ca khalu puSkariNyA statratatra deze deze tasmin tasmin bahUni padmavarapuNDarIkANi uktAni AnupUryA utthitAni ucchritAni rucirANi yAvat prtiruupaanni| sarvasyA api ca khalu tasyAH puSkariNyA bahumadhyadezabhAge ekaM mahat pAvarapuNDarIkamuktam bhAnupUrdA utthitaM yAvat pratirUpam ||mu01|| TIkA-sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha-'Ausa' he AyuSman jambU ! 'me' mayA 'sUrya' zrutam-bhagavatsamIpe zravaNagocarIkRtam 'teNaM bhagavayA' tenakevalajJAnavatA bhagavatA-tIrthakareNa 'emavAyaM' evamAkhyAtam evam-vakSyamANarItyA AkhyAtam-pratipAditam / 'iha khalu pauDarIe NAmaljhayaNe tassa bhayamaTe paNNatte' iha-jinazAsane khalu-nizcayena puNDarIkanAma adhyayanam , prathama puNDarIkanAmAdhyayanam 'tassa' tasya 'Na' Namiti vAkyAlaGkAre / 'ayamaDhe' aya. marthaH 'paNNatte' prajJaptaH-kathitaH / 'se jahANAmae puka variNI siyA' tayadhAnAma puSkariNI syAt tadyathAnAma puSkariNI-puSkara kamalaM tadvidyate yasyAM sA puSkariNI 'siyA' syAt, kIdRzI sA tatrAha-'bahuudagA' bahUdakA, bahUni-prabhUtAni udakAnipayAMsi vidyante yasyAM sA tathA pracurajalasampamA 'bahuse yA bahuseyA kardamabahulA ____TIkArtha-sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-he AyuSman jambU ! maiMne bhagavAna ke samIpa sunA hai| kevalajJAnI tIrthaMkara bhagavAn ne isa prakAra kahA hai| yahAM jinazAsana meM puNDarIka nAmaka adhyayana hai| usakA yaha artha kahA gayA hai jaise koI puSkariNI (kamaloM vAlI vApI) ho| vaha pracura jala se paripUrNa ho, bahuta kIcar3a vAlI ho, agAdha jala hone se atyanta gaharI ho, jala ke puSpoM se yukta ho, dekhane mAtra se citta ko mugdha karane vAlI ho, darzanIya ho, manojJa rUpa vAlI ho evaM asAdhAraNa TIkArya-sudharmAsvAmI jakhkhasvAmIne kahe che ke--he AyuSyanuM jaNU! meM bhagavAnanI samIpathI sAMbhaLela che. kevaLajJAnavALA tIrthakara bhaga vAne A pramANe kahyuM che. ahiyAM chanazAsanamAM puMDarIka nAmanuM adhyayana che. teno artha A pramANe kahevAmAM Avela che - jema koI puSkariNI (kamaLevALI vAva) hoya, te ghaNuM jaLathI pUrNa rIte bharelI hoya, ghaNuM kAdava vALI hoya, agAdha pANI hevAthI atyaMta uM hoya pANImAM thavovALA pupithI yukta hoya, jevA mAtrathI cittane moha pamADanArI hoya, darzanIya hAya, mane jJarUpavALI hoya, ane asAdhA For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zu. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 'bahupukkhalA' bahupuSkalA AgAdhaja savatvAt gambhorA, 'paddhadA' labdhArthA jala puSpasaMyuktA, puSkarANi-kamalAni vidyante yasNaM sA puSkariNI, 'pAsAIyA' prasAdikA, darzanAdeza cittamohinI 'darisaNijjA' darzanIyA draSTuM yogyA 'abhi rUvA' abhirUpA-prazastarUpasto 'paDirUmA' pratirUpA nAsti pratirUpaM sazarU. vat anyada yasyAH sA pratirUpA, annysaadhaarnnii| 'tI se gaM tasyAH valla 'pukavariNIe' puSkariNyAH 'tastha tattha dese dese' tatra tatra deze tacchande dezeva vIpsA rAddhalAccaturdikSu ityarthoM labhyate / 'tahi tarhi tasmin tasmin deze sarvasminpradezeca puSkariNyAM vyAptAni / 'bahave paumavarapoMDariyA buiyA' bahUni pamavarapuNDarI kANi uktAni, tasmin sarasi aneka nAtIyAni kamAni vidyante / 'aNu. puvvuTTiyA' AnupUrvyA-utthitAni uttamottamakrameNa zatapatrasahasrapatrabhedabhAvena tatrA'nekavidhAni kamalAni santi 'ussiyA' ucchritAni U gatAni 'ruilA' rucirANi-manojJAni 'vaNNamaMtA' varNanti-nIla-pIta-rakta-zvetAni / 'gaMdha. (anupama) ho / usa puSkariNI ke deza deza meM (jagaha jagaha) sabhI dizAoM meM vividha jAtiyoM ke kamala maujUda hoN| ve kamala anukrama se U~ce uThe hoN| uttamottama krama se zatapatra sahasrapatra ke bheda se aneka vidha ho| ve UMce, manojJa, sundara nIla, pIta, rakta aura zveta varNa vAle ho, sundara vilakSaNa gaMdha se sampanna ho, vilakSaNa madhuparAga se yukta ho, komala sparza vAle hoM AilAdakArI, darzanIya, abhirUpa sundara rUpavagana aura pratirUpa arthAt asAdhAraNa hoN| ___ usa puSkariNI ke bilakula madhya bhAga meM eka padmavara puNDarIka nAmakA zveta kamala kahA gayA hai| vaha zvata kamala vilakSaNa racanA se yukta, paMka se Upara nikalA huA, bahuta UMcA, sundara, prazasta varNavAlA, raNa (anupama) haiya, te vAvanA deza dezamAM eTale ke sthaLe sthaLe saghaLI dizAomAM judI judI jAtanA kamaLo vidyamAna hoya, te kamaLa anukramathI uMcA thayA haya, eTale ke uttamattamanA kramathI zatapatra kamala sahastrapatra, vigerenA bhedathI aneka prakAranA kamaLa hoya te uMcA, maneza, suMdara nIla, pILA, ratA, ane dhaLa varNavALA hoya, suMdara vilakSaNa gadhathI yukta hoya AhAdakArI, darzanIya abhirU5, suMdara rUpavAna ane pratirUpa arthAta asAdhAraNa hoya, te puSkariNI-vAvanA bilakula madhya bhAgamAM eka padmavara puMDarIkanAmanuM dhaLuM kamaLa kahela che. te veta kamaLa vilakSaNa racanAthI yukta, kAdavathI upara nIkaLela ghaNuM uMcu, suMdara vakhANavA lAyaka varNa-raMgavALuM, manane For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmasUtra maMtA' gandhavanti-vilakSaNagandhasamavetAni / 'rasamaMtA' rasanti-vilakSaNa madhuparA. gayuktAni 'phAsamaMtA' sparzavanti-mRdusparzavanti 'pAsAIyA' prAsAdikAni-AhA. dakArINi 'darimaNijjA' darzanIyAni-draSTuM yogyAni 'abhirUpANi-munAtarUpavanti, paDirUvA' pratirUpANi-ananyasAdhAraNAni, 'tIse NaM pukkhariNIe' tasyAH khaja pukkhariNyAH 'bahumajhadesabhAe' bahumadhyadeza mAge-madhyapradeze, 'ege mahaM paumavarapauDarie vuie' ekaM mahat padmavarapuNDarIkaM kamalamuktam , ekaM vila kSaNaM sabasujAtakamalebhyaH zreSTha kamalaM tasyA madhyabhAge vidyate / 'aNupuvuhie' AnupUA usthitaM tat zvetaM kamalaM vilakSaNaracanayA yuktam , paGkAcaMgatam , 'ussie' ucchritam-atyUvasthitam 'ruile' ruciram sundaram 'vaNyavaMte' varNavat 'gaMdharmate' gandhavat-suramigandhayuktam 'rasamaMte' rasavat-susvAdurasayuktam 'phAsamaMte' vilakSaNasparzavat / 'pAsAIe' mAsAdikam-prasAdaguNopetam , 'jAva paDirUve' yAvat pratirUpam-darzanIyamabhirUpaM patirUpam 'samAveti ca tIse' sarvasthA api khalu tasyAH 'puka khariNIe' puSkariNyAH 'uttha tattha dese dese' tatra tatra deze deze-pratyekAdeze, 'tahiM tahi tasmin tasmin 'bahave' bahUni 'paumavarapauDariyA vujhyA' padmavarapuNDarIkANi uktAni-bahUni kamalAni santi, 'aNupuchu. dviyA' AnupUA utthitAni 'usiyA' ucchitAni paGkAya gatAni 'ruilA' rucirANi 'jAva paDirUbA' yAvatpratirUpANi-pUrvokta sarvaguNasampannAni 'savvA. vaMti ca NaM tIse purakhariNIe' sarvasyA api khalu tasyAH puSkariNyAH 'bahu majjhadesamAe' bahumadhyadezamAge 'ega mahaM paumabarapoMDarIyaM vuiyaM' ekaM mahat padma manojJa gaMdha vAlA, susvAdu rasavAlA aura manohara vAlA hai| yaha darzaka ke citta ko prasannatA pradAna karanevAlA yAvat pratirUpa hai arthAt darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hai| usa sampUrNa puSkariNI meM bahuta se padmavara puNDarIka kahe gaye haiN| ve anukrama se U~ce uThe hue, kIcar3a se Upara nikale hue rucira yAvat pratirUpa haiM / arthAt pUrvokta saSa guNoM AnaMda ApanAra gadhavALuM, sa ra svAda yukta rasavALuM, ane mane hara sparza vALuM hoya che. te jonAranA cittane prasannatA ApanAra yAvat pratirUpa che. arthAta darzanIya, amirUpa ane pratirUpa che. te saMpUrNa puSkariNImAM ghaNA kamaLo-padvavarapuMDarIko AvelA che. te anukramathI uMcA uThelA kAda. vathI upara nIkaLelA manane gamanAra rUcira yAvat pratirUpa che, arthAta pUta saghaLA guNethI yukta hoya che, te puSkariNI-vAvanI vacce vacce eka For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam barapuNDarIkamuktam 'aNupunaTie' AnupUrdA utthitam, tat 'jAva paDisve' yAva. smatirUpam , pUrauktapasAdarUpa gandharasasparzAdiguNa yuktaM kamalaM tatra vidyate ||suu0 1 // mUlam-aha purise purathimAo disAo AgammataM pukkhariNaM tIse pukkhariNIe tIre ThiccA pAsai taM mahaM egaM paumavara poMDarIyaM aNupuvuTTiyaM siyaM jAva pddiruuvN| tae Na se purise evaM vayAsI-ahamaMsi purise neyanne kusale paMDie viyatte mehAvI abAle maggatthe maggaviu maggassa gaiparakkamaNNU aha. meyaM paumavarapoMDarIyaM unnikkhissAmi ttikaTu ii vuyA se purise abhikamei taM pukkhariNi jAvaM jAvaM caNaM abhikkamei tAvaM tAvaM ghaNaM mahaMte udae, mahaMte see pahINe tIraM apatte paumavarapoMDarIyaM No havvAe No pArAe, aMtarA pokkhariNIe seyasi nisapaNe paDhame purisajAe ||suu02|| ___ chAyA-atha puruSaH purastAd dizaH Agatya tAM puskariNI, tasyAH puSkariNyAratIre sthitvA pazyati tanmahadekaM padmavarapuNDarIkam AnupUryA utthitam ucchritaM yAcaspatirUpam / tataH khalu sa puruSa evamavAdIt-ahamasmi puruSaH khedasaH kuzalaH paNDito vyakto medhAvI abAlo mArgasthA mArgavit mArgasya gatiparAkramajJaH, ahametat padamavarapuNDarIkamunikSepsyAmIti kRtvA ityuktvA sa puruSo'mi kAmati tAM puSkariNI, yAvad yAvacca khalu abhikrAmati tAvat tAvacca khala mahaddakam, mahAn seyaH, mahINastIrAd amAptaH padmavarapuNDarIkam, no arvAce no pArAya antarA puskariNyAH seye niSaNNaH prathamaH puruSajAtaH / mU02 / se sampanna haiN| usa puSkariNI ke bIcoM bIca eka bar3A padmavara puNDarIka kahA hai| vaha bhI anukrama se UMcA uThA huA yAvat pratirUpa hai arthAt pUrvokta saya vizeSatAoM se yukta hai| // 1 // vizALa pavara puMDarIka kahela che, te paNa anukramathI uce uThela yAvat prati rUpa che, arthAta pUrvokta tamAma vizeSaNothI yukta che. 1 For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra - TIkA-'aha' atha 'purise' puruSaH kazcidajJAtanAmadheyaH 'purasthimAo' 'purastAt pUrvasthAH 'disAo' dizaH sakAzAt 'Agamma' Agatya taM pukkhariNi' tAM puSkariNIM jalakardamapaGkajapUrNAm / 'tIse purakhariNIe tIre' tasyAH puSka. riNyAstIre, yathoktavizeSaNavatyA nadyAstade tatmAntabhAge "ThiccA' sthitvAsthitaH san 'pAsa' pazyati, kiM pazyati tatrAha 'taM mahaM egaM' tanmahadekam 'paumavarapuDarIya pavarapuNDarIkam, sarvakamalazobhAtizAyipuNDarIkaM vilakSaNaM pazyati / kIdRzam ? tatrAha 'aNupubuTTiya' AnupUryA usthitam, yad yad sthAne yathA yathA'trayavasannivezaH samucita svatra tatra sthale tathaiva sannivezapUrvakaM sundararacanayopetam / 'asiyaM jAva paDirU' ucchitam-paGkAdUrdhavasthitam, yAvat pratirUpam, ananyasAdhAraNam prazastavarNagandhasparzavatvAdyupetatvAdatimanoharam / 'tae 'aha purise' ityaadi| TIkArtha-koI ajJAta nAma aura ajJAta dezavAlA puruSa pUrva dizA se usa jala, kIcar3a evaM kamalovAlI purukariNI ke pAsa aayaa| usa puSkariNI ke kinAre khaDA hokara vaha usa uttama puNDarIka kamala ko dekhatA hai-yaha kamala saSa kamaloM se adhika sundara evaM vilakSaNa hai| yaha anukrama se usthita hai arthAta jisa jisa sthAna para jaise jaise avayavoM kA maniveza honA ucita hai, vahAM vaimAhI manniveza hone ke kAraNa baDI hI sundara racanA se yukta hai| yaha paMka se Upara uThA hai yAvat pratirUpa hai| prazasta varNa, gaMdha, rasa aura sparza Adi se sampanna hone ke kAraNa manohara hai| 'aha purise' tyA TIkArtha-kaI ajJAta nAmavALe ane ajJAta dezavALe purUSa pUrvadizAthI te jaLa, kacaDa, ane kamaLa vALI, puSkariNI-vAvanI najIka Ave. te puSkariNInA kinAre ubhe rahIne te e uttama zreSTha evA puMDarIka-kamabone juve che -A kamaLa saghaLA kamaLathI atyaMta suMdara ane vilakSaNa che. A anukramathI uThela che. arthAt je je sthAna para jevA jevA avayavone, sanniveza thavAne gya hoya, tyAM eja pramANe sanniveza-canA thavAne kAraNe atyaMta suMdara racanAthI yukta che. A kAdavathI upara Avela che. thAvat pratirUpa che. prazasta varNa, gaMdha, rasa, ane sparza vigerethI yukta hovAne kAraNe mane hara che, For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zra. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam - NaM se purise' tataH khalu sa puruSaH, yaH puSkariNyAstIre pUrva dezAdAgatya saGgharSasthitaH saH, 'evaM bayAsI' evaM vakSyamANavacanam avAdIt ' ahamaMsi' ahamasmi 'purise' puruSaH 'kheyanne' khedajJaH khedaM prArgazramaM jAnAtIti khedazaH 'kusale ' kuzalaH hitAhitaprAptiparihAre nipuNaH 'paMDie' paNDitaH - viveka buddhiyuktaH 'viyale ' vyaktaH 'mehAvI' medhAvI - hitAhitabuddhimAna 'avAle' abAlo vAlamAvAbhivRH 'maggasthe' mArgastha :- sadbhirAcaritasanmArge sadAcaraNe vA Asthito'smi / 'maggaviu ' mArgavita-mArgamahaM jAnAmi 'maggassa' mArgasya 'gaparaka 10NU' gatiparAkramajJaH, yena yathA calan jIvaH svAbhISTatamaM dezamapApnoti, tamahaM jAnAmi, athavA - yena prakAreNa jalamuttIrya jalamadhyagataM vastu prApyate tAdRzayamahaM vedmi / 'ahame yaM' ahametat etAdRzo'ham etat 'paumavarapuMDarIyaM' pacava (puNDarIkaM - pradhAnakamalam 'unnikkhissAmi' unnikSepasyAmi jalAdetat kamalamutkSipyAssneSyAmi - svAyI kariSyAmi / 'ti' iti kRtvA 'ii kyA' ityuktatvA 'se purise' isa prakAra dekhane ke pazcAt pUrva dizA se AyA huA vaha puruSa yoM kahatA hai maiM mArga meM hone vAle zrama ko jAnatA hU~, hita kI prApti aura ahita kA parihAra karane meM nipuNa hU, viveka buddhi se sampanna hUM, prauDha paripakva hUM, medhA kA dhanI hUM / satpuruSoM dvArA Acarita mArga meM yA sadAcaraNa meM sthita hU~ / mArga kA vettA hUM jisa patha para calatA huA jIva apane abhISTa lakSya ko prApta karatA hai, meM usa patha ko jAnatA hU~ athavA jisa prakAra jala meM taira kara jala ke madhya meM sthita vastu prApta kI jAtI hai, use maiM samajhatA huuN| maiM puruSa hUM-marda hU ! maiM isa pradhAna kamala ko ukhADa kara le AUMgA aura apanA banA luMgA / A pramANe joyA pachI pU dizAthI Avela te purUSa evu kahe che ke huM mAga"mAM thayelA parizramane jANuM chuM. hitanI prApti ane ahitanA parihAra-tyAga karavAmAM kuzaLa chu. viveka buddhivALA chu' prauDha ane paripakava chu. buddhizALI chu. satpurUSo dvArA AcaravAmAM Avela mArgane jANu. vAvALA chuM. je mArga para cAlatA thako jIva pAtAnI IcchA pramANenA lakSyane prApta kare che. te mAne huM jANanArA chuM. athavA je pramANe jaLamAM tarIne jaLanI madhyamAM rahela vastu prApta karavAmAM Ave che, tene hUM samajuM chuM huM. purUSa che. mA~ chuM. hUM. A zreSTha kamaLane ukhADIne laI AvIza ane mArUM manAvIza. sU0 2 For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sakatAharule sa puruSaH 'abhikkameha taM pukkhariNi' abhikrAmati tAM puSkariNIm , ityuktyA 'vaM puSkariNI pavizati kamalamAnetum / kintu 'jAvaM jAvaM ca gaM' yAvad yAvacca khalu 'abhikkamei' abhikrAmati yAvadagre agre yAti 'tAvaM tAvaM ca gaM' tAvat tAvacca khalu 'mahaMte udae' mahad udakam 'mahaMte see' mahAn seya:paGka Agacchati, tatazca 'pahINe tIraM' prakSINastIrAt, tIrAbhraSTaH 'apatte paumaghara poMDarIyaM' amAptaH padmavara puNDarIkam , tIrAccyutaH padmavarapuNDarIkaM cApi na pAptaH, tataH saH 'No hatyAe No pArAe' no arbAce no pArAya-no pUrvataTe na parataTe pAvarapuNDarIkAtu paribhraSTa evaM saMspRSTatIrAdapi bhraSTaH, 'aMtarA pokkha. riNIe' antarA puSkariNyAH vApI madhye 'sesi' seye-paGke "nisaNNe niSaNNaH nimagnA-puSkariNyAH kardame nimagnaH klezama nubhavannAste / eSaH 'paDhame prathamaH 'purisajAe' puruSajAtaH kathitaH ||suu0 2 / mUlam-ahAvare docce purisajAe, aha purise dakSiNAo disAo AgammataM pukkhrinniN| tIse pukkhariNIe tIre ThiccA pAsaha taM mahaM egaM paumavarapoMDarIyaM aNupuvuTTiyaM pAsAI yaM jAva isa prakAra apanI haikaDI jatA kara-nizcaya kara vaha kamala ko lAne ke lie puSkariNI meM praveza karatA hai| kintu jaise jaise vaha Age paDhatA hai, vaise vaise adhika pAnI aura adhika kIcaDa kA usako sAmanA karanA paDatA hai| vaha kinAre se bhraSTa ho cukatA hai aura kamalapuSpa taka pahuMca nahIM pAtA hai / na idhara kA rahatA hai na udhara kA / tIrase bhI gayA aura kamala se bhI gyaa| bAvaDI ke madhya meM hI pracura paMka (gahare kIcaDa) meM phaMsa jAtA hai aura kleza kA anubhava karatA hai| ____yaha prathama puruSa kI kahAnI huI // 2 // A pramANe pote pitAne nizcaya karIne te kamaLane lAvavA mATe puSariNa vAvamAM praveza kare che. paraMtu jema jema te AgaLa vadhe che, tema tema vadhAre pANI ane vadhAre kAdavane sAmane karavuM paDe che, te kinArAthI patita thaI jAya che; ane kamaLanA pupa sudhI pahocI zakatuM nathI. na ahi rahyo ane na tyAne kInArAthI paNa gayo ane kamaLathI paNa gayo. vAvanI madhyamAM ja atyaMta kAdava (uMDA kAdava) mAM phasAI jAya che. ane mana manuma1 72 che. // 1 // che A pahelA purUSanI kahevata thaI For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.1 puNDarIkanAmAdhyayanam paDirUvaM taM ca ettha egaM purisajApaM pAsaI pahINatIraM apatta paumavarapoMDarIyaM No havyAe No pArAe aMtarA pokkhariNIe seyaMsi NisannaM, tae NaM se purise taM purise evaM vayAsI-aho NaM ime purise akheyanne akusale apaDie aviyatte amehAvI bAle No maggatthe No maggaviU No maggassa gaiparakamaNNU jannaM esa purise evaM manne ahaM kheyanne kusale jAva paumavarapoMDarIyaM unnikkhislAmi No ya khalu eyaM paumavarapoMDarIyaM evaM unnikkheyavvaM jahA NaM esa purise manne ahamaMsi purise kheyanne kusale paMDie viyatte mehAvI abAle maggatthe maggaviu maggasta gaiparakamaNNU ahameyaM paumavarapoMDarIyaM unnikkhissAmi ttikaTTha ii vaccA se purise abhikkame taM pukkhariNiM, jAvaM jAvaM ca NaM abhikarmai tAvaM tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see pahINe tIraM apatte paumavarapoMDarIyaM No havvAe No pArAe aMtarA pokkhariNIe seyaMsi Nisa ne docce purisajAe ||suu03|| chAyA-athAparo dvitIyaH puruSajAtaH, atha puruSo dakSiNasyA diza Agatya tAM puSkariNI, tasyAH puSkariNyAstIre sthitvA pazyati tanmahadekaM panavarapuNDarIkam AnupUrkosthitaM prAsAdikaM yAvat pratirUpam / taM cAtraikaM puruSajAtaM pazyati pahINatIram aprAptapadmavarapuNDarIkaM no arvAce no pArAya, antarA puSkariNyAH seye niSaNNam ! tataH khalu sa puruSastaM puruSamevamavAdIt-aho khalu ayaM puruSo'khedajJo'. kuzalo'paNDito'vyakto'medhAvI vAlaH no mArgastho no mArgavit no mArgasya gatiparAkramajho yasmAdeSa puruSa evaM manyate, ahaM khedajJaH kuzalo yAvat pAvarapuNDarIkam unnikSepsyAmi na ca khalu etat padmavarapuNDarIkam evam unikSeptavyaM yatheSa puruSo manyate / ahamasmi puruSaH khedajJaH kuzalaH paNDito vyakto medhAvI abAlo mArgastho mArgavid mArgasya gatiparAkramajJo'hametat pAvarapuNDarIkam unnikSepyA. mIti kRtvA ityuktvA sa puruSo'bhikrAmati matAM pusskrinnii| yAvad yAvad ca khala For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo abhikrAmati tAvat tAvat ca khalu mahadudakaM mahAn seyaH pahINastIrAt aprAsaH pAvarapuNDarIkaM, no arvAce no pArAya antarA puSkariNyAH seye niSaNNaH dvitIyaH puruSajAtaH ||muu0 3 // TIkA-'ahAvare docce purisajAe' athAparo dvitIyaH puruSajAtaH / atrA. thazabdo dvitIya puruSavRttAntapadarzanaparaH / 'abare' aparo'nyaH prathamA'pekSayA 'docce' dvitIyaH 'purisajAe' puruSajAtaH 'aha purise' atha puruSaH 'dakSiNAo disAo' dakSiNasyA dizaH, puSkariNyA dakSiNadigvibhAgAt 'Agamma' Agatya 'vaM pukkhariNi' to puSkariNIm 'tIse pukravariNIe' tasyAH khalu puSkariNyAH 'tIre' dakSiNe tIre 'ThicA' sthitvA 'pApa' pazyati 'taM mahamegaM paumavarapuMDarIyaM' tanmahadeM pAvarapuNDarIkam-kathalaM, tanmahat padmazreSThabhekaM kamalaM pazyan sthitaH kIdRzaM tad ityAha-'aNupuvvuSTiya AnupUA utthitam-vilakSaNaracanayA vyavasthitam / 'pAsAIya' prAsAdikam-manoramam 'jAva paDirUda' yAvatpatirUpam , 'taM ca egaM 'ahAvare docce purisajAe' ityaadi| TIkArtha-yahAM 'artha' zabda dusare puruSa ke vRttAnta kA sUcaka hai| prathama puruSa ke kIcaDa meM pha~sa jAne ke pazcAt dusarA puruSa dakSiNa dizA se usa puSkariNI ke samIpa AtA hai / vaha usa puSkariNI ke dakSiNa kinAre para sthita hokara usI pradhAna puNDarIka kamala ko dekhatA hai| vaha kamala apanI vilakSaNa racanA se vyavasthita hai| darzaka ke citta ko prasanna karane vAlA yAvat pratirUpa hai| yahAM 'yAvat' zabda se darzanIya aura abhirUpa vizeSaNa mamajhalenA caahie| bIjA purUSanuM vRttAMta 'ahAvare docce purisajAe' tyahi TIkArtha--ahiyAM "atha zabda bIjA purUSanA vRttAntane sUcaka che. pahele purUSa kAdavamAM phasAyA pachI bIje purUSa dakSiNa dizAmAMthI e vAvanI najIka Ave che. te purUSa e vAvanA dakSiNa dizAnA kinArA para ubhe rahIne pahelA varNana karela e pradhAna puMDarIka-kamaLane juve che. te kamaLa pitAnI vilakSaNa racanAthI vyavasthita che. jenAranA cittane prasanna karavA vALuM yAvatu pratirUpa che. ahiyAM "yAvata' zabdathI darzanIya, ane abhirUpa me meM vizeSa sama0 vA. For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarokanAmAdhyayanam purisanAyaM pAsai' tatra ca tamekaM puruSajAtaM pazyati, 'pahoNatIraM apattapaumavarapoMDarIyaM' mahINatIram amAptapadmavarapuNDarIkam 'go havAe go pArAe' no arzace no pArAya, naitasmistaTe vidyate, na vA parataTa prAptaH kintu-'aMtarA. pokhariNIe seyaMsi NimaNgaM' antarA puSkariNyAH seye paGke niSaNNam-nimaH gnam 'tae NaM se purise' tataH khalu sa puruSaH yo hi dakSiNadigvibhAgAt AgataH sa puruSajAtaH 'taM purisaM evaM vayAsI' pUrvadiksamAgatapaGkajamunnetuM yaH puSkariNyA paveSTukAmastaM puruSamAzritya evaM-vakSyamANaM vaH 'kyAsI' avAdIda-uktavAn 'aho NaM hame purise akheyanne' aho'yaM puruSo'khedajJaH, khedaM nAma parizramaM na samyag jAnAti, 'akusale' akuzalaH-vivekabuddhi vikalaH 'apaMDie' apaNDita:tatvAtatvavijJAnavikalaH 'aviyatte' avyaktaH-kAryakaraNAkuzalaH 'amehAvI' amedhAvI-aparipakabuddhiH 'vAle' bAla:-ajJAnI, atazna 'No maggatthe no mArgasthaH satpurupairabhya mArge'vyavasthitaH / No maggaviU' no mArgavita-satpuruSaiH sevya. ___ yaha dUsarA puruSa vahAM eka puruSa ko dekhanA hai, jo tIra se bhraSTa ho cukA hai aura usa pradhAna kamala taka pahUMca nahIM pAyA hai, na idhara kA rahA na udhara kA rahI hai| kintu puSkariNI ke madhya meM kIcaDa meM phaMsa gayA hai / taba dakSiNa dizA se AyA huA puruSa, usa puruSa se jo kamala ko lAne ke lie bAvaDI meM ghusA thA, isa prakAra kahatA hai-aho, yaha puruSa kheda arthAt parizrama ko nahIM jAnatA, viveka buddhi se zUnya hai, tatva-atattva ke jJAna se hIna hai, kArya karane meM akuzala hai, isakI buddhi paripakva nahIM huI hai, ajJAna hai, isa kAraNa mArgastha nahIM hai arthAt satpuruSoM dvArA AvIrNa mArga meM sthita nahIM hai, satpuruSoM te bIje purUSa tyAM eka purUSane juve che, ke je kinArethI nIkaLI cakela che, arthAta kinArAthI patita thaI cUkyo che, ane te pradhAna kamaLa sudhI pahoMcI zakya nathI. arthAtu nathI ahiMne rahyo ke nathI tahIne rahyo. paraMtu vAvanI vacamAM kAdavamAM phasAI gayela che. tyAre dakSiNa dizAethI Avele purUSa kamaLane lAvavA mATe vAvamAM pravezelA te purUSane A pramANe cha. aho ! A purUSa che ke parizrama-thAkane samajAtuM nathI, viveka buddhi vagarane che. tatva ke atatvanA jJAna vagarane che. kArya karavAmAM kuzaLa nathI. AnI buddhi paripakava thayela nathI, ajJAnI che, tethI te mArgatha-arthAta mArga pramANe cAlanAre nathI, eTale ke sapurUSee Acarela mArganuM teNe For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mAnaM mArga na vijAnAti / 'No maggassa gaiparakAmaNNU' no mArgasya gatiparA. kramajJaH, mArgasya yo gatiparAkramau ta yorapi jJAtA nAsti / 'janna esa purise evaM manne' yasmAdeSa puruSa evaM manyate-ye punaranye kovidAsteSu 'ahaM kheyanne kusale' ahaM tu khedasaH kuzalaH 'jAva paumavarapoMDarIyaM' yAvat padmarapuNDarIkam 'uni. kkhissAmi' unnikSepsyAmi-uvRtyA''neSyAmi, 'No ya khalu eyaM paramavarapoDarIyaM na khalu etata pAvarapuNDarIkam 'evaM unnikkheyavyaM jahA NaM esa purise manne' evam unnikSepna yathaiSa puruSo manyate / naitasya kamalasyoddharaNaM sulabhaMyathA'yaM saralaM buddhimAndhAjjAnAti kintu etasyoddharaNaM sAtizyaM kaThinam / 'ahamaMsi purise' ahamasmi puruSaH 'kheyanne kusale paMDie viyatte mehAvI bAle maggatthe maggaviU' khedajJaH kuzalaH paNDitovyakto medhAvI abAlo mArgasyo mArgavit , 'maggassa gaiparakkamaNNU' mArgasya gatiparAkramajJaH 'ahameyaM paubhavarapoDadvArA sevita mArga ko jAnatA bhI nahIM hai, mArga saMbaMdhI gati aura parAkrama kA jJAtA nahIM hai| isane bahuta anucita karma kiyaa| kintu maiM isake samAna nahIM huuN| maiM mArga ke parizrama kA jJAtA hUM, kuzala hUM, yAvat usa uttama puNDarIka ko ukhADa kara le aauuNgaa| jaisA yaha puruSa samajhatA hai, vaise vaha uttama kamala ukhADa kara nahIM lAyA jA sktaa| usa kamala ko ukhADa kara lAnA vesA sarala nahIM hai jaisA ki mUrkhatA ke kAraNa yaha puruSa samajhatA hai / usakA ukhaaddn| bahuta hI kaThina hai| maiM marda hUM, khedajJa, kuzala, paNDita, paripakva, medhAvI. jJAnavAna, mArga meM sthita aura mArga kA jJAtA huuN| avalakhana karela nathI. saMpurUe sevita mArgane te jANatA paNa nathI. mArga saMbaMdhI mati ane parAkramane te jANatA nathI. ANe ghaNuM ja agya karma karyuM che. paraMtu huM enA jevo mUrkha nathI, huM mArgamAM thanArA parizramane jANavAvALo chuM, kuzaLa chuM. yAvata te uttama puMDarIkane ukheDIne laI AvIza. je rIte A kAdavamAM phasAyela purUSa samajhe che, te rIte A uttama kamaLa ukhADIne lAvI zakAtuM nathI. te kamaLane ukha DIne lAvavuM te eTaluM saheluM nathI, ke jema A purUSa pitAnA mUkhapaNAthI samajhe che. tene ukhADavuM ghA 1 449 cha, ma chu. meza-parizramAne naare| chu. 1 chu, paMDita chu. paripakava chuM. medhAvI-buddhizALI chuM. jJAnavAna chuM, mArgamAM sthita ane mArgane jANanAre chuM. For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - lamayAbodhinI rIkA Di. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 15 rIya' ahametat padmaparapuNDarIkam 'unnikvissAmi' unnikSepsyAmi, iti matijJa yA'hamihA''gato'smi / 'tti kaTuM' iti kRtvA itthaM pratijJAM kRtvA'hamatrA''gato'smi / kathametat panaM sapaGkajalAjjalAzayAduddharaNIyaM tatsarvaM vidhividhAnamaI jAnAmi, ato mayaitatkArya kAryam 'iha vaccA se purise abhikkame taM pukkhariNi' ityuktvA sa puruSo'bhikrAmati tAM puSkariNIm, 'jAvaM nAvaM ca NaM abhikkamei' yAvad yAvaraca so'bhikAmati 'tAtra tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see' tAvat tAvacca saH mahadudakaM mahAn seyaH Agacchati dvitIyaH puruSa AtmazlAghAM kurvan pratikSipaMzca puruSAntaraM yAvat puSkariNyAM praviSTa evottamaM kamalamAnetum , tAbanmahAjalaM mahAntaM seyaM samavApya 'pahINe tIraM apatte paumavarapoMDarIyaM' pahINastI. rAt amAptaH padmavarapuNDarIkam , dakSiNatIrAd bhraSTo na ca prApa pAvarapuNDarIkam / isa prakAra vaha apane ApameM buddhi ke atizapa ko aura kamala ko lAne kI yogyatA ko prakaTa karatA huA muskarA kara ADampara ke sAtha parAkrama karatA hai| vaha pratijJA karatA hai ki maiM isa kamala ko ukhADa kara le aauuNgaa| maiM aisI pratijJA karake hI yahAM AyA huuN| isa jala evaM kIcaDa se vyApta jalAzaya se kamala ko kisa prakAra nikAla lAnA cAhie, yaha saba vidhi vidhAna maiM jAnatA huuN| ataeva yaha kArya mujhe karanA caahie| aisA kaha kara vaha puruSa usa puSkariNI meM praveza karatA hai| aura jyoM-jyoM vaha usameM Age bar3hatA hai tyo tyoM adhikAdhika jala aura kIcar3a ke sAmane AtA hai| vaha bhI tIra ko tyAga detA hai aura usa uttama kamala taka pahUMca nahIM pAtA hai| na idhara kA rahatA hai, na udhara kA rahatA hai / arthAt na to dakSiNI kinAre para sthita rahatA hai A pramANe te pota potAnAmAM buddhinA vizeSapaNane tathA kamaLane lAvavAnI yogyatAne pragaTa karate thake hasIne ADambara pUrvaka parAkrama karAvAne taiyAra thaze. te pratijJA kare che ke-huM A kamaLane ukheDIne laI AvIza. huM evI pratijJA karane ja ahiyAM Avela che A pANI ane kAdavathI vyApta jalAzaya-vAvamAMthI kamaLane kaI rIte bahAra kahADavuM joIe te saghaLI vidhi-vidhAna huM jANuM chuM. tethI ja A kArya mAre karavuM joIe. A pramANe kahIne te purUSa te vAvamAM praveze che. ane jema jema te temAM AgaLa vadhe che, tema tema vadhAremAM vadhAre pANI ane kAdava sAme Ave che. e paNa kinArAne choDI de che, ane te uttama kamaLa sudhI pahoMcI zakate nathI, na ahine rahyo ke na tyAMne arthAt te nate dakSiNanA kinAre For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 sUtrakRtAGgasUtre 'No havvAe No pArAe' no arbAce no pArAya jAta:-na dakSiNatIre sthitaH na vA kamalaM prApya paratIraM prAptavAn kintu - 'aMtarA pokkhariNIe seyaMsi Nisanne docce purisajAe' antarA puSkariNyAH seye niSaNNo dvitIyaH puruSajAtaH // su. 2 // mUlam -- ahAvare tacce purisajAe, aha purise paccatthimAo disAo Agamma taM pukkhariNaM tIse pukkhariNIe tIre ThiccA pAsai taM evaM mahaM paumavarapoMDarIyaM aNupuvvuTTiyaM jAva paDi - rUvaM, te tattha donni purisajAe pAsa pahINe tIraM apase paumarapoMDarIyaM No hanAe No pArAe jAba seyAMsa nisanne, taparNa se purise evaM vayAsI - aho NaM ime purisA akheyannA akusalA apaMDiyA aviyattA amehAvi bAlA jo maggatthA No maggaviU No maggassa gaiparakkamaNNU, jaM NaM ee purisA evaM manne amhe evaM paramavara poMDarIyaM uSNikkhissAmo, no ya khalu eyaM paumavarapoMDarIyaM evaM unnikkheyabvaM jahA NaM ee purisA manne, ahamaMsi purise kheyane kusale paMDie viyatte mehAvI avAle maggatthe maggaviU maggassa gaiparakkamaNNU ahameyaM paumarapoMDarIyaM unnikkhissAmi tikaTTu iti vaccA se purise abhikame taM pukkhariNiM jAvaM jAvaM ca NaM abhikkame aura na kamala ke samIpa taka pahuMca pAtA hai| vaha puSkariNI ke bIca meM hI kIcar3a meM phaMsa jAtA hai aura mahAn duHkha kA anubhava karatA hai| yaha dUsare puruSa kA vRttAnta hai ||3|| rahI zakayA ke na kamaLanI najIka sudhI pahoMcI zakayA. te vAvanI vacamAM ja kAdavamAM phasAI jAya che. ane mahAna duHkhanA anubhava kare che. A bIjA purUSanuM vattAnta che. mArA For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam tAvaM tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see jAva aMtarA pokkhariNIe seyasi Nisanne, tacce purisa jAe ||suu0 4 // chAyA-athAparastRtIyaH puruSajAtaH atha puruSaH pazcimAyAH diza Agatya tAM puSkariNI, tasyAH puSkariNyA stIre sthitvA pazyati tadmaidekaM padmavarapuNDarIkam AnupUA utthitaM yAvat patirUpam / tau tatra dvau puruSajAtau pazyati mahINau tIrAt , amAptau padmavarapuNDarIkaM no arvAce no pArAya yAvat seye niSaNNau / tataH sa puruSa evamavAdIta aho imau puruSau akhedajJau akuzalau apaNDito avyaktau amedhAvinau vAlo no mArgasthau na mArgavidau no mArgasya galiparAkramajJau, yata imau puruSau manye te AvAm etat padmavarapuNDarIkam unnikSepyAvA na ca khala etat padmavarapuNDarIkam evam unnikSepAvyaM yathA etau puruSo mnyete| ahamasmi puruSaH khedajJaH kuzalaH paNDito vyakto medhAvI abAlo mArgastho mArgavid mArgasya gatiparAkramajJaH, ahametat pAvarapuNDarIkam unnikSepsyAmIti kRtvA ityuktvA sa puruSo'mikAmati tAM puSkariNI, yAvada yAvad ca khalu abhikrAmati tAvat tAvaca khalu mahadudakaM mahAn seyaH yAvadantarA puSkariNyAH seye niSagaH tRtIyaH purussjaatH|| TIkA- 'ahAvare tacce purisajAe' athAparastRtIyaH puruSajAtaH / prathamadvitIyayovRttAntamupavayaM tRtIyapuruSavRttAnta varNayati / 'aha purise' atha puruSaH 'paccatthimAo disAo' pazcimAyA dizaH 'Agamma' Agatya 'taM pukkharigi' tAM puSkariNIm , tRtIyaH kazcid ajJAtanAmagotrAdiH pazcimadigvibhAgAt tAM puSkariNImAgato yatra paGkanimagnau dvau AstAm / 'tIse pukravariNIe tIre ThiccA' 'ahAvare tacce purisajAe' ityAdi / aba prathama aura dvitIya puruSa kA varNana karake tIsare puruSa kA varNana karate haiM - 'ahAvare tacce purisajAe' ityAdi TIkArtha-koI eka ajJAta nAma gotra puruSa pazcima dizA se usa puSkariNI ke samIpa AyA jisameM do puruSa kIcar3a meM phaMsa cuke the| vaha usake kinAre sthita hokara eka uttama puNDarIka kamala ko dekhatA hai jo pahelA ane bIjA purUSanuM varNana karIne have trIjA purUSanuM varNana 42pAmAM Ave che-'ahAvare tacce purisajAe' tyA TIkAI----keI eka ajJAta nAma getravALe purUSa pazcima dizAethI te vAvanI najIka Avyo ke jemAM be purU kAdavamAM phasAI cukyA hatA. te purUSa te vAvanA pazcima kinAre ubhe rahIne te eka uttama puMDarIka-kamaLane For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre asyAH puSkariNyA stIre sthitvA 'pAsa' pazyati, pazcimata Agatya tasyAH pathimavaTe sthitaH pazpati tatrAha-'taM egaM paumavarapoMDarIyaM tamekaM mahat pAvarapuNDarIkam 'aNupubuTTiya' AnupUryA-utthitam viziSTaracanayA yuktam , 'jAva paDirUvaM' yAvatpatirUpam-atimanoharam varNagandharasamparzayuktam prAsAdIyaM darza nIyamabhirU pratirUpamiti / 'te tattha donni purisajAe pAsaI to tatra dvau puruSa 'jAtI pazyati / ko dazau tau dvau puruSajAto tatrAha-'pahINA tIraM apattA paumavarapoMDarIyaM' mahINo torAt amAptau padmavarapuNDarIkam, sthAnAccyutau, anAsAdita. lakSyako / 'No iccAe no pArAe' no arbhAce no pArAya, kintu 'jAva seyaMsiNisannA' yAvat seye niSaNNau-tau puruSo kamalAnayane'samarthoM paGkanimagnau AstAm iti dRSTvA, 'tae NaM se purise evaM vayAso' tataH khalu sa puruSa evamayAdIt / tathAvidhau to dRSTvA-tRtIya Agantuka punarvakSyamANaM vaca uvAca 'aho NaM ime purisA' ao imau puruSo, yau hi padmalomAthinau pale duHkhamanubhavantau 'akhepannA' akhedajJau pari zramaviSayakaparijJAnarahito 'akusalA' akuzalo, tatkarmaNi yathAvat taskRtivirahito 'apaMDiyA' apaNDitau-sadasadvivekazunyau 'aviyattA' avyaktau -kArya karaNAnabhijJo anukama se usthita arthAt viziSTa racanA se yukta yAvat pratirUpa hai| arthAt prazasta varNa gaMdha rasa aura sparza se yukta, prAsAdiya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hai| . yaha tIsarA puruSa vahAM do puruSoM ko dekhatA hai, jo tIra se alaga ho cuke hai, padmavara puNDarIka taka pahuMca nahIM sake haiM, na idhara ke rahe haiM, na udhara ke rahe haiM yAvat kIcar3a meM phaMsa gae haiN| una donoM ko dekha kara vaha tIsarA puruSa isa prakAra kahatA hai-aho, yaha donoM puruSa pari. zrama saMbaMdhI jJAna se rahita haiM, akuzala haiM, vivekazUnya haiM, adhyktjuve che. ke je kamaLa anukramathI-usthita-arthAta vizeSa prakAranI racanAthI yukta yAvat pratirUpa che. arthAt prazasta vakhANune lAyaka varNa, gaMdha, rasa ane sparzathI yukta prAsAdIya darzanIya abhirUpa ane pratirUpa che. te trIjo purUSa te vAvamAM be purUSane juve che. ke jeo kinArAthI alaga thaI gayelA che, ane padmavara puMDarIka-kamaLa sudhI pahoMcI zakyA nathI. teo nathI ahinA rahyA ke nathI tyAMnA rahyA, yAvata teo kAdavamAM phasAI gayA chete bane purUSane joIne te purUSa A pramANe vicAre che. ahe ! A bane purUSe parizrama saMbaMdhI jJAnathI rahita che, akuzaLa che, viva vinAnA cha, ma0yata - sAdhu vinA cha, bheSAvA-muddhizANI nathI, For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA f. thu. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 'amehAcI' amedhAvinau vivecanavikalo, 'bAlA' bALau vAlavat kSiprakAritayA vastusthiti jJAtumayogyau, 'No magga thA no mArgasthau satAM mArge'vartamAno 'No maggavika' no mArgavidau 'No maggassa gaiparakkamaNNU' no mArgasya gatiparAkramajhau, 'je NaM ee purisA evaM manne' yata imau puruSau evaM manyete 'amhe evaM paumavarapauDarIyaM' AvAmetat padmatraHpuNDarIkam 'uSNikvissAmo' ubhikSepsyAcA 'no ya khalu evaM pauma pauDarIya' na ca khalu etat padmavarapuNDarIkam ' evaM untikakhe pabvaM' evamuni kSetavyam 'jahA N purisA manne' yathA etau puruSau manyete yathA-ima asya kamalasya utkSepaNaM saralamitimatvA pravRtau samRddha nedaM karma tathA saralam kintu etasyoddharaNaM mahatkaSTasAdhyam / ahaMtu etasyoddharaNaprakAraM jAnAmi kintu - 'amaMsa purise kheyanne' ahamasmi purapaH khedajJaH 'kusale paMDie triyatte medAtrI ' kuzalaH paNDito vyakto meghAvI 'avAle maggatye' abAlo mArgastha H 'mAviU' nAsamajha haiM, medhAvI nahIM haiM, bAlaka ke samAna jaldabAjI karane ke kAraNa vastu sthiti ko samajhane meM ayogya haiM, satpuruSoM ke mArga meM sthita nahIM haiM, mArga ko jAnate bhI nahIM haiM, mArga kI gati aura parAkrama ko bhI nahIM jAnate haiN| isI kAraNa ye aisA mAnate haiM ki hama isa uttama kamala ko ukhAr3a kara le aaeNge| kintu yaha uttama kamala isa prakAra ukhAr3a kara lAyA nahIM jAtA, jaisA ye donoM puruSa samajhate haiM / ye isakA ukhAr3anA sarala samajha kara pravRtta hue haiM / kintu yaha sarala nahIM, atyanta kaSTa sAdhya hai| maiM isake ukhAr3a lAne kA tarIkA bALakanI jema utAvaLa karavAthI vastu-sthitinI samajaNa vinAnA che, satpurUpAnA mArgomAM sthira nathI mAnI samajaNu vinAnA che. arthAt mAne jANatA nathI, te kAraNathI tee evuM mAne che ke ame A uttama kamaLane upADIne laI jaIzuM. paraMtu A uttama kamaLa e rIte sahelAithI ukhADIne lAvI zakAtu nathI. jema A banne purUSA mAne che, ke A krama Lane ukhADavu sahelu che, tethI tee evu mAne che ke ame A kamaLane ukhADIne lai AvIzu. paraMtu A kamaLa e rIte ukhADIne lAvI zakAya tema nathI, ke jema A banne mAne che. A purUSA A kamaLane ukhADavAnu saheluM samajIne pravRtta thayA che. paratu te saheluM nathI. atyaMta kaSTa sAdhya du:khathI prApta karAya tevuM che. huM A kamaLane ukhaDIne lAvavAne krimine For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtogasUtre mArgavita satAM mArga jAnAmi, satAM mArge vidyamAno'ham ato mayA nivartayituM zakyate etatkArya m| 'maggassa gai parakkamaNa' mArgasya gatiparAkramajJaH, mArgasya gatiparAkramayorya thAvadvidhAnavettA, 'ahameyaM paumaMbarapoMDarI' ahametat padmavara puNDarIkam 'unnikkhissAmi' unnikSepyAmi 'ttika?' iti kRtvA, ahametakamalamuriSyAmi-iti pratijJAya jhaTiti samAgato'haM jAnAmi coddharaNaprakAram, satAM mArgasyA'pi vettA'ham / tasmAnmano'bhilaSitaM kartuM zaknomi, / 'ii vuccA se purise' ityuktvA sa puruSaH 'bhabhikkame taM pukkhariNi' abhikAmati tAM puSkariNIm , ityabhidhAya tatra praviSTaH / 'jAvaM jAvaM ca NaM abhikame' yAvad yAvacca khalu abhikrAmati, yAvad yAvacca puSkariNyAM praviSTo bhavati 'tAvaM tA ca NaM mahaMte udae' tAvat tAvacca khalu mahadudakam 'mahaMte seye' mahAn seya Agacchati, 'jAva aMtarA pokAvariNoe' yAvadantarA puSkariNyAH seyaMsi' seye-par3e "Nisanne' jAnatA huuN| maiM khedajJa usa parizrama kA jJAtA, kuzala, paNDita, vyakta, medhAvI, vijJa, mArga meM sthita, mArga kA jJAtA, mArga meM vartamAna puruSa huuN| maiM hI isa kArya ko sampAdita kara sakatA huuN| maiM mArga kI gati aura parAkrama kA jJAtA hai| maiM ise ukhAr3a kara le aauuNgaa| isa prakAra kaha kara vaha puruSa puSkariNI meM praveza karatA hai| kintu jaise jaise vaha puSkariNI meM praveza karatA hai, vaise vaise adhikAdhika jala aura kIcar3a kA sAmanA karanA par3atA hai / yAvat vaha usa puSkariNI ke kIcar3a meM phaMsa jAtA hai| isa prakAra ke abhimAna ke sAtha usane puSkariNI meM praveza kiyA thA kintu kIcar3a kI bahulatA hone se tathA tairane kA jJAna na hone MY chu. ImejJa-ha-parizramane pApo zata, 5Dita, vyAta, medhAvI, vijJa mArgamAM sthita mArgane jANakAra ane mArgamAM rahevAvALe purUSa chuM. huM ja A kAryane pAra pADI zakuM tema chuM. huM mAnI gati ane parAkramane jANanAro chuM. mATe huM A kamaLane ukhADIne laI AvIza. A pramANe vicArIne e trIjo purUSa e vAvamAM praveza kare che. paraMtu jema jema te purUSa e vAvamAM pravezI jAya che, tema tema vadhArene vadhAre pANI ane kAdavane sAmane tene kare paDe che, yAvat te purUSa paNa e vAvanA kAdavamAM phasAI jAya che. - A rIte abhimAna pUrvaka teNe vAvamAM praveza karyo hato paNa kAdavanuM adhika paNuM hevAthI tathA taravAnuM jJAna na hovAthI te purUSa paNa e For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIka, dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam nissnnH-nimgnH| tacce purisajAe' eSaH tRtIyaH puruSajAtaH, yathA to puruSo nipagau-nimagnau AstAm, tathaivA'yapi tRtIya puruSo darpAdhmAtA paGka nimagnaH / sU. 4 ___- mUlam-ahAvare cautthe purisajAe, aha purise uttarAo disAo Agamma taM pukkhariNiM, tIse pukkhariNIe tIre ThiccA pAsai taM mahaM egaM paumavarapoMDarIyaM aNupubuTTiyaM jAva paDirUvaM, te tattha tinni purisajAe pAsai pahINe tIraM apatte jAva seyaMsi Nisanne / tae NaM se purise evaM vayAsI-aho NaM ime purisA akheyannA jAva No maggassa gaiparakama japaNaM ee purisA evaM manne amhe eyaM paumavarapoMDarIyaM unnikkhissaamo| No ya khalu eyaM paramavarapoMDarIyaM evaM unnikkheyavvaM jahA NaM ee purisA manne, ahamaMsi purise kheyanne jAva maggassa gaiparakkamaNNU, ahameyaM paumavarapoMDarIyaM unnivikhasAmi tikaTu ii vuccA se purise taM pukkhariNiM jAvaM jAvaM ca NaM abhikkame tA tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see jAva Nisanne cautthe purisajAe // 5 // chAyA-athApara caturthaH puruSa jAtaH, atha puruSa uttarasyAH diza Agatya tA puSkariNoM tasyAH puSkariNyAstIre sthitvA pazyati tanmahadekaM padmAvarapuNDarIkam se vaha kIcar3a meM phaMsa gayA aura zoka sAgara meM DUba gyaa| yaha tIsare puruSa kI kahAnI hai| jaise pahale vAle do puruSa kIcar3a meM phaMsa kara duHkhI hue usI prakAra yaha tIsarA bhI duHkhI ho gayA / 4 // vAvanA kAdavamAM phasAI gayo, ane zeka sAgaramAM DUbI gaye. A trIjA purUSanI vAta che. jema pahelA be purUSa kAdavamAM phasAIne duHkhI thayA eja pramANe A trIje purUSa paNa duHkhI thaI gayo. jo For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 sUtrakRtAsUtre AnupUrvyA utthitaM yAvat pratirUpam / tAn tatra trIn puruSajAtAn pazyati mINA tIrAd amAptAn yAvat se ye niSaNNAn / tataH khalu sa puruSa evamavAdIt aho khalu ime puruSA akhedajJAH yAvanno mArgasya gatiparAkrarajJAH yasmAdete puru evaM manyante vayametat padmavara puNDarIkamunnikSepsyAmaH / na ca khalu padmApuNDarIkamevamunnikSetavyaM yathA khalu - ete puruSA manyante / ahamasmi puruSaH khedajJo yAtranmArgasya gati parAkramajJaH, ahametat padmatrarapuNDarIkamunnikSepsyAmIti kRtvA, ityuktvA sa puruSaH tAM puSkariNIM yAvad yAvacca khalu abhikrAmati tAvat tAvacca khalu mahadudakaM mahAn seyo yAvanniSaNNacaturthaH puruSajAtaH // 05 // TIkA- 'ahAvare cautthe purisajAe athA'vara caturthaH puruSAtaH tRtIyA ntasya vRttAntakathanataH pazcA ccaturthaH puruSasya aviditattAntamupavarNayati / 'ahapurise' atha puruSa 'uttarAo disAo' uttarasyA dizaH 'taM pukkhariNi' tAM puSkariNIm ' Agama' Agatya 'tIse putravariNIe' tasyAH puskariNyAH 'tIreThiccA' tIre sthitvA 'pAsa' pazyati, ekaH kazcidajJAta nAmaka uttaradizAtaH AgataH, Agatya ca tAdRza puSkariNyA uttaratIre sthitaH pazyati / kiM pazyati tatrAha - 'taM mahamekaM paramavara poMDarIyaM' tanmadadekaM padmarapuNDarIkam 'aNupucvudviyaM' AnupUrvyA utthitam - vilakSaNa racanopapetam 'jAva paDivaM' yAvatpratirUpam, viziSTaracanayA yuktam atimanoharaM vagagandhAdibhiH, prAsAdikaM darzanIyamabhi tIna puruSoM kA vRttAnta kaha kara aba cauthe kA vRttAnna kahate haiM / 'ahAvare catthe purisajAe' ityAdi / TIkArtha- yaha caudhA puruSa uttara dizA se puSkariNI ke samIpa AyA aura kinAre para khar3A hokara dekhatA hai - yaha pradhAna uttama puNDa rIka hai / vaha vilakSaNa prakAra kI racanA se yukta hai yAvat pratirUpa hai arthAt atyanta manohara hai, uttama varNa gaMdha Adi vAlA, prAsAdiya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hai| isa prakAra usane uma uttama traNa purUSanI vAta kahIne have cAthA purUSanuM vRttAMta kahevAmAM Ave 'che. 'ahAvare cautthe' ityAddi TIkA cAtheA purUSa uttara dizAethI che vAvanI najIka AvyA. ane tenA uttara kinAre ubheA rahIne te kamaLane jUve che. ane vicAre che keA pradhAna uttama puDarIka-kamaLa che. te vilakSaNa prakaranI racanAthI yukta che. yAvat pratirUpa che. arthAt atyaMta maneAhara che, uttama vaNuga Mdha vigerevALu mAsAdIya, danIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A prakAranA te uttama ane For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. thu. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam rUpaM patirUpaM manohArikamalamapazyat / tathA-sa puruSaH -'te tatya tinni purisa jAe pAsaI tAn tatra trIn puruSajAtAn pazyati / 'pahINe tIre' mahINAMstIrAt 'apatte' apAtAn-pamavarapuNDarIkapanadhigatAn caturtho hi puruSaH-sva sva pAri. zramikaphalAdvibhraSTAn apAptakamalAn tIrAdapi bhraSTa na nAn zrIn tatha bhUna pazyati / 'jAva seyaMsi' yAvatseye pa? 'Nisanne' niSaNNAn-paGke nimagnAn pazyatIti / 'tae NaM se purise' tataH khalu sa puruSaH 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaM vaco'vAdIt-'ahoNaM ime purisA akheyannA' aho khalu ime-the magnAH trayo'pi puruSA akhedajJAH-khedaM sarvathaivA'jAnantaH, 'jAva No maggarasa gaiparakamaNNU' yAvanno mArgasya gatiparAkramajJAH, yaM mAgavalakSaNyamAsAdya lokAH svAbhila pita sAdhyaM sAdhayanti tAdRzamArgastha ime na jJAtAraH, ata evA'mArgavisAta aura manohara kamala ko dekhA / tIna puruSoM ko bhI dekhA, jo tAra se cyuta ho cuke haiM aura kamala taka pahuMca nahIM sake haiM, parantu kIcar3a meM phasa gae haiN| yaha saba dekha kara yaha cauthA puruSa isa prakAra bolAahA yaha tInoM puruSa mArga saMbaMdhI kheda ko nahIM jAnate haiM yAvat mArga kI gati aura parAkrama ko bhI nahIM jAnate haiN| jisa viziSTa mArga ko prApta karake loga apane abhISTa sAdhya ko siddha karate haiM, usa mArga ke jJAtA ye nahIM haiN| ataeva mArga ko na jAnane ke kAraNa apane abhISTa ko prApta na karate hue ye kIcar3a meM phaMsa gae duHkha aura bhugata rahe haiN| ye puruSa samajhate haiN| ki hama isa puNDarIka kamala ko ukhAr3a kara le AeMge, parantu yaha kamala yoM ukhAr3a kara nahIM lAyA jAtA ki jisa prakAra ye puruSa mAnate haiM, kintu maiM marda hai, mArga ke kheda kA jJAtA manahara kamaLane teNe joyuM. ane vAvamAM pravezelA te traNe puruSa ne paNa joyA. ke jeo kinArAthI chuTI gayelA che, ane kamaLa sudhI pahoMcI zakayA nathI. paraMtu kAdavamAM ja phasAI gayA che. A badhuM joIne purUSa A pramANe vicAravA lAgyA aho ! A traNe purUSe maLa saMbaMdhI khedane samajatA nathI. yAvatuM marthanI gati ane parAkramane paNa jANatA nathI je vizeSa prakAranA mArgane prApta karIne leke pitAnI icchA pramANenA sAthane siddha kare che, te mAgane jANanArA A purUSe nathI, tethI ja eTale ke mArgane na jANavAthI pitAnA ichitane prApta karyA vinA ja kAdavamAM phasAI gayA che ane duHkha bhogave che. A purU samaje che ke- ame A vAvamAM rahelA uttama puMDarIka-kamaLane ukheDIne laI AvIzuM. paraMtu A kamaLa ema ukhADIne lAvI zakAtuM nathI. paraMtu huM marda chuM. mArganA khedane For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 24 sUtrakRtAGgasUtre ' abhilaSitaMmalabhamAnAH santa eva paGke patanAda duHkhaM prAptAH | 'jaNaM ee purisA' yasmAdete puruSAH ' evaM manne' evaM manyante, 'amhe eyaM paramatrarapauDarIyaM' vayametat padyavarapuNDarIkam 'ubhikkhissAmo' ubhikSepsyAmaH - utkRSya AnayiSyAmaH 'No 'No ya khalu ya khalu eyaM paumavara pauDarIyaM unnikakhe gavaM na ca khalu etat padmarapuNDarIkamunni kSeptavyaM syAt svAyattIkarttavyaM syAt 'jahA NaM ee purisA manne' yathA khalu ete puruSAH manyante, kintu 'ahamaMsi purise khepanne' ahamasmi puruSaH khedajJaH / 'jAtra maggassa gaiparakakamaNNU' yAvanmArgasya gatiparAkramajJaH, satyamahaM mArgazramajJo'smi, tathA - yAdRzamArgamavalavya jIvaH svAbhilaSitaM prApnoti tAdRzamArgasya samastamapi svarUpaM yathAvadahaM jAnAmi / 'ahameyaM paramatrarapauDaroya' ahametat padmarapuNDarIkam 'ucikkhissAmi' unnikSepsyAmi / 'tikaDa' iti kRtvA, atra samAgato'smi, ahaM sarvathA kuzalaH sarva mArga jAnAmi, ato mayA'vazyametat kamalasudaraNIyam / 'i' ityuktavA 'se purise' sa caturthaH puruSa AtmAnaM samartha manyamAnaH 'taM puklariNi' tAM puSkariNIm agAdhajalAM paGgasahitAM padmavarayutAm 'jAvaM jAvaM ca NaM' yAvad yAvacca khalu 'abhikkame' abhikrAmati - yAvadeva kamala 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAvat mArga kI gati aura parAkrama kA jJAtA hUM jisa mArga ke avalasvana se jIva apanA abhISTa prApta karate haiM, usa mArga kA sampUrNa svarUpa maiM yathArtha rUpa se jAnatA hUM / maiM isa kamala ko ukhAr3a kara lAUMgA aisA soca kara yahAM AyA huuN| maiM sarvathA kuzala hUM, sAre mArga ko jAnatA hUM / ata eva maiM avazya isa kamala kA uddhAra karUMgA / isa prakAra kaha kara vaha cauthA puruSa apane ko samartha samajhatA huA agAdha jala aura paMka se vyApta tathA pradhAna kamala vAlI usa jANanArA yAt mAnI gati ane parAkramane jANanAro chuM. je mAnA avalambanathI jIva peAtAnuM abhISTa prApta kare che, te manuM sapUrNa svarUpa hUhU yathArtha paNe jANuM chuM. huM. A kamaLane ukheDIne laI AvIza. ema vicArIne ja huM ahiyAM Avye chuM. huM sarva prakArathI kuzaLa chuM. sapUrNa mArgane jANuM chuM. eTale ja huM avazya A kamaLane ukhADI laI zakIza. A pramANe kahIne te ceAtheA purUSa peAtAne samartha mAnIne te agAdha jaLa ane kAdavathI yukta e pradhAna kamaLavALI vAvamAM pravezyA, ane praveza For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zra. a.1 puNDarIkanAmAdhyayanam varamunnetuM jalaM pravizati tAvaM tAvaM ca NaM tAvat tAvacca khalu 'mahaMte udae' mahadudakam mahate 'see' mahAn seya agacchati yAvatmavizati tAvat-adhikAdhika jalaM paGkaca milati / krameNa gacchan 'jAva Nisanne' yAvaniSaNNaH-nimagnaH / 'cautthe purisajAe' eSa caturthaH puruSajAta iti ||muu05|| atha anantaraM yadA catvAraH puruSAH kamalavaramuddhattuM samAgatAH kintu kamalodharaNe asA jAtA:, anantaraM kazcidaparo niravadyabhikSAmAtropajIvI tatra samA. gacchati, yazca kama lavaramapakarSatIti darzayati - mUlabhU-aha bhikkhU lUhe tIraTI kheyanne jAva gaiparakkamaNNU anatarAo disAoM vA aNudisAo vA Agamma taM pukkhariNi tIse pukkhariNIe tIre ThiJcA pAsai taM mahaM egaM paumavarapoMDarIyaM jAva paDirUvaM, te tastha pattAri purisajAe pAsaha pahINe tIraM apatte paumavarapoMDarIyaM No havAe No pArAe aMtarA pukkhariNIe seyaMsi nnisnne| tae NaM se bhikkhU evaM vayAsI-aho NaM ime purisA akheyannA jAva No maggassa gaiparakkamaNNU, jaM ee purisA evaM manne amhe eyaM paumavarapoMDarIyaM unnikkhisAmo, No ya khalu eyaM paumavarapoMDarIyaM evaM unnikkhetavvaM jahA NaM ee purisA manne, ahamaMsi bhikkhU lUhe tIraTrI kheyanne jAva maggassa gaiparakamaNNU, ahameyaM paumavara. puSkariNI meM praviSTa huvA, praviSTa hokara jaise jaise kamala ko lAne ke lie Age bar3hatA hai, tyoM yoM use adhikAdhika jala aura kIcar3a kA sAmanA karanA par3atA hai| yAvat vaha bhI jala evaM kIcar3a meM phaMsa jAtA hai| yaha cauthe puruSa kA vRttAnta huA // 5 // karIne jema jema vAvamAMthI kamaLane lAvavA mATe jema jema AgaLa vadhe che, tema tema tene vadhAre vadhAre kAdavane sAmane kare paDe che, yAvat te paNa pANI ane kAdavamAM phasAI jAya che. A cothA purUSanuM vRttAMta thayuM. te su0 For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasatre poMDarIyaM upiNakkhistAmi ttikaTu ii vuccA se bhikkhU No abhikame taM pukkhAraNiM tIse puzkhariNIe tIre ThiccA sadaM kuMjA-uppayAhi khalu bho paumavarapoMDarIyA! uppayAhi, aha se uppaie paumavarapoMDarIe ||suu06|| ... chAyA-atha bhikSu rUkSa stIrArthI khedajJo yAvad gatiparAkramajJaH anyatarasyA dizo'nudizo vA Agatya tAM puSkariNI, tasyAH puSkariNyAstIre sthitvA pazyati tanmahadekaM padmavarapuNDarIkaM yAvat pratirUpam / tAn tatra caturaH puruSajAtAn pazyati mahINAn tIrAd amAptAna padmavarapuNDarIkam no Ave no pArAya antarApuSkariNyAH seye niSaNNAn / tataH khalu sa bhikSurevamavAdItU-aho ! khalu ime puruSA akhedazA yAvat no mArgasya gatiparAkramajJAH yataH ete puruSA evaM manyante-vayametat pAvarapuNDarIkamunnikSepsyAmaH na ca khalvetat padmavarapuNDarIkamevamunnikSepnuvyaM yathA kharavete puruSA mnynte| ahamasmi bhikSu rUkSastIrArthI khedajJo yAvad mArgasya gati. parAkramazaH ahametat pAvarapuNDarIkam unnikSepsyAmIti kRtvA inyuktvA sa bhikSu nau abhikAmati tAM puzkariNIM tasyAH puSkariNyAstIre sthitvA zabdaM kuryAt-utpata khala bhoH panavarapuNDarIka ! utsta, atha utpatitaM tat panavarapuNDarIkam // 16 // TIkA-'aha' atha-anantaram 'lUhe' rUkSaH-rAgadveSAbhyAM rahitatvAt rUkSa. isa kSaH 'tIraTThI' :tIrArthI-saMmArasAgarasya pAragamecchuH 'kheyanne' khedajJaHvastutaH SaDjIvanikAyakhedaviSayakajJAnavAn, na tu pUrvapuruSavat vastuto'khedaH / 'jAva gaiparakaNaNNa' yAvad gatiparAkramajJaH, gatiparAkramayorzAtA-mokSamArgArAdhanarItimarmajJaH, atra yAvatpadena-kuzalaH paNDito vyakto medhAvI abAlo mArgastho _ 'aha bhikkhU lahe tIraTThI' ityaadi| TIkArtha-tadanantara rAgadveSa se rahita hone ke kAraNa rUkSa, saMsAra sAgara kA pAra pAne kA abhilASI, SaTU jIvanikAyoM ke kheda ko jAnane vAlA-pahale vAle puruSoM ke samAna anajAna nahIM, yAvat gati aura parAkrama ko jAnane vAlA 'yAvat' zabda se kuzala, paNDita, vyakta, 'yaha bhikkhU lahe tIraTThI' tyAdi TIkAthe-tyAra pachI rAgadveSa vinAnA hovAnA kAraNe rUkSa, saMsAra sAgaranI pAra pAmavAnI IcchAvALe, SaTu jIvanikAnA khedane jANavAvALoajANa nahIM cAvat gati ane parAkramane jANanAra yAvat zabdathI kuzaLa, For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam mArgavit-eteSAM grahaNam, tana-pApakarmacchedane kuzalaH-nipuNaH, paNDataH pApabhIrU, vyaktaH-bAlabhApanivRttaH ajJAnarahita ityarthaH medhAvI-sadasadvivekavAn, abAla:vimRzpakAryakArI, mArgasthaH-samyagdarzanajJAna cAritralakSaNamokSamArge sthitaH, mArgavit-mokSamArgajJa iti saMgrAhyam, etAdRzaH 'bhivakhU' bhikSuH-niravabhikSayA saMyamayAtrAnirvAhakaH, 'annArAo' anyatarasyAH 'disAo vA aNudisAo yA' dizo vA anudizo vA, yataH kutazcidigdezAt 'agamma' Agatya 'taM pukkhAragi' tAM puSkariNI, yasyAmime catvAro magnA abhavan-tasyAstaTe sthitvA 'pAsaI' pazyati / kiM pazyati tatra sthitaH san ? tatrAha-taM mahaM egaM paumavarapoDarIyaM jAva paDirU' tanmahadekaM padma parapuNDarIkaM yAvatpatirUpam, sarvAvayavasundaraM rUpagandhAmedhAvI, vijJa, mArgastha, mAnavettA ina vizeSaNoM ko grahaNa karanA caahie| inakA artha yaha hai-pApakarmoM ko naSTa karane meM kuzala, paNDita arthAt pApa se bhIru, bAla arthAt bacapana se rahita nivRtta vijJa, medhAvI arthAt sat asat ke viveka se sampanna, abAla arthAt vicAra karake kArya karane vAlA, mArgastha arthAt samyagdarzana jJAna cAritra aura tapa rUpa mokSamArga meM sthita, mArgavettA arthAt mokSa ke mArga ko jAnane vAlA / ina saba vizeSaNoM se yukta bhikSu (niravadya bhikSA se jIvana nirvAha karane vAlA) kisI dizA yA anudizA se usa puSkariNI ke samIpa aayaa| usa puSkariNI ke tIra para, jipsameM pUrvokta cAroM phaMsa gaye the, sthita hokara dekhatA hai-eka mahAn pradhAna puNDarIka hai| vaha vilakSaNa racanA se yukta hai sarvAMgasundara hai, uttama rUpa Adi se yukta paMDita, vyakta, medhAvI vijJa, mArgastha, mALavettA A tamAma vizeSa grahaNa thayA che. tene artha A pramANe che, pApa karmone nAza karavAmAM kuzaLa, paMDita arthAt pApathI DaravAvALa, bAla arthAt nAnapaNathI rahita, nivRtta, vijJa medhAvI arthAt sat asatanA vivekathI yukta abAla-eTale ke vicArIne kArya karavAvALA, mArgastha, arthAt samyaphajJAna samyakdarzana, samyayAritra ane samyapha tapa rUpa mokSa mArgamAM sthita, mArgavettA-arthAta mokSanA mArgane jANanAra, A badhA vizeSaNothI yukta bhikSu (niravagha bhikSAthI jIvana nirvAha karavAvALe, kaI dizA athavA anudizAethI te puSkariNI-vAvanA kinAre ke jemAM pUrvokta cAre purU phasAyA hatA. tyAM sthira ubhA rahIne juve che, te te vAvamAM eka mahAna suMdara pradhAna puMDarIka-kamaLa che, te kamaLa vilakSaNa prakAranI racanAthI yukta che, sarvAga suMdara che. uttama prakAranA rUpathI yukta che. For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtAnace diyuta vilakSaNalakSaNopalakSitaM darzakajanAnAM manoharaM sujAtajalajAtam / 'te tattha cattAri purisanAe' tAMtatra caturaH puruSajAtAna ye kamalavaramuddhattukAmAstAna 'pAsai' pazyati, teSAmeva vizeSaNam-'pahINe tIraM' pahINAMstrIrAt-tyAjitata. taTamAntAn 'apatte paumavarapoDarIya' amAptAt padmavarapuNDarIkam, sva sva kArye'kRtAryAn 'go habbAe jo parAe' no arbhAce no parAya, nahi taTe na vA jala rAzimuttIrya parataTe sthirAH sthitA vA jAtAH / etAdRzAn puruSAn caturvidhAn apazyat-kozAna tabAha-'aMtarA pukkhariNIe seyasi Nisanne' antarA madhye puSkariNyAH 'seyaMsi' seye pake "Nisanne niSaNNAn magnAn akRtakAryAn duHkhAnyanubhavataH 'tae NaM se bhikkhU evaM bayAsI' tato'nantaraM khalu sa bhikSurevaM vakSyamANavacanajAtam AdIt-uktavAn 'aho NaM ime purisA akheyannA' aho khalu ime catvAro'pi puruSAH akhedajJAH, akuzalA apaNDitA avyaktAH amedhAvino bAlA haiM, vilakSaNa lakSaNoM vAlA hai, darzakoM ke mana ko harane vAlA hai, bar3A hI sundara hai| vaha una cAroM puruSoM ko bhI dekhatA hai jo usa kamala ko lAne ke lie kyA mAnoM marane ke lie puSkariNI meM praviSTa hue hue jo tIra ko tyAga cuke haiM, puNDarIka (kamala) taka pahuMca nahIM sake haiM, apane kArya meM saphala nahIM hue haiM jo na idhara ke rahe haiM aura na udhara ke rahe haiM aura puSkariNI ke kIcar3a meM phaMsa gae haiM, duHkha kA anubhava kara rahe haiN| __ yaha saba dekhakara bhikSune isa prakAra kahA-ahA, ye cAroM hI puruSa akhedajJa haiM, akuzala haiM, apaNDita haiM, nAsamajha haiM, medhAvI nahIM haiM, vilakSaNa prakAranA lakSaNe vALuM che, jenAranA manane AnaMda ApanArUM che. atyaMta suMdara che. AvA suMdara kamaLane te vAvamAM te pAMcamA purUSe joyuM, te sAthe teNe te pUrvokta cAre purUSane paNa joyA ke jeo te kamaLane lAvavA mATe jANe ke-maravAne mATe te vAvanA kinArAno tyAga karIne vAvamAM praveza che. teo kinArAne tyAga karIne vAvamAM pravezA chatAM te kamaLa sudhI pahoMcI zakayA nathI. pote dhArelA kAryamAM saphaLa thayA nathI. teo nathI ahinA rahyA ke nathI tyAMnA rahyA. ane puSkariNIne kAdavamAM phasAI gayA cha, tathA :mano anubhava 43rI 2 // che. A tamAmane joIne te bhikSue A pramANe vicAryuM ahA ! A cAre purU khedane jANanArA nathI. akuzaLa che. apaMDita che. aNasamajuM che. For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samarthabodhinI TIkA fr. zra. ma. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 22 anitar amArgavidaH, 'No maggassa gaiparakakamaNNU' no mArgasya gatiprarAkramajJA ime catvAro'pi puruSAH 'jaM ee' yata ete 'purisA' puruSA 'evaM manne' evaM manyante - 'amhe eyaM' vayametat 'paumacaravoDIye' padma puNDarIkam 'unnikkhi sAmo' unnikSepsyAmaH, ete itthaM svIkurvanti yad vayaM kamalamasmAtsaraso niSkAsayiSyAmaH kintu mudhaivaiteSAM zramaH 'No ya khalu eyaM paumarapoMDarIyaM evaM ubhikkheta' na ca khala etat padmavarapuNDarIkam evamubhikSetavyaM syAt 'jahA ee purisA manne' yathA- ete puruSA manyante, kintu - ' ahamaMsi bhikkhu lahe ' zrahamasmi bhikSuH- rUkSa: 'tIrahI' tIrArthI saMsArasAgaratIrasya paraM pAraM gantukAmo mikSaNazIlaH, rAgadveSarahitatvAt - atizayena rUkSa iva rUkSaH 'jAna maggahasa gaiparakamaNNU' yAvanmArgasya gatiparAkramajJaH 'ahameyaM' ahametat 'paramavarapoMDarIyaM padmavara puNDarIkam 'uSNikkhistAmi' ubhikSepsyAmi - grahISyAmi tikaTTu' iti kRsvA evaM manasi nizcityAtrAgato'smi, 'ii buccA' ityuktavA 'se bhikkhU' samikSu, ajJAna haiM, mArgastha nahIM haiM, mArgavettA nahIM haiM, mArga kI gati aura parAkrama ko bhI nahIM jAnate haiN| kyoMki satpuruSoM dvArA Acarita mArga ko vinA jAne hI ye isa puSkariNI meM praveza kiye haiN| ye samajhate haiM ki hama isa pradhAna kamala ko isa puSkariNI se nikAla leMge, magara inakA zrama vyartha hai / yaha kamala yoM nahIM nikAlA jAtA jaise ye loga samajhate haiN| maiM saMsAra sAgara se pAra pAne kA abhilASI, rAgadveSa se rahita hone ke kAraNa rUkSa, yAvat mArga kI gati aura parAkrama ko jAnane vAlA bhikSu huuN| maiM isa uttama kamala ko grahaNa karUMgA, aisA nizcaya karake yahAM AyA hU~ / isa prakAra kaha kara kisI dizA aura kisI deza se AyA huA buddhizALI nathI. ajJAnI che, mAttha nathI. mAvettA nathI. mArgonI gati ane parAkrama jANatA nathI; kemake satpurUSa dvArA Acarela mArgane jANyA SitA ja te ApuSkariNImAM pravezyelA che te samaje che ke-ame pradhAna kamaLane vAvamAMthI kaheADI laIzuM. paraMtu teonA parizrama natha thaye che. A kamaLa ema bahAra kahADI zakAtuM nathI, ke jema e lAko mAne che. huM sa'sAra sAgarathI pAra pAmavAnI IcchA vALA, rAgadveSa vinAnA hAvAthI rUkSa yAvat mAnI gati ane parAkramane jANunA bhikSu chuM. huM A uttama kamalane grahaNa karIza. ema nizcaya karIne ahiyAM cA chu, A pramANe kahIne keI dizA ane keI dezathI Avela ane vAvanA For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtre yataH kuto'pi digdezAdAgataH sarasastaTamAnte vidyamAnaH 'taM pukvariNi' tAM puSkariNIm 'No abhikame naivA'bhikrAmati, nai pravizati tasyAM puSkariyAM kamalamunnetum kinnu-'tI se pukkha ragIe' tasyAH puSkariNyAH 'tIre ThicyA' tore sthitvA 'sadaM kujjA' zabdaM karoti, jalamapavizanneva tIravI san Ahayati pANDityavIryasamanvito varabhiH , 'upayAhi khalu bho! paumavara poDarIyA ! uppayAhi' utpata khalu bhoH he padmavarapuNDarIka ! khalu nizcayena utpt| vijJa.sa bhikSuH. AcAhi-bho puSparAja ! UrdhamAgaccha, evaM kathanAnantarameva 'aha se uppaie paumavarapoDaroe' atha tadutpatitaM padmaparapuNDarIkam, zramaNaM bhagavantaM samAnayat, kamalaM tatkSaNameva vihAya puSkariNI taTamupagataM sAdhupAdamUlam / atra sUtre dRSTAntameva pradarzitam, dArTAntikenA'gre yojayiSyati // suu06|| mUlam-kihie nAe samaNAuso ! ahe puNa se jANiyabve bhavai, bhaMte ! ti samaNaM bhagavaM mahAvIraM nigaMthA ya niggaMthIo ya vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-kiTTie nAe samaNAuso! ahaM puNa se Na jANAmo samaNAuso tti, samaNe bhagavaM mahAvIre te ya bahave niggaMthe ya niggaMdhIo ya AmaMtettA aura puSkariNI meM praveza nahIM krtaa| kintu kinAre para khaDA raha kara paNDitavIrya se samnna uttama bhikSu isa prakAra zabda karatA hai-he padmavara puNDarIka ! phAra aanaao|' bhikSu ke ina zabdoM se kamala tatkSaNa hI puSkariNI ko chor3akara sake caraNoM meM tIra para A gyaa| yaha dRSTAnta kahA gayA hai / dAntika kI yojanA Age kI jaaygii|6| kinAre ubhe rahela te bhikSu te puSkariNI-vAvamAM pravezyA vinA kinArA para ubhA rahIne te paMDita vIryathI yukta, uttama bhikSu A pramANe zabda kare che. -De padmavara puMDarIka upara AvI jA. bhikSunA A zabdothI te kamaLa tatakALa te puSkariNa-vAvane tyAga karIne tenA caraNamAM kinArA para AvI gayuM. A daSTAnta kahevAmAM Avela che. tenA darTonikanI jA have aghI paravAmAM mAye // 6 // For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam evaM vyAsI-haMta samaNAuso! AikkhAmi vibhAvami kimi pavedemi saaTuM sahauM sanimittaM bhujo bhujo uvadaMsemi se bemi ||suu07|| chAyA-kItitaM jJAtaM zramaNA AyuSmantaH ! arthaH punarasya jJAtavyo bhavati / bhadanta ! iti zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM nirgranthAzca nigranthyazca vandante namasyanti banditvA namasthitvA evamavAdiSuH-kIrtitaM jJAtaM zramaNa ! AyuSman ! artha punarasya na jAnImaH zramaNa ! AyuSman ! iti| zramaNo bhagavAna mahAvIrastAn bahUn nigranthAn nirgranyIMzca Amavya evamavAdI - hanta zramamA AyuSmantaH ! AkhyAmi vibhAvayAmi kIrtayAmi bhavedayAmi sAtha sahetuM sanimittaM bhUyo bhUyaH upadarzayAmi tad brImi ||suu07|| TokAkiTTie' kIrtitam 'gAe' jJAtam 'samaNAuso' zramaNA AyuSmantaH! bhagavAna mahAvIrasvAmI kathayati-he sAdhayaH ! bhAtAmane udAharaNaM pradarzitam / 'aTe puNa se jANiyabve bhavai' arthaH punarasya jJAtavyo bhavati / udAharaNaM tu mayA padarzitam, etasyodAharaNasya ko'rthoM bhavatIti bhavadbhiH svayameva vicAraNIyA, vicAryA'vadhAraNIyazca / tIrthakarasyedaM vacanamupazrutya 'bhaMte ! ti' he bhadanta ! iti kathayitvA 'samaNaM bhagavaM mahAnoraM' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram 'niggaMthA pa niggaMdhIo ya' nirganyAca sAdhano nigranthyaH sAdhvyazca 'vaMdaMti' vandante 'namaMsaMti' namasyanti-namaskAraM kurvanti 'baMdittA namaMsittA' vanditvA namasthitvA ca evaM vayAsI' 'kiTTie nAe samaNAuso' ityAdi / TIkArtha---bhagavAna mahAvIra svAmI kahate haiM-he AyuSman zramaNo! tumhAre samakSa maiMne dRSTAnta pradarzita kiyA hai| isa kA artha tuma ko svayaM samajha lenA caahie| taSa he 'bhadanta !' isa prakAra saMbodhana karake zramaNa aura zramaNiyAM, zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA namaskAra karate haiM / vandanA namaskAra "kiTTie nAe samAuso' tyA TakAthe- bhagavAna mahAvIra svAmI kahe che ke-he Ayumana zramaNa tamArI sAme meM daSTAnta batAvela che, tene artha tamAre pite sAMbhaLa joIe. tyAre he bhadanta" A pramANe saMbaMdhana karIne zramaNa ane zramaNi zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne vaMdanA namaskAra kare che. vaMdanA namaskAra For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAso evamavAdiSuH-kimavAdiSurityAha-kiTTae nAe' kIrtitaM-kathita jJAtam udAharaNam 'samaNAuso' he zramaNa ! he AyuSman bhagavan / kintu-'aTTha puNa se Na jANAmo' artha punarasya vayaM na jAnImaH, 'samaNa Auso tti' he akSaNa / AyuSman ! iti sarve sAdhakaH sAdhvyazca akathayan-vayaM tu bhAtkIrtitamuddAharaNaM zrutavantaH, kintuudAharaNasyAtha tu na vinaH, ato devAnupriyaireva dayAparairaryo'pi vyAkhyeyaH-iti sAdhanAM vAMsi zrutvA 'samapo bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAna mahAvIraH 'te ya bahace niggathe ya niggaMdhIo ya AmaMtettA evaM vayAsI' tAMzca bahUn nirgranthAn nizci Amantraya-saMbodhya 'evaM kyAsI' evamavAdIt-'haMta samaNAuso' hanta he zramaNA AyuSmantaH ! 'AikkhAmi vibhAvemi vimi pavedemi' AkhyAmi vibhAvayAmi kIrtayAmi pravedayAmi tamarthama-yo'yoM bhavadbhiH pRSTaH / vibhAvayAmiparyAyAdizabdadvAreNa tamartha prkttiikromi| kIrtayAmi-bhavedayAmi iti kriyA. padadvayAt-hetu-dRSTAntAbhyAM tamartha bhavate bhavarodhayAmi / 'saaTuM saheuM sani mitra' sArtha sahetuM sanimittam, arthaH prayojanam-kAryaphalamiti yAvat tena sahita miti sArtham / 'saheu' sahetum, hetuH kAraNaM tena yuktam ,sanimittam-nimittena karake isa prakAra kahate haiM Apake kahe udAharaNa ko hama sapane sunA, kintu usakA artha (rahaspa) hama nahIM jaante| ataH he AyuSman ! bhagavan ! anugraha karake Apa hI usakA artha khie| zramaNoM ke ina vacanoM ko sunakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne una bahusaMkhyaka nirgranyoM aura nigraMthiyoM ko saMbodhana karake isa prakAra kahA-he AyuSman zramaNo! tumhAre pUche rahasya ko maiM kahatA hUM paryAyavAcaka zabdoM Adi dvArA prakaTa karatA hUM, hetu aura dRSTAnta dvArA use tumheM samajhAtA huuN| artha (prayojana) hetu-kAraNa aura nimitta ke sAtha udAharaNa ke artha ko punaH punaH pradarzita karatA huuN| tAtparya karIne A pramANe kahe che. Ape kahela udAharaNane ame badhAe sAMbhaLyuM. paraMtu teno artha (rahasya) ame jANatA nathI, tethI he Ayuna! bhagavAna anugraha karIne Apa ja tene artha samajAve. zramaNonA A arthane sAMbhaLIne zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe te ghaNI sakhyAvALA nigraMtha ane nigraMthIne sabodhana karIne A pramANe kahevA lAgyA. he Ayuman zramaNe! tamoe pUchelA rahasyane have huM kahuM chu. paryAya vAcaka zabdo dvArA pragaTa karuM chuM. hetu ane daSTAnta dvArA tene huM tamane samajAvuM chuM artha (prayojana) hetu-kAraNa ane nimittanI sAthe udAharaNanA arthane vAraMvAra batAvuM chuM. For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam sahitaM tAdRzam udAharaNArtham 'bhujjo bhujjo' bhUyo bhUyaH-punaH punarapi 'udaMsami upadarzayAmi-nimittaprayojanAdyupadarzanamukhena tAdRzamartha bhavadbhayaH pratipAdayAmi 'se vemi' tad bravImi // 107 // mUlam-loyaM ca khalu mae appAhaTu samaNAo! pukkhariNI buiyA / kammaM ca khalu mae appAhaTu samaNAuso se udae buie| kAmabhoge ya khalu mae appAha1 samaNAuso! se see buie| jaNa jANavayaM ca khalu mae appAhaTu samaNAuso.! te bahave paumavarapoMDarIe buie / rAyANaM ca khalu mae appAhaTUTu samaNAuso! se ege mahaM paumavarapoMDarIe buie| annautthiyA ya khalu mae appAhaTTu samaNAuso! te cattAri purisajAyA buiyaa| dhammaM ca khalu mae appAhaTu samaNAuso! se bhikkhU buie| dhammatitthaM ca khalu mae appAhaTu smnnaauso| se tIre buie / dhammakahaM ca khalu mae appAhaTu samaNAuso! se sadde buie| nivANaM ca khalu mae appAhaTu samaNAuso se uppAe buie| evameyaM ca khalu mae appAhaTu samaNAuso! se evameyaM buiyaM ||suu08|| chAyA-lokaM ca khalu mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH ! puSkariNI uktaa| karma ca khalu mayA apAhatya zramaNA AyuSmantaH / tasyA udakamuktam / kAmabhogaM yaha hai ki nimitta aura prayojana Adi prakaTa karate hue usa rahasya ko pratipAdana karatA huuN| aisA maiM kahatA hUM // 7 // tAtparya e che ke -nimitta ane prayojana vigere pragaTa karatA thakA te rahasyane pragaTa karuM chuM. e pramANe huM kahuM chuM pANI sU0 5 For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 sUtrakRtAGgasUtraM svaccha mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH tasyAH seya uktaH / janAn janapadAMzca mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH ! tAni bahUni padmavarapuNDarIkANi uktAni / rAjAnaM ca khalu mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH / tasyA ekaM mahat padmavarapuNDarIkamuktam | anyayUthikAMca khalu mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH ! te catvAraH puruSajAtA uktAH / dharmaM ca khalu mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH ! sa mikSuruktaH / dharmatIrthaM ca khalu mayA apAhRnya zramaNA AyuSmantaH / tattIramuktam / dharmakayAM ca khalu mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH / sa zabda uktaH / nirvANaM ca khalu mayA apAsya zramaNA AyuSmantaH ! sa utpAta uktaH / evametacca khalu mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH ! tadetaduktam // sU. 8 // TIkA - sarvAnevopasthitAna samabhilakSya zramaNA AyuSmantaH / iti sambodhyaca pratijJAtamarthaM pratipAdayati tIrthaMkara :- 'samaNAuso' he zramaNAH ! AyuSmantaH ! 'choyaM ca khala mae appAhaddu' lokaM ca khalu mayA apAhRtya zramaNA AyuSmantaH ! puSkariNI uktA, he saadhvH| lokaM caturdazarajjvAtmakamadhikRtya eSA puSkariNI mayA uktA, ayameva lokaH yatrAnekavidhA jIvAH svakRtaduSkRta sukRtakarmAnusAreNa jAyante mriyante ca mRtvA punaH punarAvirbhavanti / Avirbhavanto'nekavidha duHkhA 'loyaM ca khalu mae' ityAdi / TIkArtha- sabhI upasthita zramaNoM ko lakSya karake bhagavAn pratijJAta artha kA pratipAdana karate haiM-artha kI durgamatA kA pratipAdana karane ke lie loka ko maiM ne puSkariNI kI jagaha rakkhA hai| tAtparya yaha hai de zramaNo! isa caudaha rajju parimANa vAle loka ko maiMne puSka riNI kahA hai| yahI loka, jisa meM aneka prakAra ke jIva apane puNya pApakarma ke anusAra janmate aura marate haiM mara kara punaH prakaTa hote haiM 'loyaM ca khalu mae' tyAhi TIkAthaSA upasthita zramAne uddezIne bhagavAna upara kahela viSacanA arthanuM pratipAdana kare che. anA du mapaNAnu' pratipAdana karavA mATe lAkane meM puSkariNInA sthAne rAkhela che kahela che. tAtpaya' e che ke--hai zramaNe ! A cauda rAju pramANuvALA lAkane ma' puSkariNI-vAva kahI che. eja leAka ke jemAM aneka prakAranA jIvA pAtAnA puNya ane pApakarma pramANe janme ane mare che. marIne pharIthI pragaTa thAya che. ane aneka prakAranA duHkhAne anubhava karatA jovAmAM Ave For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 5 nyanubhavantaH samupalakSyante, tAdRzo'yaM lokaH puSkariNI sthAne proktH| yathA puSkariNyAm anekapakArakANi puSpANi bhavanti tathA saMsAro'pi vividhaprakArakA jIvasamudAyena uktH| ata etAdRzIM tulyatAmAdAya puSkariNI-upamAnena lokupmitH| 'kammaM ca khalu mae appAhaTTa' karma ca khalu mayA apAhRtya 'samaNAusoM' he zramaNA AyuSmantaH 'se udae' tasyAH-puSkariNyA udakaM jalam 'mayA buie' mayA uktaM pratipAditam, yathA puSkariNyAM jalasadbhAvena kamalasyotpattibhavati-tatheha saMsAre aSTavidhakarmaNA janitaM lokAnAM jalopamitaM karma, puSkariNyA kamalodbhavakAraNaM jalam, saMsAre ca jIvotpattikAraNaM jIvasaMpAditamaSTavighaM karma, ataH kamalenopamitam / etAvAMstu dvayorbhedaH-yadekatra kamalodbhavakAraNaM jalam, ne aura aneka prakAra ke duHkhoM ko anubhava karate dekhe jAte haiM, isI ko puSkariNI ke sthAna para kalpita kiyA hai / puSkariNI meM aneka prakAra ke puSpa hote haiM, saMsAra aneka prakAra ke jIva samudAya se yukta hai| isa prakAra kI samAnatA ke AdhAra para loka kI puSkariNI se upamA dI hai| he AyuSman zramaNo ! karma ko maiMne usakA jala kahA hai| jaise jala kA sadbhAva hone se kamala kI utpatti hotI hai, usI prakAra isa saMsAra meM ATha prakAra ke karmoM se jIvoM kA janma hotA hai| arthAta jaise kamaloM kI utpatti kA kAraNa jala hai, usI prakAra saMsAra meM jIyo kI utpatti kA kAraNa jIva dvArA upArjita aSTavidha karma haiN| ataepa unheM kamala kI upamA dI gaI hai / ina donoM meM visahazatA itanI hI hai ki eka jagaha kamala kI utpatti kA kAraNa jala hai kintu jala kI che. tene ja puSkariNInA sthAna rUpa kalpanA karela che. puSkariNImAM aneka prakAranA kamaLa hoya che. saMsAra aneka prakAranA jIva samudAyathI yukta che. AvA prakAranA sarakhA paNAnA AdhAra para lekane puSkariNInI upamA ApI che. he AyuSyanuM zramaNa ! kamane e puSkariNInA jala rUpe kahela che. jema pANIne sadbhAva hevAthI kamaLanI utpatti thAya che, eja pramANe A saMsAramAM ATha prakAranA karmothI ane janma thAya che. arthAt jema kamaLanI utpattinuM kAraNa jaLa che, e ja pramANe saMsAramAM chanI utpattinuM kAraNa ive upArjana karela ATha prakAranA karmo che. tethI ja tene kamalanI upamA ApavAmAM AvI che. A bannemAM visadazapaNuM eTaluM ja ke-eka jagyAe kamaLanI utpattinuM kAraNa jaLa che, paraMtu jaLanI utpattinuM kAraNa kamaLa For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre kamalajanyaM jalam / iha tu jIvajanmakAraNaM karma, tacca jIvajanitamiti / 'kAmabhoge ya khalu mae appAhaTu' kAmabhogaM ca khala mayA-apAhatya-kAmabhogamA citya 'samaNAuso' he zramaNA AyuSmantaH ! 'se seye buie' 'se' tasyAH puSkariNyAH seya' seyaH-paGkam 'buie' uktaH, paGkadRSTAntena kAmabhogau kathitI, yathA puSkariNyAH paGke nimagno janaH svoddhArAya samarthoM na bhavati, tathA-kAmopabhogApahata celsAmapi jIvAnAM saMsArAduddharaNamazakyamiti kRtvA-he sAdhavaH ! mayA paDU kAmamogena upamitam / kevalamiyAne vizeSa:-ekaM bAhyam itarAvAdhyAtmikau / 'jaNajANavayaM ca khalu mae apAhaTu samaNAuso' he zramaNAH! AyuSmantaH ? janAn janapadAMzca khalu mayA apAhatya-adhikRtya 'te bahave paumavarapauDarIe' tAni bahUni padmavarapuNDarIkANi 'buie' uktAni-kathitAni / yathA puSkariNyAutpatti kA kAraNa kamala nahIM hai, parantu yahAM jIvoM ke janma kA kAraNa karma hai aura vaha karma jIva janita hotA hai| he AyuSman zramaNo ! kAma bhogoM ko maine kIcar3a kahA hai| jaise puSkariNI ke paMka meM phaMse hue jana apane uddhAra meM samartha nahIM hote, usI prakAra kAmabhogoM se apahRta cittavAle jIvoM kA saMsAra se uddhAra honA zakya nahIM hotaa| ataeva he zramaNo ! maiMne kAmabhogo kI upamA kIcar3a se dI hai| yaha donoM hI samAna rUpa se bandhana ke kAraNa hai| antara hai to kevala yahI ki paMka bAhya bandhana hai jaba ki kAma aura bhoga AdhyAtmika bandhana haiN| na he AyuSman zramaNo ! janoM ko aura janapadoM ko maiMne pahusaMkhyaka pravara puNDarIka kahA hai| jaise puSkariNI meM vividha prakAra ke kamala hote nathI. paraMtu ahiyAM nA janmanuM kAraNa karma che. ane e karma jIve haida DAya che. he Ayumana zramaNa ! kAmane meM kAdava kahela che, jema vAvanA kotavamAM phasAyelA manuSya pitAnA uddhAramAM samartha thatA nathI, eja pramANe kAmagathI harAyelA cittavALA jIvone saMsArathI uddhAra thavuM zakaya hetuM nathI, tethI ja te zramaNe! meM kAmabheganI upamA kAdavathI ApI che. A baMne sarakhI rIte bandhanA kAraNa rUpa che. pheraphAra hoya te kevaLa eTale ja che ke-paMka-kAdava bAhyabahAranuM baMdhana che, jyAre A kAma ane bhega AdhyAmika baMdhana che. he AyuSyamAna zramaNe ! janene ane janapadane meM aneka saMkhyA vALA pAvara paMDarIka kahela che. jema vAvamAM aneka prakAranA kamaLa hoya For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam manekavidhAna kamalAni jAyate, tathA jIvaloke nivasanto'neke jIvAH saMsArapuSkariNyAH kamalasvarUpAH / ataH kamaladRSTAntena lokA upamitAH / yathA vA puNDarIkaH puSkariNI bhUSyate, tathA manujaiH saMsAraH / kamale'mala saugandhyam, manuje ca mokSa- yogyatA, svastrA'sAdhAraNaguNAvaccAt ubhayoH samAnatvam iti / 'rAyANaM ca khalu mae apAhaTu samANAulo' he zramaNAH ! AyuSmantaH ! rAjAnaM ca khalu mayA apAsya- adhikRtya 'se' tasyAH puSkariNyAH 'ege' ekam 'maha' mahat 'paumarapoMDarI' padmavarapuNDarIkam, pradhAnaM puSkariNyAH zomAtizayA''pAyakam 'buie' uktam - kathitam yathA puSkariNyAH sarvakamaLA'pekSayA mahade kaM padmavarapuNDarIkaM tathA manuSyaloke sarvamanujApekSayA rAjA zreSThaH sarveSAM zAsakaca ataH saMsArasamudre padmavarapuNDarIkatulyo rAjA mayA kathitaH / 'anna utthiyA ya' anya yUthi haiM, usI prakAra loka meM aneka jIva nivAsa karate haiN| ve saMsAra puSkariNI ke kamala ke samAna hai / isa prakAra saMsArI jIvoM kI upamA kamala se dI gaI hai| athavA jaise kamala se sarovara vibhUSita hotA hai, usI prakAra manuSya se saMsAra zobhAyamAna hotA hai / kamala meM nirmala sugaMdha hotI hai| isa prakAra apane apane guNoM ke kAraNa donoM meM samAnatA hai / he AyuSman zramaNo ! rAjA ko maiMne puSkariNI kA padmavara puNDarIka arthAt pradhAna kamala kahA hai| jaise puSkariNI meM saba kamaloM kI apekSA eka mahAn zveta kamala kahA hai, usI prakAra manuSyaloka meM sabhI manuSyoM kI apekSA rAjA zreSTha aura saba kA zAsaka hotA hai / ataeva loka rUpI puSkariNI meM rAjA rUpI mahAn zveta kamala kahA gayA hai| che, eja pramANe leAkamAM aneka jIve nivAsa kare che. te sa'sAra vAvanA kamaLA jevA che, A rIte saMsArI jIvAne kamaLanI upamA ApI che. athavA jema kamaLAthI sarAvara zobhAyamana che, eja pramANe manuSyAthI sasAra zAbhAyamAna haiAya che. kamaLamAM nirmaLa sugadha hoya che, manuSyamAM mekSa prApta karavAnI yogyatA DhAya che. A rIte pAta pAtAnA gu@AnA kAraNe bannemAM samAna paNu' rahela che. tema samajavuM. he AyuSman zramaNe ! rAjAne me'vAvanA padmazrvara pu.DarIka arthAt pradhAna kamaLa kahela che. jema puSkariNImAM badhAM kamaLA karatAM eka mahAn zveta kamaLa kahyuM che. teja pramANe manuSya lAkanI apekSAthI rAjA uttama ane badhAnA para zAsana karavA vALA hoya che. tethI ja leAka rUpI vAvamAM rAjA rUpI mahAn zveta kamaLa kahela che. For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre kAMca-ArhatamatetarazAsanA'nurAgavataH puruSAna-AtmAnaM paNDitaM manyamAnAn 'khalu mae' khalu mayA 'apAhaTu' apAhRtya-adhikRtya 'samaNAuso' he zramaNAH ! AyuSyantaH ! 'te-vattAri' te catvAraH 'purisajAyA' puruSajAtAH, ye ca catasRbhyo dizAbhyaH samAgatya paGke niSaNNA Asan te puruSAH anyadarzanAnuyAyinaH santIti mayA 'buiyA' uktAH-kathitAH, yathA-te catvAro'pi puruSAH puSkariNI madhyAt kamalAkarSaNe prabhavo na jAtAH apitu tatpaGke nimagnA svAtmAnamapi samudattu nA'zaknuman, tathaiva paratIthikA mokSamanavApya saMsAre eva niSaNNAH duHkhazatAni tAni tAnyanubhavantIti / 'samaNAuso' he zramaNAH ! AyuSmantaH ! 'dhammaM ca khalu mae' dharma ca khalu mayA 'apAhaTuMapAhatya-abhilakSIkRtya 'se' saH 'bhikkhU' bhikSuH-sAdhuH, 'buie' uktaH-pratipAditaH / yathA khalu kazciccaturaH puruSaH puSkariNImapravizyatra tataH kamalamapakarSati, tathA-rAgadveSAbhyAM sarvathA rahito dhArmikaH parityajya viSayopabhogaM dharmopadezadvAreNa rAjAdikaM saMsArAnniSkAsayati he AyuSman zramaNo ! anyayUdhikoM ko maiMne ve cAra puruSa kahe haiN| jo cAra puruSa cAroM dizAoM se Akara kIcar3a meM phaMsa gae, ve anyadarzanoM ke anuyAyI kahe gae haiN| jaise ve cAroM puruSa puSkariNI meM se kamala ko lAne meM samartha nahIM hue, balki kIcar3a meM phaMsa gae aura apanA nija kA bhI udhAra na kara sake, usI prakAra paratIrthika bhI mokSa na prApta karake saMsAra meM hI raha kara duHkha bhogate haiN| he AyuSman zramaNo! dharma ko maiMne sAdhu (bhikSu) kahA hai| jaise catura puruSa puSkariNI meM praveza kiye binA hI usameM se kamala ko AkarSita kara letA hai, usI prakAra rAgadveSa se sarvathA rahita dhArmika puruSa kAmabhoga ko tyAga kara dharmopadeza ke dvArA rAjA Adi ko he AyuSyanuM zamaNe! anya mUrthikemAM meM te cAra purUSa kahela che. cAre dizAethI AvIne kAdavamAM phasAI gayA te anya darzanavALAonA anayAyIo kahyA che tema samajavuM. jema te cAre purUSa vAvamAMthI maLe lAdavA samartha thayA nathI, ulTA teo kAdavamAM phasAI gayA. ane pitAne paNa uddhAra karI zakyA nathI. e ja pramANe anya tIthiko paNa mokSa prApta na karatAM saMsAramAM ja rahIne duHkha bhogave che. he Ayuzmana zramaNa ! dharmane meM sAdhu (bhikSu) kahela che. jema catura purUSe vAvamAM praveza karyA vinA ja temAMnA kamaLane pitAnA tarapha AkarSita karyA arthAt kheMcI lIdhA eja pramANe rAgadveSathI sarvathA rahita dhArmika For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam ato mayA dharmasya dRSTAntena saadhurupmitH| 'samaNAuso' he zramaNAH ! AyumantaH ! 'mae' mayA khalu 'apATu' apAhRtya-adhikRtya 'dhammatitthaM dharmatIrtham 'se' tat 'tIre' tIram-taTam 'buie' uktam-kathitam , yathA puSkariNyAstaTameva antabhAgaH sImA bhavati tadupari puSkariNI vyavahAraH. tathA-saMsArasya caramasImA dharmatIrtha eva, dharmatIrthasya saMsArAntakatvAt / 'samaNAuso' he zramaNA AyuSmantaH ! 'dhammakahaM ca' dharmakAM ca 'khalu mae' khalu mayA 'apAhaTu' apAhRtya-adhikRtya 'se' saH 'sadde' zabdaH 'buie' ukta:-kathitaH, dharmakathayA uttAryante saMsArAt-bahavaH ataH zabdena dhrmkthopmitaa| 'samaNAuso' he zramaNA AyuSmantaH ! 'nidhvANaM ca khalu mae apArdu' nirvANaM mokSam apADhatyaadhikRtya 'mae' mayA 'se' saH 'upAe' utpAtaH 'buie' uktaH-kathitaH, mokSa saMsAra se bAhara nikAla letA hai| isa kAraNa maiMne dharma kI upamA sAdhu se dI hai| he AyuSman zramaNoM ! maiMne dharmatIrtha ko puSkariNI kA tIra kahA hai| jaise puSkariNI kA anta taTa kahalAtA hai aura usake Age ke bhAga ko puSkariNI kahate haiM, usI prakAra saMsAra kI carimasImA dharmatIrtha hai, dharmatIrtha saMsAra kA anta karane vAlA hai-'kintu laukika tIrtha nhiiN| he AyuSman zramaNo! dharmakathA ko maiMne bhikSu kA zabda kahA hai| dharma kathA ke dvArA bahuta jIva saMsAra se pAra kiye jAte haiM, ataeva dharma kathA kI upamA zabda se dI gaI hai| he AyuSmana zramaNo ! nirvANa ko maiMne (zveta kamalakA) utpatana kahA hai / jaise jala ke andara kamala kIcar3a ko bhedakara Upara AjAtA purUSa kAmane tyAga karIne dharmopadeza dvArA rAjA vigerene saMsArathI bahAra kahADI le che, te kAraNe meM sAdhune dharmanI upamA ApI che. he AyuSmana zamaNe meM dharmatIrthane vAvane kinAre kahela che. jema puSkariNI-vAvane anta bhAga taTa-kinAre kahevAya che, ane tenA AgaLanA bhAgane (antanA bhAga) puSkariNI kahe che, e ja pramANe saMsAranI carima sImAne dharmatIrtha kahela che. dharmatIrtha saMsArane anta karavAvALuM che. paNa laukikatIthe saMsArane aMtakartA hetuM nathI. he AyuSyana maNe dharmakathAne meM bhikSu rUpa kahela che, dharmakathA dvArA For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 sUtrakRtAGgasUtre eva utpAtasthAne uktaH / yathA - kamalaM jale paGkaM cAhRtya upari Agacchati, tathAsAdhakaH sAdhuH svakIyamaSTavidhaM karma vinAzya saMsArAnnirgato bhavati, ato mayA mokSasya utpAtena sahopamAnam 'samaNAuso' he zramagA AyuSmantaH ! 'evameyaM ca khalu mae' evametat khalu mayA 'apAiDa' apAhRtya - adhikRtya 'se' tat 'evameyaM' evametat 'buie' uktam, mayA puSkariNyAdayaH sarve'pi pUrvoktAH padArthAH tattat sArUpyeNa pradarzitA iti / 08 / mUlam - iha khalu pAINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegaiyA maNussA bhavaMti aNuputreNaM logaM uvavannA, taM jahAAriyAvege aNArivAvege uccAgottAyege NIyAgotAvege kAya - maMtAvege rahassamaMtAvege suvannAvege duvannArege surUvAvege durUvAvege tesiM caNaM maNugANaM ege rAyA bhavai, mahayA himavaMta malaya maMdaramahiMdasAre accaMta visuddha rAyakulavaM sappasUe niraMtararAyalakkhaNavirAiyaMgavaMge bahujaNabahumANapUie savvaguNasamiddhe khattie mudie muddhAbhisitte mAupiusujAe dayappie hai, usI prakAra sAdhaka sAdhu apane ATha prakAra ke karma ko vinaSTa karake saMsAra se nikala jAtA hai / isakAraNa maiMne mokSa kI upamA utpatana se dI hai / ! he AyuSman zramaNo ! maine apanI buddhi se kalpanA karake aisA kahA hai| arthAt apanI buddhi se socakara puSkariNI Adi kA rUpaka kahA hai ||8|| ghaNu! jIvAne sa'sArathI pAra karavAmAM Ave che. tethI ja dhama kathAnI upamA zabdanI sAthe ApavAmAM AvI che. huM AyuSman zramaNA nirvANune meM zveta kamaLanuM utpatana kahela che. jema pANImAMthI kamaLa kAdavane dUra karIne upara AvI jAya che. eja pramANe sAdhaka sAdhu peAtAnA ATha prakAranA kama ne nAza karIne sa`sArathI bahAra nIkaLI jAya che. te kAraNe me mekSanI upamA utpatana-upara javA rUpa kahela che. OM AyuSyaman zramaze. meM mArI buddhithI kalpanA karIne A pramANe kahela che. arthAt peAtAnI sva buddhithI vicArIne puSkariNI vigerenuM rUpaka che For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 41 sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare maNusside jaNavayapiyA jaNavayapurohie seukare keukare narapavare purisapavare purisasIhe purisa AsIvise purisavarapaoNDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDe ditte vitte vicchinnaviulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNe bahudhaNa bahujAyarUvarayae AogapaogasaMpautte vicchaDDiyapaurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelappabhUe paDipuNNakosakoTrAgArA uhAgAre balavaM dubbalapaccAmitta ohayakaMTayaM nihayakaMTayaM maliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM ohayasattu nihayasanu maliyasattu uddhiyasanu nijjiyasattu parAiyasanu vavagayadubhikkhaM mAribhaya vippamukaM rAyavannao jahA uvavAie jAva vasaMtaDiMbaDamaraM rajjaM pasAhemANe viharai / tassa Na ranno parisA bhavaha uggA uggaputtA bhogA bhogaputtA ikkhAgA ikkhAgaputtA nAyA nAyAputtA koravvA koravaputtA bhaTTA bhaTTaputtA mAhaNA mAhaNaputtA lacchaI lecchaiputtA pasatthAro pasatthaputtA seNAvaI seNAvaiputtA / tesiM bhavai kAmaM taM samaNA vA mAhaNA vA saMpahArisu gamaNAe, tattha annayareNaM dhammeNaM pannattAro vayaM imeNaM dhammeNaM pannavaissAmo te evamAyANaha bhayaMtAro jahA mae esa dhamme suyakkhAe supannatte bhavai, taM jahA-urdU pAyatalA ahe kesaggamatthayA tiriyaMtayapariyaMte jIve esa AyApajjave kasiNe esa jIve jIvai esa mae No jIvai, sarIre dharamANe dharai viNaTuMmi ya No dharai, eyaMtaM jIviyaM bhavai, AdahaNAe For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkRitAGgasUtre parehiM nijjai, agaNijhAmie sarIre kavoyavannANi aTTINi bhavaMti, AsaMdI paMcamA purisA gAmaM paJcAgacchaMti, evaM asaMte asaMvijjamANe jesiM taM asaMte asaMvijjamANe tesiM taM suyakkhAyaM bhavai anno bhavai jIvo annaM sarIraM, tamhA, taM evaM no vipaDivedeti-ayamAuso ! AyA dIhei vA hassei vA parimaMDalei vA vaTTei vA taMsei vA cauraMsei vA Ayaei vA chalaMsiei vA aTuMsei vA kiNhei vA NIlei vA lohiei vA hAlidei vA sukilei vA subbhigaMdhei vA dubbhigaMdhei vA tittei vA kaDuei vA kasAie vA aMbilei vA mahurei vA kakkhaDei vA mauei vA guruei vA lahuei vA siei vA usiNei vA niddhei vA lukkhei vA evaM asaMte asaMvijjamANe jesiM taM suyakkhAyaM bhavai-anno jIvo annaM sarIraM, tamhA te No evaM uvalabbhaMti, se jahA NAmae kei purise kosIo asiM abhinivvATTattANaM uvadaMsejjA ayamAuso! asI ayaM kosI, evameva nathi keipurise abhinivvahitA NaM uvadaMsettAro ayamAuso! AyAiyaM sriirN| se jahA NAmae keipurise muMjAo isiyaM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso! muMje iyaM isiyaM evameva natthi keipurise uvadaMsetAro ayamAuso! AyA iyaM sriirN| se jahA NAmae kehapurise maMsAo aDhei abhinivaTTittANaM uvadaMsejjA ayamAuso! maMse ayaM aTTI, evameva nasthi keipurise uvadaMsettAro ayamA For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam uso ! AyA iyaM sarIraM / se jahA NAmae keipurise karayalAo AmalagaM abhinivaTTittA NaM uvadaMsejA ayamAuso! karatale ayaM Amalae, evameva Nasthi keipurise uvadaMsettAro ayamAuso ! AyA iyaM sriirN| se jahA NAmae keipurise dahio navanIyaM abhinivaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso! navanIyaM ayaM tu dahI, evameva Nasthi keipurise jAva sriirN| se jahA NAmae keipurise tilehito tillaM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso! tellaM ayaM pinnAe, evameva jAva sriirN| se jahA NAmae keipurise ikkhUto khoyarasaM abhinivvahitANaM uvadaMsejA ayamAuso! khoyarase ayaM choe, evameva jAva sriirN| se jahA NAmae keipurise araNIo agi abhinivahittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso! araNI ayaM aggI, evameva jAva sriirN| evaM asaMte asaMvijjamANe jesiM taM suyakkhAyaM bhavai, taM jahA-anno jIvo annaM sarIraM / tamhA te micchaa| se haMtA taM haNaha khaNaha chaNaha Dahaha payaha AlUpaha vilupaha sahasAkAraha viparAmusaha, eyAvayA jIve Nasthi paraloe, te No evaM vippaDivedeti, taM jahA-kiriyAi vA akiriyAi vA sukaDei vA dukkaDei vA kallANei vA pAvaei vA sAhui vA asAhui vA siddhIi vA asiddhIi vA niraei vA aniraei vA, evaM te virUvarUvehi kammasamAraMbhehiM virUvarUvAI kAmabhogAI samArabhaMti bhoyaNAe / evaM ege pAgabbhiyA Nikkhamma mAmagaM For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre dhammaM pannaveMti, taM saddahamANA taM pattiyamANA taM roSamANA sAhu sukkhAe samaNei vA mAhaNei vA kAmaM khalu Auso ! tumaM pUyayAmi taM jahA - asaNeNa vA pANeNa vA khAimeNa vA sAimeNa vA vastheNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA tatthege pUNA samAuhiMsu tatthege pUNAe nikAiMsu / pubameva tersi NAyaM bhavai - samaNA bhavissAmo aNagArA akiMcaNA aputtA apasu paradattabhoiNo bhikkhuNo pAvaM kammaM No karisAmo samuTTAe taM apaNA appaDivirayA bhavaMti, sayamAiyaMti anne vi AdiyAveMti anne pi AyayaMtaM samaNujANaMti, evameva te itthikAmabhogehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavannA luddhA rAgadosavasaTTA, te No appANaM samucchedeti te jo paraM samucchedeMti te No aNNAI pANAI bhUyAI jIvAI sattAI samucchedeti, pahINA puvasaMjogaM AyariyaM maggaM asaMpattA ii te No havAe No pArAe aMtarA kAmabhogesu visannA ii paDhame purisajAe tajjIvataccharIra etti Ahie // sU0 9 // chAyA - iha khalu mAcyAM vA pratIcyAM vA udIcyAM vA dakSiNasyAM vA santyeke manuSyA bhavanti, AnupUrvyA lokamupapannAH, tadyathA AryA eke, anAryA eke, uccagotrA eke, nIcagotrA eke, kAyavanta eke, hasvavanta eke, suvarNA eke, durvarNA eke, surUpA vA eke, dUrUpA vA eke / teSAM ca manujAnAmeko rAjA bhavati mahAhimavanmalaya mandara mahendrasAraH, atyantavizuddharAjakuLavaMzamasUtaH, nirantararAjalakSaNa virAjitAGgopAGgaH, bahujana bahumAnapUjitaH sarvaguNasamRddhaH kSatriya, muditaH, mUbhiSiktaH, mAtApitRsujAtaH, dayApriyaH sImAkaraH, sImAdharaH, kSemaGkaraH kSemandharaH, manuSyendra, janapada pitA, janapadapurohitaH, setukaraH, ketukaraH, narapravaraH, puruSapravaraH, puruSasiMhaH, puruSAzIrviSaH, puruSavarapuNDarIkaH puruSavaragandhahastI, ADhayaH, dIptaH, For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam kI , , vittaH, vistIrNavipulabhavanazayanAsanayAnavAhanA kIrNaH, bahudhanavahu jAtarUparajataH, AyogaprayogasammayuktaH, viccharditamacura bhaktavAnaH, bahudAsIdAsa goma dipaga velakaprabhUtaH pratipUrNa kozakoSThAgArAyudhAgAraH, balavAna, durbalamatyamitraH, avahatakaNTakaM nihatakaNTakaM marditakaNTakam uddhRtakaNTakam akaNTakam ahatazatru, nihatazatru, marditazatru, udghRtazatru, nirjitazatru parAjitazatru vyapagatadurbhikSaM mArImayaviSamukta' rAjavarNakaH yathA aupapAtike yAvat prazAnta DimbaDambaraM rAjyaM sAdhayan viharati / tasya khalu rAjJaH pariSaddbhavati, ugrAH, ugraputrAH, bhogAH bhogaputrAH, ikSvAkavaH, ikSvAkuputrAH jJAtAH jJAtaputrAH kauravyAH kauravya putrAH, bhaTTAH, bhaTTaputrAH, brAhmaNAH, brAhmaNaputrAH, lecchikaNaH, lecchikaputrAH, prazAstAraH prazAstRputrAH, senApatayaH, senApatiputrAH / teSAM ca ekatamaH zraddhAvAn bhavati, kAmaM taM zramaNo vA brAhmaNo vA sampradhArSuH, gamanAya tatra anyatareNa dharmeNa prajJApayitAraH vayam anena dharmeNa prajJApayiSyAmaH, tat evaM jAnIhi bhayatrAtaH, yathA mayA eSa dharmaH svAkhyAtaH suprajJapto bhavati tadyathA-UrdhvaM pAdatalAda adhaH kezAgramastakAt tiryaha svakparyanto jIvaH eSa AtmaparyatraH kRtsnaH / asmin jIvati jIvati, eSa mRtaH, no jIvati, zarIre dharati dharati vinaSTe ca no dharati / etadantaM jIvitaM bhavati / AdahanAya parenIyate, agnimApite zarIre kapotavarNAnyasthIni bhavanti / AsadIpaJcamAH puruSAH grAma pratyAgacchanti / evam asana asaMvedyamAnaH yeSAM so'san asaMvedyamAnaH teSAM tat strAkhyAtaM bhavati / anyo bhavati jIvaH, anyaccharIram, tasmAta te evaM no triprativedayanti ayamAyuSman ! AtmA dIrgha iti vA, hrasva iti vA, parimaNDala iti vA, vartula iti vA, vyasra iti vA, caturasra iti vA, Ayata iti cA, SaDaMza iti vA, aSTAMza iti vA, kRSNa iti vA, nIla iti vA, lohita iti vA, hAridra iti vA, zukla iti vA, surabhigandha iti vA, durabhigandha iti vA, tikta iti vA, kaTuka iti vA, kaSAya iti vA amla iti vA, madhura iti vA, karkaza iti vA, mRduriti vA, guru iti vA, laghuka iti vA, zIta iti vA, uSNa iti vA, snigdha iti vA, rUkSa iti vA, evam asana asaMvedyamAnaH yeSAM tat svAkhyAtaM bhavati, anyo jIvaH anyaccharIraM tasmAt te no evam upalabhante, tadyathA nAmakaH kazcit puruSaH kozAd asim aminiya upadarzayed, ayam AyuSman / asiH ayaM kozaH evameva nAsti ko'pi puruSaH abhinirvatya khalu upadarzayitA ayamAyuSman ! AtmA idaM zarIram, tadyathA nAmakaH ko'pi puruSaH guJjAd iSikAm abhinirvattha khalu upadarzayed ayamAyuSman ! muJjaH iyamiSikA, evameva nAsti ko'pi puruSaH upadarzitA ayamAyuSman ! AtmA idaM zarIram, tadyathA nAmakaH ko'pi puruSo mAMsAda asthi For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre abhinirvayaM khalu upadarzayed ayamAyuSman ! mAMsaH idam asthi evameva nAsti ko'pi puruSaH upadarzayitA ayamAyuSman ! AtmA idaM zarIram / tadyathA nAmakaH ko'pi puruSaH karatalAdAmalakam abhinivatyai khalu upadarzayed idam AyuSman ! karatalam idamAmalakam evameva nAsti ko'pi puruSaH upadarzayitA ayamAyuSman ! AtmA idaM zarIram / tadyathA nAmakaH kazcit puruSo dadhno navanItam abhinivayaM khalu upadarzayed idamAyuSman ! navanItam idaM tu dadhi, evameva nAsti ko'pi puruSaH upadarzayitA aya. mAyuSman ! AtmA idaM zarIram / tadyathA nAmakaH ko'pi puruSaH tilebhyastailam abhi. nivartya khalu upadarzayet idamAyuSman ! tailam ayaM piNyAkaH evameva nAsti ko'pi puruSaH upadarzayitA AyuSman ! AtmA idaM zarIram / tadyathA nAmakaH ko'pi puruSA ikSutaH kSodarasam abhinivayaM khalu upadarzayed ayam AyuSman ! kSodarasaH ayaM kSodaH evameva yAvad zarIram / tayA nAmakaH ko'pi puruSaH araNitaH agnim abhinipatya khaju upadarzayet , iyam AyuSman ! araNiH ayamagniH evameva yAvat zarIram / evam asan asaMvedyamAnaH yeSAM tat svAkhyAtaM bhavati, tadyathA-anyo jIvaH anyaccharIraM tasmAt te mithyA / sa hantA taM ghAtayata, khanata, kSaNata, dahata, pacata, Alumpata, vilumpata, sahasA kAsyataH viparAmazata, etAvAn jIva: nAsti prlokH| te no evam vipativedayanti tadyathA-kriyAM vA, akriyAM vA, sukRtaM vA, duSkRtaM vA, kalyAgaM vA, pApakaM vA, sAdhu vA, asAdhu vA, siddhi vA, asiddhi vA, niraya vA, anirayaM vA, evaM te virUparUpaH karmasamArambhaiH virUparUpAn kAmabhogAn samArabhante bhogaay| evam eke prAgalbhikAH niSkrimya mAmakaM dharma prajJApayanti, taM zradadhAnAH taM matiyantaH taM rocamAnAH, sAdhu svAkhyAtaM zramaNa iti vA mAhana iti vA kAmaM khalu AyuSman ! khAM pUjayAmi, tadyathA-azanena vA pAnena vA khAyena vA svAyena vA, vastreNa vA, pratigraheNa vA, kambalena vA, pAdapochanena vA, tatraike pUjAyai samusthitavantaH, tatraike pUjAyai nikAvitavantaH / pUrvameva teSAM jJAtaM bhavati zramaNAH bhaviSyAmaH anagArAH akizranAH aputrAH apazavaH paradattamojinaH bhikSakaH pApaM karma na kariSyAmaH, samutthAya te AtmanA aprativiratAH bhavanti / svayam Adadate andhAnapi AdApayanti anyamapi AdadantaM samanujAnanti / evameva te strIkAmamogeSu mUJchitAH gRddhAH grathitAH adhyupapannAH lubdhAH rAgadveSavazArtAH te no AtmAnaM samucchedayanti te no para samu. cchedayanti, te no anyAn mANAn bhUtAni jIvAna sattvAn samucchedayanina, pahINAH pUrvasaMyogAd Arya mArgam amAptA iti te no arthAce no pArAya antarA kAmamo. geSu niSaNNAH iti prathamaH puruSajAtaH tajnIvataccharIrakaiti bhAkhyAtaH / / 09 // For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayA rthabodhinI TI1 dvi. bhu. a. 1 puNDarInAmAdhyayanam TIkA - zrI vardhamAnasvAmi tIrthakaraH sadasi samavetAna narA'marA'gragaNya samUhAn abhilakSIkRtya kathayati - 'iha khalu' idda - manuSyaloke 'pAINa vA' prAcyAM vA - pUrvasmindigvibhAge 'paDINaM vA' pratIcyAM vA pazcimadigvibhAge 'udINaM vA ' udIcyAM vA uttarasyAm - uttaradigvibhAge 'dAhiNaM vA' dakSiNasyAM vA-dakSiNadigvibhAge vA 'saMtegaiyA' santyeke'nekaprakArakAH 'mANuyA bhavaMti' manuSyA bhavanti / 'aNupuveNaM' AnupUrvyA 'loge ucacannA' loke upapannAH, ihaloke nAnAdizAsu pUrvAdikrameNa nAnA prakArakA manuSyA nivasanti te sarve na ekarUpAH, kintu aneka jAtIyAH santi aneka prakArakatvameva darzayati- 'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA ' tadyathA - 'AriyAvege' eke AryAH, labdhadharmamatayaH, eke bhavanti / 'aNAriyA vege' bhavanti ca eke anAryA vA-Aryavirodhino'dharmANa: / athavAAryadezodbhavA anAryadezodbhavAzca / 'uccAgotA vege' uccagotrA eke 'NIyAgoyA vege' nIcagotrA vA eke, 'kAyamaMta vege' kAyavanta eke, zarIreNa ke cillambAyamAnA dIrghazarIrA ityarthaH / kecana punaH - 'hassamaMtA vege' hrasvavanta eke, vAmanAH 7 'iha khalu' ityAdi / TokArtha - zrI vardhamAna svAmI samavasaraNa meM ekatra hue agragaNya manuSyoM tathA devoM ke samUha ko lakSya karake kahate haiM- isa manuSyaloka meM pUrvadizA meM, pazcimadizA meM, uttara dizAmeM yA dakSiNa dizA meM, aneka prakAra ke manuSya hote haiM, sabhI eka prakAra ke nahIM hote haiM / jaise - koI Arya arthAt dharma buddhi vAle hote haiM / koI anArya arthAt AryavirodhI - adharmI hote haiM / athavA koI Arya deza meM utpanna aura koI anArya deza meM utpanna hote haiN| koI uccagotrIya to koI nIca gotrIya hote haiN| koI zarIra se lambe hote haiM, koI choTe kada vAle, For Private And Personal Use Only 'iha khalu' tyAhi TIkA zrI vardhamAna svAmI samavasaraNamAM ekaThA thayelA agragaNya, mukhya evA manuSyo tathA devAnA samUhane uddezIne kahe che-A manuSya lAkamAM, pUrva dizAmAM, pazcima dizAmAM, uttara dizAmAM, dakSiNa dizAmAM aneka prakAranA manuSyo hAya che. khadhA manuSyo eka prakAranA hAtA nathI. jema-kAi Aya arthAt dharma buddhivALA hai!ya che, dAI anAya arthAt Aya virAdhI adharmI hAya che. athavA kAi A dezamAM utpanna thayelA ane kaI anAya dezamAM utpanna thayelA haiAya che. I ucca gotramAM utpanna thayelA haiAya che. ane kAI nIca gotramAM utpanna thayelA hAya che. kAI zarIrathI lAMbA hAya che, kAI ThIMgaNA kadavALA vAmana Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre kubjA bhavanti / 'muvannA vege-ducanA vege' suvarNA eke-durgA eke, kecida kSatriyAH, 'suruvA vege-durUvA vege' murUpA vA eke-durUpA vA eke-keSAMcidrUpaM kamanIyam , keSAMcidakamanIyam / gotravargAdinA vibhinnajAtIyA manuSyA ihaloke bhavanti / tesiM ca NaM maNuyANaM ege rAyA bhavaI' teSAM pUrvoktAnAm-anekabhedaminnAnAM manuSyANAm , madhye 'ege' ekaH 'rAyA' rAjA zAsakA 'bhavai' bhavati, 'mahayAhimaraMtamalayamaMdaramahiMdasAre' mahAhimavanmalayamandaramahendrasAro rAjeti shessH| sa rAjA himavAna , himamadhAnako giriH, malayastannAmA giriH, mandarAcala:mahendro giriH ebhyaH samAnA-vividhadhAtuvistArAbhyAm / athavA-himavadAdi parvatavat-dRDho mahendro devarAT tadvat balavibhavAbhyAm-ajito rAjA bhAti / acA vimuddharAyakulavaMsappabhUra' atyanta vishuddhraajkulvNshmytH| atyantaM vizudAni yAni rAjakulAni, teSAM vaMze'nvaye prasUtirutpattiryasya sa tthaa| antanirmalarAjAnvayasamutpannaH / 'niraMtararAyalakavaNavirAiyaMgavaMge' nirantararAjalakSaNavirA. baune yA kubale bhI hote haiM / koI sundara rUpa vAle aura koI kurUpa hote haiM, arthAt kisI kA varNa kamanIya aura kisI kA akamanIya hotA hai| isa prakAra gotra evaM varNa Adi ke dvArA bhinna bhinna prakAra ke manuSya isa loka meM nivAsa karate haiM / ___ una manuSyoM meM koI eka rAjA hotA hai| vaha rAjA dhAtu aura vistAra kI dRSTi se himavAn parvata, malaya parvata, mandara parvata aura mahendra nAmaka parvata ke samAna hotA hai / athavA himavAn parvata Adi ke samAna dRDha tathA mahendra arthAt bala aura vaibhava meM indra ke samAna pratApavAn hotA hai| atyanta vizuddha rAjakuloM kI paramparA meM janmA hotA hai| usake aMga pratyaMga rAjA ke cihno se nirantara suzobhita athavA kubaDA paNa hoya che. keI rUpathI suMdara hoya che, te koI karUpa hoya che. arthAt koIne varNa suMdara vakhANavA yogya ane koInuM rUpa akasanIya arthAtu manane na game tevuM hoya che. A rIte gotra ane varNa vigerathI judA judA prakAranA manuSya A lekamAM nivAsa kare che. te manuSyamAM koI rAjA hoya che. te rAjA dhAtu ane vistAranI draSTithI, himAlaya parvata, malayAcala parvata, mandara (merU) parvata ane mahendra nAmanA parvatanI sarakhA hoya che. athavA himAlaya parvata vigerenI sarakhA daDha (majabUta) tathA mahendra arthAt baLa ane vaibhavamAM IndranI sarakhA pratApavAnuM hoya che. Athata vizaddha rAjakuLanI paraMparAmAM janmelA hoya che. tenA aMga pratyaMga For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam jitAGgopAGgaH, nirantara nityaM rAjalakSaNaiH virAjitaM - lakSitaM mAsamAnam aGgapratyaGgaM yasya saH 'bahujaNa bahumANapUie' bahujana bahumAna pUjitaH - saMskRtaH, aneka puruSaH sarvadA bahumAnapUrvakaM pUjA - satkArAdibhiH satkRtaH / 'savvaguNasamiddhe' sarvaguNasamRddhaH sarvadA bahuvidhaguNairabhivRddhaH / 'khasie' kSatriyaH - kSatAt - bhayAt trANakaraNazIlaH, kSatriyatvajAtimAna vA 'mudie' muditaH mAtA pitrA dinA zuddhavaMzIyaH, 'muddhAbhisitte' mUrddhA'bhiSiktaH vaMzaparamparayA rAjye'bhiSiktaH 'mAupiusujAe' mAtApitR sujAtaH mAtApitroH sadA''nanda poSaNAdi karaNAdinA suputraH kulasya bhUSaNasvarUpaH 'dayappie' dayAmiyaH, dayA priyA yasya saH sarvabhUteSu dayAvAn / sImaMkare' sImAkaraH 'sImaMdhare' sImA ghara:- maryAdA dhArakaH prajAnAM vyavasthAyai Atmanazca / 'khemaMkare khemaMdhare' kSemaGkara kSemaMdharaH, majAyAH hote haiM, arthAt usake aMga pratyaMga meM rAjA ke yogya zubha lakSaNa hote haiM / aneka puruSa sarvadA atyanta AdarapUrvaka usakA Adara sarakAra karate haiN| vaha sarva guNoM se sampana hotA hai / vaha kSatriya arthAt kSata bhaya se trANa karane vAlA yA kSatriya jAti kA hotA hai / sadaiva prasanna - citta, vidhivat rAjyAbhiSeka kiyA huA, tathA mAtA pitAko Ananda dene aura unakA poSaNa Adi karane ke kAraNa sapUta hotA hai- kula kA bhUSaNa hotA hai / saba para dayAkarane vAlA prajA kI aura apanI vyavasthA ke lie maryAdA karane vAlA maryAdA kA dhAraka hotA hai| sImA karanevAlA arthAt maryAdA karanevAlA hotA hai evaM maryAdA ko dhAraNa karanevAlA hotA hai| kSemaMkara aura kSemaMdhara hotA hai arthAt prajA ko kuzala karatA hai aura apanA rAjAnA cinhAthI niraMtara (AMtarA vinA) suze bhita hoya che. arthAt tenA aga pratyagAmAM rAjAne ceAgya zubhalakSaNa hAya che, aneka purUSa haMmezAM Adar pUrvaka tenA Adara satkAra kare che. te saguNlRAthI yukta hAya che. te kSatriya arthAt kSatanA bhayathI trANu-rakSaNa karanAra athavA kSatriya jAtinA hoya che. sadA prasanna citta, vidhi yukta rAjyAbhiSeka karelA tathA mAtA pitAne AnaMda ApanAra ane teenuM peSaNa vigere karavAthI sapUta hoya che.-kuLanA bhUSaNu rUpa heya che. badhAnA para dayA karanAra prajAnI ane peAtAnI vyavasthA mATe maryAdA AMdhanAra ane maryAdAne dhAraNa karanAra hoya che. sImA karavAvALA arthAt maryAdA karavAvALA ane maryAdAne dhAraNa karavAvALA hAya che. kSema kara ane kSema dhara hAya che. arthAt prajAnu' kSema-kuzala kare che. ane su0 7 For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 sUtrakRtAGgasUtre " kSemaM kuzalaM karoti, svayamapi svAtmanaH kalyANaM dharate / 'maNusside' manuSyendraH, manuSyANAM manuSyeSu vA indraH - indrasamaH, 'jaNavayapiyA' janapadapitA, janapadAnAM rakSaNapAlanAbhyAM piteva pitA, 'jaNavayapurohie' janapadAnAM purohitaH yathAhipurohito brAhmaNo yajamAnasya zAntiprayojakapratinidhitayA tattatkarma karoti / tathA - rAjA'pi sarveSAM hitakaraNAt vighnebhyo rakSaNAcca purohita iva purohitaH / 'seukare' setukaraH - sa rAjA svarASTrasya suvyavasthAyeM nadInadapraNAlikA setuketUnAM karttA / 'narapavare' naramavara :- sarvana reSu zreSThatayA naramavaratAmupetaH 'purisapavare' puruSapravaraH - puruSapradhAnaH, 'purisasIhe' puruSeSu siMha iva balazAlI, na tu siMhagata pazutvayuktaH / ' purisa AsIvise' puruSAzIrviSaH, vipriyakAripuruSeSu daNDa dApanAdAzIviSaH, AzI:- rAjadaNDo viSo yasya sa AzIviSaH / ' purisavarapaDa - rIe' puruSavarapuNDarIkaH, puruSeSu vara:- ata eva puNDarIka iva priyadarzanaH, 'purisa bhI kalyANa karatA hai / vaha manuSyoM meM indra ke samAna, janapada (deza) kA pAlana aura rakSaNa karane ke kAraNa pitA ke samAna tathA janapada kA purohita hotA hai| arthAt jaise rAja purohita apane yajamAna kA zAnti prayojaka pratinidhi bana kara aneka kriyAeM karatA hai, usI prakAra rAjA bhI apanI prajA kA hita karane ke kAraNa tathA vighnoM se rakSA karane ke kAraNa purohita ke samAna hotA hai| vaha apane rASTra kI sukhazAnti ke lie nadI, nada, nahara, pula, tathA ketu Adi kA karttA hotA hai| vaha naroM meM pravara, puruSapravara, puruSoM meM siMha ke samAna balazAlI (siMha ke samAna pazutA se yukta nahIM ) puruSoM meM AzIrviSa sarpa ke samAna arthAt aniSTa karane vAloM ko daMDa dilAne ke kAraNa rAjadaNDa rUpI viSa vAlA, puruSo meM zreSTha hone se puNDarIka ke samAna priyadarzana puruSoM potAnuM pazu kalyANa kare che. te manuSyeAmAM IndranI sarakheA janapada dezanu pAlana ane rakSaNa karavAthI pitA sarakhA tathA janapadanA purAhita hAya che. arthAt jema rAjapurAhita potAnA yajamAnanu zAMti pratyeAjaka pratinidhi banIne aneka kriyAo kare che. eja pramANe rAjA paNa peAtAnI prajAnu hita karanAra DhAvAthI tathA viznothI prajAnuM rakSaNa karavAvALA hAvAthI purAhita sarakhA DhAya che. te peAtAnA rASTranI sukhazAMti mATe nadI, nada, nahera, pula ane ketu vigerene karavAvALA hoya che. te narAmAM zreSTha-purUSa pravara, purUSAmAM siMhu samAna khaLa zALI (siMhanI sarakhA pazupaNAthI yukta nahI) purUSAmAM AzISa sarpa sarakhA arthAt aniSTa karavAvALAne daMDa ApavAnA kAraNe rAjadaMDa rUpI viSavALA, purUSAmAM zreSTha hovAthI puMDarIkanI sarakhA For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam varagaMdhahatthI' puruSeSu varo gandhahastIva, yasya gandhamAghrAya anye gajAH palAyante tAdRzo hastI gandhahastItyucyate tathaiva nareSu anullavitazAsano rAjA bhvti| 'aDhaDe ditte vitte' ADhayo dIpto vittaH, AiyaH-pracuradhanavAn, dIta:-tejasvI, vittH-ahrhH-albdhlaabhyuktH| visthinnaviulabhavaNasayaNAsaNajANavAhagAiNNe' vistavipulabhavanazayanA''sanayAnavAhanAkIrNaH, vistINairyatra tatra vistAritaiH vipulaiH-bahubhiH, bhavanaM-prasAdaH zayana-zayyA paryaGkAdiH AsanamAsandI 'kurasI' prabhRti, yAnaM-zivikA vAhanamazvA ebhirAkIga:-yuktaH, saJcita sarvavidhasAdhanasaGghAtasaMyuta iti| 'bahudhaNabahujAyarUparayae' bahudhanabahujAtarUparajataH, bahUni-dhanAni vyavahArakArINi bahUni jAtarUpANi suvarNAni rajatAni ca yasya saH / 'AogapogasaMpautte' Ayogapayogasa payuktaH, Ayogo dhanasya -AyojanapakAraH-yathA vyavahAreNa dhanAgamo jAyeta, prayogaH-kathaM kva kiyA. narthaH prayoktavyaH-vyayasya samucitavyavasthA, AbhyAmAyavyayAbhyAM vyavasthitAbhyAM meM zreSTha gaMdhahastI ke samAna-jaise hAthiyoM meM mada vAlA hAthI viziSTa hotA hai usI prakAra manuSyoM meM rAjA, jisakA zAsana anullaMghanIya hotA hai, viziSTa mAnA jAtA hai| vaha pracura dhanavAna tejasvI aura prati. dina nanana (navIna) lAbha se yukta hotA hai| jahAM tahAM phaile hue aneka bhavanoM, paryakoM, AsanoM, kursiyoM, pAlakhiyoM tathA vAhanoM azva Adi se yukta hotA hai| arthAt saba prakAra kI sAdhana sAmagrI se sampanna hotA hai / usake pAsa bahuta dhana, bahuta svarNa aura bahuta cAMdI hotI hai| vaha dhana ke Ayoga aura prayoga meM nipuNa hotA hai| arthAt jisa vyavahAra se dhana kA lAbha ho usameM tathA kahAM kitanA kisa prakAra dhana priyadarzana, purUSomAM zreSTha gaMdha hAthI sarakhA-arthAt jema hAthimAM madavALA hAthI vizeSa prakAra hoya che, e ja pramANe manuSyamAM rAjA ke jenuM zAsana-AjJA anullaMdhanIya-ulaMdhI na zakAya tevuM hoya che. eTale ke vizeSa prakArathI mAnavAmAM Ave che. te atyaMta dhanavAna tejasvI ane dara 2 nUtana (napA) nUtana (Aql) alwan BAya che. jyA tyA sAyA aneka bhavane, palaMge. Asane khuziya, pAlakhiye, tathA vAhane azva vigerethI yukta hoya che. arthAt dareka prakAranI sAdhana sAmagrIthI yukta hoya che. tenI pAse ghaNu dhana, ghaNu nuM ane ghaNuM cAMdI hoya che. te dhananA Aga pragamAM kuzaLa hoya che. arthAta je vyavahArathI dhanane lAbha thAya temAM tathA kayAM keTaluM ane kevA prakAranA dhanane vyaya-kharca kare joIe For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre saMpayuktaH-samyak prayogavAn / 'vicchaDDiya pauramattapANe' vicchadita pracurabhakta pAnaH, vicchaditam-bhojanAdanantaramavaziSTaM pracura bhaktamodanaM pAnaM bahumUlyaka mapi peyapadArthajAtaM ca yasya saH, 'bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUe' bahu. dAsIdAsagomahiSagavelakamabhUtaH-anekA'nekasAdhya sAdhakadAsIdAsagAdisAdhanaiH sadA sNyuktH| 'paDipuNNakosakoTAgArAudAgAre' pratipUrNakoSakoSThAgArA. yudhAgAraH sarvadeva tasya koSo dravyagRhaM koSThAgAro-dhAnyasaJcayagRham, AyudhAgAra:-AyudhAnAM gRhaM ca, ete paripUrNAH santi yasya sH| 'balavaM' balavAn svayaM tu balena-sainyena zArIrikeNa ca yuktaH, 'dubalapaccAmitte' durbalapatyamitrA, durbalAni pratyamitrANi ripatro yasya saH durbalIkRtazatruH, 'ohayakaMDayaM' avahata. kaNTakam, apahataH kaNTakasamUhaH caurAdirya smistatU-apaha takaNTakam rAjye svagotra bAndhaveSu mitramaNDa leSu mantrimaNDaleSu ca ye ye zatrupakSIyAH chidrAnveSiNaH samaya matIkSamANA adhaH pAtayituM vidyante te te guptagUDhamatyA duuriikRtaaH| tathA-'nihayakA vyaya karanA caahie| usameM kuzala hotA hai-samucita Aya vyaya karatA hai| aneka anAthoM kA peTa bhara jAya itanA pracUra mAtrA meM bhojana diyA jAtA hai| usake pAsa bahuta se aneka kArya karane vAle dAsI dAsa go (gAyeM) mahiSa bher3a Adi hote haiM / usakA koSa, koThAra aura zastrAgAra sadA bharA pUrA rahatA hai| vaha senA evaM zarIra ke bala se sampanna tathA zatruoM ko zakti hIna banA dene vAlA hotA hai| vaha aise rAjya kA zAsana karatA hai jisameM se kaNTaka arthAt zatru Adi athavA 'apane gotra vAloM meM, mitramaNDala meM yA maMtri maMDala meM se zatrupakSa se mile hue aura chidrAnveSI rAjyabhraSTa karane ke lie samaya kI pratIkSA karane vAle amAtya Adi virodho miTA diye gaye haiN| rAjya se bAhara temAM kuzaLa hoya che. arthAta egya Aya ane vyaya kare che. aneka anAthanuM piTa bharAI jAya eTalA vadhAre pramANamAM bhejana ApavAmAM Ave che. tenI - pAse ghaNuM aneka kArya karavAvALA dAsI, dAsa, ge (gAya) bheMSa bakarAM gheTA vigere hoya che. temane kaSa-khajAne, ke ThAra, ane zastrAgAra sarvadA bharela rahe che. te senA ane zarIranA baLathI yukta tathA zatruone zakti rahita . banAvI denAra che. te evA rAjyanuM zAsana kare che ke-jemAMthI kaMTaka arthAt zatru vigere athavA pitAnA travALAmAM mitramaMDalamAM, maMtrimaMDalamAM, athavA mitramaMDaLamAMthI zatrupakSa sAthe maLelA ane chidrAnveSI-eTale kechitrane zodhanArA-arthAta rAjya bhraSTa karavA mATe samayanI rAha jovAvALA amAtya vigere vidhine dUra karI nAkhyA che, rAjyanI bahAra rahevAvALA For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam kaMTaya' nihatakaNTakam, rAjyAdanyatra nivAsino'pi zatravo yuktyA mantrauSadhipaNidhi prayogAnnAzitA iti / 'maliyakaMTayaM' marditakaNTakam, marditAH reNuzaH kRtAH kaNTakarUpiNo yasmin tat-marditakaNTakam / 'uddhiyakaMTayaM' uddhRtakaNTakam, uddhRtAni-dUrIkRtAni pUrvamantaH zarIre pazcadrAjye vA kaNTakA rogarUpAH zatrurUpA vA yasmin tad uddhRtakaNTakam / ataeva-'akaMTaya' akaNTakam , nAsti kaNTakaM yasmin tat-akaNTakam / 'ohayasattu' avahatazatru, avahatA adhInIkRtAH zatrako yasmin tat / 'nihayasattu' nihatazatru-vinAzitazatru-'maliyasattu' marditazatru, madito dIrghakAlena prApto'samIkSyakArI 'DAkU' catuSpathe janasamakSaM yasmistat marditazatru / / 'uddhiyasattu' uddhRtazatru, uddhRtaH zatru yasmistat uddhRta zatru / 'nijjiyasattu' nirjita zatru-zatruvarjitam, 'parAiyasattu' parAjitazatru-zatrubalavarjitam, 'zvagAbhikkha' vyapagatadurbhikSam-vinAzitadurbhikSam, 'mAribhayaviSamukka' mArIbhayavipramuktam 'rAyavanno' rAjavarNakA yathoktena prakAreNa tasya rAjJo rAjyavarNanaM karttavyam / 'uvavAie' aupapAtikamatre rahane vAle zatruoM ko yukti se, maMtra, oSadhi yA praNidhi ke prayoga se naSTa kara diyA gayA ho, jisameM kaNTakoM kA mArga meM sthita pASANa. khaMDa ke samAna mardana kara diyA gayA ho, kaMTako ko ukhAr3a kara pheMka diyA gayA ho, isa kAraNa jo rAjya sarvathA kaNTaka hIna ho| isI prakAra jisa rAjya meM zatrubhoM ko apane adhIna kara liyA ho, zatruoM ko naSTa kara diyA gayA ho kucala diyA gayA ho, ukhAr3a kara pheMka diyA gayA ho, pUrI taraha jIta liyA gayA ho, parAjita kara diyA gayA ho, (zatruSala se rahita ho) durbhikSa se rahita ho aura jo mahAmArI Adi ke bhaya se rahita ho| vaha rAjA aise rAjya para zAsana karatA huA vicaratA hai| zatruone yuktithI, maMtra, auSadhi athavA vizvAsanA prayogathI nAza karyA hoya, jemAM kaMTakane mArgamAM rahelA pASANu-pattharanA TukaDAnI jema pheMkI dIdhA haya, tethI je rAjya sarvathA kaMTaka rahIta hoya, ane eja pramANe je rAjyamAM zatruone pitAne vaza karI lIdhA hoya, zatru zatruono nAza karI nAkhyo hoya. kacaDI nAkhyA hoya ukheDIne pheMkI dIdhA hoya, pUrI rIte jItI lIdhelA heya, tene parAjIta karI dIdhA heya (zatrune nirbala karI nAMkhyA hoya) ethI ja zatru bala vagarane hAya, dukALathI rahita hoya, temaja je mahAmArI vigerenA bhayathI rahita haya, e rAjA AvA rAjya para zAsana karIne vicare che. - For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre kauNikarAjyasya yathA varNanaM kRtam 'jAva' yAvat, yAvatpadasaMgrAhyaH pATho'tra sNgraayH| puna zca-'pasaMtaDiMbaDamaraM rajja' prazAntaDimbaDamaraM rAjyam, prazAnta DimbaMsvacakramayaM DamaraM-paracakrabhayaM yasmin tat-tAdRzaM rAjyam 'pasAhemANe' prasAdhayan 'viharaI' viharati, yathoktaviziSTavizeSaNavizeSitaM rAjya paripAlayannAste / 'tassa NaM ranno' tasya khalu rAjJaH 'parisA bhavaI' pariSadbhavati, tasyAM pariSadi vakSyamANA ime sadasyA bhavanti, tAnera nAmagrAhaM darzayati-'uggA uggaputtA' ugrA ugraputrA bhavanti, ugranAmA vaMzavizeSaH tatrodbhavA ugrAH kathyante, ugranAmakavaMzodbhavA statputrAzca sadasyA bhavanti / tathA-'bhogA bhogaputtA' mogA bhogaputrAzca 'ikkhAgA ikkhAgAputtA' ikSAkA ikSvAkuputrAH RSa mdevvNshiiyaaH| 'nAyA nAyaputtA' jJAtA:jJAtavaMzIyA statputrAzca, 'koravyA koravaputtA' kauravyAH kauravyaputrAtha, 'bhaTTA yahAM rAjA kA samagra varNana usI prakAra karanA cAhie jaisA aupapAtika sUtra meM koNika rAjA kA kiyA gayA hai| punaH kisa prakAra kA rAjya vahAM kahA hai ? jisameM svacakra aura paracakra kA bhaya zAnta ho jAne ke kAraNa raNabherI bajAne kI AvazyaktA hI nahIM rhtii| vaha rAjA isa prakAra ke rAjya para zAsana karatA huA vicaratA hai| ___ usa rAjA kI pariSad hotI hai| usa pariSad meM jo sadasya hote haiM, unake nAma ginAte haiM-ugravaMzI, ugravaMziyoM ke putra bhogavaMzI, bhoga. vaziyoM ke putra, isI prakAra ikSvAku, ikSvAkuputra (RSabhadeva ke vaMza parivAra vAle), jJAtavaMzI, jJAtavaMziyoM ke putra, kauravavaMzI, kauravavaM. ahiyAM rAjAnuM saghaLuM varNana jema papAtika sUtramAM keNika rAjAnuM varNana karavAmAM AvyuM che, te ja pramANe karavuM joIe. pharIthI tyAM kevA prakAranuM rAjya kahyuM che jemAM sava caka ane para cakane bhaya zAnta thaI javAne kAraNe raNabherI vagADavAnI jarUrata ja rahetI nathI. te rAjA AvA prakAranA rAjyanuM zAsana karate thake vicare che. te rAjAnI pariSadu hoya che, te pariSadumAM sabhAjane-sadasya hoya che. teonA nAme A pramANe che. -ugravaMzI ugravaMzavALAonA putra (1) bhegavaMzI -bhagavaMzavALAnA putra () eja pramANe IzvAku IphavAkuputra (3) rASabhadevanA 12 parivAra , jJAta120 (4) jJAta zavANAnA putro (5) 123 10 For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zra. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 55 bhaTTaputtA' bhaTTAH bhaTTaputra ca 'mAhaNA mAhaNaputtA' mAhanA mAhanaputrAzca brAhmaNa vaMzajAtA stadIyaputrAzca, 'lecchaI lecchaputtA' lecchakinaH kSatriyavaMzyA svatputrAzca, 'pasatthAro patthaputtA' prAzAstAro mantriNa stadIyaputrAzca / 'seNAvaI seNA vaiputtA' senApatayastatputrAtha / ' tersi ca NaM egatie saDDI bhava' teSAM caikatamaH kazvida - dharmazraddhAvAn dhArmiko bhavati eteSu viraLaH kazviddharmazraddhAlu bhavati / 'kAmaM taM samaNA vA mAhaNA vA saMpahAriMsu gamaNAe' kAmaM tat zramaNA vA brAhmaNA vAsamArgamanAya / kecit zramaNA vA bAhmaNA vA zraddhAloH samIpaM dharmakatha nAthaM gantuM nizcinvanti kRtanizvayAzca tathAvidhAH kecana dharmasya prajJApayitAraH tatra 'annayareNa dhammeNa pannattAro' tatra anyatareNa kenacit tajjIvataccharIrarUpeNa dharmeNa pratijJApayitA yasya kasyaciddharmasya zikSayitAraH zramaNA vA evaM nizcinvanti- 'vayaM ime dhammeNa pannavaissAmI' vayamamuM dharma prajJApayiSyAmaH evaM te vicArayanti yadvayaM gatvA zraddhAlave'muM dharmamupadekSyAmaH / gatvA ca zraddhAlusamIpamevaM vadanti - 'se eva jANada bhayaMtArI' tat evaM jAnIhi bhayatrAtaH - saMsArabhayAt trAccho ? 'jahA mae esa dhamme supannatte bhavai' yathA 'mae' ityatrArSatvAdeka vacanaM tena asmAbhirityarthaH, eSa dharmaH svAkhyAtaH - suprajJapto bhavati / pad vayaM ziyoM ke putra, subhaTa kula meM utpanna bhaTTa, bhaTThoM ke putra, brAhmaNa, brAhmaNaputra, licchavi, licchaviyoM ke putra, prazAstA (maMtrI) prazAstAoM ke putra, senApati, senApati putra / , usa pariSad meM koI koI dharmazraddhAlu hotA hai| vaha kisI bhI zramaNa yA brAhmaNa ke samIpa dharma zravaNa karane ke lie calA jAtA hai| taba kisI dharma ke upadezaka aisA nizcaya karate haiM, ki maiM isako isa dharma kA upadeza kruuNgaa| ve kahate haiM-he saMsAra bhIro! hamAre dvArA yaha dharmavakhyAta (samyak prakAra se kathita) aura suprajJapta hai| arthAt hama tumhAre samakSa jisa dharma kI prarUpaNA karate haiM, usI ko satya smjho| kaurava va'zavALAnA putro (6) subhaTa kuLamAM utpanna thayela bhaTTa (7) bhaTTonA putrA (8), zrAhmaSu (8) zrAhmaSu putro (10) sicchavI sicchaviyAnA putro (11) prazAstA (maMtrI) (12) azAstAsanA putro (13) senApati ane senApatinA putra (14) te pariSadamAM kai kai dharmonI zraddhAvALA hoya che te kAi paNa zramaNa athavA brAhmaNanI samIpe dhamatuM zravaNa karavA mATe cAlyA jAya che, tyAre kAI dharmanA upadeza karanAra evA nizcaya kare che ke Ane A dharmanA upadeza karIza, tee kahe che ke-he sasAra bhIrU! amArAthI A dharma svAkhyAta-sArI rIte kahela tathA suprApta che. arthAt ame tamArI pAMse je dharmanI prarUpaNA karIe chIe tene ja tame satya samaje. For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 sUtrakRtAGgasUtre - dharme tubhyaM kathayAmi tadevamevaM jAnIhi / tatra prathamaM zarIrasyaiva jIvasvamAha - taM jahA ' tadyathA - 'uDUM pAdatalA ahe ke saragamasthayA' Urdhva pAdatalAt - adhaH kezAgramastakAt tiriyaM tayapariyaM te jIve esa AyA pajjave kasiNe' tiryaksvaparyanto jIva - eSa AtmaparyavaH kRtsnaH, ApAdatalamastakavyApI zarIrapariNAmaviziSTaH kAyAkAra eva jIvo na tu zarIravyatiriktijIvasya astitve'sti pramANam / anvayavyatirekAbhyAM zarIrasyaivA''tmatvAt, zarIramaraNAnantaraM vyatirikto jIvo nopalabhyate / tasmAt - zarIra me vA''tmA / zarIrAtmatve-bahUni udAharaNAni darzayati / pradarzya ca zarIrasyaiva tattvaM vyavasthApayiSyati / anvayavyatirekameva darzayati- 'esa jIve jIvaI' - ityAdinA pAdatalAdupari kezAgrAdadhaH tiryakU svaka paryanto jIvaH / zarIrameva jIvasya samasto'pi paryAya: / 'esa jIve jIva, unameM se pahale zarIra ko hI jIva mAnane vAloM kA pakSa prastuna karate haiM-pAMvoM ke tala bhAga se Upara kezoM ke agrabhAga se nIce aura tiche camar3I paryanta hI jIva hai / at zarIra rUpa pariNAma se viziSTa kAyAkAra hI jIva hai / zarIra se bhinna jIva kA astitva mAnane meM koI pramANa nahIM hai / anvaya aura vyatireka ke dvArA zarIra AtmA hai / zarIra kA anta ho jAne ke pazcAt koI pRthak jIva upalabdha nahIM hotA / isa prakAra zarIra hI AtmA hai, aisA siddha hotA hai / zarIra hI AtmA hai, isa viSaya meM aneka dRSTAnta dikhalAte haiM aura unase yaha siddha karate haiM ki zarIra hI jIva hai / anvaya aura vyatireka se hI dikhalAte haiN| pairoM ke tala bhAga se Upara kezAya se nIce aura tirchA tvacA bhAga paryanta jIva hai| zarIra hI jIva kA temAMthI pahelAM zarIrane ja jIva mAnavA vALAe!nA pakSanA saMbadhamAM kathana kare che --paganA taLiyAnI upara, keza-vALAnA agra bhAganI nIce ane tirthAM bhAgamAM cAmaDI sudhI ja jIva che, arthAt zarIra rUpa pariNAmathI yukta kAyA-zarIra ja jIva che. zarIrathI judA jIvanuM astitva-DeAvApaNu' mAnavAmAM koi ja pramANa nathI. anvaya ane vyatireka dvArA zarIra ja AtmA che. zarIrane anta-nAza thayA pachI koi judo jIva maLate nathI, A rIte zarIra ja AtmA che. e pramANe siddha thAya che. zarIra ja AtmA che, A saMbadhamAM aneka dRSTAMtA khatAve che. ane tenAthI e siddha kare che ke-zarIra ja jIva che. anvaya ane vyatirekathI ja tee zarIra ja jIva che, tema batAve che. paganA taLIyAnA bhAgathI upara ane vALanA agra bhAganI nIce ane tirA cAmaDInA bhAga sudhI jIva che, zarIra ja jIvanA sampUrNa For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zra. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam esa mae No jIvai' asmin jIvati-jIvati eSa mRto no jIvati / zarIrasya nAze jIvo nazyati 'evaM sarIre dharamANe gharai-viNaTThami ya No dharaI' zarIre dhriyamANe dharati vinaSTe ca no dharati, 'eyaM taM jIviyaM-bhavaI' etadantaM jIvasya jIvitaM bhavati / vinaSTaM zarIraM bAndhavAH 'AihaNAya parehiM nimajjaI' AdahanAya jvAlayituM parainIyate zmazAnAdau / 'agaNijhAmie sarIre karoyavannANi aTThINi bhavaMti' agnidhmApite zarIre kapotavarNAni-kotazarIramamANAsthIni aba. tiSThanti kapotavarNAni vA bhavanti / 'AsaMdIpaMcamA purisA gAma pacchAgacchaMti' asandIpazcamAH puruSAH grAmaM pratyAgacchanti / mRtazarIraM prajmAlya AsandIpazcamA AsandIM mRtakavAhinIm-prApsandImAzritya catvAra iti AsandIpaJcamAH prajyAlakAH puruSA AsandImAdAya grAmaM pratyAgacchanti, zavavAhakAH puruSAH mRtakakhaTvAmAdAya grAmamAgacchantIti dezavizeSasya vyavahAramAdAya evaM zAstrakatA sapUrNa paryAya hai kyoMki zarIra ke jIvita rahane para jIva jItA hai aura zarIra ke mara jAne para jIya bhI mara jAtA hai| zarIra kA nAza hone para jIva naSTa ho jAtA hai| jaba taka zarIra dhAraNa kiyA hubhA hai, taba taka jIva dhAraNa kiyA jAtA hai zarIra ke vinaSTa hone para nhiiN| zarIra ke anta taka hI jIva kA jIvana hai| zarIra jaba naSTa ho jAtA hai to bandhu ghAndhava use jalAne ke lie zmazAna Adi meM le jAte haiN| zarIra japa agni ke dvArA dagdha kara diyA jAtA hai to kaponavarNa (kapota ke zarIra ke pramANa) haDDiyAM zeSa raha jAtI haiN| mRtaka zarIra ko jalA kara AsandI (arthI) ko lekara jalAne vAle puruSa grAma meM lauTa Ate haiN| kisI deza vizeSa ke rivAja ko lakSya meM rakha kara zAstra. paryAya che. kemake zarIra jIvatuM rahe tyAre jIva jIve che. ane zarIra marI jAya tyAre jIva paNa marI jAya che. zarIrane nAza thavAthI jIva paNa nAza pAme che. jyAM sudhI zarIra dhAraNa karela che, tyAM sudhI jIva dhAraNa karI zakAya che. zarIra nAza pAmavAthI jIva dhAraNa karI zakAne nathI. zarIranA aMta sudhI ja jIvanuM jIvana che. zarIra jyAre nAza pAme che, te baMdha, bAMdhava tene bALavA mATe mazAna vigeremAM laI jAya che. zarIra jyAre agni dvArA bALI nAkhavAmAM Ave che, te kavi (kabutaranA zarIranA pramANa) hAMDakAM bAkI rahI jAya che. marelAnA zarIrane bALIne AsandI (arthI-ThAThaDI) ne laIne bALavA vALA purUSe gAmamAM pAchA AvI jAya che. keI deza vizeSanA rivAjane lakSamAM rAkhIne zAstrakAre A pratipAdana karela sU0 8 For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 satrakRtAstre patipAditam, 'ekmasaMte asaMvijamANe jesi taM asaMte asaMvijamANe' evamasan -avidyamAnaH zarIrAbhinno jIvaH na jIvasya zarIrAt pRthaka sttaa'sti| ataH so'saMvedyamAnaH ananubhUyamAnazarIrAt pRthaga, jIvasya nAnubhavo jAyate / yeSAM mate sa jIvaH asan asaMvedyamAna iti kathanaM vartate 'tesiM taM suyakkhAyaM bhavaI' teSAM tad AkhyAnaM svAruzataM-suSThumvena nirUpaNaM bhavati, etAdRzI sthiti dRSTvA ityaM nizcitaM bhavati yaccharIrAtikto jIvo nAstIti / kutaH zarIrAt pRtharatvena jIvasyA'patimAsanAt / ataH pUrvoktaM siddhAntaM manyamAnAnAM kathanamidaM zarIrAtirikto jIvo nAstIti tad yuktisaGgatameva / yeSAM tu matamidam-'anno bhavai jIvo annaM sarIraM' anyo bhavati jIvo'nyaccharIram, zarIrAd vyatirikto jIva iti, 'tamhA' tasmAt-'te evaM no vippaDiyaMti' te evaM no viprativedayantino anubhavanti / 'ayamAuso' ayaM he AyuSman ! 'AyA dIheivA isseivA parimaMDaleinA' AtmA dIrghaiti vA, istra iti vA, parimaNDalamiti cA, yadizarIrAdibhyo bhinna AtmA kazcidbhavettadA ismAdiparimANaiH paricchinnatayAupadarzayituM zakyeta, na puna stathopadazyate / tasmAnnAstyatirikta Atmeti / 'baTTe ivA' vartula iti vA 'taMsei vA vyatraH iti vA-trikoNa ityarthaH 'cauraMsei vA' caturastra kAra ne yaha pratipAdana kiyA hai| sAmAnya rUpa se to mRtaka ke sAtha arthI bhI jalA dI jAtI hai| isa sthiti ko dekhakara yahI nizcita hotA hai ki zarIra se bhinna jIva kA astitva nahIM hai, kyoMki jIva zarIra se bhinna pratIta nahIM hotA hai| ata eva isa siddhAnta ko svIkAra karane bAloM kA kathana hai ki zarIra se bhinna jIva kA astitva na mAnanA hI yukti saMgata hai| jisake mata ke anusAra AsmA dIrgha hai yA hrasva hai, laDDU ke samAna gola hai, cUDI ke samAna golAkAra haiM, trikoNa hai, catuSkoNa hai, lambI hai, SaT koNa hai yA aSTakoNa hai kisa AkAra kA hai ? kAlA che. sAmAnya rIte te marelAnI sAthe atha-ThAThaDI paNa bALI nAkhavAmAM Ave che. A sthitine joIne e nizcaya thAya che ke-zarIrathI judA evA AtmAnuM astitva ja nathI. kemake-jIva zarIrathI alaga pratIta thatuM nathI. tethI ja A siddhAMtane svIkAra karavAvALAonuM kahevuM che ke-zarIrathI jude AtmAne na mAne eja yukti yukta che. jemanA mata pramANe AtmA dIrgha che, athavA haTava che, lADunI jema gaLa che, cUDInI sarakhA goLa AkAravALe che, trikeNu-traNa khUNe vALe che, catuSkoNa -cAra khUNAvALe che, lAMbe che, pakaeNNa cha khUNAvALe che. aSTakoNa A For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam iti vA, catuSkoNa ityarthaH 'Ayaei vA, chalaMsiei vA, alusei vA' Ayato dIrgha iti vA, SaDala iti vA, aSTAsraH, aSTa koNa iti vA / 'kiNhei vA, nIlei vA kRSNa iti vA, nIla iti vA, 'lohiei vA, hAlidei vA, mukillei vA' lohita iti vA, hArida iti vA, zukla iti vA, 'summigaMdhedavA, dubhigaMdhe vA' surabhigandha iti vA, durabhigandha iti vA, tittevA, kaTuei vA' tikta iti vA, kaTuka iti vA, kasAei vA, aMbilei vA, mahurei vA' kaSAya iti vA, amla. iti vA, madhura iti vA, 'kakkhaDei vA mauei vA' karkaza iti vA mRduka iti vA 'garuei vA, lahuei vA' guruka iti vA, laghuka iti vA, 'sIeivA, usiNei vA' zIta iti vA, uSNa iti vA, 'giddhei vA, lukkhei vA' snigdha iti vA, rUkSaiti vaa| ayamAtmA dIrghAdivizeSaNeSu kIzavizeSaNavAn ? / evaM kRSNAdi pazcavarNeSu kIhagvaNavAn ? / dvividha gandhayoH kIdRg gandhavAn ? tiktAdipazcaraseSu kIDag rasavAna ? karkazAyaSTaspazeSu kohaka sparzavAn AtmA ? iti na jJAyate atahai ? nIlA hai, lAla hai, pIlA hai, veta hai, arthAt kisa raMga kA hai? yA sugaMdha vAlA hai yA durgaMdha vAlA hai ? tikta hai, kaTuka hai, kasailA hai, khaTTA hai, mIThA hai arthAt amuka rasa vAlA hai ? kaThora hai, komala hai bhArI hai, halkA hai, zIta hai, uSNa hai, cikanA hai, rUkhA hai arthAt amuka sparza vAlA hai, isa prakAra ve AtmA ko dikhalAte! kintu ve dikhalA nahIM sakate, ataeva zarIra se bhinna AtmA nahIM haiM / tAtparya yaha hai ki yadi AtmA kA pRthak astitva hotA to usameM koI AkAra, varNa, gaMdha, rasa aura sparza hotA aura isa kAraNa hamArI koI indriya usako khUNAovALe che, athavA kevA AkAravALe che? kALe che, nala che, lAla che, pILe che, sapheda che, arthAt kevA prakAranA raMgavALe che? suMgadha. vALe che? ke durgadha vALe che? tIo che? kai che? kaSAya-tare che? khATe che? mIThe che? arthAt kevA prakAranA rasavALe che? kaThora che? kema mAre 1 1 che yi| cha 1 31-525. caDe che? arthAt amuka sparzavALe che, te rIte teo AtmAne batAvata paraMtu teo batAvI zakatA nathI. tethI ja zarIrathI jude AtmA nathI. tama mAna . kahevAnuM tAtparya e che ke-je AtmAnuM astitva zarIrathI ja heta te temAM koI AkAra, varNa, gaMdha, rasa ane sparza heta ja ane tethI amArI kaMI paNa Indriya tene jANI leta, paraMtu te Indriyane gocara For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 sUtrakRtAGgasUtre evAha - 'evaM asaMte asaM vijnamANe' evam asana asaMvedyamAnaH, evam anena kAraNena zarIra d bhinno jIvaH asan- asaMvedyamAnasattAkaH, ata eva asaMvedyamAnaHananubhUyamAnaH nAnubhavagamya Atmeti bhAvaH / atha 'anya jIvo'nyaccharIram' iti matamapAkaroti - 'jersi taM ' ityAdi / 'jesiM' yeSAM keSAJcit 'taM' tat tadevaM makArakam 'subhakkhAyeM' svAkhyAtaM sukathanaM bhavati, tathAhi 'anno jIvo annaM sarIraM' anyo jIvo'nyaccharIram, ye jIvaM zarIrAtiriktaM kathayanti kintu 'mhANo evaM uvaLa maMti' tasmAt tathAvidhakathanamakArAt evama evaM rUpam - zarIrAd bhinnaM jIvaM no upala mante-no prApnuvanti, atra dRSTAntamAha 'se jahA NAmae ke purise' tadyathA nAmakaH kazcitpuruSaH, 'kosio asi abhinivyaTTittANaM upadaM sejjA' kozAt asi khaGgam abhinirya niSkAsya khalu upadazayet / 'athamAuso ! asI ayaM kosI' ayamAyuSman ! asiH artha koza: / 'evameva natthi kepurise' evameva nAsti kazcin puruSaH 'abhinivyaTTittA' abhinirvatyapRthaka kRtya jIvasya 'avadaMse tAro' upadarzayitA 'athamAuso ! AyA iyaM sarIraM' ayamAyuSman ! AtmA idaM zarIram, yadi zarIravyatiriktaH - AtmA bhavet tadA yathA - kozAt khaGga niSkAsya pradarzayituM zakyeta tathA jIvaM zarIrabhinnaMnopadarzayitu kenApi zakyeta tasmAnnAsti zarIravyatirikta Atmeti siddham / jAna letI / kintu vaha indriyoM ke gocara nahIM haiM, ataeva usakI pRthak sattA nahIM hai| ataeva zarIra se bhinna AtmA na mAnane vAle kA mata hI yukti saMgata hai| punaH unhIM kA mata kahate haiM- jo loga yaha mAnate haiM ki AtmA bhinna aura zarIra bhinna hai, unako ve isa prakAra upAlambha dete haiMjaise koI puruSa talavAra ko sthAna se bAhara nikAla kara dikhalAtA hai ki- he AyuSman ! dekho, yaha talavAra hai, aura yaha myAna hai, isI prakAra koI aisA puruSa nahIM hai jo yaha dikhalA sake ki yaha AtmA hai aura jANI zakAya tevA nathI. tethI ja tenI judI sattA nathI. tethIja zarIrathI jude AtmA na mAnavAvALAe,ne mata ja yukti saMgata che. pharIthI paNa teone ja mata batAvavAmAM Ave che-je leke evuM mAne che ke-mAtmA bhinna che, ane zarIra paNa alaga che, tene teo A rIte upAlaMbha Ape che.-jema keI purUSa talavArane myAnathI khaDDAra kahADIne batAve che ke-he AyuSmana juve A talavAra che. ane A myAna che. eja pramANe kAI evA purUSa nathI ke A AtmA che, ane A zarIra che, tema For Private And Personal Use Only - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir semayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam dvitIyadRSTAntamAha-'se jahANAmae' tathAnAmakaH 'kehapurise' ko'pi puruSaH 'muMjAo-isiya' muJjAva tRNavizeSAt iSikAM tadgarbhabhUtAM zalAkAm aminivaTittA ' abhinivartya-pRthak-kRtya khalu 'unadaMsejjA' upadarzayet ayamAuso ! muMje iyaM isiyaM' ayamAyuSman ! muJjaH iyamiSikA vartate iti / yathA muJjAt vaNavizeSAt uddhRtya ipikAM darzayituM zakyeta, evameva-anenaiva-mujeSikAmadarzanaprakAreNa 'natyi keipurise' nAsti ko'pi puruSaH 'upadaMsettAro' upadarzayitA yat 'athamAuso ! AyA iyaM sarIraM' ayamAyuSman ! AtmA, idaM zarIram / yathA mujebhyaH iSikAM niSkAsya darzayati, ayaM munnaH iyamiSikA evameva yadi ko'pi zarIrAniSkAsya-AtmAnamupadarzayituM zaknuyAt, tadA manyeta-api, zarIravyatiyaha zarIra hai| donoM ko alaga alaga koI nahIM dikhalA sakatA ata. eva yaha siddha hotA hai ki zarIra se bhinna AtmA nahIM hai| jaise koI puruSa muMja nAmaka vanaspati se ISikA ko arthAt usake puSpa ko alaga karake dikhalAtA hai-he AyuSman ! yaha muMja hai aura yaha ISikA (puSpa) hai| __jisameM rUpa hai vaha vastu dUsarI vastuoM se pRthak karake dikhalAI jA sakatI hai, jaise mUja nAmaka ghAsa se ISikA alaga dikhatI hai| mUMja nAmaka ghAsa se mUja kI apekSA komala sparza vAlI ISiko ko nikAla kara loga rassI banAte haiN| usI rassI se khATa buna kara usa para sukha se sote haiN| isI prakAra aisA koI puruSa nahIM hai jo yaha dikhalA sake ki-he AyuSman ! yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai| yadi koI puruSa zarIra se bAhara nikAla kara AtmA ko dikhalAne meM batAvI zake. bannene judA judA keI batAvI zakatuM nathI, tethI ja e siddha thAya che ke zarIrathI bhinna AtmA nathI. jema keI purUSa muMja nAmanI vanaspatimAMthI ISikA athAt tenA puSpane alaga karIne batAve che, te Ayuzmana A muMja che, ane A tenuM puSpa che. jemAM rUpa che te vastu bIjI vastuothI alaga karIne batAvI zakAya che, jema muMja nAmanI vanaspatimAMthI ISikA alaga dekhAya che. muMja nAmanA ghAsamAMthI muMjanI apekSAe komaLa sparzavALI ISikAne kahADIne loke derI banAve che. te derIthI khATalA bharIne tenA para sukhathI suve che. eja pramANe e koI purUSa nathI, ke je A batAvI zake ke- AyuSyanuM A AtmA che, ane A zarIra che. je kaI purUSa zarIrathI bahAra kahADIne For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtratA sUtre riktamAtmAnam, na tu ko'pi etAdRzaH puruSo vidyate, yo muJjAdiSikAmiva AtmAnaM zarIrA niSkAsya pradarzayet tasmAnnAsti zarIrAtirikta Atmeti / atha tRtIyaM dRSTAntamAha - ' se jahA NAmae' tadyathA nAmakaH 'keha purise' ko'pi puruSaH 'sAo a abhinitANaM' mAMsAdasthi-abhinirvaya khalu 'upadaMsejnA' upadarzayet 'amAuso ! maMse ayaM aTThI' ayamAyugman ! mAMsaH, idamasthi / evameva - 'nasthi ke purise' nAsti ko'pi puruSaH 'upadarzayitA 'ayamAuso ! AyAiyaM sarIraM' ayamAyuSman ! AtmA idaM zarIram, yathA-mAMsebhyo niSkRpyA'sthi darzayituM zaknoti tathA yadi ko'pi zarIrAnniSkAsyA''tmAnaM pradarzayet tadA - zarIrA'tiriktA sathA AtmanaH svIkriyeta api, natvevaM kathit etAdRzo jAtaH yo hi zarIrAdAtmAnaM niSkAsya pradarzayediti / samartha ho, to mAna bhI leM ki AtmA zarIra se bhinna hai / parantu aisA koI puruSa hai nahIM jo mUMja se ISikA kI bhAMti zarIra se nikAla kara AtmA ko dikhalA ske| isa kAraNa AtmA zarIra se bhinna nahIM hai| jaise koI puruSa mAMsa se haDDI alaga karake dikhalAtA hai ki hai AyuSman ! yaha mAMsa hai aura yaha haDDI hai, usa prakAra aisA koI dikhalAne vAlA puruSa nahIM hai ki he AyuSman ! yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai, isa prakAra donoM ko pRthaka pRthaka dikhalA sake | agara koI donoM ko pRthaka pRthaka karake dikhalAne meM samartha hotA to zarIra se atirikta AtmA kA astitva svIkAra kiyA bhI jAtA / parantu aisA koI puruSa janmA hI nahIM hai jo zarIra se alaga AtmA ko dikhalA ske| AtmAne alaga batAvI zake che teA mAnI paNa levAya ke AtmA zarIrathI bhinna che. paraMtu evA kAI purUSa nathI ke jema mujamAMthI iSikA (puSpa) mahura kahADIne batAve che, tema zarIrathI bahAra kADhIne AtmA batAvI zake. te kAraNathI AtmA zarIrathI jUdo nathI. jema keAI purUSa mAMsamAMthI hADakuM alaga karIne batAve che, ke huM AyuSmana A mAMsa che, ane A hADaku che, e pramANe evA kaI purUSa nathI ke A AtmA che, ane A zarIra che tema kahIne bannene alaga alaga batAvI zake. jo koI khannene jUdA jUdA karIne batAvavAne samartha hAta tA zarIrathI jUdA AtmAnuM astitva svIkArI pazu leta paraMtu eve phAI purUSa janmyA ja nathI, ke je zarIrathI alaga AtmAne batAvI zake, For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAyodhinI TIkA dvi. zru. ma. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam punazcaturtha dRSTAntamAha-'se jahA NAmae' tadyathAnAmakaH, 'kei purise' ko'pi puruSaH 'karayalAo Amalaka' karatalAdAmalakam / 'abhinivahittA gaM' abhinivavaM khalu 'unadaMsejjA' upadarzayet 'ayamAuso ! karayale ayaM Amalae' idamAyuSman ! karatalam. idamAmalakam / evameva Natthi ke purise' evameva nAsti ko'pi puruSaH 'uvadaMsettAro' upadarzayitA 'apamAumo ! AyA iyaM sarIraM' apa mAyuSman ! AtmA idaM zarIram, yathA-karatalAt pArthakyenA''malakaM darzayati tathA yadi zarIrAtirikta AtmA bhavet tadA so'pi zarIrAta pArthakyena pradarzayituM zakyeta, na tu ko'pi darzayituM zaknoti, tasmAnAsti zarIrA'tirikta paatmeti| atha paJcamaM dRSTAntamAha-'se jahAgAmae ke purise' tadyathA nAmakaH ko'pi puruSaH 'dahiyo navanIyaM' dano nAnIm 'abhinivaTTittA NaM' abhinirvayaM khalu 'uvadaMsejjA' upadarzayet 'ayamAuso ! navanIyaM ayaM dahI' idamAyuSman ! navanItam idaM dadhi evameva-Nasthi keipurise jAva sarIra' evameva nAstiko'pi puruSa jaise koI puruSa hathelI se AMvale ko alaga karake dikhalAtA hai ki AyuSman ! yaha hathelI hai aura yaha AMvalA hai, isa prakAra aisA koI puruSa dikhalAne vAlA nahIM hai ki he AyuSman ! yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai jaise hathelI se AMvalA bhinna hai, vaise yadi zarIra se AtmA bhinna hotA to use dikhalAnA zakya hotaa| parantu aisA koI kara nahIM sakatA, ataeva zarIra se bhinna AtmA nahIM hai| jaise koI puruSa dahI se navanIta 'makkhana' ko alaga nikAla kara dikhalA detA hai ki-he AyuSman ! yaha navanIta hai aura yaha dahI hai, isa prakAra aisA koI puruSa dikhalAne vAlA nahIM hai ki he AyuSman ! yaha jema kaI purUSa hathelImAMthI alaga karIne AMbaLa batAve che, ke he Ayumana A hathelI che, ane A AMbaLuM che. A pramANe evuM batAvavA vALa keI purUSa nathI ke he AyuSyanuM A AtmA che, ane A zarIra che, jema hatheLIthI AMbaLuM alaga che, tema je zarIrathI AtmA alaga hota te te batAvavAnuM zakya banata paraMtu tevuM kaMI karI zakatuM nathI tethI ja zarIrathI alaga AtmA nathI. jema keI purUSa dahIMmAMthI navanIta (mAkhaNane alaga karIne batAvI de che, ke he AyuSyanuM A navanIta-mAkhaNuM che, ane A dahI che, te rIte e kaI purUSa batAvI zakavAne samartha nathI ke he AyuSyanuM A For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org duka sUtrakRtAGgasUtre upadarzathitA, ayamAyuSman ! AtmA, idaM zarIram / dadhno nAnItaM niSkAsya darzayituM zakyate na tathA zarIrAdAtmA pRthakkRtya darzayituM zakyaH, tataH kathaM zarIrA'tirikta AtmA jJAtuM zakyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha SaSThaM dRSTAntamAha-se jANAmara ke purise tiledito tillaM' tadyathA nAmakaH ko'pi puruSa svilebhya stailam 'abhinivvati / NaM' abhinirvaye khalu 'javadaM se jjA' upadarzayet - 'amAu ! tellaM ayaM vinA idamayugman ! taim ayaM vigAlaH - khalaH - 'evametra jAva sarIraM' evameva nAsti ko'pi puruSa upadarzayitA, apamAyuSman ! AtmA, idaM zarIram / etha saptamaM dRSTAntamAha - ' se jahANAmara' tadyathA nAmakaH 'keipurise' ko'pi puruSaH 'ikkhu khoyarasaM' ikSutaH kSodarasam 'abhinivva detA NaM' abhini khala 'upadaM se jjA' upadarzayet 'athapAulo ! khoyara se ayaM choe' amAyu mana ! kSodarasaH, ayaM kSodaH ! 'evameva jAna sarIraM' etrme| yAvaccharIram, ayamAtmA, idaM zarIramiti zarIrAta pRthag jIvaM darzayituM na ko'pi zaknotIti bhAvaH / AtmA hai aura yaha zarIra hai| dahI se navanIta kI taraha zarIra se AtmA pRthaka karake yadi dikhalAyA jA sakatA to samajhate ki AtmA aura zarIra bhinna bhinna haiM / jaise koI puruSa tiloM se tela alaga nikAla kara dikhalA detA hai ki- he AyuSman ! yaha tila hai aura yaha taila hai, isa prakAra AtmA aura zarIra ko alaga alaga karake dikhalAne vAlA koI manuSya nahIM / jaise koI puruSa ikSa se rasa ko alaga karake dikhA detA hai kihe AyuSman ! yaha kUcA hai aura yaha ikSurasa hai, isa prakAra yaha AtmA hai aura yaha zarIra hai, yoM donoM ko pRthaka pRthaka karake dikhalAne vAlA koI puruSa nahIM hai / AtmA che. ane A zarIra che. dahImAMthI AtmAne alaga karIne jo batAvavAmAM AvI ane zarIra ane bhinna bhinna che. mAkhaNanI jema zarIramAMthI zakata te samajata ke AtmA jema kAI purUSa taleAmAMthI tela alaga kahADIne batAvI de che ke-- huM AyuSman A tala che. ane A tela che, e pramANe AtmA ane zarIrane alaga alaga khatAvavAne kAI mANasa samatha nathI. jema keAI mAsa selaDa mAMthI rasane alaga karIne batAvI de che, ke huM AyuSman A kUce che, ane A selaDInA rasa che, te pramANe A AtmA che, ane A zarIra che, tema bannene alaga alaga matAvavAvALA phAi paNa purUSa jaNAtA nathI, For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 65 samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.1 puNDarIkanAmAdhyayanam athASTamaM dRSTAntamAha 'se jahANAmae' tadyathA nAmakaH 'koi purise' ko'pi puruSa: 'araNImo aggi' araNito'gnim 'abhinivvaTTittA gaM' aminivartya khala 'uvadaMsejjA' upadarzayet 'ayamAuso ! araNI ayaM aggI ayamAyuSman ! bharaNiH ayamagniH , 'evameva jAva sarIraM' evameva yAvaccharIram, yathA araNeragnezva pakSApanaM bhavati, tathA dehAtmanoH pArthakyena prajJApanA na bhavati, tata Atmadehayo. nAsti bhedaH / evaM asaMte-asaMvijnamANe' evam-asan-asaMvedhamAnA, ata:AtmA na zarIrAt pRthaka sattAvAn-na cA'nubhavagamyaH, ataeva eSa pakSa sAdhI. yAn yat zarIrAtpRthagra nAsti ko'pi Atma padArtha iti siddham / ataeva 'je. siM taM suakkhAyaM bhavaI' yeSAM tat svArutaM bhavati 'taM jahA-anno jIvo annaM sarIraM tamhA te micchA' tayathA-anyo jIvo'nyaccharIram , ye zarIrAd vibhinna jIvaM manyante, tatteSAM pUrvoktadRSTAntaiH mithyaiH| yadi minnaH syAt-tadA dehAde. bhedena darzayituM zakyeta / parantu-na ko'pi darzayitumISTe'naH zarIrA''tmavAdo _jaise koI puruSa araNi nAmaka kASTha se agni nikAla kara dikhalA detA hai ki-he AyuSman ! yaha araNi hai aura yaha agni hai, isI prakAra aisA dikhalAne vAlA koI puruSa nahIM hai ki-yaha AtmA rahA aura yaha zarIra rahA / arthAt jaise agni aura araNi meM bheda pratIta hotA hai vaisA deha aura AtmA meM bheda pratIta nahIM hotaa| ataeva donoM bhinna bhinna nahIM haiN| isa prakAra AtmA kI pRthaka satsA kI pratIti nahIM hotI, ataH yahI pakSa samIcIna hai ki zarIra se bhinna AsmA nahIM hai / isa prakAra jIva bhinna hai aura zarIra bhinna hai, unakA kathana svAkhyAta 'sukathana' nahIM hai| vaha kathana mithyA hai| jema keI purUSa araNI nAmanA kASThamAMthI agnine bahAra kaDhADIne batAvI de che, ke he Ayumana A araNa che, ane A agni che. eja pramANe evuM batAvanAre keI purUSa nathI ke-A AtmA rahyo ane A zarIra rahyuM. arthAt jema agni ane araNImAM bheda jaNAI Ave che. e rIte deha ane AtmAmAM bheda jaNAtuM nathI. tethI ja AtmA ane zarIra ane alaga alaga nathI paNa eka ja che. A pramANe AtmAnI alaga sattAnI khAtrI thatI nathI, jethI zarIrathI jUde AtmA nathI eja pakSa yogya che. A pramANe jIva bhinna che, ane zarIra bhinna che, evuM kahenArAonuM kathana samIcIna lAgatuM nathI. te kathana mithyA che. sU0 9 For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mithyA / apitu tayorabhedavAda eva zreyAn iti tajjItaccharIrakhAdi cArvAka matam / bhinnaM zarIrAtmavAdamasvIkRtya te nAstikAH yat jIvanadhAya parAnupadizanti tadeva darzayati- 'se haMtA' sa nAstikaH hantA - svayaM hananakriyAyAH kartAsan parAna upadizati - he loka ! 'taM hagaha' vaM- jIvaM hata - ghAtayata 'khaNaha' khanata pRthivIm 'chaNaha' kSiNuta-hata jIvAn, 'Daddaha' dahata - jvAlayata, 'payaha' pacata agnau, 'alaMgha' Alumpata luNTata vastrAdIn 'viluM 'pada' vilumpata- vizeSeNa luSTata, 'sahasA kAreha' sahasA kArayata - balAtkAraM kuruta, 'viparAmusaha viparAmRzata pIDotpAdanapUrvakaM jIvavadhaM kuruta, 'eyAvayA jIve Natthi paraloe' etAvAn dehamAtro jIvo nAsti paraloko yena hiMsAdikaraNe bhayaM saMbhavet / tathA - 'te No evaM vippaDive deMti' te no evam vakSyamANavacanam viprativedayanti - abhyupagacchanti na svIkurvantItyarthaH, tadevaM darzayati- 'taM jahA ' ityAdi, 'taM jahA - kiriyAI vA akiriyAi vA sukaDe vA dukaDe vA' tadyathAkriyAM vA akriyAM vA sukRtaM vA duSkRtaM vA 'kallANe vA pAva vA ' sAhu vA asA vA siddhIi vA asiddhIi vA niraei vA aniraevA' kalyANaM vA yaha cArvAkamata 'nAstikavAda' kA ullekha kiyA gayA hai| zarIra aura AtmA ko abhinna svIkAra karake nAstika dUsaroM ko hiMsAkA upadeza dete haiM so dikhalAte haiM vaha nAstika loga jIvoM kA svayaM 'ghAtaka hotA hai aura 'use mAro' ityAdi upadeza dekara hananakriyA meM dUsaroM kA prayojaka hotA hai| vaha kahatA hai-khodo, chedana karo, jalAbha pakAo, lUTo, khUba lUTo, binA vicAre mAra DAlo, viparAmarza karo, ityaadi| yaha deha hI jIva hai, paraloka nahIM hai, jisase hiMsA Adi pApa karanemeM bhaya ho / ve ulTI bAte karate hue kahate haiM-kriyA akriyA, sukRta duSkRta, burA bhalA, sAdhu asAdhu, siddhi asiddhi naraka anaraka Adi bhata (nAstiGa bhata - vAha) no use resa che, zarIra ane AtmAne eka hAvAnu svIkArIne A nAstike khIjAone hiMsAne upadeza Ape che. teja batAve che.--ta nAstika lAkA svaya' jIvAnA ghAta karavA vALA hAya che. ane 'temene mArA' vigere prakArathI upadeza ApIne hananakriyAmAM bIjAone preraka thAya che. teo kahe che ke-khAdA, chedana karI, o pahAvI, tuTeo, bhUma luTo bagara viyAre bhArI nAtha, viparAmarza re| vigere, A zarIra ja jIva che, paraleAka nathI, ke jethI hiMsA vigere pApa $ratAM DavuM paDe. tetheo ulTI vAta uratAM ur3e - priyA, aDiyA, suta, duSTRta, lalu, mu3, sAIM rAma, siddhi asiddhi, nara4, manara4, mAM yArvA For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 1 puNDarokanAmAdhyayanam pApakaM vA sAdhu vA asAdhu vA siddhiM vA tatra siddhirmokSaH, asiddhiM vAasiddhiH-saMpAraH 'nirayaM vA anirayaM vA' evaM rUpeNa te dharmA'dharmAdInoM sattAmapi necchanti 'evaM te virUvarUvehi kammasamAraMbhehiM vikhvarUvAI kAmabhogAi samArabhaMti bhoyaNAe' evaM te virUparUpairanekapakArakaiH karmasamArambha virUparUpAn nAnApakArakAn kAmabhogAn samArabhante bhogAya viSayopasevanApa paralokaM puNyaM pApaM ca vismRtya, ajJAnAt vividhamakArakaM karma kurvanti / evaM ege pAgabhiyA' evame ke mAgalmikAH anAtmavAdasvIkAreNa dhRSTAH 'nikkhamma niSkramya-svagRhAnnirgatya-AdAya ca dIkSAM sAdhuveSa paridadhAnAH 'mAmagaM dhamma mAmakaM dharmam, mayA pratipAlyamAna evaiSa dharmaH sarvathA zreSThaH, iti 'panna vi' prajJApayanti 'taM sadahamANA taM pattiyamANA taM royamANA' taM zarIrAtmavAdam 'sadahamANA' zraddadhAnA:-tatra zraddhAM kurmANAH-nAstikavAde zraddhA kurvantaH 'ta royamANA' tameva rocamAnA abhiLapanto ye kecana rAjAnaH 'sAhumuyakkhAe' sAdhu kucha nahIM hai| isa prakAra kaha kara ve dharma adharma kA bhI astitva svIkAra nahIM karate / ve nAnA prakAra ke karmasamAraMbha karake aneka prakAra ke kAmabhogoM kA sevana karate haiM yA viSayoM kA bhoga karane ke lie vividha prakAra ke duSkRtya karate haiM / ve nArakI paraloka tathA puNya aura pApa ko bhUla kara-ajJAna se unakA anAdara karake isa prakAra ghRSTatA karate haiN| ve gRha se nikala kara aura dIkSA lekara sAdhu kA veza dhAraNa kara lete haiM aura dUsaroM ko aisA pratipAdana karate haiM ki hamArI dharma hI sarvathA uttama hai| usa zarIrAtmavAda para zraddhA karate hue, pratIti karate hue, ruci karate hue koI koI rAjA Adi unase kahate haiM, he zramaNa ! athavA vigere kaMIja nathI. A pramANe kahIne teo dharma, adharmanuM astitva paNa svIkAratA nathI. temAM aneka prakAranA karmone samAraMbha karIne aneka prakA. ranA kAmonuM sevana kare che. athavA viSayone bhegA karavA mATe aneka prakAranA dukRtya-kharAba kAma kare che. te nArakI paraka tathA puNya ane pApane bhUlIne-ajJAnathI teno anAdara karIne A rIte pUrNapaNuM kare che. teo gharethI nIkaLIne ane dIkSA laIne sAdhune veza dhAraNa karI le che. ane bIjAonI sAme evuM samarthana kare che ke amAre dharma ja sarvathI uttama che. te zarIranA AtmavAda para zraddhA-vizvAsa karatA thakA pratIti-khAtrI karatA thakA, kaI kaI rAjA vigere teone kahe ke he zramaNa ! athavA For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtra svAkhyAtam-samyak zrImadbhiH pratipAditam iti te kthyntH| 'samaNeivAmAhaNei vA' he zramaNAH iti vA he bAhmaNAH iti vA, bhoH zramaNAH ! bho bAmaNAH / iti bruantaste 'kAmaM khalu Auso ! tuma pUyayAmi' kAmaM khalu he bhAyuSman ! tvAM pUjayAmi 'taM jahA' tadyathA-'asaNeNa vA pANeNa vA khAimeNa vA sAimeNa vA' azanena vA pAnena vA khAyena vA-svAyena vA 'vattheNa vA' vastreNa vA 'paDiggaheNa vA patigraheNa vA 'kaMbaleNa vA kambalena vA 'pAyapuMchaNeNa vA' pAdaprogchanena vA 'tatthege pUyaNAe' tatraike pUjanAyai 'samAuTiMsu' samutthitavantaH 'taspege pUyaNAe nikAiMsu' tatraike pUjanAyeM rAjAdIn nikAcitavanta:-svasiddhAnte haDhIkRtavantaH, evaM pratibodhitAzca kecana rAjAnastadIya dharmamAsAtha pUjanIyo'yamiti matvA vividhopahAra svameva pUjayanti / 'pubvameva tesi NAyaM bhavaI' pUrvameva teSAM jJAtaM bhavati, pUrvaM tu itthaM pratijJA kurvanti yat zramaNA bhaviSyAma ityAdi rUpAm / 'samaNA bhavissAmo' zramaNA bhaviSyAmaH 'aNagArA' anagArAH sarvatra 'bhaviSyAmaH' iti yojanIyam / 'akiMcaNA' akiJcanAH 'aputtA' aputrAH syAdiparigrahazUnyatayA putrarahitAH 'apam' apazaka:-catuSpadarahitAH 'paradattabhoiNo' he bAhmaNa ! Apane yaha bahuta acchA kathana kiyA hai, vAstava meM ApakA dharma hI bahuta acchA hai| hama Apako azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra se tathA vastra se, pAtra se, kaMpala se aura pAdapoMchana se Adara karate haiM-ApakA satkAra karate haiM / isa prakAra kaha kara ve rAjA Adi unakA Adara karane ko udyata ho jAte haiN| unheM dharmazravaNa ke badale nAnA prakAra ke upahAra pradAna karate haiM aura ve nAstikavAdake upadezaka una rAjA Adi ko apane mata meM majabUta karate haiN| pahale to the aisI pratijJA karate haiM ki hama zramaNa hoMge anagAra hoMge, akiMcana hoMge, putra Adi samasta parivAra ke tyAgI banege, catuSpada brAhmaNa! Apa A kathana ghaNuM ja uttama kahyuM che, vAstavika rIte Apane dharma ja ghaNuM ja sAro che. ame Apane azana, pAna, khAdima, ane svAdima, ahArathI ane vastrathI, pAtrathI kAMbaLathI, ane pAchaLathI Adara karIe chIe, Apane satkAra karIe chIe. A pramANe kahIne te rAjA vigere teone Adara karavA mATe udyamazIla bane che, dharma zravaNa karyA bAda teone aneka prakAranI upahAra-bheTa Ape che, ane teo nAstika vAdanA upadezake te rAjA vigerene potAnA matamAM deDha-majabUta banAve che, pahelAM te teo evI pratijJA kare che ke--ameM zramaNa banIchuM. anagAra thaIzuM. nidhana thaIzuM. putra vigere saghaLA parIvArane tyAga karIzuM. For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. aM. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam paradattamojinaH 'bhikkhuNo' bhikSavaH 'pAvaM kammaM No karissAmo' pApaM karma na kariSyAmaH / etAdRzI pratijJA te kuvanti pUrvam , parantu-'samuTThAe appaNA appa. DivirayA bhavaMti' saputthAya te AtmanA apativiratA bhavanti, 'pApakarmAdikaM na kariSyAmaH' iti dRDha pratijJAya gRhAdikaM parityajyA'pi pApAdviratA na bhavanti kintu tadeva pratijJAtatapovirodhipApakarma-Aramante / tadevA'gre sUtrakAro darzayati -'sayamAiyaMti' svayamAdadate-pApakarma svIkurvanti 'anne vi AdiyA ti anyA. napi-AdApayanti-svIkArayanti 'anne vi AyayaMta' anyAnapi AdadataH 'samaNu. jANaMti' samanujAnanti-anumodayanti / evameva te ithikAmamogehi' evameva te strIkAmabhogeSu 'mucchiyA' mUcchitAH-mUrchAmupagatAH 'giddhA gaDhiyA' gRddhAH gRddhi bhAvamupagatAH prathitA:-kAmabhogAsaktAH 'ajjhovavannA' adhyupapanAH Adhikyena kAmabhoge prasaktAH, 'luddhA' lubdhAH-kAmabhogasaMgrahe lolupAH, 'rAgadosavasahA' rAgadveSazArtAH-rAgadveSasamApanAH, rAgadveSairupapannAH, 'te No appANaM samucchedeti' te ke tyAgI baneMge, svayaM pacana pAcana Adi na karake dUsaroM ke dvArA pradatta bhojana hI grahaNa kareMge, bhikSuka baneMge aura pApakarma kA tyAga kreNge| parantu isa prakAra kI pratijJA karake aura gRhatyAga karake bhI ghe pApoM se virata nivRtta nahIM hote, parantu pratijJAta tapovidhi se viruddha pApakarmoM kA AraMbha karate haiM / yahI bAta Age dikhalAte haiMve svayaM pApakarma ko svIkAra karate haiM, dUsaroM se pApakarma karavAte haiM aura pApakarma karane vAloM kI anumodanA karate haiN| isI prakAra ke striyoM aura kAmabhogoM meM mUrchita ho jAte haiM, gRddha ho jAte haiM, atIva Asakta ho jAte haiM, lubdha ho jAte haiM, kAmabhogoM kI sAmagrI ke saMgraha meM lolupa ho jAte haiN| isa prakAra rAga aura veSa ke vazIbhUta hokara ve na to apanA hI uddhAra kara sakate haiM aura na catuSpada-pazuone tyAga karIzuM. svayaM pacana, pAcana vigere na karatAM bIjAoe Apela bhejana ja karIzuM. bhikSuka banIzuM. ane pApakarmane tyAga karIzuM. paraMtu AvA prakAranI pratijJA karIne ane gharane tyAga karIne paNa teo pApathI nivRtta thatA nathI. paraMtu pahelAM pratijJA karela tapanI vidhithI virUddha pApakarmone AraMbha kare che. eja vAta AgaLa batAve cheteo svayaM pApakarmane svIkAra kare che. bIjAonI pAse pApakarma karAve che. ane pApakarma karavAvALAnuM anumodana kare che. e ja pramANe teo si ane kAmabhegamAM mUchita thaI jAya che. vRddha-Asakta thaI jAya che. atyaMta Asakta thaI jAya che. lubdha thaI jAya che. kAmanI sAmagrInA saMgrahamAM lepa thaI jAya che. A rIte rAga ane dveSane vaza thaIne teo potAno For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 sUtrakRtagirane No appANaM samucchedeti' te no AtmAnaM samucchedayanti-nAtmAnamuddharanti, 'te No paraM samucchedaMti' te no paraM samucchedayanti-na paramuddharanti, te saMsArapAzAt na svayaM muktA bhavanti, na vA para mocayanti, 'te No aNNAI pANAI bhUyAI jIvAI satcAI samucchedeti' te no anyAn pANAn bhUtAni jIvAna-sattvAn samucchedayanti-samudaranti / svayamasiddhAH kathaM parAn sAdhayiSyantIti nyAyena anyAnapi mANivargAn saMsArAt kathamapi tArayituM samarthA na bhavanti / tadevam-'pahINA puvvasaMjogaM AyariyaM maggaM asaMpattA iti' prahINAH- vibhraSTAH 'pubvasaM noga' pUrva saMyogAt-pUrvasmAt saMyogAt strI putrAdi svAtmIyAdapi pahINA:-rahitA api, tathA-'AyariyaM' Arya mArgam-mokSamArgam 'asaMpattA' asaMpAptAH, iti-evaM rUpeNa 'te No' te nAstikAH no-naiva kathamapi 'havAe' arvAce 'No pArAe' no pArAya na saMsArAya na muktaye iti bhAvaH, kintu-antarA-madhye kAmabhogeSu 'nisannA' niSaNNAH-nimagnAH-scyAdi sukhasAdhanamaihikaM parityajya prabajitA, atastatsukhena vazcitA abhavan samyaGmArgasya amAptyA mokSamapi na prApsyanti, dUsaroM kA uddhAra kara sakate hai| na svayaM saMsAra ke pAza se chuTakArA pAte haiM, na dUsaroM ko chur3A sakate haiM / jo svayaM siddha nahIM hai vaha dUsaroM ko kaise siddha kara sakatA hai ? isa nyAya ke anusAra ve saMsAra ke prANivarga ko tArane meM kisI bhI prakAra samartha nahIM hote haiN| isa prakAra ve strI putra Adi apane parivAra se to bhraSTa ho jAte haiM parantu mokSamArga ko prApta nahIM kara pAte haiM / na idhara ke rahate haiM, na udhara ke rahate hai| bIca meM hI kAmabhogoM ke kIcaDa meM phasa jAte haiN| arthAt strI Adi aihika sukhasAdhanoM ko tyAga kara dIkSita ho jAte haiM aura mokSa kA samIcIna mArga na prApta kara sakane ke kAraNa mokSa bhI prApta paNuM uddhAra karI zakatA nathI, temaja bIjAone udvAra paNa karI zakatA nathI. pite saMsAranA pAzamAMthI chUTi zakatA nathI. te pachI bIjAone te kevI rIte choDAvI zake? jeo pite siddha nathI, teo bIjAone kevI rIte siddha karI zake? A nyAya pramANe teo saMsAranA prANi vargane tAravAmAM koI paNa rIte samartha thatA nathI. A pramANe strI, putra vigere pitAnA parivArathI bhraSTa thaI jAya che, paraMtu mokSamArgane prApta karI zakatA nathI. tee ahiMnA rahetA nathI tema tyAMnA paNa rahetA nathI. vacamAM ja kAmagenA kAdavamAM phasAI jAya che. arthAt strI vigerene aihika-Aleka saMbaMdhI sukha sAdhanene tyAga karIne dIkSita thaI jAya che, ane mokSane yogya mAga prApta na karI zakavAthI mekSamArga paNa meLavI zaktA nathI. A rIte - For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthapodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam evam ubhayato vibhraSTA madhye saMsAramahodadhau duHkhe nimagnA bhavanti / na vivakSitaM padmavarapuNDarIkotkSepaNAdikakArya prasAdhayanti / 'iha pahame purisajAe' iti prathamaH puruSa nAtaH, 'tajjIva taccharIraetti Ahie' tajjIvataccharIraka ityA. khyAtaH / yaH puSkariNyAH pUrvataTAdAgata AsIt sa nAstiko dRSTAntadvArA tIrthakareNa pratipAdita iti ||muu09|| ___mUlam-ahAvare docce purisajAe paMcamahanbhUie tti Ahijjai, iha khalu pAINaM vo saMtegaiyA maNussA bhavaMti aNuputveNaM loyaM ukvannA, taM jahA-AriyA vege aNAriyA vege evaM jAva durUvA vege, tesiM ca NaM mahaM ege rAyA bhavai mahayA0 evaM ceva giravasesaM jAva seNAvaiputtA, tesiM ca NaM egaie saDDI bhavai kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya saMpahAriMsu gamaNAe, tattha annayareNaM dhammeNaM pannattAro vayaM imeNaM dhammeNaM pannavaissAmo se evaM yANaha bhayaMtAro! jahA mae esa dhamme suyakkhAe supannate bhavai, iha khallu paMcamahanbhUyA, jehi no vijai nahIM kara pAte haiN| isa prakAra donoM ora se bhraSTa hokara saMsAra mahAsAgara meM hI nimagna hote haiN| unakI dazA puNDarIka ko prApta karane meM vikala hue usa prathama puruSa jaisI ho jAtI hai| yaha AtmA aura zarIra donoM ko eka mAnane vAle 'tajjIva taccharIravAdI' prathama puruSa ke samAna haiM jo pUrva dizA se puSkariNI ke taTa para AyA thaa| tIrtha kara bhagavAna ne usakI upamA nAstikase dI hai // 9 // banne taraphathI bhraSTa thaIne saMsAra rUpI mahA sAgaramAM ja dukhamAM DUbI jAya che. tenI dazA puMDarIkane prApta karavAmAM niSphaLa thayelA te pahelA purUpanA jevI thaI jAya che. ___ AtmA bhane zarIrama-nene me bhAnapAvara 'tajjIvataccharIravAdI' pahelA purUSanI sarakhA che. ke je pUrva dizAethI puSkariNa-vAvanA kinArA para Avela hatuM. tIrthakara bhagavAne nAstikane tenI upamA ApI che. chellA For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 72 sUtrakRtAGgasUtre kiriyAi vA 'akiriyAi vA sukkaDei vA dukkaDer3a vA kallANei vA pAvaei vA sAhui vA asAhui vA siddhIi vA asiddhIi vA Niraei vA aNiraei vA avi aMtaso taNamAyamavi / taM ca pihuddeseNaM puDhobhUtasamavAyaM jANejjA, taM jahA - puDhavI ege mahabbhUe AU ducce mahambhUe teU tacce mahambhUe vAU cautthe mahabhUe AgAse paMcame mahabbhUe, iccee paMca mahabbhUyA aNimiyA aNimmAviyA akaDA No kittimA No kaDagA aNAiyA aNiyA avaMjhA apurohiyA sataMtA sAsayA AyachaThThA, puNa ege evamAhu-sato Natthi viNAso asato Natthi saMbhavo / eyAvayA va jIvakAe, eyAvayA va asthikAe, eyAvayA va savvaloe, eyaM muhaM logassa karaNayAe, avi aMtaso taNamAyamavi / se kiNaM kiNAvemANe haNaM ghAyamANe payaM payAvemANe avi aMtaso purisamavikINittA ghAyaittA etthaM pi jANAhi Natthitthadoso, tejo evaM vipaDivedeti taM jahA - kiriyAi vA jAva aNiraei vA, evaM te virUvarUvehiM kammasamAraMbhehiM virUvarUvAI kAmabhogAI samArabhaMti bhoyaNAe, evameva te aNAriyA viSpaDinAtaM saddahamANA taM pattiyamANA jAva ii, te No havvAe, jo pArAe aMtarA kAmabhogesu visaNNo, docce purisajAe paMcamahabhUpatti Ahie // sU0 10 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAyA - athAparo dvitIyaH puruSajAtaH pAJca mahAbhUtika ityAkhyAyate / iha khalu mAcyAM vA 4 santyeke manuSyA bhavanti AnupUrvyA lokamupapannAH tadyathAAryA eke, anAryA eke, evaM yAvad durUpA eke, teSAM ca khalu mahAn eko rAjA bhavati mahA0 evameva niravazeSa yAvat senApatiputrAH, teSAM ca khalu ekaH zraddhAvAn For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI rIkA dvi. zru. ma. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam bhavati kAmaM taM zramaNA vA brAhmaNA vA saMpAdhApuH gamanAya / tatrAyatareNa dharmeNa manApayitAraH, vayamanena dharmeNa prajJApayiSyAmaH tadevaM jAnIta bhayatrAtAraH / yathA mayA eSa dharmaH svAkhyAtaH supajhapto bhavati, iha khalu pazcamahAbhUtAni yanoM viyate kriyA iti vA, akriyA iti vA, sukatam iti vA, duSkRtamiti vA, kalyANamiti pA, pApakamiti cA, sAdhu iti vA, asAdhu iti vA, siddhiriti vA, asidiriti pA, niraya iti vA, aniraya iti vA, api antazaH tRNamAtra mapi / tacca pRthaka uddezena pRthag bhUtasamavAyaM jAnIyAt , tadyathA-pRthivI ekaM mahAbhUtam, Apo dvitIyaM mahAbhUtam tejaH tRtIyaM mahAbhUtam . vAyuH caturtha mahAbhUtam AkAzaM pazamaM mahAbhUtam / ityetAni paJcamahAbhUtAni anirmitAni anirmApitAni akRtAni no kRtrimANi no kRtakAni anAdikAni anidhanAni abhyAni apurohitAni svatantrANi zAzvatAni aatmsssstthaani| eke punarevamAhuH-sato nAsti vinAzaH asato nAsti sampanaH / etAvAneva jIvakAyaH etAvAneva astikAyaH etAvAneva sarvalokaH etana mukhyaM lokasya kAraNam, api antazaH tRNamAtramapi / sa krINan krApayan dhvan ghAtayan pacan pAcayan apyantazaH puruSamapi krItyA ghAtayitvA atrApi jAnIhi nAratyatra dossH| te no evaM viprativedayanti, tadyathAkriyeti vA yAvad aniraya iti vA / evaM te rikArUpaH karmasamArambhaH virUparUpAn kAmamogAna samAramante mogAya / evameva te anAyo: vipatipannAH tat zradhAnAH tada patiyantaH yAvaditi / te no arzace no pArAya antarA kAmabhogeSu viSaNNAH, dvitIyaH puruSajAtaH pAzcamahAbhUtika ityAkhyAtaH ||suu0 10 // TokA-atha prathamapuruSavarNanAnantaram , dvitIya puruSavarNanamAha-'ahAvare' iti atha-apare 'docce' dvitIyaH 'purisajAe' puruSajAtaH 'paMcamahanbhUhae tti' pAcamahAbhUtikaH 'AhijjaI' AkhyAyate / yo hi dvitIyaH puruSo mayA kathitaH puSkariNyA ssaTe sa saMpAre puSkariNyA dvitIyataTe vidyamAnaH pAzcamahAbhUtiko 'ahAvare docce' ityaadi| TIkArtha-prathama puruSa kA varNana karane ke pazcAt aya dvitIya puruSa kA varNana kiyA jAtA hai| vaha dvitIya puruSa paMcamahAbhUtika kahA gayA hai| arthAt puSkariNI ke maTa para AyA huA damaga puruSa kahA gayA thA, 'ahAvare docce' tyA TIkAtha-pahelA purUSanuM varNana karIne have bIjA purUnuM varNana karavAmAM Ave che te bIje purUSa pAMca mahAbhUta kahela che. arthAta vAvanA kinArA para Avela bIjo purUSa kahela hatuM. tene ahiyAM pAMca mahA bhUtika samajI levA joIe, sa0 10 For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAce vijJeyaH / iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA maNussA bhavaMti' iha-asmin manuSyaloke khalu 'pAINaM vA 4' pAcyAM vA 4-pratIcyAM vA uttarasyAM vA dakSiNasyAM vA 'saMtegaiyA' santyeke 'maNussA' manuSyAH bhavaMti' bhavanti 'ANupuSveNaM loyaM uvavannA' AnupUjyA lokamupapannAH-anekabhedeSu lokeSu samutpannA bhavanti, 'taM jahA' tadyathA 'AriyAvege' AryA vaike 'aNAriyA vege' anAyA~ vaike 'evaM jAva durUvA vege' evaM yAvad durUpA vA, eke, AryA anAryAH murUpA durUpA anekaprakArakA manuSyA bhavanti, 'tesiM ca teSAM ca puruSANAM madhye 'mahaM ege rAyA bhavaI' mahAneko rAjA bhavati, 'mahayA evaM ceva niravasesaM' mahA0 evameva niravazeSam / 'jAva seNAvaiputtA' yAvat senApatiputrAH, manuSyANAmeko rAjA puurvsuutropdrshitythaavrnnitgunngnngrisstthH| tasya rAjJaH pariSadbhavati, tasyAm ugrograputrAdayaH senApatiputrAntAH sadasyA bhavanti / 'tesi ca NaM egaie saDrI bhavaI' teSAM sadasyAnAM ca madhye, ekaH zraddhAvAn bhavati / teSu bahuSu satsu puruSeSu kazcideko dharme zraddhAvAn bhavati, 'kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya pahArimu gamaNAe' use yahAM paMcamahobhUtika samajha lenA caahie| isa manuSyaloka meM pUrva Adi dizAoM meM koI koI manuSya hote haiM jo nAnA rUpoM meM utpanna hue hote haiM, jaise-koI Arya hote haiM, koI anArya hote haiM, isIprakAra yAvat koI surUpa hote haiM, koI kurUpa hote haiN| una manuSyoM meM koI eka rAjA hotA hai| vaha himavAn parvata ke samAna hotA hai, ityAdi pUrvasUtra meM kathita saba vizeSaNa yahAM bhI samajha lene caahie| usa rAjA kI pariSad hotI hai| brAhmaga se lekara senApati putra taka pUrvokta usake sadasya hote haiN| una sadasyoM meM koI koI dharma zraddhAvAn bhI hotA hai| usake pAsa koI zramaNa yA brAhmaNa A manuSya lekamAM pUrva vigere dizAomAM kaI kaI manuSya evA hoya che ke jeo aneka prakAranA rUpathI utpanna thayelA hoya che. jemakekaI Arya hoya che. te kaI anArya hoya che. e ja pramANe keI suMdara rUpavALa hoya che, te kaI kharAba rUpa vALa hoya che. te manuSyamAM kaI eka rAjA heya che, te himAlaya parvata je heya che. vigere pUrva sUtramAM kahela saghaLA vizeSaNe ahiyAM paNa samajI levA joIe. te rAjAnI pari. Sa6 sabhA hoya che. brAhmaNathI laIne senApatinA putra sudhI pahelAM kahela te saghaLA te te pariSadunA sadasya hoya che. te sadamAM kaI kaI dharmanI zraddhAvALA paNa hoya che, tenI pAse kaI zrama athavA brAhmaNa jaI For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 75 kAmaM taM zramaNA vA brAhmaNA vA saMpradhArSurgamanAya prasthitavantaH / tAdRzadharmazraddhAlu svadharmAnuyAyikaraNAya zramaNA brAhmaNAzca tatsamIpe gantuM samiccheyuH / ' tastha anayareNaM dhammeNaM pannattAro vayam' tatrA'nyatareNa dharmeNa prajJApayitAro vayam 'imeNaM dhammeNaM pannavaissAmo' 'anena - asmaH saMnatadharmeNa prajJApayiSyAmaH taM. svadharmAnuyAyinaM kariSyAma iti vicArya te tatra tatsamIpaM gatvA kathayanti - vayaM bhavantaM prajJApayiSyAmo'muM dharmam taM dharmam -' se eva mAyANaha' tadevaM jAnIta | 'bhayaMtArI' bhayatrAtAraH ? evaM bhavanto jAnantu 'jahA mae esa dhamme suyakkhAe' yathA mayA svAkhyAtaH pratipadyamAna eSadharmaH 'supannate bhavadda' suvajJapto bhavati, saraLatayA jJAto bhavatIti satyaM bhavanto'vagacchantu iti / taM pratijJAtaM dharma " udAharanti - 'iha khalu paMcamahanbhUyA' iha khalu paJcamahAbhUtAni tadAtmaka evaM sarvasaMsAraH yatkimapi vidyate tam sarvaM pAzca maddAbhUtikaM tadAtmakameva na tato-vyati rikta kimapyasti, yaiH paJca bhUtaireva sarvApi kriyA bhavati - sukRtaduSkRtAdirUpA / jA pahuMcate haiM arthAt use apane dharma kA zraddhAlu banAne ke lie ve brAhmaNa Adi udyata hote haiN| ve socate haiM ki hama amuka kisI dharma kA ise upadeza dege aura apane dharma kA anuyAyI banAeMge / isa prakAra karake ve rAjA Adi ke samIpa jA kara kahate haiM-he bhayatrAtA ! hama Apako amuka dharma kA upadeza kareMge, Apa use svIkAra kro| hamAre dvArA kathita dharma su AkhyAna hai / vaha saralatA se samajha meM A jAtA hai, ise Apa satya samajheM / phira ve apane dharma kA pratipAdana karate haiMisa samagra jagat meM pAMca mahAbhUta hI haiN| sArA saMsAra paMcamahAbhUtAsmaka hai| unase bhinna anya kucha bhI nahIM hai| pAMca bhUtoM ke dvArA pahoMce che, arthAt tene potAnA dhamamAM zraddhA vALA banAvavA mATe tee udyama kare che. teo evA vicAra kare che ke ame amuka kAI dhamanA Ane upadeza ApIzuM ane peAtAnA dharmane anuyAyI-anusaranAra banAvI laizu. 1 pramANe vicAra karIne te rAjA vigerenI pAse jaI ne kahuM che ke-De bhayathI rakSaNu karanArA ! ame Apane amuka dhamanA upadeza karIzu. Apa tene svIkAra kare. ameAe kahela dhama svakhyAta che. te saralapaNAthI samajavAmAM AvI jAya che. tene Apa satya mAne. te pachI te pAtAnA dharmanuM pratipAdana kare che.-A sa'pUrNa' jagamAM pAMca mahAbhUte ja che. samagra saMsAra paMcamahAbhUtAtmaka ja che. tenAthI juduM khIjuM kAMi pazu nathI. pAMca mahAbhUta dvArA ja savaLuM sukRta ane duSkRta vigere For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtasUtre kiMbahunA-tRNAdInAM spandanAdikamapi tata eva saMbhavati, iti| 'jehiM no vijjA kiriyAi vA' 'jehiM yaH paJcabhUtaireva 'no' naH asmAkam 'vijaya' vidhate-bhavati / 'kiriyAivA' kriyA, iti vA 'akiriyAi vA' akriyA, iti vA 'sukaDei vA' mukRtamiti vA dukkaDei vA duHkRtamiti vA 'kallANei vA' kalyANamiti vA 'pAvaraha vA' pApamiti vA 'sAhu ivA asAhui vA' sAdhuriti vA asAdhuriti vA 'siddhIdavA asiddhI ivA' siddhiriti vA asiddhiriti vA 'Niraei kA aNiraei vA' niraya iti vA aniraya iti vA 'aviaMtaso taNamAyamapi' api antazastRNamAtramapi, yaskizcidapi bhavati tatsarvaM paJcamahAbhUtaireva bhavati, na tato vyatirikta kimapyasti / 'taM ca pihuI seNaM puDhobhUyaM samavAyaM jANejjA' taMca pRthagudezena pRthagbhUtasamavAyaM jAnIyAta, taMca bhUtasamudAyaM pRthak pRthaGnAmnA'vagacchet / / 'taM mahA' tadyathA-'puDhavI ege mahanbhUe' pRthivI ekaM mahAbhUtam / 'mAudumce mahanbhUe' Apo dvitIyaM mahAbhUtam / 'teu tacce mahanbhUe' teja stRtIyaM mahAbhUtam 'vAU. cautthe mahanbhUe' vAyu-caturthaM mahAbhUtam 'AgAse paMcame mahanbhUe' AkAzaH paJcamaM samasta sukRta aura duSkRta Adi rUpa kriyAeM hotI haiN| adhika kyA kahA jAya, tinake kA hilanA jaisI kriyA bhI unhIM se hotI hai| hamAre mata ke anusAra pAMca mahAbhUtoM se hI kriyA akriyA sukRta duSkRta, kalyANa akalyANa, sAdhu asAdhu, siddhi asiddhi, naraka anaraka, yahAM taka ki tRNa kA spandana bhI pAMca mahAbhUtoM se hI hotA hai| unase atirikta anya kucha bhI nahIM hai| usa bhUnasamudAya ko pRthak pRthak nomoM se jAnanA caahie| ve nAma isa prakAra haiM-pahalA pRthvI nAmaka mahAbhUta hai, jala dUsarA mahAbhUta hai, tejas tIsarA mahAbhUta hai, vAyu cauthA mahAbhUta hai aura AkAza pAMcavAM mahAbhUta hai| yaha pAMca mahAbhUta rUpa kriyAo heya che. vizeSa zuM kahI zakAya, taraNAnuM halavuM jevI kriyA paNa tenAthI ja thAya che. amArA mata pramANe pAMca mahAbhUtathI ja kriyA, akriyA, sukRta, duSkRta, kalyANa akalyANa, sAdhu, asAdhu siddhi asiddhi naraka anaraka eTale sudhI ke taraNAnuM halana paNa pAMca mahAbhathI ja thAya che. tenA sivAya anya koIja nathI. te bhUta samudAyane judA judA nAmathI jANavA joIe. te nAma A pramANe che-pRthvI nAmane pahele mahAbhUta che, jala bIjo mahAbhUta che teja trIje mahAbhUta che, vAyu e mahAbata che. ane AkAza pAMca mahAbhUta che. A rIte A pAMca mahAbhUta che. For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. ma. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam mahAbhUtam 'ictrete paMca mahanbhUyA' ityetAni paJca mahAbhUtAni naitAni kuto'pi jAyate kintu yathA vakSyamANasvarUpANi bhavanti ki svarUpANi tAni ? ityAha - 'animiyA' ityAdi / 'aNimpriyA' anirmitAni na kenApi kAlezvarAdinA racitAni, 'aNimmAbiyA' anirmApitAni-na para dvArA niSpAditAni, 'aruDA' akRtAni abhrandradhanurAdivad vizvasApariNAmena niSpannatvAt na kenA'pi tAni kRtAni ata eva avAni, 'No kittimA' no kRtrimANi na ghaTavatkartRkaraNavyApArasAdhyAni ata eva kRtrimatArahitAni no kaDagA' no kRtakAni svabhAvaniSpattau apekSitaparavyApAro bhAvaH kRtaka ucyate tAni paJca mahAbhUtAni ca vipariNAmena niSpatvAt na kRtaka vyapadezyAni ata eva tAni no kRta kAni, 'aNAiyA' anAdikAni AdirahitAni zAzvatabhAvavasvAt 'ANi haNA' anidhAnAni - nidhanarahitAni antarahitAnItyarthaH kadAcidapi kAle vinAzA mAtrAt, 'avaMjhA' avandhyAni AvazyakArya kartutvAt, 'apurohiyA' apurohitAni kAryapravartakapurohitAbhAvAt 'sataMtA' svatantrANi - apara nirapekSa kArya kartRvAt 'sAsayA' zAzvatAni - zAstratakAlasthAdisvAt tadevaM bhUtAni paJcamahAbhUtAni santIti / idaM tatrAdimataM pradarzitam, samprati sAMkhyamatamAha - 'ege puNa' eke kecana sAMkhkArAH punaH 'evamAhu' evaM kathayan- 'AyachaDA' AtmaSaSThAni, etAni pUrvoktAni paJcamahAbhUtAni, pazca na kintu AtmaSaSThAni AtmA SaSTho yeSu tAni AtmaSaSThAni, eteSu paJca mahAbhUneSu tadvyatiriktaH SaSTha AtmA vidyate, evaM kecana kathayanti - sAMkhyAnAM haiN| ye mahAbhUta kisI se utpanna nahIM hote, kintu anirmita haiM, animarpita haiM arthAt kisI ke dvArA banavAe hue nahIM haiM, akRta haiM, kRtrima nahIM hai, anAdi haiM, ananta (vinAza rahita) haiM, apurohita haiM arthAt inako koI prerita karane vAlA nahIM hai svataMtra haiM, zAzvata haiN| apanA apanA kArya karane meM samartha haiN| For Private And Personal Use Only qy koI koI pAMca mahAbhUtoM se bhinna chaThA Atmatatva bhI svIkAra A mahAbhUtA keAInAthI utpanna thatA nathI. paraMtu animita banyA nathI, anirmApita che. athat koInAthI banAvela nathI akRta che. kRtrima nathI. nAhi che, anaMta (vinAza raData) he madhurohita che, arthAt tene ardha preraNA karavA vALA nathI. svataMtra che. zAzvata che. pAta pAtAnu kArya karavAmAM samartha che. kAI kAi pAMca mahAbhUtA zivAya chaThThA Atmatatvane pazu svIkAra Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre mate AtmA akizcitkaraH, lokAyatikamate tu kAyAkArapariNatAnyeva paJcamahA bhUtAni abhivyaktacetanAni AtmavyapadezaM labhante iti, tatra sAMkhyAbhimAyegAha-'sato natthi viNAso, asato nasthi saMbhavo' sato nAsti vinAzaH, asato nAsti saMbhavaH / sata:-sattAvataH padArthasya vinAzo na bhavati, asataH-sattArahitasya padArthasya na saMbhavaH-notpattirjAyate iti / sampati-paJcamahAbhUtavAdI svamataM nigamayati- etAvatAva jIvakAe' etAvAneva jIvakAyaH-iyAneva. jIvaH 'etAvatAva asthikAe' etAvAnena asti kAyaH,-etAvadevA'stitvam / 'etAvatAva savaloe' etAvAneva sarvalokaH / 'eyaM muhaM logassa kAraNayAe' etat paJcamahAbhUtAstitvameva lokasya mukhamiti kAraNam etadeva kAraNatayA sarvakAryeSu vyaamiyte| kiM bahunA-'avi aMtaso tagamAyamavi' apyantazastRNamAtramapi, vRNotpatti tRNamavalanAdikamapi kArya mahAbhUtAnyeva kurvantIti, na tu sadatirikta kimapi kAraNaM vidyte| ataH paJcabhUnAdeva sarvaszetpAdA dikam-nAsti jIva stadatirikto'pi tasmAt-'se' sa puruSaH, kiNaM' karate haiN| unakA yaha kathana hai ki sat kA vinAza nahIM hotA aura asat kI utpatti nahIM hotii| bhUtavAdI ke mata ko dikhalA kara yaha sAMkhya kA mata kahA gayA hai kyoMki vaha pAMca bhUtoM se bhinna AtmA ko bhI svIkAra karatA hai| aba paMca bhUtavAdI ke mata ko upasaMhAra karate hue kahate haiM pasa itanA hI (pAMca bhUta hI) jIvakAya hai, itanA hI astikAya arthAt astitva hai itanA hI sampUrNa loka hai| yaha pAMca mahAbhUta hI loka ke pradhAna kAraNa haiM ! adhika kyA tRNa kI utpatti, tRga kA hilanA aura tRNa kA jhukanA bhI mahAbhUta kA hI kArya hai| unake atirikta anya - - kare che. teonuM kathana evuM che ke-satane vinAza thatuM nathI. tathA asanI utpatti thatI nathI. bhUtavAdIne mata batAvIne A sAMkhyamata batAvela che. kemake teo pAMca mahAbhUtathI bhinna AtmAne paNa svIkAre che. have pAMca mahAbhUta vAdIne matano upasaMhAra karatA thakA kahe che. basa ATaluM ja (pAMca mahAbhUta ja) jIvakAya che. eTaluM ja astikAya arthAta astitva che. ATale ja saMpUrNa leka che. A pAMca mahAbhUta ja lekanuM pradhAna kAraNa che. vizeSa zuM? tRNanI utpatti, taraNanuM halavuM ane taraNAnuM cAlavuM. e paNa mahAbhUtanuM ja kArya che. tenA sivAya anya koI ja kAraNa For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayAbodhinI TIkA vi.va. a. 1 puNDarokanAmAbhyayanam krINan-krayavikrayAdikaM kurvan 'kiNAvemANe' krApayan-krayaNakriyAM pati prerako bhavan 'haNa' nan-mANAtipAtaM kurvan ghAyamANe' ghAtayanapareNa prANAtipAtaM kArayan upalakSaNAd anumodayaMzca tathA'payaM payAvemANe pacana pAcayan 'avi aMtaso puripamavi kiNittA' apyantazaH puruSamapi krItvA taM ca puruSaM krItam 'ghAyaittA' ghAtayitvA 'gasthi stha doso' nAssyatra tad ghAte doSaH-mANAtipAtAdi janitaM pApaM na bhavati / kiM punarekendriyavanaspatighAte, ityapi zabdArthaH, 'etthaM pi jANAhi' anApi jAnIhi, hananAdau nAsti doSalezo'pItyavadhAraya / 'te No evaM vipaDivedayaMti' te no evaM vipativedayanti, te etAdRzaM siddhAntaM manyamAnA vAdinaH paJcamahAbhUtameva tatvamityA. zritA vakSyamANaM na jAnanti, tadevAha-'taM jahA' tadyathA-'kiriyAi vA kriyeti vA 'jAva aniraei vA' aniraya iti vA, kriyAta ArabhyA'nirayaparyantapadArthamamanyamAnAste 'evaM te virUvarUvehi' evaM te virUparUpaiH-anekapakArakaiH, 'kammasamAraMbhehi karmasamArambhaiH-sAvadhakarmA'nuSThAnaH 'bhoyaNAe' bhogAya 'virUvarUkoI kAraNa nahIM hai| ataeva pAMca mahAbhUtoM se hI saba kI utpatti Adi hotI hai| unake bhinna koI jIva nahIM hai| aisI sthiti meM yadi koI puruSa svayaM kA vikraya Adi karatA hai, kraya vikraya karavAtA hai, prANaghAta karatA hai, prANaghAta karavAtA hai, svayaM pakAtA yA dUsare se pakavAtA hai. yahAM taka ki puruSa ko bhI kharoda kara ghAta karatA hai, to aisA karane meM bhI doSa nahIM hai arthAt himA janita pApa nahIM hotaa| aisA smjho|| paMna bhUtagadI kahate haiM ki na koI kriyA hai yAvat na naraka hai, na anaraka-svarga (naraka se bhinna koI mati Adi) hai / ve vividha prakAra ke nathI tethI ja pAMcabhUtethI ja saghaLAnI utpatti vigere thAya che tenAthI judA keI jIva che ja nahI. AvI sthitimAM je koI purUSa svayaM kaya vikaya vigere kare che, kayavikraya karAve che, prANaghAta kare karAve che. svayaM rAdhe agara bIjA pAse raMdhAve che, eTale sudhI ke purUSane paNa kharIdIne tene ghAta kare che. te tema karavA mAM paNa DeSa nathI. arthAta hiMsAthI thanAruM pApa lAgatuM nathI tema samajavuM. paMca mahAbhUtavAdI kahe che ke-kaI kriyA che ja nahIM yAvata naraka paNa nathI anaraka paNa nathI arthAt narakathI bhinna keI gati vigere paNa For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir co sUtrakRtAstra pAI virUparUpAn anekamakArakAn 'kAmabhogAI kAmabhogAna-icchAnumoditamanasvakitAn 'samAramaMti' samArabhante-kurvani bahuvidhaprANyupamahAdikamiti / evameva aNAriyA' evameva te'naaryaaH| 'vipaDivannA' vipratipannAH viparItabhAvamA. pamAH, ata ete vAdinaH-anAryA:-viparItavicAravantazca / 'taM sahahamANA taM pattiyamANA jAba ii tacchraddadhAnA svatpatiyantaH yAvaditi-etAdRzaM patramahA. bhUtavAdinAM dharma zradadhAnAH kecana rAjAno'nye vA pariSadgatAH puruSA etanmatameva satyamiti mnymaanaaH| upadezakamimaM vastrAghupabhogasAmagrImarpayanti te No hanAe No pArAya' te-uktAdinaH tathA yathoktadharme zraddhAzIlAca-no Ace ma etasmin pazukalatrAdilo ke bhavanti / 'no pArAya' na vA paralokAya manti, ayamapi loka steSAM hastAda vibhraSTaH paralo karatu sutarAM bhraSTa ena, kintuantarA kAmabhogeSu antarA-madhye kAma mogeSu 'viSaNNA' viSaNNAH nimagnAH santaH -caturgatilakSa gamanantasaMsAraM paribhramanti / 'docce' eSa dvitIyaH 'purimanAe' puruSajAtaH 'paMcamahAbhUie' pAzcamahAbhUtikA 'si Ahie' iti AkhyAta iti // 10 // sAvaya kamoM dvArA kAmabhogoM kI prApti ke lie AraMbha samAraMbha karate rahate haiM-nAnA prakAra ke prANiyoM kA upamardana Adi karate haiN| ataeva ye anArya haiM, bhramapUrNa vicAra vAle haiN| ina paMcamahAbhUtavAdiyoM ke mata para zraddhA karane vAle rAnA Adi yA anya puruSa unake mana ko satya samajhate hue unheM viSayopabhoga kI sAmagrI pradAna karate haiN| ukta dharma kI prarUpaNA karane vAle vAdI tathA usa para zradvA karane vAle anu. yApI na to idhara ke rahate haiM, na udhara ke rahate haiN| ve isa loka se bhraSTa hote haiM aura paraloka to unakA bhraSTa honA hI hai| kAmamogoM ke nathI. teo judA judA prakAranA sAvadha karmo dvArA kAmanI prApti mATe AraMbha samAraMbha karatA rahe che aneka prakAranA praNiyenuM upamadana (hiMsA vigere kare che. tethI ja teo anArya che bramapUrNa vicAravALA che. A pAMca mahAbhUta vAdinA mata para zraddhA karavA vALA rAjA vigere athavA anya purUSa temanA matane satya samajatA thakA viSapabheganI sAmagrI Ape che. upara kahela dharmanI prarUpaNA karavAvALA vAlI tathA tenA para zraddhA karavAvALA temanA anuyAyI nate ahIMnA rahe che, ke te tyAMnA rahe che, teo A lekathI bhraSTa thAya che. ane temane paraleka te jakha heya ja che. teo kAmoganA kAdavamAM vayamAM ja phasAI jAya che, ane viSAda-kheThane For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam mUlam-ahAvare tacce purisajAe IsarakAraNie ii Ahijjai, iha khalu pAINaM vA 4 saMtagaiyA maNussA bhavaMti, aSupuveNaM loyaM uvavannA, taM jahA-AriyA vege jAva durUvA vege tesiM ca NaM mahaMte ege rAyA bhavai jAva seNAvaiputtA, tesiMca NaM egatie saDDI bhavai, kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya saMpahAriMsu gamaNAe jAva jahA mae esa dhamme suyakkhAe supannatte bhavai, iha khalu dhammA purisAiyA purisottariyA purisappaNIyA purisasaMbhUyA purisapajjoiyA purisamabhisamaNNAgayA purisameva abhibhUya ciTuMti, se jahA NAmae gaMDe siyA sarIre jAe sarIre saMvur3e sarIre abhisamaNNAgae sarIrameva abhibhUya ciTui, evameva dhammAdipurisAiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahA NAmae araI siyA sarIre jAyA sarIre saMvuDDA sarIre abhisamaNNAgayA sarIrameva abhibhUya ciTThai, evameva dhammA vi purisAda iyA jAva purisameva abhibhUya cittuNti| se jahA NAmae vammie siyA puDhavijAe puDhavisaMvuDDe puDhavi abhisamaNNAgae puDhavi meva abhibhUya ciTTai, evameva dhammA vi purisAiyA jAva purisameva abhibhUya cittuNti| se jahA NAmae rukkhe siyA puDhavijAe puDhavisaMvuDDe puDhaviabhisamaNNAgae puDhavimeva abhibhUya ciTThai. kIcaDa meM hI phasa jAte haiM aura viSAda ko prApta hote haiN| ataH cAra gati vAle ananta saMsAra meM paribhramaNa karate haiN| yaha dUsarA puruSa paMca mahA bhautika kahA gayA hai||10|| vyApta kare che. cAra gativALA A anaMta evA saMsAramAM teo bhaTakyA kare che. A bIjo purUSa te paMcamahAbhautika kahevAmAM Avela che. 1 - sU0 11 For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasatra evameva dhammA vi purisAiyA jAva purisameva abhibhUya cittuNti| se jahA NAmae pukkhariNI siyA puDhavijAyA jAva puDhavimeva abhibhUyaM ciTui, evameva dhammA vi purisAiyA jAva purisameva abhibhUya ciTuMti, se jahAM NAmae udagapukkhale siyA udagajAe jAva udagameva abhibhUya ciTThai, evameva dhammA vi purisAiyA jAva purisameva amibhUya ciTuMti / se jahA NAmae udagabubbue siyA udagajAe jAva udagameva abhibhUya ciTThai, evameva dhammA vi purisAiyA jAva purisameva abhibhUya cittuNti| jaM pi imaM samaNANaM NiggaMthANaM udiTuM paNIyaM viyaMjiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDayaM, taM jahA-AyAro sUyagaDo jAva diTipAo, savvameyaM micchA, Na evaM tahiyaM Na evaM AhAtahiyaM, imaM saccaM imaM tahiyaM imaM AhAtahiyaM, te evaM sannaM kuThavaMti, te evaM sannaM saMThaveMti, te evaM sannaM sovaTAvayaMti, tamevaM te tajjAiyaM dukkhaM gAi udRti sauNI paMjaraM jhaa| te No evaM vippaDivedeti, taM jahA-kiriyAi vA jAva aNiraei vA, evameva te virUvarUvehi kammasamAraMbhehiM virUvarUvAiM kAmabhogAI samAraMbhaMti bhoyaNAe, evAmeva te aNAriyA vippaDivannA evaM sadahamANA jAva ii te No haThavAe No pArAe, aMtarA kAmabhogesu visaNNA tti, tacce purisajAe IsarakAraNie tti Ahie ||suu0 11 // For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam chAyA-AyApara stRtIyaH puruSajAta IzvarakAraNika ityaakhyaayte| iha khala pAcyAM vA 4 santyeke manuSyA bhavanti AnupUyA lokamupapanAH tadyathA-AryA vA eke yAvat durUpA eke, teSAM ca khalu mahAn eko rAjA bhavati yAvat senaaptiputraaH| teSAM ca khalu ekaH zraddhAvAn bhavati kAmaM taM zramaNAzca brAhmaNAzca sammadhAH gamanAya yAvat, yathA-mayA eSa dharmaH svAkhyAtaH supajJapto bhavati-iha khalu dharmAH puruSAdikAH puruSottarAH puruSapragItAH puruAsaMbhUtAH puruSaprayotitAH puruSamabhisamanvAgatAH puruSameva abhibhUya tiSThanti / tadyathAnAma gaNDaH syAt zarIre jAtaH zarIre saMTaddhaH, zarIre'bhisamanvAgataH, zarIrameva abhibhUya tiSThati evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSameva abhibhUya tiSThanti / tadyathAnAma aratiH syAt zarIre jAtA zarIre saMvRddhA zarIre abhisamanvAgatA zarIrameva abhibhUya tiSThanti, evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSa mena abhibhUya tiSThanti / tadyathA nAma valmIkaM syAt pRthivIjAtaM pRthivIsaMvRddhaM pRthivImabhisamanvAgataM pRthivImena abhibhUya tiSThati, evameva dharmA api puruSAdikAH yAvat puruSameva abhibhUya tiSThanti / tadyathAnAma vRkSaH syAt pRthivI jAtaH pRthivIsaMdRddhaH pRthivImabhisamanvAgataH pRthivImeva abhibhUya tiSThati, evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSameva abhibhUya tiSThanti / tadyathA nAma puSkariNI syAt pRthivI jAtA yAvat pRthivImeva abhibhUSa tiSThati evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSameva abhibhUya tiSThanti / tadyathA nAma udakapuSkalaM syAt udakajAtaM yAvad udakameva abhibhUya tiSThati, evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSameva abhibhUya tiSThanti / tadyathAnAma udakabud budaH syAt udakajAto yAvad udakameva abhibhUya tiSThati, evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSameva abhibhUya tisstthnti| yadapi cedaM zramaNAnAM nirgranthAnAmuddiSTaM praNItaM vyazcitaM dvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadyathA-AcArasa sUtrakRto yAvad dRSTivAdaH srvmetnmithyaa| naitattathyaM naitad yAthAtathyamidaM satyam idaM tathyam idaM yAthAtathyam, te evaM saMjJAM kurvanti te evaM saMjJAM saMsthApayanti te evaM saMjJA sUpasthApayanti, tadevaM te tajjAtIyaM duHkhaM naiva troTayanti zakunipaJjara yathA / te no evaM vipativedayanti-tadyathA-kriyA iti vA yAvad aniraya iti vaa| evameva te virUparUpaiH karma samArambhaiH virUparUpAn kAma bhogAn samArabhante bhogAya / evameva te anAryA vipratipannA evaM zraddadhAnA yAvaditi te no'rvAce no pArAya antarA kAmabhogeSu viSaNNA iti tRtIyA puruSajAta IzvarakAra* Nika ityAkhyAtaH // sU011 // For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgAstra . TIkA-pUrva puruSadvayaM gataM, sampati-IzvarakAraNikaM tRtIya puruSamadhikRtyAha'ahAvare' ityAdi, 'ahAvare' 'aha' atha- puruSadvayakathanAnantaram 'avare' aparaH 'tacce' tRtIyaH 'purisajAe' puruSajAtaH 'IsarakAraNie' IzvarakAraNikA-Izvaro jagataH kAraNaM yasya sa IzvarakAraNikaH AtmAdvaitavAdI 'ii AhijjaI' 'ityAkhyAyate 'iha khalu pAINaM vA' iha khalu manuSyaloke prAcyAM vA 4 prAcyAdi cardiA 'saMte gaiyA' santi eke 'maNussA' manuSyA bhavanti / 'ANupugveNaM loyaM' AnupUryA lokam 'uvavanA' upapannA:-krameNA'smilloke utpannAH, 'taM jahA-AriyAvege jAva durUvA vege' AryA vA eke yAvad dUrUpA vA eke bhavanti, atra sarva prathamasUtroktaM varNanaM kartavyam / 'tesiM ca NaM mahaMte ege rAyA bhavai jAva seNAvaiputtA' teSAM caH AryAdInAM lokAnAM madhye mahAnekaH sarvebhyaH zreSTo rAjA bhavati tatpariSadi ugrA ugraputrA - paMca bhUtavAdI cArvAka ko mata pradarzita kiyA gayA aura pahale ke do puruSoM kA varNana ho gayA / aba tIsare puruSa ke viSaya meM kahate haiM'mahAvare tacce purijAe' ityAdi / TIkArtha-tIsarA puruSa izvarakAraNika kahalAtA hai| usake mata ke anusAra Izvara jagat kA kAraNa hai| isa manuSyaloka meM, pUrva Adi dizAoM meM koI koI manuSya hote haiM jo nAnA rUpoM meM utpanna hote haiN| unameM koI Arya hote haiM koI anArya hote haiN| unakA varNana prathama sUtra ke anusAra jAna lenA caahie| unameM koI rAjA hotA hai, jo himavAn parvata ke samAna hotA hai, ityAdi varNana bhI pUrvavat hI yahAM kaha lenA cAhie / usakI pariSad hotI hai jisameM senApati Adi hote - pAMca mahAbhUtavAdI cArvAkane mata kahevAmAM Avela che. tathA pahelAnA be purUSonuM varNana thaI gayuM che. have trIjA purUSanA saMbaMdhamAM kahevAmAM Ave cha.-'ahAvare tacce purisajAe' tyAha TIkAthe-trIjo purUSa Izvara kAraNika kahevAya che. tenA mata pramANe Izvara jagatanuM kAraNa che A manuSya lekamAM pUrva vigere dizAomAM kaI keI manuSya evA hoya che, ke je aneka rUpamAM utpanna thAya che, temAM koI Arya hoya che, ke anArya hoya che, tenuM varNana pahelA sUtra pramANe samajI levuM joIe. temAM koI rAjA hoya che. je himAlaya parvata je hoya che. vigere varNana paNa pahelA pramANe ahiyAM kahI levuM joIe. temanI pariSada hoya che. jemAM senApati vigere hoya che. tyAM paNa saMpUrNa pUrvokta For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthabodhinI TIkA vi.va. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam ityArabhya senApatiputrA iti paryantAH sabhyA bhavanti / atrApi prathamasUtroktarItyA sarvamanusandheyam / 'tesiM ca NaM egahae' teSAM ca madhye ekaH kazcit 'saDI bhavai' zraddhAvAn bhavati / 'kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya pahAriMsu gamaNAe' kAmaM taM zraddhAvantaM svamatAnuyAyinaM kartuM zramaNAzca brAhmagAzca gAnAya saMpadhArSuH shrddhaalo| samIpaM gantuM nizcayaM kurvanti zramaNA brAhmaNAzca 'jAva' yAvat , yAvatpadena 'tattha' ityArabhya 'bhayaMtAroM' iti paryantaM prathamasUtroktAThaH saMgrAhyaH / te tatra gatvA zrama NAdayastaM zraddhAlu kathayanti / 'jahA mae esa dhamme surakkhAe supannate bhAI' yathA mayA eSa: vakSyamANo dharmaH svAkhyAtaH surajJapto bhAti / tathAhi-'iha khalu dhammA purisAiyA' ihaloke 'dhammA' dharmA ye santi te so'pi 'purisAiyA' puruSAdikAH, puruSA-paramAtmA, Adi:-kAraNaM yeSAM te puruSAdikAH jaDacetanAdikAH / yAvanto jaDacetanAdayaH padArthAH samupalabhyante teSAM sarveSAM kAraNamIzvara eva / atra puruSazabdena izvaro jJAtavyaH / 'purisottariyA' puruSottarAH puruSaH-Izvara eva uttara-pradhAnaM yeSAM te tathA, athavA yathA sarveSAmAdiH paramezvarastathA teSAmuttaro'pi-saMhArakArako'pi paramezvara eva 'purisappaNIyA' purussprnniitaaH-iishvrhaiN| yahAM bhI pUrvokta varNana sArA jAna lenA cAhie / koI koI zramaNa yA brAhmaNa una rAjA Adi ke pAsa, unheM apane dharma kA anu. yAyI banAne ke lie jA pahuMcate haiM / vahA~ jAkara ve unase kahate haiMhamArA yaha dharma -AkhyAta hai aura suprajJapta hai saralatA se samajhA jA sakatA hai / he rAjan ! hama Apako satya dharma sunAte haiN| ise satya smjho| vaha dharma isa prakAra hai| isa jagat meM jo bhI jaDa cetana Adi padArtha haiM, ve matha puruSAdika haiM arthAt unakA Adi kAraNa Izvara hai, ve satha puruSottarika hai arthAt Izvara hI unakA saMhAra karatA hai / Izvara ke dvArA hI racita hai| Izvara varNana samajI levuM joIe. keI keI zramaNa athavA mohana te rAjA vigerenI pAse tene pitAnA dharmane anuyAyI banAvavA mATe tenI samIpe jaI pahoMce che. tyAM jaIne teo tene kahe che ke amAre A dharma su-AkhyAta che. ane suprajJapta che. saralatAthI samajI zakAya tevo che. he rAjA ame Apane satya dharma samajAvIe chIe ane satya samaje te dharma A pramANe che A jagatamAM jaDa cetana vigere je kaI padArtha che, te badhA purUSa vigere che, arthAt tenuM AdikAraNuM Izvara che. teo saghaLA purUttarika che. arthAta Izvara ja teone saMhAra kare che. Izvara dvArA ja tenI racanA karAI For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMtrakRtAmasUtra rcitaaH| 'purisasaMbhUyA' puruSasaMbhUtAH-IzvarotpannAH 'purisapajjoiyA' puruSa padyotitAH -IzvareNa prakAzitAH, 'purisamabhisamaNNAgayA' puruSamabhisamanvAgatAH prmeshvrmevaa'nugaaminH| 'purisameva abhibhUya ciTuMti' puruSameva abhibhUyavyApya tiSThanti, sarve padArthA IzvaramevA''zrayI kRtya tisstthnti| sarve dharmAH, IzvarAdeva jAyante tasminne Izvare tiSThani palIyante ca tsminnevaa'dhisstthaaneshvre| asminnarthe dRSTAntaM darzayati- se jahA NAmae' tadyathAnAma 'gaMDe siyA' gaNDaHvragavizeSaH syAt 'sarIre' zarIre 'jAe' jaatH-smutpnnH| 'sarIre saMvur3e zarIre saMdRddhaH 'sarIre abhisamagNAgae' shriire'bhismnvaagtH| 'sarIrameva abhibhUya ciTThaI' zarIrameva abhibhUya-AzrayI kRtya tiSThati, yathA-nAma sphoTaH zarIrAdeva samutpadyate zarIre eva varddhate zarIramanugacchati, tathA-zaroramevA''dhArarUpeNA''zrayaM kRtvA sthito bhavati / evameva-'dhammA purisAiyA jAva purisameta amibhUya ciTThati' dharmAH sarve padArthAH puruSAdikA yAvat puruSameva-abhibhUya tiSThanti / tathAsameM padArthAH paramezvarAdeva jAyante paramezvare eva barddhate, tathA paramezvaramevAss. dhArarUpeNA''zrayaM kRtvA sthitA bhavanti / punarapi dRSTAntAntareNa tamevA dRDhI se hI unakA janma huA hai| ve Izvara ke dvArA hI prakAzita haiN| Izvara ke hI anugAmI haiM / ve Izvara ko hI Azraya karake sthita haiN| tAtparya yaha hai ki jagat ke samasta padArtha Izvara se hI utpanna hue haiM, Izvara meM hI sthita haiM aura Izvara meM hI lIna ho jAte haiM / isa viSaya meM dRSTAnta pradarzita karate haiM- jaise phoDA zarIra se hI utpanna hotA hai, zarIra meM hI bar3hatA hai, zarIra kA hI anugamana karatA hai aura zarIra ke AdhAra para hI TikatA hai / isI prakAra samasta padArtha Izvara se hI utpanna hote haiM, Izvara meM hI baDhate haiM, aura Izvara ko hI AdhAra banAkara sthita rahate haiN| che. IzvarathI ja tene janma thayela che. teo Izvara dvArA ja prakAzita che, Izvarane ja anusaranAra che. te Izvarane ja Azraya laIne sthita che. tAtparya e che ke jagatanA saghaLA pahAthe IzvarathI ja utpanna thayA che. IzvaramAM ja sthita che, ane IzvaramAM ja lIna thaI jAya che. A viSayamAM daSTAnta batAvatAM teo kahe che ke-jema phele phollI zarIramAMthI ja utpanna thAya che, zarIramAM ja vadhe che. zarIranuM ja anuzamana kare che. ane zarIranA AdhAra para ja Take che, e ja pramANe saghaLA padArtho IzvarathI ja utpanna thAya che. IzvaramAM ja vadhe che, ane Izvarane AdhAra banAvIne sthita rahe che. For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. a. 1 puNDarokanAmA dhyayanam 87 karoti - ' se jahA NAmae araI siyA sarIre jAyA sarIre saMbuDDA sarIre abhisamaNNAgayA sarIrameva abhibhUya ciTThati tadyathA nAma aratiH- raktavikAreNa jAyamAnA laghuvraNapuJjarUpA zarIre jAtA zarIre saMvRddhA zarIre'bhisamanvAgatA zarIramevAbhibhUya tiSThati / evameva dhammA vi purisA diyA jAya purisameva abhibhUya citi' evameva dharmAH sarvapadArthA api puruSAdikA yAvat puruSamevA'bhibhUya tiSThanti / ' se jahA NAmae vammie siyA puDhavi jAe puDhavi saMbur3e puDhavi abhi samaNNAgara puDhavimeva abhibhUya ciTTha' tadyazanAma valmIkaM syAt pRthivIjAtaM pRthivI saMvRddhaM pRthivImabhisamanvAgataM pRthivImetrA'bhibhUya - vyApya tiSThati 'evametra dhammA vi purisAiyA jAva purisameva abhibhUya cidvaMti' evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSa me vA'bhibhUya tiSThanti / 'se jahA NAmae rukkhe siyA' tayathA nAma vRkSaH syAt 'puDhaca jAe' pRthivI jAtaH 'puDhavi saMbuDe' pRthivI saMddha: 'puDhavi abhisama punaH dUsare dRSTAnta se isI artha kA samarthana karate haiM- jaise arati (citta kI udvignatA) zarIra meM utpanna huI, zarIra meM vRddhi ko prApta huI, zarIra kA hI anugamana karatI hai aura zarIra ke sahAre hI rahatI hai, isI prakAra sabhI padArtha Izvara se hI utpanna hote haiM yAvat Izvara ke Azraya hI rahate haiM / jaise valmIka 'bAMbI, gujarAto meM rAphaDA' pRthvI se utpanna hotA hai, pRthvI meM hI baDhatA hai, pRthvI meM hI anugata rahatA hai aura pRthvI ko hI vyApta karake ThaharatA hai, isI prakAra samasta jar3a cetana padArtha bhI puruSa se hI utpanna hote haiM yAvat puruSa ke hI Azrita rahate haiM / jaise vRkSa pRthvI se utpanna hote haiM pRthvI meM vRddhipAtA hai, aura pharIthI khIju dRSTAnta khatAvIne Aja hetune vadhAre daDha kare che. jema arati (cittanu udvigna paNu) zarIramAM utpanna thaI zarIramAM vadhe che, ane zarIranuM ja anugamana kare che, ane zarIranA AzrayathI rahe che. eja pramANe saghaLA padArtho IzvarathI ja utpanna thAya che. yAvat IzvaranA AzrayathI ja rahe che. jema valbhIka (rAhDA) pRthvImAMthI utpanna thAya che, pRthvImAM ja vadhe che, ane pRthvImAM ja sthira rahe che. ane pRthvImAM ja anugata rahe che, tathA pRthvImAM ja vyApta thaIne rahe che. eja pramANe saghaLA jaDa ane cetana padArtho pazuImAMthI ja utpanna thayA che. yAvat purUSanA AzrayathI rahe che. jema vRkSa pRthvIthI utpanna thAya che. pRthvImAM vadhe che, ane pRthvImAM For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra sUtrakRtAtsUtre jAgae' pRthivImabhisamantrAgataH, 'puDhavimena abhibhUya ciTTha' pRthivImevA'bhibhUyavyApya tiSThati / 'evameva dhammA vi purisAiyA jAva purisameva abhibhUya ciDaMti' evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSamevA'bhibhUya tiSThanti 'se jahA NAmae' tadyathA nAma 'kkhariNI siyA' puSkariNI syAt vApI bhavet 'puDhavijAyA' pRthivI jAtA 'jAva puDhatrimeva abhibhUya ciTTha' yAtrat pRthivImevA'bhibhUya tiSThati, yathA vA vApI pRthivyAM jAyate tatraiva tasyAmeva lIyate 'evamevAvi purisAiyA jAna purisameva abhibhUya vidveti' evameva dharmA api puruSAdikA yAvat puruSameA'bhibhUya tiSThanti / 'se jahA NAmae' tadyathAnAma 'udapukhale siyA' udaka puSkalam - udakaprAcurya- jalavRddhiH syAt 'udgajAe jAtra udagameva abhibhUva ciTTha' udakajAtaM yAvadudakamevA'bhibhUya tiSThati / evameva dhammA vipurisAiyA jAba purisametra abhibhUya citi' evameva dharmA ani puruvAdikA yAvat puruSamedha'bhibhUya tiSThanti / yathA khalu udakavRddhi rjalAdubhUya jala evaM sthitaM bhavati, tathaiva sarvakAryajAtaM puruSAdutpadya puruSa eva tiSThati / ' se jahA NAmara udabumbura pRthvI ko hI vyApta karake ThaharatA hai, isI prakAra samasta padArtha puruSase hI utpanna hote haiM aura puruSa ko hI vyApta karake Thaharate haiN| 'jaise vApI 'vAvaDI' pRthvI se utpanna hotI hai, yAvat pRthvI ko hI vyApta karake rahatI hai aura pRthvI meM hI vilIna ho jAtI hai, isI prakAra samasta padArtha puruSa se hI utpanna hote haiM yAvat puruSa ko hI vyApta karake rahate haiN| jaise jala kI vRddhi jala se hI hotI hai, aura jala ko hI vyAsa karake rahatI hai, isI prakAra samasta padArtha puruSa Izvara se hI utpanna hue haiM aura puruSa ke hI Azraya se rahate haiM / ja vyAsa thaIne rahe che. eja pramANe saghaLA padArthAM purUSathI ja utpanna thAya che. ane purUSamAM ja vyApta thaIne rahe che. jema vAva pRthvImAM utpanna thAya che, yAvat pRthvImAM ja gRpta thaIne rahe che, ane pRthvImAM ja vilIna thaI jAya che. eja pramANe saghaLA padArtho purUSathI ja utpanna thaI jAya che. cAvat purUSane ja nyAta thaI ne rahe che. jema jaLanI vRddhi jaLathI ja thAya che. ane jaLane ja vyApta thaIne rahe che, eja pramANe saghaLA padArthAM purUSa-IzvarathI ja utpanna thAya che, ane purUSanA ja AzrayathI rahe che, For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam siyA' tadyathA nAma-udakabubudaH syAt 'udagajAe jAva' udakanAto yAvada 'udagameva-abhibhUya ciDhaI' udakamegA'bhidhUya tisstthti| evameva dhammA vi' ekameva dharmA api purisAiyA jAva' puruSAdikA yAvat 'purisameva abhibhya citi' puruSamevA'mibhUya tiSThanti / ji pi ya imaM samagANaM NiggaMthANaM udihaM paNIyaM viyaMjiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDayaM' yadari cedaM zramaNAnAm-ArhatAnA-nirgranthAnAmmunIzvarANAm uddiSTam-upadiSTam pragIta-tadartha katha nena vyaJjita teSAmabhivyaktI. kRtaM dvAdazAGgam AcArAGgAdi dRSTivAdaparyantaM gaNipiTakaM gaNinAM piTakavat piTakaM maSArUpam 'taM jahA~ tadyathA-'AyAro mRyagaDo jaa| didvivAoM' AcAraH sUtrakRto yAcad dRSTivAdaH 'sabameyaM micchA' sametanmithyA, ninoktaM zAstraM prA. cananirmUlatvAn mithyA, anIzvaramagItatvAt , 'Na evaM tahiyaM Na eyaM AhAtahiyaM' naitat tathyam-na satyam , naitad yAthAtathyam-na yathAvasthitArthakam 'imaM saccaM imaM AhAtahiya' idamasmAbhiH pratipAditaM zAstraM satyam , idameva tathyam-yathA'vasthi. tA'rthaprakAzakam , 'te evaM sannaM kuvvaMti' te-IzvarakAraNikA evaM saMjJAM kurvanti jJAnaM dadhate 'te evaM sannaM saMThaveMti, te evaM sannaM sovaTThAvayaMti' te evaM saMjJAM jJAnaM saMsthApayanti, te evaM saMjJAM sUpasthApayanti-suSTutayA svamatasthApana kurvanti / zAstrakArastanmataM nirAka mAha-sudharma svAmI jambUsvAminaM pratyAha-he jambU svAmin ! 'tamevaM te tajjAiyaM dukkhaM NAtiuTheti' tadevaM te tajjAtIyaM __ jaise jala kA bulabulA jala se hI utpanna huA yAvat jalake Azraya se rahatA hai, usI prakAra samasta padArtha puruSa se hI utpanna hote haiM aura yAvat puruSa ke hI Azrita rahate haiN| zramaNa nirgranthoM ke dvArA upadiSTa AcarAMga se lekara dRSTivAda se paryanta jo dvAdazAMga gaNipiTaka hai, vaha mithyA hai aura hamArA hI mata zreSTha hai, zreyaskara hai, uddhArakatI hai| IzvarakAraNavAdiyoMkA yaha kathana hai| isa prakAra kathana karate hue apane mata ke anusAra jema pANInA parapoTA pANIthI ja utpanna thAya che, yAvat jalanA AzrayathI rahe che, e ja pramANe saghaLA padArtho purUSathI ja utpana thAya che. ane yAvat purUSanA AzrayathI ja rahe che. zramaNa ni dvArA upadezela AcArAMgathI laIne daSTivAda paryanta je dvAdazAMga gaNipiTaka che, te mithyA che. ane amAre mataja zreSTha che. zreyaskara che. uddhAra karavAvALe che. Izvara kAraNa-vAdiyenuM evuM kathana che. A pramANe kathana karatA thakA pitAnA mata anusAra lokone aneka ane For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgale logoM ko aneka anarthoM ke janaka evaM saMsAra meM paribhramaNa karAne vAle kAryoM meM pravRtta karate huve ve svayaM bhI sAvadha anuSThAna meM pravRtta hote haiN| isa prakAra donoM ora se bhraSTa hokara vAraMvAra saMsAracakra ko hI prApta hote haiN| ve duHkha sAgara se kisI bhI prakAra trANa nahIM pAte haiN| isa prakAra saMsAra sAgara meM karma rUpI kIcar3a meM phaMse hue puruSa ke rUpa meM purukariNI ke kIcar3a meM phaMse tIsare puruSa kA vyAkhyAna kiyA gayA hai| ve isa prakAra kahate haiM-AcArAMga, sUtrakRtAMga yAvat dRSTivAda yaha saba jinokta zAstra mithyA haiM, kyoMki nirmUla hai, na ye tathya haiM, na yAthAtathya haiN| hamAre dvArA pratipAdita zAstra satya haiM, yahI vAstavika artha ke prakAzaka haiN| ve aisA samajhAte haiM aura isI mata ko siddha karane kA prayAsa karate haiN| sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-he jambU ! ve isa mata ko svIkAra karane se utpanna hone vAle duHkha ko naSTa nahIM kara sakate, karavAvALA ane saMsAramAM paribhramaNa karavAvALA kAryomAM pravRtta karatA thakA teo svayaM paNa sAvadha anuSThAnamAM pravRtta rahe che. A rIte bane bAjuthI bhraSTa thaIne vAraMvAra saMsAra cakrane ja prApta kare che. teo dukha rUpI saMsAra sAgarathI keI paNa prakAre rakSaNa meLavI zakatA nathI. A rIte saMsAra sAgaramAM karma rUpI kAdavamAM phasAyelAne purU 1nA rUpathI vAvanA kAdavamAM phasAyela trIjA purUSanA vyAkhyAna pramANe samajavA. tee A rIte kahe che. AcArAMga-sUtrakRtAMga yAvata daSTivAda A saghaLuM chokta zAstra mithyA che. kemake te nirmaLa che. te tathya nathI temaja mAthAta paNa nathI arthAt temAM satyapaNuM nathI. ame e pratipAdana karela zA satya che. eja vAstavika arthane prakAza karanAra che. teo A rIte samaje che. ane samajAve che. ane eja matane siddha karavAne prayAsa kare che. sudhamAM svAmI jabbe svAmIne kahe che-he jabU teo A matane svIkAra karavAthI utpanna thavAvALA ane nAza karI zakatA nathI. nirdoSa For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam dukhaM naiva troTayanti, niSkalaGkazAstrasya nindanAt tadviparItakuzAstrapratipAditajIvavadhAdikutsita karmakaraNAt tAdRza karma nanitA'zubhAtmakabandhanasya vinAzane samarthA na bhAnastasmin saMpAracakre evaM paribhramanti / A'rthe'nurUpaM dRSTAntaM padarzayati-'sauNI naraM jahA' zakuniH pakSI yathA paJjaram , yathA zakuniH paJjarabandhana boTane samartho na bhavati, baddhatvAdeva tathA te vAdino'pi saMsAracakraM nAti. kAmanti sopaarjitaa'shubhkrmvdvtaaditi| 'te No evaM vipaDivedeti' te no evaM vipativedayanti, mokSamArga na samyag jAnanti, 'taM jahA-kiriyAi vA jAva aNi. rae vA tadyathA kriyeti vA yAvad aniraya iti vA, kripAderArabhya anirayAntaM sukRtaduSkRtAdikametadadhyayanadazamamUtrapatipAditaM vastu na jAnanti yAvacchabdena nirdoSa zAstra kI nindA karane aura usase viparIta kuzAstra meM pratipA. dita jIva hiMsA Adi kukRtyoM ko karane ke kAraNa utpanna hone vAle azubha bandhana ko naSTa karane meM samartha na hote hue saMsAra cakra meM hI paribhramaNa karate rahate haiN| isa viSaya meM anurUpa dRSTAnta pradarzita karate haiM-jaise pakSI piMjare ke bandhana ko tor3ane meM samartha nahIM ho pAtA, usI prakAra ve vAdI bhI saMsAra cakra kA ullaMghana nahIM kara sakate, kyoMki ve apane dvArA upA. jiMta azubha karmoM se baMdhe hue haiM / ve mokSamArga ko svIkAra nahIM krte| ve kahate haiM-na kriyA hai na akriyA hai yAvat na naraka hai, na naraka ke atirikta anya koI loka arthAta svarga-Adi anaraka hai| arthAt isI adhyayana ke dasaveM sUtra meM kahI huI puNya pApa Adi vastuoM ko ve svIkAra zAstranI niMdA karavAthI ane tenAthI ulTA kuzAstramAM pratipAdana karela chavahiMsA vigere kukRtyane karavAthI utpanna thavAvALA azubha bane nAza karavAmAM samartha na thatA saMsAra cakramAMja paribhramaNa karatA rahe che. A viSayamAM tene paigya daSTAnta batAvatAM kahe che ke-jema pakSI pAMjarAnA baMdhanane teDavAmAM samartha thaI zaktA nathI, e ja pramANe te vAtIo paNa saMsAra cakranuM ullaMghana karI zakatA nathI. kemake teo pitA nAthI upArjIta karelA, azubha karmonA baMdhanathI baMdhAyelA hoya che. teo mekSamArgane svIkAra karatA nathI, teo kahe che ke-kiyA nathI, temaja adiyA paNa nathI, yAvat naraka nathI. tema nathI judo e bIje kaI leka paNa nathI. arthAt anaraka paNa nathI. temaja A adhyayananA dasamA sUramAM kahela For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAsUtre " akriyA - sukRta- duSkRta - kalyANa- pApa-sAdhvasAdhu-siddhyasiddhi nirayaparyantasya grahaNaM bhavati / 'evameva te virUvarUvehiM kamma samAraMbhehiM virUtrarUvAI kAmabhogAI' evameva te virUparUpaiH karma samArambhaH - anekamakArakakarmabhiH virUparUpAna - nAnAprakArakAn 'kAmabhogAI' kAmabhogAn-zabdAdisvarUpAn 'moyaNAe' upabhogAya 'samArabhaMti' samArabhante - karmasamArambhaM kurvantIti bhAvaH / ' evAmeva te AgAriyA viSpavinnA' evametra te anAryAM vipratipannAH - viparIta bhAvamApannAH samabhavan ' ' evaM sadahamANA' evaM zraddadhAnAH 'jAva ii' yAvaditi / 'te No havvAe No pArAe' no avace no pArAya kintu - 'aMtarA kAmabhogesu visaNNA' antarAmadhye kAmabhogepu - icchAmadanarUpeSu viSaNNA nimagnA bhavanti 'tti' iti ' tacce purisa jAe' tRtIyaH puruSajAtaH 'IsarakArajira ti Adie' IzvarakAraNika ityAkhyAtaH / ayameva tRtIyaH puruSo yaH pazcimadigvibhAgAdAgatya svIyaM pANDityaM pradarzayan puSkariNImadhyasthitaM mokSAtmapadma varapuNDarIkamAnetuM saMsArapuSkariNyAM pravi nahIM karate haiN| yahA~ 'yAvat' zabda se akriyA sukUna duSkRta kalyANa, pApa, sAdhu, asAdhu, siddhi, asiddhi evaM naraka paryanta kA grahaNa karanA caahie| isa prakAra ve vividha prakAra ke AraMbha-samAraMbha karake nonA prakAra ke kAmabhogoM ko bhogane ke lie sAvadha karma karate haiM / isa prakAra kI zraddhA karate hue ve anArya haiM, viparIta mAnyatA grahaNa kiye hue haiN| ve na idhara ke haiM, na udhara ke haiN| bIca meM hI icchA aura madana rUpa kAma bhogoM meM nimagna hote haiM / yaha tIsarA puruSa Izvara kAraNavAdI kahA gayA hai / yaha vaha tIsarA puruSa hai jo pazcima dizA se Akara apane pANDitya ko prakaTa karatA huA puSkariNI ke madhya meM sthita mokSarUpI pradhAna puNDarIka ko lAne ke puNya, pApa vagerenA tee svIkAra karatA nathI. ahiyAM yAvata zabdathI akriyA sutaM, huSThuta, mulyAgu, pApa, sAdhu, asAdhu, siddhi asiddhi gAne nara sudhInA tee svIkAra karatA nathI tema samajavu. A rIte tee aneka prakArathI mArabha, samArabha karIne aneka prakAranA kAmalegAne bhagavavA mATe sAvadya kama kare che. A pramANenI zraddhA karatA thakA teo anAya che. viparIta mAnyatA grahaNa karela che. teo ahiMnA nathI. tema tyAMnA paNa rahetA nathI, lacamAM ja IcchA ane mana rUpa kAmabhogomAM nimagna rahe che. A trIjo purUSa Izvara kAraNavAdI kahela che. A trIjo purUSa che, ke je pazcima dizAethI AvIne peAtAnA pAMDityane pragaTa karatA thakA vAvanI madhyamAM rahela meAkSarUpI pradhAna puMDarIka-kamaLane lAvavA mATe saMsAra rUpI For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam zan sarvazAstrapatipAditajJAnAdimArgasyA'vidvAn karmapa) nimagno viniSIdanneva tisstthti| Izvarasya jagatkartRve yuktarabhAvAt, tathA sarvasyA''tmarUpatve. bhavavirodhAt ubhAvari pakSau-anaGgIkAraparAhatau iti mU011 / mUlam-ahAvare cautthe purisajAe NiyaivAie tti Ahijjai, iha khalu pAINaM vAha, taheva jAva seNAvaiputtA vA, tesiM ghaNaM egaie saDDI bhavai, kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya saMpahAriMsu gamaNAe jAva mae esa dhamme suakkhAe supannatte bhavai / iha khallu duve purisA bhavaMti ege purise kiriyamAi. kkhai, ege purise No kiriymaaikkhi| je ya purise kiriyamAikkhai je ya purise No kiriyamAikkhai do vi te purisA tullA egaTA kaarnnmaavnnaa| bAle puNa evaM vippaDivedeDa, kAraNamAvanne ahamaMsi dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritappAmi vA ahameyamakAsi parovA lie saMsAra rUpI puSkariNI meM praviSTa huA aura sarvajJa pratipAdita jJAnAdi rUpa mokSamArga ko na jAnane ke kAraNa karmarUpI kIcar3a meM phaMsa kara viSAda ko prApta huaa| Izvara jagat kA kA hai, isa pakSa ko siddha karane ke lie koI yakti nahIM hai| sabhI padArthoM ko AtmasvarUpa Atmamaya mAnA anubhava se bAdhita hai / ataeva ye donoM pakSa aMgIkAra na karane se hI khaMDita ho jAte haiM // 11 // vAvamAM praveza karyo ane sarvajJa dvArA pratipAdana karelA jJAnAdirUpa mekSamArgane na jANavAnA kAraNe karmarUpI kAdavamAM phasAIne khedane prApta thayela che. Izvara jagatna kartA che. A pakSane siddha karavA mATe koI paNa yukti nathI. saghaLA padArthone Atma svarUpa Atmamaya mAnavAmAM anubhavathI bAdha Ave che. tethI ja A baMne pakSone aMgIkAra na karavAthI ja te khaMDita jaya che. // 11 // - - - For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAtre je dukkhai vA soyai vA jUrai vA tippai vA pIDai vA paritappar3a vA paro evamakAsi, evaM se bAle sa kAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vippaDivedei kAraNamAvanne / mehAvi puNa evaM vippaDivedei kAraNamAvanne ahamaMsi dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritappAmi vA No ahaM evamakAsi paro vA jaM dukkhar3a vA jAva paritapyai vA No paro evamakAsi, evaM se mehAvI sakAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vippaDivedeha kAraNamAvanne, se bemi pAINaM vA 4 je tasathAvarA pAnA te evaM saMghAya mAgacchaMti te evaM vipariyAsamAvajjati te evaM vivegamAgacchati te evaM vihANamAgacchati te evaM saMgatiyaMti uve - hAe, Na evaM vipaDiveti taM jahA -kiriyAi vA jAva Niraei vA aNiraei vA evaM te virUvarUvehiM kamma samArabhehi virUvA kAmabhogAI samArabhaMti bhoyaNAe / evameva te aNAriyA vipaDivanno te saddahamAgo jAva ii te No havvAe jo pArA aMtarA kAmabhogesu visaNNA / utthe purisajAe NiyaivAie ti Ahie icvete cattAri purisajAyA NANApannA NANAchaMdA NANAsIlA NANAdiTThI NANAruI NANAraMbhA NANAajjhavasANasaMjuttA pahINapuNvasaMjogA AriyaM maggaM asaMpattA ii te No havvA No pArAe aMtarA kAmabhogesu visaNNA | 12| chAyA - athAparacaturthaH puruSo niyativAdika ityAkhyAyate / iha khalu prAcyAM vA 4 tathaiva yAvat senApatiputrAH / teSAM ca khalla ekaH zraddhAvAn bhavati kAmaM taM zramaNAca brAhmagAva saMpradhArSuH gamanAya yAvad mayA eSa dharmaH svAkhyAtaH For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. jhu. ma. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 95 " suprajJapto bhavati / iha khalu dvau puruSo bhavataH ekaH kriyAmA khyAti ekaH puruSo no kriyAmAkhyAti / yazva puruSaH kriyAmArUpAti yazca puruSo no kriyAmAkhyAti, dvApi tau puruSa tulyau, ekArthI ekakAraNamAtrau / bAlaH punarevaM vipativedayati-kAraNamApanno'hamasmi duHkhyAmi vA zocAmi vA vidyAmi vA tepe vApIDayAmi vA paritapye vA ahamevamakArSam / paro vA yad duHkhyati vA zocati vA vidyati vA tepate vA pIDayati vA paritapyate vA paraH, evamakArSIt / evaM sa bAlaH strakAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vipativedayati kAraNa mApannaH / medhAvI punarevaM vimativedayati kAraNamApannaH ahamasmi duHkhyAmi vA khidyAmi vA tepe vA pIDayAmi vA paritapye vA nAhamevamakArSam / paro vA yad duHkhyati yAvat paritapyate vA na paraH evaprakArthIt / evaM sa medhAvI svakAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vipravivedayati kAraNamApannaH / atha baromi prAcyAM vA 4, ye sasthAvarAH prANAH te evaM saGghAtanAgacchanti, te evaM viparyAsamAgacchanti te evaM viveAgacchanti te evaM vidhAnamAgacchanti, te evaM saGgatiM yanti utprekSayA / no evaM vipativedayanti tayathA kriyA-iti vA yAvanniraya iti vA, aniraya iti vA / evaM te virUparUpaiH karmasamArambhaH virUparUpAn kAmabhogAn samArabhante: bhogAya evameva te anAryAM vimatipannAstat zraddadhAnAH yAvaditi taM no avace no pArya antarA kAmabhogeSu viSaNNaH caturthaH puruSo niyativAdika ityAkhyAyate ityete catvAraH puruSajAtIyAH nAnA majJAH nAnA chandAH nAnA zIlAH nAnA dRSTayaH nAnA rucayaH nAnA rambhAH nAnA'dhyavasAnasaMyuktAH prINa pUrvasaMjogAH AyeM mArgam aprAptA iti no ace no pArAya antarA kAma bhogeSu viSaNNAH ||suus 12 // * TIkA - tRtIyapuruSaparyantaM nirUpya caturtha puruSamAha - ' ahAvare' iti / 'aha' tRtIya puruSAnantaram 'avare cauthe purisajAe giyaivAipatti Ahijja' aparazvaturthaH puruSa jAtaH - niyativAdika ityAkhyAyate / 'iha khalu pAIM vA 4 taheba jAva seNAvapulA vA, iha khalu mAcyAM vA tathaiva yAvat senApatiputrA vA / ihA'pi 'ahAvare caurathe purisajAe' ityAdi / TIkArtha- tIsare puruSa kA varNana karake aba cauthe puruSa kA varNana karate haiM / yaha cauthA puruSa niyativAdI kahA gayA hai| yahAM bhI puSkariNI kI pUrvadizA se AraMbha karake rAjA, pariSad senApatiputra paryanta 'ahAvare catthe purisajAe' chatyAhi TIkAtha--trIjA purUSanuM vaghuna karIne have ceAthA purUSanuM varNana karavAmAM Ave che. A cethApurUSa te niyativAdI samajavA. ahiyAM paNu vAvanI pUrvakrizAethI Ara'bhIne rAjA, piraSada senApati putra paryantanA A For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre puSkariNyAH pUrvadizAta Arabhya rAjasadasyapariSat senApatiputraparyantAH sarve'pi padArthA etadadhyayanamathamasUtrapade anusandheyAH / 'tesiM ca NaM enaIe sar3I bhava' teSAM khalvekaH zraddhAvAn bhavati / 'kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya saMpahArisu gamaNAe ' kAmaM svecchayA taM zraddhAluM jJAtvA tatsamIpam 'gamaNAe' gamanAya gantum 'sama NAya' zramaNAca ' mahaNAya' brAhmagAva 'saMpadAriMsa' saMpadhArSuH - nizcinvanti, nizcitya - zraddhAlorantikaM gayA kathayanti / 'jAva mae esa dhamme suravA sunnate bhava' yAvanmayA eSa dharmaH svAkhyAtaH supajJapto bhAti, bho dharmAbhilASuka ! ahaM bhavate satyaM dharmamupadizAmi taM bhavantaH sAvadhAnamanasaH vantu 'iha khala duve purisA bhaveti' iha-asmin loke khalu nizvena 'duve purisA' dvau - dviprakArako puruSoM mavataH / ' puge purise kiriyamAkhaH ekaH puruSaH kriyAmArUpAti, kriyayA svargamokSo bhatrata iti pratipAdayati / 'ege purise No kiriyamAikkhar3a' ekaH puruSo no kriyAmAkhyAti 'je ya purise kiriyamAikva isa adhyayana ke prathama sUtrapada meM kathita saba viSayoM kA kathana samajha lenA caahie| unameM se koI dharmazraddhAvAn honA hai| use zraddhAvAn samajha kara koI zramaNa athavA brAhmaNa apanI icchA se usake samIpa jAne kA nizcaya karate haiM aura una zradvAlu rAjA Adi ke samIpa jAkara kahate haiM - hamArA yaha dharma su AkhyAta hai, saralatA se samajha meM Ane yogya hai| he dharma ke abhilASI ! maiM Apa ko satya dharma kA upadeza karatA | Apa use sAvadhAna hokara sunie / isa loka meM do prakAra ke puruSa hote haiN| eka vaha hai jo kriyA ke dvArA hI svarga mokSa honA kahatA hai aura dUsarA vaha hai jo kriyAvAdI nahIM hai arthAt kriyA se svarga mokSa kA honA nahIM mAnatA hai| jo kriyA adhyayananA pahelA sUtramAM kahela saghaLA viSayetu' kathana samajI levu' joie. temAMthI koI dhama zraddhAvAn hAya che. tene zraddhAvAna samajIne koi zramaNu athavA brAhmaNu pAtAnI icchAthI tenI pAMse javAnI IcchA kare che. ane te zraddhALu rAjAnI pAMse jaIne kahe che ke-amAro A dhama suAkhyAta che. ane sarala paNAthI samajI zakAya tevA che. huM dharmanA abhilASI! huM Apane satya dharmanA upadeza karU chuM. Apa tene sAvadhAna thaIne sAMbhaLeA. A lAkamAM be prakAranA purUSA heAya che. eka te te che ke jeo kriyA dvArA ja svarga ane mekSa thavAnuM kahe che. ane bIjo e che ke je kriyAvAdI nathI. arthAt kriyAthI svaga ane mekSa thavAnuM svIkAratA nathI je For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.1 puNDarIkanAmAdhyayanam yazca puruSaH kriyAmAkhyAti pratipAdayati 'je ya purise no kiriyamAiksaI' yazca puruSo no kriyAmAkhyAti 'do vi te purisA tullA egaTThA kAraNamAvannA dvAvapi tau puruSau tulyau-samAnau, 'egaTThA' ekArtho kAraNamApannau ekaM niyatirUpaM kAraNamAzritya tulyau staH kintu-'bAle puNa' vAla:-:-kAlezvarAdivAdI punaH 'evaM' evam-ukSyamANarItyA 'vipaDi vedeI' viprativedayati jAnAti, kAraNamAvanne' kAraNamApannaH, sukhaduHkhamukRtaduSkRtaprabhRte: kAraNaM svakRta eva puruSakAraH kAlezvarAdivA'stItyevaM kAraNamabhyupapannaH nAnyabhiyatyAdikaM kAraNamastIti, tadevAha-'ahamaMsi' ahamasmi 'dukkhAmi vA' duHkhyAmi-zArIramAnasikaM duHkhamanumAmi 'soyAmi vA' zocAmi-iSTA'niSTaviyogasaMyogajanya zokamanubhavAmi 'jUrAmi vA vidyAmi-mAnasikakhedamanubhavAmi tippAmi vA' tepe-zArIrabalakSaraNena kSarAmi 'pIDAmi vA pIDayAmi-sabAhyAbhyantaratayA pIDA. manubhavAmi paritappAmi vA' paritapye hRdayAntaraH paritApamanubhavAmi, yadahaM duHkhA. dikamatubhavAmi tatsarvamapi 'ahame papakAsi ahamevamakArSam, yanmayA duHkhAdikaM mokSyate tatsameM mama katakarmaNa eva phalaM nA'bhyasya / 'paro vA jaM dukkhA vA soyaha vA jUrai vA tippai vA pIDai yA paritappai vA paro vA yad dukhyati vA zocati ko mAnatA hai aura jo kriyA ko nahIM mAnatA hai, yaha donoM puruSa samAna hai, donoM eka hI kAraNa ko prApta haiM / ye donoM hI ajJAnI hai, kyoMki inheM taratha kA jJAna nahIM hai ki niyati se hI sabhI kucha hotA hai| kAraNa ko mAnane vAlA ajJAnI aisA samajhatA hai| ki kAla, karma, Izvara Adi hI phala ke janaka haiN| ve samajhate haiM ki maiM jo duHkha bhoga rahA hUM, zoka pA rahA hUM, duHkha se AtmaglAni pA rahA hUM, zArIrika zakti ko naSTa kara rahA hUM, pIr3ita ho rahA hUM, aura saMtapta ho rahA hUM, yaha saba mere kiye karma kA phala hai athavA dUsarA koI jo duHkha pA rahA kriyAne svIkAre che. ane je kriyAne mAnatA nathI A ane purUSe sarakhA ja che. ane eka ja kAraNane prApta thayelA che. A bane ajJAnI che. kema ke teone tatvanuM jJAna nathI. teo evuM kahe che ke niyatathI ja saghaLuM thAya che. kAraNane mAnavA vALA ajJAnI evuM samaje che ke-kALa, karma, Izvara, vigereja phalanA ApavA vALA che. teo samaje che ke huM je duHkha bhogavI rahyo chuM zoka pAmI rahyo chuM. dukhathI AtmaglAnI pAmI rahyo chuM. zArIrika zaktine nAza karI rahyo chuM. pIDA pAmI rahyo chuM. ane saMtApa pAmI rahyo chuM. A badhuM mArA karelA karmanuM ja phaLa che. athavA bIjA keI je duHkha pAmI rahyA che, zoka pAmI rahyA che, AmaglAni karI rahyA che, zArIrika 9013 For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre lA-khipati vA tepate vA pIDayati vA paritapyate vA, tatra dukhyati-duHkhaM mApnoti, zocati-zokaM mApnoti vA, khidyati-khedaM prApnoti teSate vA-duHkhAvirekeNa tApaM prApnoti, pIDayati-pIDAM mApnoti, paritapyate-paritApaM prApnoti, paro ecamakAsi' para evamakArSIt yadanyo vA duHkhAdikamanubhavati-tatsarvaM svayaM parapIDotpAdanena kRtavAna, tat tasya svasaMpAditakarmaNa eva phalam / 'evaM se bAle sakAraNa vA parakAraNaM vA evaM vipaDivedei kAraNamAvanne' evaM sa bAlaH svakAraNa yA parakAraNaM vA evaM viprativedayati kAraNamApanaH / evaM so'jJAnI kAlakarmaparamezvarAdInAM sukhaduHkhakAraNatvena manyamAna svasya mukhaduHkhayoH parakIya sukhaduHkhayorvA svakIyakarmaNaH parakIyakarmaNo vA kAryamavagacchati, ityetadeva vasya bAlatvamiti / tadevaM niyativAdI kAlezvarAdi kAraNavAdino bAlatvaM pradarya sammati-svamataM pradarzayati-'mehAvI puNa' ityAdi / 'mehAvI puNa evaM vipaDivadeI kAraNamAvanne' kAraNaM niyatirUpaM kAraNaM prApto medhAvI punarevaM viprativedayati, parantu-niyatimAtraM sukhaduHkhAdInAM kAraNamiti manyamAno vidvAMstu punarevaM jAnAti 'ahamaMsi dukkhAmi vA-soyAmi vA-jUrAmi vA-tippAmi vA-pIDAmi pA-paritappAmi vA, No ahaM evamakAsi, ahamasmi duHkhAmi vA-zocAmi vAhai, zoka pA rahA hai, AtmaglAni kara rahA hai, zArIrika bala ko naSTa kara rahA hai, pIr3ita hotA hai yA tApa bhogatA hai, yaha usake karma kA phala hai| isa prakAra ajJAnI kAla, karma, paramezvara Adiko sukha duHkha kA kAraNa mAnatA huA apane sukha duHkha kA kAraNa apane karma ko aura dUsare ke sukha duHkha kA kAraNa dUsare ke karma ko samajhatA hai| kintu kAraNa ko prApta buddhimAna aisA jAnatA hai ki maiM duHkha bhogatA hUM, zoka pA rahA hUM, duHkha se AtmagahIM kara rahA hUM, zArIrika zakti ko naSTa kara rahA hUM, pIr3A pA rahA hUM, saMtapta ho rahA hUM, isameM merA baLane nAza karI rahyA che, pIDA pAme che, athavA saMtApa bhagave che, A badhuM tene kamanuM ja phaLa che. A pramANe ajJAnIo kALa, karma, paramezvara vigerene sukhaduHkhanuM kAraNa mAnatA thakA potAnA sukha duHkhanuM kAraNa pitAnA kamane ane bIjAnA sukha duHkhanuM kAraNa bIjAnA karmane samaje che. paraMtu kAraNane prApta buddhimAnuM evuM samaje che ke-huM duHkha bhogavuM chuM, zoka pAmI rahyo chuM. dukhathI AtmaniMdA karI rahyo chuM. zArIrika zaktine nAza karI rahyo chuM. pIDA pAmI rahyo chuM. saMtApa pAmI rahyo chuM. temAM meM karela karma kAraNa nathI. A badhuM duHkha vigere niya For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam vidyAmi vA-tepe vA pIDayAmi vA-paritapye vA-nAhamevamakArSam, yadahaM zopAmi yanmama pIDAdikaM bhavati na tatra karmAdikaM kAraNam / 'paro va jaM dukkhai jApa paritappai vA No paro evamakAsi' paro vA yad dukhyati yAvatparitapyate vA na para evamakArSIt, paro'pi yad duHkhAdikamanubhavati, tatra tAdRzaduHkhAbanubhavena karmaNaH kAraNatA, kintu-sarvametatsukhaduHkhAdikaM svasya parasya vA tatsarva niyati valAdeva Agacchati, evaM ca niyatireva sarveSAM kAraNam / evaM se mehAvI sakA. raNaM vA parakaraNaM vA evaM vippaDivedei kAragamAvanne' evaM sa medhAvI svakAraNa vA parakAraNaM vA evaM viprativedayati kAraNamApannaH, anena prakAreNa sa buddhimAneva. mavagacchati svakAraNaM parakAraNaM vA mukhaduHkhAdi mama parasya vA yadbhavati na tatsvakRtaparakRtakarmaNaH phalam' kintu sarvametanniyativiceSTitameva ityamadhArayati vidvAn / 'se bemi pAiNa vA 4' atha bravImi-yuktito nizcitya pratipAdayAmiprAcyAM vA 4-pAcyAM-pUrvadizAyAm pazcimadizAyAM dakSigasyAmuttarasyAM vA upa. vakSaNArdhvamadhodizi vA 'je tasathAvArA pANA' ye prasasthAvarAH prANAH pANavanto jIvA vidyante / 'te evaM saMghAyamAgacchaMti' te pANA evaM prakAreNa niyati. balenaiva saGghAtam-maudArikAdizarIrabhAvamAgacchanti, iti ahaM niyativAdI bravImi / ye kecana sasthAvarAH pANino yatra kutrApi vasanti te sarve'pi niyati kiyA karma kAraNa nahIM hai| isI prakAra koI dUsarA duHkhI hotA hai yAvat paritApa pAtA hai, so unameM usakA kiMyA karma kAraNa nahIM hai| kintu yaha saba duHkha Adi niyati ke bala se hI upasthita hote haiN| ataeva niyati hI saba kA kAraNa hai| isa prakAra vaha buddhimAna puruSa aisA samajhatA hai mujha ko yA dUsare ko jo bhI sukha yA duHkha hotA hai, vaha svakRta athavA parakRta karma kA phala nahIM hai| yaha sabato niyati kA hI kAraNa hai| ataeva meM aisA kahatA hUM-pUrvAdi sabhI dizAoM meM jo bhItrasa aura sthAvara prANI haiM, ve saba niyatike bala se hI audArika Adi zarIrako tinA baLathI ja prApta thAya che. tethI niyatI ja saghaLAnuM kAraNa che. A pramANe e buddhimAn purUSa evuM samaje che, ke mane athavA bIjAne je kAMI sukha athavA duHkha thAya che, te svakRta athavA bIjAe karela karmanuM phaLa nathI A badhuM niyatinuM ja bhAgagAdhIna kAraNa che. tethI ja huM evuM kahuM chuM ke-pUrva vigere saghaLI dizAomAM je kaMI rasa ane sthAvara prANi che, te saghaLA niyatinA baLathI ja dArika vigere zarIrane prApta For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6wrA d sUtrakRtAGgasUtra balenaiva zarIrasadhAtaM prApnuvanti, tathA-niyatibalenaiva zarIrAdviyujyante su sukhaduHkhAdikaM sarvameva anukUlamatikUla jAtaM labhante iti / 'te evaM vipariyAsa. mAvati' evaM te niyatibalenaiva viparyAsamAgacchanti, zarIrAvasthAM-bAlAdirUpAm / 'te evaM vivegamAgacchati' te jIvAH pUrvoktAH SaTpakArAH evam niyatibalenaiva vivekaM zarIrAta pArthakyam Agacchanti prApnuvanti / 'te evaM vihANa mAgacchaMti' te evaM vidhAna mAgacchanti, te jIvA niyativalenaiva vidhAnaM kANa svakubjatvAdibhAvaM mApnuvanti niyatibalenaiva badhirAndhakANakubjA bhavantIti bhAvaH 'te evaM saMgatiyaMti' evaM te saGgati yanti-evam anena prakAreNa te niyatighalenaiva, saMgati nAnA prakArakaM mukhaduHkhAdibhAvaM prApnuvanti sudharmasvAmI jambU svAminaM kathayati-'uhAe' utprekSayA niyativAdino niyatimAzritya tadupekSayA yatkiJcitkAritayA 'go evaM vipaDivedeti' no evaM te vipativedayanti-niyati balena sabai bhavatIti vadanta ste 'no' naiva evam-vakSyamANAn padArthAn viprativedayanti-na jAnanti / ke te padArthA ityAha-'ta jahA' tadyathA-'kiriyAI vA bhAva ziraei vA aNiraei vA kriyA, iti vA yAvat niraya iti vA, kriyAtaprApta karate haiN| niyati ke bala se hI zarIra se viyukta hote haiN| niyati se hI sukha duHkha Adi anukUla pratikla saMvedana karate haiM / niyati se hI unameM nAnA prakAra ke bAlya Adi parimANa utpanna hote haiN| niyati se hI koI kANA, koI kubar3A, koI baharA aura koI andhA hotA hai| isI prakAra the trasa aura sthAvara jIva niyati ke bala se hI vividha prakAra ke sukha duHkha Adi ko prApta hote haiN| . sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM--ve niyativAdI Age kahe jAne vAle padArthoM ko svIkAra nahIM karate haiN| ve isa prakAra kriyA, bhakriyA yAvat naraka, anaraka aadi| yahAM yAvat zabda se pUrvokta kare che. niyatinA baLathI ja zarIrathI chUTI jAya che. niyatithI ja sukha dukha vagere anukULa ane pratikULa saMvedana kare che. niyatithI ja temAM aneka prakAranA bAlya vigere avasthA pramANa utpanna thAya che. niyatithI ja keI kA, keI kubaDe, kaI baDe, ane keI AMdhaLo, keI lule ane koI laMgaDe hoya che. e ja pramANe A trasa ane sthAvara ja niyatinA baLathI ja aneka prakAranA sukha duHkha vigerene prApta thAya che. - sudharmAsvAmI jaMbU svAmIne kahe che ke-te niyati vAdI AgaLa kahevAmAM AvanArA padArthone svIkAra karatA nathI. te A pramANe kiyA For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam ArabhyA'nirayAntapadArthAn na svIkurvanti, / 'evaM te virUvarUvehi kammasamAraMbhehi evaM te virUparUH-aneka-prakArakaiH karmasamArambhaiH prANAtipAtAdisAva. dhAnuSThAnaH, virUvarUvAI kAmabhogAI samAraMbhaMti' virUvarUpAn-nAnAprakArakAn sAvadhakarmA'nuSThAnAn kAmabhogAn zabdAdirUpAn samArabhante kurvanti, 'bhoSaNAe' bhogAya 'evameva te agAriyA vippaDipannA taM sadahamANA jAva ii te No indhAe No pArAya antarA kAmabhogeSu visaNA' evameva te anAryA vipatipannAH tat zradhAnA: yAvaditi te no arthAce no parAya antarA kAmamogeSu viSaNNA, te niyativAdinaH kAmamogAdiSu AsaktA anAryA bhramamupAgatAH niyatibAde zraddhAna zIlA neha lokaM prApnuvanti, na vA paralokameva prApnuvanti kintu ubhayato bhraSTAH saMjAyante kAmAdAvAsaktAH / 'cautthe purisajAe NiyaivAie ci Ahie' caturthaH puruSajAto niyativAdika ityAkhyAyate / 'icce te cattAri purisanAyA kalyANa, akalyANa siddhi, asiddhi sukRta, Adi ko grahaNa kara lenA caahie| isa kAraNa ve nAnA prakAra ke sAvadha karmoM kA anuSThAna karake zabdAdi kAmabhogoM kA AraMbha karate haiN| ve anArya viparIta zraddhAna karate hue na idhara ke rahate haiM, na udharake rahate haiN| bIca meM hI kAmabhogoM meM Asakta ho jAte haiM / tAtparya yaha hai ki ve niyativAdI kAmabhogoM meM Asakta, anArya, bhrama ko prAsa, niyati bAda meM zraddhA rakhane vAle na apanA yaha loka sudhAra pAte haiM, na para loka sudhAra sakate haiN| donoM ora se bhraSTa ho jAte haiN| isa prakAra cauthA puruSa niyativAdI kahA gayA hai, ye cAra puruSa nAnA prajJA vAle haiM, vibhinna abhiprAya vAle haiM, bhinna bhinna zIla AcAra akriyA yAvatu naraka, anaraka vigere tathA yAvat zabdathI pUrvokta kalyANa, akalyANa siddhi asiddhi, sukRta, vigerene svIkAra karatA nathI. AthI teo aneka prakAranA sAvadha karmonuM anuSThAna karIne zabdAdi kAmone AraMbha kare che. teo anArya-arthAta viparIta zraddhAna karatA thakA ahinA rahetA nathI tema tyAMnA paNa rahetA nathI. vacamA ja kAmamAM Asakta thaI jAve che. tAtparya e che ke-te niyata vAdIo kAmamAM Asakta, anArya, zramane prApta thayelA, niyata vAdamAM zraddhA rAkhanArA pitAne A leka sudhArI zakatA nathI. banne bAjuthI bhraSTa thaI jAya che. A rIte cothe purUSa niyatavAdI kahela che. A cAre purUSa alpa buddhivALA che. jUdA jUdA abhiprAya vALA che. judA judA svabhAva ane For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 sUtrakRtAsUtre NANA pannA, NANAchaMdA' ityete catvAraH puruSajAtIyA / nAnA prajJAH - vividhabuddhibhiH kuzAkhaparUpakAH nAnAcchandAH - vibhinnA'bhipAyavantaH - kutsitAbhiprAyeNa kumArgadarzakAH 'NANAsIlA NANAdiTThI' nAnAzILA - niyatimAzritya kutsitAcAra pravarttakAH nAnAdRSTayaH nAnArUpA dRSTirdarzanaM yeSAM te tathA kutsita mArgadarzakAH 'jANAruI gANAraMbhA NANA ajjhatrasANa saMjuttA' nAnAruvayaH - prANAtipAtAdyArambhakArakAH adharma dharmabuddhayA kuNAH nAnA prakArakaviSayabhogAdiSu abhiprAyavantaH, nAnArambhAH nAnA'dhyavasAnayuktAH / 'pahINapuNyasaMyogA AriyaM maggaM asaMpattA' mINA pUrvasaMyogAH Arya mArgam AryANAM tIrthakarANAM maargm| Arya mokSapApakaM mArga samyagdarzanajJAnacAritralakSaNamaprAptAH / 'ii te No havtrAe No pArAe' iti - asmAskAraNAt te no cena iha lokAya, navA paralokAya klRptA bhavanti / kintu - aMtarA kAma moge fort' antarA madhye kAmabhogeSu viSaNNAH santaH saMsAracakraparibhramaNa janita duHkhabhAgino bhavantIti sU012 / mUlam - se bemi pAINaM vA 4 saMtegaiyA maNussA bhavati, taM jahA - AriyA vege aNAriyA vege uccAgoyA vege NIyAgoyA vAle haiM, aura pRthak pRthak dRSTi vAle haiN| nAnA ruci vAle, prANAtipAta Adi AraMbha karane vAle, dharma samajha kara adharma karane vAle hai / ye mAtApitA Adi ke pUrvakAlIna saMbaMdha ko tyAga cukane para bhI Arya bhAga arthAt tIrthakaroM ke mArga ko prApta nahIM kara pAye haiM, arthAt samyagdarzana, jJAna, cAritra aura tapa rUpa mokSamArga ko prApta nahIM hue / isa kAraNa unakA na yaha loka sudharatA hai, na paraloka sudharatA hai| ve bIca hI meM kAmabhogoM meM phaMsa jAte haiM aura saMsAra cakra meM paribhramaNa ke duHkha ke bhAgI hote haiM // 12 // AcAra vALA che, ane alaga alaga dRSTivALA che. bhinna rUcivALA, prANA tipAta vagere AraMbha karavAvALA dhama samajIne adhama karavAvALA che. A mAtA, pitA, vigerenA pUrvakALanA sabaMdhaneA tyAga karavA chatAM paNu Aya mAga arthAt tIkarAnA mArgane prApta karI zakatA nathI. arthAt samyak jJAna, samyakdaeNzana, samyacAritra, ane samyakUpa rUpa mekSa mAgane prApta thatA nathI. te kAraNe teone A leka sudharatA nathI tathA paraleka pazu sudharatA nathI. tee vacamAM ja kAmalegAmAM phasAI jAya che. ane sa'sAra cakramAM paribhramaNanA duHkhane bhAgavavA vALA thAya che. 12aa For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. 1.1 puNDarIkanAmAdhyayanam vege kAyamatA vege hassamaMtA vege ge surUpA vege durUvA vege, tesiM ca NaM jaNajANavayAiM pariggahiyAI bhavaMti, taM jahA-appayarA vA bhujjayarAvA, tahappagArehiM kulaihiM Agamma abhibhUya ege bhikkhAyariyAe samuTTitA sato vAvi ege NAyo ya aNAyao ya uvagaraNaM ca vippajahAya bhikkhAyariyAe samuTTitA asato vAvi ege NAyao ya aNAyao ya uvagaraNaM ca vippajahAya bhikkhAyariyAe smuhitaa| je te sato vA asato vA NAyao ya agAyao ya uvagaraNaM ca vippajahAya bhikkhAyariyAe samuhitA puvameva tehiM NAyaM bhavai, taM jahA-iha khalu purise annamannaM mamaTTAe evaM vippaDivedei, taM jahA-khettaM me vatthU me hiraNaM me suvannaM me dhaNaM me dhaNNaM me kaMsaM me dUsaM me viuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNasaMtasArasAvatayaM me sahA me rUvA me gaMdhA me rasA me phAsA me, ee khalu me kAmabhogA ahamavi eesi| se mehAvI puvAmeva appaNA evaM samabhijANejA, taM jahA-iha khalu mama annayare dukkhe rogAtake samupajjejAaNiSTe akaMte appie asubhe amaNunne amaNAme dukkhe No suhe se haMtA bhayaMtAro ! kAmabhogAiM mama annayaraM dukkhaM royAtakaM pariyAiyaha / aNiTuM akaMtaM appiyaM asubhaM amaNunnaM amaNAmaM dukkhaM No suhaM, tA'haM dukkhAmi vA soyAmi vA jarAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritappAmi vA imAo me For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 sUtrakRtAGgasUtre a0NayarAo dukkhAo rogAtaMkAo paDimoyaha aNiTTAo akaMtAo appiyAo asubhAo amaNunnAo amaNAmAo dukkhAo No suhAo evAmeva No laddhapuvaM bhavai, iha khalu kAmabhogA jo tANAe vA jo saraNAe vA, purise vA egayA putri kAmabhoge vippajahai, kAmabhogA vA egayA puvvi purisaM vippajahaMti, anne khalu kAmabhogA anno ahamaMsi, se kimaMga puNa vayaM annamannehiM kAmabhogehiM mucchAmo ? iha saMkhAe NaM vayaM ca kAmabhogehiM vippajahissAmo se mehAvI jANejA bahiraMgameyaM, iNameva uvaNIyatarAgaM, taM jahA mAyA me piyA me bhAyA me bhagiNI me bhajjA me puttA se dhUyA me pesA me nattA me suhA me suhA me piyA me sahA me sayaNasaMgaMthasaMyA me, ee khalu mama NAyao ahama vi eesiM, evaM se mehAvI puThavAmeva apanA evaM samabhijANejA, iha khalu mama annayare dukkhe royAke samutpajjejjA aNiTThe jAva dukkhe No suhe, se haMtA bhayatAro! NAyao imaM mama annayaraM dukkhaM royAtaMka pariyAi yaha aNiTTaM jAva No suhaM, tA'haM dukkhAmi vA soyAmi vA jAna paritappAmi vA, imAo me annayarAo dukkhAo rogAtaMkAo parimoha aNidvAo jAva No suhAo, evameva jo lakhapuvvaM bhavai, tesiM vAvi bhayaMtArANaM mama NAyayANaM annayare dukkhe rogAtaMke samuppajjejjA ANiDe jAva No suha, se haMtA ahametesiM bhayaMtArANaM NAyayANaM imaM anna For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 105 yaraM dukkhaM royAtaMka pariyAiyAmi aNi jAva No suhe, mA me dukkhaMtu vA jAva mA me paritapyaMtu vA, imAo NaM aNNayarAo dukkhAo rogAtaMkAo parimoemi aNiTTAo jAva No suhAo, evameva No laddhaputraM bhavai, annassa dukkhaM anno na pariyAiyai anneNaM kaDaM anno no paDisaMvedei patteyaM jAya patteyaM marai patteyaM cayai patteyaM uvavajjai patteyaM jhaMjhA patteyaM sannA, patteyaM mannA evaM vinnU vedaNA, iha khalu NAi saMjogA jo tANAe vA No saraNAe vA, purise vA egayA putriNAisaMjoe vippajahai, NAisaMjogA vA egayA purvitra purisaM vippejahaMti, anne khalu NAisaMjogA anno ahamaMsi, se kimaMga puNa vayaM annamannehiM NAisaMjogehiM mucchAmo ? ii saMkhAe meM vayaM NAi saMjogaM viSpaja hissAmo se mehAvI jANejA bahiraMgameyaM, iNameva uvaNIyatarAgaM, taM jahA - hatthA me pAyA me bAhya me UrU me udaraM me sIsaM me sIlaM me AU me balaM me vaNNo me tathA me chAyA me soyaM me cakkhU me ghANaM me jinbhA meM phAsA me mamAijjai, vayAu paDijUrai, taM jahA - Auso balAoM vaNNAo tayAo chAyAo soyAo jAva phAsAo susaMdhito saMdhI siMdhI bhavai, valiyataraMge gAe bhavai, kivhA kesA paliyA bhavaMti, taM jahA -jaM pi ya imaM sarIragaM urAlaM AhArovaiyaM eyaM piya aNupuvveNaM viSpajahiyatvaM bhavissaha, evaM saMkhAe se bhikkhU bhikkhAyariyAe samuTThie duhao logaM I sU0 14 For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 sUtrakRtAstre jANejjA, taM jahA-jIvA ceva ajIvA gheva, tasA ceva thAvarA ceva ||suu0 13 // chAyA-atha bravImi mAcyA vA4 santi eke manuSyA bhavanti, tadyathA-AryA vA eke, anAryA vA eke, uccagotrA vA eke, nIcagotrA ke kAyAnto vA eke, hasvavanto vA eke, suvarNA vA eke, durvA vA eke, surUpA vA eke, durUpA vA eke teSAM ca khalu janajAnapadAH parigRhItA bhavanti, tadyathA-alpatarA vA bhUyastarA vaa| tathAprakAreSu kuleSu Agatya abhibhUya eke bhikSAparyAyAM samupasthitAH saMtovA'pi eke jJAtIn ca ajJAtIn ca upakaraNaM ca viprahAya bhikSAcaryAyAM samutthitAH asato vA'pi eke jJAtIn ca ajJAtIna ca upakaraNaM ca viSa. hAya mikSAcaryAyAM smusthitaaH| ye te sato vA asato vA jJAtIn ca ajJAtIn ca upakaraNaM ca viprahAya bhikSAcaryAyAM samutthitAH, pUrvameva taitiM bhavati tadyathA iha khalu puruSaH anyadanyad mamA'rthAya evaM viprativedayati, tadyathA-kSetraM me vAstu me hiraNyaM me suvarNa me dhanaM me dhAnyaM me kAMsyaM me duSyaM meM vipuladhanakanakaratnamaNi mauktikazaGkhazilAmavAlaraktaratnasatsArasvApateyaM me, zabdA me, rUpANi me, gandhA me rasA me, sparzA me, ete khalu me kAmabhogAH, ahamapi eteSAm / atha medhAvI pUrvameva AtmanA evaM samabhijAnIyAt, tadyathA-iha khalu mamAnyatarad duHkhaM rogAtaGkaH samutpadyeta aniSTaH, akAntaH, apiyaH, azubhaH, amanojaH, amanAma: duHkhaM no sukhaM tadhanta ! bhayatrAtAraH ! kAmabhogAH, mamAnyatarad duHkhaM rogAtaGgaM paryAdadata / aniSTamakAntamamiyamazubhamamanojJa mamana AmaM duHkhaM no sukham, tadahaM dukhyAmi vA zocAbhi vA jUrAmi vA tepe vA pIDayAmi vA paritapye cA asmAnme anyatarAd duHkhAd rogAtaGkAt patimocayata aniSTAd akAntAd abhiyAna azubhAd amanojJAd amanamAd duHkhAnno sukhAt, evameva no labdhapUrvI bhavati / iha khalu kAmabhogAH no trANAya vA no zaraNAya vA puruSo vA ekadA pUrva kAmabhogAn viSajahAti, kAmabhogA vA ekadA pUrva puruSa vimajahAti, anye khalu kAmabhogAH, anyo'hamasmi tat kimaGga punarvaya manyAnyeSu kAmabhogeSu mUrchAmaH, iti saMkhyAya khalu vayaM kAmabhogAn viprahAsyAmaH, bhaya medhAvI jAnIyAd vahiraGgametat idameva upanItataraM tadyathA-mAtA me, pitA meM, bhrAtA me, bhaginI meM bharyA me, putrA meM, duhitAro me, preSyA me, naptA meM, snuSA me suhanme, piyo me, sakhA me, svajanasaMgranthasaMstutA me / ete mama jJAtayo'hamapyeteSAm , evaM sa medhAvI pUrva meMva AtmanA evaM samabhijAvIyAt-iha khar3a For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam mamAnyatarad duHkhaM rogAtako vA samupayeta aniSTo yAvad duHkhaM no sukhaM tad hanta ! bhayatrAtAro jnyaatyH| idaM mamAnyatarad duHkhaM rogAtaGkaM vA paryAdadata aniSTaM yAvad no sukham / tadahaM duHkhAmi vA zocAmi vA yAvat paritapye asmAn me anyarasmAd duHkhAd rogAtakAt parimocayata aniSTAd yAvanno sukhAt ! evameva no labdhapUrva bhavati / teSAM vA'pi bhayatrAtRgAM mama jJAtInAm anyatarada duHkhaM rogAtakaM samutpadyate aniSTaM yAvanno sukhaM tad hanta ! ahameteSAM bhaya. trAtRRNAM jJAtInAm idamanyatarad duHkha rogAtaGkaM vA paryAdadata aniSTaM cA yAvanno mukham, mA me duHrUpantu vA yAvad mA meM paritapyantAM vA asmAd anyatarasmAd duHkhAda rogAtaGkAt parimocayAmi aniSTAd yAvanno mukhAt evameva na labdhapUrva bhavati ! anyasya duHkha manyo na paryAdadata anyena kRtam anyo no pratisaMvedayati pratyekaM jAyate pratyekaM mriyate pratyeke tyati pratyekamupapadyate pratyekaM jhaMjhA pratyekaM saMjJA pratyekaM mananam evaM vidvAn vedanA, iha khaddha jJAtisaMyogAH no trANAya vA no zaraNAya vA puruSo vA ekadA pUrva jJAtisaMyogAn vipajahAti, jJAtisaMyogA vA ekadA pUrva puruSaM viprajAti anye khalu jJAtisaMyogAH anyo| 'hamasmi / atha kimaGga ! punarvapamanyAnyeSu jJAtisaMyogeSu mUrchAmaH, iti saMkhyAya khalu vayaM jJAtisaMyogaM vipahAsyAmaH ! sa medhAvI jAnIyAda bahiraGgametada idameva upanItataraM sadyathA-hastau me pAdau me, bAhU me, urU me udaraM me zIrSa me, zIlaM me, Ayurme, valaM me, vargoM meM, tvacA meM, chAyA me, zrotraM me, cakSuma, ghrANaM me, jihvA meM, sparzAH meM, mamAyate, vayasaH parijIryate / tadyathA-AyuSo balAda varNAtvacaH chAyAyAH zrotrA yAvat sparzAta susandhita sandhi visandhI bhavati valitataragaMgA bhAti, kRSNAH kezAH pakivA bhavanti tadyathA-yadapi ca idaM zarIram udAramAhArogacitam etadapi ca AnupUryA vimahAtavyaM bhaviSyati / idaM saMkhyAya sa bhikSu mikSAcaryAyAM samutthitaH ubhayato lokaM jAnIyAt tadyathA -jIvAzcaiva ajIvAzcai trasAzcaiva sthAvarAzcaiva ||suu013|| TIkA-mubarmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha-he jambU ! 'se bemi pAINaM vA 4 saMtegaiyA maNussA bhAMti se bemi' athA'haM bravImi / 'pAINaM vATa" prAcyA vA4 'se bemi' ityaadi| TIkArya-sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-maiM aisA kahanA huuN| pUrva dizA meM, pazcima dizA meM dakSiNa dizA meM, uttara dizA meM, 'se ghemi' yA TIkArtha-sudharmAsvAmI jabusvAmIne kahe che ke-huM A pramANe karyuM chuM. pUrva dizAmAM, pazcima dizAmAM, dakSiNa dizAmAM, uttara dizAmAM uda For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 sukRtAGga syAdizi pazcimAyAM dizi dakSiNasyAM dizi uttarasyAM dizi 'saMtegaiyA' santye ke 'manussA' anekaprakArakA manuSyA bhavanti / 'taM jahA ' tadyathA - 'AriyA vege' AryA vA eke 'aNAriyA bege' anAryA vA eke, prAcyAdidikSu vasanti - ane ke puruSAH kecanAssryAH kecanAnAryAzca / 'uccAgoyA vege' uccagotrAH - viziSTa - vanto vA eke 'NIyA goyA vege' nIcagotrA vA eke 'kAyamaMtA vege issamaMtAjege' kAyavanto vA eke - dIrghazarIrAH, hrasvayanto vA eke-laghuzarIrA eke, 'suvannA vege duvannA vege' suvarNA vA eke, durvaNa vA eke, 'surUvA vege durUvA vege' surUpA vA zobhanarUpavantaH, dUrUpA vA vikRtarUpavantazca eke, 'tesiM ca NaM' yeSAM ca 'gaM' iti vAkyAlaGkAre 'jaNajANavayAI' janajAnapadAH - lokA dezAca, 'pariggahAI' parigrahAH - parigraharUpeNa adhInA bhavanti / 'taM jahA' tadyathA 'appayA vA bhujjayarA vA' alpatarA vA alpaparigrahavantaH, bhUyastarA vA - adhika pari grahavantaH, 'tahapagArehiM' tathAprakAreSu 'kuThehiM' kuTheSu 'Agamma abhibhUya' Agatya janmanA tA zakulaM prApya, bhogasukhAdikaM cAbhibhUya - tiraskRtya 'ege bhikkhAyariyAra' eke kecana puruSA bhikSAcaryAMyAm 'samujhiyA' samutthitAH - udyama C dizA meM aura adhodizA meM aneka prakAra ke manuSya hote haiM / jaise- koI Arya, koI anArya arthAt koI jJAnadarzana ke aMkura vAle aura koI usase rahita hote haiN| koI UMce gotra meM utpanna hote haiM, aura koI mIca gotra meM utpanna hote haiN| koI lambe zarIra vAle koI choTe zarIra kAle hote haiN| koI surUpa aura koI kurUpa hote haiN| loka aura deza una logoM kA parigraha hotA hai| vaha parigraha kisI ke pAsa thoDA hotA hai, kisI ke pAsa bahuta hotA hai| isa prakAra ke kuloM meM se Akara aura kisI kula meM janma lekara bhogoM kA tathA sAMsArika sukhoM kA parityAga karake unameM se koI koI bhikSAvRtti ke lie udyata ho dizAmAM ane aAdizAmAM, aneka prakAranA manuSyA hoya che. jemake-keI Aya, kAI anAya, arthAt kaI jJAna dananA aMkuravALA ane kAi tenA vinAnA DAya che. kAI uMcA gotramAM utpanna thayela ane koi nIca caitramAM utpanna hAya che. koI lAMkhA zarIravALA, kAI TuMkA zarIravALA, hAya che. koI suMdara rUpavALA-surUpa ane I kadarUpA heAya che. lAka ane deza te DhAkAnA parigraha hAya che. te parigraha kAinI pAMse thADe! hAya che, kAInI pAMse vadhAre hAya che. AvA prakAranA kulAmAMthI AvIne ane kAi paNu kuLamAM janma laIne bhAgAnA tathA sasArika sukhAnA tyAga karIne temAMthI koI koI zikSA vRttine mATe udyamavALA thaI jAya che. arthAt gharanA tyAga For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a.1 puNDarIkanAmAbhyayanam 10 vantaH santaH 'sato vA vi ege NAyao ya agAyo ya sato vApi vidyamAnAnevaeke kecana puruSAH jJAtIn svajanAn 'ya' ca-punaH ajJAtIn-parijanAn ca punaH 'uvagaraNa' upakaraNam-dhanadhAnyAdikam 'viSpahAya' vipahAya-parityajya 'bhikkhA. yariyAe' bhikSAcaryAyAm 'samuTThiyA' samutthitA bhavanti / 'asato vAvi ege NAyo ya uvagaraNaM ca' eke kecana asataH-avidyamAnAneva jJAtIna ajJAtIMzca 'ya' ca upakaraNaM dhanadhAnyAdikaM zca 'vipanahAya viprahAya-parityajya kecanApagatasvajana parijanavibhavAH santaH 'bhikkhAyariyAe' bhikSAcaryAyAm 'samuTThiyA' samutthitA bhavantIti 'je te sato vA asato vA NAyao ya agAyo ya uvagaraNaM ca vipajahAya' ye te sato vidyamAnAmeva-asata:-avidyamAnAneva jJAtIn amAtI zca viprahAya-parityajya upakaraNaM-dhanadhAnyAdikaM ca vihAya 'mikkhAyariyAe' bhikSAcaryAyAm 'samuTThiyA' samutthitAH 'putrameva tehiM NAyaM bhavaI' pUrvameva tejatiM bhavati / kiM jJAtaM bhavati ? tadAha-'taM jahA' tadyathA 'iha khallu purise' iha loke khalu puruSaH 'annamannaM' anyadanyat-svasmAd bhinnAneva padArthAn 'mamaTThAe' madIya 'evaM vippaDivedeI' evaM viprativedayati-svasmAdaminnAn padArthAn mithyaiva abhijAte haiM / arthAt gRhatyAgI bana jAte haiN| koI koI puruSa vidyamAna bhI bandhu bAndhava Adi parivAra ko tathA dhana dhAnya Adi upakaraNoM ko tyAgakara bhikSAcaryA aMgIkAra karate haiM aura koI koI avidyamAna parivAra tathA dhana dhAnya Adi ko tyAga kara bhikSAcaryA ke lie udyata hote haiN| isa prakAra jo vidyamAna athavA avidyamAna parivAra ko aura dhana dhAnyAdi ko tyAga karake bhikSAcaryA meM upasthita hote haiM, unheM pahale se hI yaha jJAta hotA hai ki-isa jagat meM loga apane se bhinna padArthoM ko mithyA abhimAna karake 'yaha mere haiM aisA samajhate hai| ve socate haiNkaravAvALA banI jAya che. keI kaI purUSa vidyamAna evA baMdhu, bAMdhava vigere parivArane tathA dhana dhAnya vigere upakaraNane tyAga karIne bhikSAcaryAne svIkAra kare che. ane keI kaI avidyamAna parivAra tathA dhana, dhAnya vigerene tyAga karIne bhikSA carcA mATe udyama vALA thAya che. A rIte jeo vidyamAna athavA avidyamAna parivArane tathA dhana, dhAnya vige. ne tyAga karIne bhikSA caryAmAM upasthita thAya che teone pahelethI ja e jANa hoya che ke-A jagamAM leke pitAnAthI judA evA padArthone mithyAabhimAna karIne "A mArUM che tema mAne che. teo samaje che ke A For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra mAnaM kRtvA-madarthA ime ityevaM jAnAti, 'taM ahA' tadyathA-'khetaM me vatthU meM kSetra me vAstu me 'hiraNa meM, suvanna me, dhaNaM dhaNaM hai, kaMsa me, dasa me' hiraNyaM me suvarNa me dhana me dhAnyaM me kAMsyaM meM duSyaM me vastra vizeSo me 'viuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilapavAlarattarayaNasaMtasArasAvateyaM meM vipuladhanakanakaratnamaNimauktikazaGkhazilAmavAlaratnasatsArasvApateyaM me 'saddA me rUbA meM' zabdA meM rUpANi me 'gaMdhA me rasA me phAsA me' gandhA me-bhama, rasA me-mama, sparzA me-mama, 'pae khalu kAmabhogA, ahamavi eesi' ete khalu kAmabhogA mama, ahamadhyeteSAm , kSetrAdArabhya sparzAntAzca viSayA mama kAmabhogAya santIti, medhAvI yadavadhArayati tadAha-'se mehAvI' ityAdi / 'se mehAvI puuvme| apaNA evaM samabhijANejjA' atha medhAvI pUrvamevA''tmanA evaM vakSyamANaprakAreNa samabhijAnIyAt , kiM jAnIyAdityAha-'taM jahA' tadyathA 'iha khalu mama annayare' iha khalu mamA'nyavara 'dukkhe royAtake samuppajjejjA' duHkha-pIDArogaH-svarAdiH AtaGkaH-sayodhAtiyaha kSetra (kheta) merA hai, yaha makAna merA hai, yaha cAMdI sonA merA hai, yaha dhana dhAnya merA hai, yaha kAMsA merA hai, yaha puSpa yA vastra merA hai, ye pracura dhana, kanaka, ratna maNi, motI, zaMkha, zilA, mUMgA, lAlaratna aura uttama sAra bhUna padArtha mere haiM, manohara zabda karane vAle vINA Adi vAdya mere haiM, sundara rUpavAlI striyAM merI haiM / itra-attara tathA sugaMdhayukta taila Adi mere haiM, uttama rasa evaM sparza vAle padArtha mere haiM aura maiM inakA svAmI huuN| tAtparya yaha hai ki ajJAnIjana sAMsArIka padArthoM ko apanA mAnate haiN| kintu jJAnI puruSa ko pahale hI yaha samajha lenA cAhie jaba mujhe koI duHkhAtaMka arthAt jvara Adi roga tathA zIghraghAta karane vAlA bheta2 bhAi cha. mA mAna-2 bhA3 che. ma! Ail, sonu bhA cha. mA dhana, dhAnya mArU che. A kAMsu mAruM che. A puSpa A vastra mArUM che. A dhAra se dhana, jana-sonuna maNi, mAtI, zama zikSA, prAta, bhu|| -lAla ratna tathA uttama sAra rUpa padArtho mArA che. suMdara zabada karavAvALI vINA. vigere vAdhe mArAM che, suMdara rUpavAna strI mArI che. attara tathA suMgadhavALuM tela mArUM che. uttama rasa, tathA sparzavALA padArtho mArA che, ane huM tene mAlika chuM. tAtparya e che ke-ajJAnI manuSya saMsAranA padArthone pitAnA mAne che. paraMta jJAnI purUSoe te pahelethI ja e jANI levuM joIe ke-jyAre mane koI paNa duHkha kAraka arthAta tAva vigere roga tathA zIvraghAta karavA For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.1 puNDarIkanAmAdhyayanam netrazUlAdikam samutpadyeta, / kathaMbhUto'yaM rogAntakastatrAha-aNiDhe-akaMteappie asubhe-amaNunne-pramaNAme' aniSTo'kAnto'zubho'manojJo'manAma:, tatra aniSTaH-iSTamukhA'nanubhAvanAt , akAnta:-anabhilaSaNIyatvAt , apriyaHavirataduHkhotpAdakatvAt , azu ma:-azubhAdhyavasAyakAraNatvAt , amanojJaH-cintane'pi duHkhotpAdakatvAt , amana AmA-manasaH pratikUlatvAt , ataeva duHkhe duHkharUpaH 'go muhe' no sukharUpaH se hatA' taddhanta hanta iti khede 'bhayaMtArokAmabhogAI' he bhayatrAtAraH kAmabhogAH ? mama 'anna ghara' anyatarad 'dukkhaM royA. taMka' duHkhaM rogAtaGkam 'pariyAiyaha paryAdadata-vibhAgaM kRtvA, etad duHkhaM rogA''takaM yUyaM gRhNIta / rogA''taGkameva vizinaSTi-'aNiTuM' aniSTam 'ayaMtaM appiyaM amubhaM amaNunnaM amaNAmaM dukkhaM No suhe' azAntamamiyamazubhamamanojJamamanAma zUla Adi utpanna hotA hai to prArthanA karane para bhI ye kAmabhoga ke sAdhana kSetra Adi usase chuDAne meM kyA samartha ho sakate haiM ? kadApi nahIM / balki kisI na kisI rUpa meM ye una duHkhoM ke sahAyaka dhana jAte haiM ataeva ina kSetravastu Adi meM jJAnavAn ko mamatvabuddhi nahIM dhAraNa karanI cAhie inheM apanA nahIM samajhanA caahie| rogAtaMka Adi kisa prakAra ke hote haiM ? so kahate haiM-aniSTa arthAt iSTa vastuoM se utpanna hone vAle sukha kA anubhava nahIM karAte, bhakAnta anicchanIya, apriya, nirantara duHkha utpanna karane vAle, azubha azubha adhyavasAya ke janaka amanojJa vicAra karane para bhI duHkhotpA. daka, amanaAma-duHkha utpanna karane meM mana ke pratikUla sukharUpa nhiiN| vALA zULa vigere utpanna thAya che, te vinaMtI karavA chatAM paNa A kAma bheganA sAdhana rUpa khetara vigere tenAthI bacAvavA zuM samartha thAya che? kadApi mane te bacAvI zakatA nathI. balake kaIne kaI rUpathI teo e harakhanA sahAyaka banI jAya che. tethI ja A khetara vigere vastuomAM jJAnavAne mamatva buddhi rAkhavI na joIe. arthAta te saghaLI vastuone pitAnI mAnI levI na joIe, gAtaMka vigere kevA hoya che? te have batAvavAmAM Ave che.-aniSTa athata ISTa vastuomAMthI utpanna thavAvALA sukhane anubhava karAvatA nathI. ekAnta-anicchanIya, apriya-niraMtara duHkha utpanna karavAvALA azubha-azubha adhyavasAya karavAvALA amaneza-vicAra karavA chatAM paNa duHkhane utpanna karanAra, amana Ama-duHkha utpanna karavAmAM manathI pratikULa sukharUpa nahIM. For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 sUtrakRtAsUtre duHkhaM no sukham / 'tA'haM dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritappAmi vA' tasmAdahaM duHkhyAmi vA zocAmi vA-jUrAmi vA tepe vA pIDayAmi vA paritapye vA 'imAo me aNNayarAo dukkhAo' asmAd menyatarAd duHkhAd duHkharUpAd rogAtaGkAt 'paDibhoyaha' pratimocayata / kIdRzAdityAha-'aNiTThAo' aniSThAt 'akaMtAo' akAntAt 'appiyAo' abhiyAt 'amubhAo' azubhAt 'amaNunAo' amanojJAt 'amagAmAo' amana AmAt 'dukkhAo' duHkhAt duHvarUpAt 'jo muhAyo' no sukhAt-no sukharUpAta 'ekAmeva No laddhapuvvaM bhavaI' evameva no labdhapUrgA bhavati / evameva pUrvasadRzo na bhavati evaM prArthyamAnA api kSetrAdayaH pArthayitAra no vimocayanti, emi dukhaiH paripIDayamAnam pratyuta duHvasya sAkSAt paramparayA kA isa prakAra ke rogAtako ke utpanna hone para kAmabhogoM se prArthanA kI jAya ki he bhaya se trANa karane vAle kAmabhogoM ! mere isa rogAtaMka kA vibhAga karake tha DA tuma lelo, arthAt bhere isa duHkha meM tuma bhAgI dAra bana jAmo, yaha rogAtaka amanojJa hai, amanAma hai, duHkha rUpa hai, sukharUpa nahIM hai, isake kAraNa maiM dukha pA rahA hUM, zoka kA anubhava kara rahA , mUra rahA hUM, zArIrika zakti kSINa kara rahA hUM, pIDita ho rahA hUM aura paritApa pA rahA huuN| isa duHkha se mujhe chuDA do| yaha duHkha mere lie aniSTa hai, akAnta hai, apriya hai, azubha hai, amanojJa hai, amanoma hai, duHkhadAyaka hai, sukhada nahIM hai, to pUrvokta kSetra makAna dhana Adi padArtha prArthanA karane vAle ko kadApi duHkha se nahIM chuDA skte| AvA prakAranA rezAtake utpanna thavAthI kAmone prArthanA pUrvaka kahevAmAM Ave ke he bhayathI rakSaNa karavAvALA kAmago! mAre ragamAMthI bhAga karIne thoDe tame laI le, arthAt mArA keI duHkhamAM tame bhAgIdAra anI 14. ALL mamanA cha, amana mAma cha, du:35 che. sumrUpa nathI. te kAraNathI huM dukha jogavI rahyo chuM. ane zekane anubhava karI rahyo chuM. jhurI rahyo chuM. zarIranI zakti kSINa karI rahyo chuM. pIDA pAmI rahyo chuM. ane paritApa pAmI rahyo chuM. A dukhathI mane choDAve. A duHkha mAre mATe aniSTa che. akAta che. apriya che. azubha che, ama jJa che. amane Ama che. duHkha dAyaka che. sukha ApanAra nathI. A pramANe vinaMtI karavAmAM Ave te pUrvokta khecara, ghara, dhana vigere padArtho prArthanA karanArane kaI paNa rIte dukhathI cheDAvavAne samartha thatA nathI. eTaluM ja For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA dvi. zu. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 113 1 utpAdaka eva bhavanti / 'iha khalu kAmabhogA no tANAe vA no saraNAe vA imeM kAmabhogAdayo no trANAya - rakSaNAya bhavanti, no zaraNAya vA bhavanti, kAma:-" bhogAt puruSayormadhye ekadA puruSaH kAmabhogAna tyajati kadAcitkAmabhogA eka puruSaM tyajati - iti darzayati- 'purise vA' ityAdi / 'purise vA egayA pucvaM karmi bhoge viSvajAi' puruSo vA ekadA pUrva kAmabhogAna vipajahAti / 'kAmabhogA 'vA' egayA puvaM purisaM vizvajarhati' kAmabhogA vA ekadA pUrva puruSaM vimajadati 'anne khala kAmabhogA anno ahamaMsi' anye khalu kAmabhogAH-mato vyatiriktA ime kAmabhogAH na tu madAtmakA: 'anno ahamaMsi' ahaM tu ebhyaH khalu kAmabhoge:: bhyo'nyaH - vibhinno'smi, nAhaM vA etatstrarUpo'smi / 'se kimaMga puNa vayaM abha mannehiM kAmabhogehi mucchAmo' tat kimaGga ? punarvam anyAnyeSu kAmabhomeSu mUchImaH, 'idda saMkhAe NaM vayaM ca kAmabhogehiM viSvajahissA mo' iti saMkhyAya jhAlA khala ime kSetrAdayo na matsvarUpAH nA'haM vA etatsvarUpaH ! yo yasyAsAdhAraNo dharmaH : sa tasya yAvatsvarUpam anuvartate / yathA - zaityaM jalasya, na tu kadAcidapi yahI nahIM, ye kSetra Adi sAkSAt yA paramparA se duHkha ke utpA hI sAbita hote haiN| ye kAmabhoga rakSaka nahIM hote, zaraNabhUta nahIM hote| yA to inako svAmI kahalAne vAlA puruSa kabhI kAma bhogoM ko pahale se hI tyAga detA hai yA ye kAmabhoga pahale se hI usa puruSa kI syAga dete haiN| kAmabhoga bhinna haiM aura maiM bhinna hUM' arthAt merA svarUpa isa saba se pRthak hai / ye mere svarUpa nahIM haiM, maiM inakA svarUpa nahIM huuN| to phira ina bhinna parAye kAma bhogoM meM kyoM maiM mamatA dhAraNa karU / jo vastu merI nahIM hai, jo mujhase pRthak ho jAne vAlI hai, use maiM apanI mAnane kI mUrkhatA kyoM karUM ? jo jisakI vastu hotI hai, vaha tIna kAla nahIM pazu A khetara vigere sAkSAt athavA para'parAthI duHkhane utpanna karmanAra ja sASita thAya che. A kAmabhogA rakSaNu karavAvALA hAtA nathI. zaraNu rUpa thatA nathI. athavA te tenA svAmI kahevaDAvanArA purUSa kaiAIvAra kAmabhegAnA tyAga kare che, athavA e kAmabhegA pahelethI ja te purUSanA tyAga 4rI he che. Amalogo hAM che, bhane hu~ ho cha arthAt bhAI svarUpa AnAthI jUduM che. A mArU svarUpa nathI. huM tenu' svarUpa nathI, te pachI A bhinna eTale ke pArakA evA kAmabhegeAmAM huM zA mATe mamatApaNuM dhAraNa karU ? je vastu mArI nathI, je mArAthI alaga thavA vALI che, tema huM pAtAnI mAnavAnuM mukha`paNuM' zA mATe karU ? je vastu jenI hAya che, sU0 15 For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgale taM tyajati / yadi kSetrAdayo matsvarUpA bhaveyu stadA mAM parityajya na kApi tiSTheyuH / parantu-naiva dRzyate yanmayi vidhamAne'pi ete mAM vihAya anyatra gcchnti| mayi mRte caite'tra sthAsyanti, mayi duHkhite naite matrANAya pravartante, ata ime mayA no grahItavyAH, iti jJAtvA 'kAmabhogehi' kAmabhogAn 'vipajahissAmo' viprahAsyAmaH-parityakSyAmaH / meM bhI usase alaga nahIM ho sktii| zItalatA jala kA dharma hai ataH yaha kadApi jala kA parityAga nahIM krtaa| yadi ye kheta makAna Adi mere svarUpa hote to sadA kAla mere sAtha rhte| mujhe tyAga kara na jaate| kintu aisA dekhA nahIM jAtA! maiM vidyamAna rahatA hU~ phira bhI ye mujhe chor3a kara anyatra cale jAte haiN| merI maujUdagI meM hI dUsare ke dhana jAte haiN| dekhate dekhate parAye ho jAte haiN| mere mara jAne para aura anyatra cale jAne para ye yahIM raha jaaeNge| jaba maiM duHkhI hotA hUM to ye merI rakSA nahIM karate / ataeva inheM grahaNa karanA mere lie ucita nahIM hai| vAstava meM ye kAmabhoga ke sAdhana sukhadAyI nahIM hai| inake kAraNa antaHkaraNa meM ghora azAnti aura vyAkulatA utpanna hotI rahatI hai| ye mujhe apane zuddha cidAnanda svarUpa kI aura jhAMkane nahIM dete| maiM apane jIvana kA amUlya samaya inakI rakSA aura vRddhi meM hI vyaya kara rahA hUM parantu badale meM inase kyA pA rahA hUM? leza mAtra te traNe kALamAM paNa tenAthI judI thatI nathI, jemake ThaMDA paNuM te jalane dharma che, te zItala paNuM jalano tyAga karatuM nathI. je A khetara, makAna, vigere sAdhane mArA nija svarUpa heta te sadAkALa mArI sAthe ja raheta mAro tyAga karIne te jAta nahIM. paraMtu evuM jovAmAM AvatuM nathI, huM vidyamAna rahuM chuM, te paNa A mane choDIne bIje cAlyA jAya che. mArI hAjarImAM ja te bIjAnA banI jAya che. mArA marI javAthI athavA bIje javAthI A ahIMja rahI jaze. jyAre huM duHkhI banuM chuM ke A mArUM rakSaNa karI zakatA nathI. tethI ja tene grahaNa karavuM te mane yogya nathI, vAstavika rIte A kAmabhoganA sAdhane sukhane ApavAvALA detA nathI, tenA AzrAthI aMtaHkaraNamAM ghora azAMti ane vyAkuLapaNuM utpanna thatuM rahe che. te mane mArA zuddha cidAnaMda svarUpa tarapha jukavA-vaLavA detA nathI. huM mArA jIvanane amUlya samaya AnI rakSA ane tene vadhAravAmAM ja vItAvI 2o chuM. paraMtu tenA badalAmAM tenAthI zuM meLavuM chuM? A lezamAtra paNa For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam _ 'se mehAvI jANejjA' atha medhAvI evaM jAnIyAt, 'bahiraMgameyaM' bahiraGga metat, sarvametanna matsvarUpam, kintu-bahiraGgam vibhinnameva, 'iNameva uvaNIya taraga' ihame bopanItataram, etebhyaH khalu kSetrAdibhyaH samIpavacino vakSyamANA mAtRpitrAdayaH, eva / 'taM jahA' tadyathA-'mAyA me piyA meM mAtA me pitA me 'mAyA me bhagiNI meM bhrAtA meM bhaginI meM 'majjA me puttA meM bhAryA me putrA me 'dhUyA me pesA meM duhitAro meM preSyA meM 'nattA meM suNhA meM naptA meM naptA pautrA, snuSA me-snuSA-putra vadhUH 'suhA me piyA meM' suhamme-mitra meM priyA meM 'sahA meM sakhA meM 'sayaNasaMgathasaMthuyA meM svajanasaMgranthasaMstutA me, pUrvAdharaparicitAI jananIjana kAdayaH, tatparicitAH sambandhinazca meM vidyante, tatra svajanAH jananIjanakAdayaH, tatparicitAH sambandhinazca meM vidyante, pUrvasaMyogA:saMgranthAH, pazcAt saMyogAH zvazurAdayaH, saMstutAH sAmAnyataH paricitAH, bhI zAnti ye pradAna nahIM kara skte| ataeva inako grahaNa na karanA aura apanA na mAnanA hI mere lie zreyaskara hai| maiM inakA syAga kara dUMgA! buddhimAn puruSa aisA samajhe-kheta, makAna Adi padArtha to mujhase bhinna haiM hI, kintu ina padArthoM se bhI jo adhika samIpavartI haiM, jaise ki merI mAtA hai, merA pitA hai merA bhrAtA hai, merI bhaginI hai, merI bhAryA (patnI) hai, mere putra hai, mere naukara cAkara haiM, mere nAtI pote haiM putravadhU hai, mitra haiM, priyajana haiM, Age pIche ke paricita evaM sambandhI haiN| svajana arthAt pUrvApara paricita mAtA pitA Adi, saMgrantha arthAt bAda ke saMbaMdhI jaise zvazura Adi aura saMstuta arthAt sAmAnya rUpa se zAMti ApI zakatA nathI, tethI ja tene grahaNa na karavuM ane pitAnuM na mAnavuM eja mArA mATe kalyANa kAraka che. jethI huM tene tyAga karI daIza. buddhimAna purUSa A pramANe samaje ke-khetara, makAna, vigere padArtho te mArAthI judA che ja, paraMtu A padArthothI paNa je vadhAre najIka che jemake-A mArI mAtA che, mArA pitA che, mAre bhAI che, mArI bahena cha, bhArI zrI cha, bhaa| putro che, bhaa|| 42 // 42 cha. bha.22 pautro cha. putravadhUo che, priyajana che, sakhA che. AgaLa pAchaLanA paricita ane saMbaMdhI varga che, svajana-arthAt pUrvAparanA paricayavALA mAtA pitA vigere saMbandhI arthAt pachInA saMbaMdha vALAe jemake sAsarA vigere ane saMtuta For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 'ee khala mama NAyao' ete khalu mama jJAtayA, 'ahamavi eesi' ahamapi eteSAma, kSetradhanadhAnyAyapekSayA ime sambandhino'ntaraGgA vidynte| 'evaM se mehAvI punnAmeva appaNA evaM samabhijANejnA' evaM sa medhAvI sadasadavivekavAna, pUrvameva-prAtmanA-svayameva-anvayavyatirekAbhyAM samabhijAnIyAt iha khalla mA annayare' iha khalu mamA'nyatarat, 'dukkhe royAtake samuppajjejjA' duHkhaM rogAvaH samutpadyeta, kIdRzaH ? ityAha-'aNiDhe jAva dukkhe No suhe' aniSTo yAbaduHkhaM no mukham, eteSAM mAtRputra kalatrAdInAM sadbhAve'pi yadi kadAcidrogA bhaveyuHstadA kimate-tebhyo duHkhAdibhya saMrakSaNaM kariSyanti iti vicArayet, 'se iMtA' tad hanta ! 'bhayaMtAro NAyo' bhayatrAtAro jJAtayaH, 'imaM mama annayaraM dukkhaM royAtakaM' idaM mamA'nyataradaduHkhaM rogAtaGkavA 'pariyAiyaha' paryAdadata vibha. jya vibhajya-vibhAgazaH kRtvA gRhIta 'aNi, jAva No muhaM' aniSTaM yAvanno sukham-no mukhajanakam, yadyahaM samupasthite rogAtaGke jJAtIna-kathayiSyAmi-yat he paricita haiN| ye mere jJAtijana haiM aura maiM inakA huuN| kheta, dhana, dhAnya Adi kI apekSA ye saMbaMdhI antaraMga haiN| __ sat asat ke viveka se sampanna puruSa inake viSaya meM pahale se hI samajha le ki kadAcit mujhe kisI prakAra kA duHkha yA AtaMka utpanna ho jAya, jo aniSTa yAvat duHkhadAyI ho aura sukhadAyI na ho, to kyA ye mAtA pitA Adi usa duHkha se merI rakSA kara sakege? nahIM, kadApi nhiiN| usa samaya maiM inase prArthanA karUM ki-he bhayatrAtA jJAti jano ! mujhe yaha duHkha utpanna huA hai, jo kaSTaprada aura sukhaprada nahIM hai, ise thor3A thor3A bAMTa kara grahaNa kara lo, jisase sArA kA sArA arthAt sAmAnya paNAthI paricaya vALA A mArA jJAtijane che, ane huM teone chuM. khetara, dhana, dhAnya vigerenA karatAM A aMtaraMga saMbandhI che. sat asatane vivekathI yukta purUSa emanA viSayamAM pahelethI samajI le kekadAca mane kaI prakAranuM dukha athavA AtaMka saghoghAti zUlAdi utpana thaI jAya ke je aniSTa yAvat duHkha denAra heya, ane sukha ApanAra na hoya, te zuM A mAtA pitA vigere te duHkhathI mAruM rakSaNa karI zakaze ? arthAt nahIM karI zake kaI kALe teo duHkhathI mAruM rakSaNa karI zake tema nathI. te vakhate huM teone prArthanA karuM ke-he bhayathI rakSaNa karavAvALA jJAtijane! mane A duHkha utpanna thayuM che. je kaSTaprada che. ane sukha ApanAra nathI. tene DuM vaheMcIne tame laI le. ke jethI saMpUrNa mAre ekalAe ja bhogavavuM For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khamayArthabodhinI TIkA hi. a. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam jJAtayo me duHkhaM rogAtaGka vibhajya bhavanto gRhNantu- yato yatato'pi duHkhamidamaniSTamApatitam, tadA ke'pi taduddharaNe na samarthA bhaviSyanti, 'tAhaM dukkhAmi vA soyAmi vA jAva paritappAmi vA tadahaM duHkhyAmi vA zocAmi yAvazparitapye vA 'imAo annayarAo dukkhAo rogAtakAo parimoeha aNiTThAo jAva No suhAo' asmAnme'nyatarasmAdduHkhA drogAtaGkAt parimocayata-aniSTAd yAvanno sukhAt / padahaM duHkhena zocAmi ato yUyamaniSTAnmAM rakSateti / 'evameva No laddhapuvaM bhavaI' evameva no labdhapUrvo bhavati, evaM duHkhavimokSAya prArthito'pi bAndhako duHkhAd rogAtaGkAd mAM rakSayedityevaM na sambhavati kathamapi, 'tesi vA vi bhayaMvArANaM mamaNNAyayANaM annayare dukkhe royAtaM ke samupajjejjA' teSAM vApi bhayatrAtRNAM mama jJAtInAmanyatarad duHkha rogAtaGkaM samutpadyeta 'agiDhe jAva No muhe' aniSTaM yAvanno sukham 'se haMtA' tat-tasmAtkAraNAt hanta-khede 'ahame tesi mujha akeleko hI na bhoganA par3e aura baMTa jAne se halkA ho jaay| kyA aisI prArthanA karane para ve merA uddhAra kara sakeMge ? kyA usa duHkha kA baMTavArA karake grahaNa kara legeM ? kintu na aisA kabhI huA hai aura na hogaa| isa prakAra kI prArthanA karane para bhI jJAtijana usa duHkhamaya rogAtaka se merI rakSA nahIM kara skeNge| ___jJAtijana merAduHkha nahIM vAMTa sakate, itanA hI nahIM, maiM bhI unake duHkha vAMTane meM samartha nahIM huuN| una bhaya se rakSA karane vAle jJAtijanoMko koI aniSTa yAvat asukharUpa rogAtaMka utpanna ho jAya aura maiM cAhUM ki maiM unako isa aniSTa avAMchanIya yAvat asukha rUpa rogAMtaka se chur3A laM, to bhI aisA kara nahIM sakatA! maiM saphala nahIM ho sktaa| na paDe. ane vaheMcAI javAthI te hakuM thaI jAya, A rIte prArthanA karavAthI zuM teo mAro uddhAra karI zakaze ? zuM te duHkhanI vaheMcaNI karIne teo grahaNa karI leze ? paraMtu evuM kadI thayuM nathI, ane thaze paNa nahIM. AvA prakAranI prArthanA karavA chatAM paNa jJAtijane te duHkharUpa rogAtaMkathI mArI rakSaNa karI zakaze nahIM. jJAtina bhA35 paDeyI 4 nahI. meTa nahI pAI paNa teonuM duHkha vaheMcIne laI zakavAne samartha nathI. te bhayathI rakSA karavA vALA jJAtijanone keI aniSTa avAMchanIya yAvat asukharUpa raMgAtaMka utpanna thaI jAya ane huM teone te aniSTa. avAMchanIya yAvat asukha rU5 regAtaMkathI cheDAvI lauM, te paNa evuM huM karI zakatuM nathI. tenuM zuM kAraNa che? For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 sUtrakRtAmasUtra bhayaMtArANaM NAyayANaM imaM anayaraM' ahameteSAM bhayatrAtRgAM jJAtInAm idamanyasarat 'dukkhaM' duHkham 'royAka' rogAtakaM vA 'pariyAjhyAmi' paryAdadebhavibhajya gRhNAmi 'aNiha~ jAva No suhe' aniSTaM yAvanno mukham, 'mA me dukhaM tu vA jAva mA me paritappaMtu vA' mA me duHkhyantu yAvanmA me paritapyantAM vA me-mama ime parivArAH mA duHkhamAsAdayantu-paritApaM mA prApnuyuH, kasmAt 'imAo NaM agayarAoM' asmAdanyatarasmAt 'dukkhAbho rogAtaMkAo' duHkhAda rogAtaGkAt 'parimoemi' parimocayAmi aNiThThAo' aniSTAt 'jAva No suhAo' yAvanno sukhAt-ahametAn svakIyaparivArAn rogAdibhyo mocayiSyAmIti vicAre kRte'pi saH 'evameva No laddhapuno bhavaI' evameva no labdhapUrvo bhavati, tatra nA'haM saphalamayatno bhavAmi, kuto na saphalamayatno bhavati jantu ranyasya duHkhasya tatra kAraNaM darzayati svayameva 'annamsa dukkhaM anno na pariyAiyaI' anyasya duHkhamanyo na paryAdatte-vibhajya gRhNAti / 'annena kaDaM anno no paDivedeI' anyena kRtamanyo na pativedayati, patteyaM jAyai patteya marai pratyekaM jAyate pratyekaM mriyate, 'patteya cayaI pratyekaM tyajati 'patteyaM ukvana' pratyekamupapadyate 'patteyaM jhaMjhA pratyeka jhaMjhA kaSAyasambandho'pi ekaikasya bhavati 'patteyaM samA' pratyekaM saMjJA 'patteyaM isakA kAraNa kyA haiM ? eka manuSya dUsare manuSya ko duHkha se bacAne yA use vAMTa lene meM kyoM samartha nahIM hotA? isakA kAraNa Age batalAyA jAyagA hai| satya yaha hai ki dUsare ke duHkha ko dUsarA koI bhI ghAMTa kA le nahIM sktaa| dUsare ke kiye zubha azubha karma ko dUsarA koI bhoga nahIM sktaa| jIva akelA hI janmatA hai, akelA hI maratA hai, akelA hI vartamAna bhava kA yA sampatti kA tyAga karatA hai, akelA hI navIna bhava yA sampatti ko grahaNa karatA hai / akelA hI kaSAya se yukta hotA eka manuSya bIjA manuSyane dukhadhI bacAvavAmAM athavA tene vaheMcI levAmAM kema samartha thatA nathI ? tenuM kAraNa AgaLa batAvavAmAM Avaze. sAcuM te e che ke bIjAnA duHkhane anya koI paNa vahecIne laI zakatA nathI. bIjAe karela zubha azubha karmane bIjuM kaMI jogavI zakatuM nathI. jIva ekale ja janme che, ane ekale ja mare che ekale ja vartamAna bhavane athavA saMpattine tyAga kare che. eka ja na bhava athavA saMpattine grahaNa kare che. eka ja kaSAyathI yukta thAya che. darekanI saMjJA alaga hoya For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam mannA' pratyekaM mananam evaM cinna vepaNA' evameva vidvAn vedanA, evameva pratyeka vidvAn bhavati, pratyekaM ca vedanA-sukhaduHkhAnu bhayo bhavatti, nahi militvA mukha duHkhAdInAM bhogo bhavati, api tu yena yat kRtam tatphalaM sukhaduHkhAdi tenaiva bhujyate, nA'nyakRtamanyena, anyathA- kRtasya hAniH, akRtasyA''gamazva prasajyeta, 'iha khalu NAisaMjogA No tANAe vA go saraNAe vA, purise vA egayA punni NAisaMjoe vipajahAI' iha khalu jJAtisaMyogA no trANAya vA no zaraNAya vA, puruSo vA ekadA pUrva jJAtisaMyogAn viSajahAti, NAisaMjoyA vA egayA puni purisa vipajahate' jJAtisaMyogA vA ekadA pUrva puruSaM vipranahati, 'aNNe khalu pAisaMjogA anno ahamaMsi' anye khalu hai, pratyeka ko saMjJA alaga hoto hai, pratyeka kA manana cintA alA 2 hai, pratyeka kI vidvattA aura pratyeka kA sukha duHkha alaga alaga hotA hai| tAtparya yaha hai ki jisane jaisA karma kiyA hai, vaha usake phalasva. rUi vaisA hI sukha yA duHkha bhogatA hai, anya ke kiye ko koI anya nahIM bhogatA / aisA ho to kRtahAni aura akRtAbhyAgama nAmaka doSoM kA prasaMga hogA arthAt karma kA kartA to usake phala bhoga se vaMcita raha jAegA aura jisane karma nahIM kiyA use usakA phala bhoganA paDegA ! isa prakAra karma bhoga kI sampUrNa vyavasthA hI bhaMga ho jaaegii| isa prakAra yaha nizcita hai ki jJAtijanoM ke saMyoga trANa yA zaraNa rUpa nahIM hai / yA to puruSa hI pahale jJAtijanoM ke saMyoga ko tyAga detA hai yA jJAtisaMyoga usa puruSa ko pahale tyAga dete haiN| alaga hoya che. darekanuM manana ciMtana alaga alaga hoya che. vidvattA ane darekanuM sukha duHkha alaga alaga hoya che. tAtparya e che ke-jeNe jevuM kAma karyuM hoya che, te tenA phalarUpe evuM ja sukha ane duHkha bhegave che. teNe karela kamane bIje kaI bhega vatuM nathI. ema hoya te kRtahAni ane akRtAbhyAgama nAmane deSa Ava. vAne prasaMga prApta thaze. arthAt kamane karanAra te tenuM phaLa bhogavyA vinAne rahI jaze. ane jeNe karma karyuM nathI, tene tenuM phaLa bhegavavuM paDaze. A rIte kama bheganI samagra vyavasthA ja bhAMgI paDaze. A rIte e nizcita che ke-jJAti janene sAga trANa athavA zaraNa rUpa thatuM nathI. athavA te purUSa ja pahelAM jJAti janenA saMgane tyAga karI de. athavA jJAti saMga te purUSane pahelAM tyAga karI de che. jJAti saMga mArAthI bhinna che, huM jJAti saMyogathI bhinna chuM. AvI For Private And Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 sUtrakRtAGgasUtre zAtisaMyogAH, anyo'hamasmi 'se kimaMga puNa' tat kimaGga punaH 'vayaM anna mannehiM NAisaMjogehiM mucchAmo' vayamanyAnyeSu jJAtisaMyogeSu mUrchAmaH, 'i saMkhAra NaM vayaM NAisaMjogaM viSpajahissAmo' iti saMkhyAya-ityevaM jJAtisaMyogaH viSaye saMkhyAya-vicArya khatru taM jJAtisaMyogaM viprhaasyaamH-tykssyaamH| 'se mehAvI jANejjA' sa medhAvI jAnIyAt 'bahiraMgameyaM' bahiraGgameM nava-jJAtisaMyogAdikam , uktaMca 'kasya mAtA pitA kasya, kasya bhrAtA sahodaraH' ityaadi| jJAti saMyoga mujhase bhinna haiM, meM jJAtisaMyogoM se bhinna hai aisI sthiti meM hama jJAtisaMyogoM meM kyoM mUrchAbhAva dhAraNa kareM ? kahIM bhI Anakti dhAraNa karanA ucita nahIM hai| kadAcit vaha ho bhI to apane meM apanI AtmA meM hI honI caahie| sva se bhinna parapadArthoM meM Asakti honA kisI bhI prakAra zreyaskara nahIM hai / vaha sarvathA azAnti, Aku. latA, cintA, zoka aura duHkha kA hI kAraNa hotI hai / jaise pazu tathA dhana dhAnya Adi sarvathA bahiraMga haiN| usI prakAra bandhu bAndhava bhI sarvathA bhinna parapadArtha haiM / ataeva unameM mamatvabuddhi sthApita karanA zreyaskara nahIM hai| isa prakAra jAna kara hama jJAti saMbaMdha kA parityAga kara degeM, aisA viveka zIla puruSa ko vicAra karanA caahie| kahA bhI hai-'isa parivartanazIla saMsAra meM kauna kisakI mAtA hai, kauna kisakA pitA hai, kauna kisakA sahodara bhAI hai|' arthAt nizcaya dRSTi se kisI sthitimAM huM jJAtijanamAM zA mATe mUchabhAva-vizvAsa rAkhuM? kyAMI paNa Asakti rAkhavI na joIe. kadAca Asakti hoya te te pitAnAmAM pitAnA AtmAmAM ja hovI joIe. pitAnAthI jAvA anya padArthomAM Asakti hovI kaI paNa rIte zreyaskara nathI. te sarvathA azati, Akula paNuM, ciMtA, zeka, ane duHkhanuM ja kAraNa hoya che. jema pazu ane dhana, dhAnya vigere sarva prakArathI bahiraMga che, teja rIte badhu, bAMdhava, vigere paNa sarvathA bhinna arthAt parapadArtha che. tethI ja temAM mamatvapaNuM rAkhavuM te zreyaskara nathI. A pramANe samajIne huM jJAti saMbaMdhane tyAga karI daIza A pramANe viveka vALA purUSe vicAravuM joIe. kahyuM paNa che ke parivartana vALA evA A saMsAramAM koNa konI mA che? keNa kenA pitA che? ke kone bhAI che? arthAt nizcaya daSTithI keI jIvane bIjA jIva sAthe koI ja For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 1 puNDarokanAmAdhyayanam 121 kintu-jJAtisaMyogAdyapekSayA 'innme| uvagIyatarAga' idamevopanItataramAsannataram , 'taM jahA' tadyathA 'hatthA me pAyA meM istau me pAdau me 'bAhA meM bAhU me 'UU me' UrU meM 'uyaraM meM' udaraM me 'sIsaM me sIlaM meM zIrSa me zIlaM meM 'AU meM balaM meM' Ayu meM balaM me 'vaNgo me tayA me' vargoM meM tvacA meM 'chAyA me soyaM meM chAyA me zrotraM me 'cakkhU me ghANaM meM cakSu meM ghrANaM meM 'jihvA me phAsA meM jihvA me sparzA meM, 'mamAijjai' mamAyate-eteSu mamatvaM karoti, anena rUpeNa jIvaH zarIre-zarIrA'vayave mamakAram utpAdayati, evaM kurvatastasya jantoH 'vayAu paDijAi' ayaptaH parijIyate-kyo'dhikRtya parijIrNatAM prApnoti vayasaH parisamApti bhavatIti bhaavH| jIva kA dUsare jIva ke sAtha koI saMbaMdha nahIM hai aura vyavahAra dRSTi se aisA koI jIva isa saMsAra meM nahIM dikhatA jisake sAtha ananta ananta vAra sabhI prakAra ke sambandha na ho cuke hoM ! aisI sthiti meM kise kyA kahA jaay| buddhimAna aisA bhI vicAra kare ki jJAtisaMyoga to phira bhI bAhaya padArtha hai, unase adhika bhI samIpa to ye haiM, jaise mere hAtha haiM, mere caraNa haiM, merI pAhue~ haiM, merI uru haiM, merA udara hai, merA sira hai, merA zIla hai, merI Ayu hai, merA bala hai, merA varNa hai, merI svacA hai, merI kAnti hai, merA zrotra (kAna) hai, mere netra haiM, merI ghANa hai, merI sparzana indriya hai, isa prakAra jIva apane zarIra meM aura zarIra ke avayavoM meM saMbaMdha hetuM nathI. ane vyavahAra dRSTithI e kaI jIva A saMsAramAM dekhAtuM nathI, ke jenI sAthe ananta, ananta vAra badhA ja prakAranA saMbaMdha thaI cUkyA na hoya ? AvI sthitimAM kone zuM kahI zakAya? buddhizALI purUSa e paNa vicAra kare ke-jJAti-saMga te Ama paNa bahArane padArtha che, paNa tenAthI vadhAre najIka te A mArA hAtha che. 5 cha, bhaa| mAI cha, bhArI 3-0 che, mA3 28 che, mA3 bhAthu che. mAro zILa che, mAruM AyuSya che, mArUM baLa che, mAro vadhyuM che, mArI yAmaDI che, bhArI ti cha, bhA21 na che, bhArI mAMche, bhAI nache. mArI jIbha che, mArI sparzana indriya che. A rIte jIva potAnA zarIramAM mamatvabhAva (mArApaNuM) dhAraNa kare che, mAruM mAruM karatAM jIvanuM saMpUrNa sU0 16 For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir se sUtrakRtAsa bahatam-'azanaM me vasanaM me, jAyA me bandhuvargoM meN| iti me meM kuNiM, kAlako inti puruSAjam ||iti / 'vaM jahA' vadyathA 'Auso' AyuSaH 'balAo' balAt 'vaNNAo' varNAt 'tayAoM tvacaH 'chAyAo' chAyAyAH 'soyAo' zrotrAt 'jAva' yAvat 'phAsApo' sparzAt 'musandhitaH 'saMdhI visaMdhI bhavaI' sandhi visandhi bhavati 'valiyataraMge gAe bhavaI' pabitataraGga gAtraM bhavati, kaNhA kesA paliyA bhavaMti' kRSNAH kezAH palitA:zvetA bhavanti 'taM jahA' tadyathA 'japi ya imaM sarIraM' yadapi cedaM zarIram 'urAla. mAhArovaiyaM udAramAhAropacitam / 'eyaM pi ya etadapi ca 'aNuputveNaM' AnupUrvyA 'vipajahiyadhvaM bhavissaI' viprahAtavyaM bhaviSyati 'evaM saMkhAe se bhikkhU' mamatvabhAva dhAraNa karatA hai / 'merA merA' karate jIva kI sampUrNa Ayu jIrNa ho jAtI hai / kahA bhI hai-'azanaM me vasanaM me' ityaadi| ___'merA azana hai, merA vacana hai (vastra hai) merI patnI hai, merA bandhu. svarga hai, isa prakAra maiM-maiM-merA-merA karate hura puruSa rUpI bakare ko kAla rUpI vRka hajama kara letA hai|' vaha manuSya Ayu se, bala se, varNa se, tvacA se, kAnti se, kAnoM se, yAvat sparza se hIna ho jAtA hai / usakI sughaTita saMdhiyAM zithila ho jAtI haiM-haDDiyoM ke jor3a Dhole par3a jAte haiM, camar3I meM salavaTa par3a jAte haiM aura kAle kAle bAla sapheda ho jAte haiM, aura yaha joH uttama sAkSA AhAra dvArA caDhayA huA zarIra hai, vaha bhI anukrama se tyAgadenA hogaa| AyuSya jIrNa thaI jAya che, ane zarIra paNa jIrNa thaI jAya che. kahyuM paNa -azanaM me vasanaM me' tyA: bhA3 azana- 2 cha, bhA3 1 cha, bhArI strI cha, bhaa| adhu varga che, A pramANe huM ane mAruM mAruM karatA karatA purUSa rUpI bakarAne kALa rUpI varU khAI jAya che. te manuSya AyuthI, baLathI varNathI, cAmaDIthI, kAMtithI kAnethI yAvata parzathI rahita thaI jAya che. tenI saMdhi DhIlI paDI jAya che, hADakAnuM joDANa narama DhIlA paDI jAya che. cAmaDImAM saLavaLATa AvI jAya che. ane kaLA kALA vALa sapheda thaI jAya che, ane je A uttama AhAra dvArA himAreluM zarIra che, tene paNa anukramathI tyAga kare joIe. For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2.PAAS samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 113. evaM saMkhyAya-anena rUpeNa kSetra-bAndhavazarIrAdInAmanityatAM vibhAvya-parityajya caitAna , sa bhikSuH 'bhikkhAyariyAe' bhikSAcaryAyAm , 'samuTThie' samutthitaHsamudyataH 'duhao loga' ubhayato lokam-dvidhimapi-aihikA'munikamapi lokam 'jANejjA' jAnIyAt 'taM jahA' tadyathA 'jIvA ceva anISA ceva' jIvAzcaiva ajIvAzcaiva 'tasA ceva thAvarA ceva' asAzcaiva sthAvarAzcaiva padAryA jJAtavyA iti ||muu013|| ___mUlam-iha khalu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, sate. gaiyA samaNA mAhaNA vi sAraMbhA sapariggahA, je ime tasI thAvarAya pANA te sayaM samArabhaMti anneNa vi samAraMbhAti aNNaM pi samArabhaMtaM smnnujaannNti| iha khalu gAratthA sAraMbhA lapariggahA, saMtegaiyA samaNA mAhaNA vi sAraMbhA sapariggahA, je ime kAmabhogA sacittA vA acittA vA te sayaM parigiNhati anneNa vi parigiNhAveti annaM pi parigiNhataM smnnujaannti| iha khalu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, saMtegaiyA samaNA mAhaNA vi sAraMbhA sapariggahA, ahaM khalu aNAraMbhe apariggahe, je khallu gAratthA sAraMbhA saparigahA, saMtegaiyA samaNA mAhaNA vi sAraMbhA sapariggahA, eesiM ceva nissAe baMbhaceravAsaM vasissAmo, kassa NaM te heU?, jahA putvaM tahA avaraM jahA avaraM ___isa prakAra vicAra kara arthAt kSetrAdi, bandhu ghAndhava Adi tathA zarIra Adi kI anityatA ko jAna kara ina para mamatA na kare aura bhikSAcaryA ke lie udyata ho jAya / vaha donoM prakAra ke loka ko jAne, yathA jIva aura ajIva tathA trasa aura sthAvara // 13 // A pramANe vicAra karIne arthAt khetara vigere tathA banyu varga ane bAMdhava varga vigere tathA zarIra vigerenA anitya pAne samajIne tenA para mamatA paNuM na kare. ane bhikSA carcA mATe udyama karavA taiyAra thaI jAya. te jIva ane ajIva tathA trasa ane sthAvara ema baMne prakAranA jIvane jANa le 13 - For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre tahA puvvaM, aMjU ee aNuvarayA aNuvaTiyA puNaravi tArisagA cev| je khalu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, saMtegaiyA samaNA mAhaNA vi sArambhA sapariggahA, duhao pAvAI kuvvaMti ii saMkhAe dohi vi aMtehiM adissamANo ii bhikkhU riiejaa| se bemi pAIgaMvA 4 jAva evaM se pariNAya kamme, evaM se vaveya kamme, evaM se viaMtakArae bhavatIti makkhAyaM // 14 // ___ chAyA-iha khalu gRhasthAH sArambhAH saparigrahAH, santyeke zramaNAH mAinA api sArambhAH saparigrahAH, ye ime trasAH sthAvarAzca prANAH tAn svayaM samArabhante anyenA'pi samArambhayanti anyamapi samArabhamANaM smnujaannti| iha khalu gRhasthAH sArambhAH saparigrahAH, santyeke zramaNAH mAhanA api sArambhAH saparigrahAH, ye ime kAmamogAH sacittA vA acittA vA tAn svayaM parigRhNanti anyenA'pi paripAiyanti anyamapi parigRhNantaM samanujAnanti / iha khalu gRhasthAH sArambhAH, saparigrahAH santyeke zramaNA mAhanA api sArambhAH saparigrahAH, ahaM khala anArambha aparigrahaH, ye khallu gRhasthAH sArambhAH saparigrahAH, santyeke zramaNA mAhanA api sArambhAH saparigrahAH, eteSAM caiva nizrayA brahmacaryavAsaM batsyAmaH / kasya khalu tad hetoH 1 yathApUrva tathA aparaM yathA aparaM tathA pUrvam , aJjasA ete anuparatAH punarapi tAdRzA eva / ye khalu gRhasthAH sArambhAH saparigrahAH, santyeke zramaNA mAhanA api sArammAH saparigrahAH, dvidhA'pi pApAni kurvanti, iti saMkhyAya dvAbhyAmapyantAbhyAmadRzyamAna iti bhikSuH rIyeta, tad bravImi bhAcyAM vA 4 yAvad evaM sa parijJAtakarmA evaM sa vyapetakarmA, evaM sa vyantakArako bhavatItyAkhyAtam ||muu0 14 // TIkA-'iha khalla gAratthA' iha khalu gRhasthAH , putrakaLatraputrAdibhiH saha gRhe tiSThantIti gRhasthA ste 'sAraMbhA sapariggahA' sArambhAH-ArambheNa sahitAH-SaT 'iha khalu gArasthA' ityaadi| TIkArtha-putra kalatra Adi ke sAtha gRha meM rahane vAle gRhastha kahalAte haiN| isa loka meM gRhastha AraMbha aura parigraha se yukta hote haiN| kyoMki iha khalu gAratthA' tyA TIkArtha-putra, kalatra vigerenI sAthe gharamAM rahevA vALA gRhastha kahe vAya che. A lekamAM gRhastho AraMbha ane parigrahathI yukta hoya che. kemake For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 125 kAyArambhakArakAH saparigrahA:-parigraheNa saMhitAzca bhavanti yataste tAdRzIM kriyAM kurvanti-yathA prANAtipAtAdayo bhavanti / tathA-dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdInAM parigrahaM kurvanti, evam-'saMtegaiyA samaNA mAhaNA vi' santyeke kecana zramaNA mAhanA api 'sAraMbhA-sapariggaDA' sArammAH saparigrahA bhavanti, yata ste'pi gRhasthavadeva sAvadhAnuSThAna kunti, tathA-dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdInAM saMgraha kurvanti, sArambhasapaDigrahavattvena te kiM kurvantItyAha-'je ithe tasA thAvarA pANA' ye ime trasAH sthAvarAzca pANA-pANavanto jIcA: 'te sayaM samArabhaMti' tAnve aisI kriyAe~ karate haiM jinase prANAtipAta Adi pApa hote haiN| ve dvipada catuSpada dhana dhAnya Adi kA parigraha bhI karate haiN| isI prakAra koI koI zramaNa aura brAhmaNa bhI AraMbha aura parigraha se yukta hote haiM, kyoMki ve bhI gRhastha ke samAna sAvadha anuSThAna karate haiM aura vipada catuSpada dhana dhAnya Adi kA saMgraha karate haiM / ye jo trasa aura sthAvara prANI haiM, unakA svayaM AraMbha karate haiM, dUsaroM se AraMbha karavAte haiM aura AraMbha karane vAle dUsare ko acchA samajhate haiN| gRhastha AraMbha aura parigraha se yukta hote haiM aura koI koI zramaNa aura brAhmaNa bhI AraMbha-parigraha sahita hote haiM / yaha jo kAmabhoga ke sacitta vipada catuSpada Adi tathA acitta hiraNya svarNa Adi sAdhana haiM, unako svayaM grahaNa karate haiM, dUsaroM se grahaNa karavAte haiM teo evI kriyA kare che. jenAthI prANAtipAta vigere pApa thAya che. teo dvipada, eTale be pagavALAne catuSpada-cAra pagavALAne, tathA dhana, dhAnya vigerene parigraha paNa kare che, e ja pramANe kaI kaI zramaNa ane brAhmaNa paNa AraMbha ane parigrahathI yukta hoya che, kemake teo paNa gRhasthanI jema sAvadha anuSThAna kare che. mane dvipada, catuSpada, dhana, dhAnya vigerene saMgraha kare che. je A trasa ane sthAvara prANI che, tene svayaM AraMbha kare che, ane bIjAo pAse AraMbha karAve che, ane AraMbha karAvavAvALA bIjAene sArA mAne che. gRhastha AraMbha ane parigrahathI yukta hoya che, ane kaI kaI zramaNa ane brAhmaNa paNa AraMbha ane parigraha vALA hoya che. je A kAmabhoganA dvipaka, catuSpada vigere sacitta ane dhana, suvarNa, hiraNya, vigere acitta sAdhane che, tene svayaM grahaNa kare che. bIjAo pAse grahaNa karAve che, ane For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 sUtrakRta prANinaH svayaM samArabhante 'anne vi' anyenA'pi 'samAraMbhAveti' samArambhayantri 'aNNaM vi' anyamavi 'samArabhataM' samArabhamANAm 'samaNujANaMti' samanujAnanti, svayaM karoti anyena kArayati kurvantamanyamanumodate ca / tadevaM prANAtipAtaM madazye sampati bhogabhUtaM parigrahaM pradarzayati'iha khalu gArasthA' iha khalu gRhasthA : 'sAraMbhA sapariggahA ' sArambhAH saparigrahAHArambhega sahitAH parigraheNa sahitAH tathA 'saMtegayA' santyeke kevana 'samaNA mAhA vi' zramaNA mAhanA api 'sAraMbhA sapariggadA' sArambhAH- ArambhakAriNaH saparigrahAH- dhanadhAnyAdiparigrahavanto bhavanti, anena kimityAha - 'je ime kAmabhogA sacittA vA acittA vA' ye ime kAmabhogAH sacittA vA acittA vA, sacittAH - dvipadacatuSpadAH, anittAH - hiraNyasutrarNAdayaH 'te sayaM parigivhaMti an vipriginch| veti' 'te' tAn kAmabhogAn 'sayaM' svayaM parigRhNanti anyenA'pi parigrAhayanti 'anaM pi parimitaM samaNujANaMti' anyamapi parigRhNantaM samanujAnanti anumodante zAkyabhikSavo mAdanAtha sacitAdiparigrahAn svayaM dharanti anyenApi dhArayanti dhArayantamanyaM samanujAnanti sAvadhakarmAnuSThAnaM te kurvanti kArayanti kurvantaM cAnyamanumodante, tathA - ' iha khalu gAratthA sAraMbhA aura grahaNa karane vAle dUsare kA anumodana karate haiN| isI prakAra zAkya Adi bhikSu aura brAhmaNa bhI sacitta Adi parigraha ko dhAraNa karate haiM, dUsaroM se dhAraNa karavAte haiM aura dUsare dhAraNa karane vAloM kA anumodana karate haiM / ve svayaM sAvaya anuSThAna karate haiM, karavAte haiM aura karane vAle kA anumodana karate haiN| anaeva ve vizuddha saMyama kA pAlana nahIM kara sakate / unakI pUrva kI avasthA 'gRhasthAvasthA' aura bAda kI avasthA 'syAgI avasthA' donoM samAna hI hotI haiM / ve vAstava meM sAdhu nahIM haiM / ataeva sAdhujana unake sAtha samparka nahIM rakhate haiM / 9 grahaNa karavAvALA khIjAonuM anumAdana kare che. eja pramANe zAkaya vigera bhikSu ane brahmaNa paNa sacitta vigere parigrahane dhAraNa kare che. khIjAe pAMsethI dhAraNa karAve che, ane bIjA dhAraNa karanArAenuM anumAdana kare che. teo svaya' sAvadya anuSThAna kare che. karAve che, ane sAvadya anuSThAna karavA vALAnuM anumAdana kare che. tethI ja teo vizuddha saMyamanu` pAlana karI zakatA nathI. temanI pUrva avasthA (gRhastha avasthA) ane pachInI avasthA (tyAgI avasthA) ane sarakhI ja hAya che, vAstavika rIte teo sAdhu hatA nathI. tethI sAdhujane temanI sAthe saparka rAkhatA nathI. For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam sapariggahA' iha khalu gRhasthAH sArambhAH saparigrahAH 'saMtegaiyA samaNA mAiNA vi sAraMbhA sapariggahA' santyeke zramaNAH zAkyamikSa se brAhmagAzcApi sArammAH sapa. rigrahA bhavanti, ityevaM jJAtvA saMyata AtmArthImuni vicArayati-'ahaM khalu aNAraMbhe aparigmahe' aham-AItamatAnuyAyI khalu anArambhaH-sAvadha karmA'nuSThAnarahitaH, Arigrahasthazca-sacittA'cittaparigrahavarjitazcA'smi kintu 'je khallu gAra. sthA sAraMbhA sapariggahA' ye khaza gRhasthAH sArambhAH saparigrahAH "saMtegaiyA samaNA mAhaNA vi sAraMbhA sapariggahA' santyeke zramagA mAhanA api sArambhAH saparinahAH santi etesiM cetra nistAra' eteSAm-sArambha sArigrahANAmeva nizrayA tadAzrayaNena 'baMbhaceravAsaM vasimasAmo' branavaryavAsaM zrAmaNyaM vatsyAmaH aacrissyaamH| ayaM bhAvaH-ArambhaparigraharahitAH santo'pi vayaM dharmAdhAradevasaMrakSaNArthamAhAra :nA. dihetoH sArambhasa parigrahagRhasthanizrayaiva pravrajyAM pArayiSyAma iti / nanu yadyevaM tannizrayaiva matrajyApAlpate tadA tannitrayaiva vihartavyam, kimarthaM te tyajyante bhavadbhiH ? ityAzaGkayAha-'kassa NaM taM he' tat tarhi khalu kasya hetoH ? kena kAraNena gRhasthazramaNamAhanAnAM tyAgo'bhihitaH ? viditAbhipAya AcArya uttarayati-he ziSya ! 'jahA puvaM tahA aparaM jahA aparaM tahA puvvaM' te gRhasthA yathA pUrva sArambhAH saparigrahA Asan evameva pazcAdapi tAdRzA eva bhavanti / evaM kecana zramaNA mAhanA api yathApUrva pravajyApUrvakAle sArambhAH saparigrahA Asan tathaiva 'avaraM' iti matrajyA'vasthAyAmapi sArambhAH saparigrahA eva bhavanti'jahA abaraM taDA puvaM' yathA aparasmin-pravajyA'jasthAyAmapi sArambhAH sapari. grahAH santi tathaiva pravampApUrvakAle'pi sArammAH saparigrahA Asan pratyuta 'aMja' iti pratyakSam, ete gRhasthAH zramaNA mAhanAzca 'aNuvarayA' anuparatA:-sAvadyA'nuSThAnaniSThattirahitAH 'aNuvaTiyA' anupasthitAH-samyagusthAnavarjitAH, AdhA isa loka meM gRhastha AraMbha aura parigraha se yukta hote haiM aura koI koI zAkya Adi bhikSu tathA brAhmaNa bhI AraMbha tathA parigraha se yukta hote haiN| isa sthiti meM AtmArthI saMyamI muni vicAra kAratA hai-maiM Aheta mata kA anuyAyI muni sAyadya karma ke anuSThAna se rahita hUM aura A lekamAM gRhastha AraMbha ane parigrahathI yukta hoya che. ane kaI keI zAkya vigere bhikSu tathA brAhmaNe paNa AraMbha tathAM parigrahathI heya che yukta che. A paristhitimAM AtmAthI saMyamI muni vicAra kare che. huM ahaMta matane anuyAyI muni sAvadha karmanA anuSThAnathI rahita chuM. ane sacitta For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre karmoddiSTAdibhojitvAt sAvadyAnuSThAnasevitvAcca 'puNaravi' punarapi pravrajyA vasthAyAmapi 'tArisagA ce| tAdRzA eva-gRhasthatulyA e3 / 'je khalu' ye khala 'gAratthA' gRhasthAH sArambhAH saparigrahAH tathA-'saMtegaiyA' santye ke kecana zramaNA mAhanA api sAraMmA saparigrahAH santi, ataste 'duhao vi pAvAI kuvaMti' dvidhA'pi pApAni kurvanti, ime zAkyabhikSako mAinAzca dvidhA'pi-sArambhamaparigrahatvAbhyAmubhAbhyAmapi 'pAbAI kammAI' pApAni-pApajanakAni karmANi 'kuvaMti' kurvanti 'ii saMkhAya dohi vi aMtehiM adisanANo' iti saMkhyAya pUrvoktagRhastha zramaNamAhanAnAM rAgadveSatvaM sAdhUnAM tadahitatvaM ca vijJAya dvAbhyAmapi antAmyA mArambhaparigrahAmyAmadRzyamAnaH-aspRzyamAnaH tAbhyAM rahitA stan 'ii' iti evaM zAstramaryAdayA 'bhikkhU' bhikSuH-niravadyAntamAsAhArabhikSagazIlaH 'rIejjA' rIyeta-saMbare-saMyama pAlayeditibhAvaH / 'se bemi' tad bravImi-tadahaM kathayAmi, sacitta acitta parigraha se vajita huuN| jo gRhastha haiM ve AraMbha parigraha se sahita haiM aura koI koI zramaNa tathA brAhmA bhI AraMbha parigraha se sahita haiN| ve donoM prakAra se pApa karate haiM arthAt rAga se aura dveSa se athavA bAhya tathA Abhyantara rUpa se pApajanaka karma karate hue pApoM ko upArjana karate haiN| aisA jAnakara arthAt gRhasthoM tathA zAkya Adi bhikSuoM aura brAhmaNoM ko rAgadveSa se yukta tathA sAdhuoM ko rAgadveSa se rahita jAnakara svayaM rAgadveSa se nivRtta hotA huA vicare / yahAM 'anta' zabda kA artha rAgadveSa hai| kyoM ki ve AtmA ko mokSa se dUra karate haiM-adhA patita karate haiM / tAtparya yaha hai ki sAdhu rAga aura dveSa se rahita ho kara saMyama patha meM vicaraNa kre| acitta parigrahathI varjIta chuM. je gRhastha che, teo AraMbha ane parigraha vALA che. tathA kaI kaI zramaNa tathA brAhmaNa paNa AraMbha ane parigraha vALA che, te banne prakArathI pApa kare che, arthAt rAgathI ane dveSathI athavA bAhya (bahAranA) ane AtyaMtara (aMdaranA) rUpathI pApa janaka karmo karatA thakA pApanuM upArjana kare che. AvuM samajIne arthAta gRhastha ane zAkya vigere bhikSuo ane brAhaNene rAgadveSavALA tayA sAdhune rAgadveSa vinAnA jANIne svayaM rAgadveSathI nivRtta thatA thakA vicare ahiyAM "aMta' zabdano artha rAgadveSa che. kemake te AtmAne mokSathI dUra kare che, nIce pADe che tAtparya e che ke-sAdhu rAgadveSathI rahita thaIne saMyama mArgamAM vicaraNa kare. For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bodhinI ThIkA hi. mu. ma. 1 puNDarIka nAmAdhyayanam 'paoNINa vA 4 jIye' mAyA yAni pUrNakA pAThaH sAcA / 'evaM se pariNAyaka' evaM sa parijJAtakarmA bhavati prAcyAdidigbhyaH samato yo miramihAbhyAM rahitaH sa eva karmarahasyajJAtA bhavati, 'evaM se vaveza: evaM mati sa evaM bhikSuH karmabandhanarahito bhavati evaM seviM aMta kAraNa bhaktIti makkhAyeM evaM vyavakArako mAti sa eva bhikSuH karmazcayakArako bhavavi, ityAkhyAtam uktaprakAreNa pratipAditaM tIrthakatA bhagavateti ||1014 || mUlam - tattha khalu bhagavayA lajjIvanikAyA heU paNNattA, taM jahA - puDhavIkAe jAva tasakAe. se jahANAmae mama asAyaM daMDeNa vA muDINa vA lelUna vA katrAleNa vA Auhijja mANasavA hammamANassa vA tajjijamANassa vA tADijamANasta vA pariyAvijjamANarUpa vA kilAbhijja mANassa vA udavijjamANassa vA jAva lomukkhaNaNamAyama vi himAMkAragaM dukkheM bhayaM paDiveoma icce jANa sacce jIvA savve bhUyA savve pANA savve sattA daMDeNa vA jAva kavAlega vA AuTTijjamANA vA maiM kahatA hUM ki pUrvAdi 6 dizAmoM se AyA huA jo mAdhu parigraha aura AraMbha se rahita hai, vahI karma ke svarUpa ko jAnatA hai| isa prakAra vaha samasta karmoM se rahita hokara karmoM kA kSaya karatA hai / sAvadha karmoM kA anuSThAna karane vAle gRhastha, zAkya Adi zramaNa tathA brAhmaNa karmoM kA kSaya karane meM samartha nahIM hote / sunAmI jambU samI Adi ziSyoM se kahate haiM / yahI tIrthakaroM kA kavara hai || 14 | huM kahu chu ke pUrva vigere cha krizAeethI AvelA je sAdhu pari graha ane AraMbha nAnA che, eja kAMnA svarUpane jAge che. A pramANe te savaLA krarmAthI rahita thaIne karmo kSaya kare che. sAvadya kramanuM anu DrAna karavAvALA jIrUM zAka vagere zramaNa tathA brahmaNu karmAMnA kSaya karavAmAM samaya thatA nathI sudharmAvAmI jammUsvAmI vagere ziSyane kahe che ke --Aja tIya kru'shthn // 14 // su0 17 For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 bhADe immamANA vA tajjijja mANA vA tADijjamAnA vA pariyAvi jjamAnA vA kilAmijamANA vA udavijjamANA vA jAvaM lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkAragaM dukkhaM bhayaM paDisaMvedeti, evaM nacA savve pANA jAva sattA Na haMtavvA Na ajAveyadavA Na parighetA Na paritAveyavvA Na uddaveyavvA / se bemi je ya atItA je ya paDuppannA je ya AgamissA arihaMtA bhagavaMtA savve te evamAikkhati evaM bhAsaMti evaM paNNaveMti evaM parUveMti - savve pANA jAva sattA Na haMtavvA Na ajjAveyavvA Na parighetavtrA Na paritAveyavvA Na uddaveyavvA esa dhamme dhuve piie sAsae samicalogaM kheyannehiM paveie, evaM se bhikkhU vira pANAvAyAo jAva virae pariggahAo No daMtapakkhAlaNeNaM daMte pakkhAlejA No aMjaNaM No vamaNaM No dhUvaNaM No taM pariyAviejjA | se bhikkhU akirie alUsara akohe amANe amAe alohe uvasaMte parinibbuDe No AsaMsaM purao karejA, imeNa me diTTheNa vA suraNa vA maeNa vA cinnApaNa vA imeNa vA sucaritavaniyamatraM bhaceravAseNa vA imega vA mAyAvuttieNa dhammeNa io cue pecA deve siyA kAmabhogA NaMvasavattI siddhevA adukkhamasubhe vA ettha vi siyA ettha viNo siyA, se bhikkhU sadehiM amucchie svahiM amucchie gaMdhehiM amucchie rasehiM amucchie phAsehiM amucchie virae kohAo mANAo mAyAo lobhAo pejjAo dosAo kalahAo For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAyodhinI TokA dvi. zru. ma. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam // abhakkhANAo pesunnAo paraparivArAo arahAIo mAyAmosAo micchAdasaNasallAo ii se mahato AyANAo uvasaMte uvaTTie paDivirae se bhikkhuu| je ime taptathAvarA pANA bhavaMti te No sayaM samAraMbhai No aNNehiM samAraMbhAvei anne samAraMbhate vina samaNujANai, ii se mahato AyANAo uvasaMte udie paDivirae se bhivakhU / je ime kAmabhogA sacittA vA acittA vA te No sayaM parigiNhai No annaNaM parigihAveI annaM parigivhaMtaM pi Na samaNujANai ii se mahato AyANAo uvasaMte uvaTThie paDivirae se bhikkhuu| jaM pi ya imaM saMparAiyaM kammaM kajjai, No te sayaM karei No apaNeNaM kAravei annaM pi kareMtaM Na samaNujANai ii se mahato AyANAo uvasaMte uvahie paDivirae se bhivakhU jANejjA asaNaM vA 4 assi paDiyAe egaM sAhammiyaM samuddissa pAgAiM bhUyAI jIvAI sattAI samAraMbha samudissa kItaM pAmicaM acchinaM aNisaTTe abhihaDaM AhaTuisiyaM taM ceiyaM siyA taM No sayaM bhuMjai No aNNeNaM muMjAvei annaM pi bhuMjataM Na samaNujANai, ii se mahato AyANAo uvasaMte uvaTTie paDivirae se bhikkhU / aha puNevaM jANejjA, taM jahA vijai tesi parakkame jassaTTA te veDyaM siyA, taM jahA appaNo puttAiNaTAe jAva AesAe puDho pamaheNAe sAmAsAe pAyarAsAe saMNihisaMNicao kijjai iha paepti mANavANaM bhoyaNAe tattha bhivAva parakarDa paraNiTTiyamuNa For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 132 sutrakRtAGgasUtre muppAyanesaNAsuddhaM satthAIyaM satyapariNAmiyaM avihisiyaM esiya vesiyaM sAmudANiyaM pattamasaNaM kAraNaTTApamANajutaM abalovaMjaNavaNalevaNabhUyaM saMjamajAyAmAyAvattiyaM bilamitra pannagabhUpUrNa appANeNaM AhAraM AhArejjA / annaM annakAle pANaM pANakAle vatthaM vatthakAle leNaM leNakAle savarNa sayaNakAle / se bhikkhU / mAyanne annaparaM disaM aNudisaM vA paDivanne dhammaM Aikkhe tribhae kiTTe uvaTTiesa vA aNuvaTTiesa vA sussUsamANesu paveie, saMtiviratiM uvasamaM nivvANaM soyaviyaM ajaviyaM maddatriyaM lAghaviyaM aNaivAiyaM savesiM pANANaM savyetiM bhUyANaM jAva sattANaM aNuvAI ki dhammaM / se bhikkhU dhammaM kiTTamANe No annassa he dhammamAikkhejA, No pANasta heDaM dhamma mAikkhejja', No vatthassa heDaM dhammama ikkhejjA, No Nassa heuM dhammamAikkhejA, jo sayagarasa he dhammamAikkhejA, No annesiM virUvarUtrANaM kAmabhogANaM heDaM dhammAmAikkhejjA, agilAe ghammamAi karejjA nannattha kammanija, raTTAe dhammama ikkhejja / iha khalu tassa bhikkhussa aMtie dhammaM soccA jisamma udvANeNaM udvAya vIrA ahiMsa dhamme samuTTiyA je vasta bhikkhussa aMtira dhammaM soccA Nisamma sammaM uTTANeNaM udvAya vIrA asti dhamme samuTTiyA te evaM savvo vagayA te evaM saMbo varatA te evaM savvovasaMtA te evaM savvattAe parinivvuDa timi / evaM se bhikkhU maTTI dhammaviU niyAgapaDitrapaNe se jaheyaM buiyaM / aduvA pate paDamavarapoMDarIyaM aduvA apane paumarapoMDarIyaM, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 133 samayArthacodhino TokA dvi. a. a. 1 puNDarIkanAmAdhyApana evaM se bhikkha parivagAyakamme pariNagAyasaMge parigaNAyagehavAse uvasaMte samie sahie sayA jae, sevaM cayaNijje, taM jahAsamaNei vA mAhaNei vA khaMtei vA daMtei vA gunei vA mutteda vA isIi vA mugIi vA kaIi vA viUi vA bhikkhUi vA lUhei vA tIraToi vA gharaNakaraNapAravi unibami ||suu015|| chAyA - tatra gbalu bhagatanA paDnI nikAyA hetavaH prajJaptAH / tadyathApRthivIkAyo yAvara sakA, tadyathA nAma mamA'pAtaM daNDena vA muSTinA kA le TunA vA kapAlena vA AkuTayamAnasya vA hayamAnasya ghA, tajyamAnasya vA, tAdhyamAnasya pA, paritApyamAnAvA kalApamAnasya vA udvegyamAnasya vA yAta rogorakhananamAtra nApi hiMsAkA duva bhagaM parisaMvedayAmi ityevaM nAnAdi sarve jIvAH samaNi bhUtAni saveM pAyAH sarve sattvA: daNDena vA yAn kapAlena vA akuTayAmAnA yA hanyamanA vA tajya mAnA yA vADayAmAnA vA paritApyamAnA vA klAmyamAnA vA udvezyamAnA vA yApad romotkhanana satramapi hiMsAkArakaM duHkhaM bhayaM patisaMvedayanti / evaM jJAtvA sarve mANA yAvat savAH na hanamyAH, nA''jJApavitamaH, na pariNAmAH, na pattiApayinyAH na udve navitavyAH, aba bravIni ye bAtItaH ye ca pratyuttamAH yecA''gAmiSyanto'rhanto bhagavantaH sarve te evamAkhyAni evaM bhASante evaM prajJApapani evaM marUpayanti sabai pAgAH yAvat sattvAH na hayAH , nA'jApayi. tavyAH, na parigra dyaH, na paritApayitavyAH, nodvejayitavyAH, eSa dharmaH dhruva nityaH zAzvata sametya lokaM khedajJaiH pavedinaH / evaM sa bhikSu virataH pANAtipAtAt yAvad vistaH parigrahAt, no danta rakSAlanena dA n pakSAlayet, no ajanaM no vamanaM no dhUpa no taM paripiveta / sa bhikSarakri: alpakaH akrodhaH amAna: amAyaH agomA upazAntaH parinirvRtaH no AzaMgA putaH kut-anena mama dRSTena vA zrutena vA matena vA vijJAtena vA anena vA sucantitaponiyamabrahmacarya vAsena yA anena vA yAtrAmAtrAvRtinA dharmeNa itazcyunaH petya devaH syAm / kAmabhogAH khalu vazavartinaH siddho vA aduHkhaH azumo kA bA isyAdatrApi na syAt / sabhikSuH zavdeSu amUcchitaH, rUpeSu acchitaH gandheSu achi| rasepa apha hitA sparzeSu achitaH virataH krodhAd mAnAda mAyAyAH lomAta memgAdevAra kahA agAkhyAnAta paizUnyAt paraparobAdAda araviratibhyAm, mAyAmapAmpAra For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RECE 135 sUtrakRtAna mithavAdarzanazalpAd iti sa-mahata AdAnAd uzAntaH upasthitaH prativirataH sa bhikSuH / ye ime sasthAvarA mANA bhAnti tAn na sAyaM samArabhate nA'nyaH samArambhayati anyAn samArabhano'pi na samanu nAnAtoti ma maha 1-mAdAnAtupazAnta upasthitaH pratinirataH sa bhikssuH| ye ime kAmabhogAH sacittA vA avittA thA. tAn na svayaM pratinAti nA'nyena pratigrAha gati, anyamapi pratigRhNantamapi na samanujAnAti iti sa mahana AdAnAt upazAnna upasthitaH pativirataH sa mikssuH| yadapi cedaM sAmparAyikaM kama kriyate na tat svayaM karoti nA'nyena kArayati, anyamapi kurvantaM na samanunAnAti iti sa maha1 AdAnAd upazAnta upasthitaH pativirataH sa bhikSuH jAnIvAda azanaM vA 4 etat pratijJayA eka sAdharmika samuddizya prANAn bhUtAni jIzan sarasana samArabhya samuddizya krItam uyatakam Acchedyam anisRSTam abhyAhRtam ayoddezikaM taccaitadattaM syAt tanno svayaM bhunakti nA'-yena bhojayati anyamapi bhAna na samanuja nAtIti sa mahata AdAnAd upazAnna upasthitaH prativirataH sa vikssuH| atha punarevaM jAnIyAt tadyathA-vidyate te parAkrame yarthAya te ime syuH, tadyathA-AtmanaH putrAgharyAya yAvadAdezAya pRthak pagrahaNAthai zyAmAzAya pAtarAzAya sannidhisanni. cayaH kriyate iha eteSAM mAnavAnAM bhoja nAya tatra bhikSuH parakRtaM pariniSThita mudgamotpAdanaiSaNAzuddhaM zastrAtItaM zastra pariNAmitam avihisitam eSitaM vaiSi sAmudAnikaM prAptamazanaM kAraNAryAya pramANayuktam akSopAJjanavaNalepanabhUtaM saMyamayAtrAmAtrAvRttikaM vilamiva pannagabhUtenAtmanA AhAramAharet / annamanna kAle pAnaM pAnakAle vastraM vastrakAle lapanaM layanakAle zayanaM zayanakAle / sa bhikSuH mAtrAna:anyatarI diza manudizaM vA patipanno dharmamAkhyAyet vibhajet kottayet / upasthiteSu vA anupasthiteSu vA zuzrUSamANeSu mavedayeta zAntiniranim upazamaM nirvANaM zaucam ArjavaM mArdavaM lAghavam anatipAdikaM sarveSAM prANAnAM sarveSAM bhUtAnAM yAvat sasthA nAmanuvicintya kIrtayed dharmam / sa bhikSu. dharma kortayan no annasya heno dharma mAcakSIta, no pAnakasya hetoH dharmamAcakSIta, no vastraya hetoH dharmamArakSIta, no prayanasya hetoH dharmamAvakSIta, no sapanasya henoH dharmamAcakSIta, no anyeSAM nisaparUpANAM kAmabhogAnAM hetoH dharmamAcakSIta, aglAno dharmamAcakSIta, nA'nyatra kamanirjarArthAya dharmamAcakSIta / iha khalu tasya bhikSa ranti ke dharma zrutvA nizamma utthAnenosthAya vIgaH asmin dharma samutthitA: ye tasya mikSorantike dharma zruttA nizamma samyagunyAnena asthAya vIrAH asmin dharme samusyitA ste evaM sopagatA For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. zu. bha. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 135 te evaM sarvoparatAH te evaM sarvopazAntAH te evaM sarvAtmatayA parinirvRtA iti bravImi / evaM sa bhikSuH dhamArtho dharmavit niyAgapatipannaH tadyathedamuktam / athavA prAptaH padmarapuNDarIkam athavA apAptaH padmavarapuNDarIkam evaM samikSuH parijJAtakarmA parijJAtasaGgaH parijJAtagRhavAsa upazAntaH samitaH sahitaH sadA yataH sa evaM vacanIyaH tavyathA zramaNa iti vA, mAhana iti vA, kSAnta iti vA, dAnta iti vA gupta iti vA mukta iti vA RSiriti vA muniriti vA kRti riti vA vidvAn iti vA bhikSuriti vA rUkSa iti vA tIrArthI vA caraNakaraNapAravid iti vA, iti travImi // sU0 15 // TIkA--'tastha khalu bhagakyA' tatra khala-iti nizvayena bhagavatA - tIrthakareNa 'chajjIvanikAyA heU pannattA' pajIvanikAyAH karmabandhasya hetavaH - kAraNAMni prajJaptAH kathitAH taM jahA' dyA- 'puDhacI jAtra tasakAe' pRthivI yAvat sakAya, atra yAvatpadena akAyAdArabhya vanaspatikAyAntAnAM caturNA grahaNaM bhavati, tathA ca - pRthivIkAyAdi sakAyAntA ete SaDjIvanikAyAH karmabandhasya kAraNAnItyarthaH ' se jahANAma 2' sa yathAnAmakaH 'daMDega vA' daNDena yaSTyA vA 'muTThINa vA' muSTinA vA 'lelUNa vA' leSTunA vA iSTakAdikhaNDena 'kavAlega vA' kapAlena vA ghaTachapareNevartha', 'AuTTijjamANassa' AkuTayamAnasya -mAryamANasya 'hampramANassa' hanyamAnasya - hananaM kriyamANasya 'sajjijjamANassa vA' tarjyamAna s vA aGgulyAdikaM pradayaM mamutpAdyamAnasya 'tADijmANassa vA' tADya 'tastha khalu bhagavayA' ityAdi / TIkArtha - nizcaya hI tIrthakara bhagavAn ne chaha jIvanikAryoM ko karmavandhakA kAraNa kahA hai| jaise pRthivIkAya, akAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya aura trasakAya / ye SaTU jIvanikAya karmabandha ke kAraNa haiM / jaise koI DaMDe se, muTThI se, Dhele yA ITa ke Tukar3e se yA ThIkare se mujha ko mAratA hai, pITatA hai, aMgulI Adi dikhalA kara 'tattha khalu bhagavayA' ityAdi TIkA"--nizcaya ja tItha kara bhagavAne cha jIvanikAcene karma baMdhanu 425 4Desa che. nema-pRthvIdvAya ayuDAya, te sAya, vAyubhaya, vanaspatiThAya ane trasakAya A cha jIvanikAya krama bAMdhanA kAraNu rUpa che. jema keAI DaMDAthI, muDIthI, DhekhalAthI, athavA IMTanA TukaDAthI athavA ThIkarAthI mane mAre, ke AMgaLI vigere batAvIne bhaya batAve, cAbuka vigerethI mAra mAre, satApa For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - . - sunau...... . . - - - - - -- .-..- - - - - - -- - - -- - RESED mAnasya kAryAvAdinI, 'pariyAvizjamANasa kA paritApyamAnasya vA-paritA vaMdatI kA kilAmijjamANassa vA balAmyamAnasya vA-lezamutpAghamAnasya uI vimaNisma kA uddezyamAnasya vA yAra tAzamadvegamupadravaM prApayata: 'mameM masA mama amAta-udA me dukhaM bhavati kibahunA 'jAba' yAvat 'romutravaNAmAyamavi' lomoracalanamAtramapi-lomotpATanamAtramati karoti hiMsAkArarga duvaM maya paDisaMvedemi' hiMsAkArakaM duHkhaM bhayaM pratisodayAmi, tADanAdi janita dukhaM dhAma cAnu bhavAmi 'ivevaM jANa' sudharmasvAmI janmabhRtiziSyAn pani kathayati he ziSya ! ityevam-parA prakAreNa jAnIhi, f jAnIhi tabAha-mane pAgA samve sUpA savve sIdhA save sattA' sarSe prANAH sa bhUtAH sarve jInAH sarva sattvAH 'daMDeNa bhAva kavAcheNa kA daNDena vA yAvat kAlena vA, yAsadena muSTileSTu no brahaNam 'AkuTTijjamANA' pAkuTayamAnAH kazAdibhitADa yAnAH 'mANA vA' hanyamAnA vA-ghAtaM prApyamAgAH 'taji mANA nA' jyamAnA vA-agulpAditajanAM prApyamANAH 'tADinamANAvA nAgapaTyA bhaya umpanna karatA hai, koDe Adi se tAr3anA karatA hai, magara pahuMcAtA hai, kleza unna karatA hai yA kisI prakAra kA upAya karatA hai, to jaise mujhako duHva utpanna honA hai, adhika kyA kahA jAya mAgna ke.I eka roma mI ragba r3anA hai to maiM firsii duzva ko anumA karatA ha, sudharmA svAmI jambU svAmI ma kahate haiM-he jambU ! imI prahAra gaha bhI jAno ki mamI pAgI ma bho bhU, mamI jI aura mamo mA chur3e se pArat Ta kare se, yAt zabda se muTThI tathA ITa kA Tukar3A samajha lenA cAhie, mAre jAte haiM, va yu Adi me paRs jAne hai.. bhAhala 'dugyo' kiye jAte haiM. aMguli Adi divAkara ghanamApe jAte pahecaDe, kaleza ura na kare athavA kaI paNa prakArane upadrava kare che, te jema mane duHkha utpanna thAya che, vize zuM kahevuM thAvat koI eka rUMva huM paNa ukhADe te huM hiMsA: 24 duHkhanA anubhava karuM chu. sudharmAsvAmI ja bU havAmAne kahe che-he jambu e ja pramANe e paNa kamale ke- raghaLA prANi saghaLA bhUta, saghaLA che ane saghaLA so DaMthI kAvatuM ThIkarAthI ahiyAM yAvata zabbI muddhi tathA iTane TuDe sana tenAthI mAravAmAM Ave. cabuka vigerethI mAravAmAM Ave, Ahata arthAta khI karavAmAM aAve AMgaLI vigere batAvIne dhamakAvavAmAM Ave For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 1 puNDarokanAmAdhyayanam dinA, 'kilAmijjamANA vA' klAmpamAnA vA-zItoSNAdinA klizyamAnAH 'udijjamANA vA' udvegyamAnA vA-bhayAdinA udvegamupadravaM prApyamANAH ki bahunA-'jAva lomukkha gaNamAyamavi' komotkhananamAtramapi-lomotpATanapAtramapi 'hiMsAkAragaM dukkhaM mayaM paDisaMvedeti' hiMsAkArakaM duHkhaM bhayaM pratisaMvedayanti-- anubhavanti, yathA mama tADanAdinA dukhaM bhavati tathA anyeSAmapi duHkhaM bharatI. zyarthaH, 'evaM gacyA evaM jJAtvA 'sAve pANA jAva sattA' sarve pANA: sarve jIvAH sarve bhUtAH sarve satyAH, 'Na tayA' na hantavyAH-daNDAdimi ne tADayi sabyAH 'Na ajAveyadhA' nAjJApayitavyAH--abhimata kAryeSu na pravartayitavyAH 'na parighettamA na parigrahItavyAH-ime mama bhRtyAdayo mameti kRtvA parigraharUpeNa svAdhInatayA na strI kartavyAH, 'Na paritAveSadhA' na paritApayitavyAH-annahaiM, bhojana-pAnI roka kara paritapta kiye jAte haiM, sardI garmI dvArA satAye jAte haiM, bhaya dikhalA kara udvigna kiye jAte haiM, adhika kyA kahA jAya, unakA eka bAla 'keza' bhI uvAr3A jAtA hai to ve bhI hiMsAkArI duHkha kA anubhava karate haiN| abhiprAya yaha hai ki jaise tAr3ana Adi karane se mujhe duHkha hotA hai, usI prakAra anya prANiyoM ko bhI duHkha hotA hai| aisA jAna kara saSa prANiyoM jIvoM bhUtoM aura satyoM ko DaMDA Adi se tADana nahIM karanA cAhie, unheM aniSTa kAryoM meM pravRtta nahIM karanA cAhie, 'yaha mere bhRtya naukara' Adi haiM' aisA samajhakara unheM apane adhIna nahIM banAnA cAhie arthAt unakI svAdhInatA kA hanana nahIM karanA cAhie, aura unake bhojana pAna meM rukAvaTa DAla kara pIr3ita nahIM karanA cAhie aura aisA koI kArya nahIM karanA cAhie jisase ve ghabarAhaTa meM par3ate hoN| bhajana ke pANa rekIne saMtApavALA karavAmAM Ave, zadi garmi dvArA saMtA. pavAmAM Ave, bhaya batAvIne uga pahoMcADavAmAM Ave. vizeSa zuM kahevuM tene eka vALa paNa ukhADavAmAM Ave te paNa teo hiMsA janaka duHkha anubhava kare che. kahevAne abhiprAya e che ke-jema mAravA vigerethI mane duHkha thAya che, e ja pramANe anya prANiyAne paNa dukha thAya che, tema samajIne saghaLA prANi che, bhUto ane sane DaMDA vigerethI mAravA na joIe. teone aniSTha kAryomAM pravRtta karAvavA na joIe. "A mArA kare vigere che, tema samajIne teone pitAne AdhIna banAvavA na joIe. arthAt teonA 2vAdhIna 5Nune nAza karavo na joIe. teonA bhajana vigeremAM rokANa karIne temane pIDA pahoMcADavI na joIe. ane evuM kaI kArya karavuM na joIe ke-jenAthI teo gabharAI jAya. su0 18 For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 138 sUtrakRtasUtre pAnAdyavarodhena na pIDanIyAH 'Na uddaveyavA' nodveja yitavyAH- udvignA na kAryoM 'se bemi' tadahaM sudharmasvAmI bravImi kathayAmi, 'je atItA' ye'tItAH- bhUtakAbhUvan kevakhAni nirvANaprabhRtayaH, 'je ya paDuppannA' ye ca pratyutpannAHidAnIM vidyante RSamAdayaH 'je ya bhAgAmissA' ye cAgamiSyantaH - padyanAmAdayaH 'arihaMtA bhagavaMtA' arhanto bhagavantaH 'sacce te' sarve te 'emAikasaMti' evamAkhyA- upadizanti, sudharmasvAmI kathayati bho bhoH ziSyAH ? so'hameva kathayAmi 'na kacijjIvo hantavyo na paritApanIyaH evamevAjJopadezaH prarUpaNA ca atIvA'nAgatavartamAnAnAM tIrthakarANAmiti / 'evaM mAsaMti' evaM bhASante se tIrthakarA: 'evaM paNNaveti' evaM majJApayanti - Adizanti 'evaM parUvaMti evaM parUpayanti prarUpaNAM kurvanti yat 'savye pANA jAna sattANa havA' sarve pANA yAvat saccA na hantavyA daNDAdibhiH, 'Na ajjAvepatrA' nAjJApayitavyA anabhipretakAryeSu, 'Na parivenca na parigrahItavyAH - ime mama bhRtyA iti manya " maiM kahatA hUM - atIta kAla meM kevalajJAnI nirvANA sAgara Adi nAmako arhanta bhagavAn ho cuke haiM, vartamAna se RSabha ajita saMbhava Adi tIrthakara hue haiM aura bhaviSyat kAla meM jo padmanA zUrasena supArzva Adi tIrthaMkara hoMge, una saba kA yahI kathana hai / sutrama svAmI kahate haiM - he jambU ! maiM karatA hUM ki kisI bhI jIva kA hanana nahIM karanA cAhie, kisI ko sannApa nahIM pahuMcAnA cAhie, yaha AjJA, upadeza aura prarUpaNA atIta varttamAna aura bhaviSyat kAlIna sabhI tIrthaMkaroM kI hai| sabhI tIrthakara aisI hI prarUpaNA karate haiM ki sabhI prANI bhUta jIva aura saratra hanana karane yogya nahIM haiM, AjJA dene yogya nahIM haiM, adhIna banAne yogya nahIM hai, paritApanIya nahIM hai, huM kahu chu.--bhUtakALamAM kevaLa jJAnavALA nirvANI sAgara vigere nAmanA ? mahutaM bhagavAna tharDa yUDayA hai, vartamAnamA RSabha, amRta, saMbhava, vigere tItha karA thayA che, ane bhaviSyamAM je padmanAbha zUrasena supArzva' vigere tItha - karA thaze teo saghaLAnuM eja kathana che. sudharmAsvAmI kahe che--he jammU huM kahu chuM ke koI pazu jIvanI hiMsA kavI na joie. koine paNa saMtApa paDeAMcADavA na joIe. A AjJA upadeza, ane prarUpaNA atItakALa,- bhUtakALa, vartamAna kALa ane bhaviSya kALanA tIrthaMkaronI che, ghaLA tItharA evu kahe che. evI ja prarUpaNA kare che, ke-saghaLA prANI bhUta, jIva, ane satvA hana pharavAne cegya nathI. AjJA karavA cegya nathI, AkhIna banAvavAne cegya nathI. For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 139 samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam mAnena parigraharUpega svAdhInatayA na svIkAryAH 'Na paritAveyayA' na paritApayitavyAH- annapAnAdhavarodhena, 'ga uddaveyavA' no dvenayitanA:-udvignA na kAryAH 'esa dhamme dhuve NIyae sAsae' eSa dharmaH-ahiMsAsvarUpa stIrthakarapratipAdito bhravaH sadA sthAyI,-nityaH utpAdavinAzarahitaH, zAzvatA-sadaikarUpe vyvsthitH| 'sabhica loge kheyannehi pavehae' sameta lokAn kheH praveditA, te mahAzayai stIrthakaraH kevalajJAnena sarvAneva lokAn parijhAya-So'hisArUpo dharmoM nityo dhruvaH prtipaaditH| evaM se bhikkhU-virae pANAvAyAbho jAba virae pariggaDAo' evaM sa bhikSu virataH prANAtipAtAd yAvat parigrahAd virataH 'No daMtapaka vAlaNeNaM' no damsaprakSAlanena 'daMte paka vAle jjA' dantAn prakSAlayet , kASThAdinA cUrNena dantAnnai parizodhayet / 'No aMnaNaM' no aJjanaM kuryAta-netrayoH kajjalAdinA 'No vamaNaM' no vamanam yogakripayA auSadhyAdinA vA vamanaM naiva kuryAt / 'No dhUvarga' no dhUgnaM sugandhiAdravyeNa vastrAdikaM naiva mubAsayet / athavA-rogazAntaye dhUpaM na kuryAt / 'No taM pariyAvipaunA' no udvega pahuMcAne yogya nahIM haiN| yaha ahiMsA dharma dhruva nitya aura zAzvata hai / arthAt sarvadA sthAyI hai, utpAda vinAza se rahita hai aura sadaiva eka rUpa se sthita hai / una mahApuruSoM ne samasta loka ko kevalajJAna se jAna kara isa nitya dhruva aura zAzvata ahiMsAdharma kA prati. pAdana kiyA hai| vaha bhikSu, jo prANAtipAta se virata hai yAvat parigraha se virata hai, danta prakSAlana se arthAt donona, cUrNa Adi se apane dAMtoM kA prakSAlana na kare, netroM meM aMjana-kAjala Adi na lagAve, yoga kriyA yA auSadha ke dvArA vamana na kare, sugaMdhita dravya se vastra Adiko suvAsita na kare yA roga kI zAnti ke lie dhUpa na deve aura na dhUmrapAna paritApa karavAne ya nathI, udvega pahoMcADavA yogya nathI. A ahiMsA dhama. dhava, nitya, ane zAzvata che. arthAt sadA sthAyI che. utpAda ane vinAza rahita che. ane sadA eka rUpathI sthita che te mahApurUe saghaLA lekene kevaLa jJAnathI jANIne A nitya, prava ane zAzvata evA ahiMsA dharmanuM pratipAdana karela che te bhikSu che ke je prANAtipAtathI virata che, yAvata parigrahathI virata che. datta prakSAlanathI arthAt dAtaNa ke sa-pAvaDara vige. rethI pitAnA dAMtene sApha na kare. AMkhamAM kAjaLa vigere na lagAve che. kiyA athavA esaDathI uchI na kare suMgaMdhavALA padArthothI kapaDA vigerene saMgadhavALA na kare. athavA roganI zAnti mATe dhUpa kare nahIM. tathA padma For Private And Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAiye taM paripibet-kAsAdirogazAntyartha dhUmrapAna na kuryAt / 'se bhikkhU sa bhikSuH 'akirie' akriya:-pAvadhakriyayA rahi: 'alsara' alUkako-jIvahiMsAdi. vyaapaarrhitH| 'akohe' akrodhaH 'pramANe' amAna:-mAnarahita: 'alohe' aloma:-lobhavajitaH 'amAe' amAyaH-mAyAnAma paravaJcanam nadrahitaH / 'upasaMte' upazAntaH-indriya no indriyadamakaH / 'parinicuDe' parintiA -pAyAnalapazamena zAnta ityarthaH, 'No AsaMsaM puro karejnA' no AzaMsAM purataH kuryAt-ihaloka. paralokAsArahitA-vakSyamANamakArakamAzaMsanamapi na kuryAda, tathAhi-'imeNa me diTeNa vA' anena mama dRSTena vA 'muega vA maega vA vinAeNa vA' zrutena vA matena vA vijJAtena vA 'imeNa vA sucariyatAniyamabhavevAsega vA' anena vA mucaritataponiyamAbhigraharUpabrahmavaryavAsena vA 'imega vA jAyAmAyAvattieNaM' anayA vA yAtrAmAtrAvRtyA saMyamapUrvakazarIrayAtrAnihAya zuddhAhArAdInAM grahaNa kRtam 'dhammeNaM' dharmeNa 'ibho cura' itanyu ': 'peccA' metya 'deve miyA' devaH Adi kare / bhikSu sAvadha kiyA se rahita ho, alUSaka arthAt jIva hiMsA Adi kAryoM se rahita ho krodha mAna mAyA aura lobha se rahita indriyoM kA aura mana kA damaka kare, kaSAya rUpI agni ko prazAnta karake zItala svarUpa ho, isa loka aura paraloka saMbaMdhI kAmanA na kare, aura yaha icchA bhI na kare ki maiMne yaha jo jJAna dekhA, lunA yA manana kiyA hai arthAt zruna kA abhyAsa kiyA hai, tapazcaraNa kiyA hai, niyamoM kA pAlana kiyA hai, nAnA prakAra ke abhigraha dhAraNa kie haiM, brahmacarya kA pAlana kiyA hai, zarIra kI yAtrA kA nirvAha karane ke lie zuddha aura prAsluka AhAra pAna kA sevana kiyA hai, dharma kA AcaraNa kiyA hai, hai, isa saba ke phalasvarUpa yaha bhava tyAga karane para deva ho jAU~ / saba pAna vigere paNa na kare. bhikSue sAva kriyAthI rahita thavuM. alUSaka arthAta jIvahiMsA vigere kAryothI rahita thavuM krodhamAna mAyA ane lebhathI rahita thavuM. Indriya ane mananuM damana kare. kaSAya rUpI agnine zAMta karIne zItala svarUpa thAya A loka ane paraloka saMbaMdhI kAmanA na kara. ane evI IrachA paNa na kare ke meM je A jJAna joyuM, sAMbhaLyuM athavA manana karyuM che. arthAt kRtane abhyAsa karyo che, tapazcaraNa karyuM che. niyamonuM pAlana karyuM che. aneka prakAranA abhiga che dhAraNa karyA che, brahmacaryanuM pAlana karyuM che. zarIra yAtrAne nirvAha karavA mATe zuddha ane prAsuka AhAra pANInuM sevana karyuM che, dharmanuM AcaraNa karyuM che, A ba nA phaLa svarUpa A bhavane For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. la. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 141 -- syAm 'kAma mogA Na vasatrattI' kAmameogAH khalu vazavartino mama syu'siddhe vA adukkhamasabhe' siddho vA aduHkho vA 'zumo vA sarve kAmAH madadhInA bhaveyu:siddhayo'NimAdikA vaza no bhavantu - duHkhAdyazubhebhyo rahita bhaveyamityevaM vALA kadApi sAdhunA na kartavyA / kuto na karttavyA tAdRzI kAmanA ? aniya tatvAt, tatrAha - 'ettha visiyA ettha viNo siyA' atrApi svAt atrAvino syAt tapobhiH kAmanA kadAcidbhavati tathAvidhavicitrAzu sapariNAmAt, na vA bhavatItyevamaniyamAt bhImaniyamAt / ' se bhikkhU' sa bhikSuH niravadyabhikSaNazIlaH 'sadei amucchie' manojJeSu zabdeSu amUcchito'nAsaktaH / ' rUveddi amucchie' rUpeSu - manohAriSu asadvastuSu amUcchitaH / 'gaMdhehiM amucchira' gandheSu anucchitaH / 'rasehiM amucchi' raseSu achi 'phase acchA achi / 'virae kohAo - mANAzro mAyAma-lobhAo-pejjAo-dosAo- kalahAo - abhakakhANAo - pesunnA o - paraparivAyAo - arairaio' nirataH krodhAd mAnAd mAyAyAH lobhAt premNo dveSAt kalahAd abhyAkhyAnAn pazUnAn paraparivAdAd prakAra ke kAmabhoga mere adhIna ho jAeM, aNimA Adi RddhiyAM mujhe prApta ho jAe~, maiM samasta duHkhoM aura azubhoM se baca jAU / sAdhu ko aisI AkAMkSA kadApi nahIM karanI caahie| kyoMki tapasyA ke dvArA kadAcit koI kAmanA pUrI hotI hai aura kadAcit nahIM bhI hotI / arthAt aisA koI niyama nahIM hai ki tapasyA se pratyeka kI pratyeka kAmanA pUrI ho hI jAya / - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhikSu manohara zabdoM meM Asakta na ho, manojJa hage meM Asakta na ho, isI prakAra gaMdha rasa aura sparza meM bhI Avazna na ho| vaha krotra, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna paizUnya, para tyAga karIne deva khanI jA. badhA prakAranA kAmabhegA mAre AdhIna thaI jAya aNimA vagere Rddhie mane prApta thaI jAya, hu` saghaLA du:kheA ane azubhethI khacI jAuM. sAdhue evI AkAMkSA kayAreya paNa karavI na joie-kemake taparayA dvArA kadAca ke i kAmanA pUrI thAya che, ane koI kAmanA kadAca pUrI na paNa thAya. arthAt evA kAi niyama nathI ke-tapasyAthI darekanI samagra kAmanAe pUrI thaI jAya. bhikSuee manahara evA zabdomAM Asakta na thavu'. maneAjJa evA sudara rUpeAmAM Asakta na thavuM. eja pramANe su'dara gaMdha sArA sArA rase ane zobhAM pazu vyAsasta na vu yA zedha, bhAna, bhAyA, bola, rAga dveSa, kalA abhyAkhyAna, vaizUnya, paraparivAH sayamamAM arati-maprIti ane For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtArI araviratibhyAm 'mAyA mosAo' mAyAmRpAmyAm 'micchAdasagasallAyo' miyAdarzanazalyAt '6i se mahano AyANAo' iti sa mahata AdAnAt-mahataH karmasandhanAt 'upasaMte upaDhie' upazAntaH asthi: 'paDivirae se bhikkhU' prativirata: sAvadhakAryAda patinivRttaH sa bhikSuH / 'je ime tasathAvarA pANA bhati' ye ime prasasthAvarAH pANA manti / te No sapaM samAraMmA No aNNehiM samAraMbhAve bhanne samAramaMte vA na samaNunANa' tAn na svayaM samArabho, nA'panyaiH samAramayati, anyAna samAramato vA na smnujaanaati-naa'numodte| 'ii se mahato AyANAo upasaM te udvira paDivirara se bhikkhU' iti sa mahata AdAnAdu / zAnta:-upasthitaH prativirataH sa mikSuH / 'je ime kAmabhogA sacittA vA avitA vA te No sayaM giNhei No annegaM parigivhAve, anna parigiNhataM piNa samaNujANA' ye ime saMsAre vidyamAnAH kAmabhogAHnaka candanavani tAdiviSayopabhogAH sacitA vA acittA vA vartante tAn no svayaM parigRhNAti-tadviSayakaM parigrahaM svayaM na karoti, no vA anyena parigrAhapati-parigrahaM kArapati, anyaM vA parigRhNantamapi. tadviSayakaparigrahaM kurvantamapi na samanu nAnAti-nA'numodate ityarthaH / "ii se parivAda, saMyama meM ati, amaMyama meM rati, mAyA yukta mRSAvAda aura mithyAdarzana zalpa se virata ho| aisA sAdhu mahAn karmabandha se nivRtta ho jAtA hai aura sAvadha kArya kA tyAga kara detA hai / yaha jo prasa aura sthAvara prANI haiM, unakA na svayaM AraMma karatA hai, na dUsaroM se bhAraMbha karavAnA hai aura na dUsare AraMbha karane vAloM kA anumodana karatA hai| vaha mahAn karmabandha se nivRtta ho jAtA hai / zuddha saMyama meM sthita hotA hai aura pApa se nivRta ho jAtA hai / vaha mAdhu sacitta aura acitta donoM prakAra ke kAma bhoga ke sAdhanoM ko na to svayaM grahaNa karatA hai, na dUsare se grahaNa karavAtA hai aura na grahaNa karane vAle asaMyamamAM rati-prIti mAyA yukta mRSAvAda ane mizAdarzana zalyathI vira1 thavuM. evA sAdhu mahana karmabaMdhathI chUTi jAya che, ane sAvadha kAryane tyAga karI de che. je A trasa ane sthAvara prANI che. teo savayaM AraMbha karatA nathI. bIjAothI AraMbha karAvatA nathI. ane bIjA AraMbha karavAvALAone anumodana ApatA nathI. te mahAna karmabaMdhanathI nivRtta thaI jAya che. arthAta chUTi jAya che. zuddha saMyamamAM sthita thAya che. ane pApathI nivRtta thaI jAya che. te sAdhu sacitta ane acitta banne prakAranA kAmone sApane ya grahaNa karatA nathI tathA bIjA pAse rahaNa karAvatA For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - --- - - samayArthabodhinI TIkA vizu. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam mahato AyANAmo ubasaMte uahie paDivirae se bhikkhU' sa mahata AdAnAsa upazAnta:-upasthitaH, pativirataH-sAdya kAryAt pratinivRtto bhavati sa mi. ritibhAvaH / 'japi ya imaM saMparAiyaM kammaM kajjaI' yadapi cedaM sAmparAyikasaMsArasambandhikaSAyasambandhi vA karma kriyate 'jo taM saMyaM kareI' no tat svarSa karoti No aNNeNaM phArave' no anyena kArayati, 'anna pi kareM Na samaSu mANai' anyamapi kurvantaM na samanunAnAti / 'iha se mahato AyANAo' iti sa mahata AdAnAd karmabandhanAt 'upasaMte ubahira paDivirae' upazAntA-upasthitaH -pativirataH 'se bhikkhU jANejnA' sa bhikSuH iti jAnIyAta 'asaNaM vA 4 assiM paDiyAra' azanaM vA pAnaM vA khAdimaM vA svAdiyaM vA etazcaturvidha vastu patat patijJayA 'ega sAhAmmiyaM samuhissa' ekaM sAdhArmikaM samudipa 'pANAI bhUyAI jIvAI sattAI samAra' prANAn bhUtAni jIvAn sacAna samArabhya samu. dipa' samuddizya 'kIta pAmiccaM Acchijja aNisaTuM abhihaDaM ATuddesiyaM' kA anumodana karatA hai| Aeva vaha mahAn karmabandhana se mukta ho jAtA hai, vizuddha saMgama ke anuSThAna meM sthita hai aura samasta pApoM se nivRtta hai| saMsAra meM jo sAmparAyika karma kiye jAte haiM arthAt kaSAyaH yukta hokara saMmAra kI vRddhi karane vAlA karmabandha kiyA jAtA hai, use vaha sAdhu svayaM nahIM karatA hai| dUsare se nahIM karavAtA hai aura na karane vAle kA anumodana karatA hai / isa kAraNa vaha mahAn karmavaya se mukta ho gayA hai, saMyama meM upasthita hai aura pApa se nivRtta hai| sAdhu yadi aisA jAne ki gRhasthane kisI eka sAdhu ko uddezya karake prAgoM, bhUtoM, jIvoM aura saccoM kA AraMbha karake azana, pAna, nathI. tathA grahaNa karavAvALAne anumodana ApatA nathI. tethI ja te mahAna karmabaMdhathI mukta thaI jAya che. vizuddha saMyamanA anuSThAnamAM sthita thAya che. ane saghaLA pApothI nivRtta thAya che. saMsAramAM je sAMparayika karmo karakaravAmAM Ave che, arthAt kaSIya yukta thaIne saMsAranI vRddhi karavAvALA kama baMdha karavAmAM Ave che, tene te sAdhu svayaM karatA nathI. bIjAo pAse karAvatA nathI, tathA karavAvALAnuM anumodana paNa karatA nathI. te kAraNathI te mahAn karmabaMdhathI mukta thaI jAya che. saMyamamAM upasthita thAya che, ane pApathI chUTi jAya che. je sAdhu evuM samaje ke gRhastha kaMI eka sAdhune uddezIne prANe, bhUte, jIve ane sarve ne AraMbha samAraMbha karIne aAna, pAna khAlima For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 sUtrakRtAgapatre gItam-dravya datvA AnItam udyatakam -kusazcidAnItam, Accheya-kutazciddhalA. skAreNa mAptam, anisRSTam-dhanasvAminamanAmaya AnItam / abhyAhRtam-kunavidgrAmAt sAdhu sammukhamAnItam, pAhatyaudezikam-sAdhumuddizya parikalpita caturvidhaM AhAramityevaM yadi sAghurjAnIyAt 'taM ceyaM siyA' taccedattaM syaa| sAdhave 'taM No sayaM bhujaI' tAdRzamAhArAdikaM sAdhuH no bhuike-no bhuJjIta 'go aNNeNaM bhunAveI' no anyena kenacidapi bhojayati-bhojodityarthaH 'annaMgi bhujataM Na samaNunANai' anyamapi bhuJjantaM na samanujAnAti-na anumodane-nAnu ma detatyarthaH iti se mahato AyaNAmo' iti sa sAdhumehata AdAnAt karma bandha. nAt 'uvasaMte' upazAntaH 'uahira' upasthitaH 'paDirie' prativirataH pU#kta mAhArAdikaM tyajati-tasmAt mahAkarmabandhanAt mukaH zudasaMyame upasthitaH-pApA. khAdima aura svAdima taiyAra kiyA hai, yA sAdhu ke lie mUlya dekara kharIdA hai, kisI se udhAra liyA hai, killI se balAtkAra karake chInA hai, dhana ke svAmI se pUche vinA le liyA hai, ki pI grAma Adi se sAdhu ke manmukha lAyA hai yA sAdhu ke nimitta taiyAra kiyA hai to aise diye gae yA diye jAne vAle AhAra ko mAdhu na svayaM kAma meM lAve, na dUpare ko khilAye aura na khAne vAle kA anumodana kre| aimA karane vAlA sAdhu mahAn karmacandhana se paca jAtA hai, mapama meM sthita hotA hai aura pApa se nivRtta ho jAtA hai| sAdhu ko yadi aisA jJa ta ho ki jisake lie AhAra banAyA gayA hai, ve sAdhu ke lie nahIM banAyA hai, kintu gRhastha ke nimitta athavA ane svAdima taiyAra karela che, athavA sAdhu mATe kIMmata ApIne kharIda karela che, keInI pAse udhAra lIdhela che, keInI pAse balAtkAra karIne paDAvI lIdhuM che, dhananA mAlikane pUchayA vinA laI ladhuM che, koI gAma vigeremAMthI sAdhunI pAse lAvyA che, athaga sAdhune nimitte taiyAra karela che, te evI rIte Ape athavA ApavAmAM AvanArA hArane sAdhu pite upayogamAM na le tathA e ja che ne khavarAve nahIM tathA khAnArAonuM anumodana na kare. evuM karavAvALA sAdhu mahAna karma baMdhathI bacI jAya che. saMyamamAM sthita thAya che, ane pApathI ni tta thAya che. ' sAdhunA jANavAmAM evuM Ave ke A AhAra banAvela che, te sAdhu 1 Te bata vavAmAM Avela nathI, paratuM bahastha mATe athavA pitAnA ke Te teNe For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. bhu. a. 1 puNDarIka nAmAdhyayanam 145 bhizca sAdhurvijJeyaH / ' se bhikkhU maha puNeva jANejjA' sa bhikSugdha punarevaM jAnIyA 'taM hA vija' tadyathA- vidyate 'tersi parakkameteSAM parAkrapaH -sAmarthyamAhAnirvartanaM pratyArambha iti, 'jassahA te veiyaM siyA' yadaya te ime syuH, gRhaithena yadarthamanAyo nirmitAste na sAdhavaH kintu te ime anye tatsvanAmagrAhamAha - 'taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA' tathA 'appaNo putAinadvAe jAva AesAe' AtmanaH putrA yAvadAdezAya - Atmano'rthaM kRtaM tathA putrArthAya kRtam bArAjadAsadAsIkarma karArthaM kRtaM kAryaM kRtam 'puDho pahaNAya' pRthaka maha NArtha - grAmAntarapreSaNAya kRtam 'sAmAsAra ' zyAmAzAya - zyAmA - ratriH tasyAM bhojanAya nirmitam / athavA - 'pAyarAsAe' mAtarAzAya - prAtarmo janAya 'saMNihi saMciyAM' sannidhibhivayaH - viziSTAhAra niSpAdanam 'kijjai' kriyate 'ii eesi mAtrANaM bhogaNAe' iteSAM mAnavAnAM bhejanAtha sampAditamAhArAdikam / 'tattha' tatra 'bhikkhU' bhikSuH 'parakRtam gRhasthaiH kRtam 'paraNiTTiyamuggAmuyAyaNe saNAsuddha satyAiyaM satthAriNAmiyaM paraniSTim - parArthakRtam atra ca catvAro bhaGgAHtasya kRtaM tasyaiva niSThitam 1, tasya kRtam anyasya niSThinam anyasya kRtaM apane nimitta usane banAyA hai to aise AdhAkarmika Adi doSoM se rahita AhAra ko svIkAra karane meM sAdhu ko koI doSa nahIM lagatA / nirdoSa AhAra bhI zarIranirvAha aura saMghana yAtrA ke lie hI grahaNa karanA cAhie / 1 tAparya yaha hai ki sAdhu yadi aisA jAne ki yaha AhAra gRhastha ne apane lie yA apane putrAdi ke lie, putravadhU ke lie, ghAya ke liye dAsadAsiyoM ke liye karmacAriyoM ke lie, pAhune ke lie athavA grAmAntara meM bhejane ke lie banAyA hai, athavA vyAlU ke lie, nAzte ke lie banAyA hai, yA dUsare manuSyoM ke lie AhAra kA saMbaMdha kiyA hai, to bhikSu gRhastha ke dvArA niSpAdita dUsare ke lie banAye hue -- anAvela che, te e sthitimAM AdhAkarmika vigere dASAthI rahita evA AhAranA svIkAra karavAmAM sAdhune ke,i paNa doSa lAgatA nathI. nirdoSa AhAra pazu zarIranA nirvAha ane sama yAtrA mATe ja grahmaNa karavA joI e. For Private And Personal Use Only tAtparya e che ke--sAdhunA jANuvAmAM jo evuM Ave ke A AhAra gRhasthe potAnA mATe athavA peAtAnA putrAdikA mATe ke putravadhU mATe thAya mATe dAsa dAsiyA mATe kAma karanArAo mATe parANuo mATe athavA khIje ThekANe mokalavA mATe banAvela che, athavA vALu mATe ke nAstA mATe manAvela che, athavA bIjA koi mAsa mATe AhAranA saMgraha karela che, tA bhikSu gRhastha dvArA niSpAdana karela bIjA mATe banAvela vigere prakArathI ahiyAM sU0 19 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmasUtra tasya niSThitam 3, anyasa kRtam anyasya niSThitam4. atra dvitIyacaturtha majho vizuddhau tAveva grAhyau, udgamotpAdanANAzuddham, zastrAtItam, zakhariNAmitam / tatra udgamotpAdanaipaNAzudam-udgamAdidoSarahitopazuddham, zastrAtItam-agnyAdi zastra saMparkAdacittIkRtam, evaM zastrapariNAmitam-agnyAdizastradvArA'Ani nIMvIkRtam anya thaM kRtam 'avihisiyaM' avihiMsitaM-hiMsAdisAGkayarahitam svakAyaparakAya rahitam ataeva sarvaprakArairacittam 'esiyaM' epitam-eSaNayA prAptam, 'vesiyaM' SikaM kevalasAdhuvepamAptam 'sAmudANiya' sAmudAnikam-madhuravRttyA prAptam, 'pacamasaNaM' prAptamazanam kAraNahA' kAraNArthAya-kSudhAvedanAdi SaTkAraNAni santi, 'pamANajutte' pramANayuktam-nA'parimitaM grAhya kadAcidapi 'akvovaMjaNavaNaleSaNabhUyaM' akSopAtranatraNalepanabhUm-akSara-zakaTasya upAJjanamabhyAgaH bagasya ca lepanaM tadumayA''hAramA haret / 'saMjamaja yAmAyAvatiya' saMyama-yAtrA mAtrA isa prakAra yahAM cAra bhI hote haiM -(1) tasya kRtaM tasyaiA niSThitam (2) tasya kRtam anyasya niSThitam (3) anyasya kRtaM tasya niThinam , (4) anyasya kRtam anyasya niSThinam / udgama utpAdanA aura eSaNA saMbaMdhI doSoM se rahita, agni Adi zastroM ke dvArA acisa banAe hue evaM zastroM dvArA pUrNa rUpa se acita bane hue, hiMmA Adi ke mAMkarya (bhela sela) se rahita arthAt saba prakAra se acitta, eSaNA se prAsa, kevala sAdhuveSa ke kAraNa prApta hue, madhuravRti se prApta hue AhAra ko kSudhAvedanIya Adi chaha kANoM se, pramANayukA hI grahaNa kre| pramANa ko ullaMghana karake kadApi grahaNa na kre| vaha bhI gAr3I ko calAne ke lie lagAe jAne vAle oMganA ke samAna asA ghAva (gupaDA) para lagAye jAne vAle lepa ke mamAna AhAra ko saMyamayAtrA ke nirvAha ke 22 no (1:45) thAya che ta aa pramANe cha.-(1) tasya kRtaM tasyaiva niSThitam (2) tasya kRtam anyasya niSThitam (3) anyasya kRtaM tasya niSThitam (4) anyasya kRtam anyasya niSThitam' dama, pAhanA bhane bheSa sI .pothI rahita agni vigerethI athavA zastro dvArA acitta banAvela tathA zo dvArA pUrNa rUpathI acitta banelA hiMsA vigerenA bheLaseLathI rahita athavA dareka prakArathI acitta, eSaNAthI prApta thayela, kevaLa sAdhu-veSanA kAraNathI ja prApta thayela madhukara bamarAnI vRttithI prApta thayela AhArane kSudhAvedanIya vigere kAra thI pramANu yukta ja grahaNa kare. pramANanuM ullaMghana karIne kaI paNa vakhate AhAra grahaNa na kare. ane te paNa gADa ne calAvavA mATe lagAvavAmAM AvatA gana (gADInA paDa nI dharImAM tela lagAve tenI) mAphaka athavA ghA para lagAvavAmAM AvatA lepanI mAphaka saMyama yAtrAnA nirvAha mATe ja For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TokA dvi. zru. a. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 147 vRtikam 'limiva pannagabhUSeNa' klipa pannagabhUtena 'appA' AtmanA 'AhAra mAharejjA' AhAramAharet sarvadoSarahitaM svalpaM yAvata saMgama-zarIranirvAho bhavet vAnadeva saMkucitena AtmanA sarpa ivA''hAraM svIkuryAt yathA sarpaH zIghraM vilaM pravizati tathaiva svAdanagRhNan AdAraM kutu ityarthaH, 'annaM annakAle pANaM pANakAle' annaM- mojyam annakAle pAnaM jalam, pAnakAle yasya yaH kAlaH tasmin kAle eva tasya vyavahAraH karaNIyaH, 'vatthaM vattha kAle' vastraM vastra kAle yadA vastrasyAvazyakatA bhavedeva grAhyam nAnyathA, 'legaM lekAle' layataM lapanakAle, wate 'sminniti panaM gRham vAdikAle anyadAtu aniyamaH 'sayaNaM sayaNakAle' zayanaM zayanakAle - jinakalsinAM praharamAtra sthavirakalpinAM paradvayaM nAdhikaM zayanIyam sa tu svakAle evaM gRhIyAt na tu kAlAtikrame / 'sekkhU ne aparaM damaNudi vA pavinne' samikSu matro'nyatarAM dizaM dizAm anudizaM - dizAntaraM vA pratipannaH - mAzrito viharan gA itvarthaH lie grahaNa kare / jaile sarpa sIdhA bila meM praveza karatA hai, usI prakAra sAdhu svAda lievinA hI bhojana kare / isa prakAra bhikSu ana ke samaya meM anna aura pAnI ke samaya pAnI grahaNa karatA hai| jaba vastra kI Ava zyaktA ho tabhI vastra grahaNa karatA hai, anyathA nahIM / laganagRha bhI varSAM Adi ke samaya meM grahaNa karatA hai, dUsare samaya ke lie niyama nahIM hai / zayana ke samaya zayana ko grahaNa karatA hai| jinakallI sAdhu ke lie zayanakAla eka mahara kA aura sthavira kalpiyoM ke lie do prahara kA hotA hai, isase adhika nhiiN| nAtparya yaha hai ki vaha pratyeka vastu ucita samaya para hI letA hai, samaya kA ullaMghana karake nhiiN| aisA karma kI maryAdA ko jAnane vAlA sAdhu kisI dizA, vidizA yA deza meM viva AhAra grahaNa kare. jema sApa sIdhe ja daramAM praveza kare che, eja pramANe sAdhue svAda lIdhA vinAja ahAra levA joie. A pramANe billu annanA samayamAM anna ane pANInA samayamAM pANI graha kare che. ane jyAre vajranI jarUra hoya tyAre ja vasra grahaNa kare che, te zivAya nahI' layana-ghara paNa varSo kALanA samaye grahaNa kare che, te zivAyanA samaya mATe niyama nathI, zayananA samaye zayyA-pathArIne gratuNu kare che. jInakalpI sAdhu mATe zayana kALa eka praharanA ane sthavira kalpikAne mATe e paheAranA hAya che. tenAthI vizeSa hAtA nathI, kahevAnu tApa e che ke-te dareka vastu ceAgya samaye ja grahaNa kare che. samayanuM ullaMghana karIne letA nathI, evA sAdhu karmInI maryAdAne jANavAvALA sAdhu kAi pazu dizA ke vidizAmAM ke dezamAM For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtra 'dhamma Aikkhe vibhae kiTTe' ahiMsA lakSagaM dharmamA pApayet vibhajena kIrtayetsAvadhaniravadhavibhAgaM kuryAt 'ubaTiesu vA aNuvaTTiesu vA suspyUsamANenu paveyara' upasthiteSu vA-dharmabuddhayopasthiteSu anupasthiteSu vA-kautumabuddhayopasthiteSu, zuzrUSamANeSu zrotumicchuSu pravedayet-jinavacanAnusAreNa niravadyadharma tatphalaM ca upadizet / 'saMti virati uvasamaM nivANaM soyaviyaM annaviyaM maddaviyaM lApaviyaM aNativAtiya' zAntim-prANAtipAtAdiviramaNam viratim-indriya no indriyajayam, upazamam, nirvANam-azeSadu.kharahitam, zaucam, Arjavam. maardvm| lAghavam, anatipAtikam, tatra zauvam-bhAvaddhirUpam-mAnavam-saralatopetam, mArdavam- mRdubhAvayuktam, lAghAm atipAtikam-prANAtipAtAdirahitamahiMsA lakSaNam 'savvesi pANANaM' sarveSAM praNAnAm 'sevvesi bhUyANaM' sarve pAM bhUtAnAm 'jAva sattAgaM' yAvat sasthAnAm-jIvAnAm 'aNuvAI kiTTae dhamma' anuvivinsya kIrcayeddharmam sAdhuH pANinAM kalyANaM vicArya mokSaM zAntiprabhRtikaM ca dayopazamAdiyuktaM dharma kIttayet / 'se bhikkhU dhamma kimANe No annasta dhammamAikkhenjA' ratA huA dharma kA upadeza kare evaM sAvadya niravadya kA vibhAga kre| sunane ke icchuka jo dharma karane ke lie upasthita haiM athavA anupasthita haiM, unheM jinavacana ke anusAra nirdoSa dharma aura dharma ke phala kI prarUpaNA kare / zAnti, virati indriya aura mana ko vijaya, upazama samasta duHkhoM se rahita nirvANa, zauca mana kI zuddhi saralatA, mRdunA, lAghava aura ahiMsA kA, samasta prANiyoM, bhUnoM, jIvoM aura satyoM ke kalyANa kA vicAra karake upadeza kare / arthAt prANiyoM ke kalyANa kA vicAra karake mokSa, zAnti, dayA' upazama Adi dharma kA upadeza kre| vicaratA thakA dharmane upadeza kare. temaja sAvagha ane niravadhane vibhAga kare. sAMbhaLavAnI IrachA vALA je dharma karavA tatpara che, athavA anupasthita che, teone jIna vacana pramANe nirdoSa dharma ane dharmanA phaLanI prarUpaNA kare. zAnti, virati Indriya ane manane vijaya upazama-saghaLA dukhethI rahita e nirvANa mokSa ze ca-mananI zuddhi saralapaNu, mRdu-kamaLapaNuM, lAghava ane ahiMsAne saghaLA prANi bhUte, che, ane sonA kalyA zuno vicAra karIne upadeza kare. arthAta prANinA kalyANane vicAra karIne mAkSa, zani, yaI, S5ma vigaire manA // 32. For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 1 puNDarIkanAmAdhyayanam 141 dharma kIrtiyan sa bhikSuH-no annasya hetoH kAraNAva dharmamAvatIta / 'yo pANassa he dhammamAikhejanA' no pAnasya hetoH dharmamAcakSIta, 'No vatthassa heuM dhammamAikhejjA' no vakhasya hetoH dharmamAcakSIta 'No leNasmahe dhammamA: khemA' no laganasya-vasate he dhrmshaavliit| 'yo sayamassa he dhammamAikkhejjA' no zayanAya heto dharma bhAvakSIta 'No annesi biruvarunANaM kAmabhogANaM he dhammamAikkhejjA' no anyeSAM vikAsamAgAm-anekama kArANAM kAmabhogAnA he DoH-zabdAdivigyanimittaM dharma mAcakSIta / 'agilAe' prA : AlAnatayA 'dhammamAikkhejnA' dharmamAcakSI / 'nannastha kammanijjarahAe dhammaH mAikkhejjA' nA'nyatra karmanirjarAt dharmamAcakSIta / karmanirjarAvyatiriktaphala.. nabhimandhAya dharmopade / / sAdhubhiH karttavyaH / iha khalu tassa bhikkhumsa aMtie dhamma mocyA' iha khalu tasya bhikSoranike dharma zrumA 'Nisamma' nizamya-hRdaye 'dhAya 'uThANeNaM uTThAya vIrA assi dhamme samuhayA' utthAnena-pravrajyayA utthAya gRhAdikaM parityajana dIkSAM gRholA vIrA:-kama vidAraNasAmathrya vanta:__dharma kA upadeza karatA hu mA sAdhu anna prApti ke lie upadeza na kare, pAnI kI prApti ke lie dharma kA upadeza na kare vastra ke lie dharma kA upadeza na kare, upAzraya pAne ke lie dharma kA upadeza na kare, zAyyA prApta karane ke lie dharma kA upadeza na kare, yA vividha prakAra ke kAma bhogoM ko prApta karane ke lie dharma kA upadeza na kare / aglAna bhAva se dharma kA upadeza kre| karmanirjarA ke sivAya anya kisI bhI prayojana se dharma kA upadeza nahIM karanA caahie| bhikSu se dharma ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake dhIra-karma vidAraNa meM samartha puruSa dIkSA aMgIkAra karake, gRhatyAga karake Aheta dharmane upadeza karatA thakA sAdhu annanI prApti mATe upadeza na kare. pANInI prApti mATe dharmane upadeza na kare, vastra mATe dharmane upadeza na kare. upAzraya meLavavA mATe dharmane u deza na kare. zayyA prApta karavA mATe dharmane upadeza na kare. athavA judA judA prakAranA kAmane prApta karavA. mATe dharmane upadeza na kare. aglAna bhAvathI dharmano upadeza kare karmanI nija rA zivAya bIjA keI paNa prayajana mATe dhamane upadeza kare na joIe, bhikSu pAsethI dharmanuM zravaNa karIne temaja tene hRdayamAM dhAraNa karIne vIra-karma vidApaNa karavAmAM samartha purUSa dIkSAne svIkAra karIne tathA gharane For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 sUtrakRtAgasUtre asmin AItadharme smutthitaaH-udy| bhAnti / 'te evaM samoragayA' te vIga evaM sarvopagatAH sarvamokSakAraNaM samyagadarzanazAnavAritralakSaNaM prAptAH, te evaM sanovaratA' te evaM saparatAH-saveM :-parva pAradharmabhya uparatA:nivRttAH, 'te evaM sambovasaMtA' te evaM sopazAntAH- mitaruSAyAH 'te evaM samasAe parinicuDatti' te evaM sarvAtmatayA-sarva bhAvena parinirvRttAH-uktaguNaviziSTA eva sarva karmakSayakArakA bhavantIti 'bemi' brImi-kathayAmimudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati-he jambU ziSya ! yathA mayA bhagAta stIrthakarAchUta tathA tubhyaM kathayAmi, evaM se bhikkhU' evaM sa bhikSuH 'dhammahI dhamaviU niyAgapaDivaNe' dharmArtho-dharma:-zrutacAritrAkhyastenArthI, dharmavit-sarvopadhivizuddhidharma nAnAti, niyAgapatipanna:-niyAgaH-mokSaH zudra. saMyamo vA taM prAptaH, 'se' tat 'jaheyaM buiye yathe imu kam sa sAdhuH- ktapurU. dharma meM udyamadhAna ho jAte haiM / ve bora puruSa sampagdarzana jJAna cAritra aura taphrUpa mokSa mArga ko prApta karate haiM, samasta sAvadya karmoM se rahita ho jAte haiN| ve saba kaSAyoM ko jIta lete haiM aura vahI samasta karmoM kA pUrNa rUpa se kSaya karate haiN| -- zrI sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-he jambU ! maiMne bhagavAn tIrthakara se jalA sunA hai, vaisA hI tuma se kahatA huuN|| hama prakAra vaha bhikSu zruta cAritra rUpa dharma kA arthI hotA hai, vizuddha dharma kA jJAtA hotA hai aura mokSa yA saMyapa ko prApta hotA hai| tyAga karIne Ahata-ahaMta bhagavAne upadeza karelA dharmamAM ugharavALA banI jAya che. te vIra purUSa samyakajJAna, samyaphadarzana, samyaphacAritra ane samyak tapa rUpa mokSa mArgane prApta kare che. ane saghaLA sAvadha karmothI rahita banI jAya che. teo badhA ja kaSAyone jItI leya che ane eja saghaLA karmone pUrNa paNAthI kSaya kare che. zrI sudhamarasavAmI jabUvAmIne kahe che ke--he jabU! meM bhagavAna tIyakaranI pAsethI je pramANe sAMbhaLyuM che, e ja pramANe tamene kahuM chuM. . A pramANe te bhikSu kutacAritra rUpa dharmanI kAmanA vALA hoya che. viNA dharmane jANanArA hoya che. ane mokSa athavA saMyamane prApta kare For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.1 puNDarIkanAmAdhyayanam 151 'SeSu paJcamaH 'aduvA patte paumavarapoMDarIyaM' athA apAtaH pamaparapuNDarIkamisa zvetakamalaM prApto na vA kintu-sa eva sarvebhyaH zreSThaH, 'evaM se bhikkha pariNAyakamme' evaM sa bhikSuH parijJAtakarmA, parijJAtaM karma yena saH, pariNAyasaMge' parikSAtasaGgaH-parijJAtaH vAna Amyantarazca saGgaH-sambandho yena saH, tatra vAsa:janakajananIputrapautrAdirUpa AbhyantaraH sana:-kaSAyAdiH, saparijayA eteSAM kaTu phalakamiti jJAtvA pratyArupAnaparikSayA parityaktaH 'upasaMte' upazAnto jitendriyaH 'samie sahie' samitaH sahitA-paJca pamitibhiH sampannaH, 'sayA jae' sadA yataHjJAnAdi guNasampannaH, se.' sa sAdhuH-evaM vakSyamAgaprakAreNa 'vayANijje' vacanoyo vaktavyaH, 'taM jahA' tadyathA-'samaNeti vA zramaga iti vA mAhana iti vA 'khateti vA kSAnta iti vA kSAntvAdiguNayuktaH 'daMte ti vA' dAno jitendriya iti vA, 'gutte ti vA 'gupta iti vA 'mutteti vA mukta iti vA, 'isIi vA' RSiriti vA 'muNIi vA muniriti vA 'kaI inA' kRtiriti vA viU vA' aisA sAdhu pUrvokta puruSoM meM pAMcaryA puruSa hai / vaha uttama puNDarIka ko prApta kare athavA na kare, kintu vahI mara se zreSTha hai| aisA vaha bhikSu karma ke svarUpa ko jAnane vAlA, bAhya aura antara saMbaMdhoM kA jJAtA arthAt mAtA pitA putra pautra Adi ke bAhya saMbaMdha ko aura kapAya Adi ke Abhyantara saMbaMdha ko jJaparijJA se kaTuka phala dene vAlA jAna kara pratyAkhyAna parijJA se tyAga denA hai| jitendriya, pAMca samitiyoM se sampanna, sadA yatanAzIla jJAnAdi guNoM se yukta aisA vaha sAdhu ina zabdoM dvArA kahane yogya hotA hai-zramaNa, mAhana, kSAnta kSamA bhAdi che. evA sAdhu pUrvokta purUSamAM paMcame purUSa che, te e uttapa evA ja rIka-kamaLane prApta kare, athavA na kare paraMtu e ja sauthI zreSTha che. e te bhikSu karmanA svarUpane jANavA vALa, bAha-bahAranA tathA AtyaMtara-aMdaranA saMbaMdhane jAnAra arthAt mAtA, pitA, putra pautra vigerenA bAhyabahAranA saMbaMdhane ane kaSAya vigerenA AdhaMtara-aMdaranA saMbaMdhane jJapari. jJAthI kaDavA phala ApanAra jANIne pratyAkhyAna parijJAthI, tene tyAga kare che. jItendriya pAMca samitithI yukta sadA yatanAzIla jJAna vigere guNathI yukta e te sAdhu A nIce batAvavAmAM Avela zabdane cagya gaNAya che. -ma, bhAna, kSAnta, kSamA vigere gurthI yuta, vAnta, tendriya, gusa, For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir P 152 vidvAn iti 'bhikkhusi vA bhikSuriti yA lahei vA' rUkSa iti vA 'sIrArthI pati kA 'caraNa karaNapAravikasi vemi' caraNa karaNAraviditi SA iti pravImi kathayAmi suu015| // iti zrI vizvavikhyAta-jagadallama-pasiddhavAcaka-paJcadazabhASA: kalitAlatakalApAlApakAvizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadaca'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlaprativiracitAyAM zrI "sUtrakRtAGgamUtrasya" samayArthacodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvitIyazrutaskandhe // prathamA'dhyayanaM samAptam / / guNoM se yukta, dAnta jitendriya, gupta, mukta RSi, muni, kRtI, vidvAna, bhikSu, rUkSa, tIrArthI aura caraNakaraNapAravit / aisA maiM kahatA hUM // 15 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAmI bAlajImahArAjakRta " sUtrakRtAGgasUtra" ko samayArthabodhinI vyAkhyA kA ||prthm adhyayana samApta // bhuta, RSi, muni, ti, vidvAn , bhikSu. 36, tArAthI bhane yara 21 pAvita. A pramANe huM kahuM chuM. 15 jainAcArya jenadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "sUtrakRtAMgasUtranI samayAI dhinI vyAkhyAnuM paheluM adhyayana samApta For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyayana samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam atha dvitIyazrutaskandhasya dvitIyamadhyayanaM pArampatedvitIyazrutaskandhasya gataM prathamA'dhyayanaM sAmprataM dvitIyamArabhyate / aba pa. mA'dhyayane puSkariNI puNDarIkadRSTAntenA'yamarthaH samarthitaH-yadiha bhUkhaNDe mokSa kAraNamajAnana paratI kaH karmabandhanAnna vimuzcati / kintu samyakaddhayA pavitrAni:karaNAH-rAgadveSarahitA uttamA nirgranthAH karmabandhanAni troTayitvA mokSamAsAdayanti / tathA-svakIyasadupadezAt-anyamapi muktibhAnaM kurvanti / tatreyaM jijJAsA bhavati-kena kAraNena jIvo bandhamAsAdayati, kena ca kAraNakuThAreNa bandhanaM chitA mokSaM prApnoti / etasya praznasArasyottaradAnAya dvitIyA'dhyayanaM pravartate / asminna dvitIya adhyayana dUsare zrutaskaMdha kA prathama adhyayana samApta humA, aba dUsarA adhyayana kA AraMbha kiyA jAtA hai| prathama adhyayana meM puSkariNI aura puNDarIka ke dRSTAnta dvArA isa artha kA pratipAdana kiyA gayA hai ki isa bhUmi para mokSa ke kAraNoM ko na jAnane vAle paratIrthika karma pandhana se mukta nahIM hote| kintu samyak zraddhA se pavitra antaHkaraNa vAle, rAga aura veSa se rahita uttama nirgrantha hI karmabandhanoM ko toDa kara mukti prApta karate haiM tathA apane sadupadeza se dUsaroM ko bhI mukti kA pAtra banAte haiN| atha prazna yaha hotA hai ki jIva kisa kAraNa se karmabaMdha ko prApta hotA hai aura kisa kAraNa rUpa kuThAra se bandhana ko kATa kara mokSa prApta karatA hai? isI mahatva pUrNa prazna kA utsara dene ke lie dasarA mInata adhyyn| praabIjA zudhanuM paheluM adhyayana samApta thayuM, have bIjA adhyaya nane prAraMbha karavAmAM Ave che. pahelA adhyayanamAM puSkariNI-vAva ane paMDarIka-kamaLa dRSTAMttathI A viSayanuM pratipAdana karavAmAM Avela che keA bhUmi para mokSanA kAraNene na jANanArA evA paratIrthike karmanA baMdhathI mukta thatA nathI, paraMtu samyak zraddhAthI pavitra aMta:karaNavALA rAga ane dveSathI rahita uttama nija karmanA baMdhanene teDIne muktine prApta kare che. tathA pitAnA sadupadezathI bIjAone paNa mukti prApta 421ve che. I have prazna e thAya che ke-jIva kevA kAraNathI karma baMdhane prApta thAya che, ane kayA kAraNa rUpa kuhADAthI baMdhanane kApIne mokSa prApta kare che? A mahatva bharelA praznane uttara ApavA mATe A bIjuM adhyayana sa0 20 For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyayane dvAdazakriyAsthAnena bandhana trayodazakriyAstrAnena mokSo bhaviSyatIti paanipaaiyissyti| yadyapi bandhanamuktikArayoH ghamAmapi saMthanA, bayApisaMkSeSaNa prakRma tA vistareNa prastareSyatIti mahadvaiziSTayam / yA puruSA svakIya karmANi apayitumicchati-sa prathamato dvAdazaprakArakakriyAsthAnaM jAnIyAt / tadanu kriyA parityajya karmavandhanaM zlaSayan mokSabhAk syAt, anena prakAreNa ihA'dhyayane dvAdazakriyAsthAnAnAM varNanaM krissyte| ata etasyA'dhyayanasya kriyAsthAnA'dhyayanamiti nAma bhavati / gamanaca nAdivyApAra evaM kriyAzamAyoM adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai| isa adhyayana meM bAraha sthAnoM se bandhana aura teraha kriyA sthAnoM se mokSa hotA hai, yaha pratipAdana kiyA jaayaa| yadyapi bandha aura mokSa ke kAraNoM kI carcA pahale bhI ho cukI hai kintu vaha saMkSepa se huI hai| yahAM vaha vistAra pUrvaka kI jaaegii| yaha isa adhyayana kI vizeSatA hai| jo puruSa apane karmoM kA kSaya karanA cAhatA hai, use sarva prathama bAraha kriyA sthAnoM ko jAna lenA caahie| tatpazcAt vaha unako parityAga karake kandha ko zithila karatA humA mokSa kA bhAgI hotA hai| isa kAraNa isa adhyayana meM pAraha kristhAnoM kA varNana kiyA jaaegaa| isIlie ima adhyayana ko 'kripAsthAnAdhyayana' nAma diyA gayA hai| calanA-phiranA Adi vyApAra hI kriyA' zabda kA artha hai| kiyA prAraMbha karavAmAM Ave che. A adhyayanamAM bAra kriyA sthAne thI banzana ane tera kriyA sthAnethI mikSa thAya che, A viSayanuM pratipAdana karavAmAM Avaze. jo ke baMdha ane mokSanA kAraNenI carcA pahelAM paNa thaI cukI che, paraMtu te saMkSepathI thaI che, ahiyAM te vistAra pUrvaka karavAmAM Avaze. e A adhyayananuM viziSTa paNuM che. je purUSa pitAnA kamene kSaya karavAnI IcchA rAkhe che, temAM sauthI pahelAM bAra kiyA sthAnane jANI levA joIe. te pachI te ene parityAga karIne kama bandhanane zithila (DhIluM) banAvatA thakA me kSanA bhAgI thAya che. A kAraNathI A aSayanamAM bAra kiyA sthAnenuM varNana karavAmAM Avaze. tethI ja A adhyayanane "kiyAsthAna, dhyayana' e nAma ApavAmAM Avela che. cAlavuM pharavuM vigere vyApAra eTale ke pravRtti eja phiyA zALA For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - cinI TIkA dvi. zu. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam bhavati / kriyA dvivinA dravyakriyA bhAvakiya ca / tatra ghaTapaTAdikriyAMmArabhya zarIrAntakriyA dravyakriyA bhavati / bhAvakriyASTakArA bhavati, prayogo - pAyakaraNIya samudAya - samyaktva samyamidhyAtva- kriyAbhedAt / etAMsI kriyANAM svarUpaM yathAsthAnaM sUtrakRte / patipAdayiSyate / etAsAM kriyANAM yatsthAnaM tat kriyAsthAnam ityetAdRzaHkriyAsthAnasyaiva manA'dhyayane nirvacanaM kariSyate / ataH paramAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam / - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 165 " mULam - sUrya me AusaMteNaM bhagatrayA evamakkhAyaM-iha khalu kiriyAThANe nAmajjhayaNe paNNate, tassa NaM ayamaTThe, iha khalu saMjUNaM duve ThANe evamAhijjeti taM jahA dhamme caiva adhamme caiva uvasaMte cetra aNutrasaMte cetra / tattha NaM je se paDhamassa ThANassa ahammapakvassa vibhaMge, tassa rNa ayamaTTe paNNatte, iha do prakAra kI hotI hai - dravyakriyA aura bhAvakriyA / ghaTapaTa Adi kI kriyA se lekara zarIra ke anta taka kI kriyA dravya kahalAtI hai| bhAvakriyA ATha prakAra kI hotI haiM-prayoga 1, upAya 2, karaNIya 3 samudAna 4, 5, samyakva 6 aura samyaGghridhyAva 7 kriyA 8 ina kriyAoM kA svarUpa sUtrakAra svayaM hI yathAsthAna pratipAdana kare ge| ina kriyAoM kA sthAna kripAsthAna kahalAtA hai / prakRta adhyayana meM isa kiyA sthAna kA hI vyAkhyAna kiyA jaaegaa| isake anaMntara saMvalanA Adi dopoM se rahita sUtra kA uccAraNa karanA cAhie / For Private And Personal Use Only 7, atha che. kriznA be prakAranI haiAya che. drakriyA ane bhAvakriyA ghaTa peTa, vigerenI kriyAthI laIne zarIranA aMta sudhInI kriSA dravya kriyA kahevAya che. bhAvaDiyA yA prAraNI hoya che te yA pramA prayoga 1, 35.ya karaNIya 3, amudAna 4, iryApatha 5, samyaktva 6, ane samyak mithyAtva kriyA 8, A kriyAonuM svarUpa sUtrakAra pe.te ja prasaMgeApAta yathAsthAna pratipAdana karaze. A kriyAonu sthAna kriyAsthAna kahevAya che. cAlu ma bIjA adhyayanamAM A kriyAsthAnanu ja vyAkhyAna karavAmAM Avaze te pachI zamalatA vigere DhaLethI rahita sUtranuM uccAraNa karavu joI e yayatanuM paDe sUtra 'suyaM me Aune 'lAha Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmaNe khalu pAiNaM vA 4 saMtegaiyA maNussA bhavati, taM jahA-AriyA vege aNAriyA vege uccAgoyA vege NIyAgoyA vege, kAyamaMtA vege hassamaMtA vege suvaNNA vege duvaNNA vege surUvA vege durUvA vege| tesiM ca NaM imaM eyArUve daMDasamAdANaM saMpehAe taM jahANeraiesu vA tirikkha joNiesu vA maNussesu vA devesu vA je jAvanne tahappagArA pANA vinnU veyaNaM veyaMti / tasi pi ya NaM imAI terasakiriyAThANAI bhavaMtIti makkhAyaM, taM jahA-aTThA daMDe1 aNaTAdaMDe2 hiMsAdaMDe3 akamhAdaMDe 4 diTTIvipariyAsiyAdaMDe 5 mosavattie6 adinnAdANavattie7 ajjhatthavattie8 mANavattie9 mittadosavattie10 mAyAvattie11 lobhavattie12 iriyAvattie 13 ||suu01|| chAyA-zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA emAkhyAtam iha khallu kriyA sthAnaM nAma adhyayanaM prajJaptam , tasya khalayamarthaH / iha khalu sAmAnyena dve sthAne evamAkhyAyete tadyathA-dharmazcaiva adharmazcaiva, upazAntazcaiA anupazAntazcaiva / tatra khala yaH sa prayamasya sthAnasya adharmapakSasya vibhaGgA, tasya khalAyamarthaH prajJaptaH / iha khalu mAcyAM vA 4 satyekataye manuSyA bhavanti tadyathA-AryA eke, anAryA eke, uccagotrA eke, nI vagotrA eke, kAyAna eke, isvavanta eke, suvargA eke, durvarNA eke, surUza eke, durUpA eke, teSAM ca khaliladametadrUpaM daNDasamAdAnaM samprekSya tadyathAnairayikeSu vA tiraMgyonikeSu vA manuSyeSu vA deveSu vA, ye cAnye tayANakArAH pANAH vidvAMso vedanAM vedayanti, te gAmapi ca khalu imAni trayodazakriyAsthAnAni bhavantItyAkhyAtam , tadyathA-arthadaNDaH1 anartha daNDaH2 himAdaNDaH3 aka smAdaNDA 4 dRSTiviparyA padaNDa 5 mApatyayikaH6 adattAdAna tyayikA7 adhyA. smapatyavikaH 8 mAnapatyayi : 9 mitradoSapatyayikaH 10 mAyApratyayikaH 11 komamatyayikA 12 Ipithi ... 13 // 50 1 // For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 2 krizasthAnanirUpaNam 157 TIkA - sudharmasvAmI jambUsvAmimabhRtiziSyasamudAyaM prati kathayati - 'Au saMteNa' he AyuSman ziSya ! tena 'bhagavA' bhagAtA tIrthakarega mahArIreNa 'patramakvAyaM' evam - 360mANam AkhyAtaM pratipAditam 'me surya' mayA zrutambhagavatA yadupadiSTaM tanmayA zruta-tadeva krigAsthAnaM tvAmahaM vacmi / vamanAH sAvadhAna manasA shRnnu| '6 khalu kiriyAThANe NAmajjhavaNe paNNatte' iha-asmin jinazAsane khalu kriyAsthAnaM nAmA'dhyayanaM dvitIyaskandhe praptam- kathitam / 'tahasaNaM ayamaTTe' tasya - kristhAnasya khalu apamartha', 'iha khalu saMjUheNaM dube TANe mAhijjehi khalu dve sthAne sAmAnyena evamAkhyAyete / 'vaM jA'aur - 'me va adhamme ce' dharmAdharmavaiva 'umaMte cena aNusaMte cetra' upazAntazve'nupazAntacaiva-upazAntadharmasthAnam anupazAntadharmasthAnaM ca 'tatya NaM je se paDhamassa' tatra khalla yaH saH mavamasya 'ThAksa' sthAnasya 'aimmayakava sa' asya''vibhaGgavibhAgaH makAra iti yAvat-iha pAyaH sarvopravartate tataH sadupadezAddha prAta ato'dhasya prathamatva 'suyaM me AusaMteNaM' ityAdi / TIkArtha - zrI sudharmAsvAmI apane jambU svAmI Adi ziSya samUha se kahate haiM - he ziSya ! AyuSmAn bhagavAn mahAvIra tIrthaMkara ne isa prakAra kahA hai / bhagavAn ne jo kahA vaha maiMne sunA hai| vahI kriyAsthAna maiM tumheM kahatA huuN| jise sAvadhAnacitta hokara suno usakA isa jinazAsana meM kriyAsthAna nAmaka adhyayana kahA gayA hai / artha yaha hai - sAmAnya rUpa se do sthAna isa prakAra kahe jAte haiM- dharma aura adharma, upazAnta aura anuzAnta arthAt upazAMta dharmasthAna aura anupazAMta dharmasthAna / inameM se prathama adharma sthAnakA artha isa prakAra kahA gayA hai / TIkAtha--zrI sudharmAsvAmI jambusvAmI vigere peAtAnA ziSyAne kahe che ke--ha ziSyA ! AyuSyamAna bhagavAna mahAvIra tIrthaMkare A pramANe kahyuM che. bhagavAne je kahyuM te meM sAbhaLyuM che. eja kriyA sthAnanuM svarUpa huM tamAne kahuM chuM te tame sAvadhAna cittavALA thaIne sAMmaLA. A jIna zAsanamAM kriyAsthAna nAmanuM adhyayana kahevAmAM Avela che, tenA atha e che ke--sAmAnya padmAthI e sthAne A pramANe kahevAmAM Ave che te e sthAna dharma, ane adhama e che. upazAMta ane anupazAMta arthAt upaza ta dhama sthAna ane anuprazAnta dharmasthAna temAM pahela adhama sthAnanA atha A pramaNe kahela che. ------ For Private And Personal Use Only * Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 sUtrakRtAGgasUtre - huktam / 'taNaM adhama paSNate' tasya kha apamarthaH majJaH 'iha khaDa pAhaNaM vA4' iha-asmin loke khalu iti nizvapena 'pAi vA pAya vA4- pAcadidizAsu caturSu 'saMteiyA maNuSpA bhAMti' santyekAye manuSyA bhavanti-aneka kAramedamitrA mAnA vidyante, 'taM jahA' tadyathA 'mAriyA vege aNAriyA dene' AryA eke, anAryA eke 'uvAgoyA vege - gIyAgoyA vege' uccatrA ekemI eke, 'kAmaM vege-issamaM vege' kA vavanto dIrgha chAyA eke-hasvakAyA eke 'suraNA vege-duNNA vege' sutra eke kevana viziSTavantIM ti, durvaNa eke, 'suyA vege - durUpa vege' suru-sundarAnta eke dukhA:- kutsitarUpavanta eke 'tersi ca NaM eyArU' terpA ca kha idam evam, teSAmane bhedabhinnAnAM mAnavAnAm idaM vakSyamANarUpakam 'daMDasamAdANaM' daNDasamAdAnaM bhavati teSAM jIvAnAM pApakarmaNa icchA marati, iti 'saMhAra' vaM saMpe kSya - samyagRdRSTvA 'vaM jaha' tacavA - 'NeraivA' nairavikeSu nArakajIyeSu vA 'tirikkhajoNirasuvA' tiryagyonikeSu jIveSu, 'magumse vA' manuSyajIveSu vA - - prAyaH sabhI loga pahale adharma meM pravRtti karate haiM, phira sadupadeza pAkara dharma meM pravRtta hote haiM, isa kAraNa adharma pakSa ko prathama kahA hai| For Private And Personal Use Only isa loka meM nizcaya hI pUrva Adi sabhI dizAoM aura vidizAoM meM nAnA prakAra ke manuSya hote haiM, jaise - koI Arya hote haiM, koI anArya hote haiM, koI uccagotrI hote haiM koI nIvagotrI hote haiM, koI lambe zarIra vAle to koI choTe zarIra vAle hote haiM koI brAhmaga Adi UMve varNa vAle aura kaM I nIce varNa vAle hote haiN| koI sundara rUpa vAle aura koI kurUpa hote haiN| ina nAnA prakAra ke manuSyoM kI pApa karma karane kI icchA hotI hai| yaha dekhakara nArakoM tica prAya: saghaLA leke pahelAM adharmamAM pravRtta hoya che. ane pachI sadgu padeza pAmIne dhamamAM pravRtta thAya che. tethI adhama pakSa paDelA karela che. A leAkamAM jarUra pUrva vigere saghaLI dizAe ane vidizAemAM aneka prakAranA manuSyeA hAya che, jemake--ke i Aya` hoya che. kaI anAya DAya che. kaI ucca geAtravALA heAya che. kAI nIcA gAtravALA DhAya che. kAI lAMkhA zarIravALA tA kAI DhIgaNA zarIravALA hoya che kaI brAhmaNuM vigere U~ca vadhu vALA ane kema nIthA vadhuvALA hAya che. kesa suMdara rUpa vALA ane kAI kaTapA eTale ke kharAba rUpavAna DaeNAya che. A aneka prAranA manuSTete pU. 54ma karavAnI IcchA thAya che. e joIne nArakA, Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA dvi. zra. ma. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 1.59 " - 'devA' devanikAyeSu vA 'je nAvazye tahapagArA' ye cAnye tamAma kAra 'pApA' mANAH- jIvAH 'kinnU vevaNaM veyaMti' vedanAM sukhaduHkhAnubhavarUpAM manti anumanti niH- sadasadvivekavantaH / 'tersi pi ya NaM imAI zerasa kipAThANAI' tevamapi ca khalu imAni trayodaza kriyAsthAnAni 'matIta karavAya bhavantIti tIrthakarairAkhyAtam 'taM / tadyathA-vAni ca sthAnAni bhagre mANAni 'aTThAdaMDe' arthadaNDaH - kamapi prayojanavizeSamAsAdya hiMsAtmaka pApakaraNadaNDaH kathyate 1 / 'aDAdaMDe' anarthadaNDaH prayojanamantareNaiva hiMsAtmaka pApakaraNamanarthadaNDaH 2 | 'hiMsA daMDe' hiM daNDaH prANinAmatipAtaH 3 / 'akamahAdaMDe? akasmAdaNDaH (Akasmiko daNDaH) anyasyA'parAdhe daNDayate'nyaH 4 / 'diTTI vipariyAsiyAdaM De' dRSTiviparyAsadaNDaH dRSTe viryAso'nyathA bhAvastena to daNDaH, yathA' prastharakhaNDaM jJAtvA vANena pakSiNa hanti 5 / 'mosavattie' mRSA pratyaka:manuSyoM aura devanikAyoM meM jo sat-asat ke vivekI evaM puNya karma ke udaya se bhAgyavAn jIva sukha duHkha rUpa vedanA kA anubhava karane haiM, unake bhI yaha teraha kriyA sthAna tIrthaMkara bhagavAn ne kahe haiN| ye teraha kriyA sthAna isa prakAra haiM- - (1) arthadaMDa -- kisI prazejana se hiMsA karanA / (2) anartha daMDa- niSprayojana hiMsA karanA / (3) hiMsAdaMDa -- prANiyoM kA ghAta karanA / (4) akasmAt daMDa --dUsare ke aparAdha kA dUsare ko (5) dRSTi viparyAsa daMDa --dRSTi doSa se daMDa denA, jaise TukaDA samajha kara pakSI ko bANa se mAranA / daMDa denA / For Private And Personal Use Only patthara - kA tiya ceA manuSyA ane dainikAyomAM je sat mamratA vivekane jANanArA tathA puNya karmanA udayathI bhAgyavAn jIva sukha duHkha rUpa vedanAne anubhava kare che tenA pazu A nIce batAvavAmAM Avela te sthAne bhagavAne udyA te tera priyAsthAna yA pramAche che.- (1) aMda Da - kAI paNa prayeAjanathI hiMsA karavI (2) anartha haiMDa - vinA hiMsA aravI (3) hiMsA:Da - prANiyono dhAta ro (4) akasmAt daMDa.--mIjAnA aparAdhanA khIjAne daMDa ApavA (5) dRSTi viparyAsa`Da--dRSTi dveSathI daDadeve jemake-pattharane kaDa samajIne pakSIne khAthI mAravuM, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrahatAra midhAbhASaNena pApasampAdanam, 'adinAdANavattie' adattAdAnapratyAyaka:svAminA adatta bastugrahaNam, yathA steyena paradravyagrahaNam, 'ajhayavattie' adhyA smapatyApikA manasi anyathA cintanam 8 / 'mANavati! mAnapazyayika:jAtyAdigarvamAsAtha praapmaanm| 'mittadosavattie' mitradoSapatyayikaHmitradveSaH10, 'mAyAvattie' mAyA pratyAyika:-parasya vaJcanam 11 'lomAttie' lobhamatyayikA-lobhakaraNam 12 'iriyArahie' iryA pathika:- paJca mitigumi. prayApta:-sarvatropayogapUrvakagamanenI sAmAnyataH karmabandho bhavati 13, ene prayodaza kriyAsthAnAni, emireva jIvasya karmavandho bhavati / etavyatiriktA (6) mRSA pratyAyika daMDa --mithyA bhASaNa karake pApa krnaa| (7), adattAdAna pratyayika--corI se parAI vastu lenaa| (8) adhyAtma pratyayika--manameM aprazasta cintana krnaa| (9) mAnapratyadhika-jAti Adi kA garva karake dUsaroM kA apamAna krnaa| (10) mitra dveSa pratyayika--mitroM ke sAtha veSa bhAva dhAraNa krnaa| (11) mAyA pratyayika-chala-kapaTa karake pApa krnaa| (12) lobha pratyAyaka-lobha krnaa| (13) ividhika-upayoga pUrvaka gamana karane para bhI sAmAnyataH karmabandha honaa| ina teraha kriyAsthAnoM se jIva ko karmayandha hotA hai| inase (6) mRSA pratyathika daMDa-mithyA bhASaNa karIne arthAt asaca batrIne pApa karavuM te (7) mahattahAna pratyAya:-yArI 422 pA24I yI sevA. (8) madhyama pratyaya:-manamA-maprazasta tina 42. (9) mAna pratyayika-jAti vigerene garva karIne bIjAnuM apabhaan 2t. (10) bhitra35 pratyaya:-bhitrI sAye / . (11) maayaaprtyy:--7|| 458 za2 5.5 327: (12) ra pratyAya--soma 42. (13) pithi:---35|| 5 // na ya A41) 421 // 7ri 55 sAmAnya paNAthI karma baMdha che te. A tera kriyAthAnethI chAne kabaMdha thAya che. tenAthI bhinna kaI For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 161 na kAcanAsnyA kriyA yA hi karmabandhakAriNI syAt / eSveva kriyAsthAneSu sarve saMsAriNo jIvAH santIti sU0 1 / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam - paDhame daMDasamAdANe aTThAdaMDavattie tti Ahijjai, se jahA NAmae kei purise Aya heuM vA pAiheDaM vA AgAraheDaM parivAraheDaM vA mittaheuM vA nAgaheDaM vA bhUtaheDaM vA jakkhaheuM vA taM daMDa tasathAvarehiM pANehiM sayametra Nisiriti, aNNega triNisirAas aNNaM pi visitaM samaNujAgai evaM khalu tasta tappattiyaM sAvanaMti Ahijar3a, paDhame daMDasamAdANe aTThAdaMDavattie ti Ahie // sU0 2||17|| 3 chAyA - prathamaM daNDasamAdAnamarthadaNDapratyayika mizyAkhyAyate / tadyathA-nAma kazcin puruSaH Atma hetorvA jJAnihetorvA AgAra hetorvA parivAra deto va mitra hetorvA nAgaheto rvA bhUtaheto va yakSahetorvA taM daNDa prasasthAnareSu prANeSu svayameva ninati anyenApi nisarjayati anyamapi nimnantaM samanujanAti, evaM khaju tasya tatvasyayikaM sAvadhamAdhIyate prathamaM daNDasamAdAnam arthadaNDapratyayikamityAkhyAtam ||02||17|| TIkA- 'paDha' prathamam 'daMDasamAdANe' daNDasamAdAnam - kriyAsthAnaM prathamaM pApa karaNasthAnam ' aDDA daMDavattie' arthadaNDa pratyayikam 'tti' iti 'Ahi atirikta koI aisI kriyA nahIM hai jo karmabandha kA kAraNa ho / saMsAra ke samasta jIva inhIM kriyAsthAnoM meM vartamAna hai // 1 // (1) arthadaMDa kriyAsthAna 'paDhame daMDa samAdANe' ityAdi / TIkArtha- pahalA daMDa samAdAna arthAt kiyA sthAna arthada MDa pratyayika kahA gayA hai| daNDa samAdAna kA uddeza aura vibhAga arthAt sAmAnya evI kriyA nathI, ke je kama bandhanu' kAraNa hAya, sa'sAranA saghaLA jIvo Aja kriyA sthAneAmAM rahelA che. 15 (1) aMda'Da kriyAsthAna 'paDhame damAdANe' ityAdi TIkA"--pahele daDa samAdAna arthAt kriyAthana a`Da pratyayika kahela che. daMDa samAdAnanA uddeza ane vibhAga arthAt sAmAnya thana ane su0 21 For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtra prajaI' bhAkhyAyate, prathamasUtreNa uddezavibhAgau daNDasamAdAnasya dayitvA dvitI sUtreNa arthapatyayikadaNDasamAdAnasya lakSaNaM svarUpaM cocyate-'paDhameM' ityAdi / 'se jahANAmae keipurise' tayathA nAma kazcitpuruSaH, 'mAyahevA' jJAtihenorvA, 'AgAraheuvA' AgAra--gRhaM taddhetoSI 'parivAraheuvA parivArahe to 'mita he uMcA mitrahe to vo 'NAgaheuvA' nAgaheto vA 'bhUta heuvA" bhUtahato vA 'jakkhahe uMvA' yakSaheto; 'taM daMDaM tasathAvarehiM pANehi spme| gisiriti' taM daNDaM sasthAvaramANeSu svyme| nisa jati-svayameva prANadaNDadAnAtmakaM pApaM karoti / 'aNNega viNisirAveti' anyenA'pi niptanapati-paradvArA mANAti pAtAtmakaM daNDaM kArayati 'aNNaM pi NisiraMtaM samaNu naann| anyamapi ni jantam -tAza daNDaM kuntiM samanunAnAti-anumodate 'evaM khalu tassa tapaniyaM' evaM khalu tasya-anumodanattuH puruSasa tanatyayikap-AtmajJAsyAdi hetukam 'sAvajjati AhijnaI' sAvadyamAdhIyate-kAkAritA'numodikSAmiH kriyAmi stasya purupasya sAradyA madhanaM bhavatIti / 'pahame' prathamam 'daMDamamAdANe' daNDapamA dAnam-pApakaraNasthAnam 'ahA daMDAttie' AdaNDapAyakam ni Ahie' kathana aura bheda pradarzana karake arthadaMDa pratyayika kriyAsthAna kA svarUpa kahate haiM-koI puruSa apane svayaM ke lie, jJAtijano ke lie gRha ke lie, parivAra ke lie, mitra ke lie, nAga bhUta yA yakSa ke lie trasa aura sthAvara prANiyoM kI svayaM hiMsA karatA hai, dUsare se himA kara. ghAtA hai, aura hiMsA karane vAlo kI anumodanA karatA hai| isa prakAra kisI prayojana se svayaM hiMsA karane, karAne aura anumodana karane se usa puruSa ko kamabandha hotA hai| yaha arthadaNDa pratyAyika prathama kriyAsthAna hai| mAra ya yaha hai ki apane lie yA apane mitra athavA parivAra Adi ke lie prasa-sthAvara jIvoM kA prANAnipAta karatA hai, karavAtA bheda pradarzana karIne arthadaMDa kriyAsthAnanuM svarUpa kahe che - koI purUSa potAnA ma.Te, ghara maTe, parivAra bhATe, bhitrane bhATa; nAsa, bhUta, 521 // yakSa bhATe trasa ane sthA 2 prANiyonI piote hiMsA kare che bIjAthI hiMsA karAve che, tathA hiMsA karavA vALAnuM anumodana kare che. A rIte ke pratye janathI yaM hiMsA karavA, karAvavA ane anumodana karavAthI te purUSane karmabaMdha thAya che. A arthadaMDa prayika paheluM kriyAsthAna che. tAtparya e che ke--je pitAne mATe athavA pitAnA mitra athavA pitAnA parivAra vigere mATe trasa sthAvara jene prANAtipAta kare che, For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi.va. a.2 kiyAsthAnanirUpaNam ityAkhyAnam / yaH pArtha para.rtha vA mitra-parivArA vA, sasthArAdipAginA pANAtigatAtmakaM daNDa karoti kArayati vA anyaM kurvantaM vA anumodate tasyapuruSasyArthapratyAyika daNDasamAdAnaM nivAsthAnaM pApAya bhavatIti prathamamarthadaNDa. pratyayika kriyAsthAnam ||muu0 2 / 17 // mUlam-ahAvare docce daMDasamAdANe aNahAdaMDavattie tti Ahijjai, se jahANAmae keipurise je ime tasA pANA bhavaMti te No accAe No ajiNAe No maMsAe No soNiyAe evaM hiyayAe pittAe vasAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe NahAe prahAruNie aTTIe aTrimaMjAe, No hiMsisu metti No hiMsiMti metti No hiMsisaMti metti No putta posaNAe No pasuposaNayAe No agAraparivahaNatAe No samaNamAhaNavattaNA heDaM jo tassa sarIragasta kiMci vipariyAdittA bhavai, se haMtA chettA bhettA laMpainA vilaMpaittA udavaittA ugjhiuM bAle verassa AbhAgI bhavai, aNaTAdaMDe / se jahANAmae keipurise je ime thAvarA pANA bhAMti, taM jahA-ikaDAi vA kaDiNAi vA jaMtugAi vA paragAi vA mokkhAi vA taNAi vA kusAi vA kucchagAi vA pavvagAi vA palAlAi vA, te No puttosaNAe No pasuposaNAe No agArapaDibUhaNAe No samaNamAhaNaposaNAe No tasta sarIra. hai yA karane vAle kA anumodana karatA hai, usako arthadaNDa pratyayika kriyAsthAna hotA hai| yaha prathama kriyA sthAna hubhA // 2 // karAve che athavA karavAvALAnuM anume kare che, tene arthadaMDa pracalita risthAna kahevAya che. A paheluM kiyArathAna che. mArA - - - For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgamatra ssa kiMdhi vi pariyAittA bhavaMti, se haMtA chettA bhettA lupaittA vilupaittA uddavaittA ujhiuM vAle verassa AbhAgI bhavai, anndaadNdde| se jahANAmae keipurise kacchasi vA dahaMsi vA udagaMsi vA daviyasi vA valayaMsi vA NUmaMsi vA gahaNaMsi vA gahaNaviduggaMsi vA vasi vA vaNaviduggasi vA pavvayaMsi vA pavvayaviduggaMti vA taNAI Usaviya syme| agaNikAyaM Nisirati aNNeNa vi agaNikArya NisirAveti apagapi agaNikAyaM NisiraMtaM samaNujANai aNahAdaMDe, evaM ca khalu tassa tappattiyaM sAvajati Ahijjai, docce daMDasamAdANe aNahAdaMDavattie ti Ahie ||suu03-18|| chAyA--athA'paraM dvitIya daNDapamAdAnamanarthadaNDapaH pikamityAkhyAyate, tadyathAnAma kazcit puruSaH, ye ime tramAH prANA bhavani tAn no arcAya no ajinAya no mAMsAya no zoNitAya evaM hRdayAya pittAya vasAyai picchAya punchAya vAlAya zaGgAya viSANAya dantAya daMSTrAya nAvAya snAyave asthane asthimajjAye, no arhisiSu mameti, no hipanti mameti, no hisiSyanti mameti, no putrapoSagAya no pazupoSaNApa no AgAraparidRddhaye no zramaNamAhanavartanAhetoH no tasya zarIrasya kizcana paritrAgAya bhavati sa hantA che tA bhetA lumpayitA viluma. yitA upadrAvaritA ujjhitya bAlo vairastha AbhAgI bhAti ArthadaNDaH / tadyathAnAma kazviA puruSaH, ye ime sthAvarAH prANA bhavanti tadyayA ikaDAdi vA kaThinAdi rvA jantukAdi vA parakAdi vA mustAdi vA tagAdi vI kumAdi vA kucchakAdi vA parvakAdirvA palAlAdi vI te no putra poSaNAya no pazupopaNAya no AgAraparivRddhaye no zramaNamAhanapoSaNAya no tasya zarIramA kizcit paritrANAya bhavanti, sa hantA chettA mettA lummayitA vilumpayitA upadrAvayitA ujjhitya bAlo vairarayA''bhAgI. bhAti anartha daNDaH / tathAnAma kazcit puruSaH kacche vA hadevA udake vA dravye vA valayevA avatamase vA gahane vA gahanavidurge vA vane vA vanavidurge vA pati vA parvata durge vA hamAni utsA umArya satyameva agnikArya For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA vi. a. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam nisa jati anyenA'pi agnikArya nisarnayati anyamapi agnikAya nisa jantaM samanujAnAti anarthadaNDaH / evaM na khalu tasya ta pratyayika sAvadhamAdhIyate / dvitIya daNDasamAdAnam arthadaNDa satyapikamityAkhyAtam |puu038| TIkA-prathama kiya sthAnam anarthapratyApikaM pradarzita sammati-dvitIya manarthadaNDapatyayika kriyAsthAnamAha- kazcit puruSaH prayojanaM vinaiva trasa jIvAna hiMsati, tasya dvitIyaM kriyAsthAnaM pApakAraNaM bhAti, adhunA sUtrArthoM vilirugate-'prahAvare' athAparam 'dIcce' dvitIyam 'daMDa pAdAnam (kri gamthAnam) 'aNaTThA daMDavatie' anarthadaNDapatyayikam anarthadaNDa kAraNa kam 'ti pAhijana' ityApAyate se nahANAma' tadyathAnAma keipurise' kavi pumapaH 'je ime tamA pANA mati' ye ime trasyanti-zItoSNAdinA udvegaM pAnunIti sA:-jamA'paraparyAyA bhavanti / 'te' tAna-tramAna jIpAna hipatoni, payo nanA'bhAvaM darzayati -'jo accAe' no arcAya-no sakIyasya parakIyasya vA zarIramya rakSaNAya (2) anartha daNDa pratyadhika kriyAsthAna 'ahAvare docce daMDamamAdANe' ityAdi / TIkArtha-prathama arthadaNDa pratyayika kriyAsthAna kahakara aba dUsarA anarthadaNDa pratyAyika kriyAsthAna kahate haiM--jo puruSa binA hI kisI prayojana ke jIvoM kI hiMsA karatA hai, vaha dUsare kristhAna kA bhAgI hotA hai| aba sUtra kA artha likhate haiM - isake anantara dusarA daNDasamAdAna arthAt kriyAsthAna anarthadaNDa pratyayika hai| vaha isa prakAra hai--yaha jo trasa jIva haiM arthAt jo sa-garmI ke kAraNa udvega ko prApta hote haiM aura jinheM jaMgama prANI kahate haiM, unakI jo hiMsA karatA hai, kintu niSprayojana hI himA (2) anartha' pratyaya: jiyAthAna 'ahAvare docce daMisamAdANe' tyAta TIkAI--paheluM arthadaMDa pratyayika kriya sthAna kahIne have bIju artha daMDa pracayika yiAsthAna kahevAmAM Ave che -je purUSa koI paNa prajana vagara jIvonI hiMsA kare che, te bIjA diyArathAnanA avikArI bane che. ve suutrn| artha praTa re ch.AnA pachI bIje daMDasamAdAna-arthAt kriyAsthAna anarthadaMDa pratyayika che. te A pramANe che -je A trasa jIvo che. arthAt jeo zadI -gamanA kAraNe udvega pAme che, ane jemane jaMgama prANI kahevAmAM Ave che, temanI je hiMmA kare che, ane prayajana vagara ja hiMsA kare che, pitAnA For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAce saMskArAya vA 'No aniNAe no ninApa-carpaNe 'No pasAe' no mAMsAya 'go; soNiyAra'no zoNitAya evaM hiyayAe' evaM hRdayAya- hRdayanimitamapi na 'pittAe vasAe pichAe pucchAe vAkAra' etApatA matsyadInAM vadhaH proktaH, pittAya, basAyai carvI ti prasiddhAya, picchApa-pakSAya etApatA mayUrasya hiMsA lokasiddhA pratIyate, etadIyapicchena saMmAninI nirmI yate, pucchAya-etAvatA carI gorvadhaH proktaH, tApucchena cAmaranirmANaM bhAti vAlAya-kezAya, ajA''vika prabhRti lomAtA hiMpA pradarzitA, siMgAe vitANAe daMnAe dADhAe NahAra hAru. Nie aTThIe advimaMjAra' zRGgAya-hariNAdInAm viSa NAya, dantAya-hastino daMSTAyai, nakhAya-vyavAdInAm, snAyave, asthane, asthimajjAyai 'No hisisa meti' no bahisiSu mameti-ime matsammadhinam amArayan, etadarya na tAn mAra. yati apitu svabhAvAdeva krIDan vA mArayati pANijAtam 'No hisiti metti' karatA hai, na apane yA dUsare ke zarIra ke rakSaNa yA saMskAra ke lie, na camaDe ke lie, na mAMsa ke lie, na rudhira ke lie, na kaleje ke lie aura na pitta yA carthI. piccha gA vAloM ke lie hiMsA karatA hai. na sIMgoM ke lie, na viSANoM ke lie, na dAtoM ke lie, na dADhoM ke lie. na nAkhUna ke lie, na snAyu ke lie, na hai hI ke lie, na majjA ke lie hI hiMsA karatA hai| yahAM piccha zabda se mayUrakA vadhakahA hai usake piccha se buhArI banAe jAtI hai puccha zabda se camarI gAya kA vadha kahA hai kyoM ki usakI pUMcha ke vAloM se cAmara banAe jAte haiM, yAla keza zabda se bheDoM evaM bakariyoM kA badha mUcita kiyA hai, dADhA zabda se hAthI ke vadha kI sUcanA kI hai nava ke lie vyAghra Adi kohimA kI jAtI hai| athavA bIjAnA zarIranA rakSaNa athavA saMskAra mATe nahIM, tathA ne cAmaDA mATe, na mAMsa mATe na le hI mATe, na kALajA mATe tathA na pitta, cabI, piccha athavA vALa mATe hiMsA kare che. na sIgaDA mATe na pucha mATe, ne te mATe na do maTe na nakha mATe na snAyuo mATe na hADakAo mATe na mAjA mATe hiMsA kare che. ahiyAM piracha zabdathI merane vadha kahyo che ane puccha zabdathI camarI gAyanI hiMsA kahI che. kemaketenA puMchaDAnA vALethI cAmara banAvavAmAM Ave che. vALa keza zabdathI gheTAM ane bakarAMonI hiMsA sUcita karela chedAThA zabdathI hAthInA vadhanI sUcanA karela che, nakha mATe vAla vagerenI hiMsA karavAmAM Ave che. temaja evuM mAnIne hiMsA karavAmAM AvatI nathI, ke A jIve ma ra ke I saMbaMdhIne For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. ma. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 167 no himanti mameti ime matsambandhinaM hiMsanti tadarthe na tAn mArayati 'jo hiMsissatimetti' no hiMsiSyanti mameti-matsaMbandhinaM hiMsiSyabhi tadarthaM na mArayati 'jo puruSosaNAe' no putraSoSaNAyana vA putrAnAM vRStyarthaM mArayati, ' No pasuposaNAra' no pazUnAM catuSyadAnAM gavAdInAM poSaNAya 'No AgAraparivRNatA' navA AgAraparivRddhaye gRhasya hRdayartham 'No samaNamAhatraNA he u" no zramagamAhana vartanAhetoH, zramaNamaddanAdyartha vA na mArayati 'jo tassa sarIrajassa' no tasya zarIrasya kicivivariyA ditA bhavaH kiJcitparitrANAya bhavati na bAladantapicchAdya mArayati-na vA zravaNAdInAM poSaNAyana vA sva zarIravyavahArAya, kintu prayojanamanvareNaitra tAna hantIti / 'se' saH 'haMtA' hannA-prANaviyogakartA 'chetA-chedanakarttA mAgi nAmiti sarvatra sambadhyate / 'bhevA' bheta' - bhedanakarttA 'patA' lumpayitAGgaM karttayitvA pRthak pRthak karttA viluMpaittA' viluMpayitA- vizeSarUpe prANinazdharmanevAdInAmutpATayatA 'usa' upadrAvayitA upadravakArI - sthAna, 'ujjhiuM' aura na yaha socakara hiMsA kI jAtI hai ki isa jIva ne mere kisI sambandhI ko mArA thA, yA yaha mAratA hai athavA mAregA, na putra Adi ke poSaNa ke lie, na gAya Adi ke zeSa ke lie, na gRha kI vRddhi ke lie, na zravaNa yA brahmaga ke lie mAratA hai, na zarIra nirvAha ke lie mAratA hai, kintu binA prayojana, kIDA karatA huA yA Adata ke vazIbhUta hokara jo hiMsA karatA hai, yaha vivekahIna prANI anarthadaNDa ke pApa kA bhAgI hotA hai aura mAre jAne vAle prANiyoM ke sAtha baira bAMdhatA hai| yahI kahate hai-vaha niSprayojana hanana, karanevAlA, chedana-bhedana karane vAlA, prANiyoM ke aMgo ko kATakara alaga-alaga karane vAlA, camaDI yA netra Adi ko nikAlane vAlA, mAre che. athavA A mAre che, athavA mAraze, na putra vigerenA pai SaNa mATe, na gAya vigere catuSpadru-cAra pagavALA jIvonA peSaNa mATe, na gharanI vRddhi mATe na zramaNa athavA brAhmaNu mATe mAre che, na zarIranA nirvAha mATe mAre che, paraMtu pratye.jana vagara ja krIDA-ramata karatAM karatAM Adata-devane vaza thaIne je hiMsA kare che, te viveka hIna prANI ana daDanA pApane legavanAra bane che. ane mAravAmAM AvanArA prANiyA sAthe vera bAMdhe che. eja kahe che ke--A pratyeAjana vagara hanana karavAvALA chedana -bhedana karavAvALA prANiyAnA aMgene kApIne judA judA karavA vALA, cAmaDI athavA AMkhAne kADhavAvALA, upadrava karanArA, anaya daMDanA kaDavA For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 sUtrakRtAsU C upara arthadaNDasya kaTukalamiti vive hamAkurvan 'vAle' 'bALa:vikalaH jIvaiH saha 'veraspa' vairasya 'AmAgI bhAi' AmAgo mAti sarva bhAgI bhavati 'aNaDAdaMDe' anarthadaNDaH - niSprayojanadaNDaH saH / 'se jahA kAma' tathAnAma 'kei purise' kazcit puruSaH 'je ime yArA paNA bhavati' ye ime sthAvarAH prANAH pRthivyAdayo bhavanti 'taMja' tadyathA - 'ikkADAivA' ikkADAdirvA vanaspativizeSasyeyaM saMjJA, 'kaDiNAr3a vA' kaThinAdi va 'jaMtugAi kA jantukAdi - ete vanaspativizeH 'mokavAivA' mustakAdi va 'taNa 3 vA tRNAdi va 'kulAi vA kuzAdi va 'kuchagAi vA' kucchakAdi va 'pavyayAi bA' parvakAdi va 'palAlAi vA' pAlAdirvA ' te No putaposaNAra' te no putrapazeSaNAya tAMstAna - pUrvopadarzitasthAvarakAyAn yAn hanti no te putrAya putrarakSaNakaM tena sarveSAM jJAtiparivarANAM sagrahaH, 'jo paroNA' no pazupoSaNAva 'No AgAraparivRDaNAra no AgAraparivRddhaye 'No samagamAhaNa upadravakArI, anarthadaMDa ke kaTukaphala ko na samajhane vAlA vaha manabuddha jIvoM ke sAtha hone vAlI zatrunA kA bhAgI hotA hai, nirarthaka hI vaira kA bhAjana banatA hai / aura yaha jo pRthivI Adi sthAvara prANI hai, jaise ikkaDa, kaThina tathA jantuka nAmaka vanaspatiyAM, mothA, tRga, kuza, kucchaka, paryaka, palAla ina vanaspatiyoM kA putra kA poSaNa karane ke lie hanana nahIM karatA hai, 'yahA~ puna zabda upalakSaga hai, usase sabhI jJAni-parivAra Adi kA grahaNa kara lenA cAhie' na pazumoM kA poSaNa karane ke lie hanana karatA hai, na ghara ko baDhAne ke lie, na zramaNamAhana ke poSaNa ke lie, na apane zarIra kI rakSA ke lie hanana karatA hai, vaha niSya phaLane na samajavA vALA, te maMda buddhivALA jIvezanI sAthe nArA zatru pazuAnA bhAgIdAra bane che. niraka ja verane pAtra bane che. ane je A pRthvIkAya vigere sthAvara prANI che, bhemaI-Di-uThina - tathA bhantu nAmanI vanaspatiyoM tathA bhothA, tUra, kuza, 205, parva, pakSAla, A vastu taye jeo kuTumbanu pAtraLu karavA mATe hatana-vadha karatA nathI, ahiyAM (kuTuMba zabdathI saghaLA jJAti-parivAra vigere samajI sevA) na zubhe vA sunana re che na ghara dhAvA bhaTe, na zramaNu ke ptAhananA poSaNa mATe na pAtAnA zarIranI rakSA mATe hanana For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir E samayArthacodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam posaNAe no zramaNamAhanapoSaNAya 'go tassa sarIraMgarasa' no tasya zarIrasya kiMciviparimAittA mati' kizcit paritrANAya bhavanti 'se haMtA' sa hantA 'chettA-metA -luMpattA-vilupazcA-uddamAtA' chettA-chedanakartA, 'bhelA' bhedanakartA, lumpayitA, bilumpapitA, upadravapitA 'ujjhiuM bAche verassa AbhAgI bhavaI umitya-viveka parityajya bAlo-mandabuddhiH verasyAbhAgI bhavati-sarvathA vairasya bhAgI bhavatI tyarthaH 'aNaTThAdaMDe' ayamanarthadaNDaH, punarappAha-'se jahANAmae' tayayAnAma: 'kei-purise' kazcin puruSaH 'kacchasi vA-dahaMsi vA udargasi vA-daviyaMsi vAvaLayaMsi vA-maMsi vA-gagaNaMsi vA' kacche vA-tRNapuje, hadevA, udake vA -samudrana yAdiSu, dravye vA, laye vA-nadIveSTitasthale, 'maMmi vA' garne vA-Atamase vA-prandhakArapUrNa sthAne, 'gahaNe vA' gahane vA 'mahAviduggami vA-varNasi vA vaNaviduggaMsi vA -pavayaMmi vA-pAyaviduggaMsi vA' gainavidurge vA, vane vA, vanavidurge vA, parvate vA parvatavidurge vA 'taNAI upaviya Upaviya' tRNAni utsArya utsAya-unkSipya urikSaya 'sAme ANi kAyaM NimiraI' sayamevA'gnikArya yojana hanana karane vAlA, chedana karane vAlA, bhedana karane vAlA, kATa kara pRthaka-pRthaka karane pAlA, ugvADa dene vAlA upadrava karane vAlA. ajJAnI vyartha hI vaira kA bhAgI hotA hai| isa prakAra kimI prayojana ke vinA himA karanA anarthadaMDa hai| ___ aura bhI kahate haiM-koI bhI pukA kachAra-nadI ke taTa para, tArAma para, jalAzaya para, nadI se veTina sthala para, khaDDe meM, andhakAra pUrNa sthAna meM, gahana meM, gahanavidurga 'jahAM jAnA kaThina ho aise gahana sthAna meM, vana meM, vanavidurga meM, parvana para parvata bidurga para tRga Adi phailA-phailA kara svayaM hI Aga jalAtA hai, yA dUsare se bhAga jala vAtA kare che. evA vinA prajana hanana karavAvALA, chedana karavAvALA, bhedana karavAvALA, kapaTa karIne pRthaka pRthak karavAvALA, ukhA vAvALA, upadrava kara vALA ajJAnI vyartha phogaTa ja verane bhegavanArA bane che. A rIte kaI paNa prajana vagara ja hiMsA karavI te anartha daMDa kahevAya che. vizeSa kahe che-kaI paNa purUSa kachAra-nadInA kinArA para talAva para jalazA para nadIthI vIMTaLAyelA sthaLa pa, khADa mAM aMdhArAvALA sthAnamAM gahanamAM-gahana vidu eTale ke jyAM javuM muzkela hoya evA gahana sthAnamAM vanamAM, vanavi6mAM parvata para, paryata vidurga para vaza vigere phelAvIne savayaM Aga lagADe che, athavA bIjanI pAse Aga lagAve che, sU0 22 For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org * 100 sutrakRtAGgasUtre J sTijati karimazcidapi sthAne tRNAdikamekatra kRtvA vahiM prajvAlayati / 'ameNa vi agaNikAyaM NisirAve ' anyenA'pi agnikArya nisarjapatramA layati / 'api agaNikArya NisiraMtaM samaNujANa, aNaTTA daMDe' amyamavi agnikArya nisranantaM samanujAnAvi anumodate / anarthadaNDaH / evaM khala tahasa pattiyaM sAvajrjjati ahijjae' evaM kurvataH khalu tasya tatpatyavikaM sAvadyamAkhyA-tam etAdRzapuSasya sAvadhapaNighAtAt sAvadhakarmabandho bhavati 'docce daMDa samAdANe aNDAdaMDaratipatti Ahira' dvitIyaM daNDasamAdAnamanarthadaNDa patyayika mAkhyAtamiti / mU03 = 18 mUlam - ahAvare tacce daMDasamAdANe hiMsAdaMDavattietti Ahijjai, se jahANAmae kei purise mamaM vA mami vA annaM vA anna vA hiMsisu vA hiMsaMti vA hiMsissaMti vA taM daMDaM tasthAvaroha pANehiM sayameva Nisiraha, aNNA vi NisirAi annaM pi misiraMtaM samaNujANai hiMsAdaMDe, evaM khalu tassa taSpattiyaM sAvajjati Ahijjai, tacce daMDasama dANe hiMsAdaMDa vattie ti Ahie || sU0 4 // 19 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAyA - athAparaM tRtIyaM daNDasamAdAnaM himAdaNDayi kamiyate, yathA nAma kazcit puruSaH mAM vA madIyaM vA ayaM vA anyadIyaM vA avi hiMsanti vA hiMsiSyanti vA taM daNDaM sasthAvareSu prANeSu svayameva nimsRjati anyenApi niyati anyapi nijataM tu nAnAni hiMmAdaNDaH / evaM khalu tasya tatpratyayikaM saavynityaadhaayte| ye daNDAnaM hiMmAdaNDamatyayika mityAkhyAtam / muu04=19|| hai yA Aga jalAne vAle kA anumodana karato hai, usako isake nimitta se pApa hotA hai arthAt isa prakAra nirthaka jIvavadha karane se pApa karma kA bandha hotA hai / yaha anarthadaNDa pratyadhika nAmaka dUsarA kriyosthAna hai | 3|| athavA agni saLagAvavAvALAne anumedana-uttejana kare che, tene e nimitte pApa thAya che, arthAt A rIte niraCka jIva hiMsA karavAthI pApakarmonA madha thAya che. A anatha daDu prayika nAmanuM bIjuM kriyAsthAna che. lill For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 171 TIkA-dvitIyaM kriyAsthAnaM nirUpaNa tRtIyaM kri gasthAna ha-prahAvare ityAdi / 'ahAre' athAparam 1cce' tRtIyam daMDasamAdANe' daNDa mAdAnam 'hiMsAdaMDa ni!' hiMpAdaNDa patyayikam 'tti ahijjaI' ityAkhyAyate 'se nahA gAmae' tadyathAnAma 'ke purise' kazciHpuruSaH 'mamaM vA mami vA' mAM vA, mado. yam-matsambandhina vA 'annaM vA ani vA anya vA, anyadI ram-anyasya samba ndhinaM vA 'hisisu vA' ahiMsiSu vA 'hiti vA hiMsanti vA 'hisirasaMti vA' hisiSyanti vA, etAdRzo hi puruSo mAmime yathArA mArayanti mArayaH jyanti amArayan nA, athavA matsambandhi namiti vicArya hiMsAna ahiMsakAn vA jIvAn vinAzayati / 'taM daMDaM tasathAvareDi' taM daNDaM usasthAvareSu 'pANehi' pANe-pANiSu 'sayameva' sapA misiraI nila nati-daNDaM pAyati, 'age. NAvi NisirAveI' anyenApi niyati-anyenApi himAM kArayati / 'annaMpi NisiraMtaM samaNu nANa' annamapi nimanantaM samanujAnAti-anumodate, etAdRzaH puruSaH 'hiMsAiMDe' hiMsAdaMDa:-himAdaNDaH-hisaiva daNDo yasya sa hiMsAdaNDa:hiMsAkArako bhavati / evaM khala tassa' evaM kurvataH khalu tasya puruSasya 'tappatniyaM' (3) hiMsAdaNDa pratyayika kriyAsthAna 'ahAvare tacce' ityAdi . TIkArtha-dUsare kriyA sthAna kA nirUpaNa karake aba tIsare hiMsA - daMDapratyayika kriyAsthAna kA nirUpaNa karate haiN| vaha isa prakAra hai-koI puruSa emA socanA hai ki isa prAgI na mujhako athavA mere sambandhI ko, dUsare ko yA dUsare ke sambandhI ko mArA thA yA yaha mAratA hai yA mAregA, aura aisA socakara kimI trasa athavA sthAvara jIva kI svaya hiMsA karatA hai, dUsare se himA karavAtA hai athavA himA karane vAle kI anumodana karatA hai, to aisA karanA hiMsAdaMDa kahalAtA hai / aisA (3) hisA' pratyaya yAsthAna 'ahAvare tarace' tyAdi ' TIkAI-bIjA kriyA sthAnanuM nirUpaNa karIne have trIjA hiMsAiDa pratyayika nAmanA kiyAsthAnanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. te A pramANe che.-ke purUSa evuM vicAre ke A prANie mane athavA mArA saMbaMdhine bIjAne athavA bIjAnA saMbaMdhIne mAryo hate athavA A mAre che. athavA mAraze. ane evuM samajIne kaI trasa athavA sthAvara jIvane svayaM vadha kare che. bIjAnI pAse teno vadha karAve che, athavA hiMsA karavAvALAne anudara-samarthana Ape che, evuM karavuM te hiMsAdaMDa kahevAya che, evuM karavA For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- sUtrakRtAGgayo vatmatyayika hiMsApatyAyika hiMsAkArakam 'sAvajjati AhijjA' sAvadyamsAvadharmabandho bhavatItyAdhIyate 'tAce' tRtIyam 'daMDasanAdaNe' daNDasamAdAnam kriyAsthAnam hiMsAdaMDavattie' hiMsAdaNDamayikam 'Ahie' AkhyAtam' kathitam / bahavo hi puruSA etAdRzA bhavanti ye 'yadyayaM puruSo jIvan tiSThet tadA mAM kadAcid ghAtayiSpati' iti matvA taM sAyaM nimnanti, anyena vA nisarjayanti athavA ghnantamanyaM prerayanti, teSAM hiMsAkAraNakA sAvadharmabandho bhavatIti sUtrasyA'bhiprAyaH // sU04 // 19 mUlam -ahAvare ca utthe daMDasamAdANe akamhAdaMDavattiratti Ahijjai, se jahA gAmae keipurise kacchaMsi vA Ava vaNaviduggati vA miyavattie miyasaMkappe miyapaNihANe miyavahAe gaMtA ee miyattikAuM annayarassa miya sa vahAe usuM AyAmettA NaM NisirejjA, se miyaM vahissAmi ttikaha tittiraM vA vagaM vA caDagaM vA lAvagaM vA kavoyagaM vA vA kaviM vA kajilaM vA vidhittA bhavai, iha khalu se annassa aTThAe aNNaM phusai akamhAdaMDe / se jahA NAmae keipurise karane vAle puruSa ko hiMsA ke nimitta se pApakarma kA bandha hotA hai| yaha tIsarA hiMsA pratyayika kriyAsthAna kahA gayA hai| bahuta se puruSa aise hote haiM jo samajhate haiM ki yadi yaha jIva jIvita rahegA to kadAcit mujhe mAra DAlegA aisA samajhakara ve use svayaM hI mAradete haiM yA dUsare dvArA maravA dete haiM athavA mArane vAle kA anumodana karate haiN| aise puruSoM ko hiMsAkAraNaka pApakarma baMdhatA hai| yaha sUtra kA Azaya hai // 4 // vALA purUSane hiMsA nimitta pApakarmane baMdha thAya che. A trIju hiMsA pratyAyika nAmanuM kriyAsthAna kahevAmAM Avela che ghaNu manuSe evA hoya che ke jeo e samaje che ke A jIva jIvate raheze te kadAca mane mArI nAkhaze. evuM samajIne teo vayaM tene mArI nAkhe che, athavA bIjAnAthI marAvI nAkhe che, athavA mAravAvALAne anumodana-uttejana Ape che, evA purUSane hiMsA kAraNuka pApakarmane baMdha thAya che. A pramANe sUtrane bhAva che. For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 173 sAlINi vA vAhINi vA kodavANi vA kaMgUNa vA paragANi vA rAlANi vA NilijjamANe annayarasta taNasta vahAe satthaM NitirejjA, se sAmagaM taNagaM kumudagaM vihIUti kalesuyaM taNaM chidissAmi tti kaTTha sAliM vA vIhiM vA kodavaM vA kaMguM vA paragaM vorAlayaM vA chi dattA bhavai, iti khalu se annassa aTAe annaM phu sai akamhAdaMDe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajja Ahijjai, cautthe daMDasamAdANe akamhAdaMDavattie Ahie ||suu05||20|| - chAyA-athAparaM caturthaM daNDamapAdAnam asmAddaDapatyayikamityAkhyAyate, tadyathAnAga kazci-puruSaH kacche vA yAvad vanadurge yA mRgavRttikA mRgasaMphalyA mRgapaNidhAnaH mRAdhAya gatA ete mRgA iti kA anyatAsya mRgasya vadhAya ipuyAmpa khalu niHmRje|| sa mRgaM haniSyAmi iti kRyA tittiA vA vartakaM vA caTakaM vA lAkaM vA kapotakaM vA kA vA kapiJjalaM vA vyApA. dayitA bhAti / iha khala so'nyasya arthAya anya spRzati AsmAd daNDaH / tadyathA nAma kazcitpuruSaH zAlIn vA brIhIna kodravAn vA kafana vA parakAn vA rAlAn vA apanayan anyatarasya tRNasya vadhAya zastraM ni majeta sa zyAmAkaM tRgakaM kumu eka bIhanchinaM kalemujhaM tRgaM che. tyAmoti kRtvA zAliM vA brAhi vA krodravaM vA kaguM vA parakaM vA rAla vA chenuM bhavati iti sa khalu anyAya arthAya anyaM spRzati akasmAd daNDaH / evaM khalu tasa tatpatyayikaM sAvadyam AdhIyate caturtha daNDasamAdAnam akasmAddaNDapatyayikapAkhyAtam // 05-20 // TokA-pUstrei tRtIyaM hiMsApayika daNDamamAdAna karitaM samprati caturtha makasmAiMDapatyAyika kriyAsthAnamAha-'ahAvare' ityAdi / 'ahAvare' athA'param (4) akasmAtdaMDa kriyAsthAna 'ahAvare ca utthe' ityaadi| TIkArtha-tIsarA hiMsApratyayikadaMDa samAdAna kahA gayA, aba caudhA akasmAt daMDa pratyayika kriyAsthAna kahate haiN| koI mRga vadha kI (4) akasmAt daMDa kriyAsthAna - 'mahAvare ca utthe' tyAta - TIkArtha-trIje hiMsA prayika daMDa samAdhAna karela che. -have A co akasamAta daMDa pratyavika diyAsthAna kahevAya che. keI mugadhanI AjI For Private And Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 sUtrakRtAGgasUtre 'vautthe' caturtham 'daMDamAdANe' daNDasapAdAnam 'amhA daMDAttIra' akasmA ddaNDapratyakim 'tti Ahijna3' ityAkhyAyate / 'se jANAmae' tadyathAnAma 'kepura se' kacitpuruSaH 'katinA jAgaMsi vA' kacche vA yAtradvanavidurge vA yAvatpadena ide vA udake vA dravye vA valaye vA garne vA gahane vA gahanavadurge vA bane vA vanavadurge vA parvate vA parvatacidurge vA ityeteSAM grahaNaM bhavati kasminnadI- Te'thavA yAvatkasmithinmahAraNye vA gayA 'mayatracira' mRgavRttikaH- mRgasya mAraNAtmikA vRtirAjIvikA vyavahAro yasya sa mRgavRttikaH 'miyasaMkape' mRsaGkalaH - mRgavadha vicAravAn 'miyANihANe' mRgapaNidhAnaH- mRgavadhadhyAnavAn 'mitrA' va 'gaMtA' gannA vanaM gatavAn / 'ee miyatti' ete mRgA iti 'kAu' kRtvA 'anaparasta niyasa' agyatarasya mRtasya ' baDhAe' vadhAya mAraNAya u AyAmettA' ipuM- vANam AyAmya dhanuSi samAropya 'NisirejjA' niHsRjet prakSipet / ' se miyaM vaddisvAmi ti kaTTu hiMsakaH mRgaM dhiSyAmi iti kalA vArNa prakSipet, parantu zaro lakSyamalamanAH antarAle ena 'vittiraM vA - vaTTagaM bA- caragaM vAM-lAvagaM vA-kapoyagaM vA kavitA - kavijalaM vA AjIvikA vAlA puruSa kachAra meM, tAlAba meM, jalAzaya para, nadIveSTina pradeza meM, khaDDe meM, gahana (aTavI ) meM, gahana bidurga meM, vana meM vanavidurga meM, parvata para parvatavidurga para kisI bhI nadI taTayA mahAraNa Adi meM jAkara mRga ko mArane kA saMkalpa karatA hai, mRgavadha kA dhyAna karatA hai, mRga kA vadha karane ke lie hI jAtA hai, vaha 'ye nRga hai' aisA socakara kisI mRga kA vadha karane ke lie dhanuSa para bANa caDhAtA hai aura use choDa denA hai| usa dina ne mRgakA baca karane ke vicAra se vANa choDA hai, parantu vaha vANa lakSya para na jAkara bIca hI meM tItara, vartaka, cATaka, lAvaru, kapana, kavi yA kapiMjala ko vikAvALA purUSa kachAramAM, taLAvamAM jaLAzayamAM, nadIvALA pravezamAM, khADAmAM gahuna jasamA, gahuna vidurgama, vanamAM, vanavihubha parvata para parva - tanA vidugA~ para, kahevAnA hetu e che ke-keAI pazu nadI kinAre athavA, mahA araNya vageremAM jaine mUtrane mAravA mATe sakalpa-nizcaya kare che, mRgavadhanuM dhyAna kare che, mRgane vadha karavA mATe ja te 'A mRga che' evo vicAra karIne koI mRganA vadha karavA mATe dhanuSa para khANu caDAve che. ane tene cheDI de che. paraMtu te aNu lakSya para na jatAM vacamAM tevara, taTa, sUtara, upa hai ukline pIdhI he che, ane For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhino TokA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam vidhitA bhAi' tittira-pakSivizeSam caTaka-kA-karIta-kapi- pica vA veapitA bhavati / eSu anyatamasya kasyacid ghAto bhavati / 'iha khalu se annassa aTThaHe' iha khalu saH anyasyA'rthAya 'aNNaM' anyam 'phumaI' spRzati hinasvItyarthI, 'prakamhAdaMDe' aksmaaddnndd| bhAti / ayaM bhAva:-yatra vadhakaH bedhya lakSyIkRtya vANa. makSiAt, kintu lakSyasya vedho na jAtA, parantu-tadanyasyaiva vedhaH 'anAkRmaNI' nyAyena 'kAmatAlIya' nyAyena vA jAta iti-apamakasmAiNDohi kathyate, anyasyA'pi tadIyavANena maraNAd ghAtakatvaM bhavatyeva / punarapyAha-'se jahANAmae' tapathAnAma 'keipurise' kavi puruSaH kRSilA, sAlINi vA-dhIhINi vA-kodagaNi vA' zAlIna vA-brIhIna vA krodravAna vA 'kaMgUNi vA--paragANi yA rAlANi kA kaDagUna vA-parakAn vA rAlAna nA-rate dhAnyavivepAhA 'gilina gANe' apayan 'annayarassa taNarUpa' anya rasma tamAma 'vAra' thA-chadAya satthaMvIMdha detA hai aura ina meM se kisI prAgI kA ghAna ho jAtA hai| isa prakAra anya ke vadha lie choDA humA bAga anyakA ghAta karatA hai to yaha akasmAtdaMDa kahA jAtA hai / tAtparya yaha hai ki hatyAre ne kimI prANI ko lakSaNa karake vANa choDA kintu uma pANane lakSya nahIM vidhA, kintu marA hI koI prANI vidha gyaa| isa prakAra ajA kRpANI nyAya yA kAkatAlI ra nyAya caritArtha ho gyaa| ya? amAnadaMDa kahalAtA hai| dUsare kA ghAta hone para bhI jipake bANa se prANI marAgayA hai, vaha ghAtaka to hai hii| - aura bhI kahate haiM -jaise koI kimAna zAla brIhi, krodana, kaMgu, paraga-rAla, ina dhAnyoM kA nidANa kara rahA hai arthAta inake sAtha temAMthI koI prANino ghAta-vadha thaI jAya che, A rIte baMne mATe cherelA bANa anyane mAre che te tene akasmAta daMDa kahevAmAM Ave che. kahevAnuM tAtparya e che ke-hatyArAe kaI prANine uddezIne baNa cheDayuM paraMtu lakSya viMdhAyuM nahIM, paNa be juja kaI prANI vidhAI gayuM. A rIte ajA kRpA nyAya athavA kAkatAlinyAya caritArtha thAya che, tene akasmAt daMDa kahevAya che. bIjAne vadha thavA chatAM paNa jenA bANathI prANuM karAyuM che, te hiMsaka te gaNuya ja che. vizeSabhAM cha -rema bheData 2 prIti , , vigere dhAnya nuM nidANa nI davAnuM kArya karI rahyo hoya, arthAt dhAnyanI sa the ugelA ghAsane ukhADI rahyo hoya, teNe kaI ghAsane ukhADavA mATe zastra (bara paDI calAvI heya ane vicAryuM che ke huM zyAma, tRNa, kumu For Private And Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sammamA stratAmave. NimirejjA' zastraM ni sRjet 'se sAmagaM taNagaM kumudagaM bIhi umiyaM kachapurNa ruma chidissAmi ti kaTuM sa puruSaH zyAmAkaM tRgakaM kumudakaM brIhanchinaM kachesukaM tamam pase vizegaH tAni chetsyAmIti kRtvA 'sAvA-vIhi vA-ko vA guvA-paraga vA rAlayaM vA-chiditA mAI' zAli vA-vrIhi vA-kodravaM kA -kazeM vA-parakaM vA-rAlaMgA-chettuM bhavati, 'iti-khalu se anassa aTTAya anna phusaI' iti khalu maH anya arthaash'nymeN| spRzati-hinasti, 'aAmhAdaMDe' asmAiNDo bhAti / kRSikaH kSetrAt svAmimatavahyAdInAM vardhanAya anabhimatatRNAdikamapanetu micchan tRNAntaramapa neSyAmIti manasi nidhAya tattagakartanAya zastraM cAlayati, parantu dRSTimAnyAt cheyA'pekSayA'cchedyasyaivA'nyasya kartanamabhUditi saH-akasmAddaddaNDo bhavati ! vastutastvatra kRSikasya nAsInmano'nyasya uge hue ghAsa ko ukhADa rahA hai| usane kisI ghAsa ko unkha Dane ke lie zastra (khurapA) calAyA aura socA ki maiM zyAmAka, tRga, kupudaka, brIhi, kalesuka Adi kisI ghAsa ko ukhADU kintu ghAsa ke badale zAli, brIhi, kodraya kaMgu, paraga yA rAlaya dhAnya meM hI zastra laga jAtA hai aura vaha ukhaDa jAtA hai| isa prakAra vaha ghAma ke badale dhAnya ko ukha Da lenA hai to yaha akasmAtdaMDa hmaa| tAtparya yaha hai ki koI kiptAna apane kheta meM zAli Adi dhAnya kI vRddhi ke lie avAMchanIya ghAsa-phUsa ko ukhADa denA cAhatA hai aura usako ukhADane ke lie zastra kA prayoga karatA hai, kintu haTa. doSa yA asAvadhAnatA ke kAraNa vaha zastra ghAma meM na lagakara dhAma ke paudhe meM laga jAtA haiM aura mAnya kA paudhA ukhaDa jAnA hai| isa prakAra jise ukha Dane kA vicAra kiyA thA, vaha na ukhaDa kara dhAnya daka, vigere koI eka ghAkane ukhaDuM, paraMtu ghAsane ba le za lI, trIhI, kodarA, kAMga vigere dhAnyamAM ja kharapaDI lAgI jAya, ane te dhAnyane choDa ukhaDI jAya, A rIte te gha sane badale dhAnyane ukhADI le che, te A akasmAt daMDa kahevAya che. tAtparya e che kekeI kheDuta pitAnA khetaramAM zAlI-DAMgara vigere anAjane vadhAravA mATe vadhAre paDatA anicchanIya, ghAsa-ne ukheDavA che che, ane tene ukheDavA mATe zastra calAve che, paraMtu dareka deze athavA asAvadhAnapaNune kAraNe te zastra ghAsamAM na lAgatAM dhAnyanA cheDamAM lAgI jAya, ane anAjane cheDa ukhaDI jAya, A rIte jene ukhADavAne vicAra For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 177 parsane, kintu-anyasyaiva karttane tadicchA, tathApi devopahatasya kasyacidanyasya karInaM jAtam / 'evaM khalu tassa tappattiyaM sAvaja pAhijjaI' evaM khalu tasya tatmatyayikaM sAvadha mAdhIyate, evaM kurvatastasya kRSikasya sAvadha karmabandho bhvti| 'pautthe daMDasamAdANe' caturtha daNDasamAdAnam 'akamhA daMDavattie' akasmAddaNDapratyayikam 'Ahie' AkhyAtam-kathitam ||suu05-20|| mUlam-ahAvare paMcame daMDasamAdANe didivipariyAsiyA daMDavattie tti Ahijjai, se jahA NAmae keipurise mAIhiM vA piIhi vA bhAIhiM vA bhagiNIhiM vA bhagjAhiM vA puttehiM vA dhUtAhi vA suNhAhi vA saddhiM saMvasamANe mitte amittameva mannamANe mitte hayapubve bhavai, didvivipariyAsiyA dNdde| se jahA NAmae keipurise gAmaghAyaMsi vA garaghAyaMsi vA kheDaghAyaMsi kA kabbaDaghAyAMsa vA maDaMbaghAyaMsi vA doNamuhaghAyaMsi vA paTTagaghAyaMsi vA AsamaghAyaMsi vA sannivesaghAyaMsi vA niggamaghAyaMsi vA rAyahANighAyaMsi vA ateNaM teNamiti mannamANe ateNe hayapubve bhavai didivipariyAsiyA daMDe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjati Ahi jai, paMcame daMDasamAdANe didviviSariyAsiyA daMDavattietti Ahie ||suu06|| . kA paudhA ukhaDa jAtA hai / yaha akasmAtdaMDa hai| isa prakAra akasmAt daMDa kA sevana karane vAle ko umake nimitta se pApakarma kA baMra hotA hai| yaha cauthadaMDa jamAdAna arthAt kriyAsthAna hai, jo akasmAtdaMDa. samAdAna kahA gayA hai|||5|| karyo hato, te na ukhaDatAM anAjane cheDa ukhaDI jAya che, tene akasmAta daMDa kahevAya che. A rIte akasmAta daMDanuM sevana karavAvALAne tenA nimitta pApakamane baMdha thAya che. A cothe daMDa samAdAna arthAta kriyA na che. jene akasmAt daMDa samAdhAna kahevAmAM Ave che. Apa sU0 23 For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsane . chAyA-athA'paraM paJcamaM daNDasamAdAnaM dRSTiviparyAsadaNDapatyayikamityA khyAyate / tadyathAnAma kazcit puruSaH mAtRbhirvA pibhirvA bhrAtRbhirvA bhaginIbhirvA mAryAmiLa putra vA duhitamiLa snuSAbhi vA sArdhaM saMvasan mitramamitrameva manyamAnaH mitraM hatapUrvo bhavati dRSTiviparyAsadaNDaH, tathathAnAma ko'pi puruSo grAmaghAte vA, nagaraghAte vA, kheTyAte vA, kaTaghAte vA, maDammaghAte vA droNa. mukhaghAte vA, paTTanaghAte vA, AzramaghAte vA, sannivezaghAte vA, nirgamaghAtevA, rAjadhAnIghAte vA, astenaM stenamiti manyamAnaH astenaM hatapUrto bhavati dRSTivipayAMsadaNDaH / evaM khalu tasya tatpatmayikaM sAvadhamityAdhIyate, paJcamaM daNDasamAdAnaM dRSTiviparyAsadaNDapasyayikamityAkhyAtam / 0621 // ___TokA-caturya kriyAsthAna nirUpita, sammati-zcima kriyAsthAnaM darzayitumAha-'ahAvare' athA'param 'paMcame' pazcagam 'daMDasamAdANe' daNDasamAdAnaM kriyAsthAnam 'diTTivipariyAmiyAiMDa tira ti pAhijjae' dRSTiviparyAsadaNDamatyayikamityAkhyAyate dRSTeH buddheviparyAso'nyathA bhAvaH yathA zuktI rajatamitipatyayaH / vastutohi zuktikA tabA''hate, kintu cakSurdopabalAt tAmajJAtvA tatra rajataM pratyabhinAnad bhavati dRSTiviparyAsaH / tameva dRSTiviparyAsa mUtrakAro dRSTAntadvArA darzayati-se jahANAmae' iti, tadhayAnAma 'kehapurise' kazcitpuruSaH, 'mAIhiM (6) dRSTi viparyAmadaMDa 'ahAvare paMcame daMDamamAdANe' ityaadi| - TIkArtha--cauthA kriyAsmana kahA jA cukA / aba pAMcave kriyA. sthAna kA nirUpaNa karane ke lie kahate haiM-pAMcavAM kristhAna dRSTi viparyAsa pratyAyika kahalAtA hai| dRSTi arthAt buddhi ke anyathAbhAva ko jaise sI ko cAMdI samajha lene ko dRSTiviparyAsa kahate haiN| vAstava meM kahIM sIpa par3I hai, kintu netroM ke doSa ke kAraNa use cA~dI jAnanA dRSTi viparyAsa hai| sUtrakAra dRSTAnna dvArA use pradarzita karate haiM jaise (4) viparyAsa : 'ahAvare paMvame daMDasamAdANe' tyAta TIkAI-ce zuM kriyAsthAna kahevAmAM AvI gayuM have pAMcamA kriyAsthAnanuM nirUpaNa karavA mATe sUtrakAra kathana kare che. pAMcamuM kriyasthAna daSTi viparyAsa pratyayika kahevAya che daSTi arthAta buddhinA anyathA bhAvane -jema sIpane ca dI samajI le tene daSTi vipasa kahevAmAM Ave che vAstavika rIte kayAMka chIpa paDI hoya tene netranA dethI cAMdI mAnI levI, te daSTi viparyAya che. sUtrakAra dRSTAnta dvArA te samajAve che jemAM For Private And Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir E samayAvodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 172 pA-paIhiM vA-mAIhiM nA-bhagiNIhi vA-bhAjAdi kA' mAtRbhi-ipita bhivA-bhrAtRbhirvA bhagina nirvA-bhAryAmi puttehi vA-dhUtAhi vA-muNDAhiM vA' putrairvA, duhitRbhirvA snupAbhirvA-pUnamadhUbhinI, 'saddhi saMvasamANe sAdha saMva san mAtrAderArabhya snumantena saha yahAdau vAsaM kurvan puru: 'mittamamittameva manamANe' mitra svabhAvataH-amitram-zatru manyamAna:-avagacchan 'mitte hayapuve' mitra hapUrvaH, 'bhavai' bhavati / / ayamAzayaH-mAtAmitraM pitA ceti, svabhAvAt tritayaM hitam / kAryakAraNatazcAnye, bhAni hitbudyH||1|| ityukyA'nubhavena ca mAtrAdayaH samAgato mitrANi bhavanti / parantu kazcidA. zayadoSAta-mitrameva amitraM jAnan svabhAvato mitramapi hanti / hanyamAnazca na dRSTiviptimatikramati, pazcAtsa eva jJAtatataH pazcAttApaM kroti| etAdRzaH koI puruSa mAtA, pitA, bhAI, bhaginI, strI, putra, kanyA aura putravadhU ke sAtha nivAsa karatA hai| vaha apane svabhAvataH mitra (hitaiSI) ko zatru samajha baiThatA aura usakA ghAta kara DAlatA hai / kahA bhI hai 'mAtA mitraM pitA ceti' ityaadi| mAtA mitra aura pitA, yaha tInoM svabhAva se hI hitakArI hote haiN| kintu anya loga prayojana vizeSa se bhI hita karane ke icchuka bana jAte haiM // 1 // isa ukti ke anumAra mAtA-pitA Adi svabhAva se hii| mitra hote haiM, kintu koI vicAra ke doSa se mitra ko hI zatru samajhatA huA usakA ghAta kara DAlatA hai| yaha usakA dRSTi viparyAsa hai| use jaSa vAstavikatA kA patA calatA hai to pazcAttApa karanA par3atA koI purUna mAtA, pitA, bhAI bahena strI, putra, kanyA, ane putravadhunI sAthe rahetA hoya che. te pitAnA svAbhAvika mitra-hitecchane zatru mAnI bhane tara 15 4N nANe che. hyu 55 cha, 'mAtA mitra pitAceti' tyAta mAtA, mitra, ane pitA, e traNe svabhAvathI ja hita karavAvALA heya che, paraMtu anya leka prayajana vazAt hita karavAnI buddhivALA jaya che. // 1 // A kathana pramANe mAtA, pitA vigere svabhAvathI ja mitra hoya che. paraMtu koI purUSa pitAnA vicAranA deSathI mitrane ja zatru mAnIne tene vAta karI nAkhe che, A tene dRSTi viSaya che. tene jyAre vAstaviktAnI For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 sUtrakRtAGgavaM sthaLe 'mana diTThivipariyA sipAdaM De' bhatrati dRSTiviparyAsadaNDaH bhavatyevA'yaM daNDo buddhivaiparItyAt yathA dRSTiviparyayAt - mAlAyAM sarpa iti - avasmiMstabuddhiriti / udAharaNAntaramapi pradarzayati-' se nahANAmara' tadyathAnAma 'keipurise' kazcitpuruSaH 'gAmaghAyaMsi vA' grAmayAte vA 'nagaraghAyaMsi vA' nagaraghAte vA 'kheDavAsi vA kabbaDaghAyaMsi vA-maDaMtraghAyaMsi vA' kheTaghAte vA kaTaghAte vA, maghA vA hai / aisI jagaha dRSTiviparyAsadaMDa hotA hai| jaise dRSTi kI viparItatA ke kAraNa mAlA meM sarpa kA bhrama ho jAtA hai, atadrUpavastu tadrUpa pratIta hotI hai| dUsarA udAharaNa bhI dikhalAte hai - jaise koI puruSa grAmaghAta - vADa se veSTina pradeza ko grAma kahate haiM usakA ghAta karane vAlA grAmaghAtaka hai, AkaraghAta suvarNa evaM ratnAdika kI utpatti ke sthAna ko naSTa karane vAlA AkaraghAtaka kahalAtA haiM, nagara ghAta - aSTAdaza prakAra ke kara se rahita sthAna nagara kahalAtA hai usakA ghAta karane vAlA nagaraghAtaka hai kheDaghAta - dhUlI prAkAra se veSTita sthAna ko kheTa kahate haiM usakA ghAta karane vAlA kheDaghAtaka hai, karvaTaghAta - kutsita nagara ko karbaTa kahate haiM usakA ghAta karane vAlA kaTaghAtaka kahalAtA hai, mahaMbaMdhAta DhAI kosa taka jisake bIca meM koI grAma na ho aisA sthAna maMDaya kahalAtA hai usakA ghAta karane vAlA " samajaNa paDe che, tyAre tene pazcAttApa karavA paDe che. evA sthaLe dRSTi viparyAsa daMDa hrAya che. jema dRSTinA viparIta paNAne kAraNe mALAmAM sarpanA bhrama thAya che, atadrupa vastu tadUrUpa dekhAya che. For Private And Personal Use Only have mI uhAhara] tAve che--prema hai| 3 (1) Abha dhaatvADathI vI'TAyelA pradezane grAma-gAma kahe che, tenA ghAta karavAvALeA grAma ghAtaka kahevAya che. (2) AkAra ghAta-seAnA ane ratneAnI uttpattinA sthAnane Akara kahe che, tenA nAza karavAvALAne sAmraghAta he che. (3) nagara. ghAta-maDhAra prakAranA kara vinAnA sthAnane nagara kahevAya che. tenA ghAta karanAra nagaraghAtaka kahevAya che. (4) kheDabrAta-dhULanA prAkAra-kATathI yukta sthAnane kheTa kahe che. tenA ghAta karavAvALa.ne kheDaghAtaka kahevAya che. (5) kaTaghAta-kutsita nagarane kaTa karyo che. tenA ghAta karavAvALAne kareMTa ghAtaka kahevAya che. (6) maDabaghAta maDhI gAu sudhImAM jenI vacamAM khIjuM gAma na hoya, evA sthAnane mAkha kahevAya che, tene ghAta karavAvALAne maba Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. a. a. 2 kriNasthAnanirUpaNam 181 'doNamuhavAyaM sa vA' drogA-kyAte vA 'paTTagaghAyaM sa vA' pattanadhAte kA 'AsamaghAsi vA' AzramavAte vA 'saMnivesaghAyaMsi vA saMnivezaghAte vA, 'niggamaghAyaMsi vA nirgamaghAve vA nirgapo mArgastasya ghAte vA, rAyahANi ghAyaMsi vA' rAjadhAnIghAte vA 'ategaM tegamitimannamANe vA' astenaM stena miti manyamAnaH 'pateNe hayapuche' atenaM hatapUreM bhvti| rAjadhAnyAdidhAtaviSaye yo vastuto ghAkArI sa tu kacinirgataH / yastu naH'karodghAta sa tatra devAdA. maDaMva ghAtaka kahalAtA hai, droNamukhaghAta-jala sthala mArga se yukta sthAna ko droNamukha kahate haiM usakA ghAta karane vAlA droNamukhaghAtaka hai, pattanaghAna-samasta vastuoM kI prApti kA sthAna ko pattana kahate haiM usako ghAta karane vAle ko pattanaghAtaka kahate haiN| nigamaghAta-aneka vaNika janoM se basA huA pradeza nigama kahalAtA hai usakA ghAta karane vAlA nigama ghAtaka kahalAtA hai, Azrama ghAta tApasa janoM ke rahane ko sthAna ko Azrama kahate haiM usakA ghAta karane vAlA AzramaghAtaka kahalAtA hai, saMvAhaghAta-kRSIvaloM dvArA dhAnya kI rakSA ke lie banAyA gayA durga bhUmisthAna athavA parvata kI coTI para rahA huA janAdhiSThita sthala vizeSa yA jisameM yahAM vahAM se Akara musAphira loga nivAsa vizrAma kareM aimA sthala vizeSa ko saMvAha kahate haiM usakA ghAta karane vAlA saMvAhaghAtaka kahalAtA hai, sannivezaghAtajisameM pradhAnataH sArthavAha Adi rahe hoM usako sanniveza kahate haiM ghAtaka kahe che. (7) droNamukhaghAta-jaLa ane sthaLa mArgathI yukta sthAnane drobhuma / che, tena dhAta 421 // 1.NAne droNubhupAta upAya che. (8) pattanaghAta-saghaLI vastuonI prAptinA sthAnane pattana kahevAya che. tene ghAta karavAvALA pattanaghAtaka kahevAya che. (9) nigamaghAtaaneka vANika janothI vaselA pradezane nigama kahevAya che. tene ghAta karavAvALAne nigamaghAtaka kahevAya che. (10) AzcamaghAta -tApasanA rahevAnA rathAnane Azrama kahevAya che. tene ghAta karavAvALAne Azrama ghAtaka kahevAya che. (11) saMvAha ghAta-kheDute dvArA anAjanA rakSaNa mATe banAvavAmAM Avela durgabhUmisthAna, athavA parvatanA zikhara para pahelA manuSyanA nivAsa rU5 sthaLa vizeSa atha che jemAM javAM tyAMnA musAphare AvIne nivAsa kare evA sthaLa vizeSane saMvAha kahe che, tene ghAta karavA vALAne saMvAha ghAtaka kahevAya che. (12) sanniveza ghAta-jemAM mukhya rIte vepAri rahetA hoya tevA sthaLa vizeSane niveza kahe che, tene ghAta karanArane sanniveza ghAtaka kahe che. athavA rAjadhAnIne ghAtanA samaye je For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 182 sUtrakRtAgasa gataH tamevA''gata cauro'yameveti mandhamAno rAmapurugAdi InjIti bhAti dRSTi viparyAsadaNDaH / 'evaM khalu tassa' evaM malu na / 'tapati' tatpratyAyikam -dRSTi viparyAsadaNDanimittaM sAyaM krpopjaayte| sAvadhamityAdhIyate / tadidam 'paMcameM pazcanam 'daMDa pamANe' daNDasamAdAnaM kriyAsthAnam 'dihi vipariyAsiyAdaMDa yatti etti Ahie' dRSTiviparyAsapatyayikapAkhyAnam, dRSTiviparyAsakAraNakaM paJcamaM kriyAsthAnamiti kathitam ||puu06=21|| ____ mUlam-ahAvare chaTTe kiriyaTANe mosAvattietti Ahijjai se jahANAmae keipurise AyaheDaM vA jAiheDaM vA agAraheDaM vA parivAraheDaM vA sayameva musaM vayai aNNeNa vi mumaM vayaMtaM pi aNNaM samaNujANai, evaM khalu tasta tappattiyaM sAvajjati Ahijjai, chaTe kiriyaTTANe mosAvattietti Ahie ||suu07||22|| chAyA-AthA'paraM SaSThaM kriyAsthAnaM mithyaaptyyikmityaakhyaayte| tadyathA nAma kazcit pumpaH Atmaheto vA, jJAti heto vA, agArahe torvA, paricAraheto, svayameva mRSA badati anyenA'pi mRpAvAdayati mRpAvadantamanyaM samanujAnAti evaM khalu tasya tatmatyayika sAvadha mityAdhIyate SaSThaM kriyAsthAnaM mRSAvAdamatyayikamityAkhyAtam / usakA ghAta karane vAlA sanniveza ghAtaka kahalAtA hai, athavA rAjadhAnI ke ghAta ke samaya jo cora nahIM hai use cora mAnakara mAra DAlatA hai arthAta rAjadhAnI Adi ke ghAta ke vipara meM vAstava meM jo ghAtakArI hai vaha to kahIM bhAga nikalA aura jinane ghAna nahIM kiyA thA daivavaza vaha kahIM se vahAM A pahuMcA, rAjapuruSa usako hI cora samajha kara daMDa dete haiM to yaha dRSTi viparyAsa daMDa hai / dRSTi viparyAsa se daMDa dene vAle ko usake nimitta se pApa karma kA baMdha hotA hai| yaha pAMcA dRSTiviparyAsadaMDa nAmaka kriyA sthAna hai // 6 // cAra na hoya tene cera mAnIne mArI nAkhe che. arthAt ra javAnI vigerenA ghAtanA saMbaMdhamAM vAstavika rIte je ghAta karatA hoya, te kyAMya bhAgI gayela hoya, ane jeNe ghAta na karyo hoya ane devavazAt te kayAMyathI tyAM AvI gayela heya rAjapurUSe tene ja cera mAnIne daMDa Ape che, te tene daSTivipakSa daMDa kahevAya che, daSTinA viparyAsathI daMDa devAvALAne tenA nimitte pApakarmane baMdha thAya che. A rIte A daSTi viyasa daMDa nAmanuM nAM yAsthAna cha. // 6 For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam TIkA-pazcamakriyAsthAnanirUpaNAnantaraM SaSThaM kriyAsthAnaM nirUpayati-'ahAvare' athA'param 'chaTTe' SaSTham 'kiriyaTThANe' kriyAsthAnam 'mopAvattie' mithyA. pratyayikam-mithyAvAdanimitta kam 'tti AhijjaI' ityAkhyAyate, asatyabhASaNa. meva mithyA, mithyA pratyayA kAraNa yasya tat-mithyApatyayika kriyAsthAna mityAbhidhIyate / mithyApratyayikasvarUpaM darzayati- se jahANAmae' tadyathAnAma 'keipurise' kazcitpuruSaH 'AyahevA ' Atmaheto -AtmakAraNArtham 'NAihe vA' jJAtiheto vo 'AgAraheuM vAAgAraM gRha tanimittakam 'parivAraheuvA' parivAraheto-parivRtya pari mato vA tiSThantIni parivArA:-putra-kalA-bhRtyacatuSpadAdayaH teSAM kRte| 'sayameva' svayameva 'mu' malA vadati, apatyagiraM sNgirte| athavA-'aNNeNa vi musNvaae| anyenA'pi mRpA vAiyati, atha 'T'mupaMvadaMtaM pi aNNaM samaNu nANai' mamAvadantam-asatya bhASamANa manyaM smnujaagti-thnumodne| evaM khalu tassa' evaM khalu tasya 'tappatti' tattatyayikam 'sAranaMti' sAdhaM ninditaM (6) mRSA prasthAyika kriyAsthAna 'ahAvare chaThe kiriyaTThANe' ityAdi / TIkAtha-atha chaThe kripAsthAna kA nirUpaNa karate haiN| vaha isa prakAra hai--chaThA kriyAsthAna mRSAyAda ke nimitta se hotA hai, ata. evaM vaha mRSAvAda pratyadhika kahalAtA hai| usakA svarUpa isa prakAra hai -koI puruSa apane lie, jJAti janoM ke lie, gRha ke nimitta, parivAra arthAt putra kalana bhRtya caupAye Adi ke nimitta svayaM asaraya bhASaNa karatA hai dUsare se mithyAbhASaNa karavAtA hai athavA mithNAbhASaNa karane vAle kA anumodana karatA hai to aimA karane se use mithyA. (6) bhRpA pratyaya yAsthAna 'ahAvare chaTe kiriyaTaHNe' tyA TIkAI--pAMcamuM kriyasthAna kahyA pachI have A chaThThA phiyAsthAnanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. te A pramANe che.-chaThThA diyAsthAna mRSAvAdanA nimittathI thAya che tethI ja te mRSAvAda pratyAyika kahevAya che. te A pramANe che-ke I purUSa pitAne mATe, jJAtijane mATe, ghara mATe, parivAra arthAt putra, kalatra, nekara, khATalA vigerenA nimitte pite asatya bele che, bIjA pAse asatya vacana belAve che, athavA mithyA bhASaNa karavAvALAnuM For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- sutrakRtAsUtre karma ahijjAi' AdhIyate-samutpadyate iti chaTe kiriyAThANe' SaSThaM kriyAsthAnaM 'mosAvattie' mRSApatyayikam 'tti Ahie' ityArUpAtam yo hi puruSaH svAtmArtha vA parivAragRhApartha vA svayamasatya zASaNaM karoti, anyAn kArayati kuntaM vAya. manumodate-tasya puruSasya mRpAvAdananitasAdhaM karma bhavati / pUrva pazcakriyAsthAH nAni kathitAni, teSu prAyaH sarvatra sAkSAtArambhasyAvAdhikA nyUnA vA hiMsA bhavatyeva / atasteSu daNDa pamAdAnamiti saMzA kRtA-paSThA derArabhya samApti paryantaM prAyaH pANivadho na bhAti-avo daNDasamAdAnamiti nAma vihAya kriyAsthAnazabdenaiva uda hAmiti // 0 7..22 // bhASaNa hetuka pApa karma kA bandha hotA hai| yahI mRSApratyadhika chaThA kriyAsthAna kahalAtA hai| tAtparya yaha hai ki jo puruSa apane lie yA apane parivAra Adi ke lie svayaM asatya bhASaNa karatA hai, dUsaroM se asatya bhASaNa karavAtA hai yA asatya bhASaNa kA anumodana karatA hai, use mRSAvAda janita pApakarma hotA hai| isase pahale jo pA~ca kriyAthAna kahe gae haiM, una sapa meM sAkSAt athavA paramparA se adhika yA kama hiMsA hotI hai, ataeva unheM 'daMDa samAdAna' saMjJA dI gaI hai| chaThe se lekara terahaveM taka jo sthAna kahe jAne vAle haiM, unameM prAyaH prANavadha nahIM hotA hai, ata: unheM daMDa samA. dAna saMjJA na dekara 'kriyA sthAna' zabda se hI kahA gayA hai / / 7 / anudana kare che. te tema karavAthI tene mithyA bhASaNanA kAraNe pApakarmane baMdha thAya che. eja mRSA pratyayika nAmanuM chaThuM kriyAsthAna kahevAya che. tAtparya e che ke-je purUSa potAne mATe athavA potAnA parivAra vigere mATe svayaM asatya vacana bele che, bIjAone asatya vacana bolAve che, athavA asatya bolavAvALAnuM anumodana kare che, tene mRSAvAdathI thavA pANu pA5: ge che. AnAthI pahelAM pAMca kiyAsthAne kahevAmAM AvyA che. e badhAmAM sAkSAta atha paraMparAthI vadhAre athavA echI hiMsA hoya ja che, tethI ja tene daMDa samAna saMjJA ApavAmAM AvI che. chaThTha thI AraMbhIne temA sthAna sudhI je sthAne kahe AmAM AvanAra che. temAM prAyaH prANavadha hote nathI tethI tene "daMDasamAdAna' saMjJA na ApatAM "kiyAsthAna" zabdathI ja hesa , 11 // For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam ... mUlam-ahAvare sattame kiriyaTrANe adinnAdANavattieti Ahijjai, se jahANAmae keipurise AyaheDaM vA jAva parivAraheuM vA sayameva adinnaM Adiyai anneNaM vi adinnaM AdiyAveti adinnaM AdiyaMtaM annaM samaNujANai, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjati Ahijjai, sattame kiriyaTANe adinnAdANavattietti Ahie ||suu08||23|| chAyA-athA'para saptamaM kriyaasthaanmdttaadaanptyyikmityaakhyaayte| taghathAnAma kazcitpuruSaH Atmaheto vA yAvat parivAraheto; svayameva adacamAdadAti anyenA'pi adattamAdApayati, adattamAdadAnamanyaM samanujAnAti, evaM khala tasya tatpatyayikaM sAvadhamityAdhIyate saptamaM kriyAsthAnamadattAdAnapatyayikamityAkhyAtam ||muu0 8 // 23 // ___TokA-paSTa kriyAsthAnaM darzayitvA-saptama darzayitumAha-'ahAvare' athA. param 'sattame' saptamam 'kiriyaTANe' kriyAsthAnam 'adinnAdANavattie' adattAdAnapatyayikam , adattasyA''dAnaM-grahaNaM tadeva pratyaya:-kAraNaM yasya tattathA, 'tti pAhijjaI' ityAkhyAyate 'se jahANAmae' tapathAnAma 'keipurise' kavipu. ruSa: 'AyahevA' Atmaheto vA 'jAva' yAvat-yAvatpadena jJAtyagArayorgrahaNam / 'parivAra heuvA' parivAraheto vA 'sayameva svayameva 'adinnaM AdiyaI' adana (7) adattAdAna pratyayika kriyAsthAna 'ahAvare sattame kiriyaTThANe' ityAdi / TIkArtha-chaThA kriyAsthAna dikhalAkara sAtavAM kriyAsthAna dikhalAte haiM-sAtavAM kriyAsthAna adattAdAna pratyayika kahalAtA hai| usakA svarUpa isa prakAra hai-koI puruSa apane nimitta athavA yAvat parivAra ke nimitta svayaM hI adatta ko grahaNa karatA hai arthAt dhana ke svAmI se yAcanA (7) mahattahAna pratyaya yAsthAna'ahAvare sattame kiriyANe' tyAdi TIkAryuM-chaTakuM kiyAsthAna kahIne have sAtamuM kriyAsthAna batAvavAmAM Ave che.--sAtamuM kiyAsthAna adattAdAna pratyadhika kahevAya che. tenuM svarUpa A pramANe che. koI purUSa pitAnA nimitte athavA yAvat parivArane nimitte pite ja adatta (mAlike ApyA vagaranuM grahaNa kare che. arthAt ghananA mAlika For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 206 sUtrakRtAGgasUtre mAdadAti yaspa yaddhanam ayAcityaiva tasya dhanagrahaNamadattAdAnaM cauryeNa parakIyadravyagrahaNamiti yAvat / athavA - 'anneNa vi adinnaM AdiyAve6' anyenA'pi - adattaM dhanam AdApayati-parigrAhayati / 'adinnaM AdiyaMtaM annaM samaNujANaI' adattaM dhanamAdadAnam - gRhantamabhyaM samanujAnAti anumodate / 'evaM khalu tassa' evaM khalu kurvata svastha puruSasya ' sappattiyaM' tatpratyayikaM tannimittatram adattAdAna kAraNakam 'sAvajjaMti Ahijja' sAvayam-azubhakarmetyAdhIyate - samutpadyate / 'me' saptamam 'kiriyadvANe' kriyAsthAnam 'adimAdANavattie' adattAdAnaprasthakim | 'ti Ahie' ityAkhyAtam / ayaM bhAvaH anyasvAmikamasvAmikaM vA dhanaM svArtha parArthe vAssdadAno'nyenA'pi AdApayana AdadAnamanumodayaMzca, adattAdAnajanitakarmaNA badhyate iti saptamamadattAdAnanAmakaM kriyAsthAnam ||08 / 23 // mUlam - ahAvare aTTame kiriyaTTANe ajjhatthavattie ci Ahijjai, se jahA NAmae keipurise Natthi NaM kei kiMci Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - kiye binA hI usake dhana ko corI se grahaNa karaletA hai, athavA dusare se adanta dhana ko grahaNa karavAtA hai athavA adanta grahaNa karane vAle kA anumodana karatA hai, usa puruSa ko adattAdAna ke nimitta se pApa karma kA bandha hotA hai| yaha adattAdAna pratyaya kiyAsthAna kahA gayA hai / tAtparya yaha ki jisa dhana kA svAmI koI dUsarA ho yA koI bhI svAmI na ho, aise dhana ko apane lie yA dUsaroM ke lie yA svayaM grahaNa karane vAlA, dUsaroM se grahaNa karavAne vAlA aura grahaNa karane vAle kA anumodana karane vAlA adattAdAna janita karma se baddha hotA hai| yaha adattAdAna pratyaya nAmaka kriyAsthAna hai // 8 // pAMse yAcanA karyAM vinAja tenA dhanane cArIthI grahaNa karI le che, athavA bIjAnI pAMsethI adattane grahaNa karAve che, athavA adattanu' grahaNa karavAvA LAnu anumedana kare che. te purUSane adattAdAnanA nimitte pApakamane adha thAya che. A adattAdAna pratyaya kriyAsthana kahevAmAM Ave che. For Private And Personal Use Only kahevAnu tApa e che ke--je dhananA svAmI koI bIjo DAya athavA koI paNa mAlIka na hAya, evA dhanane potAnA mATe athavA khIjAnA mATe athavA ravayaM grahaNa karavAvALA, khIjA pAMse grahaNa karAvavA vALA ane grahaNa karavAvALAne anumedana karavAvALA adattAdAnathI thavAvALA phathI khAya che. A adattAdAna praya nAmanuM kriyAsthAna che drA Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam visaMvAdeti sayameva hoNe dINe duDhe dummaNe ohayamaNasaMkappe ciMtAsogasAgarasaMpakTrei karayalapalhatthamuhe adRjjhANovagae bhUmigayadihie jhiyAyai, tassa gaM ajjhatthayA AsaMsaiyA cattAri ThANA eva mAhijjati, taM jahA-kohe mANe mAyA lohe ajjhatthameva kohamANamAyAlohe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjati Ahijjai, aTTame kiriyaTANe ajjhatthavattietti Ahie ||suu09||24|| ... chAyA-athA'paramaSTamaM kriyAsthAnam adhyAtmapatyayikam ityaakhyaayte| tathAnAma kazcitpuruSaH nAsti khalu ko'pi kizcidisambAdayitA iti svayameva hIno dIno duSTo durmanAH AhatamanaHsaMkalpaH cintAzokasAgarasaMpaviSTaH karatalaparyastamukhaH ArtadhyAnopagataH bhUmigatadRSTiH dhyAyati / tasya khalvA''dhyAtmikAni AsaMzayitAni catvAri sthAnAni evakhyAyante, tadyathA-krodho mAna mAyA lobhA, adhyAtmikA eka krodhamAnamAyAlomAH / evaM khalu tasya tatma. tyayikaM sAvadha mityaadhiiyte| aSTamaM kriyAsthAnam adhyAtmapratyayikamityAkhyAtam ||suu0 9 // 24 // TIkA-sammati-aSTama kriyAsthAnamAha-'ahAvare' athAparam 'aTThame' aSTamam 'kiriyaTThANe' kriyAsthAnam 'ajjha yAtira' adhyAtmapatyayikammAtmAnamadhikRtya pravarttate- ityadhyAtmam , tatra krodhAdinimittakam 'tti AhilaI' (8) adhyAtma praspayika kriyAsthAna 'ahAvare aTTame kiriyaTThANe ityaadi| TIkArtha-AThavAM kriyAsthAna adhyAtmapratyayika kahalAtA hai| mAtmA ke Azrita jo ho so AdhyAtma hai| tAtparya yaha hai ki yaha kriyAsthAna krodha Adi ke nimitta se hotA hai| isakA svarUpa isa (8) adhyAtmapratyayi yiAsthAna 'mahAvare aTThame kiriyadANe' tyAha TIkAthe--AThamuM kriyAsthAna adhyAtma pratyadhika kahevAya che. AtmAnA AzrayathI je heya te adhyAtma che. tAtparya e che ke-A kriyAthAna krodha vigerenA nimittathI hoya che. tenuM varUpa A pramANe chekeI para e For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 sUtrakRtAgasUtra ityAkhyAyate / 'se jahANAmae' tadyathAnAma 'kehapurise' kazcitpuruSaH 'Nathi kiMci visaMvAdeI' nAsti khalu kizcid visaMvAdayitA-ISadapi klezakArakaH, iti, tathApi 'sayameva svayameva 'hoNe-dINe-duTTe-dummaNe' hIno dIno duSTaH durmanAH tatra hIno-ninditaprakRtikA, dIna:-zokagrAhI, dusstt:-dossyuktH| durmanAH-duHkhitamiva mano vidyate yasya sa durmanA:-udvignacittaH 'ohayamaNasaMkappe apahatamana:saMkalpaH-apahato vinaSTa iva vidya te manasaH saGkalyo yasya sa tathA nirAzaH san , 'ciMtAsogasAgarasaMpaviTe' cintAzokasAgarasaMpaviSTaH, cintayA zokasamudre bhaviSTa ica paridRzyamAnaH, 'karatalapalhatthamuhe' karatalaparyastamuvaH--karatale paryastaM nyastaM mukhaM yasya sa tathA, 'aTTajjhANovagae' ArtadhyAnopagataH 'bhUmigayadiTTie' bhUmigatadRSTiH 'jhiyAyai' dhyAyati-cintAM karoti, dRzyate kadAcitko'pi puruSo'kAraNameva cintayA cA''tamanAH karatale mukhamAdhAya bhUmau dattA'AdhAno dhyAyana , tatra bAhyacintAkAraNasyA'bhAvAt-AntareNa kAraNena bhavitavyam / kiM tatkAraNaM tatrAha-'tassa' tasya puruSasya 'NaM ajjhatthayA' 'Na' khalu-nizcayena AdhyAtmikAni AtmotpamAni 'AsaMsaiyA' AsaMzitAni-nizcayaM vidyamAnAni, yadvA-sandehaprakAra hai-koI puruSa aisA hai ki kisI visaMvAda bAhya kAraNa ke vinA hI hIna, dIna, duSTa (doSayukta) duHkhita manavAlA-udvignacitta, hatAza, cintA aura zoka ke sAgara meM DubA huA, hathelI para mukha ko thAmeM hue, AtadhyAna se yukta evaM dharatI kI aura najara lagAe hue hotA hai| vaha cintA meM gusta rahatA hai| tAtparya yaha hai ki koI-koI manuSya niSkAraNa hI cintA se pIDita mana vAlA, hathelI para ThuDDI thAme aura nIce kI ora dRSTi kie kucha soca-vicAra karatA hai| vahAM cintA kA koI bAharI kAraNa nahIM hotA, ataeva koI Antarika kAraNa honA cAhie, vaha kAraNa kyA hai ? so kahate haiM-aise puruSa kI cintA se mana meM hone vAle cAra hiya ke-kaI visaMvAdanuM bAhya-bahAranA kAraNa vinAja hIna, dIna, cintA ane zekanA sAgaramAM DUbele, hathelI para mukhane bhIne, ArtadhyAnathI yukta tathA dharatI tarapha najhara lagAvela hoya che, te cintAmAM magna rahe che. kahevAnuM tAtparya e che ke--kaI kaI manuSya niSkAraNa-kAraNa vinAja cintAthI pIDita manavALA, hathelI para mAthu rAkhela ane nIcenI tarapha najara karIne kaMIka soca-zeka yukta banIne vicAratA hoya che. tyAM citAnuM kaI bAhya kAraNa hetuM nathI, tethI ja keI Antarika-aMtaranuM kAraNa hevuM joIe, te zuM kAraNuM che? te batAve che-evA purUSane ciMtAthI For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam rahitAni 'cattAri ThANA' catvAri sthAnAni 'evaM AhijjaMti' evamAkhyAyante / 'taM jahA' tadyathA-'kohe mANe mAyA lohe' krodhaH-mAna:-mAyA-lobhaH 'ajjhasthame' AdhyAtmikA eva 'koha-mANa-mAyA-lohA' krodha-mAna-mAyA-lomAH, yadyapi krodhAdayo'ntaHkaraNadharmAH natvAtmana ste krodhAdayaH, nacA''tmadharmatve kA kSatiH-iti vAcyam, tathAtve-muktAvasthAyAmapi Atmani jJAnadarzanavat tatsadbhAvaprasaMgAt / tathApi-ahaM krodhavAn iti patItyA vyavahAranayA'nusAreNa krodhAdInAmAtmadharmasvIkArAt , AdhyAtmikAH krodhAdaya iti nA'nupannam / etaM khalu tassa tappattiyaM' evaM khalu tasya tatpratyayika krodhAdikAraNakam "sAvaja sAvA. karma 'tti AhijanaI' ityAdhIyate, evaM kurvata stasya puruSasya krodhAdikAraNakaM pApajanakaM karma samutpadyate / 'aTTame kiriyaTThANe' aSTamaM kriyAsthAnam 'a astha. vattie' adhyAtmapatyayikam 'tti Ahie' ityAkhyAtam , AtmotpannatvAta AdhyAtmikA ete krodhAdayo vikArAH manaso vinArasya ca dUSakA evaM mAlinyakArakAzca bhavanti / yatrA'yaM krodhAdiH prAbalyena vartate, tasya puruSasya AdhyA. tmikasAvadyakarmabandho bhavatIti ||muu0 9 // 24 // kAraNa nizcaya kahe gaye haiN| ve ye haiM-krodha, mAna, mAyA aura lobha / yadyapi krodha Adi AtmA ke svAbhAvika dharma nahIM haiM, kyoMki ve cAritra mohanIya karma ke udaya se utpanna hote haiM aura yadi unheM AtmA kA svAbhAvika dharma mAna liyA jAya to muktAvasthA meM bhI jJAna-darzana Adi ke samAna unakA astitva svIkAra karanA par3egA, tathApi ve AtmA ke asAdhAraNa vaibhAvika bhAva haiM, aura maiM krodhavAn hUM' aisI pratIti bhI hotI hai, isa kAraNa vyavahAra naya se unheM AtmA kA dharma kahA hai| yaha krodhAdi vikAra hI bAhya kAraNa ke abhAva meM puruSa kI udAsInatA ke kAraNa banate haiN| aise puruSa ko krodhAdi ke manamAM thavAvALA cAra kAraNe nizcayathI kahela che. te cAra kAraNe krodha, bhAna, mAyA anema se che. jo ke krodha vigere AtmAnA svAbhAvika dharma nathI. kema ke te cAritra mohanIya karmanA udayathI utpanna thAya che. ane je temane AtmAne svAbhAvika dharma mAnI levAmAM Ave, te mukta avasthAmAM paNa-jJAna, darzana vigerenI jema temanuM astitva svIkAravuM paDaze. te paNa te AtmAne asAdhAraNa vibhAvika bhAva che. ane huM kIdhavALo chuM. evI khAtrI paNa thAya che. te kAraNe vyavahAra nathI tene AtmAne dharma kahyo che. A koi vigere vikAroja bAhya kAraNanA abhAvamAM purUSanA udAsIna paNAnuM kAraNa bane che. - - - - For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo mUlam-ahAvare Navame kiriyaTThANe mANavattie tti Ahijaha, se jahA NAmae keipurise jAtimaeNa vA kulamaeNa vA balamaeNa vA rUvamaeNa vA tavomaeNaM vA suyamaeNaM vA lAbhamaeNa vA issariyamaeNa vA pannAmaeNa vA annatareNa vA mayaTTANeNaM matte samANe paraM hIlei nidei khiMsai garahai paribhavai avamaNNei, ittarie ayaM, ahamaMsi puNa visijAi kulabalAiguNovavae, evaM appANaM samukkasse, dehaccue kammabitie avase payAi, taM jahA-gabbhAo gambhaM jammAo jammaM mArAo mAraM garagAo NaragaM caMDe thaddhe cavale mANI yAvi bhavai, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjati Ahijjai, Navame kiriyahANe mANavattie ti Ahie ||suu0 10 // 25 // / chAyA-athA'paraM navamaM kriyAsthAnaM mAnapatyayikamityAkhyAyate / tadyathAnAma kazcit puruSo jAtimadena vA kulamadena vA balamadena vA rUpamadena vA tomadena vA zrutamadena vA lAbhamadena vA aizvaryamadena vA prajJAmadena vA anyatarega vA mada. sthAnena mattaH san paraM hIlayati nindayati jugupsati garhati paribhAti avamanyate itaro'yam ahamasmi punaH viziSTajAti kulabalAdiguNopetaH, evamAtmAnaM samutkarSayet / dehacyutaH karmadvitIyo'zaH prayAti, tadyathA-garbhato garbham , janmato janma, maraNAnmaraNam, narakAnnarakam, caNDaH stabdhaH capaLaH mAnyapi bhavati evaM khalu tasya tatpatyayaM saavdymityaadhiiyte| navamaM kriyAsthAnaM mAnamatyayikamityAkhyAtam ||mu0 10 // 25 // nimitta se pApa kA bandha hotA hai| yaha adhyAtmapratyayika nAmaka ATha kriyAsthAna hai // 9 // evA purUSane krodha vigerene nimitte pApane baMdha thAya che. A adhyAtmapratyayika nAmanuM AThamuM kriyAsthAna kahela che. For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI rIkA dvi.zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam TIkA- aSTamaM kriyAsthAnaM nirUpita, sampati-navamaM kriyAsthAnamAha,'ahavare' ityaadi| 'ahAvare' athA'param 'Name' navapram 'kiriyaTThANe' kriyAsthAnam 'mANavattie' mAnapatyayikam 'tti AdinAI' ityAkhyAyate / se jahA NAmae' tapathAnAma 'keipurise' kazcitpuruSaH 'jAimaeNa vA jAtimadena vA 'kulamaeNa vA' kulamadena vA, jAti:-kSatriyAdiH, kulamikSAkAdikam, tanmadenAsmimAnena-ahaM viziSTajAtikulasampannaH, madana ca ime hInajAtikulavanta:ityAbhimAnaM sandhatte / 'balamaega vA' balamadena vA-calaM sAmarthya zaktivizeSa: taca zarIravAGmanaHsambandhi, sadAzritya garva karoti / 'rUpamaema vA' rUpamadena pA-ahaM rUpavAn anyastu na tathetyAdirUpaprasaMzanena abhimAnaM vibhatti / 'tavo maeNa vA' tapomadena-tapaso madasto madastena / 'suthamaeNa vA' zrutamadena vA zrUyate iti zrutam-zAstram -tanma dena, 'lAbhamaraNa vA' lAbhamadena vA-'issa: (2) mAnapratyayika kriyAsthAna 'ahAvare gavame kiriyaTThANe' ityAdi / TIkArtha-AThaveM kriyAsthAna ke nirUpaNa ke anantara aba nauvAM kriyAsthAna kahate haiM-lauvAM kriyAsthAna mAna pratyayika kahalAtA hai| usakA svarUpa isa prakAra hai-koI puruSa jAtimada yA kula mada se arthAt maiM aisI UMcI kSatriyAdi jAti kA hUM aisA abhimAna karanA yaha jAtimada hai meM ikSvAku Adi viziSTa kula meM janmA hUM, mere sivAya dUsare hIna jAti yA hIna kula ke haiM, isa prakAra kA abhimAna karatA hai vaha kulamada hai balamada karatA hai arthAt zarIra vacana yA mana sambandhI sAmarthya kA garva karatA hai maiM sundara hUM-dUsare nahIM, isa prakAra rUpa kA abhimAna karatA hai, tapa kA mada karatA hai zruna kA mada karatA hai lAbha kA mada karatA hai, aizvarya kA (6) bhAnapratyAya liyAsthAna 'ahAvare Navame kiriyaThThANe' tyAdi TIkAE---AThamA kiyArathAnanuM nirUpaNa karIne have navamuM phiyAsthAna mAna pratyayika kahevAya che. tenuM svarUpa A pramANe che ke purUSa jAtimada athavA kuLa madathI arthAta huM AvI uMcI kSatrIya vigere jAtino . huM daphavAku vigere vizeSa prakAranA kuLamAM janmyo chuM. mArA vinA bIjA hinanIcI jAta ane nIcA kuLanA che, AvA prakAranuM abhimAna kare che, te kulamada kahevAya che. tathA zarIra vacana athavA mana saMbaMdhI sAmarthyane garva pare hai, ta ma maha vAya che. suMdara chu'. mI tevA su2 nathI, A pramANe rUpanuM abhimAna kare che, te rUpamada che, tapanuM abhimAna For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnasUtre riyamaeNa vA' aizvaryamadena vA 'panAmaeNa vA prajJAmadena vA-prajJA-buddhi stanmadena, 'annata reNa' anyatareNa sarvamadena, paSu-ekataramadena vA 'maya. chANega' madasthAnena 'matte samANe' mattaH san yat kimapi-eka madasthAnamAsAdya mattaH-tAzAbhimAnavAn 'e' paraM svAtiriktaM janam 'hIlaI hIlayati-abahelanAM karoti, nideI nindati 'khisaI' jugupsate-ghRgAM karoti 'garahaI gaI te 'pari. bhavaI' paribhavati 'amaNNei' avamanyate 'ittarie ayaM' itaro'yam-nA'yaM viziSTakulajAtyAdimAna-api tu jAtyAdivaiziSTayarahitaH, 'ahamaMsi puga' ahamasmi punaH visiTakulabalAiguNovavee' viziSTakulabalAdiguNopetaH, madatiriktA ete hInajAtyAdikhinnA:-ahaMtu jAtyAdiguNagaNagrAmopetaH, 'e' evaMrUpAmanekAmabhimAnadhArAmupavahan 'apANaM samukkase' svakIyamAtmAnaM samupa yet-sarvata utkRSTo bhavet, anyA'nyA'pekSaM svAtmAnamadhikA'dhikaM mannAnaH paraM parinindeta, tasya svAbhimAninastadvidhavividhanindAjanitaM svAtmotkarSajanitaM cayAdRzamaihi-kA''muSmikaM phalaM bhavitumarhati, tAdRzamazubhaphalaM zAstrakAraH-strayamada karatA hai majJA arthAt buddhi kA mada karatA hai, ina madoM meM se kisI bhI eka mada sthAna se matta-garSilA-hotA hai aura isa kAraNa dUsare kI avahelanA karatA hai, nindA karatA hai, ghRNA karatA hai, gardI karatA hai, apamAna karatA hai, aura kahatA hai ki ye viziSTa jAtimAna yA kulavAn nahIM hai, maiM viziSTa kula, jAti evaM bala Adi guNoM se sampanna hai, isa prakAra abhimAna dhAraNa karatA huA apanA utkarSa prakaTa karatA hai, dUsaroM kI apekSA apane ko adhika mAnatA hai, aise ahaMkArI ko isa prakAra dUsare kI nindA karane se aura apanA utkarSa prakaTa karane se iha-paraloka saMbaMdhI jo phala prApta hotA hai, use kare che, zratane mada kare che, lAbhane mada kare che. aizvaryane mada kare che. prajJA-arthAt buddhine mada kare che. A momAMthI koI paNa eka madarasthAnathI matta-garvavALe heya che, ane te kAraNe bIjAne tiraskAra kare che. nidA kare che. ghaNA kare che. gaha kare che; parAbhava kare che, apamAna kare che, ane kahe che ke-A vizeSa prakArathI jAtivAnuM athavA kuLavAna nathI, huM vizeSa prakAranI jAta-kuLa ane baLa vigerethI pujA chuM. AvA prakAranuM abhimAna dhAraNa karatA thakA pitAne utkarSa pragaTa kare che, bIjAo karatAM pitAne zreSTha mAne che, evA ahaMkArIne A rIte bIjAnI niMdA karavAthI ane pitAne utkarSa pragaTa karavAthI Iha-paraleka saMbaMdhI je phaLa prApta For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam mupadarzayati-'dehaccura' dehacyutaH-mRtaH san yena zarIreNa tAdRzamadama to'nyAnA kSipannAsIt tenA''kSepakA rizarIreNa vi cyutaH san 'kammabitira' karmadvitIyaH kamaitra dvitIyaM sahakAri yasya sa krmdvitiiyH| 'ase parAI' avazaH-parAdhInaH karmamAtrasahAyaH, prazati gacchati / vidyamAnaM zarIraM parityajya para chokaM gacchati, 'taM jahA' tadyathA - 'gambhAo gama' ekasmAd garbhAda garbhAntaram 'jammAo jamma' janmato janmaekaM janma prAya punarapi janmAntaramApnoti / 'mArAo mAra' maraNAnmaraNam-punaH puna maraNadhupaiti / 'jaragAo Naraga' nAkAdduH vA'dhiSThAnAnnarakam, punaHkhAdhi SThAnam / garbha janmamaraNanarakA divedanA-muhumuhuranubhAti, idaM tadabhimAnam / etAdRzaM ghoraduHkharU Am abhimAnaka vicintya vivekI kathamapi jAtyAghabhimAnaM na kuryAt / kintu kipAkaphalamatta to bhettavyam, naitAva-mAtrameva phalamazubhAtmakazAstrakAra svayaM dikhalAte haiN| aisA abhimAnI puruSa jaya maratA hai aura jisa zarIra ke kAraNa madonmatta banA thA, usa zarIrako bhI java chor3atA hai, taba sirpha usake kiye karma hI usake sahAyaka hote haiN| vaha vivaza hokara paraloka kI ora cala detA hai| phira eka garbha se dUsare garbha meM, eka janma se dUsare janma meM bAra bAra-mRtyu ko prApta hotA hai| naraka se naraka ko arthAt eka duHkha ke sthAna se dUsare dAkha ke sthAna ko prApta hotA hai| garbha janma, maraNa evaM naraka Adi kI vedanAoM ko punaH-punaH anubhava karatA hai| abhimAna ke isa duHkhamaya phala ko vicAra kara kisI bhI prakAra jAti Adi kA abhimAna na kare, parantu kiMpAka phala ke samAna abhimAna se DaratA rhe| thAya che, te zAstrakAra pite batAve che.-A abhimAnI purUSa jya re mare che, ane je zarIrane lIdhe te A mudenmatta banyuM hatuM te zarIrane paNa cheDe che, tyAre kevaLa tenA karelA karmo ja tenA sahAyaka thAya che. ane te paravaza thaIne paralokamAM cAlyA jAya che. ane te pachI eka garbhamAMthI bIjA garbhamAM, ane eka janmathI bIjA janmamAM utpanna thaI vAraMvAra mRtyune prApta thAya che. eka narakathI bIjA narakamAM arthAt eka duHkha sthAnamAMthI bIjA duHkhanA sthAnane prApta thAya che. garbha, janma, maraNa, ane naraka vigerenI vedanAone vAraMvAra anubhava kare che. arthAt bhagave che. abhimAnanA A duHkhamaya phaLane vicAra karIne keI paNa prakAre jAti vigerenuM abhimAna na kare. keInuM apamAna na kare, paraMtu kaMpAka phaLanI jema abhimAnathI DaratA rahe. su0 25 For Private And Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre mabhimAnino bhavati, apitu-ito'pi adhikaM darzayati-paraloke ihaloke'bhimAnI naraH 'caMDe thaddhe cavale mANI yAvi bhavaI' caNDaH stabdhaH capalA mAnI cApi bhavati, tatra-caNDa:-uprataraH, stabdhaH-ahaGkArI, capala:- prakRtyA caJcalA, mAnI-abhimAnI cApi bhavati, 'evaM khalu tassa' evaM khalu tasya-puruSasya 'tappattiyaM' tatpatyayikam-mAna kAraNa kam-garva nitam 'sAvajjati ahijjaI' sAvadhaM karma ityAdhIyate-samutpadyate / abhimAnapatyayena karma samutpadyate evam-'Navame navamam 'kiriyaTThANe' kriyAsthAnam 'mANavattie' mAnapatyayikam 'tti Ahie' ityA. khyAm iti // 501025 // / __mUlam -ahAvare dasame kiriyaTANe mittadosavattie tti Ahijjai, se jahANAmae kei purise mAIhi vA piIhi vA bhAIhiM vA bhaiNAhiM vA bhajAhiM vA dhUyAhiM vA puttehiM vA suNhAhi vA saddhiM saMvasamANe tesiM annayarati ahAlahagaMsi vi avarAhasi sayameva garuyaM daMDaM nivattei, taM jahA-sIodagaviyaDaMsi vA kAyaM uccholittA bhavai, usiNodagaviyaDeNa vA kAyaM osiMcittA bhavai, agaNikAeNaM kAyaM uvaDahittA bhavai, jotteNa vA vetteNa vA NetteNa vA tayAi vA kaNNaNa vA chiyAe ___abhimAnI ko itanA hI azubha phala nahIM prApta hotA, apitu isase bhI adhika phala bhoganA par3atA hai| use dikhalAte haiM-isa loka yA paraloka meM, jo puruSa abhimAnI hai, ugratara hai, ahaMkArI hai, prakRti se capala hai aura mAnI hai, usako garva janita pApa karma kA bandha hotA hai, arthAt abhimAna ke kAraNa kutsita karma utpanna hote haiN| yaha mAnapratyayika kriyAsthAna kahA gayA hai // 10 // abhimAnIne eTaluM ja azubha phaLa prApta thAya che, tema nahIM paNa tenAthI paNa vadhAre phaLa tene bhegavavuM paDe che, have te batAve che-A leka athavA paralokamAM je abhimAnI purUSa che, ugratara che, ahaMkArI che, prakRtithI :capaLa che, ane mAnI che, tene garvathI thavAvALA pApakarmane baMdha thAya che. arthAta abhimAnanA kAraNe kutsita karma utpanna thAya che. A mAna pratyayika phiyAsthAna kahela che. 10 For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam vA layAe vA annayareNa vA davaraeNa pAsAI uddAlittA bhavai, daMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA lelUNa vA kavAleNa vA kAyaM AuTTittA bhvi| tahappagAre purisajAe saMvasamANe dummaNA bhavati, pavasamANe sumaNA bhavaMti tahappagAre purisajAe daMDapAsI daMDagurue daMDapurakaDe ahie, imaMsi logaMsi ahie paraMsi logaMsi saMjalaNe kohaNe piTTimaMsi yAvi bhavada, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjati Ahijai, dasame kiriyaTrANe mittadosavattie tti aahie||suu011||26|| - chAyA-athA'paraM dazamaM kriyAsthAna mitradoSapatyayikamityAkhyAyate, tadyathA nAma ko'pi puruSaH mAtRbhirvA pitRbhirvA bhrAtRbhirvA bhaginIbhirvA bhAbhirvA duhitabhirvA putra ; snUvAbhirvA sAdha saMsan teSAmanyatamasmin atha laghu ke'pi aparAdhe svayameva gurukaM daNDaM nirvatrtayati, tadyathA-zItodakavikaTe vA kAyamucchola. yitA bhAti, uSNodakavikaTe vA kAyamapasiJcayitA bhavati, agnikAyena kAyamupadAhayitA bhavati jotreNa vA vetreNa vA nodakena vA tvacA vA kazayA vA chedakena vA latayA vA anyatareNa vA davarakeNa pArthAni uddAlayitA bhavati, daNDena vA asnyA vA muSTinA vA leSTunA vA kapAlena vA kAyamAkuyitA bhvti| tathApakAre puruSa. jAte saMvasati durmanaso bhavanti, pravasati sumanaso bhavanti / tathApakAsa puruSajItaH daNDapArthI daNDagurukaH daNDapuraskRtaH ahitaH asmin loke ahitaH parasmin loke saMjvalanaH krodhanaH pRSThamAMsavAdakazcApi bhavati / evaM khalu tasya tatpratyaya kasAvadha mityAdhIyate dazamaM kriyAsthAnaM mitradoSapatyAyika mityA khyAtam |muu.11-26|| TIkA- navamaM kriyAsthAna mAnasthAnaM nirUpya dazamaM mitradoSapatyayika nirUpayati- ahAvare' athA'param 'dasame' dazamam 'kiriyaTThANe' kriyAsthAnam 'mitta. (10) mitradveSa pratyayika kriyAsthAna 'ahAvare dasame kiriyaTThANe' ityaadi| TIkArtha-nauveM kriyAsthAna ke nirUpaNa ke pazcAt dasaveM kriyAsthA. (10) bhitradveSa pratyaya: (yAsthAna 'ahAvare dasame kiriyahANe' yA TIkAthe--navamA yiAsthAnanA nirUpaNa pachI dasamAM kriyasthAnanuM nirU. For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre dosattie mitradoSapatyAyikam 'tti ahijjaI' ityakhyAyate 'taM jahA' tadyathA 'se jahANAmae' tadyathAnAma 'kei purise' kazcitpuruSaH 'mAIhiM vA piIhiM vA mAIhiM vA bhaiNIhi vA majjAhi / / dhRyAhi vA puttehi vA suhAhi vA' mAtRbhiryA pibhirvA bhrAtRbhirmA, bhaginIbhirvA bhAryAbhirvA duhitRbhirvA putra ; snuSAbhirvA 'saddhiM saMvasamANe' sArdhaM saMghasan-mAtA-pita-bhrAtR-bhaginyAdibhiH saha gRhe vasan tesiMannayaraMsi teSAmanyatamasmin, teSAM madhye kasyA'pi 'ahA lahugaMsi vi' atha kacuke'pi 'avarAhasi' aparAdhe saMnAte 'sayameva' svayameva 'garuyaM daMDaM nivattei' gurukam-atyugraM daNDa nivartayati-dadAti, bhaginyAdau devAd-atyalpe'pi apa. rAdhe jAte tadupari mahaddaNDaM pAtayati svayameva, aparAdhaprakAraM darzayati-'taM jahA' tadyathA 'sIodagaviyaDaMsi vA' zItodakavikaTe vA 'kArya' kArya zarIramalpAparAdhayitu bhaginyAdeH 'uccholi tA bhA' uccholayitA bhavati, zaizirikazItataraM pavanAndolitamapi zarIraM zItanale pAtayati, zItasalilena saMsiJcayati, aparAdhakartuH, tathA-'usiNodagaviyaDe / vA' uSNodakavikaTena vA 'kAyaM osi. cittA bhavai' kAyamapasiMcayitA bhavati, grISmakAle'parAdhinaH zarIram-agnitApitajalena apasizcayati 'agaNikAraNa kAyaM ubaDahitA bhava' agnikAyena kAyamupadAhayitA bhavati, agni pajAya tatra kSipati-aparAdhinam / 'jotteNa nakA nirUpaNa karate haiM-dasavAM kriyAsthAna mitra dveSa pratyAyika kahalotA hai| usakA svarUpa isa prakAra hai-koI puruSa mAtA, pitA, bhAI, aginI, bhAryA, duhitA, putra yA putravadhU ke sAtha nivAsa karatA hai| unameM se kisI ke dvArA choTAsA aparAdha ho jAne para unheM svayaM . jaise-bhaginI Adi ko zIta kAla meM bhI zItala jala meM girA detA hai, zItala jalase unake zarIra ko sIMca deto hai| uSNakAla meM aparAdhI ke zarIra para Aga meM tapA jala uMDela detA hai, agni se zarIra ko jalA detA hai-Aga jalA kara aparAdhI ko usameM jhoMka detA - paNa karavAmAM Ave che. dasamuM kiyAsthAna mitra pratyayika kahevAya che. tenu 2135 mA pramANe che- 531 bhAtA, pitat, HS, minI-una, patnI, putra athavA putravadhunI sAthe rahete haya, teo paikI koInAthI koI nAne e aparAdha thaI jAya, te tene pite bhAre daMDa-zikSA kare che, - jemake-bahena vigerene ThaMDA pANImAM pADe che. tenA zarIra para ThaMDu pANI choTe che, unALAmAM aparAdhInA zarIra para agni para garama kareluM pANI nAkhe che, agnithI zarIrane bALe che. Aga saLagAvIne aparAdhIne For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam vA vettega vA' jotrega vA vetreNa vA 'Nettega vA' nodakena vA prerakadaNDena 'tayAi vA' tvacA vA-tvanirmitena 'kaNNega vA' kazayA vA chepAe vA' chedakena vA-parazyAdinA 'layAe vA' latayA vA 'anna rega vA anyatareNa vA 'davaraega vA' davarakeNa vA 'pAsAi uddAlitA bhavaI' pArthAni udAlayitA bhavati, arthAt-kazAdibhiH pAvasthaM carma utpATa yati 'daMDega vA-aTThINa vA-muTThINa vAlelUNa vA-kapAlega vA-kAyaM AudvitA bhAI daNDena vA-yaSTayAdinA asthamA cA-muSTinA vA-leSTunA vA (loSTreNa) vA-kapAle na vA-ghaTAvayavena vA kAyaMzarIram-AkuTTayitA bhavati-hinasti / daNDAdinA prahArya tadIyazarIraM zithila. yti| tahappagAre purisa jAe' tathAprakAre-IdRzabhoSaNakarmakAripuruSajAte 'saMvasamANe saMsati gRhe tadIya putrakalatrabhrAtamAginyAdayaH 'dummaNA bhavaMti' durmanaso bhavanti 'payasamA pravapati-gRhAdvinirgate sati tadIyabAndhavAH 'sumaNA bhavaMti' sumanasaH-prasannA bhavanti' himA'ye kamalAnavat iti| 'tahappagAre purisanAe' tathAprakAro duSkarSA puruSa nAtaH / 'daMDapAsI' daNDapArthI-daNDaH pAche yasya sa tathA, svalpAbharAdhe'pi adhikadaNDadAyakaH 'daMDagurue' daNDagurukA hai, jota se, veta se, Ara lage DaMDe se, camar3e ke cAvuka se, pharasA se, latA se, kisI prakAra ke rAste se mAra-mAra kara aparAdhI ke pArzva bhAga kI camar3I udher3a detA hai yA lAThI se, haTaDI se, ghUse se, Dhelese, kapAla se zarIra para AghAta pahaMcAtA hai| DaMDe mAra-mAra kara zarIra ko DhIlA kara detA hai| aisA puruSa jaba ghara ke bhItara rahatA hai to usake mAtA, pitA, bhAI, bhAginI Adi duHkhI aura udAsa rahate haiM aura jaba vaha ghara se bAhara nikala jAtA hai to prasanna hote haiM, hima ke naSTa ho jAne para kamalavana ke samAna khila uThate haiN| aisA puruSa ghagala meM DaMDA rakhatA hai-thoDe se aparAdha kA adhika daMDa detA hai, temAM pADe che, jenarathI, vaitathI, Ara lagAvelA ThaMDAthI, cAmaDAnA cAbukathI, pharasAthI, latAthI kaI paNa prakArathI mArI mArIne aparAdhInA paDakhAnA bhAganI cAmaDI ukheDI nAkhe che, athavA lAkaDIthI, hADakAdhI, ghustAthI, DhekhalAthI, kapALathI, zarIra para paDA pahoMcADe che. kaMDa mArI mArIne zarIrane DhIluM karI de che. evo purUSa jyAre gharanI aMdara rahe che, te tenA mAtA, pitA, bhAI bahena vigere duHkhI ane udAsa rahe che, ane jayAre te gharanI bahAra nIkaLI jAya che, tyAre teo saghaLA prasanna thAya che. jema himanA nAza thavAthI kamaLa vana khIlI uThe che, tema teo khuzI For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 sUtrakRtAsUtra -daNDo gurumahAn yasya sa tathA, yasya mahAna daNDo bhavati sa daNDagurukA, 'ahie' ahitA-kasyA'pi na hitakArI-yo vAyavamapi daNDAdinA tADayati, sa kathamanyaM na tADayiSyati, iti-ahito lokAnAm / etAdRzaH puruSaH 'imaMsi logasi ahie' asmilloke'hita:-ahitakArakaH 'paraMsi logasi' paraloke ca 'saMnalaNe' saMlage' saMjvalana:-sadaiva jAlanaH-sadaiva jalanasvabhAvo bhavati, 'kohaNe' krodhana:-krodhazIlo bhavati / 'pidvimaMsi yAvi bhavaI' pRSThamAMsavAdakazthApi bhavati / svasya pApazlokazrotA atipizuno bhavati, 'evaM khalu tassa evaM khalu tasya daNDapuraskRtanarasya 'tapattiyaM' tatpatyayika mitradoSakAraNakam 'sAvajja' sAvA karma 'tti AhijjaI' ityAdhIyate-samutpadyate 'dasame' dazamam 'kiriya. TThANe' kriyAsthAnam 'mittadosavattie' mitradoSapatyayikam 'tti Ahie' ityAkhyA: tam-kathitaM bhavatIti |muu011-26|| mUlam-ahAvare ekkArasame kiriyaTANe mAyAvattie tti Ahijjai, je ime bhavaMti-gUDhAyArA tamokasiyA ulUgapatta. lahayA pavvayaguruyA te AyariyA vi saMtA agAriyAo bhAsAo vi paujjati, annahA saMtaM appANaM annahA mannaMti, annaM puTrA annaM vAgaraMti, annaM AikkhiyavvaM annaM Aikkhati / se jahANAmae keipurise aMto salle taM sallaM No sayaM Niharai daMDa ko hI Age rakhatA hai aura jo kisI kA hitakArI nahIM hotAjo apane bhAI Adi kA bhI DaMDe se bAta karatA hai, vaha dUsaroM kA kyA hita karegA, aisA puruSa isa loka meM apanA ahita karatA hai aura paraloka meM sadaiva jvalanazIla hotA hai, cugala khora hotA hai| aise puruSa ko mitradveSa pratyayika pApa karma kA bandha hotA hai| yaha mitra dveSapratyayikanAmaka kriyAsthAna kahA gayA hai // 11 // thAya che e purUSa bagalamAM daMDa vigere rAkhe che, thoDA rama parAdhanI bhAre zikSA kare che. zikSAne ja mukhya gaNe che. ane je koInuM hata karanAra thatuM nathI, je potAnA bhAI vigerenI sAthe paNa ThaMDAthI vAta kare che. te bIjAne zuM kalyANa kare? e purUSa A lekamAM pitAnuM ahita kare che, ane paralokamAM haMmezAM javalanazIla-baLatarAnA svabhAva vALo hoya che. cADiye hoya che, evA purUSane mitra pracayika pApakarmane baMdha thAya che, A mitradraSa pratyaki nAmanuM phiyAsthAna che. 11 For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam No anneNa NiharAvei No paDividdhaMsei, evameva NiNhavei, aviudramANe aMto aMto riyai, evameva mAI mAyaM kaTu No Aloei No paDikkamei No gidai No garahai, No viudRi No visohei No akaraNAe abbhuTei No ahArihaM tabokamma pAyacchittaM paDivajai, mAI assi loe paccAyAi mAI paraMsi loe puNo puNo paccAyAi nidai garahai pasaMsai Niccarai Na niyahai NisiriyaM daMDaM chAei, mAI asamAhaDasuhalesse yAtri bhavai, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajati Ahijjai, ekkArasame kiriyaTThANe mAyAvattie ti Ahie ||suu0 12 // 27 // chAyA- athA'paramekAdazaM kriyAsthAnaM mAyApratyayikamityAkhyAyate / ye ime bhavanti gRhAcArAH tamaH kASiNaH ulU kapatralaghaH parvaguru kAH te AryAapi santaH anAryA bhASA api prayuJjate / anyathA santamAtmAnamanyathA manyante anyat pRSTA anyad vyAgRNanti anyasmin AkhyAtavye anyad AkhyAnti / tadyathA nAma kazcit puruSaH antaH zalyaH taM zalyaM no svayaM niharati nA'pyanyena niriyati nA'pi pratividhvaMsayati, evameva nihanute pIDayamAnaH antaH antaH royate, evameva-mAyI mAyAM kRtvA no Alocati no pratikramate no nindati no garhate no troTayati no vizodhayati no akaraNAya abhyuttiSThate no yathAI tapaHkarma prAyazcittaM pratipadyate, mAyI asmin loke pratyAyAti mAyI parasmin loke punaH punaH pratyAyAti nindati garhate prazaMsati nizcarati na nivartate / nimRjya daNDa chAdayati, mAyI asamAhatazubhalezyazvA'pi bhavati evaM khalu tasya tatpratyayikaM sAvadha mityAdhIyate, ekAdazaM kriyAsthAnaM mAyApatyayikamityAkhyAtam ||suu012=27|| TIkA-'mitradoSapatyayikaM dazamaM kriyAsthAnaM nirUpitaM samprati mAyA (11) mAyApratyayika kriyAsthAna 'ahAvare ekArasame kiriyaTThANe' ityAdi / TIkArtha-mitra dveSa pratyayika nAmaka dasaveM kriyAsthAna kA nirUpaNa (11) mAyA pratyayika kriyAsthAna 'ahAvare ekkArasame kiriyANe' yA TIkAtha--mitradraSa pratyayika nAmanu dasamAM kiyAsthAnanuM nirUpaNa kara For Private And Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 sUtrakRtAgasatre pratyayikamekAdazaM kriyAsthAnaM darzayitumAha-'ahAvare' ityAdi, 'ahAvare' athA'param 'ekkArasame' ekAdazam 'kiriyaTThANe' kristhAnam 'mAyAvattie' mAyA. pratyayikam-mAyAkAraNakam 'tti AhijjaI' ityAra pAyate / 'je ime bhavaMti' ye ime-vakSyamANAH puruSA bhavanti 'gRhAyArA' gUDhAcArAH, gUDho'nyairadRzya AcAro vyavahAro yeSAM te tathA, 'tamokasiyA' tamaH kApiNaH, yathA tathA vizvAsamu. tpAdya lokAnAM pratArakA:-lokaJcakA ityarthaH, 'ulU gapattalahuyA' ulU rUpayA -ulUkapatravad atilaghavo'pi-tatrolUkaH-pakSivizeSaH 'ghUka' iti lokaprasiddhaH 'pancayaguruyA' parvatagurukAH yadyapi te bhavanti tUlAdapi laghavastathApi svAtmAnaM parvatad atigurutaraM manAte, yadyapi te atiduSTAH paravaJcakA stucchA ulUkapatravallaghukA stathApi parvatavad gurutara svAmAnaM manyamAnAH vayameva sarvataH zreSThA nAnye itthaM bhUtAH 'te AriyA vi' te AryA api 'saMtA' snt| 'aNAriyAo' anAryA apayazaH kutsitA iti yAvat 'mAsAo vi' bhApA api 'paujjati' prayunate-AryA adhi-anAyA~ sAdyabhASAM vadanti 'annahA saMta apANaM annahA mannati' anyathA santamapi AtmAnamanyathA manyante, mAyAvinaH puruSA avidvAMso'pi svAtmAnaM vidvAMsaM manyante ityarthaH, 'annaM puTThA annaM vAgakiyA gyaa| aba gyArahaveM mAyA pratyadhika kriyAsthAna ko dikhalAne ke lie kahate haiM-rahArahavAM kriyAsthAna mAyApratyAyika kahalAtA hai| jo puruSa gUDha-jisakA dUsaroM ko patA na cale aise AcAra vAle hote haiM, logoM ko vizvAsa utpanna karake Thagate haiM, ulUka ke paMkha ke samAna atyanta halke hote hue bhI apane ko parvata ke samAna-mahAna mAnate haiM, ve Arya hote hue bhI anArya bhASAoM kA prayoga karate haiM, anya prakAra ke hote hue bhI apane ko anya prakAra kA dikhalAte haiM vidvAn na hote hue bhI apane ko vidvAn pradarzita karate haiM, kucha pUchane para aura hI vAmAM AvI gayuM have A agiyAramuM kiyAsthAna mAyA pratyAyika nAmanuM kahevAmAM Ave che.-je purUSa gUDha-eTale ke jene bIjAone patto na lAge evA svabhAvavALo hoya che, lekene vizvAsamAM laIne teone Thage che, ghuvaDanI pAMkhanI mAphaka atyaMta halkA hovA chatAM paNa pitAne parvatanI jema bhAre-mahAna mAne che, teo Arya hovA chatAM paNa anArya bhASAone prayoga kare che, anya prakAranA hevA chatAM paNa pitAne vidvAnuM kahevaDAve che, ane kaMIka pUchavAmAM Ave tyAre ulaTI vAta kahe che. nyAyanI vAta pUchavAmAM For Private And Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 201 raMti' anyat pRza anyad vyAganti-nyAyamAgai pRSTA vadanti viparItam-evam 'anna Aikkhiyace annaM AikvaMti' anyasmin AruvAtavye anyad-mAkhyAnti pRSTamaya jIvarakSAdikam apatipAdya prAsaGgikaviSayamapahAgA'pAsaGgika mANAtipAtAdikaM vadanti / 'se jahANAmae' tadyathA nAma 'kei purise' kazcitpuruSaH 'o salle' antaH zalya:-hRdi vidya te mAyAzalyaM yasya sa tathA 'taM sallaM' taM zalpam 'No sayaM NiharaI no svayaM niharati-na svayaM niSkAzapati hRdayAt 'No aNNeNa vi NiharAveI' no anyenA'pi niriyati-paradvArA'pi na niSkAzayati 'No paDi viddhaM sei' no matividhasayati-vinAzayati taM zalyam / kintu evameva 'niNhaveI' evameva ninhute-AcchAdayati / tathA-'avi umANe o aMto riyaI' pIDya mAnaH zalyavyathayA-ataH antaH-madhye -anarha daye vedanAM rIyate- anubhavati / 'evameva mAI' enameva mAyAvAn puruSaH 'mAya' mAyAm 'kaTu' kRtvA 'No Alo. eI' no Alocayati-AlocanAM naiva karoti / 'No parikaka' no patikrapate 'No jiMdaI' no nindati-svakI pamAyAm 'jo garahaha' no gaI te-prAtmAnam 'No viudRi' no vyAvartayati-na nivArayati nindanIyAM mAyAm 'No visoheI' no kucha uttara dete haiM-nyAya kI bAta pUchane para ulaTI bAta kahate haiM, jIva rakSA Adi ko svIkAra na karake aura prAsaMgika viSaya ko chor3a kara aprAsaMgika prANAtipAta Adi kA kathana karate haiN| - jaise koI puruSa hRdaya meM cume hue zalpa ko svayaM nahIM nikAlanA hai, dUsare se bhI nahIM nikalavAtA hai. na usa zalya ko naSTa karatA hai, kintu use chupAtA hai, aura usa zalpa se bhItarahI bhItara vyathA kA anubhava karatA haiM, isI prakAra mAyAvI puruSa mAyA karake usakI na AlocanA karatA hai, na pratikramaNa karatA hai, na nindA karatA hai, na gahIM karatA hai, na usakA nivAraNa karatA hai, na vizodhana karatA Ave te bIjI ja vAta kahe che. jIva rakSA vigerene svIkAra na karatAM ane prasaMgopAta upasthita viSayane cheDIne aprAsaMgika-prasaMga vinAnA prANAtipAta vigerenuM kathana kare che. jema ke purUSa hRdayamAM peThelA zalyane pite kahADa nathI, bIjA pAse paNa kaDhAvatuM nathI, temaja e za95ne nAza paNa karatuM nathI, paraMtu tene chUpAve che. tethI te zalyathI aMdara aMdara jarmana mAM ja pIDAno anubhava kare che, e ja pramANe mAyAvI purUSa mAyA karIne tenI AlocanA karatuM nathI, tathA pratikamaNa karatuM nathI, niMdA karatuM nathI, nahIM karate nathI, temaja tenuM nivAraNa karatuM nathI, tathA vizAdhana-zuddhi karatA nathI, sU0 26 For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 sUtrakRtAGgasatre vizodhayati-saralabhAvena tAdRzIM mAyAm 'No apharaNAe' abbhuTTei, no'karaNAyAbhyuttiSThate-ataHparaM mAyAyAH akaraNAya nocato bhavati, akaraNena tato vimucyeta / 'No ahAriya tacokammaM pAyacchittaM paDivajjaI no yathAI tapaH karma pAyazcittaM pratipadyate, mAyAta AtmAnaM vizodhayituM mAyAM nivartayituM ca zAstroktaM prAyazcittaM tapaHkarmA'pi no saMpAdayati-yena mAyA vinAzo-bhavet / 'mAI karaMsa loe pacAyAi' mAyI asmin loke avizvAsapAtratA prAptaye duHkhAnubhavAya ca pratyAyAti / 'mAI paraMsi loe' mASI parasmilloke punaH punaH 'paJcAyAI adhogatimAptaye pratyAyAti, etAdRzohi mAyo 'niMdaI nindati parAn 'gara. haI' garhate'nyAn 'esaMsaI' prazaMsati-svAtmAnam 'NicAI' nizvarati-punaH puna mAyArUpeNa asadanuSThAnameva karoti, 'Na NipaTTe na nivartate mAyArUpAdanuSThA nAt / "NisiriyaM daMDaM chAei nisRjya daNDaM chAdayati pANiSu daNDaM kRtvA'pi taM daNDaM gopayati / 'mAI asamAhaDasuhalesse yAvi bhavai' mAyI asamAhRtazubhalezyathApi bhavati-pramazastalezyo bhavatIti, 'evaM khalu tassa' evaM khalu tasya mAyinaH 'sappattiyaM' tatsatyayika-tatkAraNakam 'sAvajjati' sAvadham 'tti Ahijjai' isyAdhIyate, mAyAkaraNAtsAvadhakarmaNAM bandho bhavati-mAyinAm 'ekkArasame ekAdazam 'kiriyaTThANe' kriyAsthAnam 'mAyAvattie' mAyApratyayikam 'tti AhijaI' ityAkhyAtam , iti ekAdarza mAyApatyayika kriyAsthAnam ||mu012-27|| hai aura na use punaH na karane ke lie udyata hotA hai na usa mAyA kI vizuddhi ke lie yathocita prAyazcita-tapaH karma aMgIkAra karatA hai| aisA mAyAcArI puruSa isa loka meM duHkha bhogatA hai paraloka meM bAravAra duHkha bhogatA hai, vaha dUsaroM kI nindA karatA hai, gardA karatA hai, apanI prazaMsA karatA hai, punaH-punaH mAyAcAra pUrvaka anuSThAna karatA hai, kintu mAyA rUpa asadAcaraNa se nivRtta nahIM hotA hai| prANiyoM kI hiMsA karake bhI use chipAtA hai| vaha azubha lezyA vAlA hotA ane te pharI na karavAno prayatna karatuM nathI, tathA te mAyAnI vizuddhi mATe yogya prAyazcita-tapa karmane svIkAra karatA nathI, e mAyAvI purUSa A lakamAM duHkha bhegave che. paralekamAM paNa vAraMvAra duHkha bhogave che. te bIjAonI niMdA kare che. garNa kare che. potAnI prazaMsA kare che. vAraMvAra mAyAcAra pUrvaka anuSThAna kare che. paraMtu mAyA rUpa asadAcaraNathI nivRtta thatA nathI. prANiyenI hiMsA karIne paNa tene chupAve che. te azubha lezyA For Private And Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 203 mUlam-ahAvare bArasame kiriyahANe lobhavattie tti Ahijjai, je ime bhavaMti, taM jahA-AranniyA AvasahiyA gAmaMtiyA kaNhuI rahastiyA No bahusaMjayA No bahupaDivirayA savapANabhUyajIvasattehi te appaNA saccAmosAiM evaM viuMti, ahaM Na haMtavyo anne haMtavyA ahaMNa ajjAveyavo, anne ajjAveyaThavA, ahaM Na parighettatvo anne parighettavyA ahaMNa paritAveyavo anne paritAveyatvA ahaM Na uddaveyavyo anne uddaveyaThavA, evameva te ithikAmehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA garahiyA ajjhovavannA jAva vAsAI caupaMcamAI chadasamAI appayare vA bhujjayare vA bhuMjituM bhogabhogAiM kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu Asuriesu kidivasiesu ThANesu uvavattAro bhavaMti, tao vippamuccamANA bhujo bhujo elamUyattAe tamUyattAe jAiyattAe paccAyaMti, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajatti Ahijai, duvAlasame kiriyahANe lobhavattie tti Ahie / icceyAI duvAlasa kiriyaTTANAI davieNaM samaNeNa vA mAhaNeNa vA samma suparijANiavvAI bhavati ||suu013||28|| __chAyA-athA'para dvAdazaM kriyAsthAnaM lobhamatyayika mityAkhyAyate ye ime bhAnti tayathA-bhAraNyakAH AsithikAH, grAmAntikAH, kecidrAhasikAH no bahusaMyatAH no bahupativiratAH sarvapANabhUtanIvasattvebhyaH te AtmanA satya. hai| aise mAyAvI ko mAyA ke nimitta se pApakarma kA bandha hotA hai| yaha mAyApratyayika gyArahavAM kriyAsthAna kahA gayA hai // 12 // vALA hoya che. evA mAyAvIne mAyAnA nimittathI pApakarma baMdha thAya che. A rIte mAyA pratyAyika nAmanuM agyAramuM kriyAsthAna kahela che. 1rA For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 204 sUtrakRtAGgasUtre mRSAbhUtAni evaM viyuJja - ahaM na hantavyo'nye hantavyAH ahaM nA''jJApayitavyo. 'nye aajnyaapyitvyaaH| ahaM na paritApayitavyo'nye paritApayitavyAH ahaM na parigrahItavyo'nye parigrahItavyAH ahaM na upadrAvayitavyo'nye upadrAvayitavyAH, eva meva te strIkAmeSu mUJchitAH gRddhAH grathitAH gahitAH adhyupapannA yAvad varSANi catuH paJca SaD dazakAni alpatarAn vA bhUstarAn vA bhuktA bhogAn kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu AharikeSu kilbiSikeSu sthAneSu upapattAro bhavanti / tato vipramucyamAnAH bhUyo bhUyaH elamUkatvAya tamastvAya jAtimUkatvAya prtyaayaanti| evaM khalu tasya tasmatyayikaM sAvadhamityAdhIyate dvAdazaM kriyAsthAnaM lobhapratya. yikamityAkhyAtam / ityetAni dvAdazakriyAsthAnAni dravyeNa zramaNena vA mAinena vA samyaksuparijJAtavyAni bhavanti ||muu013-28|| ... TIkA-ekAdazaM kristhAnaM mAyApatyayikaM nirUpitaM sampati-dvAdazaM kriyAsthAnaM lobhamatyavikamArabhyate / 'ahAvare' athA'param 'bArasame' dvAdazam 'kiriyaTThANe' kriyAsthAnam 'lobhavattie' lobhamatyayikam 'tti Ahijjai' ityA khyAyate, 'je ime mavaMti' ye-ime'ye vakSyamANA bhavanti, 'taM jahA' tadyathA'AraniyA' AraNyakA:-araNyanivAsinaH-tApasAH, kecana pAkhaNDino bane vasanti tatra kandamUlaparNasacittajalamabhyaharanto bhavanti, kecana vRkSamUle vasanti, 'ahAvare dhArasame kiriyaTThANe' ityaadi| TIkArtha-mAyApratyadhika kriyAsthAna kA nirUpaNa kiyA jA cukA / aba lobhapratyayika bArahaveM kriyAsthAna AraMbha kiyA jAtA hai| bArahavAM kriyAsthAna lobhapratyayika kahalAtA hai / ye jo loga araNya meM nivAsa karane vAle tApasa hote haiM-koI pAkhaDI vana meM vAsa karate haiM aura vahAM kanda mUla evaM patte tathA sacitta jala kA upabhoga karate haiM, ___ (12) somapratyathi: [yAsthAna 'ahAvare bArasame kiriyaTThANe' tyAta TIkAI-mAyApratyayika nAmanA kiyAsthAnanuM nirUpaNa karavAmA AvI gayuM have bAramA lAbha pratyayika nAmanA kriyAsthAnane AraMbha karavAmAM Ave che.-bAramuM kriyAsthAna lebha pratyayika kahevAya che. je A jaMgalamAM vasanArA tApasa loko hoya che, -kaI pAkhaMDIo vanamAM vAsa kare che. ane tyAM kaMdamULa ane pAnaDA tathA sacitta jaLane For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. a. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 205 kecana parNAdikuTi nirmAya vasanti, kevana grAmAdeva vyavahAraM kuntio grAmeeva vasanti, grAmasamIpe vA, yadyapImeM pAvaNDino na trasajantUnAM ghAtaM kurvanti, tathA'pi-ekendriyajIvAnAM svanirvAhAya ghAtaM kuntyeiva / yathA-tApasAdayaH-ime dravyarUpeNA'nekapakArakavratapAlanaM kurvanto'pi, bhAvatrataM naiva pAlayanti / kuna: -bhAzvatakAraNasya samyag jJAnasyA'bhAvat / ato vastuta ime vratahInA eva, ime pAkhaNDinaH-svArthasAdhanAya kalpitAmanekadhA kathAmapi kurvanti / eteSAM vacaH namapi-aMzataH kavit satyamasatyaM vA bhavati / te evaM kathayanti-vayaM brAhmaNA staapsaaH| ato vayaM na hantavyAH, kazAdibhiH zUdA ime daNDAdinA tADanIyA koI vRkSa ke mUla meM rahate haiM, koI pattoM Adi kI kuTiyA banAkara rahate haiM, koI grAma se apanA nirvAha karate hue grAma meM hI nivAsa karate haiM yA grAma ke samIpa nivAsa karate haiN| ye pAkhaMDI yadyapi trasa jIvoM kA ghAta nahIM karate tathApi apane nirvAha ke lie ekendriya jIvoM kA ghAta karate hI haiN| tApasa Adi dravya rUpa se aneka prakAra ke vratoM kA pAlana karate hue bhI bhAvavrata kA pAlana nahIM karate haiM, kyoMki bhAvavrata kA pAlana karane ke lie samyaga jJAna apekSita hai aura vaha unheM nahIM hotA hai| isa kAraNa vAstava meM ve vratahIna hI haiN| ve pAkhaMDI apanA svArtha sAdhane ke lie aneka prakAra kI kathA bhI kiyA karate haiN| unake vacana AMzika rUpa se satya yA asatya hote haiN| ve kahate haiM-hama brAhmaNa tApasa haiM, ataeva hanana karane yogya nahIM haiN| ye zUdra haiM, inako cAbuka Adi se tathA DaMDA Adi se tAr3ana upabhoga kare che, keI jhADanA mULamAM rahe che. keI pAnaDA vigerenI kuTire banAvIne rahe che, kaI gAmamAM pitAne nirvAha karatA thakA gAmamAM ja rahe che. athavA gAmanI najIkamAM nivAsa kare che. athavA gAmanI samIpe nivAsa kare che, A pAkhaMDI je ke trasa jIvene ghAta karatA nathI te paNa pitAnA-nirvAha mATe ekendriya jIvono ghAta kare ja che. tApa vigere divyapaNAthI aneka prakAranA tenuM pAlana karatA thakA paNa bhAva vatanuM pAlana karatA nathI, kemake bhAva vratanuM pAlana karavA mATe samyak jJAnanI apekSA rahe che. ane te bemAM te hetuM nathI. tethI vAstavika rIte teo vata vinAne ja hoya che. te pAkhaMDiye pitAno svArtha sAdhavA mATe aneka prakAranI kathAo paNa karyA kare che, teone vacane aMzataH satya athavA asatya hoya che. teo kahe che ke ame brAhmaNe tApasa chIe tethI mAravAne gya nathI A zUdra che, tene cAbakA vigerethI tathA DaMDA vigerethI For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 sUtrakRtAgace iti| etAneva pAkhaNDino'dhikRtya mUtrakAraH kathayati 'AranniyA' ityAdi / 'AvasahiyA' AvasathikAH kuTI nirmAya vasanti, 'gAmatiyA' grAmA. ntikA:-grAmasamIpe eva vasanti 'kaNhuI rahassiyA' kecidrAhasikA:-guptakriyA. karttAro bhavanti, kevana 'No bahusaMjayA No bahupaDivirayA' no bahusaMyatA:-no sarvasAvadhanivRttA:-te na sarvathA nivRtta karmANo bhavanti no bahu pativiratA:-na sarvavratapAlakAH 'sabapANabhUya nIvasattehi sarvaprANabhUtajIvasattvebhyaH, 'no bahusaMyatA: no viratA:' eteSAM jIvAnAM hiMsAto na sarvathA nivRttAH, 'te appaNA saccA mosAiM evaM pauMti' te pAkhaNDinaH tApasaprabhRtayaH-AtmanA-svayaM satyAni mRSAvacanAni ca prayuJjate-vadati / tathAhi-'ahaM Na haMtavyoM' ahana hantavyaH-daNDAdinA na tADayitavyaH satyapi avarAdhe, kintu-'anne tayA' anye-zUdrAdayo hantavyAH 'ahaM Na ajjAveyayo' ahaM nA''jJApayitavyaH-anamimatakAryeSu na pravarta yitavyaH, 'anne ajjAveyagA' anye-zUdrAdaya AjJApayitavyAH, nIvavarNA karanA caahie| aise pAkhaMDIyoM ke viSaya meM sUtrakAra kahate haiM-ve araNya meM nivAsa karane vAle, kuTIra banAkara rahane vAle, grAma ke samIpa nivAsa karane vAle, koI-koI gupta kriyA karane vAle hote haiN| ve na sarva sAvadya se virata hote hai aura na sarva vratoM ke pAlaka hote haiN| samasta prANoM, bhUtoM, jIvoM aura satvoM kI hiMsA se sarvathA nivRta nahIM hote haiN| ve sacce-jhUThe vacanoM kA prayoga karate haiN| jaise-aparAdha hone para bhI maiM hantavya nahIM hUM arthAt daMDa Adi se tADanIya nahIM haiM, anya zudrAdika hantavya haiM, maiM aniSTa kAryoM meM pravRtta karane yogya nahIM hU~, dUsare zUdrAdika pravRtta karane yogya haiM, maiM dAsa yA bhRtya panAne mAravA joIe evA pAkhaMDiyenA saMbaMdhamAM sUtrakAra kahe che ke-teo jaMga. lamAM nivAsa karanArAo, kuTi banAvIne rahenArAo, grAmanI samIpamAM nivAsa karanArAomAM kaI kaI gupta kriyAo karavAvALA hoya che, teo sarva sAvadyathI virata hotA nathI, temaja sarva vratanuM pAlana karavAvALA paNa Dota nathI. sapA, prA!, bhUtA, 7, mane satvAnI sAthI savathA nivRtta thatA nathI, teo sAcA ke beTA vacanane prayoga kare che, jemakeaparAdha hovA chatAM paNa huM haMtavya-mAravA gya nathI, arthAt daMDa vige. sethI zikSA karavAne gya nathI, anya zUdra vigere hastavya-zikSA karavAne yogya che, huM ayogya kAryamAM pravRtti karavA yogya nathI. bIjA zo vigere tevA kAryomAM pravRtti karAvavA yeya che, hU dAsa athavA cAkara banavAne 100 For Private And Personal Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam dAveva AjJAdikA kartavyAH na punarasmatsu viziSTeSu 'ahaM Na parighetago ahaM na parigrahItavyaH-ayaM mama bhRtya iti kRtvA svAdhInatayA na svIkartavyaH na parigrahItuM yogyaH, apitu 'anne parivetavA' anye jIvAH parigrahItavyA 'ahaM Na paritAve. yayo' ahaM na paritApayitavyaH, kintu 'anne paritAveyavyA' anye paritApayita. vyAH-annAdyavarodhena grISmatApAdau sthApanena madatiriktAH kSudrA jantavaH zUdrAdayaH paritApayitavyAH 'ahaM No uddave yalo' ahanopadAvayitavyA-viSazastrAdinAna mArayitavyaH, kintu-'anne uddaveyanA' anye-padvyatirikta zUdAdayaH kSudra jantavaH upadrAvayitAH / evameva te tApamapabhRtayaH pAkhaNDanaH 'isthiyakAmeMhiM' strI kAmeSu vanitAyAM kAmabhogAdau ca 'mucchi vA mUcchitAH-AsaktA ste upadezakA: 'giddhA' gRddhAH-gRddhiH-abhilASA, sA ca vanitAdibAhya vastuviSayiNI-tapA yuktAH sadaiva kAmabhogAnvepaNe saMlagnAH, 'gaDhiyA' grathitAH-viSaye prayitAH 'garahiyA' garhitAH-ninditA:-ziSTaiH, 'ajjhovavannA' adhyupapanna :-nirantarakAmabhogaviSayakacintayA vyagrAH, 'jAva' yAvat 'vAmAI ca paMcamAiM chaisamAI' ke lie yogya nahIM hai, dUsare dAsa banAne yogya haiM, maiM paritApanIya nahIM hUM arthAt annapAnI meM rukAvaTa DAla kara athavA dhUra Adi meM khar3A karake saMtApa pahuMcAne yogya nahIM hai, kintu dUsare paritApanIya haiM meM khar3A karake saMtApa pahuMcAne yogya nahIM hUM, kintu mare paritApanIya haiM, maiM viSa yA zastra Adi se mArane yogya nahIM hUM, dUsare mArane yogya haiN| isa prakAra ke vacana bolane vAle ve tApasa Adi pAkhaMDI striyoM aura kAmabhogoM meM mUrchita hote haiM, gRddhiyukta hote haiM-sadaiva kAma bhogoM kI talAza meM lage rahate haiM viSayoM meM grathita rahate haiM, ziSTa janoM dvArA nindita hote haiM, nirantara kAma bhoga kI cintA meM DUbe cogya nathI. bIjAe dAsa banAvavAne gya che, huM saMtApita karavAne gya nathI. arthAt annapANImAM kAvaTa karIne athavA taDakA vigeremAM ubhA rAkhIne saMtApavA gya nathI, paNa tevA saMtApa pahoMcaDavAne gya bIjAe che, huM viSa athavA zastra vigerethI mAravAne cagya nathI, bIjAe tevI rIte mAravAne gya che. AvA prakAranA vacane belavA vALA te tApa vigere pAkhaMDI, siye ane kAmagomAM mUchita hovAthI gRddhiAsakti yukta hoya che. teo haMmezAM kAmagonI tapAsamAM lAgyA rahe che. viSamAM guMthAyelA rahe che. ziSTajane dvArA teo nindita hoya che. hamezAM kAmaganI ciMtAmAM DUbI rahe che. yAvat cAra, pAMca, cha athavA dasa varSa For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %ERALIA 208 sUtrakRtAGgasatre catuH paJca SaDdazakAni varSANi 'appayare vA' alpatarAn vA 'bhujjayare vA' bhUyastarAn vA 'bhogabhogAI' bhogabhogAn-bhogyapadArthaviSayakabhogAna 'a~nittu' bhuktvA-viSayasaMparka janitasukhasAkSAtkAraM kRtvA 'kAlamAse' kAlamAse-maraNa samaye mApte sati 'kAlaM kiccA' kAlaM-maraNaM kRtvA-zarIraparityAgAtmaka maraNaM pApya 'annayaresu' anyatareSu 'Asuriema' AsurikeSu-anuSyoniSu 'kilipasiesu' killiSikeSu 'ThANemu' sthAneSu 'uttAro bhavati' upapattAro bhavanti, gangAro mRtvA kilviSa devatA bhavanti, 'tao vippamuccamANA' tAto vipramucyamAnAH-devazarIreNa bhogamubhujya kSINe taskarmaNi teta yutyA 'bhujjo bhujjo' bhUyo bhaga:-garaM bAram 'elamUyattAe' elamUkatyAya tatra elo veSa stadvat mukAH-aktanAcaH-. bhAvato'vAkzaktimantaH teSAM bhAvaH elamkatvaM tasmai / 'tamu yattAra' tamatvAya janmanera andhAya 'jAiyattAra' jAtimUtvAya-janmane mUkAya jannaiva mUkA andhAzca bhavantIti bhAvaH-paccAyati' pratyAyAnti-pratyAgacchanti-devAt pacyu. timavApya jAtyAdhAya punaH punarAgacchanti evaM khalu tassa evaM khana tasya pAkha NDinaH 'tappattiyaM tatpratyAyaka-lobhakAraNakam 'sAvaja' sAvadhaM karma 'tti Ahi jjaI' ityAdhIyate-samutpadyate, 'duvAlasameM' dvAdazam 'kiriyaTThANe' kriyAsthAnam 'lobhavattira' lobhapatyAyikam 'tti Ahie' ityAkhyAtam 'icceyAI' ityetAni 'duvAlasa kiriyaTThAgAI' dvAdazakriyAsthAnAni 'daviruNaM' dravyeNa-muktiyogyena 'sama. rahate haiM yAvat cAra, pAMca, chaha yA daza varSa taka thoDe yA bahuta bhogya padArthoM kA bhoga karake, kAla avasara prApta hone para kAla karake asuranikAya meM kilviSI nAma ke deva ke rUpa meM utpanna hote haiN| Ayu karma ke anusAra vahA~ deva zarIra se bhoga-bhoga kara, karmake kSINa hone para deva loka se cavate haiM aura vAsvAra gUge meDhe ke samAna avyakta vacana vAle hote haiM janma se andhe yA janma se gUge hote haiN| isa prakAra una pAkhaMDIyoM ko lobha ke nimitta se pApa karma kA bandha hotA hai| yaha lobhapratyayika bArahavAM kriyAsthAna kahalAtA hai| sudhI ghaDA ke vadhAre bhAgya padArthono upabhoga karIne kAlane samaya AvatAM kAla dharma pAmIne asuranikAmAM kilibaSika paNAthI utpanna thAya che. Ayu karma pramANe tyAM deva zarIrathI bhega bhegAvIne karmanA kSINa thavAthI devalethI cave che. ane vAraMvAra guMgA-taLanI jema aspaSTa vacane bole che, janmathI AMdhaLA athavA janmathI guMgA-hAya che. A rIte te pAkhaMDIne lebhanA nimittathI pApakarma baMdha thAya che. A lebha pratyayika nAmanuM bAramuM phiyAsthAna kahevAya che. For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA dvi. zra. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 209 'Na' zramaNena - sAdhunA 'mAhaNega vA' mAhanena vA 'samma' samyak jJaparijJayA jJAtvA 'suparijANi avvAI bhavi' suparijJAtavyAni bhavanti - sAdhunA samyag etAni kriyAsthAnAni jJAtvA matyAkhyAnapariyA parityaktavyAni bhavanti / arthadaNDAdArabhya lomazatyadhikaparyantAni dvAdazakipAsyAnAni jJAtvA tyAjyAnIti // 013=28 / / mUlam -- ahAvare terasame kiriyANe IriyAvahipatti Ahijaha, iha khalu attattAe saMbuDassa aNagArassa IriyAsamiyassa bhAsAlamissa esaNAsamiyassa AyANamaMDamantaNikkhevaNA samiyasla uccArapAsavaNakhelAsaMghANa jallapArihANiyA sami yas maNasamiyasa vayasamiyarasa kAyasamiyasta maNaguttassa vayaguttasta kAyaguttastra guttiMdivasa guttarvabhayArissa AuttaM gacchamANassa AuttaM cidyamANassa AuttaM NisIyamANassa AuttaM tuyamANassa AuttaM bhuMjamANassa AuttaM bhAsamANassa AuttaM vatthaM pariggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM giNhamANassa vA NikvimANassa vA jAva cakkhupa mhaNivAyamavi asthi vimAyA sahumA kiriyA IriyAvahiyA nAma kajjai, sAya paDhamasamae baddhA bitiya samae veiyA taiyasamae gijiNNA sA baddhA puTThA puTThA mukti gamana ke yogya zramaNa ko yaha bAraha kriyAsthAna samyak prakAra se jJaparijJA se anartha kA kAraNa jona kara pratyAkhyAna parijJA se tyAga denA caahie| arthAt arthadaNDa se lagAkara lobhasyaki paryanta bAraha kriyAsthAna jAnakara sthAgane yogya haiM ||13|| mukti gamanane cAgya zramaNe A khAra kriyAsthAnAne jJaparijJAthI sArI rIte anatha kAraka samajIne pratyAkhyAna parijJAthI tenA tyAga karavA joie. arthAt adaDathI AraMbhIne lebhapratyayika sudhInA bAra kriyAsthAnAne jANIne tenA tyAga karavA caiAgya che. prasU013zA su0 27 For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 sUtrakRtAgasUtre udIriyA veiyA NijiNNA seya kAle akamme yAvi bhavai, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijjai, terasame kiriyaTThANe IriyAvahie tti aahijji| se bemi je ya atItA je ya paDapannA je ya AgamissA arihaMtA bhagavaMtA sabve te eyAI gheva terasa kiriyANAI bhAminu vA bhAti vA bhAsistaMti vA pannavisu vA pannaviti vA panlavistaMti vA, evaM caiva terasamaM kiriyaTANe seviMsu vA sevaMti vA sevistaMti vA ||suu014||29|| ... chAyA-athA'paraM trayodazakriyAsthAnamaizapavikamityArUpAya te / iha khalu AtmatvAya saMvRtasyAnamArasya Isibhitasya bhASAsamitasya eSaNAsamitasya AdAnabhANDamAtrAnikSepaNA samitasya uccArapatra vaNakhelasiMghAga jarula pariSThApanA. samitasya manAsamitasya vacaHsamitasya kApasamitatya manoguptasya banoguptasya kAyaguptasya guptendrisya guptabrahmacaryasya AyuktaM gaccha AyuktaM rila: AyuktaM nipIdataH AyuktaM svaravartanAM kurvataH AyuktaM bhunAnastha Ayukta mApamANastha AyuktaM vastraM parigrahaM kambalaM pAdapoJchanaM gRhNago vA nikSipalo vA yAvaccakSuHpakSmanimIlanamapi' astivimAnAmukSmA kriyA aipithikI nAma kriyate / sA ca prathamasamaye baddhA spRSTA dvitIyasamaye veditA tRtIyatamaye nirNA sA baddhA spRSTA udIritA vedinA nirjIrNA eNyatkAle akarma cA'pi bhavati, evaM khalu tasya tatmatyayika sAvadha mityAdhIyate, prayodazaM kriyaasthaanmaipipikmityaakhyaayte| tat trIni ye ca atItA:ye ca pratyutpannAH ye ca AgamiSyantaH antio bhagavantaH sarve te etAni caiva ayodaza kriyAsthAnAni abhASipurvA mApanne, vA bhAviSyante vA pAnijJapan vA prajJApayanti vA prajJApayiSyanti vaa| evaM caidha trayodazaM kriyAsthAnam asevanta vA sevante vA seviSyante vA / / 014-29 // TIkA-dvAdazAntaM kriyAsthAnaM nirUpita samma trayodazaM kriyAsthAnamAha'ahAnare' ityAdi / athA'param 'terasame kiriyaTThANe' trayodazaM kriSAsthAnam 'IriyA (13) ipithika kriyAsthAna 'ahAvare terasame kiriyaTThANe' ityaadi| (13) pithi liyAsthAna 'mahAvare terasame kiriyahANe' tyAta For Private And Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhitI TokA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam vahie' aipithikam ti mAhima' ityAkhyAyate / iha-asmin jinazAsane khalu iti vaakyaalngkaare| 'atatAe' bhAbhasvAya-AtmabhAvAya sasvarUpe'trasthAnamAtmabhAvaH AtmanaH svarUpa niratizayasukharUpameva kintu anAdikAlikakarmamalasaMvaraNAttatsvarUpaM pirohitamiva bhAti / yadA tu-mAnIya tabalAt-parityaktagRhAdisambandhI jAnadIkSazca-viziSTatapatharaNAdinA karmajAle samucchi natti, tato. 'sya AlabhAvopagamo bhAti / etAdRzAmabhAvogamAya-'saMvuDassa' saMtasyasarvadAntanivRttasya 'AgagArassa' ana pArasya-gRhAdi mohaM parityajya saMpAptadIkSasya 'IriyAptamiyarasa' isimitastha-IsimityA sadA yuktasya bhAsA samiyassa' TIka-pAraha kriyAsthAnoM kA nirUpaNa kiyA jA cukaa| aba terahavA bhimAdhAna karate haiN| yaha aividhika kahalAtA hai| ... jinazAsana meM svAtmasvarUpa meM sthita honA AtmabhAva kahA gayA hai| ArA nitizaya sukhasvarUpa hai, kintu anAdikAlIna karma-mala ke dvArA acchAdita evaM kaluSita hone ke kAraNa vaha svarUpa tirohita sA ho rahA hai| jaba koI bhavya jIva pUrvopArjita puNya ke bala se gRha Adi kA saMbaMdha tyAga kara dIkSA aMgIkAra karatA hai aura viziSTa tapazcaryA Adi ke dvArA karmoM kA ucchedana karatA hai taba vaha Atma bhAva ko prApta hotA hai| isa prakAra AtmabhAva ko prApta karane ke lie jo saMvara le yukta hai, anagAra hokara dIkSA dhArI bana cukA hai, iryA samiti se samita hai bhASA mamiti se yukta hai arthAt sAvadha bhASA 1 TIkArya-bAra kiyAsthAnenuM nirUpaNa karavAmAM AvI gayuM have teramuM kriyasthAna pathika kahevAya che. jana zAsanamAM svAtma svarUpamAM rahevuM te AtmabhAva kahevAya che. AtmA niratizaya sukha svarUpa che. paraMtu anAdikALanA karmamaLa dvArA DhaMkAyela ane malIna hovAnA kAraNe te svarUpa gupta jevuM hoya che. jyAre kaI bhavya jIva pahelAM prApta karelA puNyanA bAthI ghara vigerenA saMbadhane tyAga karIne dIkSAne svIkAra kare che. ane vizeSa prakAranI tapazcaya vigere dvArA karmone nAza kare che. tyAre te AmabhAvane prApta kare che. A rIte AtmabhAvane prApta karavA mATe jeo saMsArathI yukta che, anagAra thaIne dakSA dhAraNa karI cUkyA hoya che, IrSA samitithI samita che, bhASAsamitithI yukta che, arthAt sAvagha bhASAne tyAga karI cUkyA hoya che, For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - 212 sUtrakRtAGgasUtre bhASA samitasya parizyaktasAdyabhAvasya 'esaNA samiyarasa' eSaNA samitasyaeSaNAsamityA yuktasya ' AyANa maMDamattaNika khe traNAsamivassa' AdAna mANDa mAtrAnikSepaNAsamitasya - AdAna mANDamAtrAnikSepaNAnAM yA samitiH tayA yuktasya 'uccAra pAsavaNa khela siMghaNajalaparihAraNiyAsamivasta' uccArasravaNakhelasiMdhAnajalla pariSThApanAsa jitasya viSThAsUtra - phapha SThIvana - nAsikAmala - svedajalajanitamalAnAM yA pariSThApanA tasyAH yA samitistayAyuktasya, 'maNasamipahasa' manaHsamitasya ' vayasamiyassa' vacaHsamitasya- sAvayavacanama yogarahitasya 'kAya samiyassa' kAyasamitasya zarIrasamityA yuktasya, 'maNaguttassa' manoguptasya 'vayaguttassa' vaguptasya 'kAyaguttasva' kAyaguptasya 'guniMdiyassa' guptendriyasyayasya sarvANyevendriyANi guptAni svavaze sthApitAni, viSayavimukhAnIti yAvat 'guttabhayArissa' guptabrahmacaryasya- surakSitabrahmacaryasya 'Auca gacchamANassa' AyuktaM gacchatra:- sopayogaM gamanAgamanakriyAyAM sarvadoSayuktarUpa 'Au cimANarUpa' Ayukta tiSThataH sthitA vapi sadopayogayuktasya, 'Au nisI yamANassa' Ayukta niSIdataH - upavezane'pi sopayogamupayuktasya 'AuttaM tuyaTTamANassa' sopayukta svagvarttanAM kurvataH pArzvaparivattame'pi sarvathopayogayuktasya, kA tyAga kara cukA hai, eSaNAsamiti, AdAna bhANDamAtra nikSepaNAsamiti tathA uccAraprasravaNa siMghANakhela jalla pariSThApanA samiti se yukta hai arthAt malasUtra kapha thUka nAsikAmala jalla- maila Adi ke tyAgane meM yatanAvAn haiM, mana vacana kAya kI samiti se sampanna hai, mana, vacana aura kAya kI gupti se gupta hai, jisane samasta indriyoM ko gopana (viSayavimukha) kara liyA hai, jo gupta brahmacArI hai, gamana kriyA meM upayogavAn hai leTane meM upayogavAn hai, khar3e hone evaM sthita rahane meM upayogavAn hai, baiThene meM upayogavAn hai, zarIra ko khujalAne Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eSaNA samiti AdAnabhAMDa mAtra nikSepaNA samiti tathA uccAra, pravaNu zidhAjI khella, jala, parisAnikA samitithI yukta che, arthAt maLamUtra 43 thU1, nAmno bhela (guMgA) bhahasa-bheta vigerenA tyAga 42vAmAM yatanA vANA hoya che bhana, vayana yAne aya samitithI saMpanna yukta che, bhana, vacana ane kAya guptithI gupta che. jeNe saghaLI indriyAnuM gepana (viSacathI vimukha) karI lIdhuM che, jee gupta brahmacArI che, gamana kriyAmAM upayegavALA che, sutrAmAM upayegavALA che, ubhA rahevAmAM upayegavALA che, esavAmAM upayegavALA che, zarIrane khaMjavALavAmAM paNa upayegavALA che, For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAna nirUpaNam 213 -- ! 'AutaM muMtramAgassa' sopayogaM bhuJjAnasya- AhArasamaye'pi upayogavataH, 'AutaM bhAsamANassa' sopayogaM bhASamANasya makate- AyuktavaM nirAdyavacanaproktatvameva 'AutaM vatthaM pariggadaM kevalaM pAyapuMcha giNdamAgassa' sopayuktaM vastraM parigrahaM kambalaM pAdamoMchane soraka sukhavastrAM gRhNano vA, vastraparigrahAdInAM grahaNamapi-upayogavAn sanneva karoti, 'pikimANassa vA' nikSi pato'pi vA upayogayukta eva eteSAM vastraparigrahAdInAM saMrakSaNamapi / kiM bahunA 'jAva' yAvat 'cakramhaNivAyamaci' cakSuH-pakSa nimIlanamapi, cakSuSa unmeSa nimeSAvapi sopayogameva kurvataH yadyat kimapi kAryaM karoti tatsarva sopayogameva bhavati / etAdRzaH puruSaH sarvato viraktaH - mAnamAtrAya avakalate, mokSA'dhikArI bhavati, 'asthi vimAyA suhamA kiriyA IriyAdiyA nAma kajja' asti vimAtrA - anekaprakArA, svokamAtrA vA durvijJeyatvAt / sUkSmabuddhinApi duHkhe - netra jJAyate etAdRzI - aiyopathikI kriyA kriyate nAma, sUkSmA sA- airyApathikI kriyA karttaH saMgnA bhavati / sA aipapathikI kriyA, 'paDhasamae' prathamasamaye meM bhI upayogavAn hai, AhAra karane meM upayogavAn hai, bhASaNa karane meM upayogavAn hai niravadya vacanoM kA hI prayoga karatA hai, vastra pAtra kaMpala cAdachana sadoraka mupatti Adi ke grahaNa karane meM evaM rakhane meM upayogavAn hai adhika kyA kahA jAya, jo AMkha kA palaka girAne meM bhI upayogavAn hai, tAtparya yaha ki jo pratyeka kriyA upayoga pUrvaka hI karatA hai aisA sampUrNa rUpa se virakta sAdhu anya bhAvanA vAlAmokSa kA adhikArI hotA hai| aise sAdhu ko bhI vividha mAtrA se aneka prakAra kI sUkSma aiyapithikI kriyA lagatI hai, jise sUkSma buddhi vAle bhI kaThinAI se hI jAna sakate haiN| vaha airyAvadhikI kriyA pahale 9 AhAra karavAmAM upayoga vALA che. mAlavAmAM upayega vALA che. niravadya vayAno prayoga ure che, vastra, pAtra, bhaNa, pAhachana, saho24 bhu. pattI vigere grahaNa karavAmAM ane rAkhavAmAM upayoga vALA che, vadhAre zu kahevAya ? jeo AMkhanA palakArA mAravAmAM pazu upayogavALA che, kahevAnuM tapa e che ke-jeo pratyeka kriyAe upayoga pUrvakaja kare che, sa pUrNa paNAthI vikRta evA e sAdhu ananya bhAvanAvALA mekSanA adhikArI mane che. evA sAdhune paNa judI judI mAtrAthI aneka prakAranI sUkSma evI ayyapa thikI kriyA lAge che. jene sUkSma buddhivALAe paNa muzkelIthI ja jANI zake che. te arpApathikI kriyA paDelA samayamAM sUkSmatama kALamAM-je Aga For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 / sutrakRtAGgasUtra -prathA rakSaNe sama po hi sUkSma kAla , sa ca sAzAstra de| aba pleyaH / baddhA bhavati, taza-puTThA' spRSTA bhAti ca prathAmA re sotpadyate-AtmanA saMdhyate ca 'viliyasamae' dvitIyasamaye sA vezyA veditA bhavati tasyA anubhavo jAyate / 'taiyasamae' tRtIyasamaye sA NijinamA nirjI-maSTA bhavati, samutvadyA''smAnaM spRzati-anubhASapati ca-phApagatA zati / ataeva sA-aipithikI kriyA baddhA spRSTA-iti bhASyate, bandhAzaH sahaiva kriyate yogakAraNAt / bandho jAyate, kintu-karAyA'pAvanna sthIyate, sthitI kaSAyatya kAraNatvAt Aeva kaSAyasavAdeva-ijaratra sthIpate, 'sA baddhA-puTThA-udIriyA-veiyA-nijiNNA' sA baddhA spRSTA-udIritA veditA nijIo, prathama samaye baddha spA ca bhAtiiti kathitA, veditA bhavati dvitIya samaye, nirNA ca bhavati tRtIyasamaye 'seya. samaya meM-pratamakAla meM jo Agana se jAnane yogya haiM, baMdhatI hai aura spRSTa hotI hai, dUsare samaya meM vedana kI jAtI hai aura tIsare samaya meM nirjIrNa ho jAnI hai| tAtparya yaha hai ki gyArahaveM, bArahaveM aura terahaveM guNasthAna meM kaSAya kA udaya nahIM rahanA / ataeva usa samaya kaSAya ke nimitta se hone vAle sthitibandha aura anubhAgabandha kA bhI abhAva ho jAtA hai| kintu yoga kI vidyamAnatA ke kAraNa prakRti bandha aura pradezabandha usa samaya bhI hotA hai| arthAt ghoga ke kAraNa kadAlika baMdhate haiM aura unameM vibhinna prakAra ke svarUpa bhI utpanna hote haiM kintu kaSAya ke abhAva ke kAraNa ve na AtmA meM Thaharate haiM aura na phala hI pradAna kara sakate haiN| isI kAraNa yahAM kahA gayA hai ki aipithikI kriyA prathama samaya meM mathI jANavA megya hoya che) baMdhAya che. ane pRSTa thAya che. bIjA samayamAM vedana karAya che. ane trIjA samayamAM nijIrNa thaI jAya che. tAparya e che ke-agyAramAM bAramA ane teramAM guNasthAnamAM kaSAyane udaya thatuM nathI, tethI ja e samaye kaSAyana nimittathI thavAvALA sthiti baMdha ane anubhAga baMdhane paNa abhAva thaI jAya che, paraMtu roganA vidya mAna paNuthI prakRtibaMdha ane pradeza bandha e vakhate paNa hoya che. arthAt ganA kAraNe kamaMdalika baMdhAya che. ane temAM judA judA prakAranA svabhAve paNa utpanna thAya che. paraMtu kaSAyanA abhAvanA kAraNe teo AtmAmAM rahetA nathI, ane phaLa paNa ApI zakatA nathI. e ja kAraNathI ahiyAM kahevAmAM AvyuM che ke-airyApathikI kriyA prathama samayamAM baddha ane skRSTa For Private And Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 215 kAle aAmme yAdi bhAi' saira-pUrvoktA kriyA epakAle-caturpakSa ge amarmatA cA'pi bhavati-karmasaMjJAmapi parityajati 'evaM khalu tamsa' evaM khalu tasya-vItarA. gastha-aipithikI kriyA bhavati tappattiyaM tatpatpayika-aipithaka najanyam 'sAvaja' sAvadhaM karma 'tti AhajjA' itmAdhIyo-sA-padyate vIrAgasyA'pi 'terasame kiriyANe IriyAvahie' trayodaza krizasthAnamai pathikam 'tti Ahijjai' ityAdhIyate-ityAkhyAyate 'se bemi' tadahaM brImi-kathayAmi-sudharmA svAmI jambUsvAbhinaM pati kathayati-tIrtha karodIritaM kriyA-thAnaM tubhyamahaM katha yAmi, 'je ya atItA-je ya paDuppannA je ya AgamissA' ye cA'gItA:-ye ca pratyutpannAH-ye ca bhaviSyanto-bhaviSyakAle bhvissynti| 'arihaMnA bhAratA' Arhanto bhagavana: 'savye te eyAI veva kiriyaTThANAI' sarve te tIkarA:-ratAnicaiva trayodazakriyAsthAnAni 'bhAsimu' amASiSuH bhApitavantaH, 'bhAse ti' bhASante baddha evaM spRSTa hotI hai dUsare samaya meM sirpha pradezoM se (anubhAga se nahIM) usakA vedana hotA hai aura tIptare samaya meM nirjaga ho jAtI hai| tatpazcAt caturtha Adi samayoM meM usakI karmasaMjJA bhI nahIM raha jaatii| isa prakAra usa niSkapAya bItarAma puruSa ko aipithikI kriyA hotI hai aura usake nimitta se use sAvadha karma hotA hai| yaha terahavAM airyApathika kriyAsthAna kahalAtA hai| - zrI sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM--he jambU ! tIrtha kara dvArA prarUpita kriyAsthAna maiMne tumheM kahe haiN| jo tIrthakara bhUnakAla meM ho cuke haiM, vartamAna meM hai aura bhaviSya meM hoMge, una sabhI arihanta bhagavantoM ne yahI teraha kriyAsthAna kahe haiM, kahate haiM aura kheNge| thAya che. bIjA samayamAM kevaLa pradezothI (anu mAgathI nahIM, tenuM veda thAya che. ane trIjA samayamAM tenI nirjarA thAya che. arthAt tenI karma saMjJA paNa rahetI nathI. A rIte te kaSAya vinAnA vItarAga purUSane aiya pathikI kriyA hoya che, ane tenA nimittathI tene sAvadha karma thAya che. A teramuM airyApayika kriyAsathAna kahevAya che. zrI sudharmAsvAmI bUsvAmIne kahe che ke - he jarabU tIrthakara dvArA prarUpita kriyAsthAna meM tamane kahyA che, je tIrthakara bhUtakALamAM thaI cukyA che. vartamAnamAM che. ane bhaviSyamAM thanArA saghaLA arihaMta bhagavatee A tera yAthAna hA cha. he cha, bhane Dese. tenu pratipAdana thucha, are che. For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra 'bhAsirasaMti vA' bhASiSyante vA 'pannadhimu vA' prAnijJAn vA panarviti vA' prajJApayanti thA 'panavirasaMti vA prajJApayiSyanti vA, na kelaM kathitavantaH, kathayanti, kathayiSyanti, kintu-tasyAcaraNamapi svayaM kurvanti dharmasyAcAryasvAt, AcAryalakSaNaM coktam 'Acinoti ca zAstrArtha mAcAre sthApayatyapi / svayamAcarate yasmAdAcAryahatena sa ragRtaH // 1 // ityeva darzayali-vaM cetra tesamaM kiriyANa' evameva ca trayodazaM kriyA sthAnam 'seviyu sevilavanta:-pratItAstoryakarAH, 'seti' sevante-dartamAnA stIrthakarAH, 'se visvati yA' seviSyante- bhanAgatA tazA iti||14 29 // - mUlam-aduttaraM ca NaM purisavi ayaM viSaMgamAikkhissAmi, iha khalu NANApaNNANaM jANAchaMdANaM NANAtIlANaM NANAdihINaM NANAragaM jANAraMbhANaM NAgAjhavasANasaMjuttAgaM jANAvihapAvasuyajjhayaNaM evaM bhavai, taM jahA-bhomaM upAyaM suviNaM inhIM kA pratipAdana kiyA hai, karate haiM aura kreNge| ve isI ke anusAra svayaM AcaraNa karate haiM kyoMki ve dharmAcArya haiN| AcArya kA lakSaNa isa prakAra kahA gayA hai-jo zAstra ke anusAra svayaM AcaraNa karatA hai aura dUsaroM ko bhI AcaraNa meM sthApita karAtA hai vaha AcArya kahalAtA hai| isa prakAra bhUta kAla meM jo tIrtha kara hue haiM unhoMne isI terahaveM kriyAsthAna kA sevana kiyA hai, vartamAna kAlIna tIrthaMkara bhagavAn isI kA sevana karate haiM aura bhaviSyat kAlIna tIrtha kara bhagavAn isI kA sevana kareMge // 14 // ane karaze. teo Aja pramANe svayaM AcaraNa kare che kemake teo dharmAcArya che. AcAryanuM lakSaNa A rIte kahela che. je zAstra pramANe svayaM AcaraNa kare che, ane bIjAne paNa AcaraNamAM sthApita kare che, te AcArya kahevAya che, A pramANe bhUtakALamAM je tIrthakara thayA che, teoe A teramA phiyAsthAnanuM sevana karyuM chu, vartamAna kALanA tIrthakara bhagavad AnuM ja sevana kare che. ane bhaviSya kALanA tIrthaMkara bhagavAn AnuM ja sevana karaze. 14 For Private And Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 217 sArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam aMtalikkhaM aMgaM saralakkhaNaM vaMjaNaM itthilakSaNaM purisalakkhaNaM hayalakkhaNaM gayalakkhaNaM goNalakkhaNaM miMDhalakkhurNa kukkuDalakkhaNaM tittaralakkhaNaM vaTTagalakkhaNaM lAvayalakkhaNaM cakkalakkhaNaM chattalakkhaNaM cammalakkhaNaM daMDalakkhaNaM asilakkhaNaM maNilakkhaNaM kAgilikkhaNaM subhagAkaraM dubbhagAkaraM gabbhAkaraM mohaNakaraM AhavvaNi pAgasAsaNi davvahomaM khattiyavijjaM baMda pariyaM sUracariyaM sukavariyaM bahassaicariyaM ukkApAyaM disAdAhaM miyacakaM vAyasaparimaMDalaM pasubuddhiM kesavuddhi saMsavuddhiM ruhiravuddhi vetAla advavetAla osovaNi tAlugghANi sovAgi sovariM dAmiliM kAligaM goriM gaMdhAriM ovataNi uppayaNi jaMbhaNi thaMbhaNi lesaNi AmayakaraNi visallakaraNi pakkamaNi aMtadbhANi AyamiNi evamAiyAo vijjAo annassa uM paraMjaMti pANassa heuM pauMjaMti vatthassa heuM pauMjaMti leNassa heDaM paraMjaMti, sayaNassa he pauMjaMti annesi vA viruvavANaM kAmabhogANaM heuM paraMjaMti, tiricchaM te vijjaM seveMti, te aNAriyA vippaDivannA kAlamAse kAlaM kivA annayarAI AsuriyAI kivvasiyAI ThANAI uvavattAro bhavaMti tao'vi vippamucyamAnA bhujjo elamyattAe tamaaMdhayAe paJcAyati ||suu0 15 // 30 // chAyA - ata uttaraM ca khala puruSavijayaM vibhaGga mAkhyAsyAmi iha khalu - nAnAmajJAnAM nAnAcchandasAM nAnAzIlAnAM nAnAdRSTInAM nAnArucInAM nAnArambhANAM nAnA'dhyavasAnasaMyuktAnAM nAnAvidhapApazrutAdhyayanamevaM bhavati / tathA bhaumam, utpAtam svapnam, AntarikSam AGgam, svaralakSaNam, vyaJjanam, strIlakSaNam, sU0 28 For Private And Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 218 sUtrakRtAGgasUtra puruSalakSaNam, hAlakSaNam, gajalakSaNam, golakSa gam, bheSalakSaNam, kukkuTalakSaNam, tittiralakSaNam vartakalakSaNam, lAkkalakSaNam cakalakSaNam, chatralakSaNam, carmalakSaNam daNDalakSaNam, asilakSaNam, maNilakSaNam, kAkilIlakSaNam, su sagAkarIm, durbhagAkarIm, garbhakarIma, mohana karIm, AtharvagI, pAkazAhanIm, dravyahomam, kSatriyavidhAm, candracaritam, sUryacaritam, zukracaritam, vRhaspaticaritam, ulkApAtam, digdAham, mRgacakram, vAyagaparimaNDalam, pAMsuvRSTim kezaSTim, mAMsavRSTim rudhirasRSTim, baitAlIm ardhavaitAlI, upasvApinIm, tAlodghATanIm, zvApAkIm, zAmbarIm, drAviDIm, kAliGgIna, gaurIm, gAndhArom, apitulIm, utpatanIm, jambhagI, stambhanIm, zleSaNIm, AmayakaraNIm, vizalyakaraNIya, prakrAmaNIm, antardhAnIm, AyamanIm eva mAdikAH vidyAH annasya hetoH prayuJjate, pAnasya hetoH prayujate vastrasya hetoH prayuJjate lapanasya hetoH prayuJcate zayanasya hetoHprayuJjate, anyeSAM vA virUparUpANAM kAmabhogAnA hetoH prayunate, tizvInAM te vidyA sevante te anAryAH vipatinAH kAlabhAse kAlaM kRtvA anyatareSu Asuri keSu killiSikeSu sthAneSu upapattAro bhavanti, sago'pidi mulAH bhUyaH - elamUkasvAya tamo'dharavAya prAyAnti' // 15-30 // TIkA-pApapratyayika kriyAsthAnaM nirUpitam, ataH paraM yayA vidyayA puruSo vijayI bhavati, athavA-yAma vezyati, tAmeva vidyAmupadarzayitumAha'attaraM ca ' ityAdi, ata uttaraM ca '' iti vAkyAlaGkAre 'purisavijayaM' puruSavijayam vibhaMgamAikkhissAma vibhaGga-saMkSArakAramajJAnam AkhyAsyAmikathayiSyAmi, iha-asmilko ke khalu-di vAkyAlaGkAre, nizcayArthe vA 'pANApaNNANaM' nAnAprajJAnAm-anekAkAramatimanAra 'NANA chaMdAga' nAnAchandasAm ...' 'aduttaraM ca NaM' ityaadi| TIkArtha--pApa ke kAraNabhUta kriyAsthAnoM kA nirUpaNa kiyA gyaa| isake anantara usa vidyA ko dikhalAte haiM jisake kAraNa puruSa vijayI hotA hai yA jisakI vaha anveSaNa karatA hai| isa saMsAra meM aneka prakAra kI buddhi vAle, aneka prakAra ke 'aducaraM ca NaM' tyAdi TIkArtha-pApanA kAraNabhUta kiyAsthAnenuM nirUpaNa karIne have e vidyA batAve che ke-jenA kAraNe purUSa vijayavALe thAya che, athavA jenuM te ane g-5 42 cha, te vidyA matAve che.- A saMsAramAM aneka prakAranI buddhivALA aneka prakAranA abhiprAya For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. dhru. a. 2 kriyAsthAna nirUpaNam - aneka vidhAmA 'pAna sIlArNa' nAnAzIlAnAm anekasvabhAvAnAm 'gAgAdiTIja' mAnASTInAm anekaprakArakA prematAm ' gANAruINa' nAnArucI - nAm 'gANAraMbhANaM' nAnA''rammANAm - anekaprakArakA''rambhavatAm 'NANAjjhatrasANasaMjuttANaM' nAnA'dhyayuktAnAm-mAti kazcana vastravikretA kacid bhANDAdInAmadartA, as apitu vilakSaNa para sarva 'NANAvizvAvasuvajjhaNaM' nAnAvidhAna evaM bhatra' evaM bhavati, bhavanti hi nAnAvidhAH puruSAH, te svA'bhiprAyeNA'nekama kArakapApajanakaM zrudhyayanaM kurvanto dRzyate 'taM jahA' tadyathA pApAH vidyAH puruSai rupAdIyante vijayAya - aihikaphadoSa nogAya, tAstA evaM pariNayanti naivAbhidhAbhiH paraloke AtmakalyANaM bhavati. pratyutA''bhiH paraloko hIyata eva etAdRzavidyAbhyAsinAM vidyAmadhikRtya jIvanayAtrA nihatRNAM mokSantu durA'peta iva bhavati / te abhiprAya vAle aneka prakAra ke zIlasvabhAva yA AcAra vAle aneka prakAra kI dRSTivAle aneka prakAra kI rUci vAle, aneka prakAra ke AraMbha vAle aura aneka prakAra ke adhyavasAya vAle puruSoM meM koI vastra becatA hai to koI baratana Adi lAtA - vecatA hai / saba eka prakAra ke manuSya nahIM hote| sabhI eka dUsare se vilakSaNa hote haiN| ataeva ve apanI-apanI rUci ke anusAra aneka prakAra ke pApoM kA adhyayana karate dekhe jAte haiM / isa loka saMbaMdhI phala kA upabhoga karane ke lie loga jina pApa vidyAoM ko grahaNa karate haiM, unheM yahA~ ginAyA jAtA hai| aisI vidyAoM se paraloka meM AtmakalyANa nahIM hotA, parantu inase paraloka bigar3anA hI hai| jo ina vidyAoM kA abhyAsa karate haiM aura inhIM ke sahAre jIvana nirvAha karate hai mokSa unase dUra vALA, aneka prakAranA zIla-svabhAva athavA acAravALA, aneka prakAranI rUcijALA, aneka prakAranA mArabhavALA ane aneka prakAranA adhyavasAyavALA, purUSAmAM kAI vastra vece che, te koi vAsaNa vagere vece che, saghaLA manuSyA eka prakAranA hAtA nathI. badhAja eka bIjAthI vilakSaNa prakAranA hoya che. tethI ja teo pota petAnI rUci pramANe aneka prakAranA pApazrute tuM adhyayana karatA jovAmAM Ave che A leka saMbadhI phaLanA upabhoga karavA mATe leke je pApa vidyAne graNa kare che, tene ahiyAM gaNAvavAmAM Ave che, evI vidya.ethI paralAkamAM AtmakalyANa thatuM nathI, paraMtu tenAthI paraleAka bagaDe ja che. jee A vidhAAnA abhyAsa kare che, ane tenA ja AzarAthI jIvananA nirvAThuM kare che, mekSa tenAthI dUra ja rahe che For Private And Personal Use Only 215 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre patAbhi vidyAmi raihikaphalamavApya maraNottarakAle pApIyAn sa paraloke pApa phala samanubhUya punaH pApIyasI yoni madhigacchanto na kathamapi saMsAracakraM matikrAmanti / ato maraNottaramAsAM duSTaphalaM jJAtvA vivekinastato nivartante, tA evaM vidyAHmandabudvInAM rucikarAH, tadyathA-bhaumam, bhUmisambandhizAstram, yena bhUkampaprabhRtivastUnAM zubhA'zubhaM sUcyante, 'uppAyaM' utpAtam-ulkApAta:divAjambUkarodanam- gavAM netrAbhyAM jalasravam lAGapAla/kRtya palAyanam ityete utpAtA vAcyA:-te yatra zikSyante, tacchAkhamutpAtazAstram 'suriNa' svapnam -tatphalazubhAzubhakathanam, 'aMtalikkha' AntarikSam-antarikSe saMbhavatAM hI rahatA hai ! ina vidyAoM ke dvArA iha loka saMbaMdhI phala prApta karake pApI puruSa mRtyu ke pazcAt paraloka meM pApa kA phala bhogatA hai aura punaH atyanta pApamayIyoni meM jAtA hai| isa prakAra vaha isa saMsAra cakra se bAhara nahIM nikala sktaa| ata eva vivekI jana ina vidhAoM ko karmabandha kA hetu jAna kara tyAga dete haiN| manda buddhiyoM ko vahI vidyA rUcikara hotI hai| vaha pApa-vidhAeM isa prakAra haiM (1) bhauma-bhUmi saMbaMdhI zAstra, jisase bhUkampa Adi kA zubha yA azubha phala sUcita hotA hai| (2) utpAta-dinameM siyAroM kA kadana karanA, gAyoM ke netroM se AMsU bahanA evaM unakA pUMcha upara uThAkara bhAganA ityAdi utpAtoM kA jisa meM varNana kiyA jAtA hai vaha utpAta zAstra hai| (3) svapna-svapnoM kA zubha-azubha phala kahane vAlA zAstra / (4) AntarikSa-AkAza meM honevAle megha Adi kA A vidyAo dvArA A leka saMbaMdhI phaLa prApta karIne pApI purUSa mRtyu pAmyA pachI parAkamAM pApanuM phaLa bhegave che, ane pharIthI atyaMta pApamaya enimAM janma le che. A rIte te A saMsAra cakrathI bahAra nIkaLI zakatuM nathI, tethI ja vivekI manu A vidyAone karma baMdhanA hetu rUpa mAnIne tene tyAga kare che. maMda buddhivALAone eja vighA rUcikara hoya cha. te 5.5vidhaaye| yA pramANe che. (1) bhauma-bhUmi saMbaMdhI zAstra, ke jenAthI dharatIkaMpa vigerenuM zubha athavA azubha phaLa sUcita thAya che. (2) utpAta-divasamAM ziyALavAnuM rUdana (raDavuM) karavuM. gAnI AMkhomAMthI pANI vahevA, tathA temanA puMchaDA UMce laIne bhAgavuM. vigere utpAtanuM jemAM varNana karavAmAM Ave che, te utpAtA zAstra kahevAya che. (3) svapna-savapnAonuM zubha athavA azubha phaLa batAvavA vALuM zAstra (4) ArIkSa-AkAzamAM thavAvALA megha vigerenuM jJAna jenAthI For Private And Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 221 samathArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam meghAdInAM jJAnaM yato jAyate-tadAnarikSaM zAstram AkAza sambandhi vastusUcakam 'aMga' AGgam aGga sambandhizAstram, yena netrasphuraNAdInAM zubhA'zubhaM jJAyate, netrabAhubhrakuTipAdAdInAM sphuraNaM tatphalazcetyAdiH / 'saraM' svaram-zabda:-kAkazRgAlAdInAM zabdaM zrutvA tatphalapApakaM zAstram / 'lakavarga' lakSaNam-hastapAdAdau yatratilazaM vacakAdInAM phalayodhakaM lakSagazAstram 'baMjagaM' paJjanam -puruSAdizarIre masatilAdi prakhyApakaM zAstram / 'isthilakAvaNaM' strI lakSagam-padminI-zavinIcitriNI-hastinItyAdiprabhedamakhyApakaM tatphalabodha zAstraM strIlakSaNam 'purisalakkhaNaM' puruSalakSagam-puruSANAmanA'zaSabhazazaka bhedAnAM phalabodhakaM zAstram / 'hayalakkhaNaM' hayalakSaNam-azvAnAM svarUpabodhakam zAstram 'gayalakkhagaM' gajalaNam-ime samIcInA asamIcInAzca tyAdi bodhakam / 'golakkhaNaM' golakSaNamjJAna jisase hotA hai aisA AkAza saMbaMdhI kathana karane vAlA shaastr| (5) AMga-aMga saMbaMdhI zAstra, jisase netra Adi ke phar3akane kA jJAna hotA hai, arthAt netra, bAhu, bhRkuTi tathA paira Adi ke pharakanA tathA usakA phala jAnA jAtA hai| (6) svara-kAka, zRgAla Adi ke zabdoM ko sunakara usakA phala kahane vAlA zAstra / (7) lakSaNa-hAthoM pairoM Adi meM jau tila zaMkha cakra Adi ke phala ko batAne vAlA zAstra / (8) vyaMjana-zarIra ke masa tila Adi kA phala kahane vAlA zastra / (9) padminI zaMkhinI citriNI hastinI Adi bheda kahane vAlA tathA unake lakSaNa Adi kahane vAlA shaastr| (10) puruSa lakSaNapuruSoM ke aja, azva, vRSa, zazaka Adi bheda aura unake lakSaNa yAya cha, mevu mA samadhI 4thana 42vAvANu zAstra (5) mAMga-maga saMbaMdhI zAstra, ke jenAthI netra pharakavA vigerenuM jJAna thAya che; arthAta AMkha, bAhu-hAtha, bhrakuTi bhare; tathA paga, vigerenA pharakavAnuM jJAna thAya cha, tathA tana! nuna thAya cha, (6) 12-11, ziyA vagerenA zane sAMbhaLIne tenuM phaLa batAvavA vALuM zAstra. (7) lakSaNa-hAthe page vigeremAM je tala, zaMkha, caka vigerenA lakSaNe hoya che. tenA phaLanuM nirUpaNa karavAvALuM zAstra (8) vyaMjana-zarIranA masa, tala, vigerenuM phala batAvavA pANu zAstra, (8) strI 14-5minI, zaminI, ritriI minI vizere bheda batAvanAruM tathA tenA lakSaNe vigerenuM nirUpaNa karavAvALuM zAstra (10) purUSalakSaNa purUSanA aja-bare adha, ghaDe. vRSa sasale, vigerenA bheda . ane tenA lakSaNe vigerenuM nirUpaNa karavAvALuM zAstra (11) haya lakSaNa For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 sUtrakRtAGgasane gavAM bhedAdiparicAyakaM zAstram / 'miMDhakalaNe' mepalakSaNam-anA''viSabhRtInAM bodhakaM zAstram ' kudalakkhI' kukkuTa lakSaNam akkudasvarUpaguNasvAdINAM bodhaka zAkhA / 'tivaralA vaga' titira lakSaNa vargavata kalakSAga-vartaka-kala. haMsaH tasya lakSaNavodhakaM zAstram vatA' iti loke prasiddhaH / 'lavapalakkha gaM' lAvalakSaNa lava-kSivizeSa:-baTa kA'pekSA'dilaghuvittamArazca 'chattala. kkha cha lakSaNam 'cakalakavaNaM' cakra lakSaNam 'cambalaka vaMga' carmalakSaNam -carmaNaH svarUpacihna pugapatipAdakaM zAstram-caulakSaNam 'daMDa lasvarga' daNDalakSa gam-daNDasya-yaSTi kAyA:svarUpabodhaka zAstraM dnnddlkssnnm| 'asilAkhAM' asilakSa gamasiH -khagaH tadbodhakaM zAstram asilAmam 'maNilaka varga' maNInAm-marakata pakSarAgAhInA bodha kAra zastraM praNilabhagam / 'kAgiNilA varga' kAkigIlakSaNam , tatra kAkiNI-'kauDo' iti bhAvA prasiddhA 'supagAraM' sumagAkarI Adi nirUpaNa karane vAlA zAstra / (11) haya lakSaNa-ghor3oM kA svarUpa kahane vAlA zAstra / (12. gaja lakSaga-hAthiyoM ke zubhAzubha lakSaga kahane vAlA zAstra / (13) golakSaga-gAyoM ke bhedAdi kahane vAlA shaastr| (14) meSa lakSA-meDhe ke laga pratipAdana karane vAlA shaastr| (15) kukkuTa lakSa ga-nurge ke svarUpa, guga aura svara Adi kahane vAlA zAstra / (16) tittiA lakSA-nitura saMbaMdho zAtra / (17) vartaka lakSaga-yatA ke lakSA karane vAlA zAtra / (18) lAvaka lakSa gacir3iyA se bhI choTe parantu ula jaise lAvaka pakSI ke lakSaNa kahane vAlA zAstra, (19) chatra lakSaNa (20) cakra lakSa ga (21) carma lakSaNacarma ke svarUpa, cihna evaM guga kahane vAlA zAstra (22) daNDa lakSaga (23) asilakSaga (24) maNi lakSaNa (25) kAkiNI (kor3I) lakSaga gheDAonuM svarUpa banAvavAvALuM zAstra, (12) gaja lakSaNuM-hAthiyAnA zubha athavA azubha lakSaNa batAvavA vALuM zAstra (13) ge lakSaNa-gAyonA bheda vigere batAvavA vALuM zAstra (14) melasaNuM gheTA enuM lakSa banAvavAvALuM za stra. (15) kukuTa lasaNa-kukaDAone svarUpa ane guNa, svara vigere bhene batAvanaa3shkh (16) titti? 33 - ta2 sadhI zAstra (17) pata sakSA-15nA lakSaNe batAvavA vALuM zAstra (18) lavaka lakSaNa-calIthI paNa nAnuM paraMtu tenA jevA lAvaka pakSionA lakSaNe batAvavA vALuM zAstra (19) chatralakSaNa (20) 24135 (21) yama kSaya (22) sakSa (23) abhilakSa (24) maNilakSaNa (25) kAkiNI (kaDI) lakSaNa (26) subhAgAkara-asuMdarane suMdara For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi.thu. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam vidyAm, su-sundaro bhago yasyAH sA subhagA, tAM karoti-durbhagApi subhagAM nirmAti, itthaM bhUnAM vidyAm, 'dubhagAkara' dubhaMgAkarIm-zurUpApi ninditarUpAM karoti yA sA durbhagAkarI tAm 'gAkara' gartha karI-pasyA garmo na bhavati tasyai garmadAtrIm 'modaNakara' mohanakIm yathA vidyamA puruSa: strI kA uau mohito bhavataH tAm 'Ahata gi' ANIm-jagad vidhvaMsakAriNIm vAgatAsami' pAka zAsinIm-indrajAla vidyAmityarthaH, 'davahoma' dravyahomam-keSAMzcit pANinAmu cATanAya yayA madhughRtAdi-dravyeNa homo jAyate sAtA vidyAm 'khattiyavijja' kSatriyavidyAm-astra zastravatIm-aNuzaktivatI yA caMdavariya' candracaritam-zIvardha nam, yena zIla degena vepamAnAni parasainyAni samarAd vimukhI bhavanti / 'sUracAriyaM' sUryacaritam-sUrya vaiziSTayabodhanam 'sukkacariya' zukacaritam, zukragrahasya gatipatipAdakaM zAstram 'rahaspahacariyaM bRhaspaticaritam "ukApAya' ulkApAtaH -tadvad visphoTakadravyAnapAtaH, "disdA digdAham 'miyacakkaM' mRgacakram(26) sugAkara-asundara ko sundara banA dene vAlI vidyA (27) durbhagAkara-sundara ko asundara (kurUpA) banAne vAlI vidyA (28) garbha karI-garbhavatI banAne vAlI vidyA (29) mohana karI-striyoM aura puruSoM ko mohita karane vAlI vidyA (30) AdharvaNI-jagat kA vidhvaMsa karane vAlI vidyA (31) pAkazAsanI-indra jAla (32) dravya homauccATana karane ke lie madhu dhRta Adi dravyoM kA hona karane kI vidyA (33) kSatriyavidyA zastrAstra saMbaMdhI vidyA (34) candracaritacandramA kI gati-cAra-ko kahane vAlI vidyA (35) sUryacarita-sUrya ke cAra Adi ko kahane bAlI vidyA (36) zukra carita (37) vRhaspati carita (38) ulkApAta ko kahanevAlA zAstra (39) digdAha-dizAdAha kahane vAlA zAstra (40) mRgacakra-grAma praveza ke samaya jAnavaroM ke banAvavA vALI vidyA "18 durbhAgAkara-suMdarane asuMdara "kadarUpa banAvavA vALI vidyA "28' garbhakarI-karbhavatI banAvavA vALI vidyA "29 mahunakarI. stri ane purUSane meha pamADavA vALI vidyA 30' AtharvaNa-jagatane nAza 42vANI vidhA (31) zAsanI- 1 (32) dravyama-azyA Tana karavA mATe madha, ghI vigere padArthone tema karavAvALI vidyA (33) kSatrIya vidyA-zastrAgna saMbaMdhI vidyA (34) candracarita-cadramAnI gaticAra batAvanArI vidyA (35) sUryacarita-sUryanA cAra vigerene batAvavA vALI vidhA (31) 24yaritra (37) yUpati yaritra- (38) Seztuid mAyA For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 sUtrakRtAgasUtre vanyAH pazavo yadA grAmaM pravizanti teSAM zubhA'zubhaphalapatipAdakaM zAstram, mRgacakramityabhidhIyate, 'vAyasaparimaMDalaM' vAyapaparimaNDalam, kAkAdiparivartana saMm. citA'riSTajJApakaM zAstram paMsuvuTTi' pAMsuvRSTim dhUlivRSTeH phalapatipAdakaM zAstram, 'kesavuTTi' kezaSTim kezavarSaNaphalapatipAdakaM zAstram 'maMsarTi' 'mAMsavRSTim-mAMsavarSaNanani taphala garipAdaka zAstram 'vetAliM' vaizAlIm. yasyA vidyAthAH saMsiddhau - satyAM kASThAdAvapi acetane cenA pravartate 'addhave. tAli' arddhavaitAlIm-vaitAlI vidyAyAH pratipakSabhUtAm 'osogi' apasvApinImnidrAkAriNIm 'tAlugghADagi' tAlodghATanIm 'sovANi' zvApAkIm-cANDalavidyA mityarthaH, 'sovari' zAmbarIm-zambarasambandhinI vidyAm dAmiliM' drAviDIm 'kAliMgi' kAliGgIm 'gori gaurIm 'gaMdhAri' gAndhArIm 'o tAgi' dikhane kA phala prarUpita karane vAlA zAstra (41) vAyasaparimaMDalakAka Adi pakSiyoM kI bolI kA phala kahane vAlA zAstra (46) pAMzuvRSTi-dhulivarSA kA phala nirUpaNa karane vAlA zAstra (43) keza vRSTi-keza varSA kA phala kahane vAlA zAstra (44) mAMsavRSTi kA phala kahane vAlA zAstra (45) rudhiravRSTi kA phala kahane vAlA zAstra (46) vaitAlI-jisa vidyA se acetana kASTha meM bhI cetanA A jAtI dIkhatI hai (47) arddha vaitAlI-vaitAlI vidyA kI virodhinI vidyA (48) avasvApinI-jisase jAgatA huA manuSya so jAtA hai| (49) tAlodghATanI-tAlA khola dene vAlI vidyA (50) zvapAkI-cANDAla vidyA (51) zAmbarI-zaMbara saMbaMdhI vidyA (52) drAviDI vidyA (53) kAliMgI vidyA (54) gaurI vidyA (55) gAMdhArI pANI vidhA (36) hA-hA matAcA pANu zAstra (40) bhRgygrAma pravezanA samaye janAvarone jevAnA phaLane batAvavA vALuM zAstra (41) vAyasa parimaMDala-kAgaDA vigere pakSiyanI belInA phaLane batAvavAvALuM zAstra (42) pAMzuvRSTi-dhULa varSanA phaLa banAvanArUM zAstra (43) kezavRSTi kezavrssaanaa garnu ni355 42vApa.gu zAstra (44) mAMsa vRsstti-||r (45) 3dhira. vaSTi zAstra (46) vaitAlI-je vidyAthI acetana-sUkA lAkaDAmAM paNa cetana AvI jAya che. (4) je ardhavaitAlI vaitAlIvidyAnI virodhInI vidyA (48) avasthApinI je vidyAnA baLathI jAgate mANasa paNa uMghI jAya che. (9) tAledaghATanI-tAI ughADInAkhavA vALI vidyA (50) dhapAkI-cANaDAla vidA (51) zAmbarI-zaMbara saMbaMdhI vidyA (para) drAviDI vidyA (53) kaliMgI Iqil (54) gaurI vidhA (55) gAMdhArI vidyA (56) bha15tanI vidhA-nAye For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam avapatanIm adhaHpatanakAriNIm ' uppayaNi' utpatanIm - UrdhvagamanakAriNIm 'jaMbharNi' ju'bhaNIm 'thaMbhaNiM' staMbhanIm 'lesaNiM' zleSaNIm 'AmayakariNi" AmayakariNIm, yathA hi vidyayA rogaH samutpAdya te, 'visarajakariNi" vizalyakaraNIm - - prANinAM rogApahAriNIm 'pakkamaNi' prakrAmaNIm - yayA bhUtametAdibhirvAdhA sasuspAdyate ! 'aMtaddhANi' antardhAnIm - yayA lokAnAM cakSurviSayamatikrAmati, 'AyamiNi' AyamanIm - yayA'lpamapi vastu bahulIkriyate, 'evamAiyAo' evamAdikAH bhaumAdArabhyA'yamanI pramukhAH, 'vijjAo' triyAH 'annassaheu' annasyodarapUrakasya hetoH kAraNAt 'paujaMti' mayuJjate te - vidyAparijJAtAro'nAryAH 'pANassaheu' pAnasya heto stAvidyAH prayuJjate, 'vatthassa he paujaMti' vastrasya hetoH prayuJjate 'leNarasa heu' 'ujaMti' layanasya- gRhasya hetoH prayuJjate, lIyate - sthIyate " - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyA (56) avapatanI nIce girAne vAlI vidyA (57) utpatanI Upara uThAne vAlI vidyA (58) jRMbhaNI - pagAsA saMbaMdhI vidyA (59) stambhanIstabdha kara dene vAlI vidyA (60) ileSaNI vidyA - cipakA dene vAlI vidyA (61) AmayakAriNI-roga utpanna kara denevAlI vidyA (62) niHzalyakAriNI - nizzalya nizega banAdene vAlI vidyA (63) prakrAmaNI-kisI ko bhUta-preta Adi kI bAdhA utpanna karane vAlI vidyA (64) antardhAnI -dRSTi ke agocara banA dene vAlI vidyA (65) AgamanI-choTI vastu ko bar3A kara dikhAne vAlI vidyA, ityAdi vidyAoM kA anArya loga anna ke lie prayoga karate haiM, pAnI ke lie prayoga karate haiM, vastra ke lie prayoga karate haiM, layana - nivAsa sthAna ke lie prayoga karate haiM bhalIbhalu magAsAsamadhIvidyA (paTa) stambhanI- 106 urI henArI vidyA (10) phlezaNI vidyA-ce MTADI devAvALI vidyA (61) AmayakAriNI-rAga utpanna karavAvALI vidyA (62) niHzastra karaNI-niHzalya nirogI banAvavALI vidyA (63) praskrAmaNI-koine bhUta-preta vigerenI khAdhA utpanna karavAvALI vidyA (14) a MtardhAnI- dRSTine bhagAyara janAvanArI vidyA (15) AyamanI-nAnI vastune meTI karI khatAvanArI vidyA vigere prakAranI vidyAonA anAya leAke anna mATe prayega kare che. pANIne mATe prayAga kare che, vastra mATe pratyeAga kare che. tathA layana-nivAsa sthAnane mATe prayeAga kare che, temaja sU0 29 pATanArI vidyA (17) utpatanI - upara thaDAvavAvAjI vidyA (18) For Private And Personal Use Only 225 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAso 'putrakalatrAdibhiH saha yasmin tallaranaM gRham , tasya hetoH karaNAt pUrvoktAM vidyA prayuJjate, 'sayaNassa heupajati' zayanasya hetoH-zayyAya te prayuJjate 'annesivA virUvarUvANaM' anyeSAm-annAyatiriktAnAM virUparUpANAmanekaridhAnAm 'kAmabho. gANaM' kAmabhogAnAm 'he' hetoH 'pauti' prayuJjate 'te aNAriyA' te anAryAH 'vipaDivannA vipatipannA 'tiricha tirizvInAm 'te vijja seveti' te vidyA sevante, vastutaH imA vidyAH paralokapatikUlatayA nAtmakalyANAya bhavanti etAdRzA ste'nAryAH 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'annayarAI anyatareSu 'AsuriyAI' AsurikeSu-tAmaseSviti yAvat 'kilbisiyAI killiSikeSu 'ThANAI' sthAneSu 'utravattAro bhavaMti' upapattAro bhavanti, 'to vi vippamuccamANA' sato'pi viSamuzcantaH svakRtakarmaNastatra phalamupabhujya-tato vicyuti prApnuvantaM santaH 'bhujo' bhUyaH-punarapi 'elamUyattAe' elamUkasvAya-svAbhAvikamUkatAmAptaye tathA'tama aMdhayAe' tamo'ndhasvAya-jAtyandhatvAya 'paJcAyati' pratyAyAnti-punaH punaH saMsAre eva janma gRhNanti ||suu015-30|| ___ yasya nAsti paralokasya cinnA, sa hi-aihikameva sukhaM bahumanyamAno'nekavidhA pApakriyAM kRtvA-dhanamarjayati, tadeva dhanaM sumanasA dhanamiti manute sa pApakarmA'nuSThAnaM parigaNayati mUlam-le egaio AyaheDaM vA jAiheDaM vA sayaNaheDaM vA agAraheDaM vA parivAraheuM vA nAyagaM vA sahavAsiyaM vA NistAe tathA anya aneka prakAra ke kAmabhogoM ke hetu prayoga karate haiN| kintu ye vidyAeM Atmahita yA paraloka se pratikUla haiN| inakA sevana karane vAle bhrama meM par3e haiM anArya puruSa mRtyu ke avasara para maraNa karake asura saMbaMdhI kilviSaka sthAnoM meM utpanna hote hai| jaba vahAM se apane kiye karma kA phala bhoga kara cakte haiM to punaH janma se gUMge aura aMdhe ke rUpa meM janma lete haiM aura vAra-cAra janma-maraNa karate haiM // 15 // anya aneka prakAranA kAmanA kAraNe prayoga kare che. paraMtu A vidyAe Atmahita athavA paralokathI pratikULa che. tenuM sevana karavAvALA bhramamAM paDela che. anArya purUSa mRtyunA avasare maraNa pAmIne asura saMbaMdhI kilibaSaka rathanemAM utpanna thAya che. pachI tyAMthI pote karelA karmonuM phaLa bhogavIne cave che, ane pharIthI janmathI guMgA ane AMdhaLAnA rUpe janma le che. ane vAraMvAra janma maraNa dhAraNa kare che. 15 For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ___www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 227 aduvA aNugAmie 1 aduvA uvavarae 2 aduvA paDipahie 3 aduvA saMdhichedae 4 aduvA gaMThichedae 5 aduvA urabhie 6 aduvA sovarie 7 aduvA vAgurie 8 aduvA sAuNie 9 aduvA macchie 10 aduvA goghAyae 11 aduvA govAlae 12 aduvA sovaNie 13 aduvA sovaNiyaMtie 14 / egaio aNugAmiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva aNugAmiyANugAmiyaM haMtA chettA bhettA lupaittA viluMpaittA udavaittA AhAraM AhArei, ii se mahayA pAvehi kammahi attANaM uvakkhAittA bhvi| se egaio uvacarayabhAvaM paDisaMdhAya tameva uvacariyaM haMtA chettA bhettA luMpaittA vilupaittA uddavainA AhAraM AhArei, ii se mahayA pAvehi kammehi attANaM uvakkhAittA bhavai / se egaio paDipahiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva pADipahe ThiccA hattA chettA bhettA luMpaittA vilupaittA uddavaittA AhAraM AhArei, ii se mahayA pAvahiM kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai / se egaio-saMdhi chedagabhAvaM paDisaMdhAya tameva saMdhi chettA bhettA jAva ii se mahayA pAvahiM kammahiM attANaM uvakkhAittA bhavai |se egaio gaMThichedagabhAvaM paDisaMdhAya tameva gaThiM chettA bhettA jAva ii se mahayA pAvehi kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai / se egaio urabbhiyabhAvaM paDisaMdhAya urabbhaM vA aNNataraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhvi| eso abhilAbo samvattha / se egaio soyariyabhAvaM paDisaMdhAya mahisaM vA aNNataraM vA tasaM For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 sUtratAko pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai / se egaio vAguriyabhAvaM paDisaMdhAya miyaM vA aNNayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai |se egaio sauNiyabhAvaM paDisaMdhAya sauNi vA aNNayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhvi|se egaio macchiyabhAvaM paDisaMdhAya macchaM vA aNNayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uva. kkhAittAbhavaise egaio goghAyabhAvaM paDisaMdhAya tameva goNaM vA aNNayaraM vA tasaM pANaM haMtAjAva uvakkhAittA bhavai |se egaio govAlabhAvaM paDisaMdhAya tameva govAlaM vA parijaviya parijaviya haMtA jAva uvakkhAittA bhavai / se egaio sovaNiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva suNagaM vA annayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai / se egaio sovaNiyaMtiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva maNussaM vA annayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva AhAraM AhArei, ii se mahayA pAvehi kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai ||suu. 16 // 31 // . chAyA-sa ekataya Atmoto vA jJAtiheto vA zayanahe tovo agAraheto. vA parivAraheto vA jJAtakaM vA sahavAsikaM vA nizritya athavA anugAmikaH athavA upacarakaH athavA pratipathika: athavA sandhicchedakaH athavA granthicchedaka: athavA aurabhrikaH athavA zaukarikaH athavA vAgurika athavA zAkRnikaH athavA mAtsyikaH athavA goghAtakA athavA gopAlakA athavA zauvanikaH athavA shvmirntkH| ekatayo'nugAmukamAvaM pratisandhAya tameva anugAmukA'nugamyaM hatvA chitvA bhittvA lopayitvA vilopya upadrAvya AhAramAhArayati / iti sa mahadbhiH pApaiH karmabhirAtmAnam upakhyApayitA bhavati ! sa ekatayaH upacarakamA pratisa. ndhAya tamevopacarya hatvA chittvA bhitvA lopayitvA vilopya upadrAcya AhAramAhA For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam rayati / iti sa mahadbhiH pApaiH karmabhirAtmAnamupapApayitA bhavati / sa ekatayaH patipathikamA pratisandhAya tameva pratipathe sthitvA hatyA chitvA bhisvA lopayitvA vilopya upadrAvya AharamAharati iti sa mahadbhiH pApaiH karmabhirAtmAm upakhyApayitA bhvti| sa ekata yaH sandhicchedakamA pratisandhAya tameva sandhi chitvA bhitcA yAvad iti sa mahadbhiH pApaiH karmabhiH AtmAnam upakhyApayitA bhavati / sa ekatayA grandhicche ikamA pratisandhAya tAmeva granthi chitvA mittvA yAvat iti sa mahadbhiH pApaiH karmabhirAtmAnam upakhyApayitA bhavati, sa ekatayaH aurabhrikamAvaM patisandhAya urabhraMmA anyataraM vA saM pANaM hatyA yAvad upakhyApayitA bhavati / eSaH amilApaH sarvatra / sa ekatayaH zaukarikamA patipandhAya mahiSaM vA anyataraM vA trasaMvA pANaM hatvA yAgd upasa gAyayitA bhavati / sa ekatayo vAgu. rikabhAvaM patisandhAya mRgaM vA anyataraM vA trasaM pANaM hatvA yAnad upakhyApayitA bhaati| sa-ekatayaH zAkunikabhAvaM pratisandhAya zakuni vA anyataraM vA trasaM pANaM hatvA yAvad upakhyAyitA bhavati / sa ekatayaH mAtsyikabhAvaM pratisandhAya matsyaM vA anyataraM vA saM prANaM hatvA yAvad upakhyApayitA bhavati / sa ekatayaH goghAtakamA pratisandhAya tAmeya gAM vA anyataraM vA saM pANaM hatvA yApad upa khyApayitA bhavati / sa ekatayaH gopAlabhAvaM pratisandhAya tameva gopAlaM vA parivicya parivicya hatvA yAvad upakhyApayitA bhavati / sa ekatayaH sauvanikamAvaM pratisandhAya tameva zvAnaM vA anyataraM vA trasaM pANaM ityA yAvad upakhyApayitA bhavati / sa ekatayaH zvabhirantakabhAvaM pratisandhAya tameva manuSyaM vA anyataraM vA trasaM pANaM hatvA yAvad aahaarmaahaaryti| iti sa mahabhiH pApaiH karmabhirAsmAnam upakhyApayitA bhavati |mu01631|| / jise paraloka kI ciMtA nahIM hotI vaha isa loka ke sukha ko hI sabhI kucha samajhatA huA aneka prakAra kI pApa kriyAeM karake dhana upArjana karatA hai aura usa dhana ko hI sukha kA sAdhana mAnatA hai| usake pApakarma ke anuSThAnoM kI gaNanA karate haiM-se egaho AyaheuM vA' ityaadi| jene paralekanI ciMtA thatI nathI teo A lekanA sukhane ja sarvasva ' mAnIne aneka prakAranI pAkiyAe karIne dhana upArjana kare che. ane te dhanane ja sukhanuM sAdhana mAne che. tenA pApakarmanA anuSThAnanI gaNatrI re che. 'se egaio AyaheuvA' tyAta For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 sUtrakRtAgapatra TIkA-'se emataio' sa ekAyaH yasya khaca pAyasaH puravasya AtmakalyANabhAvanA na vidyate etAdRzaH kazcitpuruSo'gre vakSyamANA'ne kavidhasAvadha karma kArakaH, 'AyaheuvA' Atmaheto;-svamukhAya 'gAideuvA' jJAtihetorvAAtmIyavyaktInAM sukhamutpAdayitum 'sayaNa heuvA' zayanasya-zarIrasukhotpAda. kasya zayyAdehe to yaM 'AgAraheuvA' AgAraM gRha tannirmANAya vA 'parivAra heuM vA' varivArahe to vA 'NAyagaM vA sahavAsiyaM vA NissAe' jJAtakaM vA sahacAsikaM vA nizrAya Azritya-paricita vyaktihetau-sahamAsikAraNAya vA / pApakarmaagre vakSyamANaM karoti, iti agrimeNa smbndhH| 'adunA agugAmie' athavA anugAmikaH kazcityApI puruSo dhanAdikamAdAya mAge gacchantaM prati anugacchati dhanApaharaNAya tasya 'aduvA upacAe' upacarakaH-sati samaye enaM hatvA'sya dhanaM neSyAmIti buddhayA tasya dhanavataH sevAvRtti mupacaratIti upacarakA-sevAkArakaH 'aduvA paDivahie' athavA pratipathiko bhAti-kasyaciddhanamapahattuM TIkArtha-jisa pApI puruSa ke antaH karaNa meM Atma kalyANa kI bhAvanA nahIM hotI, vaha Age kahe jAne vAle aneka prakAra ke sAvadha karma karatA hai| apane suva ke lie yA zayA ke lie, ghara banAne ke lie apane paricita athavA par3olI Adi ke lie vaha pApa karma karatA hai| vaha pApakarma isa prakAra haiM-koI pApI puruSa dhana ke sAtha mArga meM jAte hue dhanika kA dhana chInane ke lie usakA pIchA karatA hai| koI yaha soca kara ki avasara milane para ise mAra kara dhana le jAUMgA, kisI dhanI kI sevAvRtti karatA hai| koI kisI kA haraNa TIkArtha-je pApI purUSanA aMtaHkaraNamAM AtmakalyANanI bhAvanA hotI nathI, tathA AgaLa kahevAmAM AvanArA aneka prakAranA sAvadha karmo kare che, pitAnA sukha mATe athavA zayyA mATe, ghara banAvavA mATe, parivAra mATe, pitAnA paricita athavA pADosI mATe pApakarma kare che, te pApakarma A pramANe che-ke pApI purUSa dhananI sAthe mArgamAM janArA dhanika dhana paDAvI levA mATe tene pIcho pakaDe che. keI evuM mAnIne tene pIcho kare che ke-avasara maLatAM ane mArI nAkhIne tenuM dhana lai laIza. kaI dhanikanI sevA evuM mAnIne kare che ke-vakhata maLatAM tene mArIne tenuM dhana laI laIza. koI anyanuM dhana harI levA mArgamAM tenI sAme jAya che. keI khAtara pADe che. arthAt bhIMta khedIne temAMthI For Private And Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA dvi. thu. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 231 'sandhAya svIkRtya 'tameva' dhanikaM svAminam ' upacariyaM' upacarya - saMsevya 'haMtA - chetA - bhettA pattA' hatvA chitvA bhittvA - lopayitvA 'villupatA' vilopya 'udavettA' upadrAvya-jIvanaM vinAzya ' AhAra' AhAryam - mAdhyaM dhanam AhAre' AhArayati-luSTayati-upArjayati tato dhanam 'iti se' ityevaM prakAreNa . saH - svAmighAtakArI 'mahayA' 'mahadbhiH 'pAvehi' pApaiH 'kamme hi' karmabhiH 'attArNa' AtmAnam 'ubakkhAittA' upakhyApayitA- pApiSThatayA AtmanaH prasiddhiM karoti, 'bhava' IdRzo bhavati, tathA-' se egaio' sa ekaka:- kazcitpuruSaH 'paDiva hiyabhAve' 'pratipathika bhAvam 'paDisaMdhAya ' pratisandhAya - kutazcid grAmAdAgacchantaM dhanikaM puruSaM saMmukhI bhUtvA tameva pADipaDe ThiccA' tameva dhanikaM pratipathe sthitvA tasya mArge sthitaH san 'tametra detA chetA bhetA-la par3atA- viluM par3atA- uddavaittA - AhAraM AhAre' havA-chiyA- bhittA-lopathitvA viLopya upadrAvya AhAram - AharaNIyaM dhanAdikam Aharati- arjayati / 'ti se' iti saH 'mahayA pAvehiM kammehiM' mahabhiH pApaiH karmabhiH 'attANaM' AtmAnam 'uvakkhAitA bhava' upasyApayitA bhavati - pApiSThatayA svAtmanaH prasiddhikarttA bhavati iti bhAvaH 'se egaio' sa ekatayaH kazcitpApI puruSaH 'saMdhichedgabhAvaM parisaMghAya ' matisandhAya chedakabhAvaM taskaro bhUtvA tameva sandhim 'chettA - bhettA jAva' sandhi chitvA bhivA yAvat kA anta kara detA hai aura dhana ko haraNa kara letA hai| isa prakAra apane svAmI kA ghAtaka vaha puruSa ghora pApakarma karake apane Apako pApiSTha ke rUpa meM prasiddha karatA hai / koI puruSa kisI grAma Adi kI ora mArga meM jAte hue dhanika ke sAmane Akara mArga meM hI hanana, chedana, bhedana, lumpana, vilumpana athavA upadrAvaNa ( mAra DAlanA) karake usake dhanAdi ko haraNa kara letA hai| isa prakAra vaha ghora pApa karma karake AtmA ko pApiSTha ke rUpa meM prasiddha karatA hai / koI pApI puruSa seMdha lagAkara aura dhanavAna ke ghara meM ghusa kara usakA dhana hara letA aMta karI de che. ane tenuM dhana harI le che. A rIte peAtAnA svAmIne ghAta karavAvALA te purUSa ghezvara pApakarma karIne pAtAne pASThinA rUpathI prasiddha kare che. koI purUSa keAI gAma vigere taraphe mArgamAM janArA dhanavAnnii sAjhe kAne bhArgabhAM4 hanana, chehana, lehana, supana, vidyudhana athavA upadrAvaNu (mArI nAkhavA) karIne tenA dhana vigerenuM haNa karI le che, A rIte te ghera pApakama karIne pe.tAnA AtmAne pApI tarIke prasiddha kare che. phAi pApI purUSa khAtara pADIne dhanavAnanA gharamAM pesIne tenA dhananuM haraNu For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - sUtrakRtAGgasUtre -dhanikagRhe sandhi vidhAya dhanino dhanamAharati jIvikArtham iti se' iti-evaM rUpeNa saH 'mahayA' mahadbhiH 'pAvehi pApaiH 'kamme hi' karmabhiH 'attANaM' AtmAnam 'uvakkhAittA bhavai' upakhyApayitA bhavati-ayaM cora iti loke prasiddhi karoti, 'se egaio' sa ekatayaH-ko'pi pApI jIva: 'gaThichedagabhAvaM paDisaM. pAya' pranthicchedakamAvaM pratisandhAya 'taM ceva gaMThiM' tameva dhanikasya granthim 'chenA-bhettA-jAva' chitvA-bhitvA yAvat-dhanikaM hatvA taddhanam apaharati, "iha se mahayA pAvehi kammehi' 'ityevaM sa mahadbhiH pApaiH karmabhiH 'attANa' AtmAnam 'upakkhAittA bhavaI' upakhyApayitA bhavati / girahakaTTA' iti laukikaM nAma ke prasiddhaM kArayati / 'se egaio' sa ekatayaH ko'pi pApI jIvaH 'urabbhiyamA paDisaMdhAya' aurabhrikabhAvaM pratisandhAya-meSapAlako bhUtvA 'uramaM vA aNNayaraM vA' urabhraM vA anyataraM vA 'tasaM pANe' trasaM prANam-prANavanta mityarthaH 'haMtA jAva' hatA-chitvA-bhittA-yAvad AhAramarjapati-ityevaM mahatA pApenA. ''smAnaM pApiSThatayA loke 'uvakkhAittA bhava' upakhyApayitA bhavati 'eso. abhilAvo sabastha' eSo'bhilApaH sarvatra vAkyAnte pUraNIyaH, 'sa egaio' hai, isa prakAra vaha ghora pApa karma karake apane ko 'yaha cora hai' isa rUpa meM prasiddha kara letA hai| koI pApI jIva jeba kaTa bana kara evaM chedana bhedana Adi karake dhanavAn ke prANa lekara usake dhana ko apaharaNa kara letA hai| isa prakAra vaha ghora pApakarma karake apane ko jeSa kaTa ke rUpa meM prasiddha karatA hai| koI pApI meSacAlaka bana kara mer3a yA kisI anya trasa prANI kA hanana, chedana, bhedana Adi karake AhAra upArjana karatA hai| isa prakAra ghora pApa karake apane ko loka meM pApiSTha ke rUpa meM prasiddha karatA hai| 'ghora pApa karake apane ko pApI ke rUpa meM prasiddha karatA hai' yaha vAkya Age pratyeka vAkya ke sAtha jor3a lenA caahie| karI le che, A rIte te ghera pApakarma karIne pitAne "A cera che tema prasiddha kare che, ke pApI jIva gajavuM kApIne tathA chedana, bhedana vigere karIne dhanavAnanA prA laIne tenuM dhana laI le che. A rIte te ghera pApakarma karIne pitAne gajavA kAtarU' tarIke prasiddha kare che. keI pApI meSa cAlaka banIne barA athavA koI bIjA prANInA hanana, dedana, bhedana, vigere karIne AhAra prApta kare che, A rIte ghora pApakarma karIne pitAne duniyAmAM pApiTha tarIke prasiddha kare che. ghora pApa karIne pitAne pApIpaNAthI prasiddha kare che. te vAkya AgaLa dareka vAkAnI sAthe joDI levuM joIe, For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam tanmArge tasyA'bhimukho bhavati, 'aduvA saMdhicche yae' athavA sandhicchedako bhavati-dhanamAhartuM tadgRhabhittikAdau chidraM saMpAdya tena yathAgRhasthita dhanamapaharati 'aduvA gaMThicchedae' athavA granthicchedakaH-granthicchedanaM kRtvA dhanaM gRhNAti (girahakaTTA-pAkiTamAra) zabdena prasiddhaH 'aduvA uramie' athavA aurabhriko meSAdikaM cArayati, tato vadhakAya datvA dhanamarjayati, 'aduvA soparie' athavA zaukarikaH-athavA varAhameva cArayati dhanalAbhAya, 'aduvA vAgurie' athavA vAgurikaH vAgurAM-jAlaM nirmAya kSiptvA ca mRgAdikaM badhnAti AjIvikAyai 'aduvA sAuNie' athavA zAkunikA-pakSighAtakaH, kavi mArgamAvRtya-Atatasya jAlaM pakSiga eva grAhako bhAti, 'aduvA machie' athavA kazcinmAtsyiko bhavati-matsyodyogena dhanamarjayati / 'aduvA goghAyae' athavA godhAtakaH kazcidbhavati, 'aduvA govAlae' athavA gopAlakaH kazcidbhavatigopAlanameva karoti-tataH vadhakAya datyA dhanamarjapati, 'aduvA sovaNie' athavA zauvanikaH zvAnaM pAlayati taskarajantvAdi vadhAya 'aduvA sovaNiyaMtie' athavA zvabhirantako bhavati, kazcit zvAnaM puraskRtya pANyantarasya hiMsA manuvartatekarane ke lie mArga meM usake sAmane jAtA hai| koI seMdha lagAtA hai -dIvAra meM cheda karake usameM ghusa kara dhana curA letA hai| koI anthiccheda karatA hai-jeSa kaTa hotA hai| koI bheDe carAtA hai aura ghAtakI-hatyArA ko vecAra dhanopArjana karatA hai, koI dhana ke lie zUkaroM ko dharAtA hai, koI jAla banA kara mRga Adi ko phaMpAtA hai, koI pakSiyoM kA ghAna karatA hai, koI jAla phailA kara pakSiyoM ko pakar3atA hai, koI machaliyAM mAra kara dhana kamAtA hai, koI gAyoM kA ghAta karatA hai, koI gAyoM ko pAlana karake ghAtakI Adi ko bena kara dhanopArjana karatA hai. koI taskara (cora) zadi ke vadha ke lie kuttA pAlatAM hai athavA kutte ko Age karake-chucha kAra kara-kisI prANikI gharamAM praveza karIne corI kare che. koI graMthI chedana kare che. arthAta gajA kApe che. keI bakarA carAve che, ane khATakI-hatyArAne te vecIne dhana meLave che, kaI dhana meLavavA mATe zuM re - bhuDe ne carAve che, koI jALa banAvIne mRga vigerene phasAve che. keI pakSiAnI hiMsA kare che. koI mAchalI mArIne dhana kamAya che. kaI gAnI hiMsA kare che. keI gAna pAlana karIne khATakI-vigerene vecIne dhana meLave che, koI cAranA vadha mATe kutara pALe che, athavA kutarAone AgaLa rAkhIne-uzkerIne kaMI prANInI sU0 30 For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgale AkheTakaH / upacarakAdayaH kiM kurvanti tatrAha 'egaio ANugAmiyabhAvaM. paDisa pAya tameva aNugAmiyANugAmiya' ekakaH kazcitpuruSo'nugAmukamAvaM matisandhAya -kamapi dhanikaM gacchantam anugamya, tamevAM'nugAmukA'nugamyaM tAdRzaM dhanika pRSThato gatvA tam 'haMtA-chettA-bhettA-luMpaittA-vilupaittA-udavaittA' hatvA daNDAdinA, chitvA-khagAdinA, bhitza-zulAdinA, lopayisvA-kezAkarSaNAdinA pIDayitvA, vilopya upadrAvya-kazAghAtAdibhiratyantaduHkhotpAdane vilopya upadrAvya pANaharaNaM kRtvA 'AhAra' AhAram-AharaNIyaM tatsamIpastha tadadhInadhanadhAnyAdikam 'AhArei' AhArayati-luNTayati 'iDra se' iti-ityevaM prakAreNa sa etAdRzapharmakartA 'mahayA' mahadbhiH 'pAvehi pApaiH 'kammehi' karmabhiH-prANAtipAtAdivyApArIH 'attANa' AtmAnam 'upakkhAittA bhavaI' upakhyApayitA bhAti / pApi. SThatayA svAtmanaM loke prasiddhaM karoti, 'se egaho' sa ekatayaH-punaranyaH ko'pi 'uvacarayamAvaM paDisaMdhAya' upacarakabhAvaM-se kamAvaM kasyacit dhanikasya patihiMsA karatA hai| aba inake kRtyoM ko prakaTa karate haiM-koI krUra puruSa mArga meM jAte hue kisI dhanavAna kA pIcha karake use lAThiyoM se mAratA hai, khaDU Adi se kATa DAlatA hai, bhAle Adi se bedha detA hai, keza khIMca kara pIr3A pahuMcAtA hai, cAvuka Adi se pITatA hai, atyanta duHkha upajAtA hai, prANa le letA hai aura usake dhana ko hara letA hai, lUTa letA hai,| aise kukarma karane vAlA vaha puruSa ghora hiMsAdi pApa karmI se apane ko vikhyAta karatA hai-apane Apako pApI ke rUpa meM loka meM prasiddha karatA hai| koI kisI dhanika kI sevA vRtti svIkAra karake, usakI sevA karake hanana, chedana, bhedana, lupana aura vilupana karake usake jIvana hiMsA kare che. have teonA kRtye batAve che. keI kura purUSa mArgamAM janArA keI dhanavAnane pIcho pakaDIne tene lAkaDIthI mAre che. taravAra vigerethI kApI nAkhe che, bhAlA vigerethI tene vIMdhI nAkhe che vALa vigere kheMcIne pIDA upajAve che. cAbakA vigerethI mAre che. atyaMta duHkha upajAve che. prANa laI le che. ane tene dhananuM haraNa kare che. arthAt luMTI le che. evA kukarma karavAvALe te purUSa ghera hiMsA vigere pApakarmothI pitAne prakhyAta kare che. arthAta pite ja pitAne pApInA rUpathI jagatamAM prasiddha kare che. ' keI purUSa ke dhanavAna purUSanI sevAvRttine svIkAre tenI sevA rIna banana, chena, mana, dhana, bhane vipana za2 tenI gAnA For Private And Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam sa-ekatayaH ko'pi puruSaH 'soyariyamA paDisaMdhAya' zaukarikamAvaM patisandhAya-zUkarapAlako bhUtvA 'mahisaM vA annayaraM vA tasaM pANaM jAva' mahiSaM vA anyataraM yA trasaM pANaM yAvad hatvA chitvA svakIya nIvikAM karoti, sa ityevaM rUpeNa mahatsAvadha karma kRtvA svAtmanaH loke pApiSThatvam 'uvakkhAhattA bhavaI' upakhyApayitA bhavati, 'se egaio' sa ekatayaH ko'pi puruSaH 'vAguriyabhAvaM paDisaMdhAya' vAgarikamAvaM-magaghAtakatvaM pratisandhAya-aGgIkRtya 'miyaM vA aNNa. yaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva' mRgaM vA tadanyaM vA trasaM prANaM hatvA-chitvA-yAvada svasya jIvikA marjayati, iti sa mahatA. pApena yukta:-svAtmano mRgaghAtakatayA loke 'ubakkhAittA bhavaI' upakhyApayittA bhavati, 'se egaio' sa ekatayaH ko'pi puruSaH, 'sauNiyabhAvaM paDisaMdhAya' zAkunikamAvaM pratisandhAya-pakSivyA. pAnakAya svIkRtya 'sauNi. vA aNNayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva' zakuni vA any| taraM vA trasaM prANaM hatvA-chitA-mitvA yAvat svasyA''jIvikA karoti / sa tena / . koI puruSa zUkara pAlaka bana kara, bhaisA yA kisI anya trasa prANI kA hanana, chedana, bhedana karake apanI AjIvikA karatA hai| vaha aisA ghora pApa karma karake apane ko pApiSTha ke rUpa meM prakhyAta karatA hai| koI pApI pAradhIvRtti aMgIkAra karake mRga yA anya kisI prasa prANI kA hanana, chedana, bhedana, mAraNa Adi karake apanI AjIvikA calAtA hai| vaha ghora pApa karake apane ko mRga ghAtaka ke rUpa meM loka vikhyAti karatA hai| koI puruSa cir3ImAra bana kara pakSI yA anya kisI prasa prANI kA hanana, chedana, bhedana karake AjIvikA karatA hai| vaha ghora pApa karma karake apane ko mahApApI ke rUpa meM prasiddha karatA hai| koI pApI macchImAra bana kara matsya vadha kI vRtti aMgIkAra karake 'matsya yA anya brasa prANI kA hanana, chedana, bhedana Adi karatA hai che ke kaI purUSa bhUMDane pALanAra banIne, bheMza athavA bIjA koI prANInuM hanana, chedana, bhedana karIne pitAnI AjIvikA calAve che, te evuM ghara pApakarma karIne pitAne pApiTha paNathI prakhyAta kare che. keI pApI pAradhI vRttino svIkAra karIne mRga athavA bIjA koI trasa prANInuM hanana chedana 'bhedana mAraNa vigere karIne pitAnI AjIvikA calAve che, te ghora pApa karIne pitAne mRgaghAtaka paNAthI jagamAM prakhyAta kare che. koI purUSa " cIDImAra banIne pakSI athavA bIjA keI trasa prANInuM hanana, chedana, bhedana ' karIne pitAnI AjIvikA calAve che, te ghora pApakarma karIne pitAne mahA - pApI paNAthI prasiddha kare che. koI pApI macchI mAra banIne maya vadhanI. For Private And Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . sUtrakRtAGgasane mahatA pApena yuktaHsan svasya mahApApI te zabdena prasiddhim 'ubaka vAittA bhAI' upakhyApayitA bhavati, 'sa egaibho' sa e etayaH ko'pi puruSaH 'macchiSabhAvaM paDisaMdhAya' mAtsyikamA pratisandhAya-matsyavadhAtmakaM kAryamaGgIkRya 'macchaM thA aNNayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAna' matsyaM vA anyataraM vA trasaM pANaM hatvA yAvara svakIyajIvikAM karoti, iti sa jIvadhAtmakaM kArya kurvana mahatA pApena liptaH ghAta. katayA svasya prasiddhiM loke kArayati, 'uvazvAittA bhavaI' upakhyApayitA bhavati / 'se egaho' sa ekatayaH kazci-puruSaH 'govAyA bhAvaM paDi saMdhAya' goghAtakabhAvaM patisandhAya-gavAM mAraNakArya maGgIkRtya 'tameva goNaM vA aNayaraM vA tasaM pANaM hatA jAva' tAmeva gAmanya taraM vA asaM pANaM hatvA chitvA yAvatsva jIvikAmarjayati, iti sa evaM mahatA pApena yuktaH svasyAkIti loke pasArayati, ssasyA'payazasaH 'upakkhAicA bhAI' upakhyApayitA bhavati, 'se egaio' sa ekatayaH ko'pi puruSaH 'govAla mAvaM paDisaMdhAya' gopAlamA pratisandhAya-gavAM pAlakatvamaGgIkRtya 'umera gobAlaM parinaviya prijvi| haMtA jAva' tameva -pAlyameva govAlaM vatsaraM parivicya parividha-gosamudAyAt bahinItvA tADayati, iti sa tAdRzapazutADanAdiniSiddha kArya kurvan, mahatA pApena yuktaH san svAtmano'pakIloM ke 'ubakkhAittA bhavaI' upakhyApayitA bhavati, 'se egaio' sa ekatayaH ko'pi puruSaH aura ghora pApa karake ghAtaka ke rUpa meM apanI prasiddhi karatA hai| koI puruSa goghAtaka bana kara gAya athavA anya kisI prAgIkA hanana, chedana, bhedana Adi karake apanI AjIvikA calAtA hai| vaha ghora pApa karma karake loka meM apanI apakIni phailAtA hai| koI gopAlaka bana kara usI pAlanIya gAya ke bachar3e-bachar3I ko gAyoM ke jhuMDa meM se bAhara nikAla kara tAr3ana karatA hai| vaha pazu tAr3ana Adi niSiddha karma karatA huA ghora pApa se yukta hokara loka meM apane apayaza kA bhedana vigere kare che. ane ghera pApakarma karIne ghAtaka paNAthI pitAne prasiddha kare che. keI purUSa goghAtaka banIne gAya athavA bIjA keI prANInuM hanana. chedana, bhedana, vigere karIne pitAnI AjIvikA calAve che, te ghera pApakarma karIne duniyAmAM pitAnI apakIrti phelAve che, keI gepAlaka banIne te pAlana karavA gya gAyanA vAchaDA vAchaDIne gAyanA TeLAmAMthI bahAra kahADane mAre che, te pazutADana vigere niziddha karma karatA thakA ghera pApathI yukta thaIne duniyAmAM pitAne apayaza phelAve che, kaI kutarAone For Private And Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 237 samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 'sovaNiyabhAva paDisaMdhAya' zauvanikamA zunAM pAlana kArya pratisandhAya-aGgIkRtya 'tameva mugagaM vA aNNayara vA vasaM pANaM haMtA jA' tameva zvAnaM vA'nyataraM cA trasaM pANaM hatvA yAvat-tameva zvAnamanyaM vA jIvaM vyApAdya svasyA''jIvikA nirbahati, iti sa kutsitakarma nanitapApena li: svasthApakIrteH 'upakvAittA bhAi' upakhyApayitA bhavati / tadvistArako bhavatIti yAvat 'se egaio' sa ekatayaH ko'pi puru: 'sopaNiyaMtiyabhAvaM paDi saMdhAya' abhiranta kamAvaM prati sandhAya-zvabhiH-kukkurAdi jIpahiMsakapazudvArA vanyapazuhiMsanavyApAra svIkRtya 'tameva maNussaM vA anayara vA ta pANaM haMtA jAva' tameva manuSyaM vA anyataraM . vA trasaM pANaM hatvA yAvat tAdRza hiMsakapazudvArA manuSyAdikAna jIvAn vyApAya 'AhAraM AhAreI' AhAramAhArayati-bhAjIvikAmupArna yati, iti 'se' iti sA-tAza krUrakarmakArI puruSaH 'mahA' mahadbhiH 'pAvehi pApaiH 'kamme hi' karmabhiH 'atANaM' AtmAnam-AtmanaH 'upakkhahattA bhAI' akhyApayitA bhavati tAza. karmajanitapApalitaH svasyA'pakIrteH loke vistArako bhavati / idaM tu-aihika tAzakarmaNaH phalam, pAralaukika-zAstravedya tadanubhava vedha ceti bhAvaH // 16-31 / / vistAra karatA hai| koI kutte kA pAlana karake aura usI kutte kA yA anya kisI trasa prANI kA ghAta karake AjIvikA-nirvAha karatA hai| yaha kutsita karma janita pApa se lie hokara apanI apakIrti phailAtA hai| koI pApI zikArI kuttoM ke dvArA jaMgalI pazuoM kI hiMsA ke vyApAra ko aMgIkAra kara manuSya yA anya kisI prANI kA hanana Adi karake AhAra karatA hai arthAt jIvikA upArjana karatA hai| aisA krUra karma karane vAlA puruSa ghora pApa karmoM ke dvArA loka meM apanA apayaza-vistAra karatA hai| yahAM vividha prakAra ke ghora pApoM kA jo phala pradarzita kiyA pALIne ane eja kutarAne athavA bIjA koI trasa prANIne ghAta karIne AjIvikA-nirvAha calAve che. te niMti karmathI thavAvALA pApathI lipta thaIne pitAnI apakIti phelAve che. keI pApI zikArI kUtarAo dvArA jaMgalI pazuonI hiMsAnI pravRttine aMgIkAra karIne manuSya athavA bIjA koI prANine hanana vigere karIne AhAra kare che. arthAt AjIvikA meLave che. evA kara karma karavAvALA purUSa ghora pApakarmo dvArA duniyAmAM pitAnA apajazane vistAra kare che. ahiyAM aneka prakAranA ghora pApanuM je phaLa batAvela che, te kevaLa For Private And Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 sUtrakRtAgasUtre ___mUlam-se egaio parisA majjhAo udvittA ahameyaM haNAmitti kaTu tittiraM vA vaTTagaM vA lAvagaM vA kavoyagaMvA kaviM. jalaM vA annayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhvi| se egaio keNa vi AyANeNaM viruddhe samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM gAhAvaINaM vA gAhAvaiputtANaM vA sayameva agaNikAeNaM sastAI jhAmei anneNa vi agaNikAeNaM sastAiM jhAmAvei agaNikAeNaM sastAiM jhAmaMtaM vi.aNNaMsamaNujANai ii se mahayA pAvehi kammahiM attANaM uvakkhAittA bhvi| se egaio keNai AyANeNaM viruddhe samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM gAhAvaINa vA gAhAvaiputtANaM vA uhANaM vA goNANaM vA ghoDagANaM vA gadabhANaM vA sayameva dhUrAo kappei anneNa vi kappAvei kappaMtaM vi annaM samaNujANai ii se mahayA jAva bhvi| se egaio kegai AyANeNa viruddha samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM gAhAvaINa vA gAhAvaiputtANa vA usAlAo vA goNasAlAo vA ghoDagasAlAo vA gadabhasAlAo vA kaMDagaboMdiyAe paripehitA sayameva agaNikAeNaM jhAmei aneNa vi jhAmAvei jhAmataM vi annaM samaNujANai ii se mahayA jAva bhavai / se egaio keNai gayA hai, vaha to sirpha aihika phala hai| paralaukika phala zAstra se jAna lenA cAhie yA anubhava se samajha lenA cAhie // 16 // ehika phaLa che. paraleka saMbaMdhI phaLa te zAstra dvArA samajI levuM joIe. athavA anubhavathI samajI levuM joIe 16 For Private And Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam AyANeNaM viruddha samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAthAla. eNaM gAhAvaINa vA gAhAvaiputtANa vA kuMDalaM vA maNi vA mottiyaM vA sayameva avaharai annaNa vi avaharAvei avaharaMtaM vi annaM samaNujANai hA se mahayA jAva bhvch| se egahao keNai AyANeNaM viruddha samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM smaNANa vA mAhaNANa vA chattagaM vA daMDagaM vA bhaMDagaM vA bhattagaM vA laDiM vA bhisigaM vA celagaM vA ciliMmiligaM vA cammayaM vA cheyaNagaM vA cammakosiyaM vA sayameva avaharai jAva smnnujaanni| ii se mahayA jAva uvakkhAittA bhavai / se egaio No vitigichai, taM jahA-gAhAvaIga vA gAhAvaiputtANa vA sayameva agaNikAeNaM osahIo jhAmei jAva annaM pi jhAmataM samaNujANai ii se mahayA jAva uvakkhAittA bhavai / se egaio No vitigiMchai, taM jahA-gAhAvaINa vA gAhAvaiputtANaM vA uTTANaM vA goNANaM vA ghoDagANa vA gahabhANa vA sayameva ghUrAo kapper3a anneNa vi kappAvei annaM pi kappaMtaM smnnujaanni| se egaio jo vivigiMchai taM jahA-gAhAvaINa vA gAhAvaiputtANa vA usAlAo vA jAva gaddabhasAlAo vA kaMTagoMdiyAhiM paripehittA sayameva agaNikAraNaM jhAmei jAva smnnujaanni| se egaio No vitigiMchai, taM jahA-gAhAvaINa vA gAhAvaiputtANa vA jAva mottiyaM vA sayameva avaharai jAva samaNujANai / se egaioM No vitigi. For Private And Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Bla sUtrakRtAGgasU chaha, taM jahA - samaNANa vA mAhaNANa vA chattagaM vA daMDagaM vA jAtra cammacchedagaM vA sayametra atraharai jAva samaNujANai, ii se mahayA jAva uvakkhAittA bhavai / se egaio samaNaM vA mAhaNaM vA dissA nAnAvihehiM pAvakammehi attANaM uvakkhAisA bhavai, aduvA NaM accharAe AphAlittA bhavai, aduvA NaM pharutaM vaMdittA bhavai / kAlenApi se aNupavihassa asaNaM vA pANaM vA jAva No davAvettA bhavai / je ime bhavaMti vazenamaMtA bhArakaMtA alasagA vasalagA kivaNagA samaNagA pavvayaMti / te iNameva jIvitaM dhijIviyaM saMpaDibUti, nAi te paralogassa aTTAe kiMci vi silI saMti, te dukkhati te soyaMti te jUraMti se tiSyaMta te pihaMti te paritappati te dukkhaNajUraNa soyaNatipaNa piTTaNa paritapyavahabaMdhaNa parikilesAo appaDivirayA bhavaMti, te mahayA AraMbheNa te mahayA samAraMbheNaM te mahayA AraMbhasamAraMbheNaM virUvavarUhiM pAtrakam prakiccehiM urAlAI mANussagAI bhoga bhogAI bhuMjittAro bhavaMti taM jahA annaM annakAle pANaM pANakAle vatthaM vatthakAle sayaNaM sayaNakAle savvaraM ca hAe kayavalikamme kayako uya maMgalapAyacchitte sirasA pahAe kaMThe mAlAkaDe AviddhamaNisuvanne kapiyamAlAmaulI paDi baddhasarIre vagghAriya soNisuttagamalladAmakalAve ahatavatthaparihie caMdakokti gAyasarIre mahaimahAliyAe kUDAgArasAlAe mahai mahAlayaMsi sIhAsaNaMsi irithagummasaparivuDe savvarAie jo , - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samavAbodhinI TIkA li. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam iNA jhiyAyamANeNaM mahayAhayanadRgIyavAiyataMtItalatAlatuDi. yaghaNamuiMgapaDupavAiyaraveNaM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe vihri| tassa NaM egamavi ANatramANassa jAva cattAri paMca jaNA AvuttA cetra abbhuTuMti, bhaNaha devANuppiyA! kiM karemo kiM AhAremo ? kiM uvaNemo? kiM AciTTAmo ? kiM bhe hiyaM icchiyaM ? kiM bhe Asagassa sayai ? tameva pAsittA aNAriyA evaM vayaMti-deve khalu ayaM purise, devasiNAe khalu ayaM purise, devajIvaNijje khalu ayaM purise, anne vi ya NaM uvajIvaMti, tameva pAsittA AriyA vayaMti-abhikaMtakUrakamme khalu ayaM purise, atidhunne aiyAyarakkhe dAhiNagAmie neraie kaNhapakkhie AgAmissANaM dullahabohiyAe yAvi bhavissai, iJceyasta ThANassa uThThiyA vege abhigiujhaMti aSTriyA vege abhigijhaMti, abhijhaMjhA urA vege abhigijhaMti, elaThANa aNArie akevale appADa punne aNeyAue asaMsuddhe asallagattaNe asiddhi. magge amuttimarga anivyANamagge aNijjANamagge asaThavadukkhapahINamAge egaMtamicche asAhu ema khalu paDhamamsa ThANasta adhammapakhassa vibhaMge evamAhie ||suu017||32|| ... chAyA- ekarayaH parSAdhyAdutthAya :metaM haniSyamIti kRtvA tittiraM kA vartakaM vA lAvakaM vA kapotakaM vA kapiJjalaM vA anyataraM vA trasaM pANaM hantA pAvada upakhyApayitA bhavati / sa ekatayaH kenApi AdAnena viruddhaH san athavA sadAnena athavA sugasthAlakena gAthApatInAM vA gAthApatiputrANAM vA svayameva . 31 For Private And Personal Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --- _ sUtrakRtAGgayo / agnikAyena zasyAni dhamati anyenApi agnikAyena zasyAni dhmApayati agnikAyena zasyAni dhamantamapyanyaM samanujAnAti iti saH mahadbhiH pApaiH karmabhiH mAtmAnamupakhyApayitA bhavati / sa ekatayaH kenA'jyAdAnena viruddhaH san athavA khaladAnena athavA surAsthAlakena gAthApatInAM vA gAthApatiputrANAM vA uSTrANAM vA gavAM vA ghoTakAnAM vA gardabhAnAM vA saaymeN| aAdIn kalarate anyenA'pi kalpayati kalpamAnamapi anyaM samanujAnAti iti mahadbhiryAvad bhavati / sa eka tayaH kenApi AdAnena viruddhaH san athavA khaladAnena athavA surAsthAlakena.gAthA patInAM vA gAthApati putrANAM vA uSTazAlA vA gozAlA vA ghoTakazAlA vA gardabhazAlA vA kaNTakazAkhAmiH paripidhAya svayamevAgnikAyena dhamati anyenA'pi dhmApayati dhamantamapi anyaM samanunAnAti, iti sa mahadbhiryAvad bhavati / sa ekatayaH kenA'pi AdAnena viruddhaH san athavA khaladAnena athavA surAsthAlakena gAthApatInAM vA gAthApatiputrANAM vA kuNDalaM vA maNi vA mauktikaM vA svayameva apaharati anyenApi apahArayati apaharantamapi anyaM samanujAnAti iti sa mahaMmiryAvad bhavati / sa ekatayaH kenA'pi AdAnena viruddhaH san athavA khaLadAnena athavA surAsthAlakena zramaNAnAM vA mAhanAnAM vA. chatrakaM vA daNDakaM vA bhANDakaM vA mAtrakaM vA yaSTikAM vA vRkSI vA celakaM vA pacchAdana. paTI vA carmakaM vA chedanakaM vA carmako zikAM vA svayameva apaharati yAvat samanujAnAti iti sa mahadbhivid upakhyApayitA bhavati, sa ekatayaH no vimarSati,. tadyathA gAthApatInAM vA gAthApatiputrANAM vA sayamevA'gnikAyena oSadhIH dhamati yApad dhamantamapi anyaM samanujAnAti iti sa mahadbhivid upakhyApayitA bhvti| sa ekatayaH no vimarSati tadyathA-gAyApatInAM vA gAthApatiputrANAM vA uSTrANAM vA gavA vA ghoTakAnAM vA gaIbhAnAM vA svayameva AyavAn kalpate anyenA'pi kalpayati anyamapi kalpamAnaM samanujAnAti / sa ekatayaH no vimarpati, tadyathA-gAthApAtInAM vA gAthApatiputrANAM vA uzAlA vA yAvad gardabhazAlA vA kaNTakazAkhAbhiH paripidhAya svayameva agnikAyena dhamati yAvat sAnu nAnAti / sa ekatayA no vimarSati, tadyathA-gAthApatInAM vA gAthApatiputrANAM vA yAvad mauktikaM vA svaya pevApaharati yAvat samanu nAnAti / sa ekatayaH no vimapati tadyathA-zramaNAnAM vA mAhanAnAM vA chatrakaM vA daNDakaM vA yAvaccamacchedakaM vA svayameva apaharati yAvat samanujAti iti sa mahadbhiryAvad upasthApayitA bhavati / sa ekatayaH zramaNaM vA mAhanaM vA dRSTyA nAnAvidhaH pApakarmabhirAtmAnamupasthApayitA bhavati athavA khalu For Private And Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam apsarasaH AsphAla itA bhavati athavA puruSa vadinA bhAti kAlenA'pi tasyA'nuH praviSTasya azanaM vA pAnaM vA yAvano dApayitA bhavati / ye imeM bhavanti vyunamanto bhArAkAntA alasakA vRSalakAH kRpaNakAH zramaNakAH bhavanti / te idameva jIvitaM dhirajIvita sampati bRhanti / nA'pi te paralokasya arthAya kizcidapi . zliSyanti te dukhyanti te zocanti te jUrayanti te tipyanti te pinti te paritapyanti te duHkhanajUraNazocanatepanapiTTanaparitApanavadhavandhapariklezebhyo'pati. viratA bhavanti, te mahatA ArambheNa mahatA samArambheNa te mahadbhayAmArambhasamAra. mmAbhyAM virUparUpaiH pApakarmakRtyeH udArANAM mAnuSyakANAM bhoga bhogAnAM bhoktAro bhavanti / tadyathA-annamanakAle pAnaM pAnakAle vastraM vastrakAle layana layanakAle zayanaM zayanakAle sa pUrvAparaM ca snAtaH kRtavalikarmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH zirasA snAtaH kaNThe mAlAkRt AviddhamaNisuvarNaH kalpitamAlAmukuTI pratibaddhazarIraH prati. lambita zroNisUtrakamAlyadAmakalApaH ahatavakhaparihitaH candanokSitagAtrazarIraH mahati mahatyAM vistIrNAyAM kUTAgArazAlAyAM mahati vistIrNa siMhAsane strIgulmaparivRtaH sArvarAtreNa jyotiSA dhmAyamAnena mahatAhatanATyagItavAditratantrItalatAlatruTikaghanamRdaGgapaTupavAditaraveNa udArAn mAnuSkAn bhogamogAn bhuJjAno viharati / tasyaikamapi AjJApayataH yAvacatvAraH paJca vA anuktAzcatra puruSA abhyuttiSThanti / bhaNata devAnupiyAH, kiM kurmaH kimAharAmaH kimupanayAmaH kimAtiSThAmaH kiM yuSmAMka hitamiSTaM ki yuSmAkam Asyasya svadate / tameva dRSTvA AnAryAH evaM vadanti, devaH khalu ayaM puruSaH devasnAtakaH khalu ayaM puruSaH devajIvanIyaH khalu ayaM puruSaH, anye'pi enamupajIvanti / tameva dRSTvA AryAH vadanti, abhikrAntakakarmA khalu ayaM puruSaH anidhUrtaH atyAtmarakSaH dakSiNagAmI nairayikaH kRSNapAkSikA Agamiyati durlabhabodhikazcApi bhaviSyati / ityetasya sthAnasya utthitA eke abhigRdhyanti anutthitA eke abhigRdhyanti abhijhaMjhAkulAH eke abhigRdhyanti / etat sthAnam anAryam akevalam apatipUrNam anaiyAyikam asaMsuddham azalyakarttanam asiddhimArgam amuktimArgam anirvANabhArgam aniryANamArgam asarvaduHkhapahINamArgam ekAntamithyA asAdhu eSakhala prathamasya sthAnasya adharma pakSasya vibhaH evmaakhyaatH||mu017-32|| TIkA-'se egaio' sa ekatayaH ko'pi puruSaH parisAmajjhAyo' parSanmadhyAvayatra vacana sammilitasabhAtaH 'udvittA' utthAya 'ahameNaM haNAmitti kaTUTu' ha. For Private And Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAgAce menaM haniSyAmIti sabhApurataH pratijJA kRtyA tittiraM vA-caTTagaM vA-lAvarga vAkavoyaM vA-kapijalaM vA-annayaraM vA tasaM pANaM haMtA bhetA jAva upakkhAitA bhavaI' vittiraM vA-vattakaM vA-lAyakaM vA-kapotaM vA kapiJjalaM vA-anyataraM vA saM prANa itvA-mitvA yAvat Atmano'ko rupakhyApayitA bhvti| anekaprakAraka zANivadhaM sopayogaM kRtvA-tatyApena pacyate paraloke, 'se egaio' sa ekaraNa: punaH ko''paraH puruSaH 'keNAvi AyANe gaM' kenA'pyAdAnena-kenApi apamAnajanakakAraNena 'viruddhe samANe viruddhaH-virodha ragataH kruddhaH san 'aduvA' athavA 'khaladANeNaM' khaladAnena-kutsitAnnapradAnena kupitaH 'aduvA' athavA 'murAyALaeNaM surAsthAlakena-abhISTArthasiddhayabhAvena kruddhaH san 'gAhAvaINa vA gAhAvA. puttANa vA'gRhapatInAM vA gRhapatiputrANAM vA 'sayameva' svayameva 'agaNikAeNaM' agnikAyena 'sassAI' zasyAni 'jhAmei' dhamati-dahati, 'anneNa vi' anyenA'pi 'se egaiyo parisAmajho bho' ityAdi / TIkArtha-koI-kaI puruSa aise hote hai jo samUha meM se uTha kara 'maiM ise mArUMgA' isa prakAra samUha ke samakSa pratijJo karate haiM tItIra, pataka, sAyaka, kapota, kapiMjala yA anya kisI trasa prANI kA hanana Adi karake yAvat apanI apakIrti kA vistAra karate haiN| ve jAna bUjha kara aneka prakAra ke prANIyoM kA vadha karake paraloka meM pApa ke phala se pIr3ita hote haiN| koI puruSa kisI kAraNa se kupita hokara- kharAba anna dene se yA surAsthAlaka Adi anya kisI kAraNa se kruddha hokara kisI gAthA. pati athavA usake putroM ke dhAnya ko Aga se jalA detA hai, usake gehUM Adi dhAnya meM svayaM Aga lagA detA hai, yA mare se Aga lagA 'se egaiyo parisAmajjJAo' tyAdi kirthakaI-kaI purUSa evA hoya che, ke jeo samUhamAMthI haThIne mAna bhArIza' mA zate samunI sAbhe pratijJA 42 cha, tetara, mata, lAvaka, kabUtara, kapiMjala athavA bIjA koI trasa prANInuM hanana vigere karIne yAvata pitAnI apakItine phelA kare che, te jANI bUjIne aneka prakAranA prANiyonI hiMsA karIne paralekamAM pApanA phaLathI pIDA pAme che. koI purUSa keI kAraNathI ke yukta thaIne kharAba anna ApavAthI athavA sUrAWAlaka vigere bIjA keI kAraNathI krodhavALe thaIne kaI gAthA pati athavA tenA putronA dhAnyane agnithI bALI nAkhe che. tenA ghahuM vigere anAjamAM svayaM Aga lagAvI de che, athavA bIjA pAse Aga : For Private And Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. zra. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam anyadvArA 'agaNikAraNaM sarasAiM jhAmAvei' agnikAyena zasyAni mApayati-dAhayati tatazca teSAm 'ANikAe sasAI jhAmataM vi annaM samaNunANaI' agnikAyena zasyAni dhamannApyanyaM narAntaram samanujAnAti-anumodate, 'ii se' iti saH 'mahayA pAvehi kamprehi' mahabhiH pApaiH karmamiH 'atANaM' AtmAnam 'ubaksAittA bhavai' uparUpApayitA bhavati, puruSANAM teSAM zasyAdikamagnikAyena svayaM dhaman anyadvArA dhmApayan vA tajjanitapApena liptaH san svAtmanaH pApiSThatayA upakhyayitA-prasiddhikArako bhavati, 'se egaiyo' sa ekatayaH ko'pi puruSA 'keNai AyANeNaM viruddhe samANe' kenA'pe AdAnena-kAraNavizeSeNa viruddha:kruddhaH san 'aduvA' athavA 'khaladANeNaM' kutsitAnnapradAnena 'aduvA' athavA 'murAthAlaeNaM vA' surAsthAlakena-abhISTasiddhayamAvena vA prakupitaH san 'gAhAvaINa vA gAhavaiputtANa vA' gAthApatInAM vA gAyApatiputrANAM vA 'uhAgaM vA- . goNANa-ghoDagANaM vA-gaddabhANaM vA' uSTrANAM vA-gavAM vA-ghoTakAnAM vA-gaI.. bhANAM vA 'sayameva' svayameva 'churAoM' aGgAni-ayavAn - istapAdAdIn 'kappaI' kalpate-kalpanamatra kartanam vaNDazaH karoti kuntati-ityarthaH 'anneNa vi' anyenA'pi 'kappAve' kalpayati-kartayatIti 'kappaMtaM vi anna' kalpamAnamapi-kuntantamapikhaNDazaH kurvantarmApa anyam 'samaNujANai samanu nAnAti-anumodate, 'dai se' iti saH 'mahayA jAva bhavaI' mahadbhiH pApaiH karmamiH yukto bhavana svAtmano'pakIti vAkara jalavA detA hai aura jalA dene vAle kA anumodana karatA hai| aisA karake vaha mahAn pApa se lipta hokara apane ko pApiSTha ke rUpa meM prakhyAta karatA hai| koI puruSa kisI kAraNa se viruddha hokara sar3A-galA anna dene se yA madya sthAlaka se yA anya kisI kAraNa se kupita hokara gAthApati ke athavA gAthApati ke putroM ke, UMToM ke gAyoM ke, azvoM ke yA gadhoM ke hAtha-paira Adi aMgoM ko svayaM kATa detA hai, kisI dUsare se kaTavA lagADAvIne bALI naMkhAve che. ane bALavA vALAnuM anudana kare che. evuM karIne te mArA pApathI lipta thaine pitAne pApi paNAthI prakhyAta kare che. ke purUSa keI kAraNathI virUddha thaIne saDeluM ke bagaDI gayeluM anAja ApavAthI athavA madya dArUthI athavA bIjA keI kAraNathI koSAya mAna thaIne gAlApatinA athavA gAthA patinA putranA, unA, ke gAnA, DAonA ke gadheDAonA hAtha-paga vigere aMgone svayaM kApI nAkhe che. ke For Private And Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo loke prakhyApayati 'se egaiyo' sa ekatayaH ko'pi puruSaH 'ke gai AyANeNe' kenA'pi AdAnena-kAraNavizeSeNa 'virugjhe samANe viruddha-kruddhaH san 'aduvA' athavA 'khaladANega' kutsitAnnapadAnena 'aduvA' athavA 'surAsthAlakena abhISTArthA'prAptyA 'gAhAvaINaM vA' gAthApatInAM vA 'gAhAvaiputtANa vA' gAthApatiputrANAM vA 'uddasAlAo vA goNasAlAo vA gadda rasAlAovA' uSTrazAlA vA-gozAlA vA-ghoTakazAlA vA-gardabhazAlA vA. 'kaMTagoMdiyAe' kaNTakazAkhAbhiH paripe hittA' paripidhAya-samantAdveSTayitvA 'sayameva' svayameva 'agaNikAeNaM' agnikAyena 'jhAi' dhamati-agnipradIpanaM karoti 'aneNa vi jhAmAveI' anyenApi dhmApayati-paradvArA'gni valayati 'jhAmataM vi anna samaNujANaI dhamantaM pradIptiM kurva-tamanyaM samanujAnAti tadanumodanAM karoti 'ii se mahayA jAva bhavaI' iti sa mahamiH yAbad bhavati mahadbhiH pApaiH karmabhiryukto bhavan svApakIrti loke vitanoti / 'se egadetA hai yA kATane vAle kA anumodana karatA hai| isa prakAra mahAn pApa karake vaha apane ko loka meM ghora pApI ke rUpa meM prasiddha karatA hai| koI puruSa kisI kAraNa se virodhI dhana kara kupita ho jAtA hai athavA kutsita anna dene se yA surAsthAlaka se nArAja hokara gAthA pati yA ke gAthApati putroM kI gozAlA uSTrazAlA, ghur3asAla yA gardabha. zAlA ko kaMTaka zAkhAoM se DhaMka kara Aga lagAkara bhasma kara detA hai, yA dUsare se Aga lagavA kara bhasma karavA detA hai yA Aga lagA dene vAle kI anumodanA karatA hai| vaha mahAn pApakoM se yukta hokara loka meM apanI apakItikA vistAra karatA hai| bIjA pAse kapAvI nAkhe che, athavA kApavAvALAnuM anumodana kare che, A rIte mahAnuM pApa karIne te pitAne jagatamAM ghera pApI tarIke prasiddha kare che. koI purUSa koI kAraNathI vire dhI banIne krodha yukta banI jAya che. athavA kharAba anna ApavAthI surAWAlaka-dArUnA 5 trathI nArAja thaIne gAthApati athavA gAthA patinA putranI zALa', udrazALA, gheDa 2, athavA gardabhazALAne kAMTA vigerethI DhAMkIne Aga lagAvIne bALI nAkhe che athavA bIjA pAse aAga lagADAvIne baLAvI naMkhAve che. athavA Aga lagADavA. vALAnuM anumodana kare che. te mahAna pApakama thI yukta banIne jagatamAM pitAnI apakItine delave kare che. For Private And Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 257 io' sa ekatayaH ko'pi puruSaH 'keNai AyANeNaM' kenA'Si AdAnena-kutsitA'napadAnena 'aduvA' athavA 'murAthAlaeNaM' surAsthAlakena-abhISTasiddhayabhAvena 'gAhAvaINa vA' gAthApatInAM vA 'gAhAvaiputtANa vA' gAthApatiputrANAM vA 'kuMDalaM vA-maNi vA-motiyaM vA kuNDalaM vA-maNi vA mauktikaM vA alaGkArAdikam, 'sayameva avaharaI' svayamevA'paharati, 'anneNa vi baharAveI' anyenA'pi apahArayatianyadvArA apaharaNaM kArayati 'avaharaMtaM vi annaM samaNunANaI' apaharantamapi anya samanujAnAti-anumodate 'ii se mahayA jAva bhAI' iti sa mahadbhiryAvadbhavatimahadabhiH pApaiH karmabhiryuktaH svA'pati loke vistArayati / se egaioM sa ekatayaH ko'pi puruSaH 'keNai AyANeNaM kenA'pi AdAnena kimapi kAraNa mAsAdya 'virujjhe samANe' viruddhaH san-virodhamupaga: san 'anA' athavA 'khaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM' athavA khaladAnena kutsitAna pradAnena athavA murAsthAlakena-abhilaSitavastuno'lAbhena sAdhanAmupari krodhaM kurvanarAdhamaH ko'pi jana: teSAM vizuddhabhAvAnAm, samaNANa vA moDaNANa vA' zramaNAnAM vA mAhanAnAM vA vakSyamANavastUni svayamevAharati / 'chattagaM vA-daMDagaM vA-bhaMDagaM vA-bhattagaM vAlaTTi vA-bhisirga vA-celagaM vA-cilimikigaM vA-cammayaM vA cheyaNagaM vA-cammakosiyaM vA-sayameva avaharai jAva samaNujANai ii se mahayA jAva uvaka vAhattA bhavaI' chatrakaM vA-daNDakaM vA-bhANDakaM vA-amatrakaM vA-yaSTikAM vA-vRsIm vAAsanam, celakaM vA-pracchAdanapaToM vA, carmakaM vA-chedanakaM vA-zastrAdi, carma kozikAM vA carmapuTakam 'thailIti' prasiddham 'svayameva apaharati sa duSpuruSaH stenAdi vRtyA 'jAva samaNujANaI' yAvat samanujAnAti, svayamapaharati anye. nA'pi apahArayati, apaharantamanyaM samanujAnAti-tadanumodanAM karoti-ityeva - koI puruSa kharAba anna dene se surAsthAlaka se athavA kisI abhISTa vastu kI prApti na hone se zramaNoM yA brAhmagoM para kruddha hokara unake chAte, DaMDe, bhAMDa, pAtra, lAThI, Asana, vastra, pardA, carma, chedanaka (vanaspati kATane ke zastra), carma kozikA yA carmapuTaka (thailI) Adi upa. karaNoM ko svayaM hara letA hai, dUsare se haraNa karavA letA hai yA haraNa keI purUSa kharAba anna ApavAthI, surAthAlakathI athavA koI ISTa vastunI prApti na thavAthI zramaNe athavA brAhmaNe para krodha karIne teonI chatrIya yo, pAsaNe, yo, bhAsana, pasa, pahA yAmA, chena (vanaspati kApavAnuM zastra vizeSa) carma kezikA athavA carma puTaka (thelI) vigere upakaraNane avayaM harI le che, bIjAnI pAse haraNa karAvI le che. athavA haraNa karavAvALAnuM anumeina kare che, te kAraNe te mahAna pApa For Private And Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 karaNAtsaH, 'mahayA jAva ubakkhAittA bhavaI' mahadbhiH pApakarmabhiH samanuyuktA svAtmanaH pApiThatvena loke-upakhyApayitA bhAtIti / kAraNavazAta krodhaM kRtvAakurvan pApIyAniti pUrvaprakaraNe pradarzitam / iha tu kAraNamantareNaiva parAnapakurvan pahRSyati tAdRzaH karmaNi pApaM lezato'pi na vicArayati, tAdRzaH puruSaH kasyacidanapaterdhAnyAdikaM svayaM nAzaM karoti, pareNa vA nAzayati, vinAzaM kurvanta manya. manumodate-iti sa mahApApIti darzayati-'se egaio' sa ekatayaH kazcityApI 'go vitigiMchaI' nau vimarSati-naiva kimapi vicArayati, kintu vicAramantareNaiva sAvadhamAcarati, 'taM nahA' tadyathA 'gAhAvaINa vA-gAhAcaraputtANa vA' gAthApatInAM karane vAle kA anumodana karatA hai| isa kAraNa vaha mahAn pApa karma se yukta hokara loka meM apane ko pApiSTha ke rUpa meM prasiddha karatA hai| - yahAM taka una pApI puruSoM kA kathana kiyA gayA hai| jo kisI kAraNa se kupita hokara dUsaroM kA apakAra karate haiN| aba aise pApIyoM kA ullekha karate haiM jo niSkAraNa hI dUsaroM kA apakAra karake prasanna hote haiM aura leza mAtra bhI pApa kA vicAra nahIM krte| aise puruSoM meM se koI dhanapani ke dhAnya Adi ko svayaM naSTa karatA hai dUsare se naSTa karane vAle kA anumodana karatA hai / aizA puruSa mahApArI hai yaha Age dikhalAte haiM.. koI pApI puruSa kucha bhI vicAra nahIM karatA hai, vicAra kiye vinA hI pApa kA AcaraNa karatA hai, jaise-gAdhApati yA gAthApati karmathI yukta thaIne jagatamAM pitAne pApiSka tarIke prasiddha kare che ' ATalA sudhI tevA pApI purUSanuM kathana karavAmAM AvyuM che ke jeo koI kAraNathI krodha yukta thaIne bIjAone apakAra kare che. have evA pApIne ulalekha karavAmAM Ave che ke jeo vinA kAraNe ja bIjAone apakAra karIne prasanna thAya che. ane lezamAtra paNa pApane vicAra karatA nathI. evA purUSamAMthI kaI dhanavAnA dhAnyane svayaM nAza kare che. bIjAnI pAse nAza karAve che. athavA nAza karavAvALAnuM anudana kare che e purUSa mahA pApI hoya che. te have AgaLa batAvavAmAM Ave che. kaMI pApI purUSa kaMI paNa vicAra karyA vinA ja eTale ke vagara viSaye ja pApanuM AcaraNa kare che, jema gAthA pati athavA gAthA patine For Private And Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - samavArthabodhinI TIkA Di. thu. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 249 ww bA-gAthApatiputrANAM vA 'sayameva' svayametra 'agaNikAraNaM osahIo jhAmeI' agnikAyena - jvaladbahinA oSadhI dhanyagodhUmAdikAn dhamati dAhaM karoti 'jAba' mAvada - anyenA'pi dhmApayati dAhayati 'anaMpi jhAmaMta, samaNutrANaI' dhamanta asmIkurvantamapi anyaM samanujAnAti anumodate, 'ii se mahayA jAva uvavasvArathA bhavati' iti saH mahadbhiH - pApakarmabhiH saMyujyamAnaH strasya daurAtmyaM loke upakhavA payati - tanotIti' se egaio' sa ekaH kacitpApIyAneva 'No vitigicha' nIM vicikitsati - no vimarzati 'taM jahA' tadyathA - kAraNamantareNaiva vicAramakurvan 'gAhAvaINa vA-gAha | baputANa vA' gAthApatInAM vA-gAthApatiputrANAM vA 'uhANa vA-goNANa vA ghoDagANa vA-gahamANa vA-sayametra churAo kapper3a uSTrANAM vAgAva vAghoTakAnAM vA gaImAnAM vA svayamevAvayavAn karate-kRntati, 'anneNa vi' anyenA'pi 'kappAve' kalpayati karttanaM kArayati 'annaM vi kapaMta' anyamapi kalpamAnaM - kRtantam 'samaNu jANaI' samanujAnAti anumodate 'se egaio jovitigicha' sa ekatayaH aparaH ko'pi mahApApI na kimapi vicikitsati-vimarza navicArayati, avicAyyaiva kasyacid dhanikasya akAraNa pazuzAlAM kaNTakAdibhiravaruddha yaputroM kI auSadhiyoM ko arthAt gehUM Adi ke paudhoM ko svayaM jalA detA hai, yA dUsaroM se jalavA detA hai yA jalA dene vAle kA anumodana karatA hai / isa prakAra vaha ghora pApa se yukta hokara jagat meM apanI durAtmatA prakaTa karatA hai| koI pApI vicAra kiye binA hI gAthApati yA gAthApati putroM ke UMToM, gAyoM, ghoDoM tathA gardabhoM ke avayavoM ko svayaM kATatA hai, dUsaroM se kaTavAtA hai yA kATane vAle kA anumodana karatA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir koI pApI vicAra kiye binA hI kisI dhanI kI pazuzAlA ko akAraNa hI kaMTakoM Adi se ghera kara jalA detA hai, dUsare se jalavA vRttinA svIkAra karIne matsya athavA khIjA trasa prANInuM hanana, chedana, auSadhiyAne arthAt ghahuM vigerenA cheDavAne svayaM bALI nAkhe che, athavA bIjAnI pAMse maLAvI nakhAve che, athavA ma.LavAvALAnu' anumedana kare che. A rIte te dhAra pApathI yukta thaine jagatamAM peAtAnu duAtmapaNu pragaTa kare che. kAI pApI vicAra karyA vinA ja gAthApatinA putrAnA uDhA, gheADAo, tathA gadheDa enA avayavAne svayaM kApI le che, bIjAnI pAse kapAve che, athavA kApavAvALAnuM anumAdana kare che. kAi pApI vicAra karyA vinAja kAI dhanavAnanI pazuzALAne vinA kAraNe ja kAMTAo vigerethI gherIne bALI nAkhe che, tathA tema karavAvALAnuM' sU0 32 For Private And Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 sUtrakRtAGgasUtre agnidIhiM karoti, anyenApi tathA kArayati, tathA kurvataM paraM samanujAnAti, iMti sa pApiSvapi pApiSThatara iti darzayati / 'taM jahA' tadyathA - 'gAiAvaNa vAgAMDAvara tANa vA' gAthApatInAM vA gAthApatiputrANAM vA 'usAlAo' vA jAna grahamasAlAo vA' uSTrazAlA vA yAvadvardamazAlA vA 'kaMTakaboMdiyAhiM paripehitA' kaSTakazAkhAbhiH paripidhAya 'sayametra' svayameva 'agaNikAraNaM' agnikAryana 'jhame " dhamati, anyena vA dhmApayati, dhamantamanyaM vA punaH 'samaNujANaI' sama - sujAnAti - anumodate 'se egaiyo No vitichi' sa ekatayo mahApApI svakarmaphalaM na vimarzati na vicArayati 'taM jahA' tadyathA- 'gAhAvaINa vA gAhAbahaputtANa bAjA' gAthApatInAM vA-gAvAMpatiputrANAM vA yAvat 'motiyaM vA' mauktikaM bA- mauktikamaNikAJcanAdikam 'sayameva avaharai jAna' svayameva apaharati yAvada, anyenApi apahArayati, apaharantamanyam 'samaNujANaH samanujAnAti - anumodate 'se egaoNo vitichi' sa ekatayaH ko'pi hInamapi na kimapi vicArayati detA hai aura aisA karane vAle kA anumodana karatA hai| vaha pApiyoM meM bahuta baDA pApI hai, yaha dikhalAte haiM-gAthApati yA godhApati ke putroM kI uSTrazAlA yAvat gardabha zAlA ko kaMTakazAkhA Adi se ghera kara use svayaM hI Aga se jalA detA hai dUsare se jalavA detA hai, aura jalAne vAle kA anumodana karatA hai / koI pApI apane karma ke phala kA vicAra kiye binA hI gAthApatiyoM yA gAthApati putroM ke maNikAMcana motI Adi kA svayaM apaharaNa karatA hai dUsare se apaharaNa karavAnA hai aura apaharaNa karane vAle kA anumodana karatA hai| koI matihIna kucha bhI vicAra na karake akAraNa hI zramaNoM yA anubhAnare che. te pAthIyo bheTa pAyI gAya te nAve che.gAthApati athavA gAthApatinA putranI undrazALA yAtratuM gabhazALAne kATA vigerethI gherIne tene svaya' pAte ja AgathI bALe che. athavA khIjA pAse maLAve che. ane mALavAvALAnu anumAdana kare che. te mATe pApI kahevAya che. kAI pApI potAnA kamanA phaLanA vicAra karyA vinA ja gAthApati athavA gAthA patinA putronA mazI, kAMcana-setu metI, vigerenuM svaya. apaharaNu (corI) hare che. athavA jIlanI pAMse, thorI urAMve che. athavA apar3ara pharavAvALAnuM anumAna kare che, te meTA pApI kahevAya che, For Private And Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam .251 akAraNameva 'taM jahAM tadyathA-'samaNANa vA-mAhagANa vA' zramagAnAM vA mAhanAnAM vA chattagaMvA-daMDagaM vAjAva cammacheSaNagaM vA' chatrakaM vA-daNDakaM vA yAvat-camacchei. nakaM vA 'sayameva svayameva 'avaharai jAva' apaharati yAvat anyenApi apahArayati, tathAkurvantamanyam 'saraNunANaI' samanu nAnAti anumodanAM karotIti se mahayA jAvaM upakkhAhattA bhavaI' samahabhiHpApakarmabhirAmAna mukhyApayitA bhavati, pApiSThatvena loke svAtmano'pakIti vistArayatIti se egaio' sa ekatayaH kazcit puruSaH 'samaNaM vA mAhaNaM vA dissA' zramagaM vA mAhanaM vA dRSTvA 'nAnAvihehiM pAvakammehi nAnAvidhaiH-anekaprakArakaiH pApakarmabhiH 'atANaM' AtmAnam 'uvakkhAittA bhava' upakhyApayitA bhavati 'aduvA' atha mA 'NaM accharAe AphAlitA bhavaI' apsarasachoTikA gaH AsphAyitA bhAti (cuTakIti pasiddhA) assaraso jambhAkAle nRtyA'bhinaye vA karataladhvanikartA bhavati-atha upasaMhRtaH apsarasaH choTikAyAH AsphAlayitA vAdako bhavati / sAdhu dRSTvA tarjanyA tarjayati 'aduvA' athavA 'pharusaM vAditA bhavaI' paruSa vAditA bhAti-asabhyAvanaM vadati 'kAlegAvi se aNupakTisa' kAlenApi gocarI samaye daivavazAttAzapuruSagRhamanupaviSTasya mikSApayojanAyA''gatasya sAdhoH kAle bhikSArthamAgatAya sAdhane 'asaNaM vA pANaM vA brAhmaNoM ke chAte, DaMDe yAvat carmache danaka kosvayaM haraNa kara lete haiM, dUsare se haraNa karavAte haiM yA haraNa karane vAle kA anumodana karate haiM ve ghora pApa kA AcaraNa karake apane ko pApI ke rUpa meM prasiddha karate haiN| koI pApI zramaNa yA mAhana ko dekha kara unake prati nAnA prakAra ke pApamaya AcaraNa karate haiM. aura apane ko pApI ke rUpa meM prakhyAta karate haiN| ve sAdhu ko dekhakara tarjanI uMgalI se dhamakAte haiM-sAmane se cale jAne ko kahate haiM, asabhya vamanoM kA prayoga karate hai, bhikSA ke samaya para bhAgya se ghara meM bhikSA ke hetu Aye hue sAdhu ko ke maMda buddhivALe purUSa vagara vicAryuM ja vinA kAraNe zramaNe athavA brAhmaNane chatrI, iMDA, cAvat carma chedanakane svayuM haraNa karI le che. athavA bIjAnI pAse haraNa karAve che. athavA haraNa karavAvALAnuM anumodana kare che. teo ghera pApanuM AcaraNa karIne potAne pApIpaNAthI prasiddha kare che kaI pApI zramaNa athavA mAhanane-brAhmaNa jaine teo pratye aneka prakArane pApa yukta vyavahAra kare che, ane pitAne pApI rUpe prasiddha kare che. teo sAdhune tarjanI AMgaLIthI dhamakAve che. pitAnI sAmethI cAlyA javAnuM . kahe che. asabhya vacanane prayoga kare che. AhAranA samaye bhAgyavazAta ghara For Private And Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 sUtrakRtAsUna jAva No davAvenA bhavaI' azanaM vA-bhojanan pAnaM vA jalaM yAvano dApayitA bhavati, no dadAti kathamapi-iti, 'je ime bhavaMti vonamaMtA bhAratA alasanA basakagA kiraNagA samaNagA pavayaMti' te durmedhasaH itthaM kathayanti sAdhu dRSTvA, ye ime bhavanti vidyante vyanamantaH, bhArAkrAntAH-alasakA:-ALasvata: vRSalakA:nIzaH kRpaNakA:- zramagakAste ime kama prayAd gRhaM parityajya zramagAH santaH prava. manti-sAdhavo bhUtvA sukhamicchanto bhavanti / na ime vastuto vairagyapUrvikAM patrajyA nItavantaH, kAryabhayAdeva pravajyAM prAptAntaH 'te iName jIvitaM saMpaDibUheM ti' te idameva jIvitaM dhigrajIvitaM ninditajIvanameva saMprati vRhanti, sAdhudrohamaya jIvaname sAdhunIvanaM manyante / itthaMbhUnAste 'nAi te paralogassa aTThAra kiMcivi silIsaMti' nA'pi te paralokasyArthAya kizcidapi zliSyanti, kimapi kArya tapodAnAdi na kurvanti, 'te' te itthaM bhUtAH paralokakAryaviratAH 'dukkhaMti' duHrupanti-maraNalakSaNaduHkhaM prApnuvanti, 'te soyaMti' te zocanti-dIna prApnuvanti, 'te jUti' te jUrayanti-pazcAttApaM labhante te tippaMti' te tipyanti-zokAtirekeNAzrulAlAdikSaraNaM prApnuvanti 'te piTuMti' te pIDyanteazana, pAna, khAdima aura svAdima nahIM dete haiM, parantu aisA kahate haiM ki-ye bojhA Dhone vAle, AlasI, nIca, evaM kRpaNa haiM / kArya karane se bhayabhIta hokara ghara choDa kara sAdhu ho gae haiM aura mauja ur3AnA * cAhate haiN| unhoMne vAstava meM vairAgya se dIkSA nahIM grahaNa kI hai, kartavya se Dara kara sAdhuveSa pahana liyA hai| isa prakAra kahakara ve sAdhunoM ke drohI apane dhika jIvana ko hI uttama jIvana samajhate haiN| ve paraloka ke hita ke lie tapasyA dAna Adi kucha bhI dharma karma nahIM karate haiN| jaba mRtyu samIpa A jAtI hai to zoka karate haiM-dIna bana jAte haiM, jhUrate haiM, AMsU bahA-yaho kara rote haiM, saMtApa kA anubhava para bhikSA mATe AvelA sAdhune azana, pAna, khAdima ane svAdima ApatA nathI. paraMtu evuM kahe che ke-A be upADavAvALA ALasu, nIca, ane kaMjasa che. kAma karavAthI DarIne ghara cheDI sAdhu banI gayA che. ane eja majA karavA cAhe che. teoe vAstavika rIte vairAgyathI dIkSA grahaNa karela nathI. kartavyathI DarIne sAdhuveza paherI lIdhuM che. A pramANe kahIne sAdhu ene droha karavAvALA evA teo pitAnA dhikkAravAne e evA jIvanane uttama mAne che. teo pAralekanA hita mATe tapasyA, dAna, vigere kaMi paNa dharma kArya karatA nathI. ane jyAre mRtyu najIka AvI jAya che, tyAre zeka kare che. dIna-garIba banI jAya che. mUre che, AMsu pADI pADIne raDe For Private And Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam zarIratApaM prApnuvanti 'te paritappati' te paritapyanti-paritApamanubhavanti-parakRta du:khaiH 'te dukkhaNa-jUraNa soyaNa-tippaNa-piTTaNa-paritippaNa-vaha-baMdhaNa-parikilesAo appaDivirayA bhavaI' te duHkhana-jUraNa-zocana-tepana-pIDana-pari. tApana-vadha-bandhana-parikzebhyo'pativiratA bhavanti, ebhyo duHkhebhyaH kadAci dapi nivRttA na mAnti-cAturgatikasaMsAre paribhramanti 'te mahayA AraMbheNaM' te mahatA ArambheNa-mANighAtarUpeNa te 'mahayA samAraMbheNe' mahatA samArambheNamANitAparUpeNa 'te mahayA AraMbhasamAraMmeNa' te mahadbhayAmArambhasamArammAbhyAm 'virUvarUvehi virUparUpaiH-anekaprakArakaiH pAvakiccehi' pApakRtyaH 'urAlAI mANussagAI' udArANAmativista nAnAM mAnuSyakAnA-manuSyasambandhinAm 'mona bhogAI bhoga mogAnAm 'bhujittAro bhavati' bhoktAro bhavanti tameva manuSyasambandhi bhogamakAramiha darzayati-taMjahAM tadyathA-'annaM amakAle' annopabhogasamaye bhojanakAle'naM prApnuvanti 'pANaM pANakAle' pAnaM-pAnIyaM pAnakAle 'vasthaM vatthakAle' vastraM vastrakAle 'leNaM leNakAche' layanaM-gRhaM layanakAle 'sayaNaM sayaNa kAle'.zayanaM-zayyA-zayanakAle bhuJjanti, 'sapuvAvaraM ca NaM hAe kayabalikamme' sapUrvAparaM ca khalu snAtaH kRtavalikarmA pAtamadhyAhne sAyaM ca snAnAdikaM vidhAya karate haiN| ve duHkha, jhUraNa, zoka, rudana, piTTana, paritApana, vadha, bandhana Adi klezoM se mukta nahIM hote haiM / caturgatika saMsAra meM paribhramaNa karate haiM / mahAn AraMbha-jIvaghAta se, mahAn samAraMbha-prANAtipAta se aura mahAn AraMbha-samAraMbha se, vividha prakAra ke pApakRtya karake manuSya saMbaMdhI udAra bhoga bhogate haiN| ve bhoga isa prakAra haiM-bhojana ke samaya bhojana karate haiM pAnI ke samaya pAnI pIte haiM, vastra ke samaya vastra, gRha ke samaya gRha, aura zaramA ke samaya zayyA kA upabhoga karate hai| prAtaH kAla madhyAhna aura sAyaM kAla snAna karake kAka Adi ko che. teo saMtApane anubhava kare che. bIjAe karelA tApa-dukhane anubhava ure che. te ma, ju25 4, 36na, piTTana, paritA5, 15, manthana, vigere kalezethI mukta thatA nathI. cAra gativALA saMsAramAM bhaTakayA kare che. mahAna AraMbha-jIvaghAtathI, mahAna samAraMbha prANAtipAtathI, ane mahAna AraMbha samAraMbhathI aneka prakAranA pApakRtya karIne manuSya saMbaMdhI udAra bhege bhegave che. te bhege A pramANe che. -bhajananA samaye bhajana kare che, pANInA samaye pANI pIve che. vastranA samaye vastra, gharanA samaye ghara, ane zayyAnA samaye zAno upabhoga kare che, savAra sAMja ane madhyAha For Private And Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hai| 12 www.kobatirth.org sUtratA sU kRtaM balikarma - kAkAdyartha dattAnnabhAgo yena sa kRtavaki 'kapakouyamaMgalapAyacchitte' kRtakautukamaGgalamAyazcittaH kRtAni kautukAni masatilakAdIni maGgala dadhyakSatAdi, prAyazcittaM - duHkhapnAdi pratighAtatvenAvazyakaraNIyatvAt yena sa kRtakautukamaGgalaprAyazcitaH 'sirasA pahAe' zirasA snAtaH 'kaMThe mAlAkaDe' kaNThe mAlAkRt kRtakaNThamAlA 'AviddhavaNisuvanne' AviddhamaNisuvarNa:- mAviddhe - paridhRte zarIre maNisuvarNe yena sa tathA, 'kaliyamAlAmaulI' kalpitamAlA mukuTI - kalpitaH - pari dhRtaH mAlApradhAno kuTo yena sa tathA snAnAdikaM kRtvA suvarNA'laGkArAlaGkRtaHmAlAnirmitamukuTavAn bhavati 'paDibaddhasarIre' pratibaddhazarIraH- dRDhAvayatrakAyo yuvA hRSTapuSTAGga 'vagvAriyasoNisutta gamalladAmakalAve' patilambitazroNisUtrakamAlyadAmakalApaH, kaTayAzroNisUtraM dadhAti zirasi ca mAlAmayamukuTaM vibhati / 'ahatavattha parihie' ahata vastra parihitaH - aha svacchanavIna vastrasya dhArako bhavati / 'caMdaNokkhitagAyasarI re' candanocitamAtrazarIraH svakIyazarIre candanalevaM kArayataH 'maha mahAliyAeM' mahatyAM vistIrNAyAM 'kUDAgArasAlA e kUTAgArazAlAyAm 'maha mahAlaya si' mahavi mahAlaye vistIrNe 'sohAsaNaMsi' siMhAsane 'itthizumbhabalibhanna bhAga dete haiN| kautuka, maMgala aura prAyazcitta karate haiM arthAt masa-tilaka Adi karate haiM, dadhi-akSata Adi kA maMgala karate haiM, aura duHsvapna Adi ke phala ko naSTa karane ke lie prAyazvitta karma karate hai| zira meM mAlA yukta mukkuTa dhAraNa kiye hue, evaM kaMtra meM ratnoM aura svarNa ke AbhUSaNa dhAraNa kiye hue hote haiM / dRDha zarIra vAle arthAt taruNa hote haiM, kamara meM kaMdorA pahanate haiM, mastaka para mAlA maya mukuTa pahanate haiM, kore aura svaccha vastra dhAraNa karate haiN| unake zarIra para candana kA lepa kiyA jAtA hai| talazcAt ve atyanta vizAla kUTAgAra zAlA meM rakkhe hue vistIrNa siMhAsana ke Upara baiThakara ramaNI kALe snAna karIne kautuka, magaLa ane prAyazcitta kare che. arthAt masI (maza) tilaka vigere kare che. dahiM. akSata vigerethI ma'gala kArya kare che ane duHsvapna vigerenA phaLanA nAza karavA mATe prAyazcitta kama kare che. mastaka para mALA yukta mukuTa dhAraNa karelA DAya che. tathA kaMThamAM ratnA ane sAnAnA rezAo dhAraNa karelA hAya che. majabUta zarIravALA arthAt yuvAna hoya che, keDe kaMdArI pahere che. mAthA para mALAthI yukta muguTa pahere che. kArA ane svaccha vastrone dhAraNa kare che tenA zarIra para caMdananA lepa karelA hoya che. te pachI teo atyaMta vizALa evI kUTA Ara zALAmAM rAkhelAM mATA si'hAsana para besIne zrI samUhathI sevAya che. - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam -255 " - 1 saMparibuDe' strIgulma saMparivRtaH strIsamudAyaiH saMsevito bhavati / 'savtrarAipurNa sarva rAtreNa 'joiNA' jyotiSA 'jhiyAyamANeNaM' dhmAyamAnena 'mahayA hayanaTTagIyavAiyatItaLa tAlatu DiyaghaNa muiMgapadupavAiyaraveNaM mahatAhatanATyagItavAditratantrIkhalavAlatruTikadhanamRdaGgapadupavAditaraveNa tatra nATya-lokaprasiddha gotamapi loka prasiddhameva, vAditraM vAcyavizeSaH tamtrI-vINA taLatAlo hastatAlaH truTitaM vAdi dhanamRdaGgaH-- paTahaH pratyekaM samAsaH te paTubhiH puruSaH matrAditA steSAM mahatA raveNazabdena 'urAlAI' udArAn- atyunnatAn 'mANussAI mAnuSyAn manuSya sambandhinaH 'bhogabhogAI' bhogyabhogAn-zabdAdikAn 'bhuMjamANe sukhAnaH 'biharaha' viharati / etadRzo rAjasthAnIyasukhAsIno yadA kimapyAjJApayati tadaiva kiGkarAH sarve upasthitA bhavanti, tathA''jJAnurodhena kArya kurvanti iti taddarzayati 'tassa NaM egamavi ANavemANassa' tasya khalu pUrvoktapuruSaikamapi puruSamAjJApayataH - Ajha kutaH 'jAna' yAvat 'cattAri paMca jaNA avuttA cetra anbhudeti' eke puruSe Aite sati dvau trayaH- catvAraH paJca vA anuktAH - anAjJaptA evaM puruSA abhyutiSThanti yadyapi kAryavazAda ekamAjJApayati tathApi anAzaptAH - anAhUtA bahavaH kAryAyopa samUha ke dvArA sevita hote haiN| vahAM rAta bhara dIpakoM kA prakAza rahatA - | nRtya aura gAna hotA hai| jora-jora se : vINA, mRdaMga Dhola aura hAtha kI tAliyoM kI dhvani hotI hai / isa prakAra zreSTha se zreSTha manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogate rahate haiN| isa prakAra rAjasI sukha bhogane vAlA puruSa jaba kisI kiMkara ko AjJA detA hai to usI samaya sAre kiMkara upasthita ho jAte haiM aura usakI AjJA ke anusAra kArya karate haiN| yahI bAta Age dikhAlAI jAtI hai- pUrvokta sukhoM ko bhogane vAlA jaba eka kiMkara puruSa ko bulAtA hai to yAvat eka ke badale cAra-pAMca puruSa binA bulAye tyAM AkhI rAta dIvAonA prakAza rahe che. nRtya ane gAna thAya che. jora jorathI vINA, mRga, DhAla ane taLIyAnA avAja thatA rahe che. A rIte uttamamAM uttama manuSya sa'mA~dhI kAmabheAgAne bhAgavatA rahe che. A rIte rAjasI sukha bhAgavavAvALA purUSa jyAre kAi eka nAkarane AjJA kare che, te teja vakhate badhA ja nAkaro upasthita thAya che. ane tenI AjJA pramANe kAya kare che. eja vAta have AgaLa batAvavAmAM Ave che. pUrvokta sukhAne bhAgavavA vALA purUSa jyAre eka nAkarane paNa elAve tA cAvat ekane addale cAr pAMca purUSA khelAvyA vinA ja hAjara thaI For Private And Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAjasthe sthita bhavanti, abhyutthAya aneke kiM kurvanti tatrAha-'maNa devANupiyA' bhaNata-kathayata he dezAnupiyAH ! 'kiM karemo kiM Aharemo ki uvaNemo' * kurmaH, kimAharAmA, kimuphnayAmA-kimAnIya asaM yAmaH kiM Aci. hAmo' kimAtiSThAmA-kasmin kArye vartAmaH kiM bhe hiyaM icchiyaM ki yumA hitamitram 'bhe' iti yuSmAkam ki bhe Asagasta sayai' kiM yuSmAkam Asyasya svadate-kiM bhavatAM mukhAya rocate, 'tameva pAsittA' tameva tAdRzaM puruSam dRSTyA 'aNAriyA' anAryAH 'evaM vayaMti' evaM vadanti deve khalu ayaM purise' devaH khala ayaM puruSa: 'devasiNAe khala ayaM purise' devasnAtakA- devazreSThaH khalu ayaM puruSaH denIvaNijje khalu ayaM puruSaH' devAnAM hi jIvanA vyatigamayati 'anne vi yaNe anIti' ape'pyenamupajIvanti, anye'pi bahasaH enamumjIvana asyA''dhAraNa svakIyajIvanayAtrAm AnandabhAgitayA gamayanti 'tameva pAsittA AriyA vayaMti' tameva dRSTvA AryAH punarevaM vadanti bhogAdyAsaktamAnasaM te puruSavizeSa yamanAyA: puNyaphala bhoktAraM manyante / 'abhikna kU rakamme kha ayaM purise' ayaM puruSastuhAjira ho jAte haiM aura kahate haiM-he devoM ke pyAre AjJA dIjie kyA kareM ? kyA lAveM ? kyA arpaNa kareM ? kisa kArya meM lage ! Apako kyA hitakara aura kyA iSTa hai ? Apake mukha ko kyA rucikara hai ? .... isa prakAra ke sukha bhogane vAle puruSa ko dekha kara anArya loga aisA kahate haiM- yaha puruSa to deva hai ! deva hI kyA, devoM meM bhI zreSTha hai, yaha divya jIvana vyatIta kara rahA hai ! isake sahAre dUsare bhI bahuta se loga gulachare ur3A raheM haiM-sukhapUrvaka jIvana yApana kara rahe haiM ! kintu usI bhogAsakta puruSa ko dekha kara AyeM jana isa prakAra kahate haiM-yaha puruSa atyanta hI kara karma karane vAlA hai ! yaha bar3A hI jAya che. ane kahe che ke he devanA pyArA ! AjJA Ape ame zuM karIe? zuM lAvI e? zuM arpaNa karIe? zuM kAryamAM lAgIe? apane zuM hitakara ane ISTa che ? ApanA mukhane zuM gamaze? AvI rItanA sukhane bhegavavA vALA purUSane joIne anArya loko 2-20 535 te 4 the, 314 zu1 vAthI 5 uttama che. A divya jIvana vItAvI rahela che. tenI sahAyathI bIjA paNa ghaNA loko majA uDAvI rahyA che. eTale ke sukhI jIvana vitAvI rahela che. paraMtu e bhegAsakta purUSane Arya jyAre evuM kahe che ke -A purUSa krUra karma karavAvALe che. A ghaNe ja dhUrta che. A pitAnI rakSAmAM For Private And Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fadhana kendra www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gy sabayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 257 abhikrAntakrUrakarmA, atyantameva krUra karma karoti, 'atidhutte aiAyarakkhe dAhiNa gAmira neraie kaNhapavivae' atidhuuto'tyaatmrksskaa-dkssinngaamii naiyikA-kRSNa pAkSikaH, arddhapudgalaparAvartanakAlAdhikaH saMsAro vartate sa kRSNapAkSikA kathyate 'AgamissANaM' AgamiSyatikAle 'dullahabohiyAe' durlabhavodhikA 'bhavisso' bhaviSyati, 'krUrakarmaNi sadeva vyAptatvAd bhaviSyakAle kayamapyayaM na sukhabhAva syAt tathA durlabhabodhirapi bhaviSyati / muLabhabodhitvaM nAsAdayiSyati, adharmamayajIvanAt 'icceyassa' ityetasya 'ThANasa' pUrvopadarzitamAnuSyasukhasthAnasya 'vege' eke-kecana mandabudvayaH 'uhiyA' usthitAH-mikSArtha kRtaprayatnA api 'abhiH gijhaMti' abhigRdhyanti-kecid mandabuddhayo mokSAya samutthitA api pUrvoktasthAnamabhilaSanti, tadviSayakaspRhAM kurvanti 'vege aNuTTiyA abhigiti eke anusthitAH-gRhasthA api abhigRdhyanni-idaM sukhasthAnamabhilaSanti-'vege eke 'abhijhaMjhAulA' abhijhajhAkulA:-tRSNAturAH 'abhigijhaMti' abhiya. dhUrta haiM ! yaha apanI rakSA meM tatpara rahatA hai ! yaha dakSiNa dizA ke naraka meM jAkara utpanna hone vAlA hai ! yaha kRSNa pAkSika hai arthAt arddha pudgala parAvartana meM bhI isakA janma-maraNa kA pravAha samApta hone vAlA nahIM haiM ! yaha durlabhaSodhi hogA sadaiva krUra kRtyoM meM saMlagna rahane ke kAraNa yaha bhaviSyat kAla meM kisI bhI prakAra sukhI hone vAlA nahIM hai| isako saralatA se samyaktva milane vAlA nahIM hai, kyoMki yaha adharmamaya jIvana jI rahA hai ! - koI-koI mUrkha puruSa gRhatyAgI hokara aura mokSa ke lie prayatna zIla hokara bhI pUrvokta sukha sthAna kI icchA karate haiM aura koI-koI gRhastha bhI usakI abhilASA karate haiM / tRSNA se Atura loga isa tatpara rahe che. A dakSiNa dizAnA narakamAM jaIne utpanna thavAvALe che, A kRSNa pAkSika che, arthAt adha pudgala parAvartamAM paNa tenA janma maraNano pravAha samApta thavAvALe nathI. A durlabha badhI thaze. haMmezAM krarakarmomAM lAgI rahevAthI A bhaviSya kALamAM kaI paNa prakArathI sukhI thavAnA nathI, tene saralatAthI samyaktva maLavAnuM nathI. kemake A adharmamaya jIvana jIvI rahyA che. kaI kaI mUrNa purUSa gRhatyAgI thaIne ane mokSa mATe prayatna zIla thaIne paNa pUrvokta sukhasthAnanI IcchA kare che. ane kaI kaI gRhastha paNa tenI IcchA kare che. tRNAthI Atura leke A sukha thAnanI kAmanA sU. 33 For Private And Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 sUtrakatArale yanti-viSayasukhAni abhilaSanti / evaM rasagauravam RddhigauravaM sAtAgauravaM cAbhilaSanti / vastutaH 'esaThANe aNArie' etat-pUrroktaM viSayopaplutaM sthAna manAryam-atyantamevA'zobhanam 'akevale' akevalam, na yatra bhAti kevalajJAnam patatsthAnAsInaH kathamapi kevalajJAna na pApnoti apaDipunne apatipUrNam-Atyantikamukharahitam 'aNeyAue' anaiyAyikam-na nyAyo vidyate'smin sthAne 'asaMsuddhe' asaMzuddham, atra zucitvaM nAsti prANAtipAtAdisaGkarAt / 'asallagattaNe' azalyakartanam-karmarUpaM zalyaM nAtra kartyate-karmaNo nirAkaraNaM na bhavati / 'asiddhimagge' asiddhimArga:-siddheravicalasukhamApte mArgabhUtaM naitat sthAnam 'amuttimagge' amuktimArga:-abhihitArtha karmamahINamapi nA'nena mArgeNa praapyte| 'animANamagge' anirvANamArga:-nAyaM nirvANasya-paramasukhasya mArgaH 'aNijANamagge' aniryANamArgaH-nAyaM niryANasya sakalakarmaNaH AtmaniHsaraNasya mArgo'pi / 'asambadukkhapahINamagge' asarvaduHkhapahINamArgaH-sarvaduHkhAnAM vinAzanana kamapi na, 'egaMtamicche ekAntamithyA-ekAntato mithyAbhUtaM sthAnam 'asAhu' asAdhu-azobhanamidaM sukhasthAna kI kAmanA karate haiM evaM rasa kaddhi-sAtAgaurava cAhate haiM! kintu vAstava meM yaha sthAna a ya arthAt adhama hai, kevalajJAna se rahita hai arthAt isa viSaya-vilAsa ke sthAna meM rahane vAlA puruSa kadApi kevalajJAna prApta nahIM kara sakatA / yaha Atyantika sukha se rahita hai, nyAyayukta nahIM hai, prANAtipAta Adi pApoM ke samparka ke kAraNa azuddha hai, karma rUpa zalya ko kATane vAlA nahIM hai, asiddhi kA mArga hai arthAt ananta avicala sukha kI prApti kA virodhI hai, muktikA mArga nahIM hai nirmANa-parama zAMti kA mArga nahIM hai, niryANa kA mArga nahIM hai, sakala duHkhoM ke vinAza kA mArga nahIM hai, yaha ekAnta rUpa se mithyA hai, azobhana hai| yaha prathama adharmapakSa-puNDarIka prakaraNa kare che, ane rasa, trAddhi sAtA gauravanI IcchA rAkhe che. paraMtu vAstavika rIte A sthAna anArya arthAta adhama che. kevaLajJAna vinAnuM che. arthAta A viSaya vilAsanA sthAnamAM rahevAvALe purUSa koI paNa vakhate kevaLajJAna prApta karI zakato nathI A AtyaMtika sukhathI rahita che nyAya yukta nathI prANAtipAta vigere pApanA saMparkathI azuddha che. karma rUpa zalyane kApavA vALA nathI, asiddhinA mArga rUpa che. arthAt anaMta avicala sukhanI prAptinA virodhI che. muktino mArga nathI, nirvANa paramazAMtine mArga tathI nirmANane mArga nathI. sakaLa dukhonA vinAzane mArga nathI. A ekAnta For Private And Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % E SED samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 259 sthAnam 'esa khalu' eSaH khalu 'paDha massa' prathamasya 'ThANassa' sthAnasya 'adhammapakkhassa' adharmapakSasya-puNDarIkAkaraNasya 'vibhaMge epamAhie' vibhaGgo-vicAra AkhyAtaH, sarvathA duHkhAnatikramaNAt, viduSA etat sthAnaM kadApi na prArthAnIyam kintu-ito viraktireva karaNIye ta bhAvaH // 2017-23 mUlam-ahAvare doccamsa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge ekamAhijjai, iha khalu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA, saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-AriyA vege-aNAriyA vege uccAgoyA vege NIyA goyA vege kAyamaMtA vege hassamaMtA vege suvannA vege duvannA vege surUvA vege durUvA vege, tesiM ca NaM khettavatthUNi pariggahiyAI bhavaMti, eso AlAvago jahA poMDarIe tahA yavo, teNeva abhilAveNa jAva savvovasaMtA savvattAe parinivvuDe ti bemi| esa ThANe Arie kevale jAva savvadukkhappahINamagge egaMtasamma sAhu, doccassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhie ||suu018||33|| chAyA-athA'paro dvitIyasya sthAnasya dharmapakSasya vibhaGgA eva mAkhyAyate, iha khalu prAcyA vA pratIcyA vA udIcyAM vA dakSiNasyAM vA sansyekataye manuSyA bhavanti, tadyathA-AryA eke-anAryA eke-uccagotrA eke nIcagotrA ekekAyavanta eke-hasvavanta eke -suvarNA eke-durvarNA eke murUpA eke-pAeke, teSAM ca khalu kSetravAstuni parigRhItAni bhavanti, eSa AlApako yathA pauNDarIke tathA netanyA, tenaivAmilApena yAvat sarvopazAntAH sasmitayA parinittA iti bravImi / etat sthAnamArya kevalaM yAvat sarvaduHkhapahINamArgam ekAntasamyak sAdhu, dvitIyasya sthAnasya dharmapakSasya vibhaGga-ebamAkhyAtaH / / 01833 // kA vicAra kahA gayA hai| jJAnI puruSa ko isa sthAna kI kadApi icchA karanI nahIM cAhie kintu isase virakti hI karanI cAhie // 17 // rUpathI mithyA che. azabhana che. A pahelA adharma pakSa-puMDarIka prakaraNane vicAra kahela che. jJAnI purUSae A sthAnanI IcchA keI kALe karavI na joIe. paraMtu AnAthI virakata ja rahevuM joIe. prasU. 1LA For Private And Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sumnaa . TokA-adharmapakSasya nirUpaNaM kRtaM sampati-dharmapakSaM nirUpayitumAha'ahAvare' ityAdi / 'ahAvare' athA'paraH 'dovasta ThANassa dhammapakvasta dvitIyasya sthAnasya-puNDarIkAkaraNadharmapakSasya 'vibhaMge evamAhijnaI' vibhaGgaHvicAraH evaM-vakSyamANapakAreNa AkhyAyate, 'iha khaca pAINaM vA' pAcyA pUrvasyAM dizi vA 'paDINaM vA' pratIcyA pazcimAyAM vA 'udINaM vA' udIcyAm-uttaradizi vo 'dAhiNaM vA' dakSiNasyAM dizi vA 'saMtegaiyA maNussA bhati' santyekatayeanekaprakArakA manuSyA bhavanti 'taMjahA' tadyathA-'pAriyA vege' AryAH saddharmAcaraNazIlA vA eke 'aNAriyA vege' anAryA vA eke 'uccAgoyA vege' ucca gotrA vA eke-ugravaMzyAH 'NIyAgoyA vege' nIcagotrA vAeke-zUdrAdayaH 'kAyamaMtA vege hassamaMtAvege' kAyavanto dIrghakAyA vA eke, istavantaH-laghuzarIrA vA eke 'suvannA vege' suvarNAH-sundaravarNa panta eke, 'duvannA vege' durvarNAH-kutsitavarNavanta ___ 'ahAvare doccassa ThANassa' ityAdi / TIkArtha-adharma pakSa kA nirUpaNa kiyA jA cukA hai aba dharma pakSa kA nirUpaNa karate hai-aSadUsare sthAnapuNDarIka prakaraNa ke dharma pakSa kA vicAra kiyA jAtA hai-isa loka meM pUrva dizA meM pazcima dizA meM uttara dizA meM aura dakSiNa dizA meM aneka prakAra ke manuSya hote haiN| ve isa prakAra haiM-koI Arya arthAt samIcIna dharma kA AcaraNa karane vAle aura koI anArya hote haiM, koI ucca gotrI hote haiM koI nIca gotrI zUdrA dika hote haiM, koI lambe zarIra vAle to koI choTe zarIra vAle hote hai, koI suvarNa vAle to koI durvarNa vAle hote haiM, koI sundara rUpa vAle bahAvare. doccassa ThANassa' tyA TIkAtha--adharma pakSanuM nirUpaNa karavAmAM AvI gayuM che, have dharma pakSanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-have bIjA sthAna paMDarIka prakaraNanA dharma pakSane vicAra karavAmAM Ave che. - A lekamAM pUrva dizAmAM pazcima dizAmAM, uttara dizAmAM, ane dakSiNa dizAmAM aneka prakAranA manuSya heya che, te A pramANe che. koI Aya" arthAta samIcIna dharmanuM AcaraNa karavAvALA, ane koI anArya hoya che. koI ucca gotravALA hoya che. keI nIca gotravALA zAdika hoya che. keI lAMbA zarIravALA hoya che. te koI TUMkA zarIravALA hoya che. kaI sArA varNavALA te kaI kadarUpA hoya che. keI suMdara rUpavALA For Private And Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 261 eke 'murUvA vege durUvA vege' surUpAH-sundarAkRtayaH eke, durUpA:-kutsitA. kunaya eke 'tesi ca NaM khetavatthUni pariggahiyAI bhavaMti' teSAM ca khalu-AryAdInAM kSetravAstUni-kSetramandirANi parigRhItAni bhavanti 'eso AlAva go jahA pauDarIe tathA Neyayo' eSa AlApako yathA pauNDarIke puNDarIkapakaraNe kathitastathaiva tenaiva prakAreNa netavyaH-ihApi vaktavyaH vizeSastu puNDarIkAkaraNe draSTavyA 'teNeva abhilAveNa jAva samovasaMtA savattAe parinivvuDatibemi' tenaiva abhilApena prakAreNa yAvat sarvopazAntA sarvakaSAyebhyo nittA stathA sarvendriyaviSayebhyo nivRttAH sarvAtmatayA parinivRttAH sarvebhyaH prANAtipAtAdi. yo nivRttAH te dharmapakSIyAH, ityaha sudhana svAmI bravImi-kathayAmi yathA-bhagaH vatsthAne, 'ema ThANe Arie kele jAva sambadukvAhINamagge egaMtasamme sAhu' etatsthAnamAryam-AryapuruSaiH sevitam, kevalaM-kevalajJAnaprApakam, yAvat-patiH pUrNa naiyAyikaM saMzuddha prANAtipAtAdidoSavarjitaM zalyakarttanam-karmarUpazalyastha vinAzakam, siddhimArga siddheH pApakam muktimArga-muktiprApakara, nirvANamArgam aura koI kurUpa hote haiN| ye Arya Adi manuSya kSetra vAstu Adi ke parigrahavAna hote haiM, ityAdi AlApaka jo puNDarIka ke prakaraNa meM kahA gayA hai, usI prakAra yahAM bhI kahalenA cAhie / yAvat jinhoMne apanI saba indriyoM ko vazIbhUta karaliyA hai, jo saba kaSAyoM se nivRtta hai aura saba indriyaviSayoM se vimukha haiM, ve dharma pakSIya haiM, aisA. zrI sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiN| yaha sthAna (dharmapakSa) Arya puruSoM dvArA sevita hai, kevalajJAna kI prApti karAne vAlA hai, pratipUrNa hai, nyAya yukka hai, prANAtipAta Adi doSoM se rahita hone ke kAraNa vizuddha hai, zalyoM ko naSTa karane vAlA arthAt karmoM kA vinAzaka hai, siddhi kA mArga hai, mukti kA mArga hai, nirvANa (mokSa) kA mArga hai, ane keI kurUpa hoya che. A Arya vigere manuSya kSetra, vAstu ' vigerenA parigrahavALA hoya che. vigere AlApake je puMDarIkanA prakaraNamAM kahela che, eja pramANe ahiyAM paNa kahI levA joIe. yAvata jeoe pitAnI saghaLI indriyane vaza karela che. je saghaLA kaSAyathI nivRtta che. ane saghaLI indriyanA viSayathI vimukha hoya che. teo dharma pakSanA che. e pramANe zrI sudharmAsvAmI jaMbU svAmIne kahe che. A sthAna (dha pakSa) Arya purU dvArA sevita che. kevaLajJAnanI prApti karAvavAvALuM che. prati pUrNa che. nyAya yukta che. prANAtipAta vigere dethI rahita hovAnA kAraNe vizaddha che. zAne nAza karavAvALA arthAt karmonA vinAzaka che. siddhinA mArga rUpa che. muktino mArga che. nirvANa (mokSa) ne mAga che. For Private And Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 sUtrakRtAGgasUtra azeSakarmakSayAtmakanirmANasya sAdhakam, niryANamArgam, sarvaduHkha rahIga mArga-sarvaduHkharahitamArgam, ekAntamamyak sAdhu -atyantottamam-evaM prakAreNa 'dobassa ThANassa dhammapakkhassa' dvitIgasya sthAnasya dharmapakSasya 'vibhaMge evamAhie' vibhaGgo vicAraH evaM-pUrvapadarzitakrameNa AkhyAtaH-kathita iti ||suu018=33|| . mUlam-ahAvare taccassa ThANasta missagassa vibhaMge evamAhijjai, je ime bhavaMti AragiyA AvasahiyA gAmaNiyaMtiyA kaNhaI rahassiyA jAva te to vippamuccamANA bhujjo elamUyattAe tamuttAe paJcAyaMti, esa ThANe aNArie akevale jAva asavvadukkhapahINe magge egaMtamicche asAhU, ema khalu taccassa ThANassa missagassa vibhaMge evamAhie ||suu0 19 // 34 // - chAyA-athA'para stRtIyasya sthAnasya mizrakasya vibhaGgaH evamAkhyAyate ye ime bhavanti AraNyakAH avasathikAH grAmAntikAH kacidrAhasikA yAvat te tato vipramucyamAnA bhUyaH elamUkatvAya tamastvAya pratyAyanti / etatsthAnam anAryam akevalaM yAvad asarvaduHkhamahINamArgamekAntamithyA asAdhu / eSa khalu tRtIyasya sthAnasya mizrakasya vibhaGga evamAkhyAtaH / suu019-34|| TIkA-dharmA'dharmayovibhaGgo nirUpito sammati-tRtIyaM mizrakasthAnaM prada. yati-'ahAvare ityAdi, 'ahAvare' athAparaH taccassa' tRtIyasya 'ThANassa' sthA. nirmANa (karma rahita hone) kA mArga hai, samasta duHkhoM kA anta karane kA mArga hai, ekAnta samyak hai / isa prakAra dUsare sthAna arthAt, dharmapakSa kA vicAra kahA gayA hai // 18 // 'ahAvare taccassa hANassa' ityAdi / TIkArtha-dharma pakSa aura adharma pakSa kA vicAra kahA jAcukA hai| . aba tIsare mitrapakSa kA arthAt dharmAdharma pakSa ko dikhalAte haiM-tIsare nirmANa (karmarahita thavAnA) nA mArga rUpa che. saghaLA duHkhanA aMta karavAnA mArga rUpa che. ekAnta samyapha che. A rIte bIjA sthAna arthAta dharma pakSane vicAra kahevAmAM Avela che. sU. 18 'ahAvare taccassa ThANassa' tyAha TIkArya-dharma pakSa ane adharma pakSanuM nirUpaNa karavAmAM AvI gayela che. have trIjA mizrapakSane arthAt dhamadhame pakSane vicAra batAvavAmAM For Private And Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 263 nasya 'missagassa' mizrakasya 'vibhaMge evamAhijnaI' vibhaGga:-vicAra evamAkhyAyate 'je ime bhavaMti' ye ime bhavanti 'AraNiyA' AraNyakA:-arapaye nivasanta stApasAH 'AvasahiyA' AvasathikA:-gRhaM nirmAya tatra vasanta stApasapabhUtayaH / 'gAmaNiyaMtiyA' grAmAntikAH-prAmasamIpe nivAsazIlA 'kaNhuIrahassiyA' kAci. dAhasikA:-sAmudrikAdidvArA rahasyavArtAkartAraH 'jAva' yAvat-te anAryA vibhasipamAH kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu AmurikeSu kiriyaSikeSu upapAttAro bhavanti / 'te to viSamuccamANA' te-tApasaH mRtvA kilbiSA:-devA bhavanti, te tatrA'nekamakArakabhogAn bhuktvA 'to' tato devalokAd vimucyamAnA:cyutAH santa: 'bhujjo' bhUyaH 'elamUyattAe' elamUkavAya-svAbhAvikamUkamava nAra 'tamuttAe' tamastvAya-janmAndhatvAya 'paJcAyati' pratyAyAni-manuSyaloke Agacchanti 'esaThANe aNArie' etatsthAnamanAyam-AryapuruSairasevitasthAnam 'akevale' akevalam-naitatsthAnaM kevalajJAnasamutpAdakam 'jAva' yAvat 'asamvadu. kkhapahoNamagge' asarvaduHkhapahINamArgaH, na yatra sarvaduHkhAnAM kSayo bhavati / 'egaMta. sthAna-mizrapakSa kA vicAra isa prakAra hai___ ye jo araNya meM nivAsa karane vAle tApasa haiM, jo ghara banAkara usameM rahane vAle tApasa Adi haiM, jo grAma ke samIpa vasane vAle tApasa haiM, jo sAmudrika Adi dvArA rahasya maya vAte karanevAle haiM arthAt gupta vArtAlApa kiyA karate haiM ve galata mArga ko aMgIkAra kiye hue haiN| ve mRtyu kA avasara Ane para maraNa ko prApta hokara kilviSI devoM meM utpanna hote haiN| aise tApasa jaba kilviSI deva paryAya se cyuta hote haiM to gUge ke rUpa meM utpanna hote haiM,janmAndha hote haiN| yaha sthAna bhI Arya puruSoM dvArA sevita nahIM hai, kevalajJAna kA janaka nahIM hai yAvat Ave che-trIjA sthAna-eTale ke mizra pakSane vicAra A pramANe kahela che. -jeo A jaMgalamAM vasanArA tApase che, jeo gAmanI najIka vasanArA tApasa che jeo ghara banAvIne vasanAre tApase che. jeo sAmudrika lakSaNo vigere dvArA rahasya yukta vAta karavAvALA che, arthAt gupta vArtAlApa karyA kare che. teoe kharAba mArganuM avalambana karela che. teo mRtyune avasara Ave tyAre maraNa pAmIne kibiSadeva paryAyamAM utpanna thAya che. evA tApase jyAre kibiSIdeva paryAyathI yuta thAya che, tyAre guMgAnA rUpathI utpanna thAya che. janmAMdha thAya che. A sthAna Arya purUSa dvArA sevavAne For Private And Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra micche' ekAntamithyA 'asAhu' asAdhu-azobhanam 'esa khalu taccassa ThANassa 'missagassa eSa khala tRtIyasya sthAnasya mizrakasya 'vibhaMge eva mAhie' vimanaH -vicAra evamAkha pAtaH, aA'pi dharmasyA'lpatvAt-adharmasya ca bahusAda vivekavatA tyAga evaM karaNIya iti / suu019-34|| mUlam-ahAvare paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhijjai, iha khallu pAINaM vA 4 saMtegaiyA maNussA bhavaMti 'gihatthA mahicchA mahAraMbhA mahApariggahA adhammiyA adhammA NuyA adhammiTThA adhammakkhAI adhammapAyajIviNo adhammapaloI adhammapalajjaNA adhammasIlasamudAyArA adhammeNaM cetra vitti kappemANA viharati / haNa chiMda bhiMda vigattagA lohiyapANA caMDA ruddA khuddA sAhassiyA ukuMcaNavaMvaNamAyANiyaDikUDakavaDasAisaMpaogabahulA dussIlA dubayA duppaDiyANaMdA asAhU samAo pANAivAyAo appaDivirayA jAvajjIvAe jAva savvAo pariggahAo appaDivirayA jAvajjIvAe savvAo isa sthAna ke sevana se samasta duHkhoM kA anta nahIM ho sktaa| yaha ekAnta mithyA hai, azobhana hai| . yaha tIsare mizrapakSa kA vicAra kahA gayA hai| yaha tIsarA pakSa prathama adharmapakSa ke samAna samagra rItise pApamaya nahIM hai, dUsare dharma pakSa ke samAna ekAnta dharmamaya bhI nahIM hai| isameM thor3A dharma aura bahuta adharma hai, ataeva ise mizrapakSa kahA hai| vivekavAn puruSa ko isa pakSa kA bhI tyAga kara denA cAhie / / 19 // gya nathI. kevaLajJAna janaka nathI. yAvatuM A sthAnanA sevanathI saghaLA duHkhane aMta thaI zakti nathI. te ekAnta mithyA ane azobhana che. A trIjA mizra pakSane vicAra kahevAmAM Avela che. A trIjo pakSa pahelA adharma pakSanI mAphaka pUre pUro pApamaya nathI, bIjA dharma pakSanI jema ekAnta dharmamaya paNa nathI, AmAM theDe dharma ane ghaNakharo adharma che. tethI ja - Ane mizra pakSa kahela che. vivekI purUSe A pakSane paNa tyAga karavo joIe. 1 For Private And Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - --- -- ---- ---- samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam . 265H kohAo jAva micchAdaMsaNasallAo appaDivirayA, savAo pahANummadaNavaSNagagaMdhavilavaNasadapharisarasarUvagaMdhamallAlaMkArAo appaDivirayA jaavjjiivaae| savvAo sagaDarahajANajuggagillithillisaMdamANiyA sayaNAsaNajANavAhaNabhogabhoyara NapavittharavihIo appaDiviriyA jaavjjiivaae| sahavAo kaya. vikAmAsaddhamAsarUvaga saMvavahArAoappaDivirayA jaavjiivaae| sabAo hiraNNasuvaNNa dhagadhaNNamaNimottiyasaMkhasilappavAlAo appaDivirayA jAvajIvAe savAo kUDatulakUDamANAo appaDivirayA jAvajjIvAe savvAo AraMbhasamAraMbhAo appaDivirayA jAvajjIvAo savvAo karaNakArAvaNAo appaDivirayA jAva jjIvAe savvAo payaNapayAvaNao appaDivirayA jAvajIvAe savvAo kuTapiTTaNatajaNatADaNavahabaMdhaNaparikilesAo appaDivirayA jAvajjIvAe, je jAvaNNe tahappagArA sAvajA abohiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA je aNAriehi kajjati tao appaDivirayA jaavjiivaae| se jahANAmae keipurise kalamamasUratilamuggAmAsanipphAvakulasthaAlisaMdaga palimaMthagamAiehi ayaMte kUre micchAdaMDaM pauMjaMti, evameva tahappagAre parisajAe tittiravadRgalAvagakavoyakaviMjalamiyamahisavarAhagAhagohakummasirisivamAiehiM ayaMte re micchAdaMDaM pauMsi, jAvi ya se bAhiriyA parisA bhavai, taM jahA-dAsei vA peseha vA bhayaei vA bhAillei vA kammakaraei vA bhogapurisei vA tesi pi ya NaM annayaraMsi vA ahA lahugaMsi avarAhasi sayameva sU0 34 For Private And Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 sUtrakRtAGgasUrya garuyaM daMDa nivattei, taM jahA - imaM daMDeha imaM muMDeha imaM tajjeha imaM tAleha imaM aduyabaMdhaNaM kareha imaM niyalabaMdhaNaM kareha imaM biMdhaNaM kareha imaM cArabaMdhaNaM kareha imaM niyalajuyalaM saMko dhiyaM moDiyaM kareha imaM hatthachinnayaM kareha imaM pAyacchinnayaM kareha imeM kannachinnayaM kareha imaM naka oTU sIsamuhachinnayaM kareha imaM drgachahiyaM aMgachahiyaM pakkhAphoDiyaM kareha imaM NyaNuSpADiya kareha imaM daMsaNuSpADiyaM vasaNuSpADiyaM jinbhuppADiyaM olaMbiyaM kareha ghasiyaM kareha gholiye kareha sUlAiyaM kareha sUlAbhinnayaM kareha khAravattiyaM kareha vajjhattiyaM kareha sIhapucchiyagaM kareha vasabhapucchiyagaM kareha davaggidaDUyaMgaM kAgaNimaMsakha / viyaMgaM bhattapANaniruddhagaM imaM jAvajjIvaM vahabaMdhaNaM kareha imaM annayareNaM asubheNaM kumAreNaM mAreha / jAviya se abhitariyA parisA bhavai, taM jahA - mAyAi vA piyAi vA bhAyAi vA bhagiNIi vA bhajjAi vA putAi vA dhUtAi vA suhAi vA, tesiM piyapaNaM annayaraMsi ahA lahugaMsi avarAhaMsi sayameva garuyaM daMDaM Nivatei, sIodagaviyasi uccholittA bhavai jahA mittadosavattie jAva ahie paraMsi logaMsi, te dukkhaMti soyaMti jUti tiSpaMti pihaMti paritapyaMti te dukkhaNasoyaNajUraNatippaNapiTTaNaparitapaNavaha baMdhaNaparikilesAo apparivirayA bhavaMti / evameva te isthikAmehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavannA jAva vAsAI caupaMcamAI chadasamAI vA appataro vA bhujataro For Private And Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam vA kAlaM a~jittu bhogabhogAiM pavisuittA verAyataNAI saMciNittA vahuI pAvAI kammAiM ussannAiM saMbhArakaDeNa kammaNA se jahA NAmae ayagolei vA selagolei vA udagaMsi vA pakvitte samANe udagatalamaivaittA ahe dharaNitalapaiTANe bhavai, evameva tahappagAre purisajAe vajjabahule dhUtabahule paMkabahule verabahule appatiyabahule daMbhabahule NiyaDibahule sAibahule ayasabahule ussannatasapANaghAI kAlamAse kAlaM kiccA dharaNitalamaivaittA ahe NaragatalapaiTTANe bhavai ||suu0 20 // 35 // chAyA-athA'paraHprathamasya sthAnasya adharmapakSasya vibhaGgaH evamAkhyAyate / iha khalu pAcyAM vA 4, santyekanaye maNuSyA bhavanti-gRhasthAH mahecchA mahArammAH mahAparigrahAH adhArmikAH adharmA'nugAH adharmiSThAH adharmakhyAyinaH adharmapAyajIvinaH adharmapalokinaH adharmaparaJjanAH adharmazIlasamudAcArAH adharmeNa caika vRtti kalpayanto viharanti / jahi chindhi, bhindhi, vikartakAH lohitapANayaH caNDAH raudrAH kSudrAH sAhasikAH utkuzcanavazvanamAyAnikRtikUTakapaTasAtisaMpayogabahulAH duHzIlAH dutAH duHpatyAnandAH asAdhavaH sarvasmAt mANAtipAtAta apativiratAH yAvajjIvanaM yAvat sarvasmAt parigrahAdaprativiratAH yAvajjIvanam / sarvasmAt krodhAd yAvad mithyAdarzanazalyAdapativiratAH, sarvasmAt snAnonmardanavarNakagandhavilepanazabdasparzarasarUpagandha mAlyAlaGkArAdaprativiratAH yAvajjIvanam / sarvasmAt zakaTasthayAnayugyagillithillisyandamAnikA zayanAsanayAnavAhanamogyabhojanapavistaravidhitaH apativiratAH yAvajjI nm| sarvataH krayavikrayamASArdhamASa. rUpakasaMvyavahArAdapativiratAH yAvajjIvanam, sarvasmAda hiraNyasuvarNadhanadhAnyamaNimauktikazaGkhazIlApavAlAdapativiratA yAvajjIvanam / sasmiAt kUskhalakUTamAnAt apativiratA yAvajIvanam, sarvasmAt ArambhasamArambhAdatiritA yAvajIvanam / sarvasmAta karaNakAraNataH apativiratAH yAvajjIvanam / sarvataH pacanapAcanataH apativiratA yaavjjiivnm| sarvataH kuTTanapiTTanatarjanatADanavadhavandhanapariklezAdrapativiratAH pAvajjIvanam / yecA'nye tathApakArAH sAyadyA abodhikAH karmasamArambhAH paramANaparitApanakarAH ye anAyaH kriyante tato'mativiratAH yAvajjIvanam / tad yathA For Private And Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre nAma kecit puruSAH kalamamasUratilamudmASaniSpAvakulatthAlisandakaparimanthAdikeSu atyantaM krUrAH mithyAdaNDaM prayujate evameva tathA prakArAH puruAjAtAH tittira vartaH kalAvakakapotakapiJjalamRgamahiSavarAhagrAhagodhAkUrmasarisapAdikeSu atyanta karA: mithyAdaNDaM prayunanti yA'pi ca teSAM bAhyA pariSad bhavati tadyathA-dAso vA preSyo vA bhRtako vA mAgiko vA karma karo vA bhogapuruSo vA teSAzca ca khalu anyatara. smin yathAlaghuke'pyaparAdhe svayameva gurukaM daNDa nirvatayanti tadyathA-imaM daNDayata, imaM muNDa yata, imaM tarjayata, imaM tADayata, imaM pRSThabandhanaM kuruta, nigaDabandhanaM kuruta, ima hADI bandhanaM kuruta, imaM cArabandhanaM kuruta, imeM nigaDayugala kocita moTitaM kuruta, imaM hastacchinnakaM kuruta, imaM pAdacchinnaka kuruta, imaM karyanchina ke kuruta, imaM nAsikauSThazIrSa mukhacchinnakaM kuruna, imaM vedakacchinnamacchinnakaM, pakSasphoTitaM kuruta, imaM nayanotpATitaM kuruta, imaM dazanotpATi vRSagotpATitaM jihvotyATitam alambitaM kuruna gharSitaM kuruta gholitaM kuru hu, zUlApitaM kuruta, zUlAbhinnakaM kuruta, kSAravartinaM kuruta, vadhyavartinaM kuruta, siMhapucchikaM kuruta, vRSabhapucchitakaM kuruta, dAvAgnidagdhAGgaM kuruta, kAkAlImAMsavAditAGgaM bhaktavAna. niruddha kamimaM yAvajjIvanaM vadhavandhanaM kuruta, imamanyatareNA'zubhena kumAreNa mArayata / yA'pi ca tasya AbhyantarikI pariSad bhavati tadyathA-mAtA vA pitA vA bhrAtA vA bhaginI vA bhAryA vA putrA vA duhitaro vA snuSA vA teSAmapi ca khalu anyatarasmin yathA laghuke'pyaparAdhe svayameva gurukaM daNDaM nivartayanti zItodakavikaTe utkSeptAro bhavanti yathAmitradoSapratyayike yAvad ahitAH para. smin loke te duHrUpanti zocanti jUsyanti tipyanti pIDyante paritapyanti, te duHkhana zocanataraNatepanapiTTanaparitApanavabandhanapariklezebhyo'prativiratA bhavanti / evameva te strIkAmeSu mUcchitAH gRddhAH prathitAH adhyupapannAH yAvad varSANi catuHpaJca SaDdaza vA alpataraM vA bhUyastaraM vA kAlaM bhuktadhA bhogyabhogAn bhavisya vairAyatanAni saJcitya bahUni pApAni karmANi utsannAni sambhArakatena karmaNA tadyathA nAma ayogolako vA zailagolakovA udake vA paziSyamANaH udaka. talamativartya adhodharaNitalapatiSThAno bhavati, evameva tathAmakAraH puruSajAtaH paryAyavahula: dhutabahulaH paGkabahulA vairabahulA apratyayabahula: dammabahulaH niyati bahula sAtibahulaH ayazo bahulA utsannavasapANaghAtI kAlamAse kAlaM kRtvA dharaNitalamativayaM adho narakatalapatiSThAno bhavati // 2020=35 / / For Private And Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam TIkA-dharmA'dharmamizrasthAnAnAM varNanaM kRtvA tattasthAne nivasatAM manuSyANAM varNanamArabhyate-pUrvakathitamezArtha punarvizadayati-'ahAvare' athA'paraH 'paDhamassa ThANassa' prathamasya sthAnasya adhammapakkhassa' adharmapakSasya 'vibhaMge' vibhaGgo vicAraH 'evamAhinnaI' evamAkhyAyate 'iha khalu pAIgaM vA' . prAcyAM vA pratIcyA vA udIcyAM vA dakSiNasyAM vA 4 'saMtegaiyA maNussA bhavaMti' santyekataye-anekaprakArakA manuSyA bhavanti, tadyathA-yAcyAdi dizAsu vividhaprakArakA manuSyA vasantI ta darzayati-'giharA' gRhasthA:-putrAdibhiH saha gRhe nivasantaH 'mahicchA' mahecchA:-mahatI icchA vidyate yeSAM te mahecchA:, 'mahAraMbhA' mahAn bhArambho yeSAM te tathA 'mahApariggahA' mahAn parigraho yeSAM te mahAparigrahAH 'adhammiyA' adhA. miMkAH-adharmamevA''carantaH 'adhammANuyA' adharmA'nugA:-adharmamanugacchanti ye te'dharmA'jugA:-'adhammiTThA' adharmiSThA:-adharmame svAbhimatamabhimanyamAnAH 'adhammakalAI' adharmakhyAyina:-adharmasyaiva prarUpakA:-carcAkArakAH 'adhammapAya _ 'ahAvare paDhamassa ThANassa' ityaadi| TIkArtha-dharma pakSa, adharmapakSa aura mizra pakSa kA varNana kiyA jA cukA hai| aba ina tInoM pakSoM meM rahane vAle manuSyoM kA varNana karate hue prathama adharmapakSa meM sthita manuSyoM kA varNana karate haiN| ____adharmapakSa meM sthita manuSyoM kA vicAra isa prakAra hai-isa loka meM pUrva Adi dizAoM meM vividha prakAra ke manuSya hote haiM jo putrakalatra Adi ke sAtha gRha jIvana vyatIta karate haiM-gRhastha hote haiN| ve mahAn icchAoM vAle, mahAdaMbhI aura mahAparigrahavAna hote haiN| adharma se hI apane abhISTa siddhi samajhane vAle aura adharma kA hI AcaraNa karane vAle, adharmakA hI anugamana karane vAle, 'mahAvare paDhamassa ThANassa' tyAta - TIkAI-dharma pakSa, adharma pakSa, ane mizra pakSanuM varNana karavAmAM AvI gayuM che. have A traNe pakSone Azraya lenAra mANasanuM varNana : karatA thakA pahelAM adhama pakSamAM rahelA mANasanuM varNana karavAmAM Ave che. ' adharma pakSa ne Azraya lenAra mANasane vicAra A pramANe che - A lekamAM pUrva vigere dizAomAM aneka prakAranA manuSya hoya che. jeo putra, strI vigerenI sAthe graha jIvana vItAve che.-arthAt gRhastha hoya che. { " teo mahAna IcchAo vALA mahAna AraMbhavALA ane mahA parigrahavALA hoya che, teo adharmanuM ja AcaraNa karavAvALA adharmanuM ja anugamana karavAvALA, adhamathI ja pitAnA abhISTanI siddhi samajavA vALA, ane For Private And Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 270 sUtrakRtAgasUtre jIviNo' adharmapAyajIvinaH-adharma-hiMsAdikaM puraskRta ga''jIvikA kurvantaH 'adhammapaloI' adharmapalopina:-adharmameva maga pazyantaH 'adhammapalajjaNA' adhamaparaJjanA:-adharmeNaiva tuSyantaH andhAnapi toSayantaH 'adhammasIlasamudAyArA' adharmazIlasamAdacAra:-sva mAvata AcaraNatazca 'dharmAntaH 'apammeNa ca vitti kappe. mANA' adharmeNa caitra vRttim-AjIvikA kalAyanta:-kuntaH 'viharaMti' viharanti. vicaranti / ye puruSAH sarvadA evameva sapAjJApayani parivArAnbhRtyAMzca 'haNa chiMda bhida' jahi yaSTayAdinA, chindhi-khaGgAdinA, bhindhi-bhallAdinA, 'vigattagA' vika-kAzca ye prANyaGgakaravaraNAdInAm 'lohiyapANI' lohitapANaya:-mANinAM. raktana-rudhireNa lohitoM pANI yeSAM te lohitapANayaH, 'caMDA ruddA khudda' caNDA:atikrodhayuktAH, raudrA:-bhayAnakAH, kSudrA:-nIcasvabhAvakAzca 'sAhassiyA' sAhasikA:-asamIkSya pApakAriNaH 'ukkuMcaNacaNamAyANiyaDikUDa kavaDasAisaMpaogabahulA' utkuzcanavaJcanamAyAnikRtikUTakapaTasAtisaMprayogabahulA:-tatrI. skuzcanaM-zUlAdyAropaNArya prANinAmUrdhvakSepaNam , vaJcana-parapratAraNam , mAyAadharma se hI abhISTa siddhi samajhane vAle aura adharma kA hI pratipAdana karane vAle hote haiN| unakA jIvana prAyaH adharma para hI sthita hotA hai| adharma hI unheM dikhAI detA hai| adharma se hI ve saMtuSTa hote haiM aura dUsaroM ko saMtuSTa karate haiN| svabhAva se aura vyava. hAra se adharmaniSTha hI hote haiM ve adharma se hI apanI AjIvikA karate haiN| apane parivAra vAloM aura bhRtyoM ko sadA aisI hI AjJA dete haiM ki-mAro, chedana karo, bhedana kro| prANiyoM ke hAtha paga Adi aba. yavoM ko kATa DAlate haiN| unake hAtha rakta se raMge rahate haiM / ve atya nta krodhazIla, nirdaya duSTa svabhAva aura kSudra hote haiM / vinA vicAre kAma karate haiN| prANI ko Upara uchAla kara zUla para jhelate haiM, dUsaroM adharmanuM ja pratipAdana karavAvALA hoya che. teonuM jIvana prAyaH adharmamaya ja avalaMbe che. adharma ja teone dekhavAmAM Ave che. adharmathI ja teo saMtoSa pAme che. ane bIjAone saMteSa pamADe che. savabhAvathI ane vyavahArathI adharmaniSTha ja hoya che. teo adharmathI ja pitAnI AjIvikA calAve che. potAnA parivAra ane bhUtyane sadA evI ja AjJA Ape che. ke-mAre chedana karaze, bhedana kare, teo prANiyenA hAtha paga vigere avaya. yAne kApI nAkhe che. teonA hAthe lehIthI kharaDAyelA rahe che. teo ghaNuM ja krodhI nirdaya duSTa svabhAvavALA ane kSudra- halakA hoya che. vagara vicAryuM kAma kare che. prANIne upara uchALIne zULa para le che, bIjAone Thage che. For Private And Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhimI TIkA vi. zu. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam : vazvayuddhaH, gRhamAyAkaraNaM nikRtiH, prANinAM pravAraNAya dezabhASAnepathyaviparyayakaraNaM kasTam, kUTam - kUTatolanam kAraNatulApasthAdeH nAnAvidhakaraNamavAstavikakaraNam, eteSAM prayogairbahulAH- uktakarma kArakA: 'dussIlA' duHzIlAHduSTAcArAH 'dunayA' duIrAH duSTAni vratAni yeSAM te tathA prANAvipAtAdikAH rakA 'dupaDiyANaMdA' duSpratyAnandAH - duHkhena prasannacetasaH - parapIDayA sukhaM manyamAnAH 'asAhU' asAdhavaH- kutsitAcaraNAH 'sannAo pANAivAyAo ayaDiriyA jAvajjI' sarvasmAt prANAtipAtAt - jIvahiMsAtaH apativiratAHsarvadeva jIvahiMsana vyApAraratA: jAvajjIvanam 'jAtra sannAo pariggahAo appa DivirayA jAvajjIvAe' yAvajjIvaM yAvat sarvasmAt parigrahAt aprativiratAH jIvanaparyantaM parigrahaM na tyajanti, savAo kohAyo jAtra micchA sagasallAo apaDiriyA' sarvasmAt krodhAd yAvad mithyAdarzanazalyAd apativiratAH, AyuSaH samAptiparyantaM mithyAdarzanaM na tyajanti, 'sanAo vhANummaNavagaMdha vilevaNasapharisarasarUna gaMdha mallAlaMkArAo apaDivirayA jAvajnIvAda' yAva jjIvaM sarvasmAt snAnonmana varNakagandhanile panazabdasparzarUparasagandhamAlyA'laGkA ko ugate haiM, Thagane kA hI vicAra karate rahate haiM, gUDha mAyAcAra karate haiM, bhASA veSa Adi badala kara logoM ko dhokhA dete haiM; kama-jyAdA nApane taulane ke lie nApa-tola aura tarAjU Adi ko palaTate rahate haiN| duSTa zIla vAle hote haiM, duSTa vratoM vAle, parapIr3A meM Ananda mAna vAle, asAdhu- durAcArI, jIvana ke antima zvAsataka hiMsA Adi pAva se nivRtta nahIM hote yAvat jIvana paryanta parigraha se nivRtta nahIM hote, saba prakAra ke krodha se yAvat mithyAdarzana zalpa se arthAt aThArahoM pApa sthAnoM se nivRtta nahIM hote, jIvana paryanta snAna mardana, varNaka vilepana, zabda, sparza, rUpa, rasa, gaMdha, mAlA, alaMkAra Adi bhogopa For Private And Personal Use Only 271 ThagavAnA vicAra karatA rahe che. gUDha mAyAcAra kare che. bhASA veSa vigere badalIne leAkeAne Thage che. edhu vastu mApavA tALavA mATe mApa tela ane trAjavA vigerene pheravatA rahe che. duSTa svabhAvavALA heAya che. duSTa vattAvALA, khIjAnI pIDAmAM AnaMda mAnavAvALA asAdhu-durAcArI jIvananA chellA zvAsa sudhI hiMsA vigere pApaithI chUTatA nathI, khadhAja prakAranA krodhathI yAvat mithyAdarzana zalyathI arthAta aDhAre pApasthAnethI nivRtta thatA nathI. lauMDagI paryanta snAna, bharhana, varSA vilepana zaNDa, sparza, 35, 25 gandha, mALA, ala'kAra vigere bhegApayeAganA sAdhanAne tyAga karatA nathI. zakaTa, ratha, yAna arthAt jala, sthaLa ane AkAzamAM sarakhA paNAthI . Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272. sUtrakRtAgapUtre rAt apativiratAH, nivRttibhAvamakurvANAH 'sanmAmo sagaDarahajANa jugagirilathilli. siyAsaMdamANiyA sayaNAsaNajAgavAhaNabhogabhoyaNapavittharavihIno apaDivirayA jAjanIvAe' sarvasmAt zakaTarathayAnayugpagillithillisyandamAnikAzayanA''sanayAnavAhanabhogyamojanAvistaravidhito'pativiratA yAvajjIvanam, tatra zATarathI prasiddhau yAnam-jalasthalanamo gamanasAdhanam, yugya-puruSadvayokSiptapAnam, gilliA -puruSaskandhairukhamAnA dolikA, thilila:-kAvesarAdi bApAnaM, zivikA pAlakI syandamAnikA zivikAvizeSA, etebhya stathA zayanAsanayAnavAhanabhogyabhojanamavistAravidhibhyo vastujAtebhyA kadApi na viyuktAH, api tu-eteSveva saMsArakAraNeSu yAvajjIvanamotapotA bhavanti te'nAryAH, 'sayAo kavikA mAsaddhamAsarUpagasaMvavahArAo appaDivirayA jAvajjI e' sarvasmAra-kraya-vikraya mASArdhamApa-rUpaka-(tolA) Adi saMvyavahArAdapativiratAH yAvajjIvanam, tathA 'savAno hiraNNamuvANadhaNadhaNNamottiyasaMkhasilapavAlAyo apaDi virayA jAvajjIvAe' , sarvasmAt - hiraNya-rajatasuvarNadhanadvipadacatuSpadAdidhAnyamaNimauktikabhogoM kA tyAga nahIM krte| zakaTa ratha, yAna arthAt jala, sthala aura AkAza meM samAna rUpa se kAma Ane vAlA sAdhana, yugya-jo yAna do puruSoM dvArA uThAyA jAtA hai, gilli arthAt puruSoM ke kaMdhoM dvArA vahana karane yogya DolI, thillI arthAt khaccaro Adi dvArA vahana karane yogya yAna, zivikA arthAt pAlakhI, syandamAnikA-vizeSa prakAra kI pAlakhI kA jIvanaparyaMta kabhI tyAga nahIM karate haiM aura inhIM saMsAra ke kAraNoM meM nirantara saMlagna rahate haiM / jIvana ke anta paryanta kraya-vikraya se nivRtta nahIM hote aura mASA, AdhA mASA, rupayA Adi kAhI vyavahAra karate rahate haiM / antima zvAsa paryanta ve hiraNya, svarNa, kAma AvanArA sAdhana jemake-yugya-je yAna-vAhana be purUSa dvArA upADI zakAya che. gili-arthAta purUSanA khabhe upADavA lAyaka vAhana DelI thilI arthAta khaccare vigerethI vahana karavA gya vAhana zikhikA-arthAta pAlakhI candramAnikA-vizeSa prakAranI pAlakhI jIMdagI sudhI tyAga karatA nathI. ane AvA ja saMsAranA kAraNe haMmezAM lAgI rahe che. jIvananA aMta sudhI teo kaya, vikrayathI nivRtta thatA nathI, mASA arthamASA rUpiyA vigerene ja vyavahAra kare che teo ati zvAsa paryana hiraNya, varNa, dhana, dipaha-ye pANA, yatuSpaha-yAra pANA, dhana, dhAnya, mA, moti For Private And Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 2 kriyAsthAnanirUpaNam zaMkhazIlapravAlAda pativiratA yAvajjIvanam, tatra hiraNyaM-rajataM, suvarNa prasiddha dhanaM, dvipadacatuSpadAdikaM, dhAnyaM brohiyAdikam, maNiH-candrakAntAdiH, mauktikaM-gajamuktA, zilA-pASANavizeSaH, pravAlaM-vidrumaM (mUGgA) lokaprasiddham ebhyo'pativiratA:-anivRttAH yAvajjIvanam 'savvAno kUDatulakTamANAmo apaDivirayA jAvajIvAe' sarvasmAt kUTatulakUTamAnAd apativiratA yAvAnI: banam 'sabAbho AraMbhasamAraMbhAo appaDivirayA jAvagnIvAra' sarvasmAda ArambhasamArambhAdaprativiratA yAvajjIvanam, 'sabAbho karaNakArAvaNAo apaDivirayA jAvajjIvAe' sarvasmAt karaNa kAraNAd apativiratA yAvajjI. vanam, jIvanaparyantam-sarvebhyaH sAvadha karmabhyo na svayaM nivatante navA'nyaM nivarta. yanti / 'savvAo payaNapayAvaNAo apaDivirayA jAvanIvAe' sarvasmAt pacana. pAcanAdisAvadhakriyAto'pativiratA yAvajjIvanam 'sabAo kuTTanapiTTaNatajjaNa tADaNavahavaMdhaNaparikilesAmo apaDivirayA jAvajjIvAeM sarvasmAt-kuTTana-piTTana tarjana-tADana-vadha-bandhana-pariklezAd aprativiratA yAvajjIvanam, tatra-kuTTana-yaSTayAdinA, piTTana-hastAdinA-tarjanam-aGgulyAdinA, tADanaM-yaSTimuSTayAdibhiH, vadhaH-khaGgAdinA, bandhanaM-rajjyAdinA, ebhyo'pativiratA:-anivRttAH, dhana, dvipada, catuSpada, dhana dhAnya, maNi, muktA, zaMkha, zilA, pravAla Adi bahumUlya vastuoM kA tyAga nahIM karate / jIvana bhara kUDe tola aura kUDe nApa se nivRtta nahIM hote| saba prakAra ke AraMbha-samAraMbha jIvana paryanta karate rahate haiN| antima dama taka na svayaM pApa karmoM se nivRtta hote haiM aura na dUsare ko nivRtta hone dete haiN| jIvana paryantapacana pAcana Adi sAvadha kriyAoM se nivRtta nahIM hote| lakar3I Adi se kUTane, hAtha Adi se pITane, uMgalI Adi se dhamakAne, lAThI Adi se tADana karane, khaDga Adi se vadha (mArane) karane evaM rassI Adi se zaMkha, zilA, pravAla, vigere bahu mUlya-kImatI vastuone tyAga kartA nathI, jaMdagIparyaMta khATA tela ane khoTA mApathI chUTatA nathI, badhA prakAranA AraMbha samAraMbha jIvana paryanta karatA rahe che. chellA zvAsa sudhI pite pApakamAthI chUTatA nathI ane bIjAone chUTavA detA nathI. jIvana paryanta pana-pAcana vigere sAvadya kriyAothI chUTavA nathI. lAkaDI vigerethI kUTavA hAtha vigerethI pITavA AMgaLI vigerethI dhamakAvavA, lAkaDI vigerethI mAravA, talavAra vigerethI vadha (mAravA) karavA ane derI vigerethI bAMdhavAthI kyAreya paNa For Private And Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir HT: mngkaay' je jAvanne tahappagArA sAvajA aboDiyA kammatA parapANapariyAvaNakarAye vA'nye tathApakArAH sAvadhAH abodhikAH karmasamArambhAH paramANaparitApanakarAH, etadvyatiriktA ye teSAM karmaprayojakAH abodhikAH anyeSAM jIvAnAM paripIkana parakAH 'je ayAripaIi kajjati to apaDivirayA jAvajjIvAe' ye ca karma: samAramamA mANiparitApanakarA anAyaH kripante, tatastebhyo vyApArebhyo'patiH viramA bhavanti yAvajjIvanam te vividhA manuSyA bhuvi vasantA, 'se jahANAmapa kei purise' tapathAnAma kecitpuruSA-'kalamamasUratilamuggamAsaniphAvakulazya AlisaMdagaparimaMthagamAiehi' kalama-mara-tila-mud-mASa-niSpAva-kulasyA'lisandakaparimanthAdikeSu-tatra-kalamA uttamAstaNDulA, mamUratilapadmASA:lokamasidAH niSpAvA:-dhAnyavizeSAH 'AlisandavA:-dhAnyavizeSAH, parima nyakA:-dhAnyavizeSAH kRSNa caNakA ityarthaH, eteSu-dhAnyavizeSeSu 'ayaM ve kUrA' micchAdaMDaM pauMjeti' atyantaM kA mithyAdaNDaM prayuJjanti tatra atyantam-atizayaM krUrA:-ghAtakAH mithyAdaNDam-aparAdhaM vinaiva teSu kalamAdiSu jIveSu anyathA daNDaM prayuJjanti kurvantItyarthaH, 'evameva tahappagArA purisajAyA evameva tapApakArAH bAMdhane se kabhI nivRtta nahIM hote| inake atirikta dUsare prANiyoM ko paritApa pahu~cAne vAle, sAvadya evaM ayodhi janaka jo isI prakAra ke kArya haiM, jo anArya puruSoM dvArA kiye jAte haiM, unase bhI ve nivRtta nahIM hote haiN| aise manuSya ekAnta adharmasthAna ke sevI kahe gae haiN| koI puruSa kalama (uttama jAti ke cAvala), masUra, tila, mUMga, uDada, niSpAva, kulathI, alisandaka, parimandhaka (kAlA canA) Adi dhAnyoM ke prati nirdaya yA ayatanAvAn hokara nirarthaka hI daMDa kA prayoga karatA hai arthAt unakA ghAta (virAdhanA) karatA hai| chUTakAro pAmatA nathI. A sivAya bIjA prANiyAne saMtApa pahecADavAvALA sAvadya ane abodhi janaka AvA ja prakAranA je kAryo che, ke jenuM sevana anArya purU kare che. tenAthI paNa teo chUTakAro meLavatA nathI. evA mANase nizcayathI adharmanuM AcaraNa karavAvALA kahevAya che. cha 535 4sama (sArI tana yo) bhasU2, da, bhA, ma34, nipAta, kaLathI, Alisandaka (dhAnya vizeSa) parimaka (kALa.caNa) vigere dhAnya tarapha nirda, arthAt ayatanA vALa banIne vinA prajanathI ja un| 15ye|| 32 cha. arthAt bhne| yAta (12||dhnaa) 72 the. For Private And Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 275 prANAtipAtakArigo'nye'pi puruSajAtAH, tittiravakalA koyakavijalacI yaMgamiyamahisavArAhagAhagodakummasirisivamAie hiM' tittiravartakalAvakakapota kapiJjalacAta kamgamahiSavarAhagrAhagodhAkUrma-kacchapasarImRgAdikeSu. tatra tittirAdi. pakSivizeSeSu, tayA-gAdipazuSu vividhaprANiSu 'ayaM te kUrA micchAdaMDaM pati' eSu jIveSu te atyantaM krUrAH mithyAdaNDaM pryunyjni| 'jA vi ya se bAhiriyo parisA mavaI' yA'pi ca teSAM bAhyA pariSadbhavati, teSAmanAryANAM yo'pi bAyaH parivAraH sa vakSyamANarUpo bhavani, 'taM jahA' tayathA-'dAsei vA' dAsa iti vA 'pesei vA preSya iti vA, tatra dAso jalavahanAdikarmakaraH, prepo grAmAd prAmAntara payituM yogyaH, 'bhapaeinA' bhRtya iti vA-vetanopa mogI 'bhAillei vA' mAgika iti vA-bhAgamAdAya kSetrAdau kAryakArIti vA, 'kammakaraei vA kamakara iti vA-sAdhAraNyena kAryakartA 'bhAgapurisehavA' bhAgapuruSa iti vA-bhogyavastUnAM samapaMkA 'tesi pi ya NaM annayaraMsi vA' teSAM-bhRtyAnAmapi ca khalu anyatarasmin vA, isI prakAra ke hiMsAkArI aura bhI puruSa hote haiM jo tItara, bataka, lAvaka, kapota, kapiMjala, mRga, mahiSa, zUkara, grAha, goha, kUrma, sarIsRpa Adi pakSiyoM pazuoM aura jalacara Adi prANiyoM ke prati ayata. nAvAn evaM nirdaya hokara niSprayojana hI daMDa kA prayoga karate haiN| .. una anArya adharmI puruSoM kI jo bAhya pariSada-parivAra hotI hai, jaise ki-dAsa (jala Adi lAne kA kAma karane vAlA gulAma), preSya (eka grAma se dUsare grAma meM bhejane yogya karmacArI) bhAgika khetI Adi meM hissA lekara kAma karanevAlA), karmacArI 'sAmAnya kAryakartA aura bhoga puruSa (bhogya vastueM lAkara dene vAlA), ina meM se kisI kA kAraNa vaza choTA-sA aparAdha ho jAnepara vaha adharmI e ja pramANenA hiMsA karanArA bIjA paNa purU hoya che, jeo tetara, Mad, bhUtara, hiara, bhRga-25- sa, zU42, bhavara, the| Aya-sarisR5 -sarSa vigere pakSiye pazuo ane jalacara praNiye vigere pratye ayatanAvAna ane nirdaya thaIne vinA prajana ja daMDane upaga kare che. arthAt mAre che. te anArya adhama purUSanI je bAhya pariSadu parivAra hoya che, jema ke-dAsa (pANI vigere lAvavAnuM kAma karavAvALA gulAma bhAgika (kheti vigeremAM bhAga laIne kAma karavAvALA) karmacArI-(sAmAnya rIte kAma karavAra) ane bhega purUSa (gya vastu lAvIne ApanArA) temAMthI koIne For Private And Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra 'ahAlahugaMsi aparAhasi' yathAlaghuke'pi arAdhe kAraNa zAnlAte sati 'sayameva' svayameva-so'nAryaH 'garuyaM daMDa nivatteI' laghAvavi aparAdhe na aparAdhAnukUlam apitu-tato'pi adhikaM daNDaM niyacchati dadAtItyarthaH, kIdRzAn daNDAna nivartayati tAdRzapakAraM darzayati-taM jahA' tathA 'imaM daMDeha' imaM daNDayata sarvasvApaharaNena, 'imaM muMDeha' imaM muNDa yata-muNDanaM kArayata, 'imaM tajjeha' 'imaM varjayata, tarjanam-azulInirdezapUrvakaM kaTuvAcA bhartsanam, 'imaM tAleha' imaM tADayata-daNDAdinA capeTAdinA vA, 'imaM aduvaMdhaNaM kareha' imam andakabandhanaM kuruta, anyate vadhyate'nena ityandakaH (hathakaDI) ti bhASAyAM tena bandhanaM niyantraNaM yasya tathAbhUtaM kuruta, bhunI aSTabhya pRSTaM Aropya bandhayata, 'imaM niyaDabaMdhaNaM kareha' imaM nigaDabandhanaM kuruta nigaDena 'beDIti' pasiddhena bandhanaM yasya tathA bhUtaM kuruta-hastayoH pAdayostvAyasIM zRGkha bandhayata 'imaM haDDiMbaMdhaNaM kareha' imaM hADI bandhanaM kuru|-khott bandhanaM (khodd|) iti lokapamiddhaM kuruta, imaM cAragabaMdhaNaM kareha' imaM cArakabandhanaM kuruta-karAgRhe bandhanaM kuruta, yAvatA bandhanena baddho'pi yathA kathazcit sAtikaSTaM calati-svalati ca, tAmadhanaM cArakAndhanam 'imaM niyaDajugalasaMkociyamoDiyaM kareha' imaM nigaDayugalasaGkocitamoTitam kuruta, nigaDasya yugalaM yugmaM tena pUrva saGkucitaH pazcAd moTitaH-kuTalIkRtastathA kuruta puruSa unheM bhArI daMDa detA hai| arthAt daMDa dene ke lie kahatA hai-ise daNDita karo-mAro, isakA mastaka muMDalo, isakI tarjanA karo-ise dhamakAo, bhartsanA karo, ise DaMDe lagAo, ise hathakaDiyAM pahanA do arthAt hAtha pIche karake bAMdha do, isa ke pairoM meM beDiyAM DAlado, ise haDi (khoDe) meM DAlado ise kArAgRha meM baMda kara do, arthAt aise bandhana meM DAlado ki isakA calanA-phiranA kaThina ho jAya evaM calate-calate gira paDe, isake donoM hAthoM ko do beDiyoM se bAMdhakara maroDa do jisase eka nAnuM sarakhe kAraNa vazAt aparAdha thaI jAya te te adharmI purUSa tene bhAre zikSA kare che, te daMDa ApavA mATe kahe che ke-Ane daMDa karo - mAro, AnuM mAthuM muMDAvI nAkhe. Ane tiraskAra kare, Ane dhamakAve, niMdA kare, Ane daMDA lagAve, Ane hAthakaDiye paherAvI de athar hAtha pAchaLa bAMdhI de. AnA pagamAM beDI nAkho. Ane haDImAM nAkho; Ane jelamAM pUrI de, arthAt evA baMdhanamAM nAkhe ke AnuM cAlavuM, pharavuM, kaThaNa thaI jAya, ane cAlatA cAlatA paDI jAya, AnA baMne hAthone be beDiyethI bAMdhIne maraDI nAkhe. jethI tenA hAtha tUTI jAya, AnA hAtha For Private And Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 299 samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam zRGkhalAdvayena baddhAGgAni-tathA saMkocayata-yathA'yaM bhagnamAyagAtra: syAt / 'ima hasthachinnayaM kareha' imaM hastanchina kuruta-sto-karau chinau -katito yasya tatathAvidhaM kuruta, hastau kataiyatetyarthaH / 'imaM pAyachinnayaM kareha' imaM pAdacchimakaM kuruta / 'hameM kanachinnayaM kareha' imaM karNacchinnakaM kuru / 'imaM nakoTasIsamuha. chinnayaM kareha' imaM nAsikauSThazIrSa mu vacchinnakaM kuruta / nAsikAdIn karttayateti yAvat 'ima veyaNachinnayaM' imaM vedakacchinnakaM-puruSacitrakaM kartayata, 'gachahiyaM pakkhAphoDiyaM kareha' aGgacchinnakaM pakSasphoTitaM kuruta, aGgaM kartayata kazayA pratADya carma niHsArayateti yAvat / imaM NapaNuppADiyaM kareha' imaM nayanotpATitaM kurutaadya netradvayaM nisskaashpt| 'imaM dasaNuppADiyaM vaptaNuppADiyaM jimbhuppADiyaM olaM. biyaM kareha' imaM dazanotpATitaM vRSaNotpATitaM jihvotpATinamavilambitaM kuruna, asya dantAnutpATayata, asya jihAmutpATayata, asyANDakozamugaTayA zIghram ramA. dinA kaNThe badhA vRkSAdau adhomukhame lambayata 'ghasiyaM kareha' ghaSitaM kurutakASThAdiva pitAGga kuruta, 'gholiyaM kareha' gholita-dadhivat mathitaM kuruta, 'mUlAiyaM kareha' zUlAnitaM-zUlopari-samAropitaM kuruta, 'mUlAminnayaM kareha' zUlA''bhinnakaM kuruta-etasya zarIraM zUlena A-sarvatobhAvena vihArayata / 'khAravattiyaM kareha' kSAravattinaM kuruta-tADitAGgavaNe kSAraM-lavaNaM kSipata-yenA'sya hAtha TUTane lage, isake hAtha kATa DAlo pAMva kATa DAlo, isake kAna kATa DAlo, isakI nAka hoTha, sira yA mukha kATa lo isakI puruSendriya kATalo, isake aMga kATakara koDe mAra-mAra kara camaDI udheDalo, isakI donoM AMkhe nikAlalo, isake dAMta ukhADalo, isakI jIbha khIMcalo, isake aMDakoSa ukhAr3a DAlo, isake gale meM rassI bAMdha kara peDa Adi se auMdhe muMha laTakA do, isake zarIra ko ragar3a do-kASTa Adi ke jaise ghisa do, dahI ke jaise matha DAlo, ise zUlI para caDhA do, zUlI se vedha do, tAr3anA se hue usake ghAvoM para namaka chiDaka do, ise kApI nAkhe, paga kApI nAkhe, AnA kAna kApI nAkhe, AnuM nAka heTha, mAthuM, athavA mukha kApI le, AnI purUSendriya kApI nAMkhe. AnA aMge kApI le, Ane cAbukane mAra mAre. Ane mArI mArIne tenI cAmaDI ukheDI le, AnI bane AMkhe kahADI le AnA dAMte ukhADI le, AnI jIbha kheMcI le, Ane aMDakoSa ukheDI nAkhe, Ane gaLAmAM doraDuM bAMdhIne jhADa para uMdhe mAthe laTakAvI de. AnA zarIrane ragaDe athar lAkaDAnI jema ghasaDe. dahIMnI jema maMthana kare. Ane zULIye caDAvI de zULIthI vidhI nAkhe, mAravAthI thayelA tenA ghA upara mIThuM bhabharAvI de. Ane vadhasthAne For Private And Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 sUtrakRtAGgasUtre mahatI vyathA bhvet| vijjhavattiyaM kareha' vadhavartinaM kuruta, vadhvasthAnaM nIlAM mArayata, 'sIhapucchi varga kareha siMhapucchagataM siMhapucchaca kuruA, 'vasama 'pucchiyagaM kareha' vRSabhactaM kuruta-upamasya pucche'sya bandhanaM kuruta / 'devaggidaDUyaMge kAgaNimaMsakhAviyaMgaM bhatapANanirudvegaM kareha' dAvAgnidagdhA kAkolImAMsakhAditA - kAkaNI kapardikA tattulyametanmAMsaM kRtvA kAkebhyo dIyatAm bhaktapAnanirUddhakaM kuru - anna jaladvayaM nirodhayata 'imaM jAvajjIvaM vahabaMdhaNaM kareha' imaM yajIva dhavandhanaM kuru / - jIvanaparyantaM kArAgAre sthApayata / 'imaM annayareNaM asubheNaM kumAreNaM mAre6' inamanyatareNA'zubhena kumAreNa mArayata - kussitaM rUpeNa bhallAdibhedanalakSaNena mArayitvA jIvanarahitaM kuruta, evaM rUpeNa ime krUrA jIvopamadaM kurvanti iti / eteSAM puruSANAM bAhyaparivAraviSaye kathitam, sampati - AntaraparivAraviSaye Aha-jA viya se abhitariyA parisA bhavaI' yA'pi ca tasya - pUrva pradarzitaka rAjdhamapuruSasya - AbhyantarikI - abhyantaraGgA pariSadbhavati, parivAro bhavatIti / 'taM jahA' tadyathA 'mAyAi vA' mAteti vA 'piyAi vA' piteti vadha bhUmi meM le jAkara mAra DAlo ise siMha kI pUMcha se bAMdha doM, baila kI pUMcha se bAMdha do, isake aMga Aga se jalA do, isake zarIra ke mAMsa ke kauDI jitane TukaDe kara karake kauvoM ko khilA do isakA khAnA-pInA baMda kara do, ise AjIvana kArAgAra meM baMda rakkho, isako kisI burI mauta se mAro, arthAt bhAlA Adi se bIMdha bIMdha kara isake prANa le lo, ina adhArmika puruSoM kA apanI bAhya pariSada ke prati aisA atizaya krUra vyavahAra hotA hai| Abhyantara pariSad ke prati kisa prakAra kA vyavahAra hotA hai so aba kahate haiM pUrvokta pApI puruSa kI abhyantara pariSad hotI hai arthAt bhItarI parivAra hotA hai| vaha parivAra yaha hai- mAtA, pitA, bhrAtA bhaginI laI jaIne mArI nAkhe Ane siMhanA pUMchaDe bAMdhI de aLadanA pUchaDe khAMdhI do. AnuM zarIra agnithI mALI nAkheA. AnA zarIranA mAMsanA kADhI jevaDA kakaDA karI karIne kAgaDAene khavarAvI de, AvuM khAvuM pIvuM badha karI de, ane jIdagI sudhI jelamAM pUrI rAkhe, ane keI kharAkha me,tathI mArA, arthAt bhAlA vigerethI vIdhI vIdhIne Ane jIva laI lo. A adharmI purUSA peAtAnI khAzru pariSada pratye AvA atyaMta krUra nRva hAra karatA hoya che. te have batAve che. pUrvokta pApI purUSanI AbhyaMtara pariSadU hoya che. arthAt AMtiraka parivAra hAya che. te parivAra A pramANe hAya che. bhAtA, pitA, bAMdha, For Private And Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kiyAsthAnanirUpaNam nA jananIjanako 'bhAyAi vA' bhrAteti vA 'bhagiNIi vA' bhaginIti vA sarvatra DA zabdazvArtha-ca zabdazca samuccayArthakaH, 'majjA ivA' mAryati vA 'putAi vA putrA iti vA-aurasAH kRtrimA vA 'dhUyAi vA muNDAi vA duhitaro vA snuSA vA, tatra ihitaraH-pujyA, snuSA-putravadhUH, iti yAvat pradarzitaH parivAra, sammati-etasya drAkamakAraM darzayati-yadA khaca kAkarmA kupyati tadA svalpaM vA-mahAntaM vAhaparAdham avigaNayya mahaddaNDameva prayacchati, tadeva darzayati-tesi pi ya pa anna: parasi ahAlahugaMsi aparAhaMsi sayameva garuyaM daMDaM NitteI teSAM ca-Aratari: kAppA mahApitamabhRtInAm-anyatarasmin laghuke'vi aparAdhe svayameva sa krUrakarmA tAn daNDaM nivartayati-teSu daNDAn yonayati 'sIyodagaviyasi uccholitA bhavaha zItodakavikaTe-utkSeptA bhavati zizire zIta jalahadAdau nikSipati, nidAghe catapte payasi nikSipati 'jahA mittadosavattie jAva' yayA mitradoSapratyAyike yAvat mitradoSamatyayikapakaraNe ye daNDAH padarzitA stAneva daNDAn dadAtIti, evaM kutsitAcAramapannaH san 'ahie' ahitaH, yo hi na hito mAtRpatInAmapi bhAryA aurasa yA dattaka Adi putra, putrI, putravadhU aadi| jaba vaha krUra puruSa inameM se kisI para kupita hotA hai, taSa aparAdha choTA hai yA bar3A, isa bAta kI paravAha na karake gurutara daMDa hI unheM detA hai / yahI bAta sUtrakAra kahate haiM unakA choTAsA aparAdha hone para bhI unheM bhArI daMDa detA hai, jaise-zItakAla meM unheM ThaMDe pAnI meM DAla detA hai, ityAdi una saba daMDa prakAra kA kathana yahAM karanA cAhie jo mitraveSa pratyayika kriyA. sthAna meM ginAye haiN| isa prakAra kA AcaraNa karanevAlA pApI puruSa apanA bhI ahita bahena strI sago ke dattaka putra, putrI, pUtra vadhU, vigere jyAre te kUra purUSa emanA paikI koInA para krodha yukta bane che, tyAre tene aparAdha nAne hoya ke meTe hoya te tarapha lakSya na karatAM tene bhAre zikSA ja kare che. have eja vAta sUtrakAra batAve che. - ja tene nAne sarakhe aparAdha thAya tyAre paNa tene bhAre daMDa kare che, jema ke-DInI mosamamAM tene ThaMDA pANImAM nAkhe che. vigere te saghaLA daMDonuM kathana ahiyAM karavuM joIe. ke je mitra dveSa pratyayika kriyAsthAnamAM gaNAvavAmAM Avela che. AvA prakAranuM AcaraNa karavAvALA pApI purUSa pitAnuM paNa ahita A .. For Private And Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 290 - - satrakRtAso kRte-sa sarveSAmapi ahita ema jJeyaH, itthaM pUnaH saH 'paraMsi logami' parasmin loke, itaH pretya paralokaM prApya svakRtakarmaphalamahitameva mukti-bahuvacanAtayA darzayati-'te dukkhaMti' paraloke duHrupanti-zArIrika-mAnasika kaSTaM mApnuvanti, 'soyati' zocante-dainyamA pApnuvanti, 'tipati' tipyantiaNi vimocayanti piti' pIDya te-mudrAdighAtena pIDAmutpAdayanti, 'paritapati' paritapyanti-vividhatApa-jvaranetrazUlAdikaM prApnuvanti, 'te dukkhaga. soyaNaraNatiSaNaSTinaparitApanavavaMdhaNaparikilesAyo apaDivirayA bhavaMti' te duskha nazocanajUragattepanapinAritApanavandhanAdipariklezebhyo'pativiratA bhavanti, tatra-duHkhanaM-duHkhotpAdanaM zocanaM -zokotpAdana, jUraNaM-durbalIkaraNaM, tepanam-azrukSaraNotpAdanaM, piTTanaM-mudrAdinA hanane, paritApanaM-sarvatastApasyotpAdanaM, vadho-ghAtA, bandhana-nigaDAdinA etebhyaH pariklezebhyo'mati. karatA hai aura dUsaroM kA bhii| jo apane mAtA-pitA kA bhI hita nahIM karatA, vaha dUsaroM kA kyA hita karegA? aise puruSa jaba isa bhava ko tyAga kara parabhava meM jAte haiM to apane karmoM kA ahitakara phala hI bhogate haiM / ve paraloka meM duHkhI hote haiM, zArIrika aura mAnasika kaSTa bhogate haiN| dInabhAva ko prApta hote haiM, zoka kI adhikatA ke kAraNa unakA zarIra jIrNa ho jAtA hai| ve AMsU bahAte haiM, pIr3ita hote haiM, vividha prakAra se saMtapta hote haiM-jvara evaM netra zUla Adiko prApta hote haiN| ve duHkha, zoka, jUraNa, tepana (rudana) pina, paritApana, vadha aura bandha Adi klezoM se nivRtta nahIM hote haiM-unheM yaha saba kaSTa bAra-bAra bhugatane paDate haiN| kare che. ane bIjAonuM paNa ahita kare che, je pitAnA mAtA, pitAnuM paNa hita karatA nathI, te bIjAonuM zuM hita karI zake? AvA purUSa jyAre A bhavane tyAga karIne parabhavamAM jAya che, te pitAnA karmonuM ahita phaLa ja bhagave che. teo parakamAM duHkhI thAya che. zarIra saMbaMdhI ane mAnasika duHkha bhogave che. dInapaNAne prApta thAya che. zekanA vizeSa paNanA kAraNe tenuM zarIra zithila banI jAya che. teo AMsu sAre che. pIDA pAme che, aneka prakAranA saMtoSavALA bane che. javara ane netrazUlane prApta 42 cha. to dama , dUra, tapana (24) piTTana, paritApana vadha ane anya vigere kalezethI nivRtta thatA nathI, teone A badhA kaSTa vAraMvAra bhegavavA paDe che. For Private And Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA di.zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 20 viratA-aparimuktA bhavanti, 'evameva te ithi kAmehi' ekme te-puruSA'dhamA:strIkAmeSu bhogyaviSayeSu 'mucchi pA giddhA gaDhiyA ajjhovAnnA mUcchitA:-samA. saktAH, gRddhAH-atyantaM tadviSayakecchAvanA, prathitAH-gRddhibhAvamupagatAH, adhyu. papannA stasminneva viSaye lInAH 'jAva' yAvat 'vAsAI' varSANi 'caupacamAI chahasamAI' catuH pazca SaD daza vA varSANi tataH 'appayaro vA bhujjayaro vA' alpataraM vA bhUyastaraM vA 'kAlaM' kAlam 'bhogabhogAI bhuM jatnu' bhogyabhogAn bhuktvA 'verAyataNAI' vairAyatanAni inyamAnajIvasamudAyaiH saha vairabhAvAn 'pavisuittA' pavisya samutpAdya, 'bahUI pAbAI kammAI saMciNitA' bahUni pApAni karmaNi sAvadha nIra. badhena pApakarmANi saMcitya-ekatrIkRtya 'ussannAI utsannAni-bahulArthabodhako dezIyazabdaH tena bAhulyena saMcitya saMmArakareNa kammaNA' sambhArakatena karmaNA, tatra sambhAraH bahudalikasaMyogastena kRtena sampAditena karmaNA-azubhakarmabhAreNa yuktAH santo'dhogatiM gacchanti / 'se jahANAmae' tathAnAma 'ayogolei vA' ayogolako vA-lohapiNDo vA 'selagolei vA' zailagolako vA-parvatakhaNDo vA 'udagaMsi pakkhitte samANe' udake prakSiptaH san 'udagatalamaivaittA' udakataLamati. varya-jalaM vibhidha 'ahe dharaNitalapaTTANe bharaI' adho dharaNitaLapatiSThAno bhavati, isI prakAra ve adhama puruSa strI saMbaMdhI kAmabhogoM meM Asakta hote haiM, atyanta abhilASAvAna hote haiM, gRddha hote haiM aura tallIna hote haiN| ve yAvat cAra, pAMca, chaha yA daza varSoM taka athavA inase bhI kama yA adhika kAla taka bhogoM ko bhoga kara vairAyatanoM ko arthAt mAre hue prANiyoM ke sAtha vaira bAMdha kara, vipula pApa karmoM kA saMcaya karake, bahuta adhika pApa ekatra karake, azubha karmoM ke bhAra se yukta hokara adhogati meM jAte haiN| jaise lohe kA golA yA parvata khaNDa pAnI meM choDA jAya to vaha pAnI ko bheda kara TheTha nIce jala ke eja pramANe te adhama purUSa strI saMbaMdhI kAmomAM Asakta rahe che. atyaMta abhilASA vALA hoya che, pRddha heya che, ane tallIna hoya che. teo yAvat cAra, pAMca, cha athavA dasa varSe paryanta athavA tenAthI paNa ochA athavA vadhAre kALa sudhI bhegene bheLavIne veranA sthAnane arthAt mArelA prANinI saMgraha karIne ghaNuM vadhAre pApa ekaThA karIne azubha karmonA bhArathI yukta thaIne adhogatimAM jAya che. jema lakhaMDane geLe athavA parvatane khaMDa pANImAM choDavAmAM nAkhavAmAM Ave te te pANIne bhedIne heDa nIce pANInA taLIye pahoMcIne ubhuM rahe che. sU0 36 For Private And Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgAyatra yathA'yogolako jale pakSiptaH san-jalaM vibhidya pRthivItalapatiSThitaM bhavati, na tata Udhrva gacchati, evameva tahappagAre purisajAe' evameva tathAprakAra:-tAdRzaH pApabhArA. krAntaH puruSajAtaH puruSA'dhamaH 'vajjabahule' paryAyabahulaH avadyabahulaH sAvadhakarmabahulaityarthaH 'dhUtabahule' dhUtabahula:-dhUnanaM dhUtaM karmaklezakaraNaM pANAtipAtAdi, tena bahula: paMkabahule' paGkabahulo'dhikapApavAn 'verabahule' vairabahula:-kRtAdhikapApena jIvavairabahulA 'appattiyabahule' apatyayabahula:-mRSAvAdI 'daMbhavahule' dambhabahula -dambha:-kapaTastabahulaH 'niyaDibahule' nikRtibahula:-nikRtirmAyAsahitaH kapaTastena bahulA 'sAibahule' sAtibahula:-utkRSTavastuSu apakRSTa vastUni mizrIkRtya tavikretA 'ayasa bahule' ayazo bahula:-akIrtibahula: 'ussannatasapANaghAI' utsama prasaprANaghAtI-utsannavahulaM tena dvIndriyAdijIvavinAzakaH etAdRzavividha makArakAzubhakarmakartA puruSA'dhamaH 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'dharaNitalamaivaittA' dhAraNitalaM ratnaprabhAdipRthivItalamativartya-atikramya 'ahe NaragatalapaiTANe bhavaI' adho narakatalapatiSThAno bhavati, pUrvoktapApAcaraNazIla: puruSo mRtvA atikramya pRthivItalaM saptamanarakamadhigacchatIti // 020=36 // tala bhAga meM pahuMca kara ThaharatA hai, phira upara nahIM AtA, isI prakAra vaha adhArmika adhama puruSa pApa se bhArI hokara, sAvadha bahula hokara, prANAtipAta Adi kI bahulatA vAlA hokara, atyanta pApI hokara, baira kI bahulatA vAlA hokara arthAt jIvoM ke sAtha atyadhika vaira bAMdha kara atyanta mRSAvAdI, daMbhI, kapaTI, apayazavAn evaM bahuta prasa prANiyoM kA ghAtaka hokara maraNa kA avasara Ane para kAla karake bhUtala ko pAra karake nIce narakatala meM jAkara sthita hotA hai| tAtparya yaha hai ki pUrvokta prakAra kA pApAcaraNa karane vAlA puruSa jaya maratA hai to pRthvI tala ko bheda kara TheTha naraka meM jAtA hai // 20 // ane te pachI pANI upara AvatuM nathI, eja pramANe te adhArmika adhama purUSa pApathI bhAre banIne, sAvadha karmathI vadhAre bhAre banIne prANAtipAta vigerenA bhArathI adhikapaNuvALA banIne-atyaMta pApI thaIne veranA vadhAravAvALA thaIne arthAt jIvonI sAthe atyaMta vera bAMdhIne atyaMta asatya bolanAra, daMbhI, kapaTI, apayazavALe, ane ghaNA trasa prANine ghAta karavAvALo banIne maraNanA avasare marIne pRthvIne pAra karIne nIce taraphanA taLIye jaIne rahe che. tAtparya e che ke pUrvokta prakArathI pApAcaraNa karavAvALe purUSa jyAre mare che. tyAre pRthvInA taLIyAne bheTIne TheTha narakamAM jAya che. 20 For Private And Personal Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 283 mUlam-te NaM NaragA aMto vaTTA bAhiM cauraMsA ahe khurappasaMThANasaMThiyA NicaMdhakAratamasA vavagayagahacaMdasUranakkhattajoippahA medavasAmaMsaruhirapUyapaDalacikkhillalittANulevaNatalA asuI vIsA paramadubhigaMdhA kaNhA agaNivannAbhA kakkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA garagA asubhA Naraesu veynnaao| No gheva Naraesu neraiyA NihAyaMti vA payalAyati vA suI vA ratiM vA dhiti vA matiM vA ubalabhate, te NaM tattha ujjalaM pagADhaM viulaM kaDuyaM kakasaM caMDaM duggaM tivvaM durahiyAsaM geraiyA veyaNaM paJcaNubhavamANA viharAMti ||suu0 21 // 36 // ___ chAyA-te khalu narakAH anto vRttAH bahizcaturasrAH adhaH kSuramasaMsthAnasaMsthitAH nityAndhakAratamaso vyapagatagrahacandrapUryanakSatrajyotiSpathAH medovasAmAMsarudhirapUyapaTalacikkhalaliptAnulepanatalAH azucayo vizrAH paramadurgandhAH kRSNAH agnivarNAmAH karkazasparzAH duradhisahA: azubhAH narakAH azubhAH narakeSu vednaaH| no caiva narakeSu narayikAH nidrAnti vA palAyante vA zuci vA rati vA dhRti vA mati vA upalamante / te khalu tatra ujjvalA pragADhAM vipulAM kaTuko karkazAM caNDAM durgA tIbrAM duradhiH hAM nairayikAH vedanAM paryanubhavanto viharanti ||puu021-36|| TIkA-purvokto'dhArmikaH puruSo narakaM gacchattIti pratipAditam, narakAca kIdRzA iti tatsvarUpapratipAdanAyA''ha-te NaM NaragA' ityaadi| 'te NaM NaragA' teM khalu narakAH yAn khalu narakAn te adhArmikAH prApnuvanti, 'Na' iti vAkyAlaGkAre 'aMto baTTA' anto vRttA:-abhyantaramadeze golAkArAvAhi cauraMsA' bahibAhyabhAge caturasrAH catuSkoNAH 'ahe' adho nIcaiH 'khurappasaMThANasaMThiyA' kSurapasaMsthAna saMsthitA:-kSurasaMsthAnavantaH kSuradhArAvadatizayena tIkSNAH 'NicaMdhakAratamasA' 'te NaM NaragA' ityaadi| TokArtha-adharmI puruSa naraka meM jAtA hai, yaha kahA gayA hai, kintu maraka kA svarUpa kaisA hai ? isakA uttara dete haiM. 'te Na NaragA' tyA TIkArtha-adharmI purUSa narakamAM jAya che. e kahevAI cUkayuM che, paraMtu narakanuM varUpa kevuM hoya che? te have sUvakAra batAve che For Private And Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 sUtrakRtA nityAndhakAratamasA-andhakAreSu tamaH andhakAratamA-atizayitaM tamo yatra te tathA -anavarataM nibiDAndhakArabahulAH, 'varagayagahacaMdasaranakavatta noippahA' vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiSpathA:-patra-narakeSu grahacandrasUryanakSatrAdayo na pratimAnti, eteSAM prakAzena rahitA narakA bhavanti / na kevalaM tatra viziSTa prakAzA'bhAvo'ndhakAramAtraM vA-bhayapayojakam apitu bahavo'medhyAH apadArthAstatra bhavantIti darzayati-vairAgyasaMjvalanAya 'meda-sA-mAMsa-ruhira-pUya-paDala-cikkhillalittANu. levaNatalA' medo vasAmAMsarudhirapUyapaTala cikkhaliptAnulepanatalAH, tatra-meMda:dhAtuvizeSaH vasA carvItilokaprasiddhA tathaiva mAMsaM rudhiraM-zoNitam, pUrya-pakva zoNitam eteSAM paTalaM-samUhastasya cikkhalaM-pracurakardamastena liptaM-yuktam anu. lepanaM talaM yatra te tathA, medo mAMsAghazucibhirdravyaiH sadaiva saMyuktA narakabhUmayo bhavanti 'asuI' azucayaH-azucibhUtAH vIsA' vizrA:-kathitAH-kamyAthAkula__ ve naraka-nArakAvAsa bhItara golAkAra vAle hote haiM, bAhya bhAga meM caukora hote haiM aura tala bhAga meM chure kI dhAra ke samAna tIkSNa hote haiN| vahAM sadaiva ghora aMdhakAra banA huA rahatA hai| vahAM graha, candra, sUrya yA nakSatroM kA prakAza nahIM hotaa| yahI nahIM ki vahAM prakAza kA abhAva evaM aMdhakAra hI bhaya kA kAraNa ho kintu vahA~ bahuta se azuci padArtha bhI hote haiM / naraka kI bhUmi meda, carthI, mAMsa, rUdhira pIpa Adi ke samUha se lipsa rahatI hai, ina apAvana padArthoM se vahAM kIcaDasI dhanI rahatI hai| ve naraka azudhirUpa hote haiM, sar3e-gale mAMsa kI bahulatA vAle hote hai atyanta durgandha - te naraka-narakAvAsa aMdara goLa AkAravALuM hoya che. bahAranA bhAgamAM cAra khUNAvALuM hoya che. ane taLIyAnA bhAgamAM charInI dhAra sarakhuM atyaMta tIkSaNa hoya che. tyAM haMmezAM ghora aMdhArUM banyuM rahe che. tyAM gRha, caMdra, sUrya ke nakSatrone prakAza hete nathI. eTaluM ja nahIM tyAM prakAzane abhAva ane aMdhakAra ja bhayanuM kAraNa hoya temaja te sivAya ghaNA kharA azuci padArtha paNa hoya che. narakanI bhUmi meda, carmI, mAMsa, rudhira-lehI pIpa, parU, vigerenA samUhathI vyApta rahe che. A apavitra padArthothI tyAM kAdava thaI jAya che. te narake azuci hoya che. saDelA, gaLelA, mAMsanA adhikapaNuM vALA hoya che. atyaMta gaMdhavALA For Private And Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 85 mAMsabahulAH, ataeva-'parama-dubhagaMdhA, paramadurgandhAzca tAH 'kaNhA' kRSNavarNoMpetAH 'agaNivannAbhA' agnivarNAbhA:-agniriva jAjAlpamAnAH 'kakkhaDaphAsA' karkazasparzA:-kaThinasparzavantaH, ityarthaH 'durahiyAsA' duradhisahA:-du khena soDhuM zakyAH 'asuhA NaragA' azubhAH azobhanAH narakAH 'asuhA garaesu veyaNAo' azumAH narakeSu bedanA:-narakagatiSu vedanA azubhAH 'No ceva Naraema' no caiva narakeSu 'NidAyati' nidrAnti-nidrA'nubhavaM naiva kurvanti, ke tatrAha-'neraiyA' nairavikA:-narake yAtanAmanumavanto jIvAH, tathA te 'palAyati vA' palAyante-narakAnnAnyatra gantuM zaknuvanti 'suI vA-rati bA-dhiti vA, mati vA uvalabhaMte' zuci-pavitratAm, rati-mukham, dhRti-dhairyam, marti-buddhim kathamapi na labhante / 'te' te khalu nArakAH 'tattha' tatra-narakeSu 'ujjvalaM' ujjalAmutkRSTAm 'pagADhe' pragADhAm-atyantAm 'viulaM' vipulAM-mahatIm 'kaDuyaM' kaTukAm-pratikUlAm 'kakasa' karkazAm-kaThinAm 'caMDa' caNDAm-raudrAm 'dugga' durgAm-duHkhena taraNIyAm 'ti' tIvrAm-hRdayavidArakatayA kharAm 'durahiyAsaM' duratisahAm-duHkhena sahanayogyAm 'veyaNaM' vedanAM yAtanA mityarthaH, ujjvalAM-tIvrAnubhAvaprakarSatvAt, vipulAM vizAlA parimANarahitatvAt karkazAMpratyaGgaduHkha janakatvAt caNDo-bhayajanakA pratipadezavyApitvAt 'pavaNubhavamANA' yukta hote haiM, kAle varNavAle tathA dhUma yukta agni ke samAna AmA vAle hote haiM una kA sparza kaThora hotA hai| ve dussaha aura kaThora hote haiN| vahAM kI vedanAeM bhI azubha hotI haiN| nAraka jIva naraka meM na nindrA le pAte haiM aura na vahAM se anyatra jA sakate haiN| unheM zruti, rati yA dhRti mati prApta nahIM hotii| vahAM ve ujjvala (uskRSTa), atyanta gADha, vipula, kaTuka-pratikUla, karkaza, pracaNDa, dustara, tItrahRdaya vidAraka evaM dussaha yAtanA pApta karate haiN| tAtparya yaha hai ki tIvra anubhAva kI adhikatA ke kAraNa ujjvala vipula hone ke kAraNa vizAla, parimANa rahita hone se karkaza, pratyeka aMga meM duHkha hoya che. kALA varNavALA tathA dhumADAthI yukta agninI jevI kAMtivALA hoya che. tene sparza kara hoya che. teo dussaha ane kaThera hoya che. tyAMnI vedanAo paNa azubha hoya che. nAraka jIve narakamAM nidrA lai zakatA nathI. tathA tyAMthI bIje jaI zakatA nathI. temane kRti, rati, dhati athavA ati prApta thatI nathI tyAM teo ujavala (utkRSTa gADha, vipula 49, pratiSa, 4, prayA, dustara' tIva, ya, vihA24 bhane dussa yAtanA-pI: pratache. kahevAnuM tAtparya e che ke-tIvra anubhAvanA adhika paNAthI ujavA, vipula hovAthI vizAla parimANa vinAnuM hovAthI karkaza, dareka aMgomAM For Private And Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra pratyanubhavantaH 'NeraiyA' nairayikAH narakeSu vidyamAnA jIvAH "viharaMti' viharantiduHkhamayaM samayaM yAzyanti iti // 21=36 // . mUlam-se jahA NAmae rukkhe siyA, pavvayamge jAe mUle chinne agge garue jao NiNNaM jao visamaM jao duggaM tao pavaDai, evAmeva tahappagAre purisajAe gabdhAo gambhaM jammAo jammaM mArAo mAraM NaragAo NaragaM dukkhAo dukkhaM dAhiNagAmie gairaie kaNhapakkhie AgamissANaM dullabhabohie yAvi bhavai, esaThANe aNArie akevale jAva asavadukkhapahINamagge egaMtamicche asAhu paDhamasta ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhie ||suu022||37|| chAyA-tadyathA nAma vRkSaH syAt, parvatAye jAtaH mule chinnaH agre gurukaH yato nimnaM yato viSamaM yato durga tataH prapatati evameva tathApakAraH puruSajAtA garbhato garbha, janmato janma, maraNato maraNaM, narakAnnarakaM duHkhAd duHkhaM dakSiNagAmI nairayikA kRSNapAkSikA AgamiSyati durlabhabodhikazvA'pi bhavati / etatsthAnam anAryam akevalaM yAvadasarvaduHkha pahoNamArgam ekAnta mithyA asAdhu / prathama sya sthAnasya adharmapakSasya vibhaGgaH, evamAkhyAtaH // 022-37 // TIkA-nAkijIvAnAmadhogatireva bhavati, natUrdhvagati statra dRSTA darzayati 'se jahANAmae' tadyathA nAma 'rukkhe' vRkSaH 'siyA' syAt sa ca jamaka hone se caNDa aura pratyeka pradeza meM kAna rahane ke kAraNa bhayajanaka hotI hai / nAraka jIva aiptI ativiSama vedanA ko bedate hue samaya yApana karate haiM // 21 // 'se jahANAmae' ityaadi| TIkArtha-adharmI jIva kI adhogati hI hotI hai, Urdhvagati nahIM, dukha janaka havAthI caNaDa ane dareka pradezamAM vyApta rahevAthI bhaya janaka hoya che. nAraka che AvA prakAranI atyaMta viSama vedanAnuM vedana karatAM karatAM potAno samaya vItAve che. 21 'se jahA NAmae' tyaadi| TIkArtha--adhama nI agatI ja thAya che. urdhvagati thatI For Private And Personal Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA di. zu. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 'padhvayagge' parvatAgre-uparitanabhAge jAtaH-samutpannA, janmanA labdhasthitivAna, 'mUle chinne agge garue' mUle chinno'gre gurukA, parvatA'gre samutpanno vRkSo yadi mUlena chidyate tadA yad viSamaM sthalaM tatraiva patati na tu kathamapi tasya Urca deze gatirbhavati, tathA-pAvamArAkAnto gurujI vo narake'dhodeza evaM gacchati, natva. syA'nyatra kathamapi gamanaM sNbhvti| 'jo NiNaM jo visamaM jo duggaM to pavaDa' yato nimna yato viSama-samarahitam yato durga-kaSTadAyakaM tata stutra prapatati / 'evameva tahappagAre purisajAe' evameva tathApakAraH puruSajAtaH gurukarmavAn puruSaH 'gambhAo gama' garbhato garbham 'jamma bho jamma' janmato janma 'mArAo mAraM' maraNato maraNam 'garagAo garagaM' narakAnnarakam-ekasmAnnarakAda narakAntaram, 'dukkhAo dukkhaM duHkhato duHkham-duHkhAdaduHkhAntaram 'dAhiNagA. mie' dakSiNagAmI-dakSiNasyAM dizi gAmI bhavatItyarthaH jeraie' nairayika:-narakagAmI ca bhavati 'kaNhapakkhie' kRSNapAkSikaH-kRSNAnAM nAstikAnAM pakSo vargastatra bhavaH-krUrakarmakArI, 'AgAmissANaM' AgamiSyati kAle 'dullamabohie yAvi isa viSaya meM dRSTAnta dikhalAte haiM jaise koI vRkSa parvata ke uparI bhAga meM utpanna huA ho aura usakA mUla kATa DAlA jAya to vaha bhArI hone ke kAraNa nIce kisI viSama sthAna meM giratA hai usakI Urdhvagati nahIM hotI, usI prakAra pApa ke bhAra se yukta pApI jIva nIce naraka meM hI jAtA hai| usakI anyatra gati nahIM hotii| aisA puruSa eka garbha se dUsare garbha meM jAtA hai eka janma ke bAda dUsarA janma letA hai, maraNa ke pazcAt dUsarA punaH maraNa karatA hai, bAra-bAra naraka meM utpanna hotA hai, aura dukha ke pazcAt punaH duHkha kA bhAgI hotA hai / vaha dakSiNa dizAMgAmI hotA hai tathA kRSNa pakSI hotA hai| bhaviSyat kAla meM use ghodhi durlabha hotI hai| yaha sthAna anArya hai, nathI, A viSayamAM daSTAnta batAvavAmAM Ave che-jema ke vRkSa parvatanA bhAgamAM utpanna thayela hoya ane tenuM mULa kApI nAkhavAmAM Ave, te te bhAre hevAnA kAraNe nIce keI viSama sthAna para paDI jAya che. tenI udava gati thatI nathI. e ja pramANe pApanA bhArathI yukta pApI jIva nIce narakamAMja jAya che. tenI gati bIje thatI nathI. AvA purUSo eka garbhamAMthI bIjA garbhamAM jAya che. eka janma pachI bIje janma le che. ane maraNa pachI pharIthI mare che. arthAt vAraMvAra narakamAM utpanna thAya che. ane duHkhanI pachI pharIthI rAkhane ja bhogave che. te dakSiNa dizAmAM janAre hoya che. tathA kRSNa pakSI hoya che. bhaviSya kALamAM tene bedhi durlabha thAya che. A For Private And Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 sutrakRtAstra bhavaI' durlabhabodhikazcApi bhavati, sa nArakijIvaH sadA kRSNapakSavAneva bhavati-tathA bhaviSyaskAle bodhirapi durlabhA bhavati-samyaktyamAptirapi durlabhA bhavatItyarthaH, 'esa ThANe' etatsthAnam 'aNArie' anAryam 'akevale jAva asambadukkhapahINamagge' akevalam-kevalajJAnarahitam aparipUrNam-anyAyakam azuddham azalyakarta. kam asiddhimArgam amuktimArgam anirmANamArgam anirvANamArgam , tathA-asarva duHkhapahINamArgam , sarvaduHkhAnAM tatra vinAzo na bhavati / 'egaMtamicche' ekAntato mithyA tathA-'asAhu' asAdhu-azobhanam 'paDhamassa' prathamasya 'ThANassa' sthAnasya 'adhammapakkhassa' adharmapakSasya 'vibhaMge evamAhie' vibhaGga evamAkhyAtaH, anena prakAreNa prathamasya sthAnasyadharmapakSasya vicAro'bhUditi ||muu022-37|| - mUlam-ahAvare doccasta ThANasta dhammapakkhassa vibhaMge evamAhijjai iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA maNustA bhavaMti, taM jahA-aNAraMmA apariggahA dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA jAva dhammeNaM caiva vittiM kappemANA viharaMti, susIlA suvvayA suppaDiyANaMdA susAhU savyAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajIvAe jAva je yAvanne tahappagArA sAvajjA abohiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajjati tao vipaDivirayA jaavjiivaae| se jahANAmae aNagArA bhagavaMto IriyAsamiyA bhAsAsamiyA kevala jJAna kA janaka nahIM hai, aparipUrNa hai, anyAya maya hai, azuddha hai, zalya ko kATane vAlA nahIM hai, siddhi mukti niryANa evaM nirvANa kA mArga nahIM hai, vaha samasta duHkhoM ke nAza kA mArga nahIM hai / vaha sthAna ekAnta mithyA hai, azobhana hai, yaha prathama adharma pakSa kA vicAra huA // 22 // sthAna anArya che. kevaLa jJAnane utpanna karavAvALuM nathI. aparipUrNa che, anyAya maya che. azuddha che zalyane kApavAvALuM nathI. siddhi, mukti, nirmANa, ane nivaNanA mArga rUpa nathI. te saghaLA dukhanA nAzane mArga nathI. te sthAna ekAnta mithyA che. azobhana che. A rIte A pahelA adharma pakSane vicAra thaye, pArA For Private And Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 285 esaNAsamiyA AyANabhaMDamattaNikkhevaNAsamiyA uccaarpaasvnnkhelsiNghaannjllpdditttthaavnniyaasmiyaa| maNasamiyA vayasamiyA kAyasamiyA maNaguttA vayaguttA kAyaguttA guttA gurtidiyA guttabaMbhayArI akohA amANA amAyA alomA saMtA pasaMtA uvasaMtA pariNivvuDA aNAsavA aggathA chinnasoyA niruvalevA kaMsapAI va mukkatoyA saMkho iva NiraMjaNA jIva iva appaDihayagaI gagaNatalaMva nirAlaMbaNA vAuriva apaDibaddhA sArada salilaM va suddhahiyayA pukkharapattaM va niruvalevA kummo iva guttiMdiyA vihagaiva vippamukkA khaggivisANaM va egajAyA bhAraMDapakkhIva appamattA kuMjaroiva soMDIrA vasabhI iva jAyasthAmA sIho iva duddharisA maMdaro iva appakaMgA sAgaro iva gaMbhIrA caMdo iva somalessA sUro iva dittateyA jaccakaMcaNagaM va jAyarUvA vasuMdharA iva savaphAsavisahA suiyahayAsaNI viva teyasA jlNtaa| Natthi NaM tesiM bhagavaMtANaM kattha vi paDibaMdhe bhavai se paDibaMdhe caubdhihe paNNatte, taM jahA-aMDaei vA poyaei vA uggahei vA pagagahei vA jannaM jannaM disaM icchati tannaM tannaM disaM apaDibaddhA sUibhUyA lahubhUyA appagaMthA saMjamerNa tavasA appANaM bhAvamANA viharati / tesiM NaM bhagavaMtANaM imA eyArUvA jAyAmAyA vitti hotthA, taM jahA ghautthe bhatte chaThe bhatte aTrame bhatte dasame bhatte duvAlasame bhatte cauddasame bhatte addhamAsie bhatte mAsie bhatte domAsie timAsie caummAsie paMcamAsie . 37 . For Private And Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pugatAmA chammAsie aduttaraM ca gaM ukkhittacaragA NikkhittacaragA ukkhi. taNimikhattacaragA aMtacaragA paMtacaragA lUhacaragA samudANacaragA. saMsahacaragA asaMsaTTacaragA tajjAyasaMsaTTacaragA diThThalAbhiyA adiTalAbhiyA puTThalAbhiyA apuTThalAbhiyA bhikkhalAbhiyA abhipakhalAbhiyA annAyacaragA uvanihiyA saMkhAdattiyA parimitapiMDavAiyA suddhemaNiyA aMtAhArA paMtAhArA arasAhArA virasAhArA hAhArA tucchAhArA aMtajIvI paMtajIvI AyabiliyA purimaDDiyA nivigaiyA amajjamaMsAsiNo No NiyAmarasa bhoI brANAiyA paDimAThANAiyA ukkuDuAsaNiyA NesaNijjA vIrAsaNiyA daMDAyatiyA lagaMDasAiNo appAuDA agattayA akaMDuyA aNiTThahA (evaM jahovavAie) dhutakesamaMsuromanahA madhvagAyapaDikammavippamukA ciTThAMta / te NaM eeNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAiM sAmannapariyAgaM pAuNaMti2 bahu bahu AbAhaMsi utpannAsa vA aNuppannaMsi vA bahUI bhattAI paccakkhaMti paccakkhAittA bahuI bhattAI aNasaNAe chediti aNasaNAe chedittA jassaTThAe kIgi naggabhAve muMDabhAve aNhANabhAve adaMtavaNage achattae aNovAhaNae bhUmisejjA phalagasejjA kaTTasejjA kesaloe baMbhacaravAse paragharapavese laddhAbaladdhe mANAvamANaNAo hIlaNAo niMdaNAo garihaNAo khisaNAo tajjaNAo tAlaNAo uccAvayA gAmakaMTagA pAtrIsaM parIsahovasaggA ahiyA sijjati tamahaM ArAhati, tamarTa For Private And Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. zra. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam ArAhittA caramahi ussAsanissAsehiM aNaMtaM aNuttaraM nivvAghAyaM nirAvaraNaM kasiNaM paDipuNNaM kevalavaraNANadasaNaM samu. ppADeMti, samuppADittA tao pacchA sijhati bujhAMti muccaMti pariNivvAyaMti savvadukkhANaM aMtaM kareMti / egaccAe puNa ege bhayatAro bhavaMti, avare puNa pubbakammAvasaseNaM kAlamAse kAlaM kicyA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavati, taM jahA-mahaDDiesu mahajjuiesu mahAparakkamesu mahAjasesu mahAbalesu mahANubhAvesu mahAsokkhesu te NaM tattha devA bhavaMti mahaDiyA mahajjuiyA jAva mahAsokkhA hAravirAiyavacchA kaDagatuDiyathaMbhiyabhuyA aMgaya kuMDalamaTTagaMDayalakannapIDhadhArI, vicitta hatthAbharaNA vicittamAlAmaulimauDA kallANagaMdhapavaravasthaparihiyA kallANagapavaramallANulevaNadharA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA diveNaM sveNaM divveNaM vanneNaM divveNaM gaMdheNaM diveNaM phAseNaM divveNaM saMghAeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDie divAe juttIe divvAe pabhAe divvAe chAyAe divAe acAe diveNaM teeNaM divvAe lesAe dasadisAo ujjove. mANA pabhAsemANA gaikallAgA ThikallANA AgamesibhaddayA yAvi bhavaMti, esa ThANe Ayarie jAva savvadukkhapahINamagge egaMtasamme susAhU / doccassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhie ||suu023||38|| For Private And Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 sUtrakRtAgasUtra ... chAyA-athA'paro dvitIyastha sthAnasya dharmapakSasya vibhaGgA, evamAkhyAyate, ii khalu prAcyAM vA 4 santye kanaye manuSyA bhavanti tadyathA-anArambhAH aparigrahAH dhArmikAH dharmAnugAH dharmiSThAH yAvad dharmeNa caiva vRttiM kalpayanto viharanti, muzIlAH suvratAH mumatyAnandAH musAdhavaH sarvataH pANAtipAtAt pativiratA: yAvajjIvanam, yAvad yAni cAnyaiH tathAprakArANi sAvadhAni abodhikAni karmANi paramANaparitApanakarANi kriyante tataH prativiratAH yAvajIvanam / tadyathA-nAma anagArAH bhagavantaH IryAsamitAH bhASAsamitAH eSaNAsamitAH AdAnabhANDamAtrAnikSepaNAsamitAH uccAramastravaNakhelasiMghANamalapratiSThApanAsamitAH manaHsamitA: kyAsamitAH kAyasamitA: manogumAH vacoguptAH kAyaguptAH guptAH guptendriyAH guptabrahmacaryAH akrodhAH amAnAH amASAH pAlomAH zAntA prazAntAH upazAntAH parinivRttAH anAsravAH agranthAH chinnazokA nirUpaleyAH kAsyapAtrIva muktatoyAH - zaGkha iva niraJjanAH jIva ivApatihatagatayaH gaganatalamiva niravalambanA vAyuricAmativadvAH zAradasalilamitra zuddhahRdayAH puSkarapatramiva nirUpalepAH kUrma iva gupte. ndriyAH vihaga iva viSamuktAH khaGgiviSANamivaikajAtAH bhAraNDapakSIvApamattAH kuJjaraiva zauNDIrAH vRSabhaiva jAtasthAmAnaH siMha ica durdharSAH mandara ivAmakampAH sAgaraica gambhIrAH candra iva somalezyAH mUryaiva dIptatejasaH jAtyakAzcanamiva jAtarUpAH vasundharA iva sarvasparzavisahAH muhutahutAzana iva tejasA jvlntH| nAsti khalu teSAM bhagavatAM kutrA'pi pratibandho bhavati : sa pratibandha caturvidhaH prajJaptaH tadyathA-aNDaje vA potake vA apagrahe vA pragrahe vA yAM yAM dizamicchanti tAM tAM dizamapatibaddhAH bhucIbhUtA laghubhUtAH alpagranthAH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayanto viharanti / teSAM ca khalu bhagavatAmiyametadrUpA yAtrAmAtAttirabhavat, tadyathA-caturthabhaktaM SaSThaM bhaktam aSTamaM bhaktaM dazamaM bhaktaM dvAdazaM bhakta caturdazaM bhaktam ardhamAsikaM bhakta mAsikaM bhaktaM dvaimAsikaM bhaktaM traimAsikaM bhaktaM cAturmAsikaM bhaktaM pAzcamAsikaM pANmAsikam, ata uttaraM ca khalu-uskSiptacarakAH nikSiptacarakAH utkSipta-nikSiptacarAkAH antacarakAH mAntacarakAH rUkSacarakAH samuhAnacarakAH saMsRSTacarakAH asaMsRSTacarakA: tanAvasaMsRSTacarakAH dRSTalAbhikAH aSTalAbhikAH pRSTalAmikAH apRSTalAbhikA: bhikSAlAbhikA abhikSAlAbhikAH ajJAtacarakAH upanihitakAH saMkhyAdattayaHparimita. piNDipAtikAH zuddhaSaNAH antAhArA prAntAhArAH arasAhArAH birasAhArAH rUkSAhArA tucchAhArAH antajIvinaH prAntajIvinaH AcAmlikAH purimadikA nirvika. tikAH amaghamAsAzinaH no nikAmarasabhojinaH sthAnAnvitAH pratimAsthAnAnvitAH utkaTA sanikAH naiSadhakAH vIrAsanikAH daNDAyatikAH lagaNDazAyinaH amAvatA: For Private And Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 293 agatayaH akaNDUyakAH aniSThIvanAH' 'evaM yathauSagatike' dhukezazmazruromanakhAH sarvagAtra parikarmaviSamuktAstiSThanti / te khalu etena vihArega viharanta: bahUni varSANi dhAmaNyaparyAyaM pAlayanti bahubaLyAm AvAyAyAmutpannAyAmanutpamAyAM vA bahUni bhaktAni pratyAkhAnti, pratyAkhyAya bahUni maktAni anazanena chedayanti, anazanena chedayitvA yadarthAya kriyate nagnamAva: muNDa mAvaH asnAnabhAva: adantavarNakA accha trakA anutpAnakaH, bhUprizayyAphalakazayyA kASThazayyA kezalocA brahmacaryavAsaH paragRhapravezaH labdhApalabdhAni mAnApamAnAni holanAH nindanAH khiMsanAni garhaNAH tarjanAnitADanAni uccAvacAH grAmakaNTakAH dvAviMzatiH parISahopasargAH adhikAH sadyante tamartham ArAdhayanti tamarthamArAdhya caramocchavAsaniHzvAsaiH anantamanusaraM niyAghAtaM nirAvaraNam, kassnaM paripUrNa kevalavarajJAnadarzanaM samutpAdayanti sA. spAya tatpazcAt sidhyanti budhyante mucyanti parinirvAnti sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti / ekArcayA punareke bhayatrAtAro bhavanti / apare punaH pUrvakarmAvazeSeNa kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu devalokeSu devatvAya upapattAro bhavanti tadyathA-maharddhikeSu mahA. putikeSu mahAparAkrameSu mahAyazasviSu mahAbaleSu mahAnubhAveSu mahAsaukhyeSu te khala tatra devAH bhavanti mahaddhikA mahAdhutikAH yAvanmahAsaukhyAH hAravirAjitavakSasa kaTakatruTitastambhitabhujAH aGga skuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThadharAH vicitrahastAbharaNAH vicitramAlAmaulimukuTAH kalyANagandhapavaravastraparihitAH kalyANapavaramA lyAnulepanadharAH bhAsvarazarIrAH palambavanamAlAdharAH divyena rUpega divyena varNena divyena gandhena divyena sparzena divyena saGghAtena divyena saMsthAnena divyayA RdayA divyayA dhutyA divyayA prabhayA divAyA chAyathA divyayA arcayA divyena tejasA divyayA lezyayA dazadizaH udyotayantaH prabhAsayantaH gatikalyANA: sthitikalyANAH AgAmibhadra kAzcApi bhavanti / etat sthAnam Arya yAvat sarvaduHkhapahIgamArgam ekAntasamyak susAdhu / dvitIyasya sthAnasya dharmapakSasya vibhaGga evamAkhyAtaH // 23:38 // TIkA-adharmapakSo nirUpitaH sampati-dharmapakSamAha-'ahAvare' ityAdi / 'ahAvare' athA'paraH pUrvasmAdadharmapakSAvyatiriktaH 'docasta'.dvitIyasya 'ThANassa' ___ 'ahAvare doccassa ThANassa, ityAdi / TIkArtha-adharma pakSa kA nirUpaNa karake aba dharma pakSa kA kathana karate haiM prathama adharma pakSa se viparIta dvitIya sthAna dharma pakSa kA 'ahAvare doccassa ThANassa' tyA TIkArtha--adharma pakSanuM nirUpaNa karIne have dharma pakSanuM kathana kare che.te pahelA adharma pakSathI ulaTu bIjuM sthAna dharma pakSanuM che. have tene vicAra For Private And Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAtra sthAnasya 'dhammapakkhassa' dharmapakSasya 'vibhaMge' vimaGgaH 'evamAhijjaI' evamvakSyamANapakAreNa AkhyAyate, iha-asmin loke, khalu iti vAkyA'laGkAre / 'pAINaM vA' pAcyAdidigavibhAgeSu caturyu 'saMtegaiyA magussA bhavaMti' santye katayeM manuSyA bhAnti / 'taM jahA' tayathA-'aNAraMbhA' anArambhA:-nAsti Arambha:pANinAmuSaghAtAdiryeSAM te'nArammAH, 'apariggahA' aparigrahA:-parigraharahitA: 'dhammiyA' dhArmikA:-dharmAnuSThAne ratAH 'dhammANuyA' dharmA'nugA:svayaM dharmamAcaranti-parAnapi tadartha prayojaganti 'dhammiTThA' dharmiSThA:-dharmameva sveSTaM manyamAnAH, 'jAtra' yAvat 'dhammeNaM ceva vitti kappemANA viharaMti' dharmeNa caitra vRttim-AjIvikA kalpa panto virahanti-jIpanaM yApayanti, 'musIlA' suzIlA:samyakzIlavantaH 'suvvayA' mutratAH-samyagvratavantaH 'muSpaDiyANaMdA' supatyA. mandA:-supasannAH zIghrapAnandavantaH 'supAhU' susAdhAH 'sambho pANAivAyAyo paDivirayA' sAnaH prAgAtipAtAt-jovahiMsAdivyApArAt prativiratAH-nivRttAH 'jAvajjIvAra' yAvajjIvanam 'jAva je yAvanne tahapagArA' yAvad yAni yAvanti cAnyaiH-adhArmikapuruSaiH tathAmakArANi 'sAvajjA' sAvadhAni pApajanakAni 'ao. hiyA' abodhikAni-kevalamajJAna bhAvayuktAni 'kammaMtA' karmANi 'parapANapariyA. vicAra isa prakAra kahA gayA hai.. isa saMmAra meM pUrva Adi dizAoM meM aneka prakAra ke loga nivAsa karate haiM, jaise-anAra bhI arthAt jIvoM ke ghAtakArI vyavahAra ma karane vAle, aparigraha, dharmAnuSThAna meM rata, svayaM dharma kA AcaraNa karane vAle aura dUsaroM ko dharmAcaraNa kI preraNA karane vAle dharmaniSTha yAvat dharma se hI apanI AjIvikA karake jIvana nirvAha karane vAle, suzIla, samIcIna vratoM se sampanna, saralatA se prasanna hone vAle, susAdhu, saba prakAra ke prANAtipAta ke yAvajjIva tyAgI tathA dUsare vAmAM Ave che. A saMsAramAM pUrNa vigere dizAomAM aneka prakAranA leka nivAsa kare che. jemake-khanAraMbhI, arthAt jIvana ghAtakarI vyavahAra na karavAvALA aparigrahavALA, dharmAnuSThAnamAM rata, svayaM dharmanuM AcaraNa karavAvALA, ane bIjAone dharmAcaraNanI preraNuM karavAvALA dharmaniSTha, yAvat dharmathI ja pitAnI AjIvikA karIne jIvana nirvAha karavAvALA suzIla, sArA evA tethI yukta, saralapaNAthI prasanna thavAvALA, susAdhu dareka prakAranA prANAti For Private And Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pamayAbodhinI TIkA di. zru. ma. 2 kriyAsthAnanirUpaNam vaNakarA' paramAgaparitApanaharANi -mANAtipAtasAdhanaparANi karmANi 'kati ' kriyante'jJAnimiH 'to vipaDivirayA jAva jIvAe' tata stAzaprANAtipAta. kriyAtaH pativiratAste bhavanti yAvajjIvanam se jahANAmae' tadyathAnAma 'aNa.. gArA' anagArAH-te dhArmikapuruSAH gRhaparivArAdibhirvirahitAH santaH 'bhagavaMto' bhapavanta:-bhAgyavanto bhavanti 'iriyAsamiyA bhAsAsamiyA' IryAsamitA bhASAsamitA:-te IryAsamiterbhApAsamitezca samyakaparipAlakA bhavanti 'esaNAsamiyA' eSaNAsamitAH 'AyANabhaMDamattaNikkhevaNAsamiyA' AdAnamANDamAtrAnikSepamA samitA:-dharmopakaraNapAtravastrAdInAM grahaNasthApanasamitibhiryuktAH bhavanti 'ubAra pAsavaNakhelasiMghANajallapaDiDAvaNiyA samiyA' uccAraprasANakhelasiMghANamapatiSThApanasamitAH- mUtrapurISaSThIvanazarIramalAdizAsroktamatiSThApana smitibhiryuktaa| sadA bhavanti / 'maNasamiyA' manaHsamitAH 'vayasamiyA' vAsamitAH 'kAyasamiyA' kAyasamitAH 'maNaguttA' manoguptAH 'vayaguttA, vacogatAH 'kAyaguttA' kAyaguptA:-manovAkAyagumA ityarthaH, 'guttA' guptA:-parvebhya AsravebhyaH 'gunidiyA' guptendriyAH-gumAni-viSayabhogebhya indriyANi-zrotrAdIni dheSA pApI loga jina sAvadya evaM ayodhijanaka karmoM ko karate haiM unase yAdhajjIvana nivRtta hote hai| __ ve dharmaniSTha puruSa anagAra arthAt gRhaparivAra Adi se rahita hote haiM, bhAgyavAna hote haiM, IryAsamiti bhASA samiti eSaNA samiti AdAna bhANDAmAtranikSepaNasamiti, uccAraprasravaNakhelasiMghANa malapratiSThApanA samiti se arthAt pAMcoM samitiyoM se yukta hote haiN| mana vacana aura kAyakI samiti se yukta hote haiN| manogupta vacanagupta aura kAyagupta hote haiM / samasta AsravoM se gupta hote haiN| apanI indriyoM ko viSayoM se gopana karake rakhate haiN| nava pAr3o ke pAtane jIvana paryanta tyAga karavAvALA, tathA bIjA pApI leke je sAvadha ane abAdhi janaka karmo kare che, tenAthI jIvana paryanta nivRtta rahe che. te dharmaniSTha purUSa anaga.2 arthAt ghara ane parivAra vigerathI rahita hoya che. bhAgyavAna hoya che. IrSA samiti, bhASA samiti, eSaNA mRmiti AdAnabhA2Da mAtra nikSepaNuM samiti, uccAra prasavaNa khela siMghANa mala pratiSThApanA samitithI arthAta pAMce prakAranI samitithI yukta hoya che. mana, vacana, ane kAyasamitithI yukta hoya che. mane gupta, vacana guNa ane kAyama hoya che. saghaLA AstrothI gupta hoya che. potAnI indri For Private And Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - sUtrakatAjapace te guptendriyAH 'guttabhayArI' guptabrahma paryAH 'akohA' akrodhAH 'amANA' amAnAH, 'amAyA' amASAH 'alohA' alomAH krodhamAnamAyAlomAdimiH parivarjitAH 'saMtA' zAntAH 'pasaMtA' prazAntA:-atizayena 'upasaMtA' upazAntAH -bAzAntarazAntisahitAH parinicuDA' parinivRttAH-samastasantAparahitA ityarthaH 'amAsavA' anAsrA:-Asra sevanarahitA: 'aggaMthA' agranthA:-samastaparigraha rahitAH 'chinapoyA' chinnazokAH chino pidAritaH zokapadavAcyA saMpAte yeste chinnazokAH 'nihAlegA' nirupalepA:-karmarUpamalarahitAH 'kaMpapAIva mukkatoyA' kAMsyapAtrIva muktatoyAH:-yathAkAMsyapAtraM jala nanitavikAreNa na lipyate-tadvat karmamalairaliptAH 'saMkho isa NiraMjaNA' zaGkha iva niraJjanAH, yathA zaGkha prakRtyA straccho na tu kAlimAdidoSaiH saMspRSTo bhavati-tathaiva hi bhavanti raagaadidossairnaaghaataaH| 'jIva iva appaDihayagaI' jIva ivA'matihatagatayaH, yathA jInAM gatirna matirudhyate, tathA yathoktamahatAmapi na nirudhyate gtiH| 'gagaNatalaM va nirAlaMbaNAsAtha brahmacarya kA pAlana karate haiN| krodha mAna mAyA aura lobha se rahita hote haiM / zAnta, prazAnta, upazAnta-bAhya evaM Antarika zAnti se sampanna hote haiN| parinirvRtta, AsrabahAroM se rahita, samagra graMthiyoM se rahina chinnazoka-saMsAra ke mUla ko chedana kara dene vAle athavA zoka se rahita karmarUpa mala se rahita, jaise kAMse kA pAtra jala ke lepa se lipta nahIM hoto usI prakAra karmamala se lipta na hone vAle, jaise zaMkha svabhAva se niSkalaMka hotA hai, usI prakAra samasta kAlimA se rahita hote haiN| jaise jIva kI gati rokI nahIM jA sakatI, vaise bhI unakI gati meM bhI rUkAvaTa nahIM DAlI jA sktii| cAne viSayethI gepana karIne rAkhe che. nava vADenI sAthe brahmacaryanuM pAlana recha. jodha, mAna, mAyA, ane .mathI 2Dita ya cha. zAnta, prazAnta, upazAnta-bAhA ane AMtarika zaktithI yukta hoya che. parinivRta, Ava. sAthI rahita saghaLI thiyethI rahita china zaka-saMsAranA mULanuM chedana karavAvALA, athavA zekathI rahita karmarUpa maLathI rahita, jema kAMsAne vAsaNa pANInA lepathI lipta thatuM nathI, e ja pramANe karma rUpI maLathI - hipAnArA. jema zaMkha svabhAvathI niSkalaMka hoya che, eja prama che saghaLA pAranI kAlimA-malina pazuthI rahita hoya che. jema jIvanI gati re kI zakAtI nathI, tema teonI gatimAM paNa rokANa karI zakAtuM nathI. For Private And Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam _ 297 gaganatalamiva nirAlambanAH yathA gaganatalam AlambanaM vinaiva tiSThati tadvat svA. lambanA ime bhAnti / 'vAuriva appaDibaddhA-vAyuriva apatibaddhaH apatibaddhavihAriNaH 'sAradasalilaM va sudahiyayA' zAradasalilamivazudahRdayAH yathA-zarajjalaM nirmalaM tathA teSAmantaHkaraNamapi akaluSitam 'pukkharapattaM va niruvalevA' puSkarapatramitra nirupalepAH yathA'gAdhapayA-pUritAyAmapi puSkariNyAM puSkaradalaM tatsthaM tadavasthameva-straprakRtisthameva kintu na lipyate'mbhasA, tathA ime'pi puruSadhaureyAH asAre saMsAre karmajalai na lipyante, 'kummo ina gurtidiyA' kUrmaiva guptendriyAH 'vihaga iva viSpamukkA' vihaga iva viSamukta : yathA gaganavihAriNaH svaccha dAH bihamAsta. theme mahAtmAno-mamatvabhAvarahitAH svacchandA bhavanti / 'khaggivisANaM va ega. jAyA' khaGgiviSANamivaikajAtAH yathA-khaGgi mRgasya viSANamekamekasvabhAvato bhavati 'bhAraMDapakkhIva appamattA' bhAraNDapakSovA'pramattA:-pramAdarahitAH 'kuMjaro iva soMDIrA' kuJjara iva zauNDIrAH yathA hastI zauNDIro vRkSAdInAM vidAraNe samartha ve AkAza ke samAna niravalamgha hote haiM arthAt kisI kA Azraya nahIM lete / vAyu ke samAna apratibaddha vicaraNa karate haiN| jaise zarada Rtu kA jala nirmala hotA hai, usI prakAra unakA anta:karaNa nirmala hotA hai| ve kamala patra ke jaisA rAga-dveSa Adi ke lepa se rahita hote haiM / kUrma kI bhAMti guptendriya hote haiN| jaise AkAza vihArI pakSI svAdhIna hotA hai usI prakAra ve mahAtmA mamatva ke bandhana se rahita hone ke kAraNa svAdhIna hote haiN| jaise geMDe kA eka hI sIMga hotA hai, usI prakAra ve mohAdi se mukta hone ke kAraNa ekAkI hote haiN| bhAraNDa pakSI ke samAna apramatta hote haiN| kuMjara ke samAna teo AkAzanI jema avalakhana vinAnA hoya che. arthAt keIne paNa Azraya letA nathI. vAyu pramANe rekaNa vAra vicaraNa kare che. jema zaradda RtunuM pANI nirmalakakhuM hoya che, e ja pramANe temanuM aMtaHkaraNa nirmala hoya che. teo kamaLanA pAnanI jema rAga-dveSa vigerenA lepa vinAnA hoya che. kAcabAnI jema gukhendriya hoya che. jema AkAzamAM janArA pakSiye svAdhIna hoya che, e ja pramANe mahAtmAo mamatvanA baMdhanathI rahita hovAnA kAraNe svAdhIna hoya che. jema geMDAnuM eka ja sIMga hoya che, te ja pramANe teo maha vigerethI mukta hovAthI ekalA ja hoya che. bhAraDa pakSInI jema apramatta hoya che. kuMjaranI jema zeDara hoya che. sU0 38 For Private And Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svathA ime zauNDIrAH karmavidAraNe samarthAH, 'vasavo itra jAyasthAmA' vRSabha iva jAtasAmAna tathAhi-yathA vRSabho bhAravahane samarthaH tatheme'pi saMyamarUpamAravahane samarthA bhavanti, 'sIho iva duddharisA' siMha iva durdharSAH siMhaM yathA dharSayituM ko'pi nazakta:-tathaiva etAnapi puruSasiMhAn parIpahopasargA na parAbhavanti / 'maMdaro kaba appakaMpA' mandara ivA'prakampAH yathA vAyuH meru kampayituM na samarthaH tathA etAn mahAtmano bAdyAbhyantaropasargAH parAbhavituM na samarthAH 'sAgaro iva gaMbhIra sAmara isa gambhIrAH-samudo yathA''gacchantInAM nadInAmanupamai stulaiH kallole na zubhyati tathA zokAdibhireSAmapi na dyante manAMsi / 'caMdo iva somalesA' candra iva somalezyA candra iva svabhAvata eva sadA zItalAH 'muro iva dIttateyA' zauNDIra hote haiM arthAt jaise hastI vRkSa Adi kA vidAraNa karane meM samartha hotA haiM, usI prakAra ve karmoM ke vidAraNa meM samartha hote haiM, ve vRSabha ke jaise saMyama kA bhAra vahana karane meM sAmarthyavAna hote haiN| jaise siMha durdharSa hotA hai, usI prakAra parISaha aura upasarga unakA parAbhava nahIM kara skte| ve merU parvata ke samAna aprakampa hote haiM arthAt jaise AMdhI merU parvata ko kampita nahIM kara sakatI, usI prakAra unheM kaThina se kaThina upasarga bhI vicalita nahIM kara sakate / ve sAgara ke jaise gaMbhIra hote haiM, arthAt jaise nadiyoM ke Ane vAle jala se samudra meM kSobha utpanna nahIM hotA, usI prakAra unakA mana kitI bhI kAraNa se kSubdha nahIM hotaa| ve candramA ke samAna svabhAvataH zItala lezyA vAle hote haiN| sUrya ke samAna tapa evaM saMyama ke teja se dedipyamAna arthAta jema hAthI vRkSa vigerene vidyAraNa-pADavAmAM samartha hoya che, eja pramANe teo kamenuM vidAraNa karavAmAM samartha hoya che. teo vRSabha-baLadanI jema saMyamane bhAra vahevAmAM-upADavAmAM sAmarthyavALA hoya che. jema siMha dudharSa-parAjya na pAme te hoya che, e ja pramANe parISaha ane upasarga teone parAbhava karI zakatA nathI, teo merU parvata sarakhA aprakampa hoya che. arthAt jema vAvAjhoDuM merU parvatane kaMpAvI zakatuM nathI, eja pramANe parISaha ane kaThaNamAM kaThaNa upasarga teone parAbhava karI zakatA nathI, teo sAgaranI jema gaMbhIra hoya che, arthAt jema nadImAMthI AvavA vALA pANIthI samudramAM kSobha thatuM nathI, eja pramANe teonuM mana, paNa kaI paNa prakArathI kSAbha pAmatuM nathI. teo candramAnI jema svabhAvathI ja zItala vezyAvALA hoya che. sUryanI jema tapa ane saMyamanA For Private And Personal Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam sUrya iva dIptatejasaH tejasvinaH tapaHsaMyamapatApayantaH 'jaccakaMcaNarga va jAvarUna jAyakAJcanamitra jAtarUpAH -jAtyA suvarNamiva nirmalAH 'vasuMdharA iva - santrAsavisAre sarvasparzasahA:- sabai sahA vasumatItyamarAt, ime'pi puruSadhaurebA sarvasparza hA bhavantIti / 'suhuhuyAsagoviva teyasA jalavA' suhutahutAzana tejasA jvalantaH- pradIptAgniriva tejasA sAtizayaM jAjvalyamAnAH 'Natthi NaM tesiM bhagavaMtANaM kastha vipaDibaMdhe bhavai, nAsti khalu teSAM bhagavatA kutrA'pi pratiSandho bhavati, 'se paDibadhe cauntrihe paNNatte' sa pratibandhazvaturvidhaH prajJaptaH kaSilo bhavati, 'taM jahA ' tadyathA - 'aMDara vA poyaei vA - ummahe vA pAheza kA' aNDaje vA-potake vA - avagrahe vA pragrahe vA tatra aNDajAH - haMsa mayUrAdipakSiNaH, potakA :- hasti - liMga prabhRtizAvakAni, vasati pIThaphalakAdikamavagrahikas, daNDapadhijAtaM parigrahakam, anyeSAM vihAre etebhyaH caturbhyaH pratibandho bhavati, eSa vihAre etebhyaH pratibandho na bhavatItyarthaH, 'jannaM jannaM disaM icchaMti' yAM yAM dizaM gantumicchanti, tannaM sannaM disaM ADibaddhA subhUyA lahuyA apagaMdhA saMjameNa hote haiM / svabhAva se hI svarNa ke samAna nirmala hote haiN| pRthvI ke samAna samasta sparzo ko sahana karate haiM / jisameM ghRta Adi kA homa kiyA gayA ho aisI agni jaise teja se jAjvalmamAna hotI hai, usI prakAra ve atizaya teja se dIpta hote haiN| una bhagavantoM ko kahIM bhI pratibandha nahIM hotA / pratibandha cAra prakAra kA kahA gayA hai- aMDe se utpanna hone vAle mayUra Adi pakSiyoM se, bacce ke rUpa meM utpanna hone vAle hAthI valgI Adi ke baccoM se, vasati-nivAsa-sthAna se tathA parigraha se arthAt pITha, phalaka Adi upakaraNoM se, ve ina saba prati bandhoM se rahita hote haiN| ve jisa kisI bhI dizA meM jAne kI ha karate haiM, usI meM binA rukAvaTa, bhAva zuddhi se yukta, laghubhUta, apa tejathI prakAzamAna hAya che. svabhAvathI ja suvaNu seAnAnI jema ni - svaccha hAya che. pRthvInI jema saghaLA sparzenei sahana kare che. jemAM zrI vigerenA hAma karavAmAM AvyA huMya, evI agni jema tejathI deIpyamAna hAya che, eja pramANe te atizaya tejathI prakAzavAvALA hoya che, te bhaga vatAne kacaya paNa pratibaMdha hAtA nathI, pratibandha cAra prakAranA kahevAmAM yAvesa che.- maDe (1) abhAMthI utpanna thavAvANA bhora vigere pakSiyoMthI, (2) mayyA 3ye utpanna thavAvAjA hAthI vigerenA abhyArthI (3) vasatinivAsasthAnathI (4) tathA pariaDathI arthAt pI, isa vigere uparathI thI, teo A saghaLA pratibaMdha vinAnA hoya che. teo je kaI dizAmAM javAnI IcchA kare che; temAMja rAkANu vinA bhAvazuddhithI yukta, laghumrUta, For Private And Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - 300 sUtrakRtAtre tavasA appA bhAvemANA viharaMti' vAM tAM dizamapratibaddhA: - pratibandharahitA cIbhUtAH- bhAvazuddhimanvabhUtAH - alpopadhayaH- allagranthAH bAhyAbhyantarapari graharUpagranthirahitAH saMyamena - saptadazavidhena tapasA dvAdazavidhena AtmAnaM bhAvayanto viharanti pratibandhamamatvAdirahitAH AtmAnaM saMyamatapobhyAM parizodhayanto viharanti / 'te siNaM bhagavaMtANaM imA eyArUvA jAyAmAyAvittI hotthA' teSAM ca bhagavatA miyametadrUpA yAtrA mAtrA vRttirbhavet, tatra - yAtrA - saMyamayAtrA mAtrA - tadarthametra parimitA''hAragrahaNamiti tadevaM bhavati, 'taM jahA ' tadyathA - 'cautthe bhatte ' 'caturtha bhaktam 'chaDe bhatte' paSThaM bhaktam 'aSTume mate' aSTamaM bhaktam 'dasame bhatte' dazamaM maktam 'duvAlasame bhatte' dvAdazaM bhaktam 'caudasame matte' caturdazaM bhaktam, teSAM mahAtmanAM saMyamaparipAlanAya - etAdRzI - AjIvikA vRttirbhavati, ekadinasyopavAsaH dvidinasya dinantayasya caturdinasya ityAdirUpe gASS jIvikAM kurvanti-uktajIvikayA saMyama nirvAhayanti / parimitaM tadapi dinAdibhirmadhye vyavadhAya vilambena bhuJjantI vi upadhi vAle, bAhyAbhyantara parigraha se rahita hokara evaM sataraha prakAra ke saMyama se tathA bAraha prakAra ke tapa se apanI AtmA ke| bhAvita karate hue vicarate haiM / una bhAgyavAn mahApuruSoM kI saMyama kA nirvANa karane ke lie isa prakAra kI jIvikA hotI hai-- koI eka dina kA upavAsa karate haiM, koI do dina kA upavAsa karate haiM, koI telA-tIna dina kA upavAsa karate haiM, koI caulA - cAra dina kA upavAsa karate haiM, koI pAMca dina kA upavAsa karate haiN| koI chaha dina kA upavAsa karate haiM / arthAt koI eka-eka dina chor3a kara bhojana karate haiM, koI do-do dina, koI tIna, tIna, cAra-cAra, pAMca-pAMca aura chaha chaha dina chor3a kara eka dina bhojana adveSa upadhivALA khAdya ane mAbhyantara pazriddhathIrahita thaIne ane sattara prakAranA sayamathI tathA khAra prakAranA tapathI peAtAnA pharatA thakA vicare che. AtmAne bhAvita Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 For Private And Personal Use Only - A pramANenI AjI me hivasanA - te bhagavAn mahApurUSonA saMyamanA nirvArDa mATe viDA, hoya che. - AI ye hivasano upavAsa pure che / pAsa kare che. to telA-trayu hivasanA upavAsa re che, ardha saacAra divasanA upavAsa kare che. kAI pAMca divasanA upavAsa kare che. kAi che. divasanA upavAseA kare che. arthAt keAI eka eka divasa cheDIne ekAM tero bhADAra ure che, ardha maya divasa choDIne cha6-76 AhAra 1re che. bhane cha-cha divase cheDIne eka kAI. traNa traNa yAra-yAra pAMya pAMtha - Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA di. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam . . 301 prakaraNena viditaM bhavati, 'addhamAsie bhatte' ardhamAsikaM pAkSikamiti, bhaktamupa vAsaH, 'mAsie bhatte' mAsikaM bhaktamupavAsaH 'do mAsie timAsie caumAsie paMcamAsie chammAsie' dvaimAsikaM traimAsikaM cAturmAsikaM pAzcamAsikaM pANmA. sikaM bhaktamupoSaNaM bhavati 'aduttaraM ca NaM ukvintacaragA ya' ata uttaraM ca khaluukSiptavarakAH-utkSipta svakAryAya pAkabhAnanAdudvRttaM tadarthamabhigrahatazcaranti tadgave. SaNAya gacchantIti utkSiptacarakAH, ke cana 'Nikkhitta caragA' nikSaptacarakA:-nikSi ptaM bhAjanAdanuvRtaM tadarthamabhigrahatazcaranti tadgaveSagAya gaccha-nIti nikSiptacarakAH, kecana punaH 'ukkhittagikvitacaragA' utkSiptanikSipacarakA:-pAka mAjanAdurikSaptaM tatraivA'nyatra vA sthAne yadarthaM tadarthamabhigrahavantazcaranti, kecana puna: 'aMtacaragA paMcaragA' annacarakA:-kovAdyannAhArakAH, prAntacarakAH-pAkakarate haiN| koI eka pakhavAr3e ardhamAsakhamaNa kA upavAsa karate haiM, koI eka, do, tIna, cAra, pAMca yA chaha mAsa taka kA upavAsa karate haiN| arthAta mAsakhamaNa karate haiM isake atirikta koI-koI abhigrahadhArI hote haiM jaise... (1) urikSapta caraka-bhojana meM se bAhara nikAle hue AhAra ko hI grahaNa karane kA niyama lekara usI ke lie bhramaNa karane vaale| (2) nikSipta caraka-hAMDo meM se nahIM nikAle hue AhAra ko hI grahaNa karane kA abhigraha karane vAle aura usI ke lie aTana karane vAle / (3) utkSipta-nikSipta caraka-haDiyA meM se nikAle hue. aura phira usameM gale hue AhAra ko hI grahaNa karane kI pratijJA paale| (4) anta varaka-kodrava Adi tuccha anna grahaNa karane vaale| (5) divasa AhAra kare che. keI eka pakhavADIyA ardhamAsa khamaNanA upavAso 43 cha. se, me, pa, yAra, pAMya ath| cha mahinA sudhiin| 85vAse kare che. mAsakhamaNu kare che. A sivAya kaI kaI abhigrahane dhAraNa karavA vALA hoya che. jemake-(1) ukSiptacaraka- AhAramAMthI bahAra kahADa dhAmAM Avela AhArane ja grahaNa karavAno niyama laIne tenA mATe ja pharavAvALA (2) nikSipta caraka-vAsaNamAMthI nahIM kahADela AhArane ja grahaNa karavAne abhigraha karavAvALA ane te mATe ja pharanArA. (3) ukSiptaniSiptacaraka-vAsaNamAMthI bahAra kahADelA ane temAM cATelA AhArane ja grahaNa karavAnI pratijJAvALA, (4) antacaraka-kedarA vigere tuccha anAja grahaNa karavAvALA. (5) prAntacaraka-pAtramAMthI AhAra kahADI lIdhA pachI temAM eMTI rahelane a ha2 karavAvALA (6) rakSacaraka--ghI vigere vinAnuM For Private And Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - pAtrAdanne nissArite tena pAtrazliSTAnnArtha caranti ye te tathA, 'lUha caragA' rUkSa varakA:-rUkSaM ghRtAdibhiH snehairasaMpRktastena caranti, 'samudANacaragA' samudAnacarakAH-samudAnena bhikSayA caranti ye te tathA, uccanIcA'ne kagRhebhya evA'hAramAnayanti pare puna:-'saMbavaragA' saMmRSTacarakAH kharaNTi tena hastAdinA dIyamAnaM saMsRSTaM tena caranti ye te tathA, 'asaMsahacaragA' asRSTaca rakA:riktahastenaivA'hAraM gRhNanta / anye punaH 'tajjAtasaMsahacaragA' tajjAtasaMmRSTa carakAH -tajAtena deyadravyAvirodhinA annena zAkena vA yatsaMsRSTaM hastAdi tena caranti ye te tathA' 'diThThalAbhiyA' dRSTalAmikA:-dRSTasyaivA''hArasya lAbha: tadvantaH 'adihalAbhiyA' aSTalAmikA:-aSTamyaiva bhaktAdelA maH, kecid dRSTamevA''hAraM gRhNanti, kecidadRSTamevAhAraM gRhNanti 'puDhAbhiyA apuTulAbhiyA' prAnta caraka-pAtra meM se AhAra nikAla lene para usameM lagA raha gayA AhAra hI grahaNa karane vaale| (6) rUkSa varaka-ghRtAdi se rahita savA AhAra hI lene kA abhigraha karane vaale| (7) samudAna caraka--choTebaDe aneka gharoM se hI bhikSA lene kA abhigraha karane vaale| (8) saMsaSTa caraka-bhare hue hAtha yA pAtra se hI diye jAne vAle AhAra ko grahaNa karane vAle / (9) asaMpRSTa caraka--nahIM bhare hue hAtha se hI bhikSA lene vAle / (10) tajjAta saMmRSTa caraka-jo vastu dI jA rahI ho usI se bhare hue hAtha Adi se grahaNa karane vAle / (11) dRSTalAbhika--netroM se dIkhate AhAra ko hI lene vaale| (12) adRSTalA. bhika--adRSTa AhAra ko hI grahaNa karane vAle / (13) pRSTa lAbhika-- vigaya -lu AhAra levAnA abhigrahavALA (7) samudAnacaraka-nAnA prakAranA aneka gharomAMthI ApavAmAM Avela AhAra levAnA abhigrahavALA. (8) saMsUcaka-bharelA hAtha athavA pAtrathI ja ApavAmAM AvelA AhArane ja grahaNa karavAvALA (9) asaMbhraSTacaraka-na bharelA hAthathI ja AhAra levAvALA. (10) tajajAta saMsRSTa caraka-je vastu ApavAmAM AvI rahI hoya tenAthI bharelA hAtha vigerethI grahaNa karavAvALA. (11) dachalAbhika- AthI dekhAtA AhArane ja grahaNa karavAvALA. (12) adalabhika-nahIM dekhAtA AhArane ja grahaNa karavAvALa. (13) pRSTala bhikapUchIne ApavAmAM Avela AhAra ja grahaNa karavAvALA. (1) pUchyA vinA ApavAmAM For Private And Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayAbodhinI rIkA dvi. zra. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam pRSTamabhikAH apRSTalAbhikA:-kecit pRSThaM -praznapUrvaka kecit apRSTameva bhaktAdIna labhante / 'bhikkhAlAbhiyA-abhikkhAlAbhiyA' bhikSAlAbhikA:-abhikSAlAmikAH-kecana yAcikA bhikSAM labhante kecana vinA yAca kyA tucchamevAhAraM prApnu vanti, / 'annAya caragA' ajJAta carakA:-ajJAtamevAhAraM carantIti-ajJAtacarakAH -AjJAta kulacarakA ityarthaH, 'upanihiyA' upanihitakA:-dAtuH samIpastha mevA''hAraM gRhNanti, 'saMkhAdattiyA' saMkhpAdattA-saMhAtameca pazca sapta vA''hAraM gRhNanti, kecit-'parimitapiNDavAiyA' parimipiNDapAtikA-parimitAn-pramANopetAneva piNDAna pratigRhNanti / 'su desaNiyA' zuddhaSagA:-zaGkAdidoSarahitAH kecara munyH| kecana-'aMtAhArA-paMtAhArA-arasAhArA-virasAhArA-lUhAhArA' annAhArA:-ma. koI pUcha kara diye jAne vAle AhAra ko hI grahaNa karate haiN| (14) vinA pUche diye jAne vAle AhAra ko hI lene vaale| (15) bhikSA lAbhika--yAcanA karake mile hue AhAra Adi ko svIkAra karane vaale| (16) abhikSA lAbhika- pUrvokta se vipriit| mikSAlAbhika aura abhikSA lAbhika kA artha tuccha AhAra aura atuccha AhAra lene vAle, aisA bhI hotA hai / (17) ajJAta caraka---ajJAta-aparicita gharoM se bhikSA lene vole / (18) upanihitaka--dAtA ke samIpa rakkhA huA hI AhAra grahaNa karane vaale| (19) saMkhyAdattika--datti kI saMkhyA nizcita karake hI AhAra lene vAle / (20) parimita piNDapAtika-parimita piNDa lene vaale| (21) zuddhaiSaNika--zaMkA Adi doSoM se rahita AhAra lene vaale| Avela AhArane ja grahaNa karavAvALA. (15) bhikSAlAmika-yAcanA karatAM maLela AhAra vigerene ja grahaNa karavAvALA. (16) abhikSA lAbhika-bhikSA vinA maLelAM AhArane ja grahaNa karavAvALA, arthAt tuccha ane atuccha bane prakArano AhAra levAvALA (17) ajJAta caraka-ajJAta aparicayavALA ghare mAMthI ja AhAra grahaNa karavAvALA. (18) upanihitaka--dAtAnI samIpe rAkha. vAmAM Avela AhAra ja grahaNa karavAvALA. (19) saMkhyAdattika-dattinI saMkhyA nakkI karIne ja AhAra levAvALA. (20) parimita piMDapatika-parimitapiMDa AhAra levAvALA. arthAta pramANe yukta (21) zuddhaSaNika-zaMkA vigere dethI rahita AhAra levAvALA, For Private And Personal Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre jitAneca padArthAna gRhNanti, prAntAhArA avaziSTAnyevA'mAni gRhNanti / 'arasAhArAH jIrakAdirasarjitAneva AhArAn vIkurvanti, 'virasAhArA:-vigato raso yeSu tAn thAhArAn / samAharanti, rUkSAhArA tucchAhArA:-caNakAdyAhArakAH 'aMtajIvI-paMtajIvI-antajIvinaH-pAntajIvinaH antapAntAhAreNA''jIvikAM kurvanti 'Ayavi. liyA' AcAmlikA:-kecana sadaiva AyambalaM kurvanti, 'purimaDiyA' purimardrikAH dinasyAparArdhe praharadvaye evA''hAraM kurvanti, 'niviggiyA' niskRitikAH-ghRtAdivikRtirahi tA''hArakAH 'amajjamAMsAriNo' amadyamAMsAzinaH, madyamAMsAbhyAmiha -'buddhi lumpati yada dravyaM mAMsavRddhikaraM tat tyajet. upalakSaNAd mAdakadravyaparihAraH 'No NiyAmarasabhoI' no nikAmarasabhojI-nityaM rasamizritA''hAraM na kurvanti / 'ThANAiyA' sthAnAnvitA:-sadA kAyotsargakAriNaH 'paDimAThANAiyA' pratimAsthA nAnvitAH pratimAsthAnAni-dvAdaza vidhAni abhigrahavizeSAtaiH samanvitAH 'ukkuDu ____ inase atirikta koI antAhArI muni bhuMjI huI vastu ko grahaNa karane vAle koI prAntAhArI-bacA khucA AhAra lene vAle, tathA vAsI AhAra lene vAle koI rasa varjita AhAra lenevAle, koI virasa AhAra lene vAle, koI rukSAhArI, koI tucchAhArI, koI anta-prAnta jIvI, koI sadaiva AyaMbila, karane vAle, koI purimarddha karane vAle arthAt dina ke do prahara taka AhAra na karane vAle, koI ghRta Adi kI vikRti kA tyAga karane vAle, madya-mAMsa kA sevana na karane vAle arthAt buddhi ko bhraSTa karane vAle sabhI mAdaka padArthoM kA tyAga karane vAle, pratidina rasamizrita AhAra nahIM karane vAle, kAyotsarga karane vAlA, ghAraha prakAra kI pratimAoM (abhigrahoM) se yukta, koI uskuTuka Asana A zivAya kaI aMtAkArImunI zekelI vastune grahaNa karavAvALA. koI prAntAhArI-vacce ghaDyo AhAra levAvALA tathA vasI AhAra levAvALA. kaI rasavajIta AhAra levAvALA kaI virasa AhAra levAvALA. koI rUkSa AhAra levAvALA. koI tuccha AhAra levAvALA koI anta prAnta jIvI. keI hamezAM AMbela karavAvALA, keI purimaDUDha karavAvALA arthAta divasanA be prahara sudhI AhAra na karavAvALA. keI ghI vigerenI vikRtine tyAga karavAvALA, madya ke mAMsanuM sevana na karanArA. arthAt buddhine bhraSTa karavAvALA saghaLA mAdaka padArthone tyAga karavAvALA dararoja sarasa-AhAra na karavAvALA kAtsarga karavAvALA, bAra prakAranI pratimAo (abhigraha) thI yukta, keI For Private And Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam ..... AsaNiyA' utkuTukAsanikA:-zroNIbhAgasyAlagne novezana muskuTukAsanam tenAsanena upavizantItyarthaH, 'NesajjiyA' naiSadhakA:-AptanaM vistIrya-eva bhUmau upavi. zanti, 'vIrAsaNiyA' vIrAsanikAH vIrAsanaM kRtvopavizanti kecana tatra vIrAsana siMhAsanopaviSTad bhUnyastacaraNaM mukta nAnuka pravasthAnam 'daMDAyatiyA' daNDAyatikAH-daNDavat Ayatam-mAyAmo yeSAM te tathA, 'lagaMDasAiNo' lagaNDazAyina:vakra kASThan zerane, 'appAuDA-gatayA' apAtA:-AtayaH, tatra-apAvRtA-prAva, garahitA:-sukhavatrikA colapaTTakabhinnavastraM parityajya-grISmakAle grISmAtApanaM zItakAle zItAtApanaM kurvantaH, agatayaH-gativirahitAH dhyAnamagnA iti yAvat, - lagAne vAle, koI Asana bichAkara bhUmi para baiThane vAle, koI bIsasana karane vAle arthAt pRthvI para donoM pAMca Teka kara kursI para baiThe hue manuSya kI kursI haTA lene para jo bhAsana ho jAtA hai, usa Asana se baiThane vAle hote haiN| koI daMDAsana karate haiM arthAt daMDa ke samAna lambe hokara sthita hote haiN| koI lagaDazAyI hote haiM arthAt jaise TeDhA lakaDa donoM siroM se bhUmi ko sparza karatA hai aura bIca meM adhara rahatA hai, usI prakAra sira aura paira jamIna para Teka kara zarIra ke bIca kA bhAga adhara rakhate haiM athavA sira aura paira ko adhara rakhakara bIca ke bhAga ko jamIna se Teka kara rahate haiN| koI prAvaraNa rahita hote haiM arthAt mukhavatrikA aura colapaTTA se bhinna vastroM ko tyAga kara grIna kAla meM garmI kI aura zItakAla meM sardI kI otApanA lete haiM, koI dhyAna magna rahate haiM koI khujalI Ane para bhI zarIra ko ukuTukAsana karavAvALA, keI Asanane tyAga karIne jamIna para ja besavAvALA, keI virAsana karavAvALA. athavA pRthvI para banane paga TekavIne khurzinI mAphaka eTale ke khurzi para beThelA mANasanI khuziM haTAvI lIdhA pachI je Asana thaI jAya che, te AsanathI besavAvALA hoya che. keI daMDAsana kare che. arthAta daMDanI jema lAMbA thaIne sthita rahe che. keI lagaMDazAyI hoya che arthAta jema vAMku lAkaDuM bane bAjuthI jamInane sparza kare che. ane vacamAM addhara rahe che. e ja pramANe mAthuM ane paga jamIna para TekavIne zarIrane vacale bhAga addhara rAkhe che. athavA mAthu ane pagane addhara rAkhIne vacalA bhAgane jamIna para TekavIne rahe che. keI kaI prAvaraNa rahita hoya che, arthAt mukhavarsi ane calapaTTAthI jUdA vastrone tyAga karIne unALAmAM gaminI ane zIza. LLAmAM zadi-ThaMDakanI AtApanA le che. keI dhyAna magna rahe che. koI Ara. 10 39 For Private And Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 306 sUtrakRtAgasUtre DuyA-aNiTuhA' akaNDUyakAH aniSThIvanAH, tatra akaNDUyakAH kharjanavyApArarahitAH sUkSmatrasajIvavirAdhanAbhayAt aniSThIvanAH kaphAdInAmakSetAraH 'evaM jahocavAie' evaM yopapAtike-aupapAtikasUtre ye ye guNAH moktAste sarve eva guNA anusandheyAH taiyuktAH 'dhutakesamaMsuromanahA' dhutakezazmazruromana vA:-dhutAH-nivAritA kezazmazruromanakhAnAM saMskArAH yaiste tathA, ime sAdhaka kezazmazrunakhAdInAmasaMskAraH, 'saba gAyapaDikammaviSpamukA' sarvagAtraparikarma viSamuktAH-zarIrasaMskArarahitAH 'ciTuMti' tiSThanti 'te Na eeNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAI te-mahAmatayaH khalu etenayathoditena vihAreNa biharantaH bahUni varSANi-anekavarSa yAvat 'sAmannapariyAga zrAmaNyaparyAyam 'pAuNaMti' pALayanti pAugittA' pAlayitvA 'bahu bahu AvAhaMsi utpannaMsi vA aNuppannaMsivA' anekaprakArakabAdhAyAmutpannAyAM vA-anutpannAyAMvA, rogAtaGke samupasthite'samupasthite vA 'bahUI bhattAI paJcavakhaMti' bahUni bhaktAni nahIM khujalAte, koI thuka bAhara nahIM nikAlate / isa prakAra aupapAtika sUtra meM jo guNa kahe haiM, ve saba yahAM bhI kahalene caahie| ve dhArmika puruSa kezoM, mUchoM, romoM aura nakhoM ke saMskAra se rahita hote haiN| sampUrNa zarIra ke saMskAra se rahita hote haiN| . ve mahAmati pUrvokta caryA ke sAtha vicarate hue aneka varSoM taka zrAmaNya paryAya kA pAlana karate haiN| tatpazcAt aneka prakAra kI bAdhA utpanna hone para athavA na utpanna hone para bhI, roga yA AtaMka (zIghra prANa haraNa karane vAle zUla Adi) ke upasthita hone para athavA na upasthita hone para bhI bahuta-se bhaktoM kA pratyAkhyAna karate haiN| dIrgha vALa AvavA chatAM paNa zarIra khajavALatA nathI. keI thUka bahAra kahADatA nathI. A pramANe aupapAtika sUtramAM je guNa kahevAmAM AvyA che. te saghaLA guNe ahiyAM paNa kahevA joIe. te dhArmika purUSe vALa mUcha, rame ane nakhanA saMskAra vinAnA hoya che. saMpUrNa rIte zarIranA saMskAra vinAnA heya che. e mahAmati pUrvokta caryAnI sAthe vicaratA thakA aneka varSo sudhI zramaNya paryAyanuM pAlana kare che. te pachI aneka prakAranI bAdhA utpanna thatAM athavA utpanna na thavA chatAM paNa rega athavA AtaMka (zIdhra prANa haraNa karavAvALA zULa vigere) upasthita thAya tyAre athavA upasthita na thAya te paNa ghaNA kharA bhaktonuM (AhAranuM pratyAkhyAna kare che. lAMbA samaya sudhI For Private And Personal Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam pratyAkhyAnti 'paJcAvakhAittA vahUI bhattAI aNasaNAe chediti' pratyAkhyAya bahUni bhaktAni anazanena chedayanti, dIrghakAlamanazanaM kRtvA saMsthAraM samApayanti 'aNasa. NAe' chedittA' anazanena chedayityA 'jassaTTAe kIraha' yadarthAya-yasmai prayojanAya mokSamAptaye kriyate etA:-kSyamANAH kriyAH, yathA-'nagga bhAve' nagnabhAvo nagnatA 'muMDabhAve' muNDa bhAva-ziromuNDanam 'aNhANabhAve' asnAnabhAvaH 'adattavaNage' adantavarNakaH, snAnA'bhAvo dantAnAmapakSAlanazca / 'accha tae' acchatrakA 'aNovAhaNae' anupAnakaH-nastaH upAnahI yasya so'nupAnakaH / 'bhUmisejjA' bhUmizayyA-bhUmau zayanam 'phalagasejjA' phala kazayyA 'kaTThasejjA' kASThazayyA 'kesaloe' kezalocaH 'bamaceravAse' brahmacaryavAsa:-brahma vaya vAsaH vasanaM yasya sa tathA, 'paragharapavese' paragRhapravezaH-bhikSArtha varSAdyupaMpaLavemyo vratarakSArtha vA, 'laddhAvaladve' labdhApalabdhe-ayaM bhAvaH-sanmAnAdinA labdhe bhikSAdike tiraskArA: dinA apalabdhe-amApte bhikSAdike harSazokarahitaH, 'mANAvamANAo' mAnA. pamAnAni-labdhamAnApamAnAni yadartha vasana mAnAni apamAnAni ca sahate, 'hIla. NAo' hIlanAH tatra hIlanaM janmakoM dvATanapUrva nirbharsanam, 'niMdaNAoM' nindA vAkyAni-nindanaM kutsitazabdapUrvakaM doSodghATanena anAdaraNam 'khisaNAo' kAla taka anazana-pratyAkhyAna karake saMthAre ko samApta karate haiM aura jisa uddezya ko prApta karane ke lie nagnatA, muNDatA, snAna kA tyAga, dantadhAvana kA tyAga, chAtA aura jUnA kA tyAga, bhUmizayana, pATa para zayana, kASTha para zayana, keza loca, brahmacaryavAsa, paragRha praveza arthAt bhikSAvRtti, bhikSA kA lAbha hone para yA lAbha na hone para rAga-dveSa dhAraNa na karake samabhAva dhAraNa kiyA thA, bhatrsanA sahana kI thI arthAt janma aura karma prakaTa karake kiye gaye apamAna ko sahana kiyA thA nindA sahana kI thI khiMsaNA arthAt hAtha yA mukha anazananuM pratyAkhyAna karIne saMthAre kare che. ane je uddezyane prApta karavA mATe namrapaNuM maMDapaNuM snAnane tyAga, dAtaNa karavAne tyAga chatrI ane jeDAne tyAga, bhUmizayana, pATapara zayana, lAkaDA para zayana, keza leca, brahmacaryavAsa, paragraha praveza. arthAt bhikSAvRtti bhikSAne lAbha thAya tyAre athavA bhikSAne lAbha na thAya te paNa rAga ke dveSabhAva dhAraNa na karatAM samabhAva dhAraNa karyo hoya, je prajA mATe mAna-apamAna sahana karyuM hoya, bhaTsanA tiraskAra sahana karI hoya, arthAt janma, ane karma pragaTa karIne karavAmAM Avela apamAna sahana karyuM hoya, niMdA sahana karI hoya, khisaNa For Private And Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasthe khimanAni-khiMsanaM istamukhAdivikArapUrvakamapamAnanam , 'garahaNAyo' garhaNAgaINaM gurvAdisamakSe doSamuddhATya viraskara gam, 'tajjagAo' tarjanAniaMgulyAdinA 'tAlaNAo' tADanAni-daNDAdinA, 'uccAvayA-gAmakaMTagA' ubAvacAH-grAmakaNTakAH, tatra ucca pacAH anekavidhAH anukUlAH, pratikUlA, grAmakaNTakAH zrotramanoharAzca zabdAH, 'bAvIsaM parIsahovasamgA' dvAviMzatiH parISahopasargAH 'ahiyAsijjati' adhisahyante-teSAM sahanaM kriyate ityarthaH, 'tamadaM bhArAhaMti' tArtha mokSapAptilakSaNamArAdhayani kRtamatayaH, 'tama ArAhitA' bamartha-mokSamAptilakSagamArAdhya 'caramehi ussAsanistAsehi' caramarantimai rucchvAsaniHzvAsa: 'aNaMta'. anantam-nAsti-antaM-parisamAptisya tat anantam, 'aNuttaraM' sarvata uttamam, 'ninAghAyaM nirvyAghAtam vyAghAto bAdhaH vinAzo vA tadrahitamiti nirvyAghAtam, 'nirAvaraNaM' nirAvaraNam-sarvathA AvaraNarahitam-ko'pi nAsti AcchAdayitA tAdRzam / 'kasiNaM' kRtsnam-sakalapadArthaviSayakaM sampUrNamiti, 'paripuSNaM' paripUrNam-lezato'pi nyUnatArahitam svabhAvApekSayA paurNamAsIcandravadakhaNDam, 'kevalaparagANadaMsaNaM' kevalavarajJAnadarzanamkevala beSThajJAnaM darzanazca 'samuppADeti' samutpAdayanti, bAyAbhyantarasAdhanena mokSaAdi vikRta karake kiyA jAne vAlA apamAna sahana kiyA thA, gardA sahana kI thI, tarjanA aura tAr3anA sahana kI thI, indriyoM ke aneka prakAra ke pratikUla viSayoM ko sahana kiyA thA, vAIsa parISahoM aura vividha prakAra ke upasargoM ko sahana kiyA thA, usa prayojana ko arthAt mokSa ko prApta kara lete haiN| usa prayojana ko prApta karake antimazvAsoM vAkhoM meM ananta, sarvottama, vyAghAta (pAdhA) se rahita, nirAvaraga sApUrNa / sarvavastuviSayaka tathA pratipUrNa (pUrNimA ke candramA ke samAna akhaNDa) kevala jJAna aura kevaladarzana ko prApta kara lete haiM / kevalajJAna aura kevala darzana kI utpatti ke pazcAt siddhi prApta karate haiM / unako eTale ke hAtha athavA mukha vikRta karIne karavAmAM AvanArA apamAnane sahana hyuM hoya, gaha sahana karI hoya, tane sahana karI hoya, ane tADana hata karyuM hoya, IndranA aneka prakAranA pratikULa vyApArane-pravRttine sahana karela hoya? bAvIsa prakAranA parISahe ane aneka prakAranA upasane sahana karela hoya te prajanane arthAta mokSane prApta karI le che, te projana prApta karIne chellA zvAsecchavAsamAM anaMta, sarvottama, vyAghAta, (khAvA)thI rahita nirAvaraNa sapUrNa (sarvavatu saMbaMdhI) tathA pratipUrNapunamanA candramAnI jema akhaMDa kevaLa jJAna ane kevaLa darzananI utpattinI For Private And Personal Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam syA''AvahitakAlayatti sAdhanamutpAdayanti te mahAnubhAvAH, 'samupADittA' samu. tpAdya kevalajJAnam 'tao pacchA' tatpazcAt-kevalajJAnospatyanantaram, tadevA'. mya 'sijhati' sidhyanni-siddhimApnuvanti, siddhirmokSa:-sAdhyate-samutpAtyate kevalajJAnena yA sA siddhiH, azeSakarmakSayaniratizayAnandArimakA, tathA-bujhaMti' budhyante-caturdazalokasvarUpaM sAmAnyavizeSAtmaka padArthajAtaM samyak pazyanti, 'muccaMti' muzcanti-saMsArAd vimuktA bhAnti,-saMsAra paritya jantItyarthaH 'pariNinyAyati' parinirvAnti-upazAntA bhavantItyarthaH, 'sampadukavANaM aMtaM kareMti' sarvaduHkhANAmantaM kuvanti -sarvaduHkhebhyo vimuktA bhvntiityrthH| 'egaccAe puNa ege bhayaMtAro' ekArcayA punare ke bhayatrAtAro bhAnti-ke vana mahAtmAnaH punarekasminneva bhave mukti prApnuvanti, 'avare puNa pundhakamAvase seNaM' apare puna: pUrvabhavopArjitakarmAvazeSeNa 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse-kAlAvasare kAlaM kRtvA-maraNaM prApya 'annayaresu' anyatareSu 'devaloesu' devalokeSu 'devattAe' devatvAya 'ubavattAro bhavaMti' upapattAro bhavanti, devatvamAptaye devalokaM gacchanti siddhi se samasta karmoM kA kSaya ho jAtA hai / ve niratizayajJAna aura Anandamaya hote haiN| ve mahApuruSa buddha arthAt sampUrNa loka tathA aloka ko tathA samasta sAmAnya vizeSAtmaka padArthoM ko spaSTa rUpa meM jAnatedekhate haiN| janma-maraNa se sarvathA aura sarvadA ke lie mukta ho jAte haiM / parinirvANa arthAt paramazAnti prApta kara lete haiM aura samasta duHkhoM kA anta karate haiN| . koI-koI bhAgyavAn puruSa aise hote haiM jo eka hI bhava meM mukti prApta kara lete haiM ! koI-koI pUrva bhavoM meM upArjita karmoM ke zeSa raha pachI siddhi prApta kare che. te siddhithI saghaLA kamane kSaya thaI jAya che. te niratizaya-atyaMta jJAna ane AnaMdamaya hoya che. te mahApurUSa buddha arthAt saMpUrNa leka tathA Alekane tathA saghaLA sAmAnya ane vizeSAtmaka padA ne spaSTa rUpathI jANe-khe che janma-maraNathI sarvathA ane sarvadA mATe mukta thaI jAya che. parinirvANa arthAt paramazAnti prApta karI le che ane saghaLA duHkhone aMta karI le che. keI koI bhAgyazALI purU evA hoya che ke--jeo eka ja bhavamAM mUkti prApta karI le che. keI kaI pUrvabhomAM upArjana karelA karmo zeSa rahI javAthI yathA samaya mRtyune prApta karIne keI eka deva lekamAM devanI For Private And Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre devalokAneva vizinaSTi 'taM jahA' tadyathA-'mahaDDirasu' maharddhikeSu-mahARddhizAliSu 'mahajjuesu' mahAdyutikeSu-viziSTA bharaNaprabhAyukteSu 'mahAparakamesu' mahAparAkrameSu 'mahAjasesu' mahAyazasviSu-vizALakIrtiSu 'mahAbalesu' mahAbaleSuvizeSavalazAliSu 'mahANu bhAvesu' mahAnubhAveSu-acintyaprabhAvayukteSu 'mahAso. khesu' mahAsaukhyeSu-viziSTasukhasAdhanasaMpanneSu 'te tattha devA bhati' te tatra devAH bhavanti, devAn vi zinaSTi vakSyamANavizeSaNaiH, tathAhi-'mahaDiyA' maha. dikAH 'mahajjujhyA' mahAdyutikAH 'jAra mahAsokkhA' yAvad mahAsaukhyA: 'hAravirAiyavacchA' hAravirAjitavakSasaH 'kaDaga-tuDiya-vaMmiyabhUyA' kaTakatruTita. stammitabhunAH, 'aMgaya - kuMDala-maTTagaMDayalaka.gapIThadhArI' aGgadakuNDalamRSTagaNDajAne se yathA samaya mRtyu ko prApta hokara kisI devaloka meM devaparyAya se janma lete haiN| ve devaloka kaise hote haiM ? yaha kahate haiM... devaloka viziSTa vimAna Adi mahAn Rddhi se yukta hote haiM mahAn yuti vAle arthAt AbharaNoM kI viziSTa prabhAse yukta hote haiM / mahAparAkrama se yukta, mahAkIrtivAle, mahAbala, mahAn prabhAva vAle tathA viziSTa sukha sAdhanoM se sampanna ukta deva vimAnoM meM utpanna hone vAle deva kisa prakAra ke hote haiM yaha dikhalAte haiM deva mahAn Rddhi ke dhAraka, mahAna kAnti se sampanna yAvat mahAn sukha se sampanna hote haiM / unakA vakSasthala hAra se suzobhita hotA hai| kaTaka evaM keyUra Adi AbhUSaNoM se unakI bhujAeM stabdha sI rahatI haiN| ve aMgada evaM kuMDalo se yukta kapola vAle hote haiM tathA paryAyathI janma le che. te devale ko kevA hoya che? te have batAvapaamaa mAve che deveka vizeSa prakAranA vimAna vigere mahAna RddhithI yukta hoya che. mahAna vRtithI yukta arthAt AbhUSaNenI vizeSa prakAranI pramA-kAMtithI yukta hoya che. parAkramathI yukta mahAnuM kIrtivALA mahAna baLavALA mahAna prabhAvavALA tathA vizeSa prakAranA sukha sAdhanethI yukta, deva vimAnethI yukta, upara kahelAM deva vimAnamAM utpanna thavAvALA de kevA prakAranA heya che? te have batAve che. deve mahAna addhine dhAraNa karavAvALA, mahAna kAMtithI yukta yAvat mahAna sukha sapana hoya che. teonuM vakSasthaLa hRdaya - chAtI hArathI suzobhita hoya che, teonI bhujAe kaTaka-kaDA ane keyUra For Private And Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 311 dalakarNapIThadhAriNaH-aGgadAdInAM dhArakAH, 'vicittahatthAbharaNA' vicitrahastAbharaNAH, vicitrANi hastAbharaNAni yeSAM te tathA, 'vicittamAlAmaulimauDA' vicitramAlAmaulimukuTAH vicitrA-vividhAkArA mAlA tayA baddhAni ataeva suzomitAni mauliSu-mastakeSu mukuTAni yeSAM te tathA, dilakSaNamAlAba mukuTavanto. bhavanti pUrvopArjitasukRtakarmaprabhAveNa, 'kallANagaMdhapavaravasthArihiyA' kalyANa gandhamavaravastraparihitAH-surabhigandhayuktapavaravastra paridhAnAH kalyANAni-mAGgali. kAni parANi-zreSThAni vastrANi parihitAni-dhAritAni ye ste tathA, 'kallANa gapavaramallANulevaNadharA' kalyANakamavaramAlyAnulepanadharA:-kalyANakamAlAnAM kalyANakagandhAnulepanAnAzca dhArakAH bhavanti, 'bhAsuraboMdI' bhAsvarabondayaHbhAsvarazarIrA:-prakAzayuktazarIradhArakA bhavanti / 'palaMbavagamAladharA' malambAnamAlAdharAH-vanaM-jalaM tato jAyamAnaM paGkajapuSpaM tasya mAlA-canamAlA madhyamapadalopIsamAsaH, athavA-vanam-araNyaM tatra bhavaM campakAdipuSpaM tena nirmApitA mAlAkAnoM meM karNa bhUSaNa dhAraNa karate haiM / unake hAthoM ke AbhUSaNa citra -vicitra hote haiN| unake mukuTa vicitra mAlAoM se suzobhita hote haiM / ve kalyANakArI zreSTha tathA sugaMdhita vastra dhAraNa karate haiN| kalyANakArI aura uttamamAlA evaM aMgalocana ko dhAraNa karane vAle hote haiM / unakA zarIra dedIpyamAna hotA hai-unake zarIra se sarvadA adbhuna teja prasphuTita hotA rahatA hai / ve lambIlaTakatI huI vanamAlA ko dhAraNa karate haiM / 'vana' kA artha hai jala, usase utpanna hone vAlA puSpa-kamala, usakI mAlA 'vanamAlA' kahalAtI hai| vana-puSpamAlAvanamAlA athavA vana arthAt araNya meM hone vAle campaka Adi ke puruSoM vigere AbhUSaNothI alaMkRta rahe che, teo aMgada ane kuMDalethI zobhAya. mAna kapalavALA hoya che. tathA kAnamAM karNa bhUSaNa dhAraNa kare che. teonA hAthanA AbhUSaNe citra-vicitra hoya che. emanA mugaTe vicitra prakAranI mALAothI zobhAyamAna hoya che. teo kalyANa kArI zreSTha tathA sugaMdhavALA vastro dhAraNa kare che. kalyANa kA2ka ane uttama mALA ane aMgecanane dhAraNa karavAvALA hoya che. teonuM zarIra dedIpyamAna hoya che. teonA zarIramAMthI haMmezAM adUbhUta teja prakAzanuM rahe che. teo lAMbI laTakatI evI vanamALAone dhAraNa kare che. vanane artha jaLa e pramANe thAya che. eTale ke pANImAMthI utpanna thavAvALA kamaLanI mALA "vanamALA kahevAya che. vanapuSpamALA vanamALA arthAt jaMgalamAM thavAvALA caMpA vigere punI For Private And Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 sUtrakRtAGga sUtre vanamAlA, athavA - parNapuSpamayImAlA vanavAlA makIrtitA, athavA bhApAdala sthitI mAlA vanamAlA nigadyate, tAdRzamAlAdharA devA bhavantIti / te devAH svakIya varNasparzadyutitejobhirdizaM pradyotayanto bhaviSyatkAle mokSantA bhavantIti pratiSAyate - 'divveNaM-rUveNaM divveNaM daNoNaM' ityAdinA, 'divveNaM rUveNaM' divyena rUpeNa 'divveNaM vanneNaM' divyena varNena vilakSaNavarNena 'divvegaM gaMdheNaM' divyena gandhena 'divveNaM phAseNaM' divyena sparzana 'divveNaM saMghApaNaM' divyena saGghAtena - vilakSaNazarIrasaMhananena 'divveNaM saMThANeNaM' divyena saMsthAnena 'divvA iDie' diorer RddhayA 'divvAe juIe' diorer gear 'divvAe SamAe' divyayA prabhavA 'divvAe chAyAeM' divyayA chAyayA - kAntayA 'divvAe accAe' divyA arcA 'divveNaM teNaM' divyena tejasA 'divvAe lemAe' divyA lezyA 'dasadisAo unovemANA' dazadizaH sarvA adhikASThAH udyotayantaH 'pabhAsemANa)' manAsayantaH 'gaikallANA' gati kalyaNAH 'Thiha kallANA' sthiti kalyANA: 'AgamesibhaDayA' kI mAlA 'vanamAlA' kahalAtI hai / athavA pattoM aura puruSoM kI mAlA 'vanamAlA' hotI hai / athavA pairoM taka laTakane vAlI mAlA 'vanamAlA' kahI jAtI hai| deva aisI vanamAlA pahanate haiM / ve deva apane varNa, sparza, dyuti evaM teja se dizAoM ko Alokita karate haiM aura bhaviSya meM mokSa jAne vAle hote haiM, yaha kahate haiM ve apane vilakSaNa varNa se divya gaMdhase, divyasparza se, divyasaMghAta se, divya zArIrika saMhanana se, divya AkRti se, divya Rddhi se, divya dyuti se, divya prabhA se, divya chAyA se, divya kAnti se, divya jyoti se, divya teja se, divya lezyA se samasta dizAoM ko udyotita evaM prazAsita karate haiN| bhadragati aura bhadra sthiti vAle hote haiM / AgAmI kAla meM bhadraka hone vAle haiN| mALA, 'vanamALA' kahevAya che. athavA paga sudhI laTakatI mALA 'vanamALA' kahevAya che. devA evA prakAranI vanamALA dhAraNa kare che. te devA peAtAnA vaNuM, sparze te ane tejathI dizAmAne prakAzamaya kare che ane bhaviSyamAM mekSamAM javAvALA thAya che. te have khatAve che.-tee peAtAnA vilakSaNu vaNathI yi gaMdhathI, divya sparzIthI divya saMghAtathI divya zArIrika saha. nanathI, divya AkRtithI divya RddhithI divya-dhrutithI tryi prabhAthI, divya chAyAthI divya kAMtIthI divya jAtithI, divya tejathI, divya tejevezyA, saghaLI dizAone udyotita ane prakAzita kare che, bhadragati ane bhadra sthiti vALA hAya che. AgAmI kALamAM bhadraMka kalyANavALA thavAvALA hAya che. For Private And Personal Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lamayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kiyAsthAnanirUpaNam AgamiSyadrakAH 'yAvi bhavaMti' cApi bhavanti 'esa ThANe Ayarie' etatsthAnamAryam 'jAva savvadukkhapahINamagge' yAvat-sarvaduHkhamahINamArgaH-etadeva sthAnaM sarva. duHkhAntakaraM bhavatItyetAvatA-Aryatvam 'egalasammeM ekAntasamyak -mithavAlAvirasyAdidoSarahitatvAt 'sumAha' sumAdhu caitatsthAnam , sarvaduHkharahitatvAt 'doccassa' dvitIyasya 'ThANassa' sthAnasya 'dhammapakkhassa' dharmapakSasya 'vibhaMge' vibhaGga:-vicAra 'evamAhie' evamAkhyAtaH-yathoktaprakAreNa dvitIyasya dharmasthAnasya vicAro'bhava. diti / etAvatA vivekimi dharmapakSa eva-AdartavyaH iti ||suu0 23 // 38 mUlam-ahAvare taccassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evamA. hijjai iha khalu pAINaM vA4 saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-appicchA appAraMbhA appapariggahA dhammiyA dhammANyA jAva dhammeNaM caiva vittiM kappemANA viharaMti, susIlA suvvayA supaDiyANaMdA sAhU egaccAo pANAivAyAo paDivirayA jAva. jIvAe egaccAo appaDivirayA jAva je yAvaNNe tahappagArA sAvajjA abohiyA kammaMtA parapANaparitAvaNakarA kajjaMti tao vi egaccAo appddiviryaa| se jahA NAmae samago. vAsagA bhavaMti abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAvA AsavasaMvaraveyaNA NijjarA kiriyAhigaraNavaMdhamokkhakusalA asahe. ___ yaha dharma sthAna AryajanoM kA sthAna hai yAvat samasta duHkhoM ke kSaya kA mArga hai| mithyAtva avirati Adi doSoM se rahita hone ke kAraNa ekAnta samyakU mArga hai| samasta duHkhoM se rahita hone ke kAraNa susAdhu mArga hai / dUsare sthAna dharmapakSa kA yaha vicAra kahAgayA hai| vivekIjanoM ko dharma pakSa kA hI Adara karanA cAhie // 23 // A dharmasthAna AryajanenuM sthAna che. yAvata sarva duHkhanA kSayane mArga che. mithyAtva, avirati vigerethI rahita hovAthI susAdhu mAga che A pramANe A bIjA dharmapakSa sthAnane A vicAra kahevAmAM Avela che. vivekI manuSyoe dharma pakSane ja Adara kara joIe. ArakA sU0 40 For Private And Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 30 L jja sUtrakRtAGgasUtre devAsuranAgasutra gajakkha rakkha sakinnara kiMpurisa garulagaMdhadhvamahoragAiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNaikamaNijjA iNameva niggaMthe pAvayaNe pissaMkiyA NikkaMkhiyA nivvitimicchA laddhaTTA gahiyA pucchiyaTThA viNicchiyaDA abhigayaTThA aTThamiMjjA pemANurAgarantA athamAuso ! niggaMthe pAvaNe ayaM aTTe ayaM paramaTThe sese agaTTe usiyaphalihA aguyaduvArA aciyaMttaMteuraparagharapavesA cA uddasamuddiTTapuSNimAsiNIsu paDipunaM posahaM sammaM aNupAlemANA samaNe niggaMthe phAsue saNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM osahame sajjeNaM pIThaphalaka sejAsaMthAraeNaM paDilA bhemANA bahUhiM sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM ahApariggahiehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANA viharaMti / teM NaM eyAruveNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAIM samaNovAsagapariyAgaM pAuNaMti pAugittA AbAhaMsi utpannaMsi vA aNupapannaMsi vA bahUI bhattAI pactrakkhAetA bahUI bhattAI aNasaNAe cheti / bahUI bhattAiM aNasaNAe cheittA AloiyapaDikatA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devalopasu devatAe uvavattAro bhavati, taM jahA - mahaDDiesa mahajjuiesu jAva mahAsokkhesu sesaM taheva jAva esa ThANe Ayarie jAva etasamma sAhU / taccassa ThANassa missagassa vibhaMge evaM Ahie | aviraI paDucca vAle Ahijai, viraiM paDucca paMDie Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kiyAsthAnanirUpaNam Ahijai virayA viraiM paDucca bAlapaMDie Ahijjai tattha gaM jA sA sapao aviraI esa ThANe AraMbhaTThANe aNArie jAva asavvadukkhappahINamagge egaMtamicche asAhU, tattha NaM jA sA savvao viraI esa ThANe aNAraMbhaTANe Arie jAva savvadukkhappahINamagge egaMtasamma sAhu, tattha NaM jA sA savao virayAviraI esa ThANe AraMbha No AraMbhaTTANe esa ThANe Arie jAva sabadukkhappahINamagge egaMtasamma sAhu ||suu0 24 // 39 // chAyA-athAparastRtIyasya sthAnasya mizramasya vibhaGga eva mAkhyAyate / iha khalu pAcyA vA 4 santyetase manuSyA bhavanti tadyathA-alpechA alpArambhAH alpaparigrahAH dhArmikA dharmAnugAH yAvad dharmeNa caiva vRtti kalpayasto viharanti, suzIlAH suvratAH mumatyAnandAH sAdhavaH ekasmAt pANAtipAtA prativiratAH yAvajjIvanam, ekasmAd aprataviratAH yAvad ye cAnye tathApakArAH sAvadhAH abodhikAH karmasamArambhAH paramANaparitApanakarAH kriyante tato'pyekasmAt aptivirtaaH| tathAnAma zramaNopAsakAH bhavanti abhigatajIvA'jIvAH upadhapuNyapApAH AsatrasambaravedanAnirAkriyA'dhikaraNabandhamokSakuzalAH asahAyA api devAmuranAga varNa yakSarAkSasakinnara kiMpuruSagaruDa gandharvamahoragAdibhiH devagaNaiH nirgranthAn pravavanAdanatikramaNIyAH asminnanthe pravacane nizakSitAH niSkAkSitAH nirvicikitsAH labdhArzaH gRhItArthAH pRSTArthAH vinizcitArthAH abhigatArthAH asthimajjApremAnurAgaraktAH idamAyuSman ! nainyaM pravacanam ayamarthaH ayaM paramArthaH zeSo'narthaH ucchritasphATikAH asaMvRtadvArAH asaMmatAntaHpuraparagRhapravezA: caturdazyaSTamyuddiSTapUrNimAsu pratipUrNa pauSadhaM samyaganupAlayantaH zramaNAn nirgranthAn mAsukaiSaNIyena azanapAnakhAdya svAyena vastraparigrahakambalapAdamoJchanena auSadhabhaiSa jyena pIThaphalakazara pAsaMstArakeNa pratilAbhayantaH bahumiH zIlavatamuNaviramaNa. pratyAkhyAnapoSadhopavAsa: yathAparigRhItaH tapA-karmabhiH AtmAnaM bhAvayanto viharanti / te khalu etadrUpeNa vihAreNa viharantaH bahUni varSANi zramaNopAsaparyAya pAlayanti pAlayitvA AvAdhAyAmutpannAyAM vA anuspannAyAM vA bahUni matAni pratyAkhyAnti, bahUni bhaktAni pratyAkhyAya bahUni bhaktAni anazanayA chedayanti, bahUni bhaktAni anazanayA chedayitvA AlocitapratikrAntAH samAdhipAtA kAla. For Private And Personal Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUce mAse kAlaM kRtvA anyatareSu devalokeSu devatvAya upapattAro bhavanti / tadyathAmahardikeSu mahAdhutikeSu yAvanmahAsaukhyeSu zeSaM tathaiva yAvad idaM sthAnam Aryam yAvadekAntasamyaka sAdhu, tRtIyasya sthAnasya mizrakasya vibhaGgaH evamAkhyAtA, thavirati pratItya bALa AkhyAyate, viratiM pratItya paNDita AkhyAyate viratya. viratiM pratItya bAlapaNDita AkhyAyate, tatra khala yA sA sarvato'viratiH idaM sthAnamArambhasthAnAnanArya yAvadasarvaduHkhahINamArgam ekAntamithyA asAdhu / tatra khalu yA sA sarvato viratiH idaM sthAnamanArambhasthAnamArya yAvat sarvaduHkhapahINamArgamekAnta samyak sAdhu / tatra khalu ye te sarvato viratyaviratI, idaM sthAnamArambha noArambhasthAnam idaM sthAnamArya yAvat sarvaduHkhapahINamArgam ekAnta samyak sAdhu // sU0 24-39 TIkA-dharmapakSA'dharmapakSayo nirUpaNaM kRtvA-dharmA'dharmayomilitaH pakSo nirUpyate / dharmA'dharmAbhyAM militatvAdetasya mizrapakSa iti paribhASA bhavati / yadyapi pakSo'pi-ayam-adharmayukta eveti vA'tiricyate'dharmapakSAt tathApi 'taccassa ThANassa' ityaadi| TIkArtha-dharma pakSa aura adharmapakSa kA nirUpaNa karake apa dharma aura adharma ke mizrita pakSa kA nirUpaNa karate haiM / isa pakSa meM dharma aura adharma donoM AMzika rUpa meM vidyamAna rahate haiM, ataeva yaha mizrapakSa kahalAtA hai / yadyapi yaha pakSa bhI adharmayukta hI hai ataeva adharma pakSa se alaga nahIM hai, tathApi adharma kI apekSA dharma kI bahu. 'taccassa ThANasma' yA TIkAI--dharma pakSa ane adharma pakSanuM nirUpaNa karIne have dharma ane adharmanA mizrita pakSanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-A pakSamAM dharma ane adharma e bane AMzika rUpathI vidyamAna rahe che. tethI ja A mizra pakSa kahevAya che. jo ke A pakSa paNa adharma yukta ja che, tethI ja adharma pakSathI alaga nathI, te paNa adharma karatAM dharmanA adhika paNAne lIdhe A adharma pakSa nathI, paNa dharmapakSa ja che tema mAnavAmAM Ave che. mukhya paNAne laIne ja zabdane praveza karavAmAM Ave che. e nyAya che. jema candranuM kathana kirathI ja thAya che. kalaMkathI nahIM kemake tenuM kalaMka kiraNo dvArA DhaMkAI jAya che. tethI A pakSamAM adharma, dharmathI parAbhUta thaI jAya For Private And Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam adharmA'pekSayA dharmabAhulyAt nA'dharma pakSoyam apitu dharmapakSa eva gaNyate, prAdhAnyena vyaradegA bhavantIti nyAyAt / yathA candraH kiraNaireva vyapadizyate, na kalaGkena / tatkasya hetoH ? kiraNaiH kalaGkasyA'bhibhUtatvAt tadvadetasmin api pakSe'dha dharmerabhibhUto bhavati / etasya dharmapakSe evaa'nurbhaavH| ye'lpecchA alpaparigrahAnto dhArmikAH dharmAnugAH uttamavratadhArakA te'tra pakSe samAviSTA bhavanti / te puruSAH sthUla gaNAtipAtebhyo nivRttAH, anivRttAzca sUkSmebhyaH yantrapIDanAdibhinivRttAH bhavantIti / sAmpratamakSarArthaH prasanyate ___ 'ahAvare' athA'paraH 'taccasta ThAgasta' tRtIyasya sthAnasya 'missagassa' mizrakasya dezaviratastha zrAvakasya vibhaMge' bimaGgo vicAraH 'evamAhijjaI' evaMvakSyamANapakAreNA''khyAyate, 'iha khalu pAINaM vA4' iha khalu pAcyAM vA, patIcyA vA, ityAdikrameNa jJAtavyam , 'saMtegaiyA maNussA bhavaMti' santyekatayelatA hone se yaha adharma pakSa nahIM hai, apitu dharmapakSa hI ginA jAtA hai| pradhAnatA ko lekara hI zabda kA prayogakiyA jAtA hai, aisA nyAya hai| jaise candramA kA kathana kiraNoM se hI hotA hai, kalaMka se nahIM, kyoMki usakA kalaMka kiraNoM ke dvArA Dhaka jAtA hai| isI prakAra isa pakSa meM adharma dharma se abhibhUta ho jAtA hai, ataeva isakA dharmapakSa meM hI antarbhAva hotA hai / isa pakSa meM unakA samAveza hotA hai jo alpa icchA aura alpa parigraha vAle, dhArmika, dharmAnugAmI aura uttama vratoM ke dhAraka hote haiM, ve puruSa sthUla prANAtipAta Adi pApoM se nivRta hote haiM, parantu sUkSma pApoM se nivRtta nahIM hote| yantra pIDana Adi pApa bahula kRsyoM se bhI nivRtta hote haiM / ava zabdArtha likhA jAtA hai tIsare sthAna mizrapakSa-dezavirata zrAvaka kA vicAra Age kahe anusAra hai-isa loka meM pUrva, pazcima, dakSiNa aura uttara dizA meM che. tethI A pakSane dharma pakSamAM ja aMtarbhAva thAya che. je alpa IcchA, ane alpa parigrahavALA, dhArmika, dharmAnugAmI ane uttama vratane dhAraNa karavAvALA hoya che, te pakSamAM Ane samAveza thAya che. te purUSe sthaLa prANAtipAta vigere pApathI nivRtta hoya che, paraMtu sUma pApothI nivRtta nathI letA yatra (ghANIthI pIlavuM. daLavuM vigere) pIDana vigere adhika pApavALA kRtyathI paNa nivRtta thatA nathI. have zabdArtha batAvavAmAM Ave che-trIjA sthAna mizra pakSa-dezavirata zrAvakane vicAra AgaLa kahyA pramANe che. A lekamAM pUrva, pazcima dakSiNa For Private And Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcakRtotre vividhamakArakAH manuSyAH bhavanti 'taM jahA' tadyathA-'appicchA' alpecchA:alpA:-stokAH parigrahArambheSu icchA-antaHkaraNatti ryeSAM te tayA, ISadicchA. vantaH, 'apAraMbhA' algArammA:-alpaH ArambhaH kRSyAdinA pRthivyAdijIvopamadoM yeSAM te tathA, 'appArigahA' alpaparimAH-alAH parigraha:-dhanadhAnyAdi. svIkArarUpo yeSAM te tayA, 'dhammiyA' dhArmikA:-dharmeNa-prANAtipAtAdi viramayarUpeNa caranti ye te tathA, 'dhammANuyA' dharmAnubA-dharmabhanuganchanti ye te tathA, 'jAva' yAvat-yAvatpadAt-'dhammiTThA' dharmaSTA:-dharma eva iSTaH-priyo yeSAM te tathA, 'dhammakkhAI' dharmakhyAtayaH-dharmAt khyAti:-masiddhi ryeSAM te tathA, athavA dharmakhyAyinaH dharma-zrutavAritrAkhyamAkhyAti-bhavyebhyaH pratipAdayanti ye te tayA, 'dhammappaloI dharmapalokina:-dharmameva pralokayanti pazyanti ye te tathA, 'dhammapalaMgaNA' dharmaparaJjanAH, dharme prarajyanti-Amajjanti ye parAyaNA ste tathA, 'dhamma smuyaayaa| dharmasamudAcArA:-dharmaH samudAcAraH-sadAcAro yeSAM te tathA 'dhammeNaM ceva vitti kApemANA' dharmega caitra vRtti jIvikAvyavahAraM kalpayanta:-kurvanta iti yAvat / 'viharaMti' viharanti-samaya yApayanti / kayambhUnAH mizrAkSA'valambinaH dezaviratA statrAha-'musIlA' suzIlAH-zobhanAcAravantaH 'mutbhayA' sunnatA:koI-koI manuSya aise hote haiM, jo alpa icchA vAle, alpa AraMbhakRSi Adi ke dvArA jIvaghAta rUpa sAvA vyApAra vAle alpa parigraha ghAle ahiMsA Adi dharma kA AcaraNa karane vAle, dharmAnugAlI, dharmaniSTha-dharma premI, dharma kA kathana karane vAle athavA dharma ke kAraNa khyAti prApta karane vAle, dharma se prasanna hone vAle dharmaparAyaNa, dharma kA samIcIna AcaraNa karane vAle, dharma pUrvaka hI apanI AjIvikA karate hue yAvat vicarate haiN| mizrapakSa kA abalambana karanevAle dezavirati zrAvaka kaise hote haiM ? zobhana AcAra vAle, zobhana vratoM vAle, saralatA se prasanna hone ane uttara dizAmAM kaI kaI manuSya evA hoya che, jemAM alpa IcchAvALA, alpa AraMbha-kRSi khetI vigere dvArA jIvagha ta rUpa sAvadha vyApAra dhALA, a5 parigrahavALA ahiMsA vigere dharmanuM AcaraNa karavAvALA, dharmAnugAmI, dharmaniSTha dharma premI, dharmanuM kathana karavAvALA, dharmane ja dekha vAvALA, dharmathI prasanna thavAvALA, dharmaparAyaNa, dharmanuM sArI rIte AcaraNa karavAvALA, dharma pUrvaka ja pitAnI AjIvikA calAvatA thakA vicare che. mizrapakSanuM avalaMbana karanArA deza virati zrAvaka kevA hoya che? zobhana AcAravALA, sAzA gratAvALA saralapaNuthI prasanna thavAne yogya For Private And Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kiyAsthAnanirUpaNam zobhanavratavantaH 'supaDi pANaMdA' mumatyAnaMhAH -suSTu patyAnandaH-cittAhAdo yeSAM te tathA, tathA-'sAhU' sAdhA-sAdhusamIpe vratadhArakAH zramaNAH 'egacAo' ekasmAt sthUlAt 'pANAivAyAoM' prAgAtirAtAt-jovahimAtaH 'paDivirayA' prativiratAH-dezaviratirUpeNa nivRttA ityarthaH, 'jAva jIvAe yAvajjIvanamyAvatparyantaM prANAn dhArayanti tAvatparyantaM nittAH sthUla nI vahisAtaH 'egacAo apaDivirayA' ekasmAt sUkSmapANAnipAtAt -ativiratAH sthUlapANAtipAte. bhyo nivRttA api, kintu sUkSmapaNAtipAtebho na vistAH 'jAva je pAvanne taha pagArA' bhArata-ye cAnye tathA prakArA stAdRzAH sAnA sAvadha :-gApayojakAH 'abohiyA' abodhikA-bodhA'bhAvaprayojakAH 'kamalA' karmamamArambhAH parapANa - paritAvaNakarA' paramANaparitApanakarA:-anyasatpIDotsAdakAH kajjata' kripate 'to vi' tato'pi 'egaccAo' ekasmAt-bhAraNANAtipAtaparitApanAt-'appa DivirayA' apativiratA:-evaM mRpAvAdAdAvapi jJeyam, 'se jahANAmae' tadyathA nAma 'samaNobAsagA' zramaNopAsakA:-zramaNaM-sAdhupAsate ye te zraraNopAsakA ityarthaH / bhavanti te shraavkaaH| 'abhigayajIvAjI' abhigatajIvA'jIyA-abhi yogya aura sAdhu-lajjana hote haiM / sthUla mAgAtipAna se, eka deza rUpa se yAvajjIvana nivRtta hote haiM kintu sUkSma prANAtipAta se nivRtta nahIM hote haiM / isI prakAra anya pApa janaka evaM abodhi utpanna karane vAle kAryoM se, jo anya prANiyoM ko paritApa upajAne vAle haiM, unameM se kisI-kisI se nivRtta nahIM hote haiN| tAtparya yaha hai ki deza virati vAle dharmAdharma pakSIya puruSa sabhI pApoM se deza nivRtta hote haiM, sarvathA nhiiN| isa mizrasthAna meM zramaNoM ke upAsaka (sAdhu kI sevA karane vAlA) arthAt zrAvaka jana hote haiN| ve jIva aura ajIva ke svarUpa ke yathArtha ane sAdhu-sajajana hoya che, sthUla prANAtipAtathI ekadeza rUpathI yAjachava nivRtta hoya che, paraMtu sUkSma prANAtipAtathI nivRtta thatA nathI. e ja pramANe anya pApa janaka ane abAdhi utpana karavAvALA kAryothI jeo bIjA prANiyone saMtApa pahoMcADavAvALA hoya che. temAMthI keI keIthI, nivRtta thatA nathI. tAtparya e che ke deza virativALA dharmAdharma pakSavALA purUSa saghaLA pApathI deza nivRtta hoya che. sarvathA nivRtta hetA nathI. A mizrarathAnamAM zramanA upAsaka (sAdhunI sevA karavAvALA) arthAta zrAvaka ja hoya che, teo jIva ane ajIvanA svarUpane yathArtha rUpathI For Private And Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320 sUtrakRtAsUtre gatau-yathAvasthitarUpeNa jJAtau jIvA'jIvau yaste tathAvidhA bhavanti, evam 'utraladdhapuNNapAvA' upalabdhapuNyapApAH, upalabdhe paramArthato jJAte puSpapApe yaiste tathAvidhAH, tathA 'Asava-saMvaraveyaNANijjarAkiriyAhigaraNabaMdhamokAvakumalA' AkhAsaMbaravedanAnirjarAkriyA'dhikaraNabandhamokSakuzalAH, tatra AsravaH-AkhAti-pravizati aSTavidhaM karmasalilaM yena Atmatarasi sa Asa-mithyAtvA'viratipamAda kavAya. yogarUpaH, saMvaraH-saMtriyate-nirudvayate AsAma yena pariNAme sa tathA samiti guptimirAtmasarasi AsravatkarmasalilAnAM sthaganamityarthaH' vedanA-masidaiva, nirjarA-nirjaraNam-karmaNAM jIvapadezebhyaH parizaTanam , kriyA:-kAyiyAdikAH, adhikaraNam, adhikriyate narakagatiyogyatApanaH pApyate AttA yena tat AtmA. dhikaraNaM dravyataH khaDgayantrAdi, bhAvataH krodhAdi / bandhaH-jIvasya karmapudgala. rUpa se jJAtA hote haiN| puNya-pApa ke svarUpa ke jAnakAra hote hai, Asrava, saMvara, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, baMdha aura mokSa ke jJAna meM kuzala hote haiM / jisake dvArA AtmA rUpI sarovara meM karmarUpI jala AtA hai, use Asrava kahate haiM / mithyAtya, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga Asrava haiM / jisa parimANa ke dvArA Atra kA nirodha hotA hai, vaha samiti, gupti AdirUpa pariNAma saMvara kahalAtA hai| tAtparya yaha hai ki Ate hue karma rUpI jala kA ruka jAnA saMvara hai| Atma pradezoM se baddha karmoM kA deza se haTanA nirj|| hai / kAyikI Adi paccIsa prakAra kI sAvadha pravRtti ko kriyA kahate haiM / jima ke kAraNa Atmo naraka yA tiryacagati kA adhikArI banatA hai, vaha adhikaraNa kahalAtA hai| adhikaraNa ke do bheda haiM / dravya se khaDga yA yaMtra Adi jANanArA hoya che. puNya pApanA svarUpane jANavA vALA hoya che. A stra, saMvara, nirjara, kriyA, adhikaraNa, baMdha ane mekSanA jJAnamAM kuzaLa hoya che. jenA dvArA AtmA rUpI sarevaramAM kamarUpI jaLa Ave che, tene Asrava kahevAya che. je pariNAma dvArA Amravane nirodha thAya che. te samiti, gupti vigere rU5 pariNAma saMvara kahevAya che tAtparya e che keAvatA evA karma rUpI jaLanuM kAI javuM te saMvara che. Atma pradezathI baddha te karmonuM dezathI haTavuM te nirjarA che. kAyikI vigere paccIsa prakAranI sAvadha pravRttine kriyA kahe che. jenA kAraNe AtmA naraka athavA tiryaMca gatine adhikArI bane che, te adhikaraNa kahevAya che. adhikaraNanA be bheda che. dravyathI khaDaga athavA yaMtra vigere ane bhAvathI kola vigere adhikaraNa For Private And Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmayAbodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam sambandhaH, makSA-sakalakarmakSaye sati jIvasya karmasaMyogApAditarUparahitasya sAtha. paryavasAnam / 'asahejja' asahAyA-bAhyasahAyarahitA api 'devAsuranAgasuvaSNajakkharakaravasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavyamahoragAiehiM devagaNehi devAsuranAgasuvarNayakSarAkSasakinnarakiMpuruSagaruDagandharvamahogAdibhirdevagaNaiH, tatra-devA:-vaimAnikAra, asurA:-asurakumArAH, nAgA:-nAgakumArAH, suvarNakumArA:-bhavanapativizeSAH, yakSa rAkSasakirakiMpuruSA:-yantaravizeSAH, garuDA:-garuDadhvajAra, gndhrvmhorgaa| -jyantaravizeSAH tattrabhRtibhirdevagaNaH 'niggaMyAbho' ninthAt 'pAyayaNAbho' prava. canAt 'aNaikamaNijjA' anatikramaNIyAH bhavanti te zrAvakAH, sAhAyyarahitA api devAdibhirapi prabalabalIyatenomirAviSTairapi pratipanthimiH pracalitA aura bhAva se krodha Adi adhikaraNa haiM / jIva aura karmaNavargagA ke pudgaloM kA kSIra-nIra ke jaisA saMbaMdha honA bandha hai| samasta karmoM kA kSaya hojAne para AsmA se karma vargaNonoM kA anta ho jAnA aura svAbhAvika zuddha svarUpa kI upalabdhi ho jAnA mokSa AtmAkI sAdiananta zuddha paryAya hai| __ zrAvaka Asrava Adi ina saba ke svarUpa ke jJAtA hote haiN| kisI kI sahAyatA kI apekSA nahIM rakhate athavA yoM kahanA cAhie ki asahAya hone para bhI devatA bhI unheM nirgrandhamavacana se vicalita nahIM kara sakate / vaimAnika deva, asurakumAra, nAgakumAra, garuDakumAra evaM suparNakumAra nAmaka bhavanapati deva tathA yakSa rAkSasa, kinnara, kimpuruSa gaMdharva evaM mahoraga nAmaka vyantara deva prapala zaktimAna hone para bhI zramaNopAsakoM ko jinazAsana se calAyamAna karane meM samartha che. jIva ane kAzmaNa vagaNanA pudgalenuM kSIra ane nIranI mAphaka saMbaMdha thavo te baMdha che. samasta karmone kSaya thavAthI AtmAthI karmavargane aMta thave ane svAbhAvika zuddha svarUpanI upalabdhi thaI javI te mokSa che. A mokSa AtmAnA sAdI anaMta zuddha paryAya che. zrAvaka Asrava vigerenA samagra svarUpane jANavAvALA hoya che. teo koInI paNa sahAyatAnI apekSA rAkhatA nathI, athavA ema kahevuM joIe ke asahAya hovA chatAM paNa de paNa teone ninya pravacanathI haTAvI zakatA nathI. vaimAnika de, asurakumAre nAgakumAra, garUDakumAra, ane supa kumAra, nAmanA bhavanapati de tathA yakSa rAkSase kinnara, jiMpurUSa, gaMdhava ane mahAraga nAmanA vyantara deva prabaLa zaktimAna hovA chatAM paNa . zramapAsakane janazAsanathI calAyamAna karavAmAM samartha thaI zakatAM nathI. sU0 41 For Private And Personal Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgare tIrthakaramavacanAt te zrAvakAH na bhavanti 'iNameva nizgaMthe pAtrayaNe' asmina mainye pravacane 'misa kiyA' nizzaGkitAH saMzayarahitAH 'NikkaM khiyA' niSkAM kSitA:- paradarzanIya spRhayA varjitAH, 'nimiitamicchA' nirvicikitsA:-phaprati sandevarahitAH 'ladaha / ' labdhAryA :- kandhAH parijJAtA arthA:- sUpArthAH gurUpadezAdayo caite dhArthAH artha dharaNAt- 'gahiyA' gRhItArthAH - gRhItaH - sammA aiser yeste gRhItArthA:- arthAvadhAraNAt 'pucchiyaDDA' pRSTArthAH- gurubhiH saMdirette sanonia 'viNicchapaTTA' vinizcitArthAH- sUtrArthaviSayakanizcayavantaH pArthAnAM vinizvAt 'abhigayadvA' abhigatArthAH - pRSTArthAdhigamAt 'aDimiMjA pemANurAgarattA' asthimajjA memAnurAgaraktAH, asthi majjAdivvapi jaina pavacanAnurAgeNa raJjitA bhavanti te - asthimajjA - tato dhAtuvizeSaH tAsu pravacanAnurAgeNa raJji tAH - zrAvakAH, 'ayamAuso' idam-AyuSman ! 'nimgaMthe pAya' naigranthaM vacanam 'a' apam 'adve' arthaH, 'ayaM paramaDe' ayaM paramArthaH- mokSaprApakaH, jinoditasadupadeza eva sarvathA satyaH, 'se se agadve' zeSam - etadvyatiriktam anartham 'usiyaphalihA' nahIM ho skte| ve nirgranthapravacana meM nizzaMka hote haiM parakIya darzanoM kI abhilASA nahIM karate dharmakriyA ke phala meM saMdeha nahIM krte| ve dhArtha hote haiM arthAt guru ke upadeza se sUtra evaM artha ko zravaNa karate haiM / zravaNa karake artha ko grahaNa karate haiM / grahaNa karane ke pazcAt yadi saMdeha hotA hai to guru se artha pUcha lete haiN| pUcha kara use samyakU prakAra se nizcita karalete haiM aura samagratayA samajha lete hai / unakI raga-raga meM jina pravacana ke prati gaharA anurAga hotA hai / unakI zraddhA aisI hotI hai ki- 'he AyuSman ! yaha nirgrantha pravacana ho artha hai, yahI paramArtha hai isake atirikta saba anartha hai-anartha kArI hai| aisA logoM ko upadeza dete haiM ve sphaTika ke samAna nirmala antaHkaraNa vAle teo ninya pravacanamAM niza' hAya che. pArakA darzaneAnI IcchA karatAM nathI. dharmakriyAnA phaLamAM sadaiThu karatA nathI. tee lakhyAtha hoya che. RrthAt gurUnA upadezathI sUtra ane adhanuM zravaNa kare che. zravaNa karIne ane grahaNu kare che, grahaNa karyA pachI jo sadaiDu hAya te gurUne atha pUchI le che, pUchIne tene sArI rIte nizcita karI le che. ane pUrI rIte samajI le che. tenI rage ragamAM jIta pravacana pratye gADha anurAga hAya che. teonI zraddhA evI hAya che ke huM AyuSman A nigrantha pravacana ja artha che. Aja paramAtha che. e zivAya badhuM anatha che. anatha kAraka che. leAkAne e pramANenA Adeza Ape che. teo sphaTikanI jema nirdela ataH karaNavALA hAya che. tethyanA For Private And Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lamayAbodhinI TIkA vi.va. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam 323 ucchUitasphATikAH-sphaTikavannirmalAmA ragAH 'agupavArA' asaMvRtadvArAHaprAvRtadvArA dAnArtham 'aciyattate uraparagharapaveSA' asaMmatAntApuraparagRhapavezAHte zrAvakAH rAjJAmantaHpuravat paragRha pravezaM necchanti, 'cAuddasamudiTThapuSNi mAsiNImu' caturdazyaSTamyuddiSTapUrgimAsu-etAsu tithiSu 'paDipunnaM posahaM samma aNupAchemANA' pratipUrNa pauSadhaM-tadAkhyaM kriyAvizeSaM samyaganupAlayantaH 'samaNe niggathe zramaNAn nimranthAn 'phAmuesaNijne prAsuSaNIyena doSavirahitena 'asaNapANakhAimasAimeNaM' azanapAnakhAghasvAdyena-caturvidhAhAreNa 'vasthADigAhakaMbalapAyapuMchaNeNaM' vastraparigrahakamba upAyochanena-tatra-vastraM-prasiddham, pratigrahaH -pAtrAdiH, kambalaH, pAdapochana-rajoharaNam 'osahabhesajjeNaM' auSadhabhaiSajyena 'pIThaphalagasejjAsaMthAraeNaM' pIThaphalakazayyAsaMsthArakeNa tatra pITham-Asanam phalaka:-pATavizeSaH zayyA-bRhatsaMsArakaH paDilAmemANA' patilAbhayantaH-etAni vastUni sAthave dadAnAH 'bahUhi' bahubhiH 'sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposaho. vavAsehi' zIlavataguNaviramaNamatyAkhyAnapauSadhopavAsaiH-tatra-zIkAni-sAmayika hote haiN| unake dvAra dAna ke lie sadA khule rahate haiM ve itane vizvAsapAtra hote haiM ki rAjA ke antaHpura meM praveza karane para bhI koI una para zaMkA nahIM karatA tathApi rAjA ke antaHpurameM tathA paragRha meM ve zrAvaka praveza karane kI iccho bhI karate nahIM ! aSTamI, caturdazI, amAvasyA aura pUrNimA tithiyoM meM pratipUrNa poSadha vrata kA pAlana karate haiN| ve nirgrantha zramaNoM ko prAptuka (acitta) aura eSaNIya (nirdoSa) azana, pAna, khAdima aura svAdima ye cAra prakAra kA AhAra pradAna karate haiM, vastra, pAtra kaMvala, rajoharaNa, auSadha, bheSaja pITha-pATa, zayyA aura saMstAraka dAna dvAre dAna mATe sadA khulA rahe che. teo eTalA vizvAsa pAtra hoya che ke-rAjAnA aMtaHpuramAM praveza karavA chatAM paNa tenA para koI zaMkA lAvatuM nathI. tathApi rAjAnA aMtaHpuramAM tathA paragRhamAM te pravezavAnI IcchA paNa karatA nathI. aSTamI, caturdazI, amAvasyA ane punama vigere tithimAM pratipUrNa piSadha vratanuM pAlana kare che. te nirgastha zramaNane prAsuka (citta) ane eSaNIya niSa) azana, pAna, khAdima ane svAdima rUpa 2 rano mAhA2 mA 17, pAtra, 4 , 202325, bhopatha, apana, pI8, pATa, zayyA-mAratara-pathArI. ane sastA haina re che. arthAt Ape che. zIlavatethI arthAt sAmAyika dezAvakAzika, piSadha ane atithi saMvibhAga dvatathI, pAMca aNu vatethI traNa guNa vratathI cAra zikSAtratethI, For Private And Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkatA dezAvakAzika poSaprAtithisaMvibhAgAkhyAni, jAni-pazcANuvratAni, guNAH-trINiguNavratAni-viramaNa-mithyAtvAnnivartanam-patyAkhyAne parva dineSu tyAjyAnAM parityAjyAnAM parityAgaH, poSadhopavAsa:-poSa-puSTiM dharmasya vRddhi dhatte iti poSadhI caturdazyaSTamyAmAvAsyApUrNimAdiparvadineSu anuSTheyo dharmavizeSaH ebhiH 'ahApari. gahiehi' yathAparigRhItaH- zAkhoktaprakAraparigRhotaiH yathoktopavAsAdimiH 'tabokammehi' tAH karmami:-anazanAdinAkaraNavizeSaH 'apANaM bhAvamANA' AtmAnaM bhavayantaH 'viharaMti' viharanti, tathAvi : zrApamAH 'te NaM eyArUveNe' te khalu etadrUpeNa 'vihAraMga viharamANA' vihAreNa viharanta:-mokSamArge vivarantaH 'bahUI vAsAI' bahUni varSANi 'samagovAsagapariyAgaM' zramaNopAsakaparyAyam pAuNaMti' pAlayanti, 'pAuNivA' pAlayitvA 'AvAIsi uppannaMsi vA' AvAdhAyAm-rogAtaGke utpannAyAM vA 'aNuppannaMsi vA' anu. spannAyAM vA 'bahUI' bhatAI pacakkhAyati' bahuni bhaktAni pratyAkhyAnti pratyAkhyAya-bahukAlaparyantam anazanaM kRtvA 'bahUI bhattAI aNasaNAe chedeti' bahUni bhaktAni-anazanayA chezyanti 'bahUI bhatAI aNasaNAe cheyaittA' bahUni bhaktAni anazanayA chedayitvA 'AloiyapaDikkatA samAhipattA' Alocitapatikarate haiM / zIlavatoM se arthAt sAmAyika, dezAvakAzika, poSadha aura atithi saMvibhAga vrata se pAMca aNuvratoM se, tIna guNavatoM se, cAra zikSAvrato se tathA poSadhopavAsa se aura zAstrokta vidhi ke sAtha grahaNa kiye hue anazana Adi tapazcaraNoM se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate haiN| ve zrAvaka isaprakAra kI pravRtti karate hue arthAt mokSamArga meM vicaraNa karate hue bahuta varSoM taka zramaNopAsaka paryAya meM rahakara kisI prakAra kA roga yA AtaMka utpanna hone para athavA utpanna na hone para bhI bahusaMkhyaka bhaktoM (bhojanoM) kA pratyAkhyAna karate haiM arthAt lambe samayataka anazana karate haiM aura phira AlocanA tathA pratikramaNa tathA piSadhapavAsathI ane zAstrokta vidhi sAthe grahaNa karavAmAM Avela anazana vigere tapazcaraNethI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA vicAre che. te zrAvake AvA prakAranI pravRtti kare che. arthAt mekSa mArgamAM vicaraNa karatA thakA ghaNA varSo sudhI zramaNopAsaka paryAyamAM rahIne kaI paNa prakAranA rogo athavA AtaMka utpanna thAya tyAre athavA utpanna na thAya te paNa aneka prakAranA bhakta (AhAra-jana) nuM pratyAkhyAna kare che. arthAta lAMbA samaya sudhI anazana kare che. ane te pachI A lecanA tathA pratikamaNuM For Private And Personal Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 325 krAntAH samAdhipAtA:-saMstArakaM pUrayitvA svakIya pApamAlocya pratikramaNaM ca kRmA samAdhi pApya 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA-kAlAvasare kAlaM prApya 'annavaresu devakogesu devatAe uvAtAro bhavaMti' anyatareSu devaloke devatvAya uparattAro bhAnti-kAlaM kRSA delokaM gacchanti, 'taM jahA' tadyathA'mahaDiesu mahajjuiesu jAra mahAsokkhesu' mahardikeSu mahAyutikeSu yAvad mahAsaukhyeSu atra yAvatpadena eteSAM grahaNam 'mahaDiyA' mahaddhikA:-viziSTavimAnaparivArAdiyuktAH 'mahajjuiyA' mahAdyutikAH-viziSTazarIrAbharaNAdipamAmAsvarAH 'mahAbalAH-viziSTabalazAlina: 'mahAsokkhA' mahAsaukhyA:-viziSTasuvasaMpannA: etAdRzaguNaviziSTeSu 'sesaM taheva jAva' zeSa tathaiva yAvat, pUrvapakaraNe yAvanto guNA:-vizeSaNaprakArAH devalokasya pradarzitA jAvadvizeSaNavatsu devalokeSu gacchakarake, samAdhi ko prApta hokara, saMthArA samApta karake, yathAkAla dehotsarga (zarIrasyAga) karake kisI bhI devaloka meM devarUpa meM utpanna hote haiN| .. ve deva loka dIrghakAlIna sthiti vAle mahAn yuti se yukta yAvat mahAn sukhaprada hote haiN| yahA~ 'yAvat' pada se ina vizeSaNoM ko grahaNa karanA cAhie-mahardika arthAt viziSTa vimAna parivAra Adi se yukta, mahAdyutika arthAt vizeSa prakAra kI zarIra AbharaNa Adi kI prabhA vAle, mahAyala aura mahAsukhasAdhanoM se sampanna hote haiM / isa se pahale vAle prakaraNa meM devalokoM ke jo guNa kahe gae haiM, una saba ko yahAM bhI samajha lenA caahie| pUrvokta zrAvaka aise devalokoM meM utpanna hote haiN| karIne samAdhine prApta thaIne saMthAre samApta karIne yathA kALa dehatsarga (zarIra tyAga) karIne keI paNa deva lekamAM deva paNAthI utpanna thAya che. te deva leka lAMbA kALanI sthitivALA mahAna vRtithI yukta yAvat mahAna sukhane ApavA vALA hoya che. ahiMyAM yAva5dathI A nIce ApavAmAM Avela vizeSANe grahaNa karavA joIe. mahaddhika-arthAta vizeSa prakA. ranA vimAna parivAra vigerethI yukta, mahAdyutika-arthAta vizeSa prakAranA zarIranA AbhUSaNe vigerenI prabhAvALA, mahA baLa ane mahA sukha sAdhanathI yukta hoya che. AnAthI pahelAnA prakaraNamAM deva konA je guNe kahyA che, te badhAne ahiyAM paNa samajI levA joIe. pUrvokta zrAvaka evA devakamAM utpanna thAya che. For Private And Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtra sti, 'esa ThANe Ayarie' idaM sthAnamAryam-AryapuruSaiH samAcaritam 'jAva egaMta samme sAhU' yAvad ekAntasamyaka sAdhu, aba yAvatpadena-kevalaM paripUrNa suMzuddhaM siddhimArga mokSamArga nirvANamArga sarvaduHkhapahINamArgam, ekAntataH samIcInaM na tu kadAcit sAdhu-kadacidasAdhu ityevaM rUpeNa saMdigdham 'tabassa ThANasma missa. massa vimaMge evaM Ahie' tRtIyasya sthAnasya mizrakasya mizrakA'paranAmna evaM vibhaGgaH-vicAra AkhyAto bhavati 'aviraiM paDuca bAle AhijjaI' aviratiM pratItya bAla AkhyAyate "viraiM paDuca paMDie AhijjaI viratiM pravItya paNDita ityAkhyAyate, ayamAzayaH-bhitha thAnAdhikArI-aviratyapekSayA bAla iti kathyate, viratyapekSA ca paNDita ini maNyate, ubhayA'pekSayA bAlapaNDita iti bhaNyate 'virazaviraI paDunca bAlapaM Dee Ahijjai' viratyaviratI pratItya bALapaNDita yaha mizrasthAna Arya puruSoM dvArA Acarita hai yAvat ekAnta samyak hai acchA hai| yahAM 'yAvat' pada se ina vizeSaNoM ko samajha lenA cAhie-kevala, paripUrNa, saMzuddha, siddhimArga, mokSamArga, niryANamArga, nirvANamArga, samasta duHkhoM ke vinAza kA maarg| inakI vyAkhyA pUrvavat samajha lenI caahie| tRyIya sthAna mizra pakSa kA vicAra isa prakAra kahA gayA hai| isa sthAna meM AMzika (deza se) avirati aura AMzika (deza se) virati kahI gaI hai| ataH isa sthAna vAle avirati kI apekSA se bAla aura virani kI apekSA se paNDita karalAte haiN| donoM kI apekSA se unheM 'bAla-paNDina' kahate haiM / A mizrasthAna Arya purU dvArA Acarela hoya che. yAvat ekAnta samyaka che. suMdara che. ahiyAM yAvat zabdathI A vizeSaNe samajI levA. keraLa, paripUrNa, saMzuddha, siddhi mArga, mokSa mArga, nirmANa mArga, nirvANa mArga, saghaLA duHkhanA vinAzane mArga A badhA padenI vyAkhyA pahelAM kahevAmAM AvI gayela che, te pramANe samajI levI joIe. trIjA sthAna mizra pakSane vicAra A pramANe kahevAmAM Avela che. A sthAnamAM AMzika (dezI) avirata ane AMzika (dezathI) virata kahela che. tethI A sthAnavALA aviratinI apekSAthI bALa ane viratinI apekSAthI paMDita kahevAya che. baMnenI apekSAthI teone mAlapaMDita kahe che. For Private And Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- samayAbodhinI TIkA li. zru. ma. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 327 AkhyAyate, 'tatva NaM jA sA sava bho aviraI esa ThANe prAraMbhaThANe agArie' tatra khalu yA sA sAMto'viratiH idaM sthAnamArambhasthAnamanAryam 'jAba apanadukkha pahINamagge ergatamicche asa hU' yAvadasarvaduHvahINamArgamekAntamithyA asAdhu / 'tattha NaM jA sA sambo viraI' tatra yA sA sasto viratiH 'esa ThANe aNAraMbhahANe Arie' idaM sthAnamanArammasthAnamAryam, 'jAva samvadukkhapahINamagge egaMtasamme sAhU' yAvat sarvaduHkhapahINamArgamekAntasamyaka sAdhu satya NaM jA sA sambayo vizyAviraI tatra yete sarvato viratyaviratI 'esa ThANe AraMbha No bhAraMbhaTTANe: iI sthAnamArammanobhArammasthAnam 'emaThANe Arira' idaM sthAnamAryam, 'jAra sambadukkhapahINamagge gaMtasamma sAhU' yAvatsarvaduHkhapahINamArgam-ekAntasamyaka sAdhu ||m. 2439 / / mUlam-evameva samaNugammamANA imehi ceva dohi ThANehi samoyaraMti, taM jahA-dhamme cetra adhamme ceva uvasaMte cetra aNuvasaMte ceva, tattha NaM je se paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhie, tattha NaM imAiM tinni tevaDhAI pAvAduyasayAI. ina tInoM sthAnoM meM sarvathA avirati kA sthAna AraMbha kA sthAna hai| yaha sthAna sarvathA anArya hai yAvat samasta duHkhoM ke vinAza kA mArga nahIM hai / ekAntalAjya hai, asAdhu-asamIcana hai| inameM jo sarva virali kA sthAna hai, vaha anArambha kA sthAna hai Arya hai yAvat duHkhoM ke vinAza kA mArga hai, ekAntataH samyaka evaM sAdhu hai| tIsarA jo dezaviratisthAna hai, vaha araMbha evaM no AraMbha kA sthAna hai, yaha bhI AryasthAna hai yAvat samasta du.khoM ke vinAza kA mArga hai| ekAnta samyak aura sAdhu hai / / 24 // - A traNe sthAnamAM sarvathA aviratinuM sthAna AraMbhasthAna che. A sthAna sarvathA anAya che. yAvat samasta duHkhonA vinAzane mArga nathI. te ekAnta tyAga karavA cema che. asAdhu asamIcIna che. temAM je sarva viratinuM sthAna che. te anArasmanuM sthAna che. Arya che. yAvata samasta nA vinAzane mArga che. ekAna! samyapha ane sAdhu che. trIju je dezavirati sthAna che. te AraMbha ane nai AraMbhanuM sthAna che ApaNA AryasthAna yAvata samasta menA nAzanI bhAga che ta sabhya bhane sAdhu cha. sU. 24 // . For Private And Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 sUtrakRtAtsUtre bhavatIti makkhAyAI, taM jahA - kiriyAvAINaM akiriyAvAI annANiyavAINaM veNaiyavAINaM, te'vi parinivvANamAhaMsu, te'vi mokkhamAhaMsu te'vi lavaMti sAvage / te'vi lavaMti sAvantAro || sU0 25 // 40 // chAyA -- evametra samanugamyamAnAH anayoreva dvayoH sthAnayoH sampatanti tadyathA dharme caitra adharme caitra upazAnte caitra anupazAnte caina, tatra khalu yo'sau prathamaspa sthAnasya adharmapakSasya vibhaGga evamAkhyAtaH tatra khalu amUni trINi triSaSTAni prAvAdukazatAni bhavanti ityAkhyAtAni tadyathA- kriyAdinAma kriyAvAdinA majJAnavAdinAM vinayavAdinAm / te'pi parinirvANamAhuH, te'pi mokSamAhuH, te'pi lapanti zrAvakAn / 'te'vilapanti zrAvayitAraH // 026=40 // TIkA- 'evameva samaNugammamANA' evametra samanugamyamAnAH- rUpAyamAnAHsaMkSepato vicAryamANAH sarve panthAnaH 'imehiM cena dohiM ThANehiM samoyaraMti' anayo reva dharmAdharmayoH dvayoH sthAnayoH saMpatanti, 'taM jahA' tadyathA-dhamme caiva-praghamme 'caiva' dharme caiva adharme caiva 'uvasaMte cetra aNuvasaMte ceva' upazAnte caiva - anupazAnte dharmakSepa evaM sarvamatAnAmanta patro bhavati, iti tAbhyAM bhinnapakSasya na saMbhavaH, 'tattha NaM je se paDhapassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMgeM evamAhie' tatra - tasmin pakSe - eteSAM mAcAdukaM - mavAdAnAM samAvezastatrAha - ' tattha' ityAdi / tatra yo'na prathamasya sthAnasyA'dharbhapakSasya vibhaGga evamAkhyAtaH prathamapakSasya pUrva 'evameva samaNugamyamANA' ityAdi / S TokArtha-pahI saMkSepa se kahA jAya to sabhI pakSa ina do sthAnoM meM antargata ho jAte haiM, yathA-dharma meM aura adharma meM, upazAnta meM aura meN| tAtparya yaha hai ki paraspara viruddha dharma pakSa aura adharma anupazAnta pakSa meM hI saba pakSoM ka samAveza ho jAtA hai| ina do se bhinna tIsarA koI pakSa sambhava nahIM hai / 'evameva samammamANA' tyAhi TIkA"--jo sakSepo kahevAmAM Ave te saghaLA pakSe A e sthAnAmAM 'tata thaI jAya che. jemake--dhamAM ane adhamamAM upazAntamAM ane ane anupazAntamAM tapa e che ke-paraspara virUddha dha pakSa ane adhama pakSamAM ja saghaLA pakSAnA samAveza thai jAya che. A e pakSathI bhinna trIjo phoI pakSa sambhavita nathI. For Private And Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. ma. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 329 grAdRzo vistAreNa vicAraH kRtaH 'tattharNa imAI tinni tevaDAI' tatrA'mUni trINi triSaSTAni triSaSTyadhikAni, 'pAvAduyasayAI bhavatIti makkhAyAI' mAvAdukazAtAni bhavanti ityAkhyAtAni prathamamadharmapakSe triSaSTyadhikatrINi zatAni teSAmantarbhAvo bhavatIti pUrvAcAryaiH kathitam 'taM jahA ' tadyathA - 'kiriyAvAINaM akiriyAtrA anmANiyavAINa 'veNaiyavAINaM' kriyAvAdinAm - akriyAvAdinAm ajJAnavAdinAm vinayavAdinAm ete parasparaM vivadamAnA vAdinaH bhavanti 'te vi' tespi 'parimitrANamAhaMsu' parinirvANamAhuH 'te vi mokkhamAsu' te'pi mokSamADuH te sarvesvata mokSavAdino bhavanti, tathA-'te lavaMti sAvage' te'pi panti zrAvakAna - tespi svadharmopadezaM sva-svamatAvalamvibhyaH kurvanti / 'te vi lavaMti sAvarasAro' te'pi zrAvayitAro panti - svakIyadharmasyopadeSTAro bhavantIti sU. 25=40 mUlam - te savve pAtrADayA AdigarA dhammANaM NANApannA nANAchaMdA NANAsIlA NANAdiTTI NANAruI NANAraMbhA jANAjjhatrasANasaMjuttA evaM mahaM maMDalibaMdhaM kiccA savve egao citi / purise ya sAgaNiyANaM iMgalANaM pAI bahupaDipunnaM aomaeNaM saMDAsa eNaM gahAya te savve pAvAue Aigare dhammANaM NANApanne jAva NANAjjhavasANasaMjutte evaM vayAsI-haM bho pAvAuvA ! AigarA dhammANaM NANApannA jAva NANA ajjhavasANa pahale adharmasthAna kA jo vicAra kiyA gayA hai usameM tIna sau saTha vAdiyoM (pAkhaMDiyoM) kA antarbhAva hai| jAtA hai, aisA pUrvA'cAryoM ne kahA hai| ve vAdI isa prakAra haiM-kriyAbAdI akriyAvAdI, bhajJAnika - ajJAnavAdI aura vinayavAdI / yaha saba paraspara meM vivAda karane vAle vAdI haiN| ve bhI mokSa kI prarUpaNA karate haiM tathA apaneapane matAvalambiyoM ko dharma kA upadeza karate haiM ||25|| pahelA adhama sthAnanA je vicAra karavAmAM Avela che. temAM traNase tresaTha vADhiyA (pAkhaDiyA) nA aMtarbhAva thaI jAya che, e pramANe pUrvAcAryA Dela che. te vAhaya mA prabhAche che. -hiyAvAdI, aDiyAvAhI ajJAnie, ajJAnavAdI ane vinayatrAdI che, te paNa mAkSanI prarUpaNA kare che. tathA pAta potAnA matane anusaranArAone dharmanA upadeza Ape che. AraMpA " 42 For Private And Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAhara saMjuttA / imaM tAva tumbhe sAgaNiyANaM iMgAlANaM pAiM bahupaDipunnaM gahAya muhuttagaM muhuttagaM pANiNA dhareha, No bahu saMDAsagaM saMsAriya kujA No bahu aggithaMbhaNiyaM kujjA No baTusAhammiyakyAvaDiyaM kujA No bahu paradhammiyaveyAvaDiyaM kujjA ujjuyA NiyAgapaDivanA amAyaM kuThavamANA pANiM pasAreha, iti vujhcA se purise sesiM pAvAduyANaM taM sAgaNiyANaM iMgAlANaM pAI bahupaDipunne aomaeNaM saMDAsaeNaM gahAya pANisu Nisirai, tae NaM te pAvAduyA AigarA dhammANaM NANApannA jAva NANAajjhavasANa saMjuttA pANiM paDisAharAMti, tae NaM se purise save pAvAue Aigare dhammANaM jAva NANAjhavasANasaMjutte evaM kyAsI-haM bho pAvAduyA ! AigarA dhammANaM gANApannA jAva NANAjjhavasANasaMjuttA! kamhA gaM tubbhe pANiM paDisAharaha?, pANi no DahijjA, daDDe kiM bhavistai ?, dukkhaM dukkhaMti mannamANA pANiM paDisAharaha, esa tulA esa pamANe esa samosaraNe, patteyaM tulA patteyaM pamANe patteyaM samosaraNe, tattha NaM je te samaNA mAhaNA evamAikkhaMti jAva parUti-save pANA jAva savve sattA hatavA ajAveyavyA parighetavvA paritAveyavvA kilAmeyatvA uddaveyavA, te AgaMtu cheyAe te AgaMtu bheyAe jAva te AgaMtujAijarAmaraNajoNijammaNasaMsAraputvabhavagabbhavAsabhavapavaMcakalaMkalIbhAgiNo bhavissaMti, te bahUrNa daMDaNANaM bahUrNa muMDagANaM tajaNANa tAlaNANaM adu baMdhaNANaM jAva gholaNANaM For Private And Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam mAimaraNANaM piimaraNANaM bhAimaraNANaM bhagiNImaraNANaM bhajAputtadhUtasuNhAmaraNANaM dAridANaM dohaggANaM appiyasaMvAsArNa piyavippaogANaM bahuNaM dukkhadommaNastANaM AbhAgiNo bhavi saMti, aNAdiyaM ca Ne aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtANaM bhuno mujo aNupariyahissaMti, te No sijjhissaMti No cujhissaMti jAva No savvadukkhANaM aMtaM karissaMti, esa tulA esa pamANe esa samosaraNe patteyaM tulA patteyaM pamANe patteyaM smosrnne| tattha NaM je te samaNA mAhaNA evamAikkhaMti jAva evaM parUveti-sace pANA satve bhUyA savve jIvA sance sattA Na haMtavyA Na ajjAveyavvA Na parighettavA Na uddaveyavA te No AgaMtu cheyAe te No AgaMtu bheyAe jAva jAijarAmaraNajoNijammaNasaMsArapuNabhavagambhavAsabhavavaMcakalaMkalI-bhAgiNo bhavissaMti, te No bahUrNa daMDagANaM jAva No bahUrNa muMDaNANaM jAva bahUNaM dukkhadommaNastANaM No bhAgiNo bhavi. saMti, aNAdiyaM ca NaM aNavayaggaM dohamaddhaM cAuraMtasaMsArakatAraM bhujo bhujo No aNupariyaTissaMti, te sinjhissaMti jAva savvadukkhANaM aMtaM karissati ||suu0 26 // 41 // - chAyA-te sarve pAvAdukA AdikarAH dharmANAM nAnAmajJAH nAnAcchandaso nAnAzInAnASTayo nAnArucayaH nAnArambhAH nAnA'dhyavasAnasaMyuktAH ekaM mahAntaM maNDAlandhaM kRtvA saveM ekatastiSThanti puruSazcakaH sAmnikAnAm amArANAM pAtrI bahumatipUrNAm ayomayena saMdaMzakena gRhItvA tAn sarvAn pAvAdukAn AdikarAn dharmANAM nAnAprajJAn yAvad nAnA'dhyavasAnasaMyuktAn evamavAdIta iMDo prAvAdukA ? AdikarAH dharmANAM nAnApajJAH yaavnnaanaa'dhyvsaansNyuktaaH| For Private And Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmahe imAM tAvad yUyaM sAgnikAnAmagArANAM pAtrI bahupratipUrNAM gRhItvA muhUrtaka muhUrta pANinA dharata no bahusaMdaMzakaM sAMsArikaM kuruta no agnistambhanaM kuruta no bahu sAdharmikavaiyAvRttyaM kuruta no bahuparadhArmikavaiyAvRtya kuruta RjukAH niyAgapatipannAH abAyAM kurvANAH pANi prasArayata / ityuktvA sa puruSa steSAM pAvAdukAnAM tAM sAgnikAnAmaGgArANAM pAtrI bahupatipUrNAm ayomayena saMdaMza kena gRhItvA pANiSu nisRjati, tataH khalu te pAvAdukA AdikarAH dharmANAM nAnAprajJA yAvannAnA'dhya. kasAnasaMyuktAH pANi pratisaMharanti tataH khalu sa puruSaH tAna sarvAna bhASAdukAna AdikarAn dharmANAM yAvad nAnAdhyavasAnasaMyuktAna evamavAdIt , ho mAvAdukAH ! AdikarAH dharmANAM nAnApajJAH yAvannAnAdhyavasAnasaMyuktAH! kasmAt khalu yUyaM pANi pratisaMharatha pANiM no dahet , dagdhe ki bhaviSyati ? duHvaM duHkha miti-manyamAnAH pANi pratisaMharatha, eSA tulA etat pramANam etat samavasaraNam pratyekaM tuLA pratyekaM pramANaM pratyekaM samavasaraNam / tatra ye te zramaNAH mAhanAH evamA. ruyAnti yAvat marUpayanti sarve pANAH yAvat sarve sattvAH hanAvyA AjJApayitavyAH parigrahItavyAH paritApayitavyAH klezayitavyAH upadrAvayitavyAH, te AgAmini chedAya te AgAmini bhedAya yAvara te AgAmini jAtijarAmaraNayonijanmasaMsArapunarbhavagarbhavAsabhavamapaJcakalaMkalImAgino bhaviSyanti / te bahUnAM daNDanAnAM bahUnAM muNDanAnAM tarjanAnAM tADanAnA mubandhanAnAM yAvad gholanAnAM mAtamaraNAnAM pitRmaraNAnAM bhrAta maraNAnAM bhaginImaraNAnAM bhAryAputraduhitamnuSAmaraNAnAM dAridrayANAM daurbhAgyAnAmapiyasahavAsAnAM miyaviprayogAnAM bahUnAM duHkhadaumanasyA nAmAmAgino bhaviSyanti, anAdikaM ca khalu anavadanaM dIrghamadhvaM cAturantasaMsArakAntAraM bhUyo bhUyaH anuparyaTiSyanti, te no setsyanti no bhotsyanti yAvanno sarvaduHkhAnAmantaM kariSyanti / eSA tulA etat pramANa metat samavasaraNam , pratyeka dukA pratyekaM pramANa pratyekaM samavasaraNam / tatra khalu ye te zramaNAH mAhanAH evamA. khyAnti yAvadevaM mAyanti sarve mANA sarvANi bhUtAni sarve jIvAH sarve sacAH na hantavyAH nAjJApayitavyAH na parigrahotavyAH nopadAvayitavyAH te no AgA. mini chaidAya te no AgAmini bhedAya yAvajjAtijarAmaramayoni janmasaMsArapunabhakgarbhavAsamavaprapaJcakalaMkalIbhAgino bhaviSyanti / te no bahUnAM bhavAM yAvamo bahanAM guNDanAnAM yAvad bahUnAM duHkhadaurmanasyAnAM no bhAginA bhvissynti| manAdikaM ca khala anavadanaca dIrghaSadhaM cAturantasaMsArakAntAraM bhUyo bhUyaH no anuptthissynti| se setsyanti te bhotsyanti yAvat sarvaduHkhAnAmanvaM karibanti / / 50 26 // 41 // For Private And Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saimayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpa TIkA-parvadharmANAM pradhAnabhUto dharko'hiMsAdharmaH sa ca sarvazAstrAgAM sArabhUta iti dhotayitu mumatipUraka paiviMzatitama mUtramAha-'te saH' ityAdi / 'te sance te sarve 'pAgAuyA' pApAdukA:-pravaravA'lambino ye sarvajJapatipAdi. tamAgamaM na manyante teSAM nAma mAtrAdukA ste saMkhyA viSTyadhikatrizatasaMhapakAra, AdikarAH, ete vAdinaH evaM vadanti kyo / dhAdikAra ke sAnime bhAdi. karAstAha-'dhammANa' dhAMgAma, te kayaMbhUtAstatrAha-'NANApamA' nAnAmajJA:anekapakArakamatimantaH 'gANAchaMda' nAnAchandaso'nekaprakArakA'bhiprAyannA, 'NANAsIlA' nAnAzIlA:-nAnAvAntaH 'NANAdiho" nAnAdRSTayA-nAnAsahita darzanaM yeSAM te tathA, 'NANAI' nAnAruvayaH nAnA'bhiprAyavantaH 'gAmAraMbhA' nAnAramA anekapakArakA''rammamAmAtaraH 'gAgAjhavasAgasaMjunA' nAnA'dhyasA saMyuktAH-anekapakArakanizca pantaH 'ega mahaM maMDalibaMdha kiyA ___ ahiMsAdharma saba dharmoM meM pradhAna hai aura vahI samasta zAstroM kA sAra hai| isa tathya ko prakaTa karane ke lie yukina pUrvaka chabbIsavAM sUtra kahate haiM 'te savve' ityAdi / ttiikaathe-je| anya mata kA avalambana karane vAle aura sarvajJa ke dvArA pratipAdita Agama ko na mAnane vAle vAdI hai, unheM yahAM prAvAduka' kahA hai / saMkhyA meM ve tIna sau treta haiN| unakA yaha kahanA hai ki hama hI dharmoM kI Adi karane vAle haiN| ve nAnA prakAra kI prajJA vAle haiM arthAt unakI samajha paraspara virodhI hone se aneka prakAra kI hai| unake abhiprAya, zIla vrata, darzana ora ruci bho nAnA prakAra ko haiN| ve aneka prakAra ke AraMbha samAraMbha kiyA karate haiN| aura unake nizcaya bhI aneka prakAra ke hote haiN| ahiMsA dharma saghaLA dharmomAM pradhAna mukhya che. ane eja zAstrone sAra che. A satya-tathyane batAvavA mATe yukti pUrvaka chavvIsamuM sUtra kahe vAmAM Ave che.-'te savve' yAhi / TIkArtha-jeo anya matanuM avalambana karavAvALA ane sarvajJa dvArA pratipAdana karavAmAM AvelA Agamane na mAnavAvALA vAdI che. teone ahiyAM "prAvaka kahela che. te e traNane trepaThanI saMkhyAmAM che. teonuM kahevuM e che ke ame ja dharmanI AdI kara vALA chIe te aneka prakAranI prajJAvALA che. arthAta teonI samajaNa paraspara virodhI havAmI aneka prakAranI che. teone abhiprAya zIla-vata darzana ane rUci paNa aneka prakAranI che. teo aneka prakArane AraMbha samAraMbha karyA kare che. ane teone nizcaya paNa aneka prakAra hoya che. . . For Private And Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtazistra samve ego ciTuMti' ekaM mahAntaM maNDalivandhaM kRtvA sarve ekata stiSThanti-svamatapacArArtha samuditA ekatra tiSThantItyarthaH, yokatra kacitsthAne sarve ime upaviSTAro bhaveyuH tadA imAna ko'pi puruSaH pRcchan-bho bhoH ! ekaM vahipUrNapAtraM haste kuruta, tadA te tathA kuyuH tata steSAM istau adhakSyataH-tataH kecA vadanti aho atyAhitam, bhavano hastau mnmlito| sa vadati tAvatA kA hAniH, te vadanti tava pIDA jaayte| tatastAna saMbodhya. prabodhayana sa Aha-yathA vahnisaMparkAdbhavatApaGgapIDA tathaiva sarveSAM prANinAmapi asamatAM pIDA jAyate / tasmAna ke'pi jIvAH pIDanIyAH, saMhavA:amumeva dRSTAntamupAdAya sarve jIvA rakSaNIyA:-ahiMseva pAlanIyA. dayA ca bhUteSu vidheyA / kazcideka AstikastAna pratibodhayitumAha-'purise ya' ityAdi / 'purise ya' puruSazcakaH 'sAgaNiyANaM iMgAlANa' sAgnikAnAmaGgArANAm 'pAI' pAtrIm 'bahupaDipunna aomaeNaM' vahimatipUrNAm ayomayena 'saMDAsaeNa' saMdeza kenakohadaNDena 'gahAya' gRhItvA te sace' tAn pAvAdakAn-anekapakAraka-matavAdinaH 'Aigare dhammANaM' dharmANAmAdikarAn 'NANApanne nAnApajJAna 'jAva NANAjhA. sAgasaMyutte' yAvat-nAnAdudhyavasAnasaMyutAn 'evaM kyAsI' evamavAdI-tAna mAvAdukAn-evaM kathimAn-puruSo'gnipAtraM gRhItvA 'haM bho pAuyA' ha bhoH mAvAdukA:- bho bhoH nAnAmatAvalambinaH ! 'AigarA dhammANaM' dharmANAmAdikarA, 'NANApannA' nAnAmajJAH 'jAva NANAajjharasANasaMjuttA' yAvannAnA'dhyavasAnasaMyuktAH, 'imaM tAtra tumbhe sAgaNiyANaM iMgAlaNaM pAI' imAM tAvad yUyaM sAgni kAnAmagArANAM pAtrIm, 'bahupaDipunna' bahupatipUrNAm 'gahAya' gRhItvA 'muhunayaM muhutta' muhUrta muhUrtakam 'pANiNA dhareha' pANinA dharata-istena grahagaM kuruta 'No / ye saba prAvoduka gola cakkara ghanA kara eka sthAna para baiThe ho aise samaya meM koI puruSa agni ke aMgAre se paripUrNa bhAjana ko lohe kI saMDAsI se pakar3a kara una dharmoM kI Adi karane vAle, nAnA prakAra kI prajJA vAle yAvat nAnA prakAra ke nizcaya vAle prApAdukoM se kahehe paravAdiyoM ! agni ke aMgAroM se bhare hue isa bhAjana ko lekara A saghaLA "prAvAduka vAdIo geLa cakra banAvIne eka sAthe beDA hoya tevA samaye ke purUSa agninA aMgArAthI bharelA pAtrane lekhaMDanI sakasIthI pakaDIne te dharmonA Adi karavAvALA, aneka prakAranI prajJA buddhi vALa, yAt aneka prakAranA nizcayavALA "pAvAduko vAdIne kahevAmAM Ave ke-he paravAdiye ! agninA aMgArAthI bharelA A pAtrane laIne tame For Private And Personal Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI TIkA vi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam saMDAsagaM saMsariyaM kuvA' no saMdazakaM sAMsArika kuruta-saMdaMzakasAhAsyena-saMdaMzakasya balena mA gRhnt| 'No bahuaggithaMbhaNiyaM kujjA' no agnistambhanaM kuruta 'go bahusAhammiyaveyAvaDiyaM kujjA' no sAdharmikavaiyAvRtyaM kuruta, svadhArmikAn bhane nAgninA upakAraM mA kuruta, 'No bahuparadhammiyaSeyAvaDiyaM kujjA' paradhArmikANAM yAvRtyamapi no kuruta, kintu-'ujjuyANiyAgapaDibannA amAyaM kuccamANA pANi pasAreha' jukAH niyAgapatipannAH amAyAM kurvANAH pANi prasArayata, 'hA budhA' ityuktvA 'se purise' sa puruSa: 'tesiM pAvAyANa' teSAM pAgadukAnAm 'ta' tAsa 'sAgaNiyANa iMgAlANaM pAI' sAgnikAnAmagArANAM pAtrIm 'bahupaDipanna ayomA eNaM' paripUrNAmayomayena lohanirmitena 'saMDAsaeNaM' saMdaMzakena 'gahAya' gRhItvA 'pANimu nisirai' pANiSu nimRjati-haste prakSipati, taeNaM taM pAvAduyA AigarA dhammANaM gANApannA' tataH khalu te mAgadukAH dharmANAmAdikarA nAnAprajJAH 'jAva gANA ajjhaksANasaMyuttA' yAvannAnA'dhyavasAnasaMyuktAH 'pANi paDisAharaMti' pANi -hastaM pratisaMharanti-hastau saMkocayanti-vahitaH pRthakkurvanti 'tae NaM se purise' tadanu sa puruSaH 'te savve pAvAue' tAna sarvAn prAvAdukAna 'Aigare dhammANaM' Apa loga thor3e samaya taka apane-apane hAtha se pakar3ie / saMDAsI kI sahAyatA mata lIjie / agni kA staMbhana bhI mata kiijie| sAdharmikoM kA vaiyAvRtya mata kIjie arthAt isa agni se apane sArmikoM kA upakAra na kiijie| aura na para dhArmikoM kA vaiyAvRtya kiijie| kintu sarala evaM mokSArAdhaka dhana kara kapaTa na karate hue hAtha phailaaie| __isa prakAra kaha kara vaha puruSa una dharma kI Adi karane vAle paradhAdiyoM ke hAthoM meM usa agni ke aMgAroM se paripUrNa bhAjanoM ko saMDAsI se pakar3a kara rakhane lage, taba ve dharma kI Adi karane vAle, nAnA prakAra kI prajJA vAle yAvat nAnA prakAra ke nizcayoM vAle para. thoDA thoDA samaya sudhI pita pitAnA hAthathI pakaDe, sADasInuM sahAyapaNuM levuM nahIM. agninuM staMbhana paNa na karavuM. arthAt te agnithI pitAnA sAdharmikanuM vaiyAvRtya karo paraMtu saraLa ane mekSArAdhaka banIne kapaTa na karatAM hAtha phelA arthAt hAtha dharo. A pramANe kahIne te purUSa te dharmanA Adi karavAvALA paravAdinA hAthamAM te agninA aMgArAthI paripUrNa bharelA pAtrone sAMDasIthI pakaDIne rAkhavA lAgyA. tyAre te dharmanA Adi karavAvALA aneka prakAranI prajJAvALA, thAvat aneka prakAranA nizcayavALA paravAdiye pitAnA hAthane saMkecIne For Private And Personal Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAya NAgAramasANasaMjute' dharmANAmAdikarAn yAvannAnA'dhyavasAnasaMyuktAna 'evaM kyAsI' evamayAdIta 'haM bho vaauyaa| haM ho pAvAdukAH ! 'Aigasa dharmANAmAdikarA: 'NANApannA' nAnAprajJAH 'jAva gANAyajjharasANasaMjuttA' pAvannAnA'dhyavasAnasaMyuktAH 'kamhANaM tumme pANi paDisAiraha' kasmAt kAraNAt khaDa yUyaM pANi patisaMharaya-kathaM vahina hastaM pRthak kurutha 'pANi no uhijjA' pANi no dahediti prativacanam-te matavAdina evaM kathayanti-pANiH asmAkaM ma bhasmI bhUto bhavedataH saMharAmA / parAna punaH pRcchati-daDre ki bhavissAI' dagdhe ki bhaviSyati-yadi hastau dahena tadA ki yuSmAkam 'dukkhaM dukkhaMti manna. bhANA pANi paDisAhaha' duHkhaM duzvamiti manyamAnAH pANi patisaMhastha, yadi pahimajvAlanena te duHkhaM bhavatIti matvA pANipatisaMhastha, tadA-eva nIti jIva mAtra shegaa| etadeva sarvanA pravalaM pramANamiti / taduktampAdika apane hAthoM ko sikor3a-saMkocita kara lete haiM arthAt usa bhAjana ko hAthoM meM lene ko taiyAra nahIM hoNge| taba vaha puruSa una dharma kI Adi karane vAle yAvat nAnA prakAra ke nizcaya vAle vAdiyoM se isa prakAra kahe-he dharma kI Adi karane vAle, yAvat nAnA prakAra kA nizcaya karane vAle paravAdiyoM ? Apa apane hAtha kyoM sikoDate haiM ? isa agni ke| hAtha meM lete kyoM nahIM haiM ! taba ve prAvA. duka uttara deMge ki-hamArA hAtha jala jAegA ! arthAt hAtha jala jAne ke bhaya se hama hAtha sikor3a rahe haiN| taba vaha puruSa kahatA hai-hAtha jala jAne se kyA hAni hai| taba ve kaheMge-duHkha hogA / taba vaha puruSa kahatA hai-padi agni se jalane ke kAraNa tumheM duHkha kA anubhava hotA hai to laI le che. arthAta te pAtrane hAthamAM levA mATe taiyAra thatA nathI, tyAre te purUSa te dharmonI Adi karavAvALA yAvata aneka prakAranA nizcayavALA vAdine A pramANe kahyuM- he dharmanA Adi karavAvALA, aneka prakAranI prajJAvALA, thAvat aneka prakArane nizcaya karavAvALA paravAdiye tame tamArA hAthe kema saMkecI le che? A agnine hAthamAM kema letA nathI? tyAre te prAvAduke uttara Apaze ke-amArA hAthe baLI jaze. arthAt hAtha baLavAnA bhayathI ame hAtha saMkecI rahyA chIe. tyAre te purUSa kahe che ke hAtha baLI javAthI zuM nukazAna che ? tyAre teo kaheze ke-duHkha thaze. tyAre te purUSa kahe che ke-je agnithI baLavAne kAraNe tamane duHkhane For Private And Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. zu. ma. 2 kriyAsthAnanirUpaNam 'pratyAkhyAne ca dAne ca sukhaduHkhe priyA'priye / atmaupamyena puruSaH pramANamadhigacchati' / / iti / / 'esa tulA esa pamANe esa samosaraNe patteyaM tulA patteyaM pamANe paryaM samosaraNe' eSA tulA tulAnAma - sAhaiyam - anyajIvena saha etatpramANam, etatsamavasaraNam, samavasaraNaM dharmANAmabhiprAyaH yathA asmAkaM duHkhaM na saMmataM tathA pratyekajIvAnAm / pratyekaM tulA, pratyekaM pramANam, pratyekaM samavasaraNam svAnubhUtaduHkhamamArNa - yathA yayA kayA'pi pIDayA bhavatAM mano duHkhayati tathaiva sarve pa bhavatIti svAnubhUtAnubhavapramANena samyag jJAstrA hiMsayA pratinivarttayatha / sarva dharmApekSA vastuto'haM sarvataH prdhaanaa| tAmeA'hiMsAM zAkhakAro dRSTAntadvArA pradarzayati / 'tattha NaM je te samaNA mAraNA patramA ikvaMti jAna parUve ti pratyeka prANI ke lie bhI yahI nIti samajhanI caahie| yahI sabase bar3A pramANa hai| kahA bhI hai- 'pratyAkhyAne ca dAne ca' ityAdi / TIkArtha- 'pratyAkhyAna, dAna, sukha, duHkha, priya aura apriya ke viSaya meM manuSya apanI hI upamA se sahI nirNaya para pahu~catA hai| 337 vaha puruSa kahatA hai - yahI yathArtha nirNaya karane kI tulA (tarAju) hai, yahI pramANa hai, yahI samavasaraNa hai / jaise vyathA se Apake mana ko duHkha hotA hai, usI prakAra saba prANiyoM ko duHkha hotA hai, svAnubhava pramANa se isa tathya ko jAnakara hiMsA se nivRtta honA caahie| ahiMsA hI saba dharmoM meM pradhAna dharma hai / usI ko zAstrakara dRSTAnta dvArA dikhalAte haiM anubhava thAya che, te dareka prANIne paNa eja hakIkata samajavI joie. eja sauthI meTuM pramANa che. kahyuM paNa che ke-- 'pratyAkhyAne ca dAneca' tyAhi pratyAbhyAna, hAna, sukha, du:kha, priya, bhane apriyanA saMbaMdhabhAM manuSya peAtAnI ja upamAthI dAkhalA ceAgya niz ya karI zake che. For Private And Personal Use Only te purUSa pharIthI kahe che ke--AAja cAgya nizya nizcaya karavAnI tulA (trAbhvA che, sAtha amANu ke sAtha samavasaraNa che, prema vyathA - pIDAthI peAtAnA manamAM duHkha thAya che, eja pramANe saghaLA prANiyAne duHkha thaze. peAtAnA anubhavanA pramANathI dhama' A tathya-satyane jANIne hiMsAthI nivRtta thavuM joIe. ahiMsA ja saghaLA dharmomAM mukhya dharma che, tene ja zAstrakAra dRSTAntathI have khatAve che, su0 43 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 sUtrakRtAGgasUtre , ar khalu ye te zramaNA mAhanA evamAkhyAnti - kathayanti yAvat prarUpayanti chokebhyaH, kinte pratipAdayanti tatrAha - 'savye pANA jAtra savve sattA hatabbA' sarve prANAH yAvat sarve jIvAH sarve bhUtAH sarve sacAH hantavyAH daNDAdivisvADayitavyAH 'ajjAve pannA' AjJApayitavyAH anabhimatakAryeSu pravarttayitavyA 'pariSecyA paritAveyannA kilAmeyanvA udaveyantrA' parigrahItavyAH- dAsadAsIrU peNa parigraheNa svAdhIne netavyAH paritApayitavyAH - annapAnAya varodhena grISmAtapAdau sthApanena pIDanIyAH, klezayitamyAH- tatra klezo bandhanAdinA khedotpAdanam, upadrAvayitavyAH- vipazakhAdinA mArayitavyAH evamupadizanti, te zramaNAH paratIrthikAH evamupadizantaH evaM krozantama, hiMsAjanyapApaphalamAha se bhAgetubAe' te AgAmini chezapa, yathedAnoM tAn chindanti tathA bhaviSyakALe ihaivajanmani bhavAntare vA svayamapi ucchinnA bhaviSyantIti-svocchedAya 'te AgaMtubheyAe' te agAmini bhedAya - bhaviSyatkAle bhedanAdi prAptyartham 'jAba te AgaMtu jAijarAmaraNajoNijammaNa saMsArapuNamavaganbhavAsabhavaparvacakalaM kaLI bhAgiNo bhavissaMti' yAvatte AgAminijAtijarAmaraNayonijanmasaMsAra punarbhavagarbhavAsabhatrapa jo zramaNa aura brAhmaNa aisA kahate haiM yAvat logoM ke sAmane prarUpaNa karate haiM ki sabhI prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura satvoM kA hanana karanA cAhie, dAsa-dAsI rUpa meM grahaNa karanA cAhie, unako bhojana - pAnI roka kara athavA dhUpa Adi meM khaDA karake saMtApa pahuMcAnA cAhie, bandhana Adi meM DAlakara kheda utpanna karanA cAhie, viSa yA zastra Adi se mAra DAlanA cAhie, aisA kahane vAle, bakavAda karane vAle ve zramaNa aura brAhmaNa bhaviSyat kAla meM, isI janma meM athavA AgAmI janma meM apanA hI chedana-bhedana Adi karane vAle haiM, unheM Age calakara chinna-bhinna honA paDegA / unheM jAti naraka evaM nigoda je zramaNu ane brAhmaNa evuM kahe che ke--yAvat lakAnI sAme prarUpaNA kare che ke saghaLA prANiyA, bhUtA, jIvA ane satvenu hanana karavuM joie. teenA AhAra-pANI rokIne athavA taDakA vigeremAM ubhA rAkhIne satApa paheAMcADavA joie. dhana vigeremAM nAkhIne teone kheda karAvavA leDo, viSa-athavA zastra vigerethI bhArI nAmavA lehA the. mevu devAvA. LAmA makavAda karavAvA, zramaNa ane brahmaNuM bhaviSya kALamAM AAja janmamAM athavA AvanArA janmamAM peAtAnu' ja chedana, bhedana vigere kare che, tene peAtAne ja AgaLa para chinna, bhinna thavuM paDaze. teone naraka ane nigeAda vigeremAM utpatti, jarA, maraNa, janma punaHbhava, vAraMvAra bhav For Private And Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 2 kriyAsthAnanirUpaNam paJcakalaMphalImAgino bhaviSyanti, tatra-narakanigodAdI jAti ruttatiH jarA-vArdhakyam, maraNaM-mRtyuH, janma-narakanigodAdi yoniSu jananaM janma, saMsArapunarbhayaHsaMsAre punaH punarjanmagrahaNam, garbhavAsaH-punapunargarbhapAtiH, bhavaprapazcA-sAMsArika prapazcaH, kalaM kalImAyo nAma saMsAragarmAdiparyaTanam etenAgantu jAtijarAmaragAdIna bhajante ye te tathA bhUtA bhaviSyantIti / ye itthamupadizanti jovahiMsAm. tathA ye kurvanti ca prANAtipAtam, naitAvadeva, kintu-ihaiva bhave-'te bahUrNa daMDaNANaM' te bahUnAM daNDanAnAm 'bahUrNa muMDaNANa' bahUnAM muNDanAnAm, 'tajaNANe tarjanAnAm aGgurayAdinA 'tAlagANaM' tADanAnAm daNDAdinA 'jAva gholagANa' yAvad ghola. nAnAm-dadhibhANDavanmathanAnAm, yAvatpadena-undhanAnAm, 'kasA' iti prasiddhA. nAma tathA-'mAimaraNANaM piimaraNANaM bhAimaraNANaM bhagiNImaraNANaM' mAnamaraNAnAM pitRmaraNAnAM bhaginImaraNAnAm 'majjAputtadhUnasuhAmaraNANaM' bhAryA-putra-duhitasnuSA maraNAnAm, 'dAridANa' dAridrayANAm 'dohaggANaM' daurbhAgyAnAm, api. yasaMghAsANe' abhiyasahavAsAnAm 'piyavippogANaM' miyaviSayogAnAm 'bahUgaM' dukkhadommagassANa' duHkhadaumanasyAnAm 'AbhAgiNo bhavisati' AbhAgino bhaviSyanti-uparoktAnAM viyogajanitaduHkhAnAM mAgino bhaviSyanti-hiMsAkAro'numodayitAro vA paratIthikAH, tathA-'agAiyaM ca Na' anAdikaM ca khalu, nAstiAdiyasya so'nAdiH anaadire| anAdikastam 'aNaprayAgaM' anAdanam-na vidyate Adi meM utpatti, jarA, maraNa, janma, punarbhava-punaH-puna bhavadhAraNa garbhavAsa evaM bhava bhraSaNa kA bhAgI honA pddegaa| jIvahiMsA kA upadeza dene vAle aura jIvaghAta karane vAle isI bhava meM bahuta-se daNDa, muNDana, tarjanA, tAr3anA aura gholanA (mathana) evaM ubaMdhana Adi ke pAtra hote haiN| ye pitRmaraNa, mAtRmaraNa, bhrAtRmaraNa, bhAginImaraNa, patnI maraNa, putra maraNa, duhitA maraNa, putravadhUmaraNa, daridratA, durbhAgya, aniSTa saMyoga, iSTaviyoga ityAdi duHkhoM aura daumanasyoM ke bhAgI hoMge ve anAdi ananta, dIrgha kAlIna cAragati vAle saMsAra rUpI dhana dhAraNa, garbhavAsa ane bhavabhramaNanA bhAgI thavuM paDaze. jIva hiMsAne upadeza ApavAvALA ane chAnI hiMsA karavAvALA Aja bhavamAM ghaNA evA daMDa, muMDana, tajanA tADanA ane ghoLavuM (maMthana) tathA udde baMdhana vizerinA pAtra banavuM paDe che. teo pitR maraNa-pitAnA maraNa-mAtAnA maraNa, bhAIne maraNa, bahenanA maraNa strInA maraNa, putra maraNa, putrI maraNa, putravadhUnuM maraNa, daridrapaNu, durbhAgya aniSTa saMga ISTa viga vigere dukhe ane dormanA bhAgI banaze. teo anAdI, anaMta, dIgha kALa saMbadhI For Private And Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre avadana-paryanto yasya tathAbhUtam-antarahitam 'dIhamadaM' dIrghamadhvam, 'cAuraMtasaMsArakaMtA' cAturantasaMsArakAntAram, caturantaM caturvimAgaM narakatvAdibhedena vadeva cAturantaM tacca tat saMsArakAntAraM ca cAturgatikasaMsArAraNyam 'munno bhuno' bhUyo bhUyo bhUyo'nantavAramiti yAvat 'aNupariyaTissaMti' anuparyaTiSpanti-paribhra. maNaM kariSyanti te No sinjhissaMti' te no setsyanti-siddhigati kadApi na prApsyanti / 'No bujhissaMti' no bhotsyanti-bodhamAginaH kevalino na bhaviSyanti 'jAva No sambadukkhANaM aMtaM karissati' yAvanno sarvaduHkhAnAmantaM kariSyanti-sarvANizArIrikamAnasAdIni teSAmantaM-nAzaM na kariSyanti, 'esa tulA' eSA tulA-svayU. thikAnAmapi 'esa pamANe' etatpamANam-parapIDA na kartavyA etadeva pramANamanyada. pramANam 'esa samosaraNe' etatsamavasaraNam-AgamasAraH-parapIDA na kartavyA ityevaM pratyekaM jIvaM mati sAdRzyam, 'patteyaM tulA' pratyekaM tulA 'patteyaM pamANe' pratyeka pramANam-parapIDA na karttavyA ityevaM pratyekaM jIvaM pratipramANam 'patteyaM samosaraNe pratyekaM samavasaraNam-parapIDA na kartavyA ityevaM pratyekaM jIva pati zAstrasAra, hiMsakAnAM mArga pradarthA'hiMsakAnAM mArgamAha-'tatya Na je te samaNA mAhaNA eva mAikkhaMti jAva paveti' tatra khalu ye te zrANA mAhanA evamAkhyAnti yAvadevaM meM vAra-vAra arthAt ananta vAra paribhra naNa kreNge| ve siddhi nahIM prApta kara sakege, bodha ke bhAgI nahIM hoMge, yAvat sarva zArIrika-mAnasika duHkhoM kA anta nahIM kara skeNge| yahI saba ke lie tulA hai aura yahI pramANa hai ki dUsaroM ko pIr3A nahIM pahuMcAnA caahie| isake ati. rikta anya apramANa hai| parapIDA na utpanna karanA hI samavasaraNa arthAt Agama kA sAra hai| yaha sabhI prANiyoM ke lie samAna hai| pratyeka ke lie pramANa hai / pratyeka ke lie yahI Agama kA sAra hai| cAra gativALA saMsAra rUpI vanamAM vAraMvAra arthAt anaMtavAra paribhramaNa karaze. te siddhi prApta nahIM karI zake, baMdhanA bhAgI thaze nahIM. yAvata teo zArIrika ane mAnasika dukhene aMta karI zakaze nahIM. Aja badhAne mATe tulA samajavI. ane eja pramANa che ke-bIjAone pIDA karavI na joIe. A zivAya bIjuM apramANe che. A pIDA na upajAvavI eja samavasa arthAt Agamane sAra che. A paNa prANa mATe samAna che. darekane mATe pramANa che. darekane mATe Aja Agamane sAra che tema samajavuM. For Private And Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam parUpayanti, ki tattatrAha-savve pAgA sambe bhUyA savve jIyA savve satA Na haMtavvA Na annAveyavvA Na parive tavyA' sarve prANAH sA bhUtAH sarve jovAH soM sattvAH na hannAvyAH, nA'jJApayitavyAH, na parigrahotavyAH 'Na uddave kathA' no padAvayitavyAH, ye mahAnu mAvA evamupadizani pAla pani cA'hiMsopadezaM teSAmete daNDA na bhavanti iti darzayanti / 'te go AgaMtu che gae' te no AgAmini chAya bhavantItizeSaH, 'te No AgaMtu bheSAe' te no-AgantukabhedAya 'jAva jA jarAmaraNa noNi nammaNasaMpArapuNabhAgamavAsamavapavaMcakalaM kalobhAgigo bhavisati' yAgjAtijarAmaraNa yonijanmasaMsArapunarbhavAvAsamapazcalobhAgino bhaH viSyantoti zeSaH / vyAkhyAta-pUto'yaM grantha / 'te No bahUgaM daMDagANe te no bahUnAM daNDAnAm 'jAva No bahUNe muMDaNANaM' yAvanno bahUnAM muNDanAnAm-bahUnA tAnAM bahUnAM tADanAnAM bahUnAmavandhanAnAM yAvA nigaDabandhanAnAM hADibandhanAnAM cArakabandhanAnAM nigar3ayugaLasaMkucitamoTitAnAM hastachinnakAnAM karNachinnakAnAM hiMsakoM kA mArga batalAkara ahiMsakoM kA mArga kahate haiM-jo zramaNa aura brAhmaNa aisA kahate evaM prarUpaNakarate haiM ki-saba prANiyoM bhUtoM jIvoM aura mattvoM kA hanana nahIM karanAcAhie, unhe unake aniSTa karma meM nahIM lagAnA cAhie, apanA gulAma nahIM bananA cAhie, unako pUrvokta daMDa kuphala nahIM bhugatane pdd'te| AgAmI kAla meM unako chedana aura bhedana kA pAtra nahIM honA paDatA, yAvat utpatti, jarA, maraNa, janma, saMsAra, punarbhava, garbhavAsa evaM bhavaprapaMca kA pAtra nahIM bananA pdd'taa| unhe vahUta se daMDa, muMDana, tarjanA, tADanA, uddhandhana, nigaDapandhana, haDibandhana, cArakabandhana, donoM hAtha maroDa kara hatha. kaDiyoM ke bandhana, hastachedana, padachedana, karNa chedana, nAsikA-chedana, - hiMsakane mArga batAvIne have ahiMsakone mArga batAvavAmAM Ave che. je zrama ane brAhmaNa evuM kahe che evI prarUpaNa kare che. ke-saghaLA prANiye, bhUte, jIve ane sonuM hanana karavuM na joIe. tene tenA egya karmamAM lagAvavA na joIe. teone pUrvokata daMDa-kuphaLa bhegavavuM paDatuM nathI. AgAmI kALamAM teone chedana ane bhedananA pAtra thavuM paDatuM nathI. yAvat utpatti, jarA, maraNa janma saMsAra, punarbhava, garbhavAsa ane sapa apyn| pAtra mana 5 nathI. tyAne ghaNA , bhuna, tanA tADana, ubadhana, nigaDa baMdhana, haThibaMdhana cAraka baMdhana, ane hAtha mara3A 1450 dhana, ta chaina, 54 chaina, chena, nahiat- For Private And Personal Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAce nAsikAchinnakAnAm oSThachinnakAnAM zIrSakachinnakAnAM mukhachinnakAnAM vedachinnakAnAM hRdayotpATitAnAM nayanavRSaNadazanavadananihotyATitAnAM gharvitAnAm eteSAmarthAH dazAzruskindhe SaSThe'dhyayane dazamasUtre 235 pRThe draSTayAH / 'jAva. vahaNaM dukkhadommaNassANaM" yAvad duHkha daumanasyAnAm 'No bhAgigo bhavissaMti' no bhAgino bhaviSyanti-ahiMsAvatapAlanAt kathamapi daNDa mAgino na bhaviSyanti, kAraNA'bhAvAda 'aNAiyaM ca Ne' anAdikaM ca khalu 'aNasyagaM' Abagram 'dIhamaddhaM' dIrghamadhvam 'cAuraMtasaMsArakaMtAraM' cAturantasaMsArakAntAram 'bhujo bhujo' bhUyo bhUma No agupariyaTTisati' no anuparya TiSyanti / 'te signi ssaMti' te setsyanti siddhiM gamiSyantItyarthaH / 'te bujhisati' te bhotsyanti 'jAva sambadukkhANaM aMtaM karissaMti' yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kariSyanti, setsyanti -siddhi mApsyanti, bhotsyanti-kevalino bhaviSyanti, mokSyanti karmabandhanAt, parinirvAsyanti sarvathA sukhino bhaviSyanti, sarvANi ca tAni duHkhAni-zArIra mAnasAdIni teSAM mantaM-vinAzaM kariSyantIti // mU0 26=11 // oSTha chedana, zira chedana, mukha chedana, liMgachedana, hRdayotpATana (hRdayako ukhADanA) nayana, aNDakoSa, danta vadana evaM jihvA ke utpATana Adi vyathAoM kA bhAgI nahIM honA paDatA (dazAzruna kaMdha ke chaThe adhyayana ke dazama sUtra pR0 235 meM ina yAtanAoM ke viSaya meM vizeSa dekhanA caahie| ) yAvat una ahiMsakoM ko na aneka prakAra ke duHkhoM kA sAmanA karanA par3atA hai aura na daumanasyoM kA hii| ve anAdi ananta dIrghakAlIna-dIrgha mArga vAle cAturgatika saMsAra araNya meM punaH -punaH bhramaNa nahIM kareMge / ve siddha hoMge, buddha hoge yAvat samasta chena 21-88nu chaina, zira chena, bhu5 chana, na yo pATana, yine 63) nayana, mAma anSa, dvAMta, bhuma, anesane hA vigera vyathA-pIDAone bhegavavI paDatI nathI. dazAzrutaskaMdhanA chaThThA adhya. yananA dasamA sUtra pR. 235 mAM A yAtanAonA saMbaMdhamAM vizeSa prakArathI varNana karavAmAM Avela che te jIjJAsuoe tyAMthI joI levuM yAvatuM te ahiMsakene aneka prakAranA duHkhane sAmane kare paDatuM nathI. tathA komanasyano paNa sAmano karavo paDato nathI. teo anAdi anaMta dIgha kAlIna-dIrgha mArgavALA, cAturgatika-cAra gativALA saMsAra rUpI araNyajagalamAM vAraMvAra bhramaNa karatA nathI, teo siddha thaze. buddha thaze yAvata For Private And Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samApArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam mUlam-icchetehiM bArasahi kiriyAThANehiM vahamANA jIvANoM sijhisu No bujhisu No pariNivvAiMsu jAva no sabadukkhANaM aMtaM kareMsu vA No kareMti vA No karissaMti vaa| eyaMsi gheva terasame kiriyAThANe vaTTamANA jIvA sinjhisu bujhisu muJcisu pariNivvAiMsu jAva sabadukkhANaM aMtaM kareMsu vA karaMti vA kari saMti vA / evaM se bhikkhU AyahI Ayahie Ayagutte Ayajoge Ayaparakame Ayarakhie AyANukaMpae AyanippheDae AyANameva paDisAharejjAsi tibemi ||suu0 27 // 42 // 'iti vIyasuyakkhaMdhassa kiriyAThANe nAmaM bIIyamajjhayaNaM samattaM' ___ chAyA-ityeteSu dvAdazama kriyAsthAneSu vartamAnA jIvA no asidhyan no abudhyan no amuJcan no parinivRttAH yAvanno sarvaduHkhAnAmantamakArvA no kurvanti vA no kariSyanti vA / etasminneva prayodaze kriyAsthAne vartamAnA jIvAH asidhyan abudhyan amuzcan parinivRttAH yAvatsarvadukkhAnAmantamakAe vo kunti vA kariSyanti vA / evaM sa bhikSuH AtmArthI bhAtmahitaH AtmaguptaH AtmayogaH AtmaparAkramaH AtmarakSitaH AtmAnukamakA AtmanissArakaH AsmAnameva pratisaMharediti bravImi // suu027-42|| // iti dvitIyazrutaskandhIya dvitIyA'dhyayanam // TIkA-asmin dvitIyA'dhyayane trayodazakriyAsthAnAnAM vistareNa nirU. paNaM kRtam / tatra na AdvAdazakriyAsthAnaM saMsArakAraNam, trayodaze tu-tadviparIta zArIrika-mAnasa duHkhoM kA anta kreNge| karma bandhana se chuTakArA prApta kareMge aura sarvathA sukhI hoMge // 26 // 'icceehi vArasahi' ityaadi| TIkArya-prakRta dUsare adhyayana meM teraha kriyAsthAnoM kA vistAra pUrvaka nirUpaNa kiyA gayA hai| unameM prathama ke bAraha kriyA sthAna saMsAra saghaLA zArIrika-zarIra saMbaMdhI ane mAnasika-mana saMbaMdhI dune aMta karaze. karma baMdhathI chuTakAre prApta karaze, ane sarvathA sukhI thaze. mAsU26mA 'icceehiM bArasahi" tyA TIkArya-A cAlu bIjA adhyayanamAM tera diyAsthAne vistAra pUrvaka nirUpaNa karavAmAM AvI gayuM che, temAM pahelAnA 12 bAra phiyAsthAne For Private And Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 44 - www.kobatirth.org sUtrakRtAGgane nityA'parimeyA''nandAtmakamokSakAraNamityapi vyavasthApitam / ato dvAdazakriyAsthAna sevakAH saMsAragatim Atrayodazopa sevakAstu mokSamityetamarthaM pradarzayan - adhyayanopasaMhAravyAjena sUtramAnamayati- 'icce te hi' ityeteSu 'vArasahiM' dvAdazasu 'kiriyA ThANehiM' kriyAsthAneSu pUrvopadarzitadvAdaza kriyAsthAneSu 'baTTamANA' vacamAnAH 'jIvA' jIvAH prANinaH mohanIya karmavazAt 'No sirjijhasu' no asidhyan -siddhi - mokSaM na prAptavantaH 'No bujjhiMtu' no avudhyan- bodhaM kevalajJAnaM kathamapri na prAptavantaH, 'No murcisa' no anuJcanna karmabhyo muktanH 'No parijinvAsu' no parinivRttAH - mokSaM na prAptA ityarthaH / 'jAva No sandukkhANaM aMtaM kareM vA' yAvat no sarvaduHkhAnA mantamakArSu va sarvaduHkhAnAmantaM na kRtavantaH, etena - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke kAraNa haiN| terahavAM kriyAsthAna unase viparIta hai| vaha nitya aparimita sukha rUpa mokSa kA kAraNa hai, yaha bhI kahA jA cukA hai| ataeva bAraha kriyAsthAnoM kA sevana karane vAle saMsAra ko prApta karate haiM aura terahaveM kriyA sthAna kA sevana karane vAle mokSa ko prApta karate haiM / isa artha ko prakAzita karate hue adhyayana ke upasaMhAra ke rUpa meM sUtrakAra kahate haiM ina pUrvokta bAraha kriyAsthAnoM meM vartamAna jIvoM ne bhUtakAla meM mohanIya karma ke udaya hone ke kAraNa siddhi prApta nahIM kI hai kevala jJAna prApta nahIM kiyA hai, karmoM se mukti prApta nahIM kI hai parinirvANa ko prApta nahIM kiyA hai, yAvat samasta duHkhoM kA anta nahIM kiyA hai| bAhara kriyA sthAnoM meM rahe hue jIva vartamAna meM bhI duHkhoM kA anta nahIM karate haiM aura na bhaviSya meM anta kareMge / saMsAranA kAraNa rUpa che. teramu kriyAsthAna tenAthI ulTu che. arthAt te nitya aparicita sukha rUpa, meAkSanuM kAraNa che. te paNa kahevAmAM AvI gayuM che tethI ja khAra kriyAsthAnAAnuM sevana karavAvALAe sahasArane prApta kare che ane teramA kriyAsthAnanuM sevana karavAvALA meAkSane prApta kare che. A ane spaSTa karatA thakA ayayananA upasa'hAra rUpathI sUtrakAra kahe che,--- A pUrvIkta khara kriyAsthAnamAM rahenArA jIvAe bhUtakALamAM mAhunIya karmInA udaya thavAne kAraNe siddhi prApta karI nathI. kevaLa jJAna prApta karyuM" nathI. kamAMthI mukti prApta karI nathI. parinirvANa prApta karela nathI, khAra kriyA sthAnAmAM rahelA jIvA vamAnamAM paNa duH khAneA ta karatA nathI. ane bhaviSyamAM paNa anta karaze nahIM', For Private And Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.2 kriyAsthAnanirUpaNam dvAdazakriyAsthAneSu vidyamAnAH jIvAH kathamapi sarvaduH vanAmantam 'No kareM tivA' no kurvanti, vartamAnakAle'pi dvAdazakriyAsthAneSu vidyamAnAH 'No karissati vA no kariSyanti vA-sarvaduHkhAnAmityanupaJjanIyam / dvAdazakriyAsthAneSu vidha.. mAnasya mokSAcasaMbhavaM darzaSitvA, trayodazakriyAsthAne vidyamAnasya mokSAdisaMbhAvanAM darzayati-'eyaMsi cena terasame kiriyAThANe' etasminneva trayodane kriyAsthAne 'vaTTamANA' vartamAnAH 'jIvA' jIvA: 'simjhinu' asidhyan-siddhi gatAH 'bujhiMmu' abuyan-bodhaM prAptavantaH 'muccisu' amuJcan saMsArakAntAram 'pariNinAiMsu' parinivRttAH-mokSamadhigatavantaH 'jAva savva dukkhANaM aMtaM kareM sujha yAvatsarvaduHkhAnAmantamakArSurvA / atItakAle ye-etasya trayodazasthAnasya-Ase. vanAdahaco'bhavan duHkhAntakarAH 'karaMti vA' kunti vA, vartamAne'pi bahavo duHkhAntakarA bhavanti, bhaviSyanti ca-naviSyatikAle sarvaduHkhA'ntakArA bahavaH, 'evaM se mikkhU evaM sa bhikSuH evam-anena prakAreNa dvAdazakriyAsthAnasya varjayitA -bhikSuH 'AyaTThI' AtmArthI-Atmano'rthaH AtmAra-mokSaprAptilakSaNaH sa vidyate yasya sa tathA, 'Ayahie' asmahitaH AtmanaH hitaM kalyANaM yasya sa tathA, 'Ayagutte' AtmaguptA-AtmA gupto yasya sa tathA, 'Ayanoge' AtmayogaH kuzalamanaH pravRttirUpaH sa yasyAsti sa tathA, 'AyaparakameM AtmaparAkramaH-Atmani isa prakAra vAhara kriyA sthAnoM meM vidyamAna jIvoM ke lie siddhi Adi kI prApti asaMbhava hai, yaha dikhalAkara aba terahave guga sthAna meM vidyamAna jIvoM ko mokSa prApti Adi saMbhava dikhalAte haiM-terahaveM kriyA sthAna meM vartamAna jIvoM meM siddhi prApti kI hai, kevala jJAna prApta kiyA hai saMsAra kAntAra se mukti prApta kI hai, parinirvAga prApta kiyA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta kiyA hai / vartamAna kAla meM jo ima kriyA sthAna meM vartamAna haiM aura bhaviSyat meM vatto, unheM siddhimukti prApta hogii| unake samasta dukhoM kA anta hogaa| A rIte bAra kiyA sthAnamAM rahevAvALA jene mATe siddhi vage. ranI prApti asaMbhava che. e batAvIne have 13 teramAM gukhAnamAM rahelA ane mokSanI prAptino saMbhava vigere batAve che. 13 teramA kiyA sthAnamAM rahevAvALA ja siddhi prApta kare che, kevaLajJAna prApta kare che. saMsAra rUpI kAntA2-jagalamAMthI mukti prApta karI che. parinivANa prApta kare che. yAvat saghaLA duHkhane aMta karela che. vartamAna kALamAM jeo A kiyAsthAnamAM rahelA che, ane bhaviSyamAM A kriyAsthAnamAM raheze. teone siddhi ane mukti prApta thaze. ane teonA saghaLA dukhene aMta thaze. '. su044 For Private And Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMyame parAkramo yasya sa saMyamaparAkramakArakaH 'Ayarakkhie' AtmarakSita:-AsmA. rasiyo durgatipAptena saMsArAgninivAraNena sa AtmarakSitaH 'AyANukaMpae' bhAramAnukampakA-AtmAnamAnavaparihAreNa anukampate ityAtmA'nukampakA 'AyanipheDara' AtmanissArakA-AtmAnaM saMsArAnnissArayatIti AtmaniHsArakara sAdhuH / 'AyANameva paDisAharejAsi' AsmAnameva patisaMhareta, AtmAna sarvapApebhyo dvAdazakrizasthAnebhyo nivarsayet, 'tti bemi' iti bravImi-ityaha amesvAmI kathayAmi zrI tIrthakaramukhAcchratvA / / 2742 / / iti zrI-vizvavikhyAtanagavallamAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyA. khyayA" vyAkhyayA samalaGkRtam dvitIyazrutaskandhasya kriyAsthAnanAmakaM dvitIyA'dhyayanaM samAptam / .. bAraha kriyA sthAnoM kA tyAgI AtmArthI-AtmakalyANa meM uyata, AtmahitaiSI, Atma gupta, AtmA ko viSayAdi se gopana karane vAlA, AtmayogI-prAtmasvarUpa meM ramaNa karane vAlA mAtrama parAkrama karane vAlA, AtmAnukampI Azraya kA tyAga karake AtmA para anukampA karane vAlA aura AtmanistArika-AtmA ko saMsAra se mArane vAlA bhikSu apane Apako samasta pApoM se dUra rkkhe| 'tti bemi' sudharmAsvAmI jambU svAmI se kahate haiM-he jambU ! jaisA tIrthakara bhagavAna ke mukha se maiMne sunA hai vaisA hI tumheM kahatA hUM // 27 // dvitIya zruta skandha kA dvitIya adhyayana samApta / bAra kiyAsthAneno tyAga karavAvALA evA Atma kalyANamAM udyamavALA, Atma hitaiSI, Atma gupta, AtmAne viSaya vigerethI gopana karavAvALA, AtmAgI-Atma-svarUpamAM ramaNa karavAvALA, Atma parAkramI-saMya. mamAM parAkrama karavAvALA, durgatithI AtmAnuM rakSaNa karavAvALA, AtmAnuM kepI-Asavane tyAga karIne AtmA para anukavA-dayA karavAvALA, ane Atma nisAraka-AtmAne saMsArathI tAravAvALA bhikSu-muni pitAne saghaLI pApAyI 2 20. sudharmA havAmI jakhkha svAmIne kahe che ke-he jaMbU tIrthakara bhagavAne nanI pAsethI je pramANe meM sAMbhaLela che, e ja pramANe huM tamane g. ||suu0 27 // bIjA zrutaskaMdhanuM bIjuM adhyayana samApta kara - adhyayana samAsa 2-2 For Private And Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA dvi. a. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam // atha dvitIyazrutaskandhe tRtIyamadhyayanam // dvitIyaM kriyAsthAnanAmakamadhyayanaM nirUpya tRtIyamadhyayanaM nirUpyate / atItA'nantarA'dhyayane pratipAditaM yat-paH sAdhudayakriyAsthAnaM parityajya trayodazaM kriyAsthAnamArAvayati, ArAdhayan sAvayasarvakarmabhyo nivRttaH svakIyaM karma vyaktiga jaya mokSagatimApAdayati / parantu AhArazudvimantareNa sAcyAnuSThAnAnnivRtti meM sambhavatItyata AhAraparijJArthaM tRtIyamadhyayana nArabhyate / prakrAntA'dhyayane pratipAdaviSyati - jIvaH prAyazaH pratidinamAhAramAharati, tadabhAve zarIranirvAhA'saMmAt / sampati sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramAha 347. tRtIya adhyayana kA prAraMbha kriyAsthAna nAmaka dvitIya adhyayana kA nirUpaNa karake aba krama prApta tRtIya adhyayana kA nirUpaNa karate haiN| pichale adhyayana meM kahA gayA hai ki jo sAdhu bAraha kriyAsthAnoM ko tyAga kara terahaveM kriyAsthAna kI ArAdhanA karatA hai, vaha samasta sAvadha kAryoM se nivRtta hokara aura samasta karmoM kA kSaya karake mokSagati prApta karatA hai| kintu AhAra zuddhi ke binA sAvadha anuSThAna se nivRtta honA saMbhava nahIM hai / ataeva AhAraparijJA ke lie tIsare adhyayana kA AraMbha kiyA jAtA hai| prakRta adhyayana meM yaha kahA jAyagA ki jIva prAyaH pratidina AhAra karatA hai, kyoMki AhAra ke abhAva meM zarIra kA nirvAha saMbhava nahIM hai / ataH aba sUtrAnugama meM askhalita guNoM se yukta sUtra kA uccAraNa kiyA jAtA hai - 'surya me Ausa teNaM' ityAdi / For Private And Personal Use Only trIjA adhyayananA prAraMbha kriyAsthAna nAmanA khIjA adhyayananuM nirUpazu karIne have kramaprApta A trIjA adhyayananuM nirUpaNa karavAmAM Ave che--pAchalA adhyakSaneAmAM kahevAmAM AvyuM che ke je sAdhu 12 khAra kriyAsthAnAAne tyAga karIne teramA kriyAsthAnanI ArAdhanA kare che. te saghaLA sAvadha kAryothI nivRtta thaIne ane saghaLA karmAnA kSaya karIne mekSagatine prazna kare che. paraMtu AhArazuddhi vinA sAvadya anuSThAnathI nivRtta thavuM saMbhavatuM nathI. tethI ja AhAra parijJA mATe zrA trIjA adhyayananA Arabha karavAmAM Ave che. A adhyayanamAM e kahevAmAM Avaze ke jIva prAyaH dararAja AhAra kare che. kemake-ahAra vinA zarIranA nirvAha saMbhavatA nathI. have sUtrAnugamamAM askhalita guNeAvALA sUtranu uccAraNa karavAmAM Ave che. tenuM paheluM sUtra A pramANe che.'suyN me Au teNaM' dhatyAhi Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra mUlam-suyaM me AusaM teNa bhagavayA evamakkhAyaM iha khalu AhArapariNANAmajjhayaNe, tasta NaM ayamaDhe-iha khalu pAINaMvA4 sabaosavvAti caNaM logasi cattAri bIyakAyA evamAhiti, taM jahA-aggabIyA mUlabIyA porabIyA khaMdhavIyA, tesiM ca NaM ahAbIe NaM ahAvagAseNaM ihegaiyA sattA puDhavIjoNiyA puDhavIsaMbhavA puDhavIvukamA tajjoNiyA tassaMbhavA taduvakamA kammovagA kammaNiyANeNaM tattha vukamA NANAvihajoNiyAsu puDhadhIsu rukkhattAe viudvNti| te jIvA tesiMNANAvihajoNiyANaM puDhavINaM siNehamAhAta, te jIvA AhAreMti puDhavIsarIraM AusarIraM teusarIraM vAusarIraM vgssisriirN| NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvvaMti paribiddhatthaM taM sarIraM puvAhAriyaM tayAhAriyaM vipariNayaM sArUvikaDaM sNtN| avare'vi yaNaM tesi puDhavijoNiyANaM rukkhANaM sarIrANANAvaNANANAgaMdhA NANArasA jANAphAsA NANAsaMThANasaMThiyA NANAvihasarIrapoggalaviuviyA te jIvA kammovavannagA bhavaMtIti makavAyaM |suu. 1143 / . chAyA-zruta mayA AyuSmatA tena bhagavatA-eva mAkhyAnam iha khalu AhAraparijJAnAmAdhyayanam tasya khalu ayamarthaH, iha khalu prAcyAM vA 4 sarvataH sarvasmiMzca khalu loke catvAro bInakAyA evamAkhyAyo, tadyathA agravIjAH mUlabIjAH parvabIjAH skndhviijaaH| teSAzca khalu yathAvojena yathAvakAzena ihaikataye sattyAH pRthivIyonikAH pRthivIsambhavAH pRthivIvyutkramAH tadyonikAH tatsambhavAstavyutkramAH karmopagAH karmanidAnena tatra vyutkramAH, nAnAvidhayonikAsu pRthivISu vRkSatayA vivartante / te jIvAH nAnAvidhayonikAnAM tAsAM pRthivInAM snehamAhArayanti / te jIvA AhArayanti pRthivIzarIramazarIraM tejaH zarIraM vAyuzarIraM vanaspatizarIram / nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM prANAnAM zarIramacittaM kurvanti parividhvastaM taccharIraM For Private And Personal Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam 342 pUrvAhAritaM tvavAhAritaM vipariNataM sArUpIkRtaM syAt / aparANyapi ca khalu teSAM pRthivIyonikAnAM vRkSANAM zarIrANi nAnAparNAni nAnAgandhAni nAnArasAni nAnAsparzAni nAnAsaMsthAnasaMsthitAni nAnAvidhazarIrapudgalavikAritAni / te jIvAH karmopapannAH bhAntIyAkhyAtam ||suu01-43|| .. ___TIkA-sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati-bhagavAn zrImahAvIraH-AhAraparijJAnAmakAdhyayanasya varNanaM kRtavAn / ihaloke bIna kAyanAmako jIvo bhavati, tasya zarIraM bIjameva ataH sa bIjakAya iti kthyte| sa ca caturvidhaH-agrabIjoM mUlabIjaH parvabIjaH skandhabIjazna, ityAmevAbhimAyaM darzayati-'suyaM meM ityAdi 'AusaMteNaM bhagavayA' AyuSmatA bhagavatA mahAvIrasvAminA tIrthakareNa, 'evamakkhAyaM' evaM vakSyamANapakAreNAkhyAtaM sadasi kathitam , 'suyaM me tanmayA sudharmasvAminA zrutam, 'iha khalu AhArapariNANAmAyaNe' iha khalu AhAraparijJAnAmakA'dhyayanam / AhArasya soyakarttavyatvA'kartavyatvasya pratipAdanAtaetasyA'dhyayanasya 'AhAraparijJA' iti nAma bhavati / 'tassa NaM ayamDe' tasyA. TIkArtha-sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-bhagavAn zrI mahAvIra ne AhAra parijJA nAmaka adhyayana kA varNana kiyA hai| isa loka meM bIjakAya nAmaka jIva hotA hai| usakA zarIra bIja hI hotA hai, aAeva vaha bIjakAya kahalAtA hai| vaha cAra prakAra kA hai-anaH bIja, mUlaSIja, parvadhIja aura skaMdhathIja / isI artha ko sUtrakAra dikhaH lAte haiM-AyuSmAna bhagavAna mahAvIra svAmIne isa prakAra samavasaraNa meM kahA hai ! maiMne (sudharmA svAmI) ne bhagavanmukhase he jambU ! sunA hai| yahAM AhAra parijJA nAmaka adhyayana hai| isa adhyayana meM AhAra ke saMbaMdha meM karttavya akartavya kA pratipAdana karane ke kAraNa isa adhyayana kA nAma 'AhAraparijJA' hai / isa adhyayana kA yaha artha hai TIkA sudharmAsvAmI jaMbusvAmIne kahe che ke- bhagavAna zrI mahAvIra havAmIe AhAra parikSA nAmanA adhyayananuM varNana karela che. A lekamAM bIjAya nAmanA ja hoya che. tenuM zarIra bIja rUpa ja hoya che. tethI ja te bIjAya kahevAya che. te cAra prakAranA che-abIja, mUlabIja, parvabIja, ane kaMdhabIja, A ja viSaya have sUtrakAra batAve che.-AyuSmAna bhagavAna mahAvIra svAmIe A pramANe samavasaraNamAM kahela che. meM (sudharmA savAmIe de jambu bhagavAna pAsethI sAMbhaLyuM che. For Private And Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 350 sUtrakRtAsUna 'yamarthaH 'iikhala pAINaM vA 4' iha khala pAcyA vA pratIcyA vA udIcyA vA avAsyAM vA 4, 'sanao samAvati' sarvataH sarvasminnapi 'logaMsi cacAri bIyakAyA eva mAhijjati' loke catvAro bInakAyA emAkhyAyante / 'taM jahA' tadyathA-'aggavIyA' agravInA:-agre-uparitanamAge bInaM yeSAM te'grabIjAH yathA tilatAlAmrAdayaH 'mUlabIyA' mUlabIjA:-mUlameva bIjamutpattikAraNaM yeSAM te mUlabIjA:-kamalakandamabhRtayaH, 'porabIyA' parvabIjA:-paNi 'granyo patra vA bIjaM yeSAM te parvabIjAH ikSupramukhAH 'khaMbIyA' skandhaH 'sthUDaeva. bIja' yeSAM te skandhavIjA:-zallakI prabhRtayaH 'tesiM ca NaM ahAbI.. eNaM ahAvabhAseNa' teSAzca khalu yathA bojena yathA'vakAzena, tatra teSAM caturvidhAnAM vanaspatikAyikAnAM yathAbIjena yadyasya bIjamutpattikAraNaM tad yathAbIja tena yathAbIjena, yathA zAlyakurasya zAjibIjam-utpattikAraNam, yathA'vakAzena isa loka meM pUrva Adi cAroM dizAoM meM cAra prakAra ke bIjakAya kahe gae haiN| ve isa prakAra haiM-agravIja jina vanaspatiyoM ke agra bhAga (UparI bhAga) meM bIja ho| jaise tilatAla Ama Adi ke vRkss| mUlabIja-mUla hI jinakA bIja arthAt utpatti sthAna ho, vaha mUlabIja hai jaise kamalakanda aadi| parvabIja-parva hI jinakA utpattisthAna ho jaise ikSu Adi / skaMdhabIja-skaMdha hI jinakA bIja ho, jaise zallakI aadi| ina bIjakAya jIvoM meM jo jIva bIja se aura jisa avakAza (pradeza) meM utpanna hone kI yogyatA vAle hote haiM, ve jIva uso bIja aura usI pradeza meM - ahiyAM AhAraparijJA nAmanuM adhyayana che. A adhyayanamAM AhAranA saMbaMdhamAM kartavya, akartavyanuM pratipAdana karavAnA kAraNe A adhyayananuM nAma "AhAra nA' e pramANe che. A adhyayanane A nIce batAvyA pramANene bhAva che. A lekamAM pUrNa vigere cAra dizAomAM cAra prakAranA bIjakAya kahevAmAM AvyA che. te A pramANe che. 1 agrakhIja je vanaspatiye nA a. bhAgamAM (uparanA bhAgamAM) bIja hoya jemake tala tADa ane AMbAnA vRkSa vigeremAM hoya che, te agnabIja kahevAya che. . (2) mUlabIja-mULa ja jenuM bI heya arthAta utpatti sthAna hoya, kamaLakaMda mULA vigere. te mULabIja kahevAya che. (3) pA -5 nA bI24 35 DAya rebha. zekhI bire. (4) 45 mI-2452 mI hAya rebha Asal vagare. - A bIjakAya emAM je jIva bIthI ane je avakAza (pradezomAM utpanna thavAnI cepagyatAvALA hoya che. te bIjo eja bIja ane eja prade. For Private And Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapAropinI TIkA zi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam -yo yasyA'vakAzaH-yad yasyotpattisthAnam-tena yathA'kAzena, tadevam'ihegaDyA sattA puDhayI noNiyA' ihaikataye savAH pRthivIyonikAH tadevaM yayA bIjena yathAvakAzena, iha jagati kecana samAH mANinaH tathAvidhakodayAt vanapatitpadyante vanaspatiSu utpadhamAnA api pRthivIyonikA bhavanti / 'tahA-punakI samavA' pRthivIsambhavAH vRthivyAM sammA -sadA bhavanamutpattiryeSAM te tthaa| 'puTalI. bukamA" pRthivIvyutkramAH pRthivyAmeva vi-vividham usmAbarayena kramaH-krama de tathA, pRthivyAmeva kramaNalakSaNavRddhi prAptA bhavanti / 'tajjoNiyA' tayonikA pRthivIkAraNakA api tassaMbhavA:-tatsaMmavAH pRthivItaH samutpannAH 'tadukkA' savyutkramA:-pRthivyAM vaditAH, 'kammovagA' karmopagA:- karmavalAda vanaspati bhAyAdAgatya teSveva vanaspatikAyeSu punaH samutsadyante 'kammaNiyANeNaM' karmanidAnena, tathA te jIvAH karmanidAnena=karmakAraNena samAkRSyamANA: 'tastha du. kamA' tatra vyutkramA:-tatra-vanaspatikAye vyutkramA:-samAgatAH 'mANAvihamoni yAsa puDhavIsu' nAnAvidhayonikAsu pRthivISu 'rukkhattAe viuti' vRkSatayA vivartante-utpadyante / 'te jIvA tesi gANAvihajoNiyANaM puDhavINa siNehamA. ti' te-vanaspatimIvAH nAnAvidhayonikAnAM tAsAM pRthivInAM sneha-snigdhamA pRthvI para utpanna hote haiN| isa prakAra koI jIva karmodaya se vanaspati meM utpanna hokara bhI pRthvIyonika hote haiN| ve pRthvI para sthita rahate aura pRthvI para hI anukrama se vRddhi ko prApta hote haiN| ve pRthvI para utpanna hone vAle, pRthvI para rahane vAle aura pRthvI para hI vRddhi ko prApta hone vAle jIva karma ke bala se aura karma ke nidAna se vanaspati kAya se Akara nAnA prakAra kI yoni vAlI pRthvI meM vRkSa hapa meM punaH utpanna hote haiN| ve vanaspati jIva nAnA prakAra kI yonivAlI usa pRthvI ke sneha kA AhAra karate haiN| ve jIva pRthivI zarIra a. zamAM pRthvI para utpanna thAya che. A rIte ke jIva karmanA udayathI vana spatimAM utpanna thaIne paNa pRthvIyenika hoya che. te badhA pRthvI para ja sthita rahe che. ane pRthvI para ja anukramathI utpanna thavAvALA, pRthvI para sthira rahevAvALA, ane pRthvI paraja vRddhine prApta thavAvALA ja karmanA baLathI ane karmanA nidAnathI, vanaspatikAyathI AvIne aneka prakAranI nIvALI pRthvImAM vRkSa-jhADapaNAthI pharIthI utpanna thAya che. te vanaspatikAya che aneka prakAranI penIvALI te pRthvInA nehane AhAra kare che. te bIje pRthvI zarIra, apU zarIra, vAyu zarIra, agni For Private And Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 352 sUtrakRtAGgasUtre cikkaNa tArUpamAhArayanti pibanti vRkSarUpeNa pariNatA ste jIvAH pRthivIsnehaM pibanti / 'te jInA AhAre ti' te jIvA - AhArayanti AhAraM kurvanti puDhavIsarIra' pRthivI zarIram / 'AusarIraM' azarIram / 'te usarIraM ' tejaH zarIram - uSNatArUpam / 'vAusarIraM' vAyuzarIram | 'vaNastara sarIraM' vanaspavizarIram, AhasyantIti pUrveNa sambandhaH / vRkSAdirUpega samutpannA ste jIvAH 'NANAvihA tasathAvarANaM pANANaM' nAnAvidhAnAM tratasthAvarANAM prANAnAM jIvAnAm, 'sarIraM cittaM kuvyaMti' zarIraM dehaM svakAyenAzrityA'cittaM kurvanti, punastadeva 'parividdhasthaM' parividhvastaM - naSTaprAyaM tra sasthAvarANAm 'taM sarIraM' taccharIram 'puNvAhAriyaM' pUrvAhAritam - pUrvasmin kAle upayuktam, 'tathA hAriyaM tavAhAritam - utpazyana ntaraM svagdvArA - AhAritaM pRthivyAdInAM zarIram AhAyaca, 'vipariNaya' vipariNa: tam 'sArUvikaDaM saMta' sArUpI kRtaM syAt te vRkSAdi jIvAH pRthivI kAyazarIramAhAritaM taccharIraM svasvarUpeNa vipariNamayanti-sva svarUpaM kurvantIti yAvat, 'avareviyaNaM tesiM puDhavI joNiyANaM rukkhANaM' aparespi ca khalu pRthivI yonikAnAM vRkSA NAmaparANyapi yAni zarIrANi pRthitrIzarIrAjjAtAni, 'sarIrA' zarIrANi 'nAMnA port' nAnAvarNAni vilakSaNarUpeNeti pRthivyAdirUpA'pekSayA bhavanti / tathA 'gANA gaMdhA' nAnAgandhAni - pRthivyAM yAvat gandhastadapekSayA vibhinnagandhasampannAni zarIra agnizarIra, vAyuzarIra aura vanaspati zarIra kA bhI AhAra karate haiN| nAnA prakAra ke trasa evaM sthAvara jIvoM ke zarIra ko acitta kara dete haiN| pRthvI ke zarIra ko acila karate haiM aura pahale AhAra kiye hue tathA utpatti ke pazcAt svacA AhAra kiye hue pRthvI kAya Adi ke zarIra ko apane zarIra ke rUpa meM pariNata kara lete hai| una pRthivIyoki vRkSoM ke anya zarIra bhI hote haiM jo aneka prakAra ke varNa, gaMdha, rasa, sparza evaM nAnA prakAra kI avayava racanAoM se yukta tathA aneka prakAra ke pudgaloM se bane hue hote haiN| zarIra,ane vanaspati zarIrane! pazu AhAra kare che, teo aneka prakAranA trasa ane sthAvara jIvAnA zarIrane arcitta karI de che. pRthvInA zarIrane acitta kare che. ane pahelAM AhAra karela tathA utpattinI pachI tvacA-cAmaDInA-chAla dvArA AhAra karelA pRthvIkAya vigerenA zarIrane potAnA' zarIra rUpathI pariNumAvI le che. te pRthvI ceAnivALA vRkSAnA khIjAzarIza paNa hAya che. je aneka prakAranA vaNu, gaMdha, rasa, sparza ane aneka prakAranA avayavenI racana ethI yukta tathA aneka prakAranA pudgalAthI banelA hAya che, For Private And Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam bhata / jANArasA' nAnAsAni-pRthi rapekSayA vibhinnarasayuktAni, 'gANA. phAsa nAnAspAni tadapekSayA vibhinnasparzavani, 'gANAsaMThaNamaMThiyA nAnA saMsthAnasaMsthitAni, anekpkaarksNsthaanyuktaani| 'gAgAvihasarIpura gAlaviraH vittA' nAnAvidhazarIrapudgalavikAritAni-nAnArasIyavipAkA nAnApudgalopacayAra murUpa saMsthAnA hAlpasaMhananAzca syuriti bhaavH| nanu jIvA vRkSarUpeNa pRthivyAdibhyo jAyante, tatra paramezvaraH kAraNam, kAlAdi vI kAraNaM syAt ityAzaGkA pariharati-'te jImA kampocavannA bhavati simakkhAya' te jIzaH kopapannA bhavanti, na tu tatrezvaraH kAlo vA kAraNam / vRkSazarIradhAraNe svakRtaM kamaina heturbhavati, na kAlAdiriti tIrthakararAkhyAtamkavitAmiti // 01-43 // mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA rukkhajoNiyA rukhasaMbhavA rukhavukamA, tajjoNiyA tassaMbhavA taduvakakamA kammovagA kammaNiyANeNaM tattha vukkamA puDhavIjoNiehi sakhehi rukkhatAe viuda'ti, te jIvA tesiM puDhavI joNiyANe rukkhANaM siNemAhAreMti, te jIvA AhAraiti puDhavIsarIraM Au. teuvAuvaNastaisarIraM, NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvaMti, parividdhatthaM taM sarIraM puvAhAriyaM tayA. ve jIva vRkSa ke rUpa meM pRthapI Adi se utpanna hote haiM to unakI utpatti meM paramezvara athavA kAla Adi koI kAraga hogA ? isa zaMkA kA nivAraNArtha sUtrakAra kahate haiM-ve jIva apane karmoM ke vazIbhUna hote haiN| Izvara yA kAla kAraNa nahIM hai parantu vRkSa kA zarIra dhAraNa karane meM unake dvArA kRna karma hI kAraNa hotA hai| aimA tIrthakara bhagavantoM ne kahA hai // 1 // te jo vRkSajhADanA rUpathI pR ii vigeremAMthI utpanna thAya che. te tenI utpattimAM paramezvara athavA kALa vigere kaI kAraNa haze ? a. zaMkAnuM nivAraNa karatAM sUtrakAra kahe che ke-te bIje pitAnA karmone vaza hema che. Izvara athavA kALa temAM kAraNa nathI. paraMtu vRkSanuM zarIra dhAraNa karavAmAM te dvArA karelA karmo ja kAraNa heya che. e pramANe tIrthakara bhagavAne e Decha. sU. 1 // sa045 For Private And Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakatAisake hAriyaM vipariNAmiyaM sArUvikaDaM saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM. rukkhajoNiyANaM rukkhANaM sarIrA NANAvannA NANAgaMdhA jANA rasA NANAphAsA gANAsaMThANasaMThiyA NANAvihasarIrapuragala viuviyA te jIvA kammovavanagA bhavaMtIti makkhAyaM ||suu02||44|| / chAyA-athA'paraM purA''rakhyAtam ihakataye sacA vRkSayonikAH vRkSasambhavA vasanyurakramA / tonikA statsambhavA stadupakramAH karmopagA: karmanidAnena tatra vyutkramAH pRthivIyonikeSu vRkSeSu vRkSatayA vivartante / te. jIvAH teSAM pRthivI. yonikAnAM vRkSANAM snehamAhArayanti, te jIvA AhArayanti pRthivIzarImaptejo. vAyuvanaspatizarIram / nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM prANAnAM zarIramacittaM kurvanti / parivizvastaM taccharIraM pUrvAhAritaM svacAhAritaM vipariNAmitaM sArUpIkRtaM syAt / aparANyapi teSAM vRkSayonikAnAM vRkSANAM zarIrANi nAnAvarNAni nAnAgandhAni nAnArasAni nAnAsparzAni nAnAsaMsthAnasaMsthitAni nAnAvidhazarIrapudalavikAritAni / te jIvAH kopapannakA bhavantItyAkhyAtam muu02-44|| - TIkA-pRthivIyonikAn vanaspatIn vRkSAn nirUpya vRkSayonikSatra rUpamAha-'ahAvaraM purakkhAyaM' athA'paraM purAkhyAtam, anantaraM tIrtha karadevenA'paro. vanaspatibhedaH pradarzitA, 'ihegaiyA sattA rukkha noNiyA' ihaikataye sacA jIvA. vRkSayonikAH, vRkSA eva yoniH-utpattau kAraNaM yeSAM te, vRkSopari samutpannA ityarthaH, 'rukkhasaMbhavA' vRkSasambhavAH-vRkSe eva vartamAnAH 'rukkhavukamA vRkSavyu. 'ahAvaraM purakkhAya' ityaadi| . TIkArtha-pRthvIyonika vRkSoM kA nirUpaNa karake aba vRkSa yonika vRkSoM kA svarUpa kahate haiM-tIrthakara bhAvAn ne vanaspati kA dUsarA bheda kahA hai| vaha bheda hai vRkSayonika vRkSa jo vRkSa vRkSa ke Upara utpanna hotA hai, vaha vRkSayonika vRkSa kahalAtA hai| vRkSa se unakI utpatti hotI hai / vRkSa meM hI ve vartamAna rahate haiM aura vRkSa meM hI vRddhi ko prApta _ 'ahAvara purakkhAya' tyAla TIkAtha-pRthvI enivALA vRkSanuM nirUpaNa karIne have vRkSanivALA vRkSonuM nirUpaNa kare che -tIrthakara bhagavAne vanaspatine bIje bheda kahela che. te bheda vRkSanika vRkSa e pramANe che. je vRkSa, vRkSa upara utpanna thAya che, 3 te vRkSonivALA vRkSe kahevAya che. vRkSathI teonI utpatti thAya che. vRkSamAM ja teo sthita rahe che, ane vRkSamAM vadhe che, vRkSonivALA, vRkSamAM utpanna, For Private And Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. a. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 'rakramA:-vRkSe eva varddhanazIlAH / 'tajjoNiyA' tayonikAH vRkSayonikAH / 'tassaMbhavA' tatsammAH 'tadukamA tavyutkramA:-vRkSe eva varddhamAnA, na kevalaM vRkSA eva kAraNaM vRkSayonivRkSANAm, kintu-'kammovA' karmopagA:karmavazavartinaH, 'kammaniyANeNaM' karmanidAnena-karmanimittena tattha bukamA' tatra vRkSe varddhamAnAH 'puDhIjoNiyANa rukkhehi pRthivIyonikeSu vRkSeSu 'rukkhacAe biuti' vRkSatayA-vRkSarUpeNa vivartante / tAdRzajIvA vRkSarUpeNa vRkSopari jAyante / 'te jIvA tesiM puDhavIjoNiyANaM rukavANaM' vRkSoparividyamAnAste vRkSayonika vRkSa jIvAH pRthivIyonikAnAM vRkSANAm 'siNehamAhAreti' sneham-snigdhabhAvamAhA. rayanti, vRkSarasasyA''hAraM kurvanti, 'te jIvA' te-vRkSayonikavRkSanIyA 'AhAreti' AhArayanti 'puDhavIsarIraM Aute ucAuvaNassAsarIra' pRthivIzarIram aptejovAyuvanaspatizarIram, AhArayanItizeSaH / tathA te vRkSayonikalanIkA "gANAvihANa tasathAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvvaMti' nAnAvidhAnAmanekapakArANAM trasasthAvarANAM prANAnAM-jIvAnAM yaccharIra sakAyenAzritya acittaM kurvanti / sacittasyApi tacchIrasyA'citta mAM nayanti, 'parividdhatthaM pari hote haiN| vRkSa yoni vAle, vRkSa meM utpanna hone vAle aura vRkSa meM hI vRddhi prApta karane vAle ve jIva bhI apane karmoM ke adhIna hote haiN| karma ke nimitta se vRkSa meM bar3hate hue ve jIva pRthvIyonika vRkSoM meM vRkSa rUpa se utpanna hote haiM / vRkSa ke Upara paidA hote haiN| vRkSa ke Upara utpanna hone vAle ve vRkSayonika vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiN| ve pRthvI, jala, teja, vAyu aura vanaspati ke zarIra kA bhI AhAra karate haiM / ve aneka prakAra ke basa aura sthAvara jIvoM ke zarIra ko apane zarIra se Azrita karake acitta kara dete haiN| arthAt unake sacitta zarIra kA rasa khIMca kara unheM acitta kara dete haiN| acitta thavAvALA, ane vRkSamAMja vadhavAvALA te che paNa pitapitAnA karmone AdhIna hoya che karmanA nimitte vRkSamAM vadhatA evA te ja pRthvIyeAnika vRkSamAM vRkSapaNAthI utpanna thAya che. vRkSanA upara utpanna thAya che, vRkSanA upara utpanna thavAvALA te vRkSanika vRkSa, pRthvInika vRkSonA snehane AhAra kare che. teo patharI, jala, teja, vAyu ane vanaspatinA zarIrane paNa AhAra kare che temAM aneka prakAranA traya ane sthAvara jIvanA zarIrane pitAnA zarIrathI Azrita karIne acita karI de che. arthAt teonA sacitta zarIrane rasa kheMcIne teone acitta karI de che. acitta karelA tathA For Private And Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 356 sukRtA sUrya vizvasta p-naSTapAya 'taM sarIra' taccharIram 'pujAhAriye pUhAritam - pUrvakAle atmasAtkRtam, ' tayAhAriyaM' vacA''hAritam, vipariNAmiyaM sArU vikarDa saMvaM' pariNAmitaM sat sarUpakRtaM syAt tAni zarIrANi sva svarUpANi kurvanti, 'aparetriyaNaM tersi' aparANyapi ca khalu teSAm 'ruvavajogiyANaM rUkvArNa' -vRkSayonikAnAM vRkSANAm 'sarIrA' zarIrANi bhavantIti zeSaH / kathaMbhUtAni tAni zarIrANi - iti jijJAsAyAM tadvizeSagAni Aha 'NANAvaNNA' nAnAvarNAni, 'jANAgaMdhA' nAnAgandhAni 'NAgArasA' nAnArasAvi 'NANA phAsA' nAnaspazani 'NANAsaMThANa saMThiyA' nAnAsaMsthAna saMsthitAni 'NANAbihasarIrakhe gagalaviubjiyA' nAnAvidhazarIra galavikAritAni, etegaM vyAkhyAnaM pUrvasUtre kRtameva nA'taH "punaratra kriyate, tattu tata eva drssttvym| 'te' ve vRkSA jIvAH 'kammovavannagA' karmopapannA:- karmaparAdhInA asvatantraH santaH tAdRzazarIra prAptA bhavanti, iti tIrthakareNA''rUpAtam - kathitamiti / 02-44 | kie hue tathA pahale AhAra kie hue evaM tvacA ke dvArA AhAra kie hue pRthvI Adi ke zarIroM ko pacA kara ve apane rUpa meM pariNata kara lete haiM / una vRkSayonika vRkSajIvoM ke anya zarIra bhI hote haiN| ve aneka prakAra ke varNa vAle, aneka prakAra ke gaMdha vAle, aneka prakAra ke rasa vAle aura aneka prakAra ke sparza vAle, aneka prakAra ke askAra vAle tathA aneka prakAra ke zarIrapudgaloM se utpanna hote haiM / inakA vyAkhyAna pUrvasUtra meM kiyA jA cukA hai, ataeva yahAM nahIM karate ve vRkSajIva karmoM ke adhIna hokara usa zarIra ko prApta hue haiM, aisA tIrthakara bhagavAn ne kahA hai // 2 // pahelAM AhAra karela ane cha.drArA AhAra karelA pRthvI vigerenA zarIrane pacAvIne tee peAtAnA rUpathI pariNumAvI de che. te vRkSayAnivALA vRkSakAya jIvenA anya zarIre paNa hAya che. te aneka prakAranA vaNu vALA, ane aneka prakAranA gaMdhavALA, aneka prakAranA rasAvALA, ane aneka prakAranA spazavALA, aneka prakAranA AkAravALa, tathA aneka prakAranA zarIra pudgaleAthI utpanna thAya che. tenu vyAkhyAna pUrva sUtramAM karavAmAM AvI gayu` che. tethI ja ahiyAM karavAmAM AvatuM nathI. te vRkSachavA karmAMne AdhIna thaIne te zarIrane prApta thayA che, e pramANe tIthakara bhagavAneAe kahyu` che, sU. zA For Private And Personal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam mUlam-ahAvare purakkhAyaM ihegaiyA sattA rukha joNiyAM rukkhasaMbhavA rukkhavukkamA tajjoNiyA tassaMbhavA taduvakamA kammovagA kammaNiyANeNaM tattha vukkamA rukha joNisu rakkhesu rukkhattAe viudRti, te jIvA tesiM puDhavIjoNiyANaM rukkhANaM siMNehamAhAreMti, te jIvA AhAreti puDhavIsarIraM AuteuvAuvaNassaisarIraM, tasathAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kunnati, parividdhatthaM taM sarIraM puvAhAriyaM tayAhAriyaM vipariNAmiyaM sArUvikaDaM saMtaM avare'vi ya ka tesiM rukkha joNiyANaM rukkhANaM sarIrA NANAvannA jAva te jIvA kammovavannA bhavaMtItimakkhAyaM ||suu03||45|| chAyA-AyA'para purA''dhyAtam ihaikataye savAH vRkSayonikA, vRkSa sambhavAH vRkSavyu-kramAH / tayonikA statsaMbhagastadupakramAH karmopagAH karmanidA nena tatra vyutkramAH vRkSayonikeSu vRkSeSu vRkSataNa vivartante / te jIvA steSAM pRthivIyonikAnAM vezAgAM snehamAhArayanti, te jIvA AhArayanti pRthivIzarIra maptejovAyunanaspatizarIram / traptasthAvarAgAM pANAnAM zarIramavittaM kurvanti / parividhvastaM taccharIraM pUrvAhAritaM tvacAhArita vipariNAmitaM svarUpIkRtaM syAt / aparANyapi ca khalu teSAM vRkSayonikAnAM vRkSANAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvatte.. jIvAH karmoM vapannakA bhavantItyAkhyAtam ||muu03-45|| . TIkA-sarvamapyatra pUrvamUtra samAnameva / AH pUrvasUtravyAkhyAnena vyAkhyAta.' meva bhavatIti ||suu03-4|| mUlam-ahAvaraM purakvAyaM ihegaiyA sattA rukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukkhabukamA tajjoNiyA tassaMbhavA taduvakamA kammovagA kammaniyANeNaM tattha vukkamA rukkhajoNiesu sakhesu mUlattAe kaMdattAe khaMdhattAe tayattAe sAlattAe pavAlattAe For Private And Personal Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra pattattAe pupphattAe phalattAe bIyattAe viudRti, te jIvA tesiM rukkhajoNiyANaM rukkhANaM siNehamAhAreMti, te jIvA AhAreMti puDhavI sarIraM AuteuvAuvaNassaisarIraM, NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvNti| parividdhatthaM taM sarIragaM jAva sAruvikaDaM saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM rukkhajoNiyANaM mulANaM kaMdANaM khaMdhANaM tayANaM sAlANaM pavAlANaM jAva bIyANaM "ahAvaraM purakkhAyaM' ityaadi| TIkArtha-tIrthakara bhagavAna ne vanaspatikAyika jIvoM kA tIsarA me bhI kahA hai| koI jIva vRkSa meM utpanna hote haiM, vRkSa para rahate haiM aura vRkSa para hI vRddhi ko prApta hote haiM / ye vRkSayonika, vRkSotpanna aura vRkSa se hI vRddhi ko prApta jIva bhI karma ke adhIna hokara, karma ke nimitta se vRkSoM se utpanna hone vAle vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiN| zeSavyAkhyAna pUrvasUtra ke anusAra hI samajha lenA caahie| pUrva sUtra meM vRkSoM meM utpanna hone vAle vRkSoM kA varNana kiyA thaa| ve pRthvIyonika vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiM jA ki ye vRkSayonika, vRkSoM ke rasa kA AhAra karate haiM / yahI una vRkSa jIvoM aura ina vRkSo jodhoM meM antara hai||3|| .. 'ahAvara purakkhAya' tyati TakAthe--tIrthakara bhagavAne vanaspatikAyika jIvone trIjo bheda paNa kahela che, keI ja vRkSamAM utpanna thAya che. vRkSa para rahe che. ane vRkSa para ja vadhe che. te vRkSayonika, vRkSathI utpanna thayelA, ane vRkSathI ja vRddhine prApta thayelA che paNa kamane Adhina thaIne karmanA nimittathI vRkSomAM AvIne vRkSapaNAthI utpanna thAya che. vRkSothI utpanna thavAvALA vRkSonA snehane AhAra kare che. bAkInuM kathana bIjA sUtramAM kahyA pramANeja samajI levuM joIe. pUrvasUtramAM vRkSAmAM utpanna thavAvALa, vRkSenuM varNana karavAmAM AvyuM hatuM te pRthvI nivALA vRkSonA sanehano AhAra kare che, jyAre ke A vRkSe vRkSa nivALA vRkSonA rasane AhAra kare che. eja te vRkSa che ane A vRkSa jemAM aMtara che. sU0 3 For Private And Personal Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA Di. zu. bha. 3 AhAraparizAnirUpaNam sarIrA NANAvaNNA NANAgaMdhA jAva NANAvihasarIrapoggala viudiyA / te jIvA kasmovavannagA bhavatIti makkhAyaM // sU0 4 46 // chAyA - athA'paraM purAkhyAtam ihaikataye saccA vRkSayonikA vRkSasaMbhavA vRkSavyutkramAH, tadyonikA svarasaMbhavA stadupakramAH karmopagAH karmanidAnena tatra vyutkramAH, vRkSayonikeSu vRkSeSu mUlatayA kandatayA skandhatayA vaktayA sAlatayA: pravAlatayA patratayA puSpatayA phalatayA bIjatayA vivarttante / te jIvA steSAM vRkSayonikAnAM vRkSANAM snehamAhArayanti, te jIvA AhArayanti pRthivIzarIramaptejovAyu vanaspatizarIraM nAnAvidhAnAM sasthAvarANAM prANAnAM zarIramavittaM kurvanta / parividhvastaM taccharIraM yAvat sArUpIkRtaM syAt / aparAdhyapi ca khala teSAM vRkSonikAnAM mUlAnAM kandAnAM skandhAnAM svacAM zAlAnAM matrAlAnAM yAvad bIjAnAM zarIrANi nAnAvarNAni nAnAgandhAni yAvanAnAvidhazarIra pudgala vikAritAni bhavanti / te jIvAH karmopapannakA bhavantItyAkhyAtam // 04-46 / / TIkA - 'ahAvaraM ' athA'param 'purakhakhAyaM' purAkhyAtam - purA - pUrvasmin kALe devAsurapariSadi AkhyAtam, tIrthakareNa vanaspatijIvAnAm anye'pi meda prabhedAH kathitAH upalakSaNAd varttamAne'pi bhaviSyatkAle'pi vanaspatinirUpaNaM jJeyam te ise santi / tathAhi 'rahegA' ikataye 'sattA' saccA:- jIvA', 'rukhajoNiyA ' vRkSayonikA, vRkSAH yoniH - utpattisthAnaM yeSAM te tathA 'rukkha se bhavA' vRkSasammatrAH- vRkSAt samutpadya vRkSe eva sthitimanto vidyamAnA ityarthaH / tathA 'ahAvaraM purakakhAyaM' ityAdi / TIkArtha- pUrvakAla meM tIrthakara bhagavAn ne samavasaraNa meM virAjamAna hokara vanaspatikAya ke anya bheda prabheda bhI kahe haiN| upalakSaNa se yaha bhI samajha lenA cAhie ki vartamAna kAlIna tIrthakara kahate haiM aura afarsenior tIrthakara kheNge| ve bheda prabheda isa prakAra haiM . koI koI jIva vRkSonika vRkSa se utpanna hone vAle vRkSa meM sthita rahane vAle aura vRkSa meM vRddhi pAne vAle hote haiN| ye jIva karma ke 'ahAvara' purakhAyaM' ityAhi TIkA pUrvakALamAM tIya kara bhagavAne samavasaraNamAM birAjamAna thaine vanaspatikAyanA bIjA paNa bheda ane prabheda kahyA che. upalakSaNathI e paNa - samajI levu' joI e ke-vartamAna kALanA tItha kara kahe che, ane bhaviSya kALanA tIrthaMkarA kaheze. te bheka prabheda A pramANe che.-- kAI phAI jIvA vRkSaceAnika vRkSAmAMthI utpanna thavAvALA, vRkSamAM sthita rahevAvALA, ane vRkSamAM vadhAvALA hAya che, A jIve. kamane vaza thaIne For Private And Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Mei 360 sUtrakRtAGgasU 'ghumA' mA vRkSe eva vivarddhamAnAH 'tajjogiyA' tayaM nikA 'taM saMbhavA' tatsambhavA 'tamutrakkA' tadupakramAH vRkSAdevotpadyante vRkSe patra 'tiSThanti vRkSe eva vivarddhante / 'kambhoga' karmopagAH- karmavazAH 'kammanivANeNaM' karmanizanena - karmame gayA 'tattha bukapA' tatra vyuhkramAH- tatraidhanAnAH ! 'rukkha joNi su' vRkSayonikeSu 'rukkhepu' vRkSeSu 'mUlavAra' mUlanayA, tatra sUtram-bhUmisthita bhanivizeSastena rUpeNa 'kaMdalAe' kandatayA mUlAnAmupari vRkSAvayavavizeSaH kandastena rUpeNa 'dhatAeM' skandhatayA - kandaspoparimAgastena rUpega 'tayattAe' vaktayA 'sAlatAe' sAlatayA - bUracchAkhArUpeNa 'pavAlasAe' prabAlatayA - kisacayarUpeNa 'sattA' patratayA 'puSkatAeM' puSpatayA 'phalatAeM' phalatayA 'bIyatAe 'bIjatayA 'viuti' vivarta te karmAdhInAste jIvAH mUlAdArabhya bojaparyantaM tebhara svarAdraveNa samutpadyante / mUlAdArabhya vIjaparyantA ye jIvAH santi teSu matyeka jIvo mitra mina eva tatadUpeNa tatra tatrotpadyate, vRkSasya sarvAGgavyApako jIvastu ebhyo dazajI vebhyo bhinnaH san vRkSe utpadyate iti bhAvaH / vRkSAvayavatathA samu pannAste jIvAH 'sikkha goNiyANaM rukkhANaM siNehamAhAre vi' teSAM vRkSa yoni Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vazIbhUna aura karma ke nimitta se vRkSa meM utpanna hote, sthita rahate aura vaDhate haiM / ye vRkSayonika vRkSoM meM mUla rUpa se, kaMda rUpa se, skaMdha rUpa se, chAla rUpa se, zAkhA rUpa se, kauMpala rUpa se, patra rUpa se, puSa rUpa se, phala rUpa se aura bIja rUpa se utpanna hone haiM / isa prakAra vRkSa ke avayavoM ke rUpa meM utpanna hue ve jIva una vRkSayonika vRkSoM ke sneha ko AhAra karate haiM mUlase lekara bIjaparyanta ke jo jIva hote hai ve pratyeka jIva bhinna hote hue usIrUpa se vahA~ vahAM upanna hote haiM vRkSa vyApakajIva isa dasa prakAra ke jIvoM se bhinna hai aura vRkSa meM utpanna hote haiM / arthAt vRkSa ke dvArA grANa kiye hue sneha se tathA kramanA nimitte vRkSAmAM utpanna thAya che. sthita rahe che ane vadhe che. A ceAnivALA jIvA vRkSAmAM mULa rUpe, kadarUpe, dharUpe, chAlarUpe, DALarUpe, ku LarUpe, patrarUpe, puSparUpe, phaLarUpe ane khI rUpathI utpanna thAya che. A rIte vRkSanA atrayavAnA rUpathI utpanna thayelA te jIve te vRkSa ceAnivALA vRkSAnA snehanA AhAra kare che. mULathI ArasIne khIja sudhI je jIvA hAya che, te pratyeka jIvA judA judAM hAvA chatAM eja rUpe tyAM utpanna thaya che. vRkSanuM sarvAMga vyApaka jIva A dasa prakAranA jIvAthI judA ane vRkSamAM utpanna thAya che. arthAt vRkSadvArA grahaNu karavAmAM Avela For Private And Personal Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam kAnAM vRkSANAM snehamAhArayanti-bhojyatayA Adadate, vRkSopAttameva snehaM samanantaH svasthitiM kurvanti, 'te jIrA AhAre ti' te jIvA AhArayanti, 'puDhatIsarIraM AuteuvAuvaNassaisarI' pRthivIzarIram -aptejovAyunispatizarIram AhAra. yanti iti pUrveNa smbndhH| 'NANAvihANa' nAnAvidhAnAm, 'tasathAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvaMti' basasthAvarANAM prANAnAM zarIramacittaM kurvanti / acittIkRtya 'parividdhatyaM' parividhvasta-naSTamAyam, 'taM sarora' taccharIram 'nAva' yAvat sArUvikaDaM saMta' sArUpIkRtaM syAt / taccharIraM vipariNamayya : svasvarUpeNa vipariNamayati 'avare'vi ya NaM' aparANyapi ca khalu 'tersi' teSAm 'rukakhanoNiyANa' vRkSayonikAnAm 'malANaM' mUlAnAm 'kaMdANa' kandAnAm 'khaMdhANa' skandhA. nAm, 'tayANa' tvacAm 'sAlANa' zAlAnAm 'pavAlANa' prabAlAnAm 'jAva' yAvat 'bIyANa' bInAnAm 'sarorA' zarIrANi 'NANAvaNA' nAnAvargAni vibhinna varNAni 'NANAgaMdhA' nAnA gandhAni 'jAva' yAvat 'jANAvihasarIrapoggala viuniyA' nAnAvidhazarIrapudgalavikAritAni-vividhapakArakazarIrapudgalaniSpAdi. tAni vRkSA'pekSayA'parANi zarIrANi bhavanti, te jIvAH 'kammovavannagA' karmoM papannakAH karmavazIbhUtAstatrotpannAH-karmaNA hRtazarIrA iti yAvat bhavanti, na tuIzvarAdyapekSatattaccharIrakA bhvnti| 'ti makkhAya' ityAkhyAtaM tIrthakarAdibhiriti ||muu04-46| poSaNa prApta karate haiM / ve pRthvI apa, teja vAyu aura vanaspati kA bhI AhAra karate haiM aura nAnA prakAra ke sa tathA sthAvara jIvoM ke zarIra ko acitta karate haiM / acitta kiye hue usa zarIra ko yAvat apane zarIra ke rUpa meM pariNata kara lete haiN| una vRkSoM se utpanna mUla, kanda, skaMdha, chAla, zAkhA, kopala yAvana pIja rUpa jIvoM ke zarIra nAnA prakAra ke varNa tathA nAnA prakAra ke gaMdha se yukta hote haiM tathA nAnA prakAra ke pudgaloM se bane hote haiM ve jIva bhI kamake vazIbhUta hokara nehathI piSaNa meLave che. te pRthvI, apU teja vAyu ane vanaspatinA zarIrano paNa AhAra kare che, ane aneka prakAranA trasa sthAvara janA zarIrane acitta banAve che. acitta karavAmAM AvelA te zarIrane yAvata pitAnA zarIranA rUpe parimAvI le che. te vRkSamAM utpanna thayelAM mULa, 6, 24, 7sa, zAma-n51-yAt zrI 35 ronA zarIra bhane prakAranA gadhathI yukta hoya che. te ja paNa karmane vaza thaIne tyAM utpanna sa046 For Private And Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnane mUlam-ahAvare purakkhAyaM ihegaiyA sattA rukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukhavukamA tajjoNiyA tassaMbhavA taduvakamA kammovavannagA kammaniyANeNaM tattha bukamA rukkhajoNiehiM rukkhehi ajjhArohatAe viudaMti, te jIvA tepti rukkhajoNipANaM rukkhANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAroMti puDhavIsarIraM jAva sArUvikaDaM saMtaM, avare vi ya ja tesiM rukkhajoNiyANaM ajjhAruhANaM sarIrANANAvaNNA jAva bhavaMtIti makkhAyaM / 5 / 4 / chAyA-athA'para purAkhyAtam ihai kataye satyAH-vRkSoyonikA-vRkSa sambhavA:-vRkSavyutkramAH, tadyonikAstarasammakA stApakramAH kopapanna kAH karma nidAnena tatra vyutkramAH vRkSayoni keSu vRkSeSu adhyAruhanayA vivartante / te jIvAsteSAM vRkSayonikAnAM vRkSANAM snehamAhArayanti / te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat sArUpIkRtaM syAt / aparANyapi ca khalu teSAM vRkSayonikAnAmadhyArUhANAM zarIgaNi nAnAvarNAni yAvad bhAntItyAkhyAtam / / 05-17 // TIkA-vRkSAdeva samutpannA statraiva sthitimantastadaMzena varddhamAnAH pUrvamUtre kdhitaaH| iha ca vRkSayonika vRkSeSu UrbabhAge eva adhyArUhanAmakavanaspativizeSA stebhya eva, vRkSebhyaH samutpannA bhavantIti kathyate / 'ahAvara puraka vAya' athA'para purA''khyAtam 'ihegaiyA sattA' ihaikanaye sattyAH-vanaspativizeSA yahAM utpanna hote haiM / Izvara Adi koI unheM vahAM utpanna nahIM karatA hai / aisA tIrtha ra bhagavantoM ne kahA hai // 3 // 'ahAvaraM purakvAyaM' ityaadi| TIkArtha-pUrva sUtra meM kahA jA cukA hai ki jIva vRkSa se utpanna, vRkSa meM sthita aura vRkSa meM se hI vRddhi prApta karane vAle, vRkSa ke mUla thAya che. Izvara vigere kaI teone tyAM utpanna karatA nathI. e pramANe tI4:2 sAnAye 3 cha. ||suu0 4 // . 'mahAvara purakhAya' yA TIkA-pUrvasUtramAM kahevAmAM Avela che ke je vRkSathI utpanna, vRkSamAM rithA ane vRkSathI ja vadhavAvALA vRkSanA mULa, kaMda, vigere rUthI For Private And Personal Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam stIrthakaraH pratipAditAH, 'hAkha joNiyA ruvasaM bhavA' vRkSa genikAH-pakSaponi samutpannAH kSasambhavAH, 'rukkhavukamA' vRkSAdeva jAtAH vRkSe vartamAnAH vRkSAdeva barddhamAnAH, 'tajjoNiyA' taghonikA:-vRkSa yonimanutpannAH tassa mavA' tatsammavAH 'tadukakamA' tadurakramAH-tatra varddhamAnAH 'kammodhanamA' karmopa nakA:-karmaparavazA vRkSotpannAkSe sthitAH vRkSAdeva varddha mAnAH karmatantrAH, 'kamma niyANeNa' karmanidAnena karmanimittena, 'tattha bukamA' tatra-vRkSe vyu-kramAvarddhamAnAH 'rukkhanoNiehi' vRkSayonikeSu 'ruskhehi' vRkSeSu-vRkSo bhAgeSu 'ajjhArohattAra' anyAruhAyA 'viuti' vivartante-samupadyante adhyAsAnAmakavanaspatiauziSTaya rUpega 'te jIvA' te jIvA:- kSayonikavRkSe samutpannAH adhyaruhanAmAyA prasiddhAH vanaspativizeSanIvAH, 'tesiM' teSAm 'ruSavanoNi' yANa' vRkSayoni kAnAm 'rukavANa' vRkSANAm 'siNehamAhAreti' snehamAhArayanti -tadupabhuktasnehabhAvasampatyA jIpati te jIvA AhAreti' te jIvA AhArayanti 'puDhavIsarIra jA pRthivIzarIra yAvara-apte novAyuvanaspatizarIramAhArayanti / nAnAvidhAnAM sasthAvarANAM mANinAM zarIramacittaM kurvanti, tada. kaMda Adi rUpa se utpanna hote haiN| yahAM vRkSa ke Azrita rahe hue vRkSa meM utpanna hone vAle jIvoM kA kathana karate haiN| tIrthakara bhagavAna ne kahA hai ki koI koI vanaspatijIva vRkSa meM utpanna, vRkSa meM sthita aura vRkSa meM baDhane vAle hote haiN| karma ke adhIna hokara hI vRkSa meM utpanna hote haiM, vRkSa meM sthita rahate haiM aura vRkSa meM vRddhi prApta karate haiM / ve vanaspatikAya meM Akara vRkSa se utpanna vRkSa meM adhyAraha vanaspati ke rUpa meM utpanna hote haiN| ve jIva vRkSayonika vRkSoM ke rasa kA AhAra karate haiM aura pRthvI Adi pUrvokta sabhI zaviroM kA bhI AhAra karate haiM tathA unako apane zarIra ke rUpa meM pariNata kara utpanna thAya che. ahiyAM vRkSanA AzayathI rahelA ane vRkSAmAM utpanna thavA vALA chAnuM kathana kare che. tIrthakara bhagavAne kahyuM che ke-kaI kaI vanaspati che vRkSamAM utpanna, vRkSamAM sthita ane vRkSamAM vadhavAvALA hoya che. teo kamane adhIna thaIne ja vRkSamAM utpanna thAya che. vRkSamAM sthita rahe che. ane vRkSamAM vadhe che. teo vanaspatikAyamAM AvIne vRkSAmAM utpanna thaI vRkSamAM rahelA vanaspatirUpe utpanna thAya che. te che vRkSAnika, vRkSonA rasane AhAra kare che. ane pRthvI vigere pUrvokta saghaLA zarIrane paNa AhAra kare che. tathA teone pitAnA zarIranA rUpathI pariNamAvI le che. te vRkSa nivALA For Private And Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra cittIkRtya-vidhvastaM taccharora vipariNamayya 'sArUvikaDaM saMta' sArUrIkRtaM syAt, teSAM zarIrANi svAtmasAkurvantaH sarUparUpameva kurvanti / 'apare vi ya' aparANya. pi ca, 'Na' iti vAkyAlaGkAre 'tesiM' teSAm 'sA va joNi pANaM' vRkSayonikAnAm 'ajjhAruhANaM' adhyArahANAm-vanaspativizeSANAm 'sarIrA' zarIrANi-bhogAyatanAni 'NANAvaNNA' nAnAvarNAni 'jAva' yAvat-nAnArasagandha sparzasampannAni 'bhavaMti'. bhavanti / tAni ca zarIrANi svakRtakarmavalAd bhavanti, na tu kAlezvara kRtakRpayeti tIrthakaraiH pratipAditam / imamevArtham 'jAva makavAya' yAvadA. khyAtamiti-ayamAgamaH pratipAdayatIti ||muu05-47|| mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA ajjhAroha joNiyA ajjhArohasaMbhavA jAba kammaniyANeNaM tattha vukamA rukha joNiesu ajjhArohesu ajjhArohattAe viuTuMti, te jIvA tesiM rukkhajoNiyANaM ajjhArohAgaM siNehamAhAreti, te jIvA AhA. reti puDhavIsarIraM jAva sArUvikaDaM saMtaM, avare vi ya NaM tesi ajjhArohajoNiyANaM ajjhArohANaM sarIrA NANAvannA jAva makkhAyaM ||suu0 6 // 48 // chAyA- athA'para purA''khyAtam ihaikataye satvA adhyArUhayonikA adhyAruhasaMbhavAH, yAvat karmanidAnena tatropakramAH vRkSayonikeSu-AdhyAmaheSuadhyAruhatayA vivartante / te jIvA steSAM vRkSayonikAnAmadhyAruhANAM snehamAhArayanti / te jotrA AhArayanni pRthivIzarIraM yAvat sArUpIkRtaM syAt, aparANyapi ca khalu teSAmadhyAruhayonikAnAmadhyArUhANAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni // 106-48 // lete haiN| una vRkSayonika adhyAruha nAmaka vRkSoM ke zarIra nAnA varNa gaMdha rasa aura sparza vAle hote haiM / ve zarIra apane apane upArjita karmoM ke anusAra hote haiM, kAla athavA Izvara ke karane se nahIM hote, aisA tIrthakaroM ne kahA hai| 'jAva makkhAyaM' yaha zabda isI artha ko sUcita karate haiM // 5 // adhyArUha upara caDavAvALA) nAmanA vRkSonA zarIra aneka varNa, gaMdha, rasa ane sparzavALA hoya che. te zarIra pita pitAnA upArjana karelA karmo anusAra hoya che, kALa athavA IzvaranA karavAthI thatA nathI, e pramANe tIrthaMkaroe Data cha.."jAva makkhAyaM sa pAya me athana matAva cha. sU. 5 . For Private And Personal Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam 365 TIkA-gatapabandhenA'dhAruhavanaspatikAyAvacchinnanIyasvarUpaM padaya sampati -adhyAruhayoni kA ruitanAti zarIrAvacchinne'pi bhavatIti tIrtha kA nirdeza iti darzayituM para grantho'jatAya te| 'ahAvaraM' ityAdi / 'ahAvaraM' athA'pAm 'purakkhAyaM' purA''stAvama, tIrthakareNAnyo'pi prakAro dazA, 'ii gaiyA' ihai kAye 'sattA' satcA:-jIvAH 'ajjhArohajoNi yA adhyAruhayonikA!-vRkSayonikA'dhyAruhavanaspativizeSA eva yoniH-utpattisthAna yeSAM te'dhyAruhayonikA vanaspativizeSAva cchinnanIvAH adhyArahavanaspatimAtA ityarthaH, 'ajhArohasamA adhyAruhasaMbhavA:tasthitikA ityayaH adhyArahANAM vRddhathA baDhuMganAH, 'jAva kammaniyANeNe' yAvatkarmanidAnena-karmanimitta mAmAgha 'tattha vukamA tatropakramAH tatra-adhyA. 'ahAvaraM purakkhAya' ityaadi| TokArtha--pichale sUtra meM adhyAruha (vRkSoM ke Upara baDhane vAlI) ballI latA vanaspatikAya ke jIvoM kA svarUpa kahA gyaa| aba adhyAruha yonika adhyAsaha vanaspatikAya bhI hote haiM, aise tIrtha kara ke kathana ko dikhalAne ke lie sUtra kahA jAtA hai| tIrthakara bhagavAna ne vanaspatijIvoM kA anya prakAra bhI kahA hai| vaha isa prakAra hai-adhyAruha yonika arthAt vRkSayonika adhyAraha nAmaka vanarAti hI jinakI yoni hai, aise jIva, arthAt ve jIva jo adhyAraha vanaspati se utpanna hote haiM aura adhyAruha vanaspati kI vRddhi hone para bar3hate haiN| ve karma ke nimitta se adhyAraha vanaspati meM 'ahAvara purakkhAya' yA TIkArtha-pAchalA sUtramAM adhyArUha (vRkSanA upara vadhAvAvALI vela) vanaspatikAyanA jInuM svarUpa pragaTa karavAmAM Avela che. have adhyArUha nivALA, adhyArU vanaspatikAya paNa hoya che, e pramANenA tIrthaMkara bhagavAnanA kathanane batAvavA mATe A sUtra kahevAmAM Ave che. tIrthakara bhagavAne vanaspati ane anya prakAra paNa batAvela che. te prakAra A pramANe che. -adhyArUha nivALA athata vRkSanika adhyAru nAmanI vanaspati ja jemanI ni arthAt utpatti sthAna hoya che, evA che arthAta te che ke jeo adhyArUha vanaspatimAMthI utpanna thAya che. ane adhyArUha vanaspati vadhavAthI vadhe che. teo karmanA nimitte adhyArUha For Private And Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir satrakRtIzane ruha etra varddha nazIlAH, 'ruka va noNie mu' vRkSayoni keSu 'anjhArohenu' apAru. heSu-adhyAruhanAmakavanaspativizeSeSu ajhAroha tAra' adhyAtAyA-adhyAruhasvarUpeNa 'viuTRti' vivartante-satarUpavistAraM saMpAdayanti, 'se jInA siM ruzva noNi. yANa siNehamAhAreti' te novA:-adhArUhamA'pi adhyAruhAvachinnAH te vRkSa yonikAnAmadhyAhANAM sneha-snehabhAgamAhAsyani-nadIvarasAmanIya jIvanti barddhante ca, 'te jIvA AhAreti puDhavIparIraM jAtra sArUvikaDaM saMta' te jIbha AhArayanti pRthivIzarIra yAvat-prapate novAyu panaspatizarIramAhArayanti / AhAra kRtvA nAnAvidhAnA prasthAvarAga zarIramavitaM kuni, acittokRtya vidhasta vipariNamitaM taccharIraM sArUpIkRtaM syAt, taccharoraM svAtmasAkamA svasvarUAtA nayanti, 'tesiM ajjhArohajoNiyANaM AjjhArohANaM' terAmadhyAruhayonikAnAm adhyAruhanIvAnAm, 'bhAre vi sarIrA' amarApapi zarIrANi 'NAgAvaNNA' nAnA varNAni-nAnArasagandhasparzayuktAni bhavantIti, 'jAva makkhAya' yAvadAkhyAtAni tAni zarIrANi tIrtha karairiti / / 06-48 // mUlam-ahAvaraM puraka vAyaM ihegaiyA sattA ajjhArohajoNiyA ajjhArohasaMbhavA jAva kammaniyAgeNaM tattha vukamA ajjA. rohajoNiesu ajjhArohattAe viuhaMti, te jIvA tesiM ajjhA. rohajoNiyANaM ajjhArohANaM siNehamAhAraiti, te jIvA AhArati hI adhyAruha rUpa se vRddhi ko prApta hote haiN| ve vRkSa genika apArUhoM ke sneha kA AhAra karate haiM evaM pRthvI, apa, teja, vAyu tathA vanaspati ke zarIroM kA AhAra karate haiM aura usa AhAra ko apane zarIra ke rUpa meM pariNata kara lete haiM / una adhyAruha yonika adhyAraha jIvoM ke nAnA varNa, nAnA gedha, nAnArasa aura nAnA sparza vAle aneka zarIra hote haiM / aisA tIrthakara bhagavaMtoM ne kahA hai // 6 // vanaspatimAM ja adhyArUhapaNathI vadhe che. te vRkSa nivALA adhyArUnA snehana mA2 43 2. Yii, 15, av, vAyu, tathA vnsptin| zarI. pAne paNa AhAra kare che. ane te AhArane potAnA zarIra rUpe pariNa mAvI le che, te adhyArUDa nivALA adhyArUha jenA aneka varNa, aneka gaMdha, aneka rasa, ane aneka sparzavALA ane zarIre hoya che. e . pramANe tI 42 pAne 43a che. sU. 1-48 // For Private And Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthacodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam puDavIsarIraM AusarIraM jAva sArUvikaDaM saMtaM, avare vi yaNa tesiM ajjhArohajoNiyANaM ajjhArohANaM sarIrA NANAvanA jAva makkhAyaM / suu07||49|| chAyA-AyA'para purAkhyAtam ihaikataye satvAH adhyAruhayonikAH adhyA. ruhasambhavAH yAvat karmanidAnena tatra vyu-kramAH adhyAruhayonikeSu adhyAruhatyA vivartante / te jItA steSAmadhyAruhayonikAnAmadhyAhANAM snehamAhArayanti, te jInA AhAsyanti pRthivIzarIramapzarIraM yAvat sArUpIkRtaM syAt / aparANyapi ca khalu teSAmadhyAruhayonikAnAmadhyAruhANAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni / mu07-49|| TIkA--'ahAvara' athA'param 'purAvA' purAkhyAtam, tIrthakareNa vRkSayonikA'dhyAruhayonikA'dhAruhAdupariapi vanaspativizeSo jIvo bhavatIti pati. pAditaH, 'ihe gaiyA' hai kataye 'sattA' sattA:-jIvAH 'ajjhArohajoNiyA' adhyAruhayonikAH, adhyAruho yoniH- utpattikAraNaM yeSAM te tathAbhUtA bhavantIti, 'ajjhArohasaMbhavA' adhyAruhasaMbhavA:-tatraiva midyamAnAH 'jAva' yAvat 'kamma niyANeNa' karmanidAnena-karmaNA''kRSTAH, 'tastha bukamAH-tatra vyutkramAH-tatraiva bImAmA, 'ajjhArohajoNiesu' adhyAruhayonikeSu ajjhArohattAe' adhyAruhatayA-adhyAruhamvarUpeNa 'viuda'ti' vivartante utpadyante jAyante iti yAvat, 'te jIvA tesiM ajjhArohajogiyANaM ajjhArohANaM siNehamAhAreti' te-upari kavitA 'ahAvaraM purakkhAya' ityaadi| TIkArtha-tIrthakaroM ne vRkSayonika adhyArahayonika adhyAruha jIvoM ke Upara bhI vanaspatikAya ke jIvoM kA astitva kahA hai| vaha isa prakAra hai____koI koI jIva adhyArahayonika arthAt adhyAruha se utpanna hone vAle, adhyAraha ke Azrita rahane vAle aura adhyAruha meM hI bar3hane vAle hote haiN| ve karma ke vazIbhUta hokara adhyAruha yonika jIvoM meM adhyAruha rUpa se utpanna hote haiM / ve jIva una adhyAruhayonika adhyA. 'ahAvara purakkhAya' ityAdi TIkArtha- tIrthakaroe vRkSa nivALA adhyArUha kenika adhyArUha jIvonI upara paNa vanaspatikAyanA jIve nuM astitva kahela che te A pramANe che koI kaI jIva adhyArUha nivALA arthAt adhyArUhathI utpanna thavAvALA, adhyArUhanA AzayathI rahevAvALA, ane adhyArUhamAM ja vadhavAvALA hoya che. teo kamane vaza thaIne adayAhana vALA omAM adhyAha For Private And Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 368 jIvA banaspativizeSazarIrA'vacchinnAH teSAmadhyAruhayonikAnAmadhyAhANAM sneharasaniSpattim AhArayanti tadIya bhujyamAnarasaM bhajyamAnAH-jIvanti daddhante ca / 'te jIvA AhAreti' te jIvA a hArayanti 'puDhatIsarIraM Au sarIra jAva sArU. vikar3e saMta' te- uparitanA jIvAH AhArayanti pRthivIzarIram ap yAvat tejovAyubanaspatizarIram / sArUpIkRtaM syAt tamAtmasAtkRtvA svasvarUpameM kurvanti / 'tesiM ajjhArohajoNiyANaM ajjhArohANa' teSAmadhyAruhayonikAnAmadhyArahANAm 'avare vi' aparANyapi 'sarIrA' zarIrANi 'NANAvaNNA jAva makkhAyaM nAnAvarNAni zadAkhyAtAni,nAnAvarNarasagandhasparbhavanti, anyAni zarIrANi tIrthakareNa pratipAditAni, ito'dhikaH pUrvasUtrAjjJeyaH ||mu07-49|| . mUlam-ahAvaraM puskkhAyaM ihegaiyA sattA ajjhArohajoNiyA ajjhArohasaMbhavA jAva kammaniyANeNaM tattha vukkamA ajjhArohajoNiesu anjhArohesu mUlattAe jAva bIyattAe viuThaMti, te jIvA teptiM ajjhArohajoNiyANaM ajjhArohANaM siNehamAhAreMti, jAva avare'vi ya NaM tesiM ajjhArohajoNiyANaM mUlANaM jAva bIyANaM sarIrA NANAvannA jAva makkhAyaM ||suu0 8 // 50 // chAyA-athA'para purAkhyAtamihaikataye satyA adhyAruhayonikAH adhyAruhasammavAH yAvat karmanidAnena tatra vyutkramAH adhyAruhayonikeSu AdhyAruheSu mUla. ruha ke sneha kA AhAra karate haiM / ve pRthivIkAya, asAya, tejaskAya, vAyukAya evaM vanaspatikAya ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM aura unheM apane rUpa meM pariNata karate haiN| unake adhyArUha yonika adhyA. rUha vanaspatijIvoM kA anya zarIra bhI nAnA varNa, gaMdha, rasa aura sparza vAle hote haiM, aisA tIrthakara bhAvAn ne kahA hai // 7-49 // paNAthI utpanna thAya che. te che te adhyArU nivALA adhyArUnA ane hane AhAra kare che. te pRthvIkAya, apakAya, tejAya, vAyukAya ane vanaspatikAyanA zarIrane paNa AhAra kare che. ane teone pitAnA rUpathI parimAve che teonA-adhyArUha ye nivALA, adhyArUha va pati nA anya zarIre paNa aneka varNa, gaMdha, rasa ane sparzavALa hoya che e pramANe tIrthakara bhagavAne kahela che. sU. 7-4lA For Private And Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam tayA yAvad vIjatayA vivartante, te jIvAsteSAmadhyAdayonikAnAmadhyArahANAM snehamAhArayanti, yAvadaparANyapi ca khalu teSAmadhyAhayonikAnAM mUlAnAM yAvat bIjAnAM zarIrANi nAnAvarNAni yAbadAkhyAtAni |suu08-50|| / TIkA--'ahAvara purakkhAya' athAparaM purAkhyAtam, zrItIrthakarega adhyAruhavRkSANAmaparo'pi prakAraH kathitaH, sa ca tmeN| vizadayannAha-tathAhi-'ihegaiyA' ihaikataye sattvAH jIza bhavantIti zeSaH, 'ajjhArohajoNiyA ajjhArohasaMbhavA' aMdhyAruhayonikA adhyAruisambhAH 'jAra kammaniyANeNe' yAvatkarmanidAnenakarmakAraNena 'tatya buksamA tatra vyutkramAH 'ajjhArohajogiesa' adhyAruheyonikeSu 'ajjhArohesu' AdhyAruheSu 'mUlattAe' mUla nayA 'jAva bIyattAe viu. iMti' yAvad bIjatayA vivatante,-mULakandaskandha zAkhApavAlAtrapuSpaphalavI nAntasvarUpeNa jAyante, te jIvA tersi' te joyA mUlAdArabhya bIjAntokAreNa jAyamAnA, teSAm-'ajjhArohajoNiyANa' adhyAruhayonikAnAm ajjhArohANaM' adhyArahANAm 'miNeha mAhAreti' sneham-gnehabhAvamAhArayanti-upabhuJjate, 'jAva' yAvat 'are viya gaM' aparANyapi ca khalu "tersi' teSAm 'ajjhArohajoNiyANa' adhyAruhayonikAnAm, 'mUlANa' mUlAnAm 'jAva' yAvat 'bIyANaM' 'ahAvaraM purakkhAya' ityAdi / TIkArtha-- tIrthakara bhagavAn ne adhyArUha vRkSoM kA eka anya prakAra bhI kaho hai / usI ko spaSTa karate haiM koI koI jIva adhyArUhayonika hote haiM, adhyArUha vRkSoM meM hI sthita rahate haiM aura vahIM bar3hate haiN| ve apane pUrva kRta karma ke adhIna hokara vahAM AkRSTa hote haiM aura adhyAmahayonika adhyArUha vRkSoM ke mUla kanda, skandha, zAkhA, koMpala, patra, puSpa, phala, bIja Adi rUpa se utpanna hote haiM / ye mUla kaMda Adi ke jIva una adhyAruhayonika adhyAruha vanaspati jIvoM ke 'ahAvaraM puraskhAya" tyA TakAtha-tIrthakara bhagavAnoe adhyArUha vRkSane eka bIjA prakAra paNa kahela che. have tene spaSTa karIne batAve che - koI koI jI adhyAsaha nivALA hoya che. adhyArUha vRkSe mAM ja sthita rahe che. ane adhya rUhavRkSamAM ja vadhe che teo potAnA pUrvakRta karmane adhIna thaIne tyAM AkRSTa thAya che. sana adhyA37yoni sadhyA37 sAnA bhUNa44, 4dha, zAmA-1, kaMpaLa patra-pAna, puSpa, phaLa bI vigere rUpathI utpanna thAya che. A mULa, kada, vigerenA jIve te adhyArUha nivALA adhyArU vanaspati nA sa047 For Private And Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra bIjAnAm 'sarIrA' zarIrAgi 'mANAvaNNA' nAnAvarNAni 'jAva makkhAya' yAva. dAkhyAtAni, mUlAdivIjAnAnAm-jIvAnAm aparAgyapi nAnAvarNAni bhavantIti tIrthakaraiH pratipAditAni, ihaloke kecana jIvA adhyArahavRkSAdutpannA statraivA'tra sthitAstenaiva caddhamAnA bhavanti, te pUrvabhavasazcitakarmameritAstatratatra bhavAntare samAgacchanti, tathA'dhyAruhakSayonikA'dhyAruhavRkSANAM mUla mandAderArabhya phala. pojAntasvarUpeNa samupadyante, te jIvA mulAyAkAreNa samAyAtAH adhyAruhaH yonikA'dhyArahavRkSANAM snehamAsvAdayanti teSAm-adhyAruAyonikA'dhyAmA vRkSIyamUlAderArabhya vInAntAnAM nAnAvarNasparzarasAndhaviziSTAni vibhinnAni nAnAzarIrANi-api bhavantIti tIrthakarairuAdiSTAni, iti ||muu08-50|| sneha kA AhAra karate haiM, yAvat unake nAnA varNa gaMdha rasa sparza vAle anya zarIra hote haiN| aisA tIrthaMkaroM ne kahA hai| tAtparya yaha hai ki isa loka meM koI koI jIva adhyAruha vRkSa se utpanna hote haiM, usI meM sthita rahate aura usI meM bar3hate haiM pUrva bhava meM saMcita karma se prerita hokara ve vahAM Ate haiM aura adhyArahayonika adhyAraha vRkSoM ke mUla kanda se lekara phala evaM bIja Adi ke rUpa meM utpanna hote haiM / mUla Adi ke rUpa meM Aye hue ye jIva adhyA. ruhayonika adhyAraha vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiM / una adhyA. ruhayonika adhyAraha vRkSoM ke mUla kanda Adi rUpa meM utpanna jIvoM ke nAnA prakAra ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza se yukta aneka prakAra ke zarIra bhI hote haiM / aisA tIrthakaroM ne dekhA hai aura vaisA hI upadeza diyA hai // 8 // nehane AhAra kare che. yAvatu tenA aneka varNa, gaMdha, rasa, sparzavALA anya zarIra hoya che. e pramANe tIrthakaroe kahela che. kahevAnuM tAtparya e che ke-A lekamAM kaI kaI jIvo adhyArUDa vRkSathI utpanna thAya che. temAM ja sthita rahe che, temAM vadhe che. pUrva bhavamAM saMcita karelA karmothI prerita thaIne teo tyAM Ave che. ane adhyArUha nivALA adhyArUDa vRnA mULa, kandathI laIne phaLa ane bI vigerenA rUpe utpanna thAya che. mULa vigere rUpamAM AvelA A cho adhyArUha enivALA, adhyArUDa vRkSanA nehane ahAra kare che. te adhyArUha nika adhyArUha vRkSe nA mULa, kaMda, vigere rUpe utpanna thayelA jIvone aneka prakA ranA varNa, gaMdha, rasa, ane sparzathI yukta aneka prakAranA zarIre paNa hoya che. e pramANe tIrthaMkara bhagavAneAe joyela che. ane upadeza karela che. sU. 8 For Private And Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam 371 mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA puDhavijogiyA puDhavisaMbhavA jAva NANAvihajogiyAsu puDhavIsu taNattAe viuhRti, te jIvA tesiM NANAvihajoNiyANaM puDhavINaM siNehamAhA. reti jAva te jIvA kammovavannA bhavaMtIti makkhAyaM |suu.9|5|| ___ chAyA-athA'para purAkhyAtamihai kataye sattvAH pRthivIyonikAH pRthivIsa manAH yAvannAnAvidhayonikAsu pRthivISu tRNatayA vivartante / te jIvA stAsAM 'nAnAvidhayonikAnAM pRthivInAM snehamAhArayanti yAtte jIvAH kopapannakA bhavantItyAkhyAtam // 9-51 // ___TIkA-'ahAvara puraka vAya' athA'para purAkhyAtam ihe gayA' ihai kataye 'sattA' sattAstRNAdivanaspatirUpeNa saJjAyante, 'puDhInoNiyA' pRthivIyonikAH, pRthivIyonirutpattikAraNaM yeSAM tathAbhUtAH bhavanti, tathA 'puDhavIsabhavA' pRthivIsambhavAH-pRthivIto jAtAH pRthivyAmeva vartamAnAH pRthivyAH rasamAsvAdayanto vadante'pi tatraiva / itthaMbhUnAstRNalAvanaspativizeSA jIvAH 'jAva' yAvat 'NANAvihajoNiyAsu puDhavIsu' nAnAvidhayonikAsu-anekaprakArakajAtIyakAmu pRthivISu 'taNattAe tRNatayA-tRNAkAreNa 'viuTuMti' vivartante samutpadyante, 'te jIvA:-te tRNAdilaghusthUlazarIrAvacchinnAH pANivizeSAH 'teti' tAsAm 'NANAvihajoNiyANaM' nAnAviSayonikAnAm, okA'ne kavinAtIyajAtIyakAnAma, 'puDhavINaM' 'ahAvaraM purakkhAyaM ityaadi| TokArtha--tIrthakara bhagavAn ne vanaspatikAyika jIvoM kA anya prakAra bhI kahA hai / koI koI jIva pRthvI se utpanna hote haiN| pRthvI para hI sthita hote haiM aura pRthvI para hI vRddhi ko prApta hote haiN| ve aneka prakArakI pRthvI ke Upara tRNa ke ruu| meM utpanna hote haiN| choTe yA bar3e zarIra se yukta ve prANI usa nAnA prakAra kI jAti vAlI pRthvI ke sneha 'ahAvaraM purakkhAya' ityAdi TIkA-tIrthakara bhagavAne vanaspati kAyavALA jeno bIjo prakAra paNa kahela che. keI kaI che pRthvIkAyathI utpanna thAya che. pRthvIkAya para ja sthita rahe che. ane pRthvIkAya para ja vadhe che. teo aneka prakAranA pRthvIkAya upara tR rUpe utpanna thAya che. nAnA ke moTA zarIre thI yukta te prANayo te aneka prakAranI jAtavALI pRthvInA sanehane AhAra kare che, For Private And Personal Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - sUtrakRtAce pRthivInAM 'siNehamAhAreti' snehamAhArayanti, te tRNajIvAH pRthivyA rasamevopabhuJjate, 'jAya te jIvA kammocavannagA' yAvatte jIvA mhaNAdhavacchinnAH svakRta karmA'nurUpeNaiva tRNazarIrakAH bhavaMtIti makkhAya' bhavantItyAkhyAtam / devAdhi devastIrthakaro'nyamapi jIvabhedamabravIna kecana jIvAH pRthivIto jAtAH pRthivyAmeva sthitAH pRthivyA varddha nena vardhamAnA bhavanno'ne kanAtIyakapRthivyu pari taNAdirUpeNa jAyante, te nAnAmakArakapRthivyAzcodamayaM rasamAdadAnA bhavanti na bhavanti punaH prabhavastata uddhattamAtmAnaM svakRtakamadhRtAkArA iti-tIrthakarupadiSTam ||muu09-51|| mUlam -evaM puDhavijoNiesu taNesu taNatAe viuti jAva makkhAyaM ||suu0 10 // 52 // chAyA---evaM pRthivIyonikeSu taNeSu vaNatayA vivartante yAvadAkhyAtam ||mu010-52|| kA AhAra karate haiN| yAvat ve tRNAdi jIva apane kiye karma ke anusAra hI tRNazarIra vAle hote haiM / aisA tIrthakara bhagavAna ne kahA hai| tAtparya yaha hai ki koI jIva pRthvI se utpanna hue pRthvI para hI sthita rahate haiM / aura pRthvI para hI baDhate haiM / ve nAnA prakAra kI pRthvI para tRNa Adi paryAya meM utpanna hote haiM aura pRthvI ke rasa ko AhAra rUpa meM grahaNa karate haiN| ve apane karmoM ke adhIna hone ke kAraNa usase apanA uddhAra karane meM samartha nahIM hote| kiye hue karmoM kA bhoga karate haiN| aisA tIrthakara bhagavAn ne kahA hai / // 9 // yAvata te tRNadi jIne pite karelA karma pramANe ja tRNa zarIra hoya che. e pramANe tIrthakara bhagavAne kahela che. tAtparya e che kekaI jIva pRthvIthI utpanna thAya che. ane pRthvI para ja sthira rahe che. ane pRthvI para ja vadhe che. teo aneka prakAranI pRthvI para tRNa-ghAsa vigere paryAyathI utpanna thAya che. ane pRthvInA rasane AhAra rUpe grahaNa kare che. teo potAnA karmone AdhIna hovAthI tenAthI pitAne uddhAra karavAmAM samartha thatA nathI. karelA karmone bhogave che. e pramANe tIrthakara bhagavAne kahela che. sU. 9aaaa For Private And Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam TIkA--'evaM' evaM yathA pRthivyAM tRNa nAtIyakA jIvAH sambhananti, tathApRthivIyonikavaNeSvapi jIvA bhavanti, 'puTavojoNi rasu' pRthivIyonikeSu-pRthivyAM jAyamAneSu 'taNe' ta geSu-nRga nAtIyakeSu 'taNa nAe' tRNatayA-tRNarUpeNa 'viuddhRti' vivartante-samumpayante tRNajAtIyakA jIvAH / 'ja.va makkhAya' yAva. dAkhyAtam tRNarUpeNa jAyante-varddhante tenaiva ladrasamevA''svAdayanti-ityAdi sarva pUrvavyAkhyAnaspRka tata eva anusanveyam ||muu010-52|| mUtram-evaM taNa joNiesu taNesu taNattAe viudRti, taNa. joNiyaM taNasarIraM ca AhAraiti jAva makkhAyaM / evaM taNajoNiesu taNesu mUlattAe jAva bIyattAe viudRti te jIvA jAva evamakkhAyaM / evaM osahINa vi cattAri aalaavgaa| evaM hariyANa vi cattAri AlAvagA ||suu0 12 // 53 // ___ chAyA--evaM tRgayonikeSu taNeSu tRNatayA vivartante, taga yonikaM tRNazarIra. zvA''hArayanti yAvadArupAtam, evaM taga yonikeSu tRNeSu mUlatayA yAvada bInatayA vivartante te joSAH yAvadevamAkhyAtam. evamauSadhISvapi catvAra AlApamA evaM harita api cacAra AlApakAH // 10 11-53 // TIkA-'evaM tagajoNi esu' pUpidarzi karU pe ga-tRga yoni ke Su-tR godbhaveSu 'taNesu' tRNeSu kecana jIvAH 'taNa tAra' tagatayA-tRgasvarUpeNa 'viuti' vivartante-samu. 'evaM puDhavijogiesu' ityaadi| TIkA-jisa prakAra pRthivoyonika tRga jIva kahe gae haiM, usI prakAra pRthvIyonika tRgoM meM tRga rUpa se utpanna hone vAle jIva bhI hote haiM / ve jIva pRthvIyonika tRNo meM utpanna hote haiM / unhI meM sthita rahate haiM aura unhIM meM bar3hate haiN| unhIM ke rasa kA AsvAdana karate haiN| ityAdi samasta kathana pUrvasUtra ke anusAra hI samajha lenA cAhie // 10 // 'evaM puDhavI joNirasu' tyahi TIkAryuM-je rIte pRthvI enivALA tRNaghAsane ja batAvyA che. eja pramANe pRthvI nivALA mAM tRNa rUpe utpanna thavAvALA jIva paNa heya che. te jIve pRthvI ye nivALA tRNe-ghAsamAM utpanna thAya che. temaja sthita rahe che. ane temAMja vadhe che. tenA rasane AsvAda grahaNa kare che. vigere saghaLuM kathana pUrva sUtramAM kahyA pramANe ja samajI levuM jAIe sU 11 For Private And Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .374 sUtrakRtAstre spadyante tRNayonikatRNeSu garUpe ga jAyamAnA jIH 'taga joNiyaM tRNayonikam 'taNasarIraM ca tRgaM zarIrazca 'AhAreti' AhArayanti -ahAraM kurvani, 'jAva makkhAya' yAvadArupAtam / utpatisthitivarddhanAhArAdikaM sarva pUrvavadeva bodhyam / 'evaM taNa jogiesu, evaM tRNayonikeSu 'taNemu' tRNeSu 'mUlattAe' mUlanayA-mUla svarUpeNa 'jAva bIyattAe' yAvad bIjatayA-bIjasvarUpega 'viuti' vipattante mUlAdArabhya bInaparyantasvarUpeNa jIvAH samutpadyante, te ime ca jIvAH mUlaphalAdhavacchinnAH vRkSAdhavacchinnajIvA'pekSayA vilakSaNAH bhinnAzca bhavanti, te jIvA jAva makkhAyaM' te jIvAH yAbadAkhyAtam / te pUlAdhavacchinnA jIvAH vRkSAdikAnAM rasamAhArayantItyAdisarva pUrvavadeva yojanIyam / 'evaM osahINa vi cattAri AlA 'evaM taNajogiesu' ityaadi| TIkArtha-pichale sUtra meM jaise pRthvIyonika tRgoM meM tRNa rUpa se utpanna jIvoM kA astitva kahA hai| usI prakAra koI koI jIva tRNa. yonika tRgoM meM tRNa rUpa se bhI utpanna hote haiM / ye jIva tRNayonika tRNa jIvoM ke zarIra kA AhAra karate haiN| ityAdi saba kathana pUrvavat hI samajha lenA caahie| isI prakAra tRNayonika tRNoM meM mUla kanda Adi yAvat bIja rUpa se utpanna hote haiM / mUla phala Adi ke jIva vRkSa Adi ke jIvoM se vilakSaNa evaM pRthaka hote haiM / mUla Adi ke jIva vRkSa Adi ke rasa kA AhAra karate haiM, ityAdi saba pUrvavat samajhanA caahie| isI prakAra auSadhi vanaspati ke bhI cAra AlApaka hote haiN| yathA 'evaM taNajoNiesu' tyA TIkAryuM-AnA pahelA sUtramAM pRthviye nika tumAM tRNapaNathI utpanna thayelA jInA AstivanA saMbaMdhamAM je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che eja pramANe kaI kaI tRNanika jIva tuSa jIvonA zarIrane ahAra kare che. vigere prakAranuM saghaLuM kathana pahelAM kahyA pramANe ja samajI levuM joIe. eja pramANe tRNanika tRmAM mULa, kaMda, vigere yAvat bIja rUpe utpanna thAya che. phaLa vigerenA cha vRkSa vigerenA thI vilakSaNa arthAt judA prakAranA ane bhinna hoya che. mULa vigerenA che. vRkSa vigerenA rasane AhAra kare che. vigere saghaLuM kathana pahelAnI jema samajI levuM joIe. eja pramANe auSadhi-vanaspatimAM paNa cAra prakAranA AlApake thAya For Private And Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam vagA' ena maupAdhinvapi catvAra pAlApakAH, yathA-pRthivIyonikA vRkSAH1, vRkSayonikA vRkSAH2, vRkSayonikA adhya:ruhAH3, adhyAruhayonikA adhyAruhAH 4 / evaM pRthivIyoni kAH tRgAH1, tagayonikAstRNAH2, tRNayonikA adhyAruhAH3, . adhyAruhayonikA adhyAruhAH 4, / evaM pRthivIyonikA auSadhayaH1, auSadhiyonikA auSadhayAra, auSadhiyonikA adhyAruhAI, adhyAruhayonikA adhyAruhAH4, / evaM rUpega haritAdidhapi AlA. pakAcasvAro jJAtamyAstathAhi pRthivIyonikA haritAH1, haritayonikA haritAH2, haritayonikA adhyAruhAH3, adhyAruhayonikA aruhAH4, 'evaM hariyANa vi cattAri AlAgA' evaM haritejapi catvAra AlApakAH pUrvapadarzitarUpeNa yojanIyAH ||suu011-53|| mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA puDavijogiyA puDhavi. saMbhavA jAva kammaniyANeNaM tattha vukamA NANAvihajoNiyAsu puDhavIsu AyattAe vAyattAe kAyattAe kUhaNattAe kaMTugatAe ucvehaniyattAe nivvehaNiyattAe sacchattAe chattagattAe vAsANiyattAe kUrattAe viudaMti, te jIvA tesiM gANAvihajoNiyANaM puDhavINaM siNehamAhAti, te vi jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, (1) pRthvIyonika vRkSa (2) vRkSaponika vRkSa (3) vRkSayonika abhyAruha aura (4) adhyAruha yonika adhyAraha / isI prakAra (1) pRthvIyonika oSadhi (2) oSadhiyonika oSadhi (3) oSadhiyonika adhpAruha aura (4) adhyAru yonika adhyAruha / isI prakAra harita Adi meM bhI cAra cAra AlApaka jAnanA cAhie / jaise-(1) pRthivIyonika harita (2) haritayonika harita (3) haritayonika adhyAraha aura (4) adhyAruhayonika adhyAruha // 11 // che. te A pramANe samajavA (1) pRthvayenika auSadhi (2) auSadhinika auSadhi (3) sodhiye nimadhyA39 (4) adhyA34 yoni adhyA37 ! Aja pramANe haritalIlA vigeremAM paNa cAra cAra AlApake samapaa. 24-- pRthiyoni rita (2) 62ta yAni rita (3) stiyona adhyA39 (4) adhyA37 yoni 256537 ||suu. 11 // For Private And Personal Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtraM avare'vi ya gaM tesiM puDhavijogiyAgaM AyattANa jAva kUrANaM sarIrA NANAvaNNA jAva makkhAyaM egoceva AlAvago sesA tiNi nntthi| ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA udgajoNiyA udagasaMbhavA jAva kammaniyANeNaM tattha bukamA NANAvihajoNiesu udaesu rukkhattAe viudaMti, te jIvA tesiM gANA. vihajoNiyANaM udagANaM liNehamAhAreti, te jIvA AhAraiti puDhavisarIraM jAva sNtN| avare'vi ya NaM tesiM udagajoNiyANaM rukkhANaM sarIrA NANAvaNgA jAva mkkhaayN| jahA puDhavijoNiyANaM rukkhANaM cattAri gamA ajjhArahANa vi taheva, tagANaM osahINaM hariyANaM cattAri AlAvagA bhANiyavvA ekeke / ' ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA udagajoNiyA udagasaMbhavA jAva kammaNiyANeNaM tattha vukkamA, NANAvihajoNiesu udaesu udagattAe avagattAe paNagattAe sevAlattAe kalaMbugattAe haDatAe kaserUgattAe kacchabhANiyattAe uppalattAe paumattAe kumuyattAe naliNattAe subhagattAe sogaMdhiyattAe poMDariya mahApoMDariyattAe sayapattattAe sahassayattattAe evaM kalhArakokaNayattAe araviMdattAe tAmarasattAe bhisamisabhuNAlapukkhalattAe pukkhalacchimagattAe viudbhRti te jIvA tesiM jANAvihajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreMti puDhavIsarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM udagajoNiyANaM udagANaM jAva For Private And Personal Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam 377 pukkhalIcchabhagANaM sarIrA NANAvaNNA jAva bhakkhAyaM ego ceva AlAvago ||suu012||54|| chAyA--athA'paraM purA'khyAtam ihaikataye satvAH pRthivIyonikAH pRthivIsambhavAH yAvat karmanidAnena tatra vyu-kapA-nAnAvidhayonikAsu pRthivISu AyatayA vAyatayA kAyatayA kUhaNatayA kandukatayA upanihikatayA nirvahaNi tayA saccha. tayA chatrakatayA vAsAnikatayA kAtayA vivartante / te jIvA stAnAM nAnAvidhayonikAnAM pRthivInAM snehamArayanti, te'pi jIvA AhAyanti pRthivIzarIra yAvat syAt / aparANyapi ca khalu teSAM pRthivI yoni kA nAmAryANAM yAvat kUrANAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni eka vA'' lApakaH zevayo na santi / yathA'paraM purAkhyAtam ihaikataye sacA udakayonikA udakasambhAH yAvat karmanidAnena tatra vyutkramAH nAnAvidhayonikeSu udakeSu vRkSanayA vishrto| te jIvA steSAM nAnAvidhayonikAnAmudakAnAM snehamAhArayati, te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat syAt / aparANyapi ca khalu teSAmudakayonikAnAM vRkSANAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni! yathA pRthivIyonikAnAM vRkSANAM catvAro gamAH, adhyAruhANAmapi tathaiva tRgAnAmoSadhInAM haritAnAM catvAra pAlApakA maNitavyA ekaikam / athA'paraM purArupAtamihakataye satcAH udAyonikA udakasaMbhavA rAvat kamanidAnena tatra nyutkramAH, nAnAvidhayonikeSu udakeSu udakatayA avatayA panakatayA 0 vAlatayA kalambu tathA haDatayA kase rukatayA kaccha. bhANiyatayA utpalatayA padmatayA kumudatayA nalinatayA subhagatayA sugandhikatayA puNDarIkamahApuNDarIkatayA zatapatratayA sahasrapatrAyA evaM kalhArakokanadatayA ara. vindatayA tAmarasatayA visavisamRNAlapuSkaratayA puSkarAkSakatayA vivartante, te jIvA steSAM nAnAvidhayonikAnAmudakAnAM snehamAhArayanti / te jIvA AhAra, yanti pRthivIzarIraM yAvat syAt, aparANyApi ca khalu teSAmudakayonikAnAmudakAnAM yAvat puSkarAkSakANAM zarIrANi nAnAvarNAni yaadaakhyaataani| ekazcaiva AlApakaH / / 5012-54 // TIkA--punarapyAha-'ahAvara' athA'Aram 'purakakhAyaM purAkhyAtam 'ihegA. yA sattA' ihaikataye satyA-vanaspatimANinaH 'puDhacIjoNiyA' pRthivIyonikAH 'ahAvaraM purakkhAya' ityaadi| TIkArtha-tIrthakara bhagavAna ne vanaspati kA anya bheda bhI kahA 'ahAvara purakkhAya' yA TIkArya-tIrthakara bhagavAne vanaspatinA anya-bIjA bheda paNa kahyA sU0 48 - - For Private And Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - 209 sUtrakRtAtre pRthivyeva yonirutpattisthAnaM yeSAM te tathAbhUtA bhavanti 'puDhacI saMbhavA' pRthi vIsambhavAH pRthivIto jAtAH, 'tattha vukkamA' tatra vyutkramA' - pRthivyAmeva varddhanazIlAH 'jAva kampaniyANe' yAvatkarmanidAnena karmaNA''kRSyamANAH santa eva tatra samutpadyante / ' jANAviha jogiyAsu puDhavIsu' nAnAvidhayonikA pRthivI 'AyattAe' AryatayA bhAryAkhyavanaspativizeSarUpeNa 'vAyatAe' vAyatayA - tadAkhyavanaspativizeSarUpeNa 'kAyatA e' kAyatayA 'kUhaNattAe' kUraNatayA 'kaMgacAe' kandukatayA 'ucvehaNiyatAra' upanihikatayA 'nivvehaniyattAe' nirvehaNikatayA 'sacchatAe' sacchatratayA 'chattagattAe' chatrakanayA, 'vAsANiyattAe' vAsAnikatayA 'krUratAe' krUratayA - uttannAmakavanaspativizeSarUpeNa 'viurhati' vivartante tadrUpeNa samutsayante, 'te jIvA tesiMNANAviznojiyA' te jIvA stAsAM nAnAvidhayazenikAnAm 'buDhavINaM' pRthivInAm 'siNehamAhAreti' snehaM gatasnehabhAvam AhArayanti - AsvAdayantItyarthaH, 'te vi jIvA' te'pi jIvAH 'AhAreti' AhArayanti AhAraM kurvantItyarthaH kimAhArayanti tatrAsse 'puDhavIsarIra jAtra saMtaM pRthivIzarIraM yAvat syAt arthAce jIvAH hai, vaha isa prakAra hai-koI koI vanaspatijIva pRthivIyonika pRthvI se utpanna hone vAle, pRthvIsaMbhava pRthvI meM sthita aura pRthvIvyutkrAnta arthAt pRthvI meM hI baDhane vAle hote haiM / yAvat ve apane karma ke nimitta se karma se AkRSTa hokara hI vahAM utpanna hote haiM / nAnA prakAra kI yoni vAlI pRthvI meM 'Arya' nAmaka vanaspati ke rUpa meM tathA vAyu, kAya, kuhaNa, kaMduka, upanihikA, nirvehaNikA, sacchatra, chatraka, vAsanikA, krUra ityAdi vanaspatiyoM ke rUpa meM utpanna hote haiN| ye vanaspatikAya ke jIva una nAnA prakAra kI yoniyoM vAlI pRthvI ke sneha ko AhAra karate haiM / ve pRthvI Adi chahoM kAryoM ke zarIroM , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che. te A pramANe samajavA kAi kAi vanaspati jIvA pRthviryeAnikathI utpanna thavAvALA pRthvIsa bhatra, pRthvImAM sthita ane pRthvImAM vyutkrAMta arthAt pRthvImAM ja vadhanArA hAya che. yAvat tee pAtAnA karmanA nimittathI krama thI khe'cAine ja tyAM utpanna thAya che. aneka prakAranI yonIvALI pRthvImAM 'Aya' nAmanI vanaspati rUpe tathA vAyu, kAya, kuDaNu ka'duka apanihikA, nivahuNikA, sacchatra, chatraka vAsanikA, kara vigere vanaspatiyonA rUpathI utpanna thAya che. A vanaspati kAyanA jIvo te aneka prakAranI ceAnivALI pRthvInA snehanA mAhAra kare che. te pRthvI vigere chae kAyanA zarIrAne For Private And Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam pRthivyAdInAM SaNAmapi jIvanikAyAnAM bhakSaNaM kRtvA teSAM zarIra svAtma sAtkurvanti, 'abare vi ya NaM tesi puDhavI nogiyAgaM AyattANaM jAva kUrANaM' aparANyapi ca khallu teSAM sakarma mogApa samutpannAnAM pRthivIyonikAnAmAryAdArabhya karAntAnAM jIvAnAm 'sarIrA' zarIrANi, 'NANAvaNNA jAva makkhAya' nAnAvarNarasagandhasparzaviziSTAni bhavantIti, AkhyAtAni tIrthakarairiti, 'ego ceva AlAvago setA tiNi patthi' etanneka evA''lApako bhavati, zeSAstraya AlApakA na santi na bhavantItyarthaH, 'ahAvaraM' athA. 'param 'purakAvAya' purA''khyAtam ihegaiyA sattA' ihaikanaye satyA:-mAginaH 'udagajoNiyA' udakayonikA-udakeSu jAyamAnAH 'udagasaMmavA' udakasambhavAHudakasthitikAH 'jAba kampaniyANe' yAvatkarbha nidAnena-karmapreritAH santaH 'tastha vukamA tatra-jale eva vyutkramA:-jale parivarddha mAnAH 'NANAvihajoNiesu udaema' nAnAvidhayonikeSu anekajAtIya keSu udakeSu rukavattAe viuti' vRkSa. tayA vivartante samutpadhante, iha jagati ane ke jIvA jale utpadhante jale tiSThanti kA AhAra karate haiM aura unheM apane zarIra ke rUpa meM pariNata karate haiN| una Arya se lekara krUra paryanta ke pUrthokta vanaspati jIvoM ke anya zarIra bhI hote haiM jo nAnA varNa, gaMva, rasa aura sparza se yukta hote haiN| aisA tIrtha karI ne kahA hai| isameM eka hI AlApaka hai, zeSa tIna AlApaka nahIM hote haiN| tIrthakara bhagavAna ne kahA hai ki koI-koI jIva jalayonika, jala meM sthiA aura jala meM ho vRddhi prApta karane vAle hote haiN| yAvat ve apane karma se prerita hokara nAnA prakAra kI yoni vAle jala meM vRkSa rUpa se utpanna hote haiM / tAtparya yaha hai ki isa loka meM aneka jIva aise AhAra kare che. ane tene potAnA zarIrapaNathI pariNamAve che. te anAryathI laIne kara parvatanA pUrvokta vanaspati jIvone bIjA zarIre paNa heya che, ke je aneka varNa, gaMdha, rasa, ane sparzathI yukta hoya che. e pramANe tI :- a che. AmAM eka ja AlApaka hoya che. bAkInA traNa AlApa detA nathI. tIrthakara bhagavAne kahyuM che kekaI kaI jIvo jalanika, jalamAM sthita, ane jalamAM ja vRddhi prApta karavAvALA hoya che. yAvata teo pitAnA karmathI prerita thaIne aneka prakAranI nivALA, pANImAM vRkSapaNAthI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-A jagatamAM aneka jIvo evA heya For Private And Personal Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 380 - sUtrakatAGgasatre jale varddhante ca-te svasampAditapUrva karmapreritAH jale jAyante te'nekaprakAraka jale vRkSarUpeNa samutpadyante / 'te jIvA' te jIvAH jale vRkSarUpeNa samutpanA jalajA jJeyAH / 'tesi nAnAvihajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAreti' teSAM nAnA vidhayonikAnAmudakAnAM snehaM snehabhAvavizeSameA''hArayanti-AsvAdayantItyarthaH, 'te jIvA' te jIvAH jale jAyabhAnA jala nA:-jalasnehA''dvArakAH 'AhAre ti' AhArayanti, kimAhArayanti tatrAha-'puDhavIsarIraM jAva sN|' pRthivIzarIraM yAvat syAt, pRthivyAdi SaDnIya nikAyAnAM zarIrANi bhuktvA svarUpeNa pariNAmayanti, 'abare vi ya NaM' aparANyapi ca khalu tasi udagajoNiyANaM ruka khANaM sarIrA NANA. vaNNA jAva makkhAya' teSAmudakayonikAnAM vRkSANAM nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni, udakayonikAnAmaparANyapi nAnAvarNasparzA diyuktAni zarIrANi bhAntIyAkhyAtAni / 'jahA' yathA 'puDhavI joNiyANa' pRthivI yonikAnAm 'rukakhANaM' vRkSANAm 'cattAri gamA' catvAro gamA:-bhedAH anjhAruhAga vi taheva taNANaM osahoNaM hariyANaM cattAri AlAvagA mANiSavyA eka keka ke' tathaiva adhyAruhAgAmapi tathaiva tagA. nAmoSadhInAM haritAnAM ca catvAra AlApa kA bhaNitavyAH-pathA pRthivIyoni keSu vRkSeSu haiM jo jala meM utpanna hote haiM, jala meM sthita rahate haiM aura jala meM paDhate haiN| ve apane kiye pUrvakarmoM se prerita hokara jala meM utpanna hote haiM aura aneka prakAra ke jala meM vRkSa rUpa se janma lete haiM / ve jIva nAnA prakAra kI yoni vAle jala ke sneha kA AhAra karate haiM, pRthvIkAya Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM aura use apane zarIra ke rUpa meM pariNata karate haiN| una jalayonika vRkSoM ko anya zarIra bhI nAnA varNa gaMdha rasa evaM sparzavAle hote haiN| jaise pRthivIyonikoM meM vRkSa, tRga, oSadhi aura harita ke bheda se cAra AlApaka kahe haiM, vaise jala ke viSaya meM nahIM kahanA cAhie / che ke jeo pANImAM utpanna thAya che. pANImAM sthita rahe che. ane pANImAM ja vadhe che, teo pote karelA pUrva karmothI prerita thaIne pANImAM utpanna thAya che. ane aneka prakAranA vRkSarUpe pANImAM janma le che. te aneka prakAra ranI nivALA jIvo pANInA nehane AhAra kare che. pRthvIkAya vige. renA zarIrane paNa AhAra kare che ane tene pitAnA zarIra rUpe pariNa mAve che. te jalanivALA vRkSone aneka prakAranA varNa, gaMdha rasa ane sparzavALA bIjA zarIre paNa hoya che, jema pRthvI nikamAM vRkSa, tRNa, auSadhi ane harita lIletarInA For Private And Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 382 catvAra AlApakAH-vRkSatRNauSadhiharitAdibhedAH kathitAH tathA udakapakaraNe udakayonikavRkSeSvapi catvAro vaktavyAH kintu udakayoniko vaneSu vRkSeSu eka eva bheo jJAtavyaH, abhyAruhANAM vagAnAmoSadhInAM haritAnAmapi catvAra AlApakA bhaNitavyAH proktavyAH ekaikam - pratyekaza iti / anye' pe bhedA vanaspativizeSANAM vIrairupadiSTAH tathAhi - 'ahAvare' athA'param 'purakakhAyeM' purA khyAtam - pUrvasminkAle pratipAditam 'ihegaDyA' ihekataye 'sattA' saccA:- vanaspativizeSAH udakIyAH, 'udagajoNiyA' udakamonikAH udakameva yoni rutpattisthAnaM yeSAM teM tathA udakotpattikAH 'udgasaMvA' udake sammAnti ye te tathAudakasthitikA: 'jAtra kampaniyANeNaM' yAvatkarmanidAnena svakarmapreritAH santaH 'tattha bukamA ' tatra vyutkramAH jale varddhamAnAH, 'NAgAviha jogiesu udaesa' nAnAvighayoniSada ke udagattAeM udakatayA anekaprakArakAH jalAdevotpadyamA nAstatra sthitikAstatraiva vidyamAnAH parivarddhamAnAH svakarmapreritAH vividhajAtIyakajaleSu udaka- kavaka - panaka - zaivAla - padmAdikharUpeNa samutyante jIvA vanaspativizeSAH, 'udgattAe' ityArabhya 'putrakhalacchimavattAra' ityantaH pATho yathA vyAkhyAta eva draSTavyaH eteSAM vanaspativizeSANAM laukikaM nAma lokAdeva 'yadi saMbha vet' avagantavyam / iha tu chAyAmAtrameva paryAptam / 'te jIvA tesi NANAviha yahAM eka hI bheda jAnanA caahie| adhyAruha, tRga, oSadhi aura harita ke bhI cAra AlApaka kahanA cAhie / 1 tIrthaMkaroM ne vanaspati ke anya bheda bhI kahe haiN| ve isa prakAra haiM koI koI jIva jalayonika, jalasaMbhava evaM jala meM bar3hane vAle hote haiN| ve apane karma ke vazIbhUta hokara vahAM utpanna hote haiM aura udaka, kavaka, panaka, zaivAla, padma Adi vanaspati rUpa se janma lete haiM / ina vana spatiyoM ke loka meM prasiddha nAma yathAsaMbhava loka se hI samajhanA bhedathI cAra AlApakeA kahyA che, eja pramANe pANInA viSayamAM kahevAnA nathI. ahiyAM eka ja bheda samajavAnA che. adhyArUha, tRNu auSadhi ane rita-lIlAtarInA paNa cAra AlApaka samajavA, ta tha karAe vanaspatinA khIjA bheda paNa kahyA che. te A pramANe chekAI kAI jIvo jalayonika, jala saMbhava, ane jalamAM vadhAvAvALA hoya che. teo peAtAnA kane vaza thaIne tyAM utpanna thAya che. ane uka, kavaka panaka, zevALa padma vagere vanaspati paNAthI janma le che. A vanaspatiyAnA lekamAM prasiddha nAme yathAsaMbhava leAkeAthI ja samajI levA joie. ahiM For Private And Personal Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 382 sUtrakRtAgasUtre joNiyANaM udagANaM siNehamAhAreti' te udakAdhavacchinnAH banaspatinIgA anekavidhAH ayoni kAnAmudakAnAM snehayAhArayanti, tamevopanIvya jIvanti, 'te jIvA AhAre ti puDhavIsaroraM jAva saM te jIvA AhArayanti pRthivIzarIra yAvat syAt-pRthivyAdInAM zarIramurabhujya svarUpega pariNayanti, 'Arevi ya NaM tesiM udagamoNiyANaM udagANaM jAva pukavalacchimagANaM sarIrA pANAvaNA jAva makkhAya' aparANyapi ca khalu teSAmudakAdArabhya puSkarAkSaparyantAnAM tato'nyAnyapi zarIrANi nAnAvarNasparzAdimanti bhAnti, iti tIrthakarAdibhirAkhyAtAni, kintu 'ego ceva AlAvago' AlApakazcaika eva, na tu pUrvavacatvAra ihA''lApakAH ||suu012-54|| mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA tesiM ceva puDhavIjoNiehiM rukhehiM rukha joNiehiM rukkhehiM rukkha joNipahi mUlahiM jAva bIehiM rukkha joNiehiM ajjhArohehi ajjhAroha. joNiehiM ajjhArohehiM ajjhArohajogiehiM mUlahiM jAva bIehiM puDhavijoNiehiM taNehi taNajoNiehi taNehiM taNajoNiehiM mUlehiM jAva bIehiM evaM osahIhi vi tinni AlAvagA, evaM caahie| yahA~ to unakA ullekha mAtra hI paryApta hai| ve jIva aneka prakAra ke ayonika ap ke sneha kA AhAra karate haiM aura usI ke sahAre jIvita rahate haiN| ve pRthvI Adi ke zarIra kA bhI AhAra karate haiM aura una udaka Adi jIvoM ke nAnA varNa gaMdha rasa aura sparza vAle anya zarIra bhI hote haiM / aisA tIrthakaroM ne kahA hai / yahAM eka hI AlApaka hotA hai, pahale ke samAna cAra AlAyaka nahIM hote // 12 // tene ulekha mAtra ja basa che. te cha aneka prakAranA akAya nika, apu-jalanA AhAra karavAvALA, heya che ane tenAja AzrayathI jIvatA rahe che. teo pRthvI vigerenA zarIrane paNa AhAra kare che. ane tene pitAnA zarIranA rUpathI pariNamAvI le che. te udaka vigere jenA aneka varNa, gaMdha, rasa ane sparzavALA bIjA zarIra paNa hoya che. e pramANe tIrthakaree kahela che. ahiyAM eka ja AlApaka hoya che, pahelAMnI jema cAra AlApake ahiyAM hotA nathI. sU0 12 For Private And Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhArapArazAnirUpaNam 383 hariehiM vi tinni AlAvagA, puDhavijogiehi vi AehiM kAehiM jAva kUrehiM udakajoNiehi rukhehiM rukkha joNiehiM rukkhehi rukkhajoNiehiM mUlehiM jAva bIehi, evaM ajjhArohehi vi tinni taNehiM pi tiSNi AlAvagA, osahIhi pi tiNi hariehiM pi tiNi udagajoNiehi udaehi avaehiM jAtra puzkhalacchibhaehiM tasapANattAe viudRti| te jIvA tesiM puDhavijoNiyANaM udagajoNiyANaM rukkhajoNiyANaM ajjhArohajoNiyANaM tamajoNiyANaM osahIjoNiyANaM hariyajoNiyAzaM rukkhANaM ajjhArohANaM taNANaM osahINaM hariyANaM mUlANaM jAva bIyANaM AyANaM kAyANaM jAtra kUrANaM udagANaM avagANaM jAva pukkhalacchibhagANaM siNehamAhAta, te jIvA AhAreti puDavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya ja tesi rukkhajoNiyANaM ajjhArohajoNiyANaM taNajoNiyANaM osahi. joNiyANaM hariyajoNiyANaM mUlajoNiyANaM kaMdajoNiyANaM jAva bIyajoNiyANa AyajoNiyANaM kAyajoNiyANa jAva kUrajoNiyANaM udagajoNiyANaM avagajoNiyANaM jAva pukkhalacchibhagajoNiyANa tasapANANaM sarIrA NANAvaruNA jAva makkhAyaM ||suu. 13 // 55 // __chAyA-athA'paraM purAkhyAtam-ihaikata ye sattyAH teSveva pRthivIyonikeSu vRkSeSu, vRkSayonikeSu vRkSeSu, vRkSayonikeSu mUleSu, yAvadbIjeSu, vRkSayonikezvadhyAruheSu, adhyAruhayonikeSu adhyAruheSu, adhyAruhayonikeSu mUleSu, yAvadvIjeSu, pRthivI. yonikeSu tRNeSu, tRNayonikeSu tRNeSu, tazayonikeSu mUTheSu, cAvadvIjeSu, evamopIpvapi traya AlApakAH, evaM hariteSvapi traya aalaapkaaH| pRthivIyonikeyapi AryeSu kAyeSu yAvatkareSu, udakayonikeSu vRkSeSu, vRkSayonikeSu vRkSeSu, vRkSayonikeSu mUleSu, yaavdbiijessu| evamadhyAruheSvapi trayaH tRNeSvapi traya AlApakAH, For Private And Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre oSadhiSvapi trayaH, hariteSvapi trayaH, udakayonikeSu udakeSu abakeSu yAvatpuSka rAkSabhageSu samANatayA vivartante / te jIvAsteSAM pRthivI yonikAnAm udaka yonikAnAM vRkSayonikAnAmadhyAhayonikAnAM tRgayonikAnAmoSadhiyonikAnAM haritayonikAnAM vRkSANAmadhyAhANAM khaNAnAmoSadhInAM haritAnAM mUlAnAM yAvadvIjAnAmAryANAM kAyAnAM yAvatkUgamAmuda kAnAmavakAnAM yAvan puSkarAkSa bhagAnAM snehmaahaarynti| te jIvA AhArayanti pRthivI zarIraM yAvat syAt, ArA papi ca khalu teSAM vRkSayonikAnAmadhyAruyonikAnAM tRNayonikAnAmoSadhiyonikAnAM haritayonikAnAM malayonikAnA kandayonikAnAM yAvaddhojamonikAnAmASayonikAnAM kAya. yonikAnAM yAvat kAyonikAnAmuda kayoni kAnAmAkayonikAnAM yAvat puSkarAkSa bhagayonikAnAM samAgAnAM zarIrANi nAnAparNA ne yAbadAru taani||puu.13-55|| - TIkA--aparo'pi vanaspatijIvabhedastIrthakareNa kathitastamAha-'ahAvara' athA'param 'puraka vAyaM' purAkhyAnam 'ihe gaiyA' ihaikata ye 'sattA saJcA:-vanaspativizeSanIvAH tepi ceva puDhadhInoNi ehi rukkhe hi' seve| pRthilIyonikeSu vRkSeSu-pRthivyutpannavRkSa jIveSu samANatayA vivartante-iti agreNa saha sambandhaH / 'rukha joNiehi ru khehi' vRkSayonikeSu-vRkSotpanne Su vRkSeSu 'ruka vajoNiehi mUlehi' vRkSayonikeSu-kSotpanneSu mUleSu 'jAra bIyehi' yAvadgIjeSu 'rukkhajoNiehi ajjhAroherDi' vRkSayonikeSu-vRkSotpanneSu adhyAruheSu 'ajjhArohajoNi ehiM ajjhArohe hiM' adhyAruda zenikeSu-adhyAruhotpanneSu adhyAruheSu 'ajjhAroha 'ahAvaraM purakkhAya' ityAdi / TIkArtha-tIrthakara bhagavAn ne vanaspatikAya ke anya bheda bhI kahe haiM isa loka meM koI-koI jIva una pRthavIyonika vRkSoM meM, vRkSayonika vRkSo meM mUla kanda yAvat vIja paryanta avayavoM meM, vRkSagenika adhyAraha vRkSoM meM, adhyAruhayonika adhyArahoM meM adhyAruhayonika mUla se lekara 'ahAvaraM purakkhAyaM tyA TIkAI-tIrthakara bhagavAne vanaspatikAyane anya bIjA bhede paNa hA cha, te yA pramANe che. A lekamAM kaI kaI jIvo te pRthvInika vRkSe-jha DAmAM, vRkSayonivRA-3maa bhUma, 4-4, yAvat mI sudhInA apayamA vRkSaya.ni, adhyArUhanivRkSemAM, mULathI laIne bIja sudhInA avayavomAM vRkSonika adhyArUhavRkSomAM, adhyArUhanika adhyArUmAM adhyArUhanika mULathI laIne bI sudhInA avayamAM pRthvInika tRNa-ghAmAM,tRNanika tumAM, For Private And Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 385 joNiehi malehiM' adhyAruha yoni ke Su - adhyAruhosanneSu mUleSu 'jAba bIesa' yAvadvIjepu, 'puDhavI joNiehi taNehi' pRthivIyonikeSu tRNeSu pRthivyutpannatRmeSu 'taNa joNiehi taNehi' tRNayonikeSu tRNeSu-tRNotpannatRNajIveSu 'taNajoNiehi mUlehiM jAva borahiM' tRNayonikeSu tRNotyaneSu mUleSu yAvadvajeSu yAvatpadena kandaskandhatvakzAlapavAlazAkhApatra puSpa phalAnAM saMgrahaH / ' evaM osahIhi vi tinmi 'AkAvagA' evamoSadhISvapi praya AlApakA :- traya eva bhedAH pRthivIyonikA oSadhayaH 1, oSadhiyonikA oSadhayaH 2, oSadhiyonikA mUlakandasva zAkhAmakA " patrapuSpaphalavIjajIvAH, ete traya AlApakA jJAtavyA, evaM harie vitibhi AlAvA' evaM hariteSvapi oSadhivat traya AlapakAH 'puDhavIjoNihi vi' pRthivIaahar 'A ikAehiM jAva kUrehiM' AryeSu kAryeSu yAvatkUreSu-yA spadena kaNakaNDUyakaH- ubveNi kanichaNika sarva kavartakavAsaNikAnAM grahaNam bhavatIti / 'udagajogiehi rukkhehi' udakayonikeSu vRkSeSu 'rukkhajoNiehiM ruvakhehi' vRkSayo nikeSu vRkSeSu 'rukkhajoNiehiM mUlehiM' jAva bIehiM' vRkSayonikeSu mUleSu yAvadabIjeSu 'evaM ajhAruheDi vi tini' evam adhyAruheSvapi oSadhivat traya AlApakA jJAtavyA iti zeSaH, 'taNehi vi tiSNi AlAvagA' tRNeSvapi oSadhivat traya AlApakAH 'osahIhi vitiSNi AlAvagA' oSadhiSvapi pRthivIyonikadoSadhivat traya AlApakAH, 'hariehi vitiSNi' hariteSvapi trayaH, 'udagajoNiehi udarahiM anaehiM jAva' udakayonikeSu tatkAraNakeSu udakeSu abakeSu yAvata 'gkkhala cchibhaehi puSkarAkSamagepu, atra yAvatpadena - panakazaivAlakaMka bIja taka ke avayavoM meM pRthvIyonika tRNoM meM, tRNayonika tRNoM meM, tRNayonika mUla, kaMda Adi bIja taka ke avayavoM meM, isI prakAra oSadhi tathA haritake tIna AlApakoM meM, pRthvIyonika Aya, kAya tathA kUra nAmaka vRkSoM meM, jalayonika vRkSoM meM, vRkSayonika vRkSoM meM, vRkSayonika mUla yAvat bIjoM meM, isI prakAra adhyAruhoM, tRNoM, tRNuceAnivALA mULa, kaM, vigere khIja sudhInA avayayavomAM auSadhi tathA harita-lIleAtarInA traNa AlApamAM pRthvIAnika Aya kAya, tathA krUra nAmanA vRkSamAM, jalayAnika vRkSeAmAM, yenika vRkSAmAM vRkSAnika mULa, cAvatA khImAM ane eja pramANe ayAhA, tRNNA auSadhiyA tathA sU0 49 For Private And Personal Use Only . Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmo aMju bahaDa kakaserukakacchamANitakotsalAmakumudanalinasubhagasugandhikapuNDarIkamahApu harIzatapanasaharapatrakalhArakakokanadAravindasamarasavisavisamRgAlapuSkarANAMka naspatijIvAnAM sNgrhH| tasayANatAe' samANatayA-trasajIvasvarUpega, piudaMti' vivartante samutpadyante ityarthaH / te jIvA' te udakayonikasavAdau prasarUpeNa saJjAtA jIvAH 'tesiM' teSAm 'puDhacIjoNiyANaM' - pRthivIponikAnA-pRthivIkAraNakAnAM vRkSANAm, 'udaganoNiyANaM' udakayonikAnA kSANAm, 'rukkhajopiyANaM' vRkSayonikAnAM 'vRkSANAm iti agreNa sambandhI 'amjhArohajoNiyANa' adhyAruhayonikAnAm 'taNajoNiyANaM' tRNayonikAnAma, 'mosahojoNiyANa' auSadhiyonikAnAm 'hariyajoNiyANaM 'harita yonikAnAm 'rUkhAma' vRkSANAm 'ajjhAruhANaM' adhyArahANAm, 'taNANaM' tRNAnAm 'osahI poSadhInAm 'hariyANaM' haritAnAM jIvAnAm 'mUlANaM' mUlAnAm 'jAva bIyANaM' prApadvInAnAm-yAvatpadena kandatvak zAkhAmazAkhAmAlapatrapuSpANAM saMgrahaH, 'AyANaM kAyANaM jAva kUrANe' AryANAM kAyAnAM yAvatkUrANAm 'udagANaM abagANe jAva pukkhalacchimagANaM' udakAnAmarakAnAM yAvatpuSkarAkSabhagAnam, abhrayAvatpadena-panaka zaivAla ketyAdhArabhya puSkarAntAnAM vanaspatijIvAnAM grahaNaM pUrvavad bodhyam, eteSAm 'siNehamAhAre ti' sneham-snigdhabhAvamAhArayanti 'te jIvA AhAreti puDhavIsarIraM jAva saMta' te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvadapteno oSadhiyoM tathA haritoM ke tIna tIna AlApakoM meM, udakayonika avaka aura puSkarAkSoM meM trasa prANI ke rUpa meM utpanna hote haiN| ve jIva pRthivIyonika vRkSoM ke, udakonika vRkSoM ke, vRkSa yonika vRkSoM ke, adhyArahayonika vRkSoM ke tRNaponika vRkSoM ke oSadhiyonika vRkSoM ke harita yonika vRkSoM ke tathA vRkSa, adhyAmaha, tRNa, oSadhi, harita, mUla, bIja, AyavRkSa, kAyavRkSa, kUravRkSa, evaM udaka, avaka tathA puru karAkSa vRkSoM ke sneha kA AhAra karate haiN| ve pRthvIkAya harite-lIle tarInA traNa traNa AlApamAM udaka nivALA, avaka, ane puSkarakSAmAM trasa prANI paNAthI utpanna thAya che. te jo pRthvInika vasenA, udaka nivALA vRkSanA vRkSa nivALA vRkSanA adhyArUha nivALA vRkSanA, tRNanivALA vRkSonA auSadhinika vRzAnA, ritayoniH vRkSAnA tathA vRkSa; yA37, tRNa, bhauSadhi, sasta, bhUsa, mI, mAyavRkSa, AyavRkSa, 2vRkSa, ane , tathA pu072|1, vRkSAnA nehane AhAra kare che. te pRthvIkAya vigerenA zarIrane paNa AhAra kare For Private And Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir intrafat TIkA dvi. zra. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 387 vAyuvanaspatizarIram viparisvasvarUpaM kurvanti 'avaretri ya NaM tesi ruk vajoNiyANa' aparApi ca khaJca teSAM vRkSayonikAnAm 'mUlajoNiyANa keMdra joNiyANaM jAba cIjoNiyANaM mUlakandaskandhavazAlapAlapa puSpaphalabIjayoni kAm 'AyanogiyANaM kAyajogiyANaM jAra karajogiyA ' Ayayoniatri kAyayonikAnAM yAvat kUyoni kAnAm 'udaga joNiyANaM anagajoNiyANaM jAtra puvacchima jogiyANa' ugaponikAnAm avakayonikAnAM yAvat puSka rAkSa bhagayonikAnAm 'tasagagANaM sarorA NANAvaNNA jAna makvAyaM' mANAnAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvat - nAnArasAni nAnAgandhAni nAnAsparzayuktAni bhavavIti tIrthakuddhirAkhyAtam - kathitamiti / mU013-55 / / mUlam - ahAvaraM purakakhAyaM NAgAvihANaM maNustANaM taM jahAkammabhUmagANaM akammabhUmagANaM aMtaradIvagANaM AriyANaM milakhuyANaM, tesiM caNaM ahAvIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisahasa ye kammakaDAe joNie ettha NaM mehuNavattiyAe NAmaM saMjoge samutpajjai, te duhao tri siNehaM saMciNNaMti, tattha NaM jIvA itthittAe purisagattAe NapuMsagattAe viuhaMti, te jIvA mAo uyaM piusukkaM taM tadubhayaM saMsaTTe kalalaM kivtrisaM taM paDhamattAe AhAramAhAreti, tao pacchA jaM se mAyA NANAvihAo rasa Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiN| una vRkSonika, adhyAruha yonikonika oSadhiyonika, haritayonika, mUlayonika, kaMdayonika yAtrat bIjayonika, Ayayonika kAyayonika yAvat kUronika, udakayonika, avaruyonika yAvat puSkarAkSa bhagayonika prANiyoM ke nAnAvarNa, gaMdha, rasa, sarIvAle anyAnya zarIra bhI hote haiM / aisA tIrthakara bhagavAn ne kahA hai // 13 // che; e vRkSa ceAnivALA, adhyArUDha ceAnivALA, tRNu ceAnivALA, auSadhiyA nivAjA, iztiyeonivAjA, (sIsotarInI yonivAjA) bhUNa yonivANA, dhyAnivAlA, yAvat mI yonivAjA, sAyayeonivAjA, ayayonivAjA, yAvat 'sUryeAnivALA, uceAnivALA, vakayonivALA, yAvat. puSkarAkSabhagayeAnivALA trasa prANiyAnA aneka vaNu gadha, rasa, sparzavALA khIjA zarIro paNa hAya 4. me prabhA tIrtha 12 lagavAne uDe che. sU0 13 // For Private And Personal Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 388 sUtrakRtAsUtra vihIo AhAramAhArei, tao ekadeseNaM oyamAhAti, ANupuveNa vuDDA palipAgamaNupavannA tao kAyAoM abhinivaTTamANA itthi vegayA jaNayaMti purisaM vegayA jaNayati napuMsagaM vegayA jaNayaMti, te jIvA DaharA samANA mAukkhIraM sapi AhAti ANupuThavaNaM vuDDA oyaNaM kummAsaM tasathAvare ya pANe te jIvA AhAraiti, puDha visarIraM jAva sArU vi kaDaM saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM gANAvihANaM maNustagANaM kammabhUmagANaM akambhUmagANaM aMtaraddIvagANaM AriyANaM milakkhUNaM sarIrA NANAvaNNA bhavaMtIti makkhAyaM ||suu014||56|| chAyA-athA'paraM purAkhyAtaM nAnAvidhAnAM manuSyANAM tadyathA-karmabhUmigAnAmakarmabhUmigAnAmantI gAnAm AryANAM mlecchAnAM teSAM ca khalu yathAbIjena yathA'dhakAzena striyaH puruSasya ca karmakRta yonau atra khalu maithunapratyayiko nAma saMyogaH samupadyate / te dvayorapi snehaM saMcinvanti, tatra khalu jIvAH strItayA pustayA napuMsakatayA vivartante te jIvAH mAturAtavaM pituH zukraM tat tadubhayaM saMsRSTaM kaluSa kiliSaM tat prathamatayA AhAramAhArayanti / tatpazcAt yA sA mAtA nAnAvidhAna raMsavidhIn AhArAn AhArayanti tata ekadezena onAhArayanti / AnupUrpaNa vRddhAH paripAkamanumAtAH tataH kAyato'bhinivartamAnAH strIbhAva ke janayanti, puruSabhAvameke janayanti, napuMpakabhArame ke janayanti, te jIvAH bAlAH santaH mAtuH kSIraM sarpirAhArayanti AnupUrpaNa vRddhA odanaM kulmASa trasasthAvarAMzca prANAn te jIvA AhArayanti / pRthivIzarIraM yAvat sArUpI kRtaM kurvanti / aparANyapi ca khalu teSAM nAnAvidhAnAM manuSyANAM karma bhUmigAnAmakarmabhUmigAnAmantIgAnAmAryANaM mle. cchAnAM zarIrANi nAnAvarNAni bhavantItyAkhyAtam // -14-56 / / TIkA--samprati manuSpavarUpamAha-prahAvA' athAAram 'purakvAya' purA: khyAtamU-kathitam 'NANAvihANaM maNussANaM nAnAvidhAnAm- bhanekapakArANAM manu. 'ahAvaraM' purakvAyaM' ityAdi / TIkArtha--aya manuSya kA svarUpa kahate haiM-jIrthakara bhagavAna ne ahAvara purakkhAya' yA TIkAIhave mANasanuM varUpa kahevAmAM Ave che. tIrthakara bhagavAne For Private And Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam 389 dhyAgAM svarUpa kathitamiti pUrveNAnvayaH, 'taM jahA tayathA 'kammabhUmagANaM' karmabhUmigAnAm, kecana karmabhUmigAH karmabhUmI kavacana samupadyante teSAm, 'akammabhUmagANaM' ArmabhUmigAnAm kecana akarmabhUmigAH akarmabhUmau jAyante teSAm, 'aMtaradIragANaM antadvIpakAnAm antadvIpakeSu kecana jAyante teSAm, 'AriyANaM' AryANAm ke vanA''ryA bhavanti teSAm 'milakkhuyANaM' mlecchaa| kecana jAyante teSAm 'tesiM ca NaM' teSAM ca khalu anekapakArANAM manuSyANAm 'ahAvIeNaM' yathA bojena-bIjamanatikramya yathAvInaM tena-svabIjA'nusAreNa 'hAvagAseNaM' yathAkAzena sAkAzA' sAreNa utpattirbhavati, taduHpattau ko hetu statra'ha-itthIe' ityAdi / 'itthIe' vi : 'purisassa ya' puruSasya ca 'kammakaDAe joNie' karmakRtayonau-karmakAyonireva tepAnutpattau hetustatra te manuSyAH samutsyante iti bhAvaH / ettha NaM mehuNavattiyAe' atra-karmakRtayonau khalu maithuna pratyayikaH 'NAma saMjoge samuppannaI' nApasaMyogaH samutpadyate-utpattikAraNabhUtayonau striyAH puru (sya vA kama hetu ko maithunasaMyogo jAyate, tAdRzasaMyogA'na. ntaram utpadyamAnAH 'te duha po vi' te-jIvAH dvayorapi strIpuMsoH 'siNehaM saMciNaMti' snehaM saMcinvanti, dvayorapi snehasya-snigdha mAvasyA''hAraM kurvantItyarthaH / 'tattha NaM jInA itthittAra purisatAe NapuMpagattAe viuti' tatra khalu jiitaa| aneka prakAra ke manuSyoM kA svarUpa kahA hai / vaha isa prakAra hai-koI manuSya karmabhUmija hote haiM, koI akarmabhUmija hote haiM aura koI antarvIpaja hote haiN| koI Arya hote haiM, koI anArya-mleccha hote haiN| ina jIvoM kI utpatti apane apane bIja aura avakAza ke anusAra hotI hai| strI aura puruSa kA pUrvakarma ke anusAra nirmita yoni meM maithuna pratyayika saMga utpanna hotA hai / usa saMyoga ke anantara utpanna hone vAle donoM ke sneha kA AhAra karate haiN| ve jIva vahAM strI rUpa se, aneka prakAranA manuSyonuM svarUpa kahyuM che. te A pramANe che. -keI mANasa karmabhUmi ja hoya che. keI akarma bhUmi ja hoya che. ane koI antara dvIpa ja hoya che. keI anya hoya che. keI anArya hoya che. eTale ke myuccha hoya che. A jIvonI utpatti pita pitAnA bIja ane avakAza pramANe thAya che. strI ane purUSane pUrva karma pramANe nirmita yonimAM mithuna viSayaka saMyoga utpanna thAya che. te saMyoga pachI utpana thavAvALe jIva banenA snehane AhAra kare che. For Private And Personal Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtra khItayA puruSatayA napuMpakatayA vivartante, tAdRza yonau jIvAH stro punapasamAvena samutpadyante 'te jIvA mAo upa piusukaM taM tadunayaM saMsaTuM kalasaM kibdhisaM taM par3hamattAe AhAramAhAreti' te samutsadyamAnA joSAH prathapatayA-sarvataH pathamaM mAturAta pituH zukraM tadu mayaM saMsRSTa-parasparamilitaM kalupam -malinaM kiliSam - apavitra mAhAramAhArayanti, te jIvAH prathamataH pitroH zukayogite e| svazIra nirmANArtha gRhanti to pcch|' tataH pazcAt 'jaM se mAyA NA gAvihAbho' yA sA mAtA nAnAvidhAna 'rasavihIo' ramavidhIna-rasAnvitAn-rasa saMyuktAn 'AhAra' AhArAna-bhakSaNIya izeSAn 'AhArei' AhArayati-tadIyamAtA bhakSayati, 'tao ekadeseNaM' tataH tadanantaram ekadezena-mAtRbhukta hArasyaikadezena na tu sampUrNa tayA te samutpatsyamAnajIvAH 'oyamAhAreti' ojaH-utsatisthAne AhAra pudgalasamUham AhArayanti ANupugveNa vuDhA' AnupUryeNa-kramazaH vRdrA:-AhArapAkaparamparayA'bhivRddhAH santaH garbhAvasthA pUrNIkRtya 'paliyAgamaNugannA' paripAka puSTibhAvamanumAptAH-ApannAH 'tamo kAyAo' tataH kAyAt-mAtuH zarIrAt 'abhinivaTTamANA' abhinivartamAnA:-nistaranno bahirAgacchantaH 'ityi vegayA. puruSa rUpa se aura napuMsaka rUpa se utpanna hote haiM / ve jIva vahA~ sarvaprathama mAtA ke Artava aura pitA ke zukra ke sammizraNa ko, jo malina aura apavitra hotA hai, usakA bhAhAra karate haiM arthAt apane zarIra Adi kA nirmANa karane ke lie mAtA pitA ke rajabIrya ko grahaNa karate haiM / tatpazcAt ve jIva mAtA jo nAnA prakAra ke rasayukta padArthoM kA AhAra karate haiN| usake ekadeza (bhAga) kA, sampUrNa kA nahIM, oja AhAra karate haiM / ve dhIre dhIre vRddhi ko prApta hote hue, garbhAvasthA pUrNa hone para, puSTi ko prApta karake mAtA ke zarIra meM se te tyAM ApaNAthI, purUSa paNAthI ane napuMsaka paNAthI utpanna thAya che. te jIve tyAM sauthI pahelAM mAtAnA Artava ane pitAnA zukanA saMmizraNane ke je malina ane apavitra hoya che, tene AhAra kare che arthAt pitAnA zarIra vigerenuM nirmANa karavA mATe mAtA pitAnA raja, viryane grahaNa kare che. te pachI e ja mAtA je aneka prakAranA rasayukta padArthono AhAra kare che, tenA eka dezane (bhAga) saMpUNane nahIM ja. AhAra kare che. teo dhIre dhIre vRddhine prApta thatA thakA garbhAvasthA pUrI thayA pachI puSTi meLavIne mAtAnA zarIramAMthI bahAra Ave che. temAM kaI For Private And Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mayArthabodhinI TIkA dvi. zra. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 'jaNayaMti' strI bhAvameke janayanti - strI svarUpeNa samutpadyante - janma gRhNanti 'purisaM vegayA jaNayaMti' puruSabhAvameke janayanti puruSarUpeNA'pare samupayante, 'kuM sagaM vegayA jaNayaMti' napuMsakabhAra meke janayanti napuMsakarUpeNa samutpadyante, jIvA DaharA samANA' te jIvAH garbhanirgatA bAlAH santaH 'mAukkhIraM sarva AhAreti' mAtuH kSIraM dugdhaM sarvizvA''hArayanti-mAturudasaniHsRtAH mAtu stanAbhyAM nirasRtaM dugdhaM bAlarUpeNa vRddhAH santaH sarpi ghRtamAhArayanti, 'ANu: puveNaM buDDhA oSaNaM kummAsaM usathAvare ya pANe te jIvA AhAre ti' garbhAnnirga cchantaH pUrvajanmAbhyAsasaMskAravazAt stanyaM pivanto vikazantaH, AnupUrvyeNa kramazaH pravRddhAH odana kulmASAdikaM sasthAvarAMva mANAn annAdau patitAn sasthAvarAn jIvAnAM zarIrANi te jInA AhArayanti, 'te jIvA a hAreti puDhavIraM jAva sAvika saMta' te jIvA AhArayati pRthitrIzarIraM yAvat sarUpI syAt, pRthivyAdikAyAna bhuktvA tAn svasvarUpeNa pariNamayanti iti / 'are vivaNaM tersi gANArahANaM massagANaM' aparANyapi ca khalu teSAM nAnAvidhAnAM manuSyAgAm 'kagmabhUmagANaM' karmabhUmikAnAm 'akramma bhUmagANaM' akarmabhUmikAnAm ' aMtara For Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAhara Ate haiM aura koI strI rUpa meM, koI puruSa rUpa meM aura koI napuMsakarUpa meM janma grahaNa karate haiN| tatpazcAt ve mAtA ke stanoM se nika lane vAle dUdha kA AhAra karate haiM aura jaba kucha baDe ho jAte haiM to ghuna kA AhAra karate haiN| tAtparya yaha hai ki garbha se nikalate hI pUrva janma ke abhyAsa ke saMskAra ke vaza se mAtA kA dUdha pIte haiN| phira anukrama se vRddhi ko prApta hote hue odana (mAna) kulmASa tathA sa aura sthAvara jIvoM kA AhAra karate haiN| ve jIva pRthvIkA Adi ke zarIroM kA bhakSaNa karate haiM aura use apane zarIra ke rUpa karate haiN| una karmabhUmija, akarmabhUbhija, aura antadapi meM pariNata manuSyoM ke strIpaNAthI, kAI purUSa pazuAthI, ane kAI napuMsaka paNAthI janma graheNu kare che. te pachI teo mAtAnA stanamAMthI nIkaLatArA dUdhane mAhAra kare che. ane jyAre kaika mATA thAya che, tyAre ghIne! ahAra kare che tApa e che ke-gama thI nIkaLatAM ja pUtra janmanA abhyAsanA saskAra vazAt mAtAnu dUdha pIve che, te pachI anukramathI vadhatAM edana (bhAta) kumAAMza tathA trasa ane sthAvara jIvAne AhAra kare che. te jIvA pRthvIkAya vigerenA zarIranuM bhakSaNa kare che. ane tene peAtAnA zarIrapaNAthI parimAve che, te For Private And Personal Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392 sUtrakRtAGgasUtre hIgANaM' anta:pakAnAm 'AriyANa' aryANAm 'milakkhu ga' mlecchAnAm 'sarIrA' zarIrANi 'NANAvaNA' nAnAvaNAni 'bhAMtIti makkhAya' bhavantItyAkhyAtAni / samutpadyamAnA jovAH karmakzAnmAtApitro vilakSaNasaMyogavazAdbhabhAI bhanamAnAH pazcAtsvakarmavazaH strIpunapuMsakA'nyatamatayA jAyamAnAH -udare mAta kavalitAnna. rasabhoktAraH pApya janmA'nAdivividha mAgyaM bhujAnAH ani varddhante iti saGkalito'rthaH ||muu014-56|| . paJcendriyeSu mokSAdhikArisvAnmanujajanmavatAM nirUpaNamabhinIya paJcendriya jalacarajIvAniNetu sUtramArabhate-'ahAvara" ityAdi / ___mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANaM jalacarANaM paMci. diyatirikakhajoNiyANe, taM jahA-macchANaM jAva suMsumArANaM, tesiM ca NaM ahAvIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisassa ya jo nAnA prakAra ke hote haiM aura koI Arya tathA koI anArya hote haiM unake aneka prakAra ke vargAdi vAle zarIra hote haiN| abhiprAya yaha hai ki utpanna hone vAlA jIva mAtA aura pitA ke vilakSaga saMyoga se garbha avasthA meM AtA hai| tatpazcAt apane karma ke anusAra strI, puruSa yA napuMsaka meM se kisI eka rUpa meM utpanna hotA hai| vaha jaya mAtA ke udara meM hotA hai to mAtA ke dvArA kie hae. AhAra ke rasa ko grahaNa karatA hai| jaba usakA janma ho jAtA hai to vividha prakAra ke bhojya padArthoM kA upabhoga karatA humA anukrama se bar3hatA hai // 14 // karmabhUmimAM utpanna thavAvALA, akarma bhUmimAM utpanna thavAvALA, aMtaradvIpamAM utpana thanArA manuSya jeo aneka prakAranA hoya che. ane kaI kaI Arya tathA koI anA hoya che. aneka prakAranA varNAdivALA zarIra hoya che. kahevAne abhiprAya e che ke-utpanna thavAvALA ja mAtA ane pitAnA vilakSaNa saMgathI garbha avasthAmAM Ave che. te pachI pitAnA karma pramANe strI purUSa athavA napuMsakamAMthI koI eka rUpe utpana thAya che. te jyAre mAtAnA udaramAM hoya che. te mAtA dvArA karavAmAM Avela AhAranA rasane grahaNa kare che. jyAre tene janma thaI jAya che, te pachI aneka prakAranA bhejaya padArthone upabhega karatA thakA anukramathI vadhe che. sU014 For Private And Personal Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam 393 kammakaDA taheva jAva tao egadeseNaM oyamAhAraiti ANupuveNaM vuDDA palipAgamaNupavannA tao kAyAo abhinivamANA aMDaM vegayA jaNayaMti poyaM vegayA jaNayaMti, se aMDe ubbhijamANe itthi veyagA jaNayaMti purisaM veyagA jaNayaMti napuMsarga vegayA jaNayaMti te jIvA DaharA samANA AusiNehamAhAraiti ANuputveNaM vuDDA vaNastaikAyaM tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAreMti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM gANA vihANaM jalacarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM macchANaM suMsumArANaM sarIrA NANAvaNNA jAva makkhAyaM / ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANaM cauppayathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM, taM jahA-egakhurANaM dukhurANaM gaMDIpayANaM saNapphayANaM, tesiM ca NaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisassa ya kammakaDA jAva mehuNavattie NAma saMjoge samuppajai, te duhao siMNehaM saMdhiNNaMti, tattha NaM jIvA itthittAe purisattAe jAva viudRti, te jIvA mAouyaM piusukkaM evaM jahA maNussANaM itthi pi vegayA jaNayaMti purisaMpi NapuMsagaM pi, te jIvA DaharA samANA mAukkhIraM sapi AhAreMti ANuputreNaM vuDDA vaNassaikArya tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAroMti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM NANAvihANaM ghauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANa egakhurANaM jAva saNapphayANaM sarIrA NANAvaNNA jAva mkkhaayN| sa. 50 For Private And Personal Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sakatAjasane .... ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANaM uraparisappathalayaravidiyatirikkha joNiyANaM, taM jahA-ahINaM ayagarANaM AlAliyANaM mahoragANaM, tesiM ca NaM ahA bIeNaM ahA. mAseNaM itthIe pussissa jAva ettha Ne mehuNe evaM taM ceka, jANataM aMDaM vegayA jaNayaMti poyaM vegayA jaNayaMti, se aMDe ubhijamANe itithaM gayA jaNayaMti purisaM pi gapusagaM vite jIvA DaharA samAgA vAukAyamAhAreMti ANupuTveNaM vuDDA massaikAyatasathAvare ya pANe, te jIvA AhAraiti puDhavi. sarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya gaM tesiM jANAvihANaM uraparimadhpathalayarapaMciMdiyatirikkha joNiyANaM ahINaM jAva mahoragANaM sazIrA NANAvaNNA jANAgaMdhA jAva makkhAyaM / ___ ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANaM bhuyaparisappathalayarapaMciM. diyatirikkha joNiyANe, taM jahA-gohANaM naulANaM sIhANaM saraDANaM sallANaM saravANaM kharANaM gharakoiliyANaM vistaMbharANaM musagANaM maMgusANaM pailAiyANaM virAliyANaM johiyANaM cau. ppAiyANaM, tesiM ca NaM ahAbIeNaM anAvagAseNaM itthIe purisarasa ya jahA uraparisappANaM tahA bhANiyavvaM jAva sArUvi kaDaM saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM gANAvihANaM bhuyaparisappapaMciMdiyathalayaratirikkhajoNiyANaM taM jahA-gohANaM jAva makkhAyaM / ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANaM khacarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, taM jahA-cammapakkhINaM lomapakkhINaM samuggapakkhINaM vitatapakkhINaM tesiM ca NaM ahAvIeNaM ahAvakAseNaM itthIe For Private And Personal Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.3 AhAraparizAnirUpaNam 395 jahA uraparisappANaM nANataM, te jIvA DaharA samANA mAugAtta siNehamAhArAMti ANupuvveNaM vuDDA vaNastaikAyaM tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAreMti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM NANAvihANaM khacarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM camma pakkhINaM jAva makkhAyaM ||suu015|57|| chAyA-athA'paraM purAkhyAtaM nAnAvidhAnA jalacarANAM paJcendriyatiryagyo nikAnAm, tadyathA matsyAnAM yAvat zizubhArAgAm, teSAM ca khalu yathAbIjena yathA'nakAzena strigaH puruSasya ca karmakRtastathaiva yAvata tata ekadezena onamAhArayanti / AnupUryA vRddhAH paripAkamanuprAptAH tataH kAyAdabhinivartamAnAH aNDameke janayanti potameke janayanti, tasmin aNDe udbhidyamAne striyame ke janayanti puruSameke janayanti, napuMsakame ke janayanti / te jIvA daharAH santaH apoM snehamAhArayanti AnupUrvyA vRddhAH vanaspatikAyaM trasasthAvarAMzca prANAn te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat syAt / aparANyapi ca khalu teSAM nAnAvidhAnAM jalacarapazcendriyatiryagyonikAnAM matsyAnAM ziMzumArANAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni / athA'paraM purAkhyAtaM nAnAvidhAnAM catuSpadasthala varapazcendriyatiryagyonikAnAM, tadyathA-ekakhurANAM dvikhurANAM gaNDIpadAnAM sanakhapadAnA, teSAM ca khalu yathA bIjena yathAvakAzena striyAH puruSasya ca karmakRto yAvanmaithunapratyayiko nAma saMyogaH samutpadyate, te dvayorapi snehaM saMcinvanti, tatra khalu jIvAH svItayA puruSatayA gAva vivartante, te jIvAH mAturAta pituH zukramevaM yathA manuSyANA striyamapye ke janayanti puruSamapi napuMsakamapi / teM jIvA daharAH santaH mAnuH kSIraM sapirAhArayanti / AnupUjyA vRddhAH vanaspatikArya sasthAvarAMzca mANAn te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat syAt / ArANyapi ca khalu teSAM nAnAvidhAnAM catuSpadaspala parapazcendriyatiryagyonikAnAm ekakhurANAM yAvat sanakha padAnAM zarIsaNi nAnAvarNAni yaavdaakhyaataani| athA'paraM purAkhyAtaM nAnAvidhAnAmuraHparisarpa sthalacarapaJcandriyatiryagyomikAnAm, tadyathA-mahInAmajagarANAmAzAlikAnAM mahoragANAm / teSAM ca khalu yathA pojema yathA'vakAzena khiyAH puruSasya yAvad atra khalu maithunameva taccaivAvatam / For Private And Personal Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra aNDa meke janayanti potame ke janayanti, tasminnADe udbhidyamAne striyame ke janayanti puruSamapi napuMsakamapi / te jIvA daharA samma vAyukAyamAhArayanti, AnuSA vRddhAH vanaspatikAyAn sasthAvarAMzca prANAn / te jIvA AhArayanti pRthivIzarIra yAvat syAt / aparANyapi ca khalu teSAM nAnAvidhAnAmuraMparisarpasthalacarapaJcendriyatiryamyonikAnAmahInAM yAvanmahoragANAM zarIrANi nAnAvarNAni nAnAgandhAni yAvadAkhyAtAni / / athA'para purAkhyAtaM nAnAvidhAnAM bhuM na parisarpasthalacarapazcendriyatiryagyonikAnAm, dadyathA-godhAnAM nakulAnAM siMhAnAM saraTAnAM sallakAnA saraghANAM kharANAM gRhakokilAnAM vizvambharANAM mUSakANAM manuSANAM padalalitAnAM viDA. kAnAM yodhAnAM catuSpadAm, teSAM ca khalu yathAbIjena yathAvakAzena striyAH puruSa sya ca yathA ura parisAMgA tathA bhaNitavyaM yAvat sArUpIkRtaM syAt / aparApyapi ca khalu teSAM nAnAvidhAnAM bhunaparisarpapazcendriyasthala varatiryagyonikAnAM tadyathA godhAnAM yaavdaakhyaataani| athA'paraM purAkhyAtaM nAnAvidhAnAM khavarapaJcendriyatiryagyonikAnAm, tadyathA -carmapakSiNAM romapakSiNAM samudgapakSiNAM vitatapakSiNAm, teSAM ca khalu yathA bIjena yathA'vakAzena striyAH yathA-ura-parisarmANAmAjJaptam / te jIvAH daharAH santo mAtRgAtrasnehamAhArayanti, AnupUrvyA vRddhAH vanaspatikAyaM trapasthAvarAMzca prANAna / te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat syAt / ArANyapi ca khalu teSA nAnAvidhAnA khacarapazcendriyatiryagyonikAnA carmapakSiNA yAvadAkhyAtAni ||suu.15 57 / / 'paJcendriya prANiyoM meM manuSya hI mokSa kA adhikArI hotA hai, ataeva sarvaprathama unakA nirUpaNa kiyA gayA hai / athavA yoM kahanA cAhie ki paMcendriya jIva manuSya, tiryaca, deva aura naraka, cAroM gatiyoM meM hote haiN| kintu sarvavirati ke adhikArI manuSya paMcendriya hI hote haiN| unake bAda tirtha capaMcendriya hI dezavirata ke adhikArI haiN| - paMcendriya prANiyamAM manuSya ja mokSane adhikArI hoya che, tethI ja sarva prathama tenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, athavA ema kahevuM joIe ke -paMcendriya jIva, manuSya, tiryaMca, deva, ane naraka cAre gatimAM hoya che. paraMtu sarva viratinA adhikArI manuSya pacendriya ja hoya che. te pachI tiryaMca pacendriya ja deza viratinA adhikArI che. tethI ja cAritranI daSTithI For Private And Personal Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir intedfari atar fr. zu. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 397 TIkA - ataH paraM tiryagyonikapaJcendriyamatsyakuma godhAdInAM svarUpamupavarNayati spin / 'addAvara" ayAvara purAkhyAtaM tIrthakareNa 'NANAvihANaM jalayarANaM' nAnAvidhAnAM jalavarANAm, 'paMvidiyatiriva vajoNiyANaM' paJcendriyatiryagyonikAnAm 'taM jahAM' tadyathA 'macchA jAna sunumArANaM' mahasyAnAM yAvat zizumArANAm pAvavadenacchAvadhAna karAdInAM saMgrahaH tathA ca matsyagodhA prabhRtInAM zizuvAraparyantAnAM svarUpaM nirUpayatIti, 'tesi ca NaM' teSAM ca khala 'ahAvIra adaraka se gaM' yathAvIjena yathA'vakAzena itthI purisalsa kamma kaDA tara jAtabhAtarAH puruSasya ca karmakRtastacaitra yAvat-tata ekadezena omAhArayanti te jIvA mAtApitroH saMyoge jAte sati svakarmaphalopabhogAya atiryadyate / 'ANu veNa buDhA paliyAma maNupannA' AnupUryeNa kramazaH padaH paripAkamanupAsaH puSTiM mAptAH 'tatro kAyAo abhinavanAgataH kAyAt-nAhorAd abhinivartamAnAH - bahirAga - anaeva cAritra kI dRSTi se dUsarA naMbara tiryavoM kA hai / isa kAraNa manuSyoM kA pratipAdana karane ke pazcAt niyai ca paMcendriya jIvoM kI prarUpaNA kI jAtI hai| ve isa prakAra haiM- 'ahovaraM puravAyeM' ityAdi / TIkArtha - tIrthaMkara bhagavAn ne tiryaMcayonika matsya, karma, godhA Adi paMcendriya jalacara jIvoM kA kathana kiyA hai| ve isa prakAra haiMmatsya yAvat suNsumaar| yahAM 'yAvat' zabda se kacchapa godhA aura makara nAmaka jIvoM kA grahaNa karanA caahie| ina jIvoM kI utpatti bIja aura avakAza ke anusAra pUrvakRta karma ke udaya se strI aura puruSa kA saMyoga hone para strIkI yoni dvArA hotI hai / ityAdi saba kathana pUrva khIjo naMbara tiya cAnA che. te kAraNe manubyAnuM pratipAdana karyAM pachI tiya ca pathendriya bhavanuM niiya samAM Ave che, te yApramANe che.- 'ahAvara purakakhAyaM' tyiAdi TIDArtha - tIrtha 42 lagavAne tiyaya yeonivANA matsya, ayabhA, gho vigere pacendriya jalacara-pANImAM rahevAvALA, jIvonu kathana karyuM che, te A pramANe che.--matsya yAvat susumAra, ahiyAM yAt zabdathI kAcamA, dho, mane bhadhara nAmanA jIvo zreNu karAyA che. A jIvanI utpatti bIja ane avakAza pramANe pUSkRta karmanA uDDayathI strI ane purUSanA saMcAga thavAthI strInI caiAnithI thAya che. vigere saghaLu' kathana pUrva sUtramAM For Private And Personal Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 sUtAsUtre --- to mAturudarAt, 'aMDa vegayA jajayaMti poSaM vegavA jagavati' imeM ke janayanti potameke janayanti, avAjA matsyAdayaH potanAthA'nye vyavahite, aNDamudbhidya nirgacchantaH kecana strIbhAvamAsAdayanti putraM napuMsakatvamanye, 'te jIvA DaharA samANA AusiNehamAhAre ti' te jIvAH daharA:-bAlabhAvamApannAH santaH ayaM snehamAhArayanti / yAvad cAlyaM prAptAH jalasne vA mugbhuJjAnA etra zarIraM puSNanti 'ANupubvegaM ghuDU' AnupUrvyeNa kramazaH vRdrAH - kramazo vAlyamati krAmantaH, 'kArya tasthAvare ya pANe' vanaspatikArya sasthAvarAMca prANAnAhArayanti, te jIvA javarA : 'AdareM 'ti puDhavisarIraM jAtra saMtaM' pRthivIzarIraM yAtrasyAt pRthivyAdInAM zarIraM bhuktvA svarUpe pariNamayanti 'are vi ya NaM' aparA sUtra ke anusAra samajha lenA caahie| yAvat garbha meM sthita vaha jIva mAtA ke dvArA kiye hue AhAra ke rasa ko ekadeza se grahaNa karatA hai / vaha apane karmoM kA phala bhogane ke lie jalacara tiryaMcoM meM janma letA hai| garbha meM anukrama se bar3hatA huA aura puSTi ko prApta hotA huA vaha mAtA ke udara se bAhara nikalatA hai / koI aNDaja hotA hai, koI ponaja hotA hai / aNDe ke phaTane para je jIva usase bAhara Ate haiM, unameM koI strI, koI puruSa aura koI napuMsaka hote haiN| ve jaba taka bAlabhAva arthAt bAlyAvasthA meM rahate haiM taba taka jala ke sneha kA AhAra karate haiM aura apane zarIra ko puSTa karate haiN| jaba anukrama se bar3e hote haiM to vanaspatikAya kA tathA prasa evaM sthAvara prANiyoM kA * kahyA pramANe samajI levuM. yAvatu garbhamAM rahela te jIva mAtAe karelA AhAranA rasanuM eka dezathI grahaNa kare che. te pAtAnA karmanuM phaLa lAga vavA mATe jalacara tiya cemAM janma le che. garbhamAM anukramathI vadhatA thakA ane puSTi meLavatA thakA te mAtAnA udaramAMthI bahAra nIkaLe che. temAM kaMi aMDaja-iMDAmAMthI thavAvALA hAya che, teA keAI pAtaja hAya che. IMDAnA phUTavAthI je jIvo bahAra Ave che, temAM AI zrI kAI purUSa ane kAi napuMsaka hAya che, teo jyAM sudhI khAvabhAva arthAt mAlyAvasthAmAM eTale ke nAnapaNamAM rahe che, tyAM sudhI jaLanA snehanA AhAra kare che, ane pAtAnA zarIrane puSTa banAve che. anukramathI vadhatAM vadhatAM jyAre mATa thAya che, tyAre vanaspati kAyaneA tathA trasa ane sthAvara prANiyAnA AhAra kare che. te pRthvIkAya vigerenA AhAra karIne tene pAtAnA zarIra rUpe 1 For Private And Personal Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zra. ma. 3 AhAraparijJAnirUpaNam vyapi ca khalu tasiM' teSAm 'NAgAvihANaM' nAnAvi ganAm-anekajAtIyakAnAmA 'jascarapaMciMdiyatirikkha nogiyANaM macchANaM jAva susumArANaM. sarIrAmANAvamA jAva makkhAyaM' jalacarapaJcendriyatiryayonikAnAM matsyAnAM kacchapAnAM modhAna zizupArANAM zarIrANi nAnAvarNAni nAnArasAni nAnAgandhAni nAnAsparzayuktAni yAbadAkhyAtAni, kazcana sakatakarmaphalopabhogAya karmabalAujalacarapaJcendriyamAsyasvAdimAvamApanno maturudare Agacchati / tatra mAtRbhuktA'nnarasena zarIraM vadayAra kAle tato nirgatya jalasnehena zarIraM varddhayitvA tadanu prasAdIn jIvAna. bhakSayan jIvanayAtrA nirvahati, eteSAM jIvAnAM nAmAvarasagandhAnti vibhingani zIraNi bhavantIti tIrthakA AkhyAtAni, jalaparapaJcebhiyanI rAnAM svarUpaM yathotpattikaM AhAra karate haiN| ve pRthvIkAra Adi kA AhAra karake use apane zarIra ke rUpa meM pariNata karate haiN| una nAnA prakAra ke jalacara paMce. ndriya niyaMcayonika maccho kacchapoM, godhoM, makaroM tathA susumAroM ke nAMnA varNa gaMdha rasa aura sparza vAle aneka zarIra kahe gae haiN| tAtparya yaha hai ki koI jIva apane karmaphala ko bhogane ke lie karma ke vazIbhUta hokara jalacara paMcendriya matsya Adi paryAya ko prApta hokara mAtA ke udara meM AtA hai, vaha vahAM mAtA ke dvArA bhoge hue rasa se zarIra kI vRdvi karatA huA samaya Ane para bAhara nikalatA hai aura jala ke sneha se apane zarIra kI vRddhi karatA hai| tatpazcAt vaha basa Adi jIvoM kA bhakSaNa karatA huA apanI jIvana yAtrA kA nirvAha karatA hai| ina jIvoM ke nAnA varNa rasa gaMdha aura sparza vAle vibhinna zarIra tIrthaMkaroM ne kahe haiN| pariNamave che. te aneka prakAranA jaLacara paMcendriya tiryaMca nivALA mAchalA, kAcabA , maghara tathA susumAronA aneka varNa, gaMdha rasa ane sparzavALA aneka zarIra kahyA che. tAtparya e che ke--kaI jIva pitAnA karmanA phaLane bhegavavA mATe karmane vaza thaIne jalacara paMcendriya matsya, vigerenA paryAyane prApta thaIne mAtAnA udaramAM Ave che. te tyAM mAtA dvArA bhagavelA rasathI zarIranI vRddhi karatA thakA samaya AvatAM bahAra nIkaLe che. ane jalanA snehathI pitAnA zarIrane vadhAre che. te pachI te trasa vigere jIvonuM bhakSaNa karatA thaka pitAnI jIvana yAtrAne nirvAha kare che. A jIvonA aneka varNa, rasa, gaMdha, ane sparzavALA judA judA zarIre tIrthaMkara bhagavAne kahnA che. For Private And Personal Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 400 sUtrakRtAGgastra vyAkhyAya sthalacaracatuSpadAdi vAna svarUpa darzayitumAha-'ahAvaraM purakakhArya' athA'paraMpugakhyAtam-aneka jAtIyakasthalacaracatuSpadajIvaviSaye tIrtha karAdimirAkhyAtam / tadahaM sudharmasvAmI jambUsvAmine tubhyaM kathayAmi 'NANAvihANaM' nAnA vidhAnAm 'cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM' catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAm svarUpaM tIrthakRtA''khyAtamiti pUrveNA'nvayaH, 'taM jahA' tayathA 'ega khurANaM' eka khurANAm azcAdInAm 'dukhugaNaM' dvikhurANAm, gomahiSAdInAm 'gaMDIpayANaM' gaNDIpadAnAm-phala kasadRzagolAkArapadAnAm-hastigaNDakAdInAm, 'saNaphayANaM' sanakhapadAnAm-vyAghrasiMhakAdInAm 'tesi ca NaM ahA ___ yahAM taka jalacara paMcendriya jIvoM ke svarUpa kA utpatti se lekara vyAkhyAna karake aba sthalacara catuSpada Adi jIvoM kA svarUpa dikha. lAne ke lie kahate haiM____ aneka jAtiyoM vAle sthalacara caturupada jIvoM ke viSaya meM tIrthakaroM ne kahA hai / he jambU ! vahI kathana maiM tumheM kahatA huuN| aisA sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiN| nAnA prakAra ke catuSpada sthalacara paJcendriya tiyeMcoM kA svarUpa jo tIrthaMkara bhagavAn ne kahA hai| vaha isa prakAra hai-sthalacara catuSpada (bhUmi para calane vAle caupAye) koI eka khura vAle hote haiM, jaise ghor3A Adi, koI do khuroM vAle hote haiM, jaise-gAya, bhesa Adi, koI gaMDIpada hote haiM, jaise-hAthI gaiMDA Adi, koI nAkhUnoM se yukta pairoM vAle hote haiN| jaise-vyAghra, siMha bher3iyA ATalA sudhI jalacara pacendriya jIvonA svarUpane utpattithI laIne kathana karyuM che. have thalacara-jamIna para rahevAvALA catupada-cAra pagevALA vigere jIvonA savarUpa dekhADavA mATe kahevAmAM Ave che.- aneka jAtavALA sthaLacara, cepagI jIvenA saMbaMdhamAM tIrthakoe kahela che he jabU eja kathana have huM tamane kahuM chuM -A pramANe sudha masvAmI jaMbU svAmIne kahe che. aneka prakAranA cepaga sthalacara paMcendriya tiyAnuM svarUpa je tIrthakara bhagavAne kahela che. te A pramANe che.-sthala cara cepage (jamIna para cAlavAvALA) keI eka kharIvALA hoya che, jema ke ghoDA vigere kaI be kharIvALA hoya che, jema ke-gAya, bheMsa vigere. koI garIpada hoya che, jemake-hAthI, geMDA vigere. keI nakhavALA pagavALA he che. jema ke-vAgha-siMha, varU vigere. A jenI utpatti pitAne bIja For Private And Personal Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam .. 401 bIeNaM ahAvahAvagAseNaM' teSAM cakha ca yathAvojena yathAkAzena svakIyabIjena sva. kIyAvakAzena ca 'itthIe purisasa ya' tripAH puruSasya ca 'kamma jAva mehuNavattira NAma saMjoge samuppajjaI' karmakRtaH karmavazena karma kanayonyAM maithunapratyayiko nAma: maithunakAraNabhUtaH saMyogaH samutpadyate / samutpatsyamAnajIvAnAM karmaprerito maithunyaH zrIpuruSayo vilakSaNaH saMyogo garbhadhAraNapayonako bhavati. 'te duio siNehaM saMci. gati' te-jIvA:prathamato garbha dvayorapi sneha-mAtApitroH snehamA saMcinvantipApnuvanti / 'tattha NaM jIvA isthitAe purisattAe jAva viudvaMti' tatra khalu jIva : strItayA puruSatayA napuMsakatayA yAvadvivartante / strIpuMgovilakSaNasaM nogAnantaraM caturupada jIvA garne AgacchaniA, te prathamato mAtApitroH snehamevopabhunate / tasmin garbha te-ekakhurAdayaH jIvAH strIbhAvena puruSabhAvena napuMsakamAvena ca yathA karma samutpa dhante 'te jIvA mAno uyaM piusukkaM evaM jahA maNussANaM' te jIvA mAturAta pituH zukramAhArayanti, evaM yathA mnussyaannaam| itaH paraM mI manuSyabajjJeyam / 'itthi pi vegayA jagayaMti purasaM pi Na pagaM vi' striyame ke janayanti, puruSamaNi napuMsakamapi-eke puruSamapi janayanti, eke napuMsakamapi janayanti-te jIrAH strItayA puruSatayA napuMsakatayA ca tattadrUpeNa samutpadyante, 'te jI DaharA samANA aadi| ina jIvoM kI apane bIja aura avakAza (sthAna) ke anusAra strI puruSa kA karmakana yoni meM maithuna pratyayika saMyoga hone para utpatti hotI hai, arthAt jaya koI jIva utpanna hone vAlA hotA hai to strI aura puruSa kA karma ke udaya se prerita maithuna nAmaka vilakSaNa saMyoga hotA hai, usa saMyoga ke kAraNa garbhadhAraNa hotA hai| jIva usa garbha meM utpanna hotA hai| sarva prathama vaha mAtA pitA ke sneha (raja vIrya) kA upabhoga karatA hai| usa garbha meM vaha jIva strI, puruSa yA napuMsaka ke rUpa meM karma ke anusAra utpanna hotA hai| ityAdi saba kathana manuSya ke samAna samajhanA caahie| spaSTa hone se tathA vistAra se bacane ke lie ane avakAza (thAna) pramANe strI ane purUSanA karmakRta nithI maithuna saMbaMdhI saMyoga thavAthI thAya che. arthAta jyAre koI jIva utpanna thavAnA hoya te strI ane purUSanA karmanA udayathI prerita maithuna nAmane vilakSaNa saMyoga thAya che. te saMganA kAraNe garbha dhAraNa thAya che. jIva te garbhamAM utpanna thAya che. sauthI pahelAM te mAtA pitAnA sneha (rajavAya) no upa bhaMga kare che. te garbhamAM te ja strI, purUSa, athA napuMsakanA rUpathI karma pramANe utpanna thAya che. vigere saghaLuM kathana manuSya pramANe samajavuM spaSTa sU0.51 For Private And Personal Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 09 sUtrakRtAmasUtra mADakAvIra sappi AhAreti' te jAdaharA:-bAlAH santaH mAtuH kSIraM sarvirAhArayanti, bAlakAle mAtaramnandhi dugmAdikaM bhunate ityarthaH, 'ANupugne dulA vaNassaikAyaM tasathAvare ya pANe' AnupUrvega-kramazaH pravRddhAste jIvA:-vana spatikArya prasasthAvarAMzca prANAnAhArayanti, 'te jIvA AhArati puDhatIsarIraM jAva haMta te jIvA AhArayanti pRthilIzarIraM yAvasthAta, te jIvAH pRthivyAdInAM paroraM bhakSayanti-makSayitvA ca tAnyAtmasAtkRtyA svarUpega paripAkamanta bhAgya pariNamayantItyarthaH / 'abare vi ya NaM' aparAyapi ca khaca 'tesiM' teSAm 'pANAvihANaM caupayazala epa cidiyatirikkha noNiyANa' nAnAvidhAnAM catuSpadahalacarapazcendriyatiryagyonikAnAm, 'egakhurANaM' ekakhurANAm 'jAva' yAvatdvikhurANAM gaNDIpadAnAm 'saNahaphANa sA varadAnAm 'sI'zarIrANi 'gANA. caNNA' mAnAvarNAni 'jAva makkhAyaM yAvadAkhyAtAni, anekajAtIyasthalacaracatu. padAnAmaparANyapi zarIrANi nAnAvarNarasagandhasparzavanti bhavantIti, eka hI viSaya ko bAra-bAra pratyeka pATha meM vistAra se kahane kI AvazyakatA nahIM hai| - ina jIvoM meM se koI strI rUpa meM, koI puruSarUpa meM aura koI napuMsakarUpa meM utpanna hote haiN| ve jaba choTe hote haiM to mAtA kA dUdha Adi pIte haiN| anukrama se jaba bar3e hote haiM to vanaspatikAya tathA prasa aura sthAvara jIvoM kA AhAra karate haiM / ve pRthvI Adi ke zarIra kA bhakSaNa karake use apane zarIrake rUpa meM pariNata kara lete haiM / ina nAnA prakAra ke catuSpada sthalacara paMcendriya tiryacoM ke, jo ki eka bura vAle do khuroM vAle, gaMDIpada yA nakha sahita paira vAle hote haiM, enake zarIra nAnA varNa Adi vAle kahe gae haiN| hevAthI tathA vistAra bhayathI eka ja viSayane vAraMvAra dareka pAThamAM vitara pUrvaka kahevAnI jarUra rahetI nathI. A chamAMthI keI strI paNuthI ke purUSa paNAthI te keI napuMsaka paNAthI utpanna thAya che. teo jyAre nAnA hoya che, tyAre mAtAnuM dUdha vigere pIve che. anukramathI jyAre moTA thAya che, te vanaspatikAya tathA trasa ane sthAvara jIvene AhAra kare che. teo pRthvI vigerenA zarIrane AhAra karIne tene potAnA zarIrapaNuthI pariNamAve che. A aneka prakAra. copaga rathalacara paMcendriya tiryaMcanA ke jeo eka kharIvALA, be kharavALA, baMDIpada, athavA nakhavALa pagovALA hoya che. teonA zarIre aneka varNa vigerethI yukta hoya che. For Private And Personal Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam .. 403 . catuSpadapazcendriyANAM svarUpamupavarNya sAMdInAmura parisaNAM svarUpopa. varNanamAha-'aha' athAnantaram 'gAgAvihANa' nAnAvidhAnAmane jAtInAm 'uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikvajoNiyANa' ura parisarpa sthalacarapazcendriyatiryaH gyonikAnAm 'avara' aparaM svarUAbhedAdikazca 'puraka vAyaM' purAkhyAtam, tIrthakarapAdaiH 'taM jahA' tadyathA 'ahINaM' ahInA-sarpANAm 'aya garANa' ajamarANAm 'AsAliyANa' AzAlikAnAm 'mahoragANaM' mahoragANAm-mahAsarpANAm 'tesiM ca NaM' teSAM ca khalu 'ahAvIpaNa' yathAbIjena 'ahAvakArINa' yathAvakAzena 'isthIe' striyAH 'purisassa ya' puruSasya ca 'jAva ettha Na mehuNe' yAvadatra khalu maithunam, 'evaM taM ceva NANattaM' evaM taccaivAjJaptam / ime sarpAH utpattiyogyavIjA. vakAzAbhyAM samutpadyante tathA-eSvapi strIpuMsoH pAraspariko maithunanAmA vilakSaNa: saMyogo jAyate, tAdRze jAyamAne saMyoge karmapreritA jIvA eteSAM yoniSu samutpadhante, zeSaM pUrvavadaragantavyam / eSu uraHparisapeMSu 'aMDaM vegayA jaNayaMti' aNDa meke catuSpada paMcendriyoM ke svarUpa kA varNana karake sarpa Adi urapari sarpa jIvoM kA svarUpa kahate haiN| . isake anantara nAnA prakAra ke ura parisarpa sthalacara tiyaM ca paMce ndriyoM ke svarUpa evaM bheda Adi kA kathana tIrthaMkaroM ne kiyA hai| vaha isa prakAra hai-sarpa ajagara, AzAlika aura mahoraga (mahAsarpa) Adi kI apane bIja aura avakAza ke anusAra utpatti hotI hai| inameM bhI strI puruSa kA paraspara meM maithuna nAmaka saMyoga hotA hai, isa saMyogake hone para karma ke dvArA prerita jIva yoni meM utpanna hote haiN| zeSa-saSa kathana pahale ke samAna hI samajha lenA caahie| inameM koI aNDe ko paga pAMcendriya jInA svarUpanuM varNana karIne sarpa vigere uparisarpa vigerenuM svarUpa batAve che.-A pachI tIrthakaro dvArA aneka prakAranA uraH parisarpa, sthalacara tiyaca paMcendriyAnuM svarUpa ane bheda vigere kathana karavAmAM Avela che. te A pramANe che.-sarpa, ajagara, AzAlika ane mahAraga (mahAsa5) vigerenI utpatti pitAnA bIja ane avakAza anusAra thAya che. temAM paNa strI purUSane paraparamAM maithuna nAmane saMyoga thAya che. A prakArano saMyoga thavAthI, karma dvArA prerita chava yonithI utpanna thAya bAkInuM saghaLuM kathana pahelAM kahyA pramANe ja samajI levuM joIe. temAM kaI IDane utpanna kare che. keI pota-baccuM-utpanna kare che. iMDu phUTavAthI For Private And Personal Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo nanayanti, 'poyaM vegayA jaNayaMti' potame ke janayanti, 'se aMDe ubhijjamANe itthi vegayA jaNI' tasminnADe -udbhidyamAne-sphuTite sati eke striyamstrIjAtIkaM janayanti, 'ege purisaM vi NapuMsagaM pi' puruSamapi napuMsakamapi janayantIti, samutpadhante, zukrAdhikye puruSo bhavati zoNitA'dhikye vI bhavati, zukrazoNitayoH samatve napuMsako jAyate, karmaprabhAvAdeva yathAyathaM jananaM jIvAnAm tatra tu bAhya kAraNAnAM gauNatvamevetisAraH / 'te jIvA DaharA samANA vAukAyamAhAreti' samutpannAH aNDAnirbhidha bahirAgatA ste jIvAH sarpadaharAH-bAlA! santo vAyukAyamAhArayanti, 'ANuputveNaM vudd|' AnupUrveNa-kramazo ddhamAnA vRddhAH, 'vaNassaikAyaM tasathAvarapANe' vanaspatikArya sasthAvaramANAn kramaza: pravarddha mAnAH sAdijIzaH vanaspatitrasasthAvarakAyAn yathArUci yathAlAmamgahArayanto jIvanayAtrA nirvahanti / te jIvA AhAre ti puDhavIsarIraM jAva saMta' te jIvAH pRthivyAdizarIrANyapi bhunAnAH tAni svAtmasAt svazarIrarUpeNa pariNama utpanna karate haiN| koI pota ko utpanna karate haiN| aNDe ke phaTane para koI strI, koI puruSa aura koI napuMsaka ke rUpa meM utpanna hote haiN| zukra kI adhikatA ho to puruSa hotA hai, zoNita kI adhikatA hone para strI aura zuka zoNitakI samAnatA hoto napuMsaka hotA hai| inake puruSa Adi hone meM pradhAna evaM aMtaraMga kAraNa to karma hI hai| zukra zoNita Adi vAhya kAraNa gauNa haiN| - jaba ye sarpa Adi jIva aNDe se bAhara Ate haiM aura bAlaka hote haiM vAyukAdha kA AhAra karate haiN| kama se baDe hone para vanaspatikAya tathA trasa aura sthAvarakApa kA apanI ruci evaM prApti ke anusAra AhAra karate hue jIvanayAtrA kA nirvAha karate haiM / pRthvI Adi kA upa. keI strI, keI purUSa, ane keI napuMsaka paNAthI utpanna thAya che. zukranuM adhikapaNuM hoya te purUSa ane zANitanuM adhika paNuM heya te strI utpanna thAya che. tathA zukra ane zaNitanuM sarakhA paNuM heya te napuMsaka thAya che. teonA purUSa vigere havAmAM mukhya ane khAsa kAraNa te karma ja che. zu, zoNita vigere to go 2 - jyAre A sarpa vigere cha iMDAmAMthI bahAra Ave che, ane bALaka hoya che, tyAre vAyukAyane AhAra kare che, ane kamathI meTA thAya tyAre vanaspatikAya tathA trasa ane sthAvara kAyane potAnI rUcI ane prApti pramANe AhAra karatA thakA jIvana yAtrAne nirvAha kare che. pRthvI vigerene For Private And Personal Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 405 yanti, anya tsa manuSyapakaraNajjJAtavyam 'avare' vi ya ? aparANyapi ca khalu tesiM' teSAM sarpa jovAnAm 'uraparisappathalaparapaMciMdiyatirikkha noNiyANa' uraHparisarpasthalacarapazcandripatiryagyoni kAnAm 'ahINa' ahInAm 'jAva mahoragANa' yAvad-ajagarAzAlikamahoragANAm , 'sarIrA' * zarIrANi 'NANAvaNNA" nAnAvarNAni 'NANAgaMdhA' nAnAgandhAni 'jAva makkhAya' yAkdAkhyAtAni / ayamAzaya:-upaHparisadArabhya mahoragaparyantAnAM sthala varapaJcendrigatiyAyonikanIyAnAM vibhinna nAnAvarNa rasagandhasparzavanti aparASpapi ca khalu zarIrANi bhavantIti / ___ um paritAMdonnirUpya bhuna parimANAM svarUpANi darzayitumAha-'ahAvarapurakvAyaM' athA'para purAkhyAtam , itaH paraM pRthivyAM saJcaraNazIlAnAM pazcendriya jIvAnAM svarUpamAkhyAtaM tIrthakarega 'NANAvihANaM' nAnAvidhAnAm 'bhuyArisappathala. yarapaMciditirikkha noNiyANaM' bhujaparisarpasthalacarapazcendriyatiryagyonikAnAm 'taM jahA' tadyathA-'gohANaM' godhAnAm 'naulANa' nakulAnAm 'sIhANaM' siMhAnAm 'sarabhoga karake ye jIva use apane zarIra ke rUpa meM pariNata karate haiM ityAdi saba vaktavyanA manuSya ke prakaraNa ke anusAra samajha lenA caahie| sarpa yAvat mahoraga Adi uparisarpa sthala cara paMcendriya tiryacoM ke nAnA varNa, gaMdha, rasa aura sparza vAle zarIra hote haiN| . isa prakAra uraparisA, sarpa Adi kA nirUpaNa karake bhujaparisaroM kA svarUpa dikhalAte haiM-'ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANaM bhuyaparisappa' ityaadi| tIrthakara bhagavAn ne nAnA prakAra ke sthala vara bhujaparisarpa paMce. ndriya niyaMcoM kA svarUpa kahA hai| ve isa prakAra haiM-goha, nakula, - upabhegA karIne A che tene pitAnA zarIra rUpe pariNumAve che. vigere saghaLuM kathana manuSyanA prakaraNamAM kahyA pramANe samajI levuM sarpa yAvata mahAraga vigere ura parisarpa, thalacara paceyi tiryaMcanA aneka prakAranA qg, madha, 2sa, ane 25zavAya // 2 // 3ya che. . A rIte uraH parisarpa, sarpa vigerenuM nirUpaNa karIne bhuja parisa panuM svarUpa have sUtrakAra batAve che.-- ___ ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANa bhuyaparisappa0' tyA ..... tIrthakara bhagavAne aneka prakAranA sthaLacara bhuja parisarSa paMcendriya tiya-yAnu 2135 De che. te mA pramANe samAyu, / , nANIyA, siMha, For Private And Personal Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtratAGgasUtra DANaM' saraTAnAm sallANa' zalalakAnAm 'saraghANa' saraghANAm 'kha rANa' kharANAm , nakulavaccalanazIlAnAm 'gharakoili gANaM' gRhakokilAnAm 'vissaMbharANaM' vizvambharANAm-jantu vizeSANAm 'musagaNaM' muSakANAm 'maMgusANaM' maGguSANAm-nakulajAtivizeSANAm 'pailAiyANa' padalAlivAnAm-hastabalacalanazIlasarpajAtInAm 'virAliyANaM' viDAlAnAm 'johIyANaM' yodhikAnAm-jantuvizeSANAm *cauppAiyANaM' catuSpadAm , 'tesiM ca Na' teSAM ca khalu 'ahavIeNaM' yathAvIjena 'ahAbakAsega' yathA'vakAzena 'itthIe purisasta ya' striyAH puruSasya ca 'jahAuraparisappANaM tahA bhANiya' yathorasparisarpANAM bhaNitaM tathA bhunaparisaNAmapi bhaNitavyam 'jAva sArUvikaDaM saMtaM' yAvatsArUpI kRtaM syAt , manuSyaprakaraNabajjJAtavyam , tathAhi-karmakRtayonau atra maithunamatyayiko nAma saMyogaH samutpadyate te jIvA dvayorapi mAtApitroH snehaM saMcinvanti tatra jIvAH strItayA puruSatayA napuMsakatayA vivarta-te, te jIvAH mAturAta pituH zukraM tadubhayaM saMmRSTam-RtuvIrya mizritaM, kaluSam , kiliSam-ghRNAyuktaM prathamatayA AhArayanti, tataH pazcAt sA mAtA nAnAvidhAna rasAnvitAn AhArAnAhArayati, tataste jIvA ekadezena siMha, saraTa, zallaka, saragha, khara (jo nakula ke samAna calate haiM), gRhakokilA (chipakalI), vizva bhara (visa bharA), mUSaka, maMgusa (eka jAti kA nakula) padalalita (padala), biDAla, yodhika aura catuSpada Adi / ina jIvoM kI bIja aura avakAza ke anusAra utpatti hotI hai ityAdi kathana pUrvavat jAna lenA caahie| tAtparya yaha hai ki karmakRta yoni meM maithuna pratyayika nAmaka saMyoga utpanna hotA hai| tadanantara vahAM jIva strI, puruSa aura napuMsaka ke rUpa meM utpanna hote haiN| sarva prathama ve mAtA pitA ke rajavIrya kA AhAra karate haiN| pazcAt mAtA jo nAnA prakAra ke rasa vAlA AhAra karatI hai, usameM sa28, 2 saya, 52, (2 nAjiyAnI bhayAle cha.) gAyikA (754sImal) vizvama2 (visasa) bhUSa4 (45) bha'zusa (me prArI najiyA) padalita (pada) bilADI dhika ane copaga vigere. A jIvanI utpatti bI ane avakAza pramANe thAya che. vigere kathana pUrvavatu-pahelAM kahyA pramANe samajI levuM. kahevAnuM tAtparya e che ke--kamakRta nimAM maithuna, pratyAyika nAmano ga utpanna thAya che. te pachI tyAM jIva strI, purUSa ane napuMsaka paNAthI ' utpanna thAya che. sauthI pahelAM teo mAtA pitAnA raja ane vIryane AhAra kare che. te pachI mAtA je aneka prakAranA rasavALe AhAra kare che. For Private And Personal Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam 100 bhoja AhArayanti, AnupUvryeNa vRddhAH paripAkamanuprAptAH tataH kAyAnnistarakA strImAvameke janayanti puruSabhAvameke janayanti napuMsakabhAvame ke janayanti, jIvA bAlAH mAtuH kSIraM sarpirAhArayanni, kramazo vRddhA odanaM kulmApaM asasthAmarAMca prANAnAhArayanti pRthivIzarIraM yAvat sArUpIkRtaM syAditi / 'avare'viya ' aparANyapi ca khalu sesi gANAvihANaM teSAM nAnAvidhAnAm 'bhyaparisaraaLayarapaMcidiyatirikkhANaM' bhujaparisarpasthalacarapaJcendrigatirathAm , 'gohANaM' jAra makavAya godhAnAM yAvadAkhyAtAni, sarvamatratyarNanaM pUktAda vijnyeym| asmin pakaraNe khecarapakSiNA svarUpaM bhedAdikaM ca nirUpayitumAha-'ahAvara athA'param 'purakakhAya' pugakhyAtam 'NANAvihANa nAnAvidhAnAm , 'cara. paMciMdiyatirikAva noNiyANa' khavAyanendriyatiyagyonikAnAma 'jahAM tadyathAse eka deza se oja AhAra karate haiN| phira krama se baDhate hue jaba pari pakvatA ko prApta hote haiM to mAtA ke udara se bAhara nikalate haiM, evaM koI puruSa ke, koI strIke aura koI napuMsaka ke rUpa meM janma lete haiN| ve jIva jaba bAlyAvasthA meM rahate haiM to mAtA ke dUdha kA AhAra karate haiN| anukrama se jaya baDe hote haiM to odana, kulmASa tathA trasa evaM sthAvara prANiyoM kA AhAra karate haiM aura use apane zarIra ke rUpa meM pariNata karate haiN| una goha Adi bhujaparisA sthalacara tiryaMca paMce. ndriya jIvoM ke nAnA varNa rasa gaMdha sparza vAle aneka zarIra hote haiM, aisA kahA gayA hai| . aba khenara pakSiyoM ke svarUpa evaM bheda Adi ko prarUpaNa karate haiM -'ahAvaraM purakkhAyaM NANAvihANaM khacarapaMciMdiyaH' ityaadi| temAMthI ekadezathI eja AhAra kare che. te pachI kamathI vadhatAM jyAre pI. pakava thAya che, tyAre mAtAnA udaramAMthI bahAra nIkaLe che. keI purUSapaNAthI, kaI strI paNuthI, ane koI napuMsaka pazuthI janma le che. te che. jyAre bAla avasthAmAM rahe che, tyAre mAtAnA dUdhane AhAra kare che. ane anu. kramathI moTA thAya che. tyAre bhAta, kubhASa, tathA trasa ane sthAvara prANiyone AhAra kare che. ane tene pitAnA zarIrapaNAthI pariNamAve che. te ghe vigera bhuja parisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriya jenA aneka varNa, rasa, gaMdha sparzavALA ane zarIra hoya che e pramANe kahela che. have khecara-AkAzamAM pharanArA pakSiyonA svarUpa ane bheda vigerenuM ni35, 421||maa mAve cha.--'ahAvara purakakhAyaM NANAvihANaM khacarapaMciMdira For Private And Personal Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 408 sUtrakRtAGgasUtre 'camapakkhINaM' carmapakSiNAm ca gAdara' iti loke prasiddhAnAm 'lopAka vINa momapakSiNAm , lomaiva pradhAna yeSAM tAzAnAM gagaracarakAkagR dvAdInAm / 'samuggapakavI' samudgapakSiNAm 'vita napakAvINaM' vinatapakSiNAm , eteSAM vibhinna makSiNAmutpattiviSaye tIrthakRtA evaM kathitam / tathAhi-tepi ca NaM ahAvIeNaM azavagAseNa' teSAM ca khalu carmapakSimabhRtikAnAM yathAbIjena yathAkAzena inthIe' khiyA puruSasya vA samutpatti bhavatIti / jahA uraparimapANaM' yathoraH paripa gAM tathaivehA'pi sarva bodhyam / 'jANattaM' AjJaptam-kathitamiti yAvan 'te jIvA DaharA samANA mAugAtta siNehamAhAreti' te jIvA daharAH bAlAH santaH garbhA dviniHsRtA yAvaddhAlyaM mAtuHzarIra snehamevA''hArayanti, 'aNupujveNaM vuDDA vaNa ssaikAyaM tasathAvare ya pANe' AnuA -kramazo vRddhA:-pravarddhamAnAH vanaspatikAya maparAn trasasthAvarAMzca pANAn AhArayanti / te jIvA AhAti puDhavIparIraM jAva saMta' te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat syAt, eteSAM bhakSaNaM kRtvA tAni tIrthaMkara bhagavAna ne carmapakSI (camagAdar3a, lomapakSI (romoM kI pradhA. natA vAle kAka gIdha Adi pakSI), samudgapakSI, vitatapakSI Adi khecara paMcendriya tirya coM kA kathana kiyA hai| ina pakSiyoM kI bIja ke anusAra aura avakAza ke anumAra hI utpatti honI hai| uraparisarpa jIvoM ke viSaya meM jo kathana kiyA gayA hai, vahI saba yahAM bhI samajha lenA caahie| ye jIva jaba garbha se bAhara Ate haiM aura choTe hote haiM, taba mAtA ke zarIra ke sneha kA AhAra karate haiM ! anukama se baDe hone para vanaspatikAya tathA basa sthAvara prANiyoM kA AhAra karate haiN| isa prakAra ve pRthvI zarIra Adi kA AhAra karake use apane zarIra Adi tyAdi tI 42 mAne yakSI (141) bhikSI (2-313vALA) eTale ke kAgaDA gIdha vigere) pakSI samudra pakSI vitata pakSI vigere becara paMcendriya tiryaMcanuM kathana karela che. A pakSionI utpatti bIja pramANe ane avakAza pramANe ja thAya che. uraH parisarSa jIvenA saMbaMdhamAM je kathana karavAmAM Avela che, te ja saghaLuM kathana ahiyAM paNa samajI levuM. A che jyAre garbhamAMthI bahAra Ave che, ane nAnA hoya che, tyAre mAtAnA zarIranA sanehane AhAra kare che. anukamathI moTA thayA pachI vanaspatikAya tathA traNa sthAvara vigere prANiyane AhAra kare che. A rIte te ja pRthvI zarIra vigere AhAra karIne tene potAnA zarIra vigere For Private And Personal Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.3 AhAraparizAnirUpaNam zarIrANi sva svarUpeNa pariNamayanti, atrApi uraHparisarpapakaraNaM draSTavyam , 'abare'pi ya NaM' aparANyapi ca khalu 'tesiM' teSAm 'NANAvihANa' nAnAvidhA nAm 'khacarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM' khacarapazcendriyatiryagyonikAnAm , 'camma pakkhINa' carmapakSiNAm 'jAva makvAya' yAvallomapakSisamudragavitatAnAmAkhyAtAni, teSAM pakSiNAmaparANyapi nAnAvarNarasagandhasparzayuktAni zarIrANi bhavantIti tIrthaketA pratipAditAni, anyatsarvaM pUrvadizA'vaseyam iti |mu0 15 // 57 // ___ mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA NANAvihajoNiyA NANAvihasaMbhavA jANAvihayukamA tajjoNiyA tassaMbhaza tadu vakamA kammovagA kammaNiyANeNaM tastha vukamA NANAvihANa taMsathAvarANaM poggalANaM sarIresu vA sacittesu vA adhittesu vA aNusUyattAe viudRti, te jIvA tesiM gANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAraiti, te jIvA AhAroti puDhavIsarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM aNusUyagANaM sarIrA NANAvaNNA jAva makkhAyaM / evaM durUvasaMbhavattAe, evaM khuradugattAe ||suu016|58|| chAyA-athA'paraM purAkhyAtamihe ke sattvAH nAnAvidhayonikAH nAnAvidhaMsambhavAH nAnAvidhacyunkramAH, tadyonikA statsambhavA stadupakramAH karmoM pagAH karmanidAnena satra vyutkramAH, nAnAvidhAnAM sasthAvarANAM pudgalAnAM zarIreSu vA sariseSu kA acitteSu vA anusyUtatayA vivartante, te jIvA steSAM nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM ke rUpa meM pariNata karate haiN| yaha saba kathana bhI uparisarpa ke kathana ke anusAra hI samajhanA caahie| ina carmapakSiyoM, lomapakSiyoM, samudagapakSiyoM ke arthAt khecara paMcendriya tiryacoM ke nAnA varNa, rasa, gaMdha aura sparza vAle aneka zarIra tIrthaMkara bhagavAn ne kahe haiM // 15 // rUpe pariNAve che. A saghaLuM kathana paNa ura pariharpanA kathana pramANe ja samajI levuM joIe. A carma pakSiye, lema pakSi, samudga pakSiyo tathA vitata pakSiyonA arthAt becara paMcendriya tiryanA aneka varNa rasa gaMdha ene sparzavALa aneka zarIro tIrthakara bhagavAne kahyA che. sU0 15 sa0 52 For Private And Personal Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra pANAnAM snehapAhArayanti / te jItA AhArathanni pRthivI zarIraM yAvat syAt / aparANyapi ca khalla tepAM napasthAvaramonikAnAmanusyUtakAnAM zarIrANi nAnAvarNAni yAbadAkhyAtAni / evaM durUpasambhavatayA evaM carmakITanayA muu016-58|| TIkA--paJcendriyaprANinAM svarUpaM darzavitA-vikale ndrapasvarUpamAha-'ahA. 62' ityAdi / ye jIvAsa lasthAvarANAM sacittA'cittadeheSu samutpadya tAnyAzritya sthitimanto bhavanti-varddhante ca, teSAM jIvAnAM vikalendriyANAmiha prakaraNe nirUpaNaM bhavati / 'ahAvare' athA'param 'puraka vAyaM purakhyAtaM tIrthakareNa, pUrva smin kAle tIrthakarA anyavidhajIpavarNanaM kRta nA, 'ihe gaiyA sattA NANAviha jogiyA' ihai taye sattA kAlikSAdayo jIvAH nAnAvidhayonikA:-anemakA rakayoniSu samutpadyamAnA bhavanti 'gANAvihasaMvA nAnAvidha sambhavAH, tathA'neka prakArakayoniSu sthitA bhavanti / 'NANAvihavukamA' nAnAvidhavyutkramAH aneka prakArakayoniSveva vivarddhante / 'tajjoNiyA tAsamA tadurakamA tadyonikAsta 'ahAvaraM purakkhAyaM' ityaadi| TIkArtha-paMcendriya jIvoM kA svarUpa dikhalA kara aba vikalendriya jIvoM kA svarUpa kahate haiM / jo jIva trasa aura sthAvara prANiyoM ke sacitta aura acitta zarIroM meM utpanna hokara unhIM ke Azraya meM rahate haiM aura baDhate haiM, unhIM vikalendriya jIvoM kA yahAM nirUpaNa kiyA gayA hai| pUrvakAla meM tIrthakaroM ne anya prakAra ke prANiyoM kA bhI kathana kiyA hai| koI koI jIva, jaise jU, lIkha Adi aneka prakAra kI yoniyoM vAle hote haiN| ve aneka prakAra kI yoniyoM meM utpanna hote haiM, ____ 'ahAvaraM purakkhAya' yAle TIkArtha-paMcendriya jInuM svarUpa batAvane have vimalendriya jIvonuM svarUpa batAvavAmAM Ave che.-je jIva trasa ane sthAvara prANinA sacitta ane acitta zarIramAM utpanna thaIne teonA ja AzrayathI rahe che. ane vadhe che. te vikalendriya jIvonuM ahiyAM nirUpaNa karavAmAM Ave che. pUrvakALamAM tIrthakaro anya prakAranA prANanuM paNa kathana karela che. kaI kaI jIva jemake je lIkha, vigere aneka prakAranI niyavALA hoya che. teo aneka prakAranI nimAM utpana thAya che. aneka prakAranI enicimAM sthita rahe che, ane aneka prakAranI niyomAM vadhe che, ane pita For Private And Personal Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam 411 sambhavAstadupakramAH yU hAdijIvAH 'kammovagA' ko pagA:-pUrvaka karmAnugAminaH santaH 'kammaniyANega' karmanidAnena-karmanimittena 'tastha vukamA tatra vyutkramAHanekaprakArakayoniSu samutpannAstatraiva sthitAH tatra vRddhi prAptAntaH svakRta karmAnuH gAminaH karmabalAdeva anekavidhayoniSu jaaynte| 'NANAvihANaM tasathAvarANaM poggalANaM' nAnAvidhAnAM trapasthAvarANAM pudgalAnAm 'sarIresu vA sacittesuvA acittesu vA' zarIreSu vA-sacitteSu vA acitteSu vA 'agusUyattAra viuTRti' anu. syUtatayA vivartante-te. jIvA anekamakArakatrasasthAvarANAM sacittA'cittadeheSu AzritAH smutpdynte| 'te jIvA tesi gANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAreti' te yukAdayo jIvAH teSAM nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM pANinAM snehamAhArayanti, 'te jIvA AhAreti puDhadhIsarIraM jAva saMta te yU kAdayo jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat syAta, te pRthivyAdi jIvAnAmapi zarIrANi bhakSayanti bhakSayitvA ca kAlena svasvarUpe pariNamayanti, 'abare'pi ya NaM' ArAyapi ca khalu 'tesiM' teSAm 'tasathAvarajoNiyANaM' trasasthAvarayonikAnAm-yUkAdivikalendriyajIvAnAm 'aNusUpagANaM' anusyUtakAnAm-tadAzritatayA sthiti kAnAm 'sarIrA' zarIrANi 'NANAvaNNA' nAnAvarNAni 'jAva makavAyaM' yAvadAkhyatAni evaM durUvasaMbhavattAe' evaM dUrUpasambhavatayA-anenaiva prakAreNa mUtrapurISebhyo'pi vikalendriya aneka prakAra kI yoniyoM meM sthita hote haiM aura aneka prakAra kI yoniyoM meM bar3hate haiN| apane apane pUrvakRta karmAnugAmI hokara karma ke anusAra hI vahAM unakI utpatti, sthiti aura vRddhi hotI hai| ve nAnA prakAra ke basa aura sthAvara jIvoM ke sacitta aura acitta kalevaroM meM utpanna hote haiM aura aneka vidha basa sthAvara prANiyoM ke sneha kA AhAra karate haiN| ve jU Adi vikalendriya jIva unake zarIroM kA bhI AhAra karate haiM aura unheM apane zarIra ke rUpa meM pariNata kara lete hai| unake nAnA varNa Adi se yukta aneka prakAra ke zarIra hote haiN| isI pitAnA pUrvokta karyAnugAmI thaIne karma pramANe ja tyAM tenI utpatti, sthiti ane vRddhi thAya che. teo aneka prakAranA trasa ane sthAvara jInA sacitta ane acitta kalevara (zarIro) mAM utpanna thAya che. ane aneka prakAranA trasa ane sthAvara prANinA snehane AhAra kare che te ja vigere vikalendriya jIve teonA zarIrone paNa AhAra kare che. ane tene pitAnA zarIranA rUpamAM pariNamAve che. temanA aneka varNa vigerethI yukta aneka prakAranA For Private And Personal Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtasUtre jIvA jAyante evaM khuraduttA' evaM carmakITatayA - anenaiva prakAreNa gomahipAdizarIreSvapi carma hITatayA bahavo jIvAH samutpadyante vikalendriyAH svakarmakRtapApaphalabhogAye | | 016 - 58 // mUlam - ahAvaraM purakhAyaM ihegaiyA sattA NANAviha joNiyA jAva kammaNiyANeNaM tattha vukkamA NANAvihANaM tasthAvarANI pANANaM sarIresu sacittesu vA acittesu vA taM sarIragaM vAyasaMsiddhaM vA vAyasaMgahiyaM vA vAyapariggahiyaM vA uDhavAesu uDDabhAgI bhavai ahe vAsu abhAgI bhavai tiriyavAesu tiriyabhAgI bhavai, taM jahA - osA himae mahiyA karae harataNura suddhodaya, te jIvA tesiM NANAvihANaM tasthAvarANaM pApANa siNehamAhAreMti, te jIvA AhAraiti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM osANaM jAva suddhodagANaM sarIrA NANAvaNNA jAva makkhAyaM / ahAvaraM purakhAyaM ihegaiyA sattA udgajoNiyA udgasaMbhavA jAva kammaNiyANeNaM tattha vukamA tasathAvara jogiesu udasu udgattAe vihaMti, te jIvA tesiM tasathAvarajoNiyANaMudagANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreMti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM tasthAvarajoNiyANaM udgANaM sarIrA pANAvaNNA jAva makkhAyaM / { prakAra mala mUtra se bhI vikalendriya jIvoM kI utpatti hotI hai / gAya bhaiMsa Adi ke zarIra meM bhI carmakITa rUpa meM bahuta se vikalendriyajIva utpanna hote haiM aura apane karmoM kA phala bhogate haiM // 16 // zarIro hoya che. pramA bhada, bhUtrI pAyu vizlendriya bhavAnI utpatti thAya che. gAya, bheMsa vigerenA zarIramAM paNa cakIta paNAthI ghaNA evA nikale. ndriya jIva utpanna thAya che. mane peAtAnA karmAMnuM phaLa bhAgave che. prasU015 For Private And Personal Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 41.3. ahAvaraM purakhAyaM ihegaiyA sattA udagajoNiyANaM jAva kammaniyANeNaM tattha bukamA udagajogiesu udayasu udgattAe viuti, te jIvA tesiM udgajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAraiti puDhavIsarIraM jAva saMtaM, avare'vi yaNaM tesiM udagajoNiyANaM udagANaM sarIrA NAgAvaNNA jAva makkhAyaM / ahAvaraM purakhAyaM ihegaiyA sattA udgajoNiyANaM jAva kammaniyANeNaM tattha vukkamA udgajoNiesu udayasu tasapANattAe viuti, te jIvA tesiM udagajoNiyANaM udagANaM: siNehamAhAreti, te jIvA AhAreti puDhavIsarIraM jAtra saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM udga joNiyANaM tasapANANaM sarIza jANAvaNNA jAva makkhAyaM ||suu0 1757 // chAyA - athA'paraM purAkhyAtam ihaikataye saccAH nAnAvidhayonikA yAvat karmanidAnena tatra vyukamA: nAnAvidhAnAM tasthAvarANAM prANAnAM zarIreSu saciteSu vA aviteSu vA taccharIraM vAtasaMsiddhaM vA vAtasaMgRhItaM vA vAtaparigRhItaM vA UrdhvavAteSu UbhAgI bhavati, adhovAteSu adhobhAgI bhavati, tiryagvAteSu: tiryagbhAgI bhavati tadyathA - avazyAyaH himakaH mahikA karaka: haratatukaH zuddhodakam, te jIvAsteSAM nAnAvidhAnAM tra sthAvarANAM mANAnAM snehamAhArayanti, te jIvA AhAravanti pRthivIzarIraM yAvat syAt / aparANyapi ca khalu teSAM trasasthAvarayonikAnAm avazyAyAnAM yAvacchuddhodakAnAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni / athA'paraM purAvatam ihaikaye saccAH udakayonikAH udakasambhavA yAvat karmanidAnena tatra vyutkramAH sasthAvarayonikeSu udakeSu udakatayA vivartante / te jIvA teSAM trasasthAvarayoni kAnAmudakAnAM snehamAhArayanti, te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat syAt, aparANyapi ca khalu teSAM trasasthAvarayoni kAnAmudakAnAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni / athA'paraM purAkhyAtam ihaikataye saccAH udakayonikAnAM yAvara karmanidAneva tatra vyutkramAH udakayonikeSUdakeSu udakatayA vivartante te jIvA steSAmudaka t For Private And Personal Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paze sUtrakRtAsUtra yonikAnAmudakAnAM snehamAhAra yanti / te jInA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat sthAva / aparANyapi ca khalla teSAm udakayonikAnAmudakAnAM zarIrANi nAnavarNAni yAbadAkhyAtAni / athA'paraM purAkhyAtam ihaikataye savAH udakayonikAnAM yAvat karmanidAnena tatra vyu kramAH udakayoni ke pUda keSu samANatayA vittante / te jIvA steSAmudakayonikAnAmudakAnAM snehamAhArayanti, te jIvAH AhArayanti pRthivI zarIraM yAvat syAt aparANApi ca khalu tepAmu gopikAnAM sapaNa nAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni ||puu017-57|| ___TIkA-'iha khalu saMsAre-aneke jIvAH pUrvakRtakarmavazagA, vAyuyonikA akAye samutpadyante, yathA-pravazyAya himaka mahikAdayaH, teSAmeva jIvAnAmiha prakaraNe svarUpaM nirUpyate / 'ahAvaraM purakkhAya' athA'paraM purAkhyAtam, tIrthakare. Neti zeSaH, 'ihe gaiyA' ihaikataye 'sattA' sattA:-pANinaH 'NANAviha noNiyA' nAnAvidhayonikA:-anekaprakArakayoniSu samutpannAH santaH 'jAva' yAvat 'kamma NiyANeNa tattha vukpA' karmanidAnena tatra vyu-kramA:-svakRtakarmanimittena tatra-vAyu: yonikA'phAye samutpannA sataura sthitA statraiva vartanazIlAH, vAyuyonikA'kAye samutpadyante jIvAH 'NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM' nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM pANAnAm, tatra maNDUkAdayastrasAH, lavaNaharitAdayaH sthAvarAsteSAM pANinAm 'ahAvaraM purakkhAyaM' ityAdi ! TIkArtha-isa saMsAra meM aneka jIva pUrvakRta karmake adhIna hokara vAyayonika apkAya meM utpanna hote haiM, jaise avazyAya mahikA Adi isa prakaraNa meM unhIM kA svarUpa kahA jaaegaa| tIrthakara bhagavAna ne kahA hai ki isa loka meM koI koI jIva vividha prakAra kI yoniyoM meM utpanna hote hue karma ke udya se vAyuH yonika apkAya meM Ate haiN| ve vahIM sthita hote aura vRddhi ko prApta 'ahAvara purakkhAya' tyA TIkAtha-A saMsAramAM aneka Ive pahelAM karelA karmane AdhIna thaIne vAyunika apakAyamAM utpanna thAya che, jemake-avasthA mahikA jhAkaLa Adi A prakaraNamAM tenA vizeja kathana karavAmAM Avaze tIrthakara bhagavAne kahyuM ke - A lekamAM kaI kaI che aneka prakA ranI nimAM utpanna thatA thakA karmanA udayathI vAyuyonika apakAyamAM Ave che. teo tyAMja sthita hoya che. ane vRddhi pAme che. teo trasa ane For Private And Personal Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam 415 'sarI resu sacittesu vA acittesu vA' zarIreSu sacitteSu vA acitteSu vA vAyuyo. nikApaphAyarUpeNa smutpdynte| 'taM sarIragaM vAyasaMsiddha vA vAyasaMgahiyaM vA, vAyAriggahiyaM vA' taccharIraM vAtasaMsiddhaM vA vAtena niSpannaM vA, vAta saMgRhItaM vA vAtaparigRhItaM vA, tadaSkAyazarIraM vAyunA utpAditaM so'kAyo vAta janita ityarthaH ato'kAyasyopAdAnakAraNaM vAyureca, vAyunA taddvAreNa saMgRhIta pAyudvAreNaiva dhAritamapi bhavati / ata eva-'uDDayAemu uDabhAgI bhavai, ahevAeK ahebhAgI bhavai, tiriyavAesa tiriyabhAgI bhavaI' tadakAyazarIram Urva gateSu UrdhvabhAgi bhavati, adhovAteSu adhobhAgi bhavati, tiryagvAteSu tiryagbhAgi bhavati, ityAdi, evamagre'pi-vAyukAraNakaM taccharIramiti nirNIyate / 'taM jahA' tadyathA-'osA' azyAyaH-'osa' iti loke prasiddham 'himae' hiprakaH 'himam' iti lokapasiddham, 'mahiyA' mahikA-alpajalavRSTijalatuSArazca 'karae' 'karakaHkaThinameghodakam 'olA' iti prasiddham 'harataNue' haratanu:-dvA-yAdi hote haiN| ve usa aura sthAvara prANiyoM ke sacitta aura acitta zarIroM meM apkAya rUpa se utpanna hote haiN| unakA zarIra vAyukAya se banA hubhA aura vAyukAya ke dvArA saMgRhIta hotA hai| vAyukAya hI unake zarIra ko dhAraNa karatA hai| isI kAraNa apkAya kA vaha zarIra vAyu ke Upara jAne para UMcA jAtA hai, vAyu ke nIce jAne para nIce jAtA hai aura vAyu ke tiche jAne para tirkhA jAtA hai| isase yaha nirNaya hotA hai ki apkAya kA vaha zarIra vAyukAraNaka hotA hai| vAyuyonika apkAya ke jIva ye haiM / osa, hima, mahikA arthAt pA~ca raMga kI dhUmikA (dhUvara), olA, haratanuka (dhAnya ke paudhoM para vidyamAna jalabindu) zuddhodaka sthAvara prANinA sacitta ane acitta zarIramAM apakAya paNAthI utpanna thAya che. teonA zarIre vAyukAyathI banelA ane vAyukAya dvArA grahaNa karAyelA hoya che. vAyukAya ja tenA zarIrane dhAraNa kare che. e ja kAraNe apakAyanAM te zarIre vAyu upara jatAM uMce jAya che. ane vAyu nIce jAya tyAre nIce jAya che. ane vAyu ti jAya tyAre tirthI-(vAMkA cukAI jAya che. AnAthI e nirNaya thAya che ke-apakAyanuM te zarIra vAyu kAraNake vALuM hoya che. vAyunika apakAyanA jIve A che.-esa, hIma, mahikA (dhummasa) arthAt pAMca raMganI pUmikA elA hatayka (anAjanA phUla para rahenArA jalabiMdu) For Private And Personal Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre - cAnyopari vidyamAnaM jalAdivindu', 'suddhodara' zuddhokam - sAmAnya jalam 'te jIvA - NANAvihANaM tasthAvarANaM pAgAgaM viNedamAhAreti' te vAyuyonikA aSkAvikAsteSAM nAnAvidhAnAM saMsthAvarANAM prANAnAM snigdhabhAvamAhArayanti / 'te 'jInA AhAreti pur3havIsarIra jAva saMtaM ' te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAjasyAt teSAM zarIramacittaM kurvanti vinaSTaM taccharIraM pUrvAncyAhAritaM vipariNAmitam meeri kRtaM bhavati, 'avare vi ya NaM' aparANyapi ca khalu 'tersi tasthAvarajoNiyANaM asA jAva suddhodagANaM sarIrA NANAraNA jAva makkhAye' teSAM trasa sthAvara yoni kAnAmavazyAyAnAM himamahikA karakaratanukAnAM zuddhodakAnAM zarIrANi nAnAvarNa-rasagandhasparzayuktAni bhavantIti AkhyAtAni bhagavatA tIrthakRteti / vAyuyonikA'kAyAn- jIvAnupadarzya adhyonikAn akAya devotpannAn - aSkAyAn jIvAn darzayitunAha - 'ahAvaraM ' ityAdi / 'ahAvaraM purakakhAyeM' athAvara' purAkhyAtam 'ihegaiyA sattA' ihaikataye saccAH - iha-asmin loke saccAH - jIvAH 'udaga joNiyA' udakayonikAH- udakaM - jalameva vidyate yoniH - utpatti(sAmAnya jala) ye vAyugonika apkAya ke jIva nAnA prakAra ke trasa aura sthAvara prANiyoM ke sneha (rasa) kA AhAra karate haiM / pRthvIkAya Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiN| unake zarIra ko acitta banA dete haiM aura vaha unake zarIra ke rUpa meM pariNata ho jAnA hai| una osa yAvat zuddhodaka jIvoMke zarIra nAnA varNa, rasa, gaMdha aura sparza se yukta hote. haiM, aisA tIrthaMkara bhagavAn ne kahA hai / 'ahAvaraM purakhAye' ityAdi / vAyugonika apUkAya jIvoM kA svarUpa dikhalA kara apkAyayonika akAya ke jIvoM kA nirUpaNa karate haiN| isa saMsAra meM koI koI akAya ke jIva apakAyayonika hote haiN| unakI aprakAra se zuddhodaka (sAma ya jala) A badhA vAyuyenika akAyanA jIve aneka prakAranA trasa ane sthAvara prANiyAnA sneha-(rasa) nA AhAra kare che. pRthvI. kAya vigerenA zarIrane paNa AhAra kare che. temanA zarIrane acitta banAvI de che. ane te tenA zarIrarUpe pariNata thaI jAya che. te Asa AvatA zuddhodaka sudhInA jIvAnA zarIra aneka varNa, rasa, gaMdha, ane paza`thI yukta DAya che. e pramANe tIrthaMkara bhagavAne kahyu che. 'ahAvara' purakakhAyaM' chatyAhi vAyuceAnika asUkAyanuM svarUpa atAvIne have asUkAya ce.nivALA akAyanA jIve nuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. A sasAramAM koi koI prakAyanA jIvA aprAya caiAnivALA hAya che. teonI utpatti ap For Private And Personal Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam kAraNaM yeSAM te tAdRzajIvAH 'udgasaMbhavA' udakasambhavAH-udake sthitimantaH 'jAva' yAvat 'kammaniyANeNaM tattha vukamA' karmanidAnena-satakarmanimittenasvakarmavazagAH santaH tatra-udake vyutkamA:-pravarddhamAnAste jIvAH 'tasathAvarajomiesu udagattAe viuti' sasthAvarayonikeSu udakedakatayA-udakasvarUpeNa vivartante-samutpadyante / 'te jInA tesiM tapathAvarajoNiyANaM udagANaM sihamAhAreti' te- udayonikA jIvA svasasthAvarayonikAnAm udakAnAM snehamAhAra yanti-snehabhAvamAhArayanti, 'te jIvA AhAreti puDhavIsarIra nAva saMta te jIvA: pRthivIkAyAdInAM zarIramapi AhArayanti, AhArya ca sarUpe pariNama yanti / 'avare vi ya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANe udagANaM sarIrA NANAvaNNA jAva makkhAyaM teSAM sasthAvarayonikAnAmudakAnAmaparANyapi ca khalu zarIrANi nAnAvarNarasagandhasparzavanti bhavantIti tIrthakatA''khyAtAni-pratipAditAni / 'ahAvaraM purakvAyaM' athA'paraM purAkhyAm, punarAha-udakasambhavA udakayonikA udakavyutkramAH, tatsambhavA stadyonikA stadupakramAH karmavazagAH 'ihe gaiyA sattA' utpatti hotI hai, apkAya meM sthiti hotI hai aura apkAya meM hI vRddhi hotI hai| apane karma ke vazIbhUta hokara ve jIva trasa aura sthAvara yonika, jala meM jala rUpa se utpanna hote haiM / ve apyonika apkAya jIva usa sthAvara yonika udaka ke sneha kA AhAra karate haiM / tathA pRthvI Adi ke zarIra kA bhI AhAra karate haiM aura use apane zarIra ke rUpa meM pariNata karate haiM / ina jIvoM ke nAnA varNa, rasa, gaMdha aura sparza vAle aneka prakAra ke zarIra hote haiM, aisA tIrthaMkara bhagavAna ne kahA hai| tIrthaMkara bhagavAna ne anya prakAra ke jIva bhI kahe haiN| ve jIva udakayonika udaka meM udaka rUpa se apane karmoM ke vazIbhUta hokara kAyathI thAya che. A kAryamAM sthita thAya che. ane apUkAyamAM ja vRddhi thAya che. pitAnA karmane vaza thaIne te jIve trasa ane sthAvara nivALA jaLamAM jaLa rUpe utpanna thAya che. teo apanika apakAyanA jI trasa ane sthAvara nivALA pANInA snehane AhAra kare che. tathA pRthvI vigerenA zarIrane paNa AhAra kare che. ane tene potAnA zarIranA rUpathI pariNamAve che. A jIvenA aneka varNa, rasa, gaMdha, ane sparzavALA aneka prakA. ranA zarIre hoya che. A pramANe tIrthakara bhagavAne kahela che. tIrthakara bhagavAne bIjA prakAranA cha paNa kahyA che. te ja udaka nivALA, pANImAM pANInA rUpathI pitAnA karmone vaza thaIne utpanna For Private And Personal Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgale ihakataye satvAH 'upajoNiyANa jAva kammaniyANe gaM tastha vukapA' udakayonikAnAM yAvaskarma nidAne-svakarmanidAnena -sakarmanimittena tatra vyu kramA:-barddhana sIlAH, 'udgajogiesu udagattAe viudaMti' udakayonikeSu udakatayA vivartante -jalarUpeNa samutpadyante, 'te jIvA steSAmudakamonikAnAm udakAnAM snehamAhArapanti, pasminnubhUtAH pratiSThitA barddhamAnAzca teSAmeva rasaniSpattimupabhunAnAH prArdhamAnA api bhAnti, 'te jIvA AhAreti puDhIsarIraM jAva saMta te jIvA bhAhAsyanti pRthivIzI yAt syAta, mAhA pRthivIpabhRtInAM zarIrANi sarUpe pariNamayanti, 'avare viNa tesiM udaganoNiyANe ugANaM sarIrANANAvaNNA jAva makkhAya' tepAmudayoni kAnAsudakAlAm-ammAyikAnAM jantUnAmaparANyApi ca khalu zarIrANi nAnAvarNagandharasasparzayuktAni bhavatItya khyAtAni tIrthakateti / 'ahAvaraM purakkhAya' athA'paraM purAkhyAtam-mAH pAM zrImatA tIrthakareNa udakayonikaptakAyajIvAnAM svarUpaM niruupaapinm| 'ihegapA sattA udaga joNiyANaM jAva kammaNiyANe tatya vurAmA uganogiranu uhAsu tasapANattAe vijadaMti' ihaikataye satyA udAyoni kAnAM yA karmanidAnena tatra vyutkramA utpanna hote haiN| ve una udakayonika udaka jIvoM ke rasa kA AhAra karate haiM aura pRthvI kAya Adi kA bhI AhAra karate haiM aura unheM apane rUpa meM pariNata kara lete haiN| arthAt ve jala meM utpanna hote haiN| jala meM rahate haiM aura jala meM bar3hate haiM, usI jala ke rasa kA upabhoga karate hue baDhate haiM aura sAtha hI pRthvI Adi ke zarIra kA bhI upabhoga karate haiN| una udaka jIvoM ke nAnA varNa, gaMdha gma aura sparza vAle aneka zarIra hote haiN| tIrthakara bhAvAna ne jokoM ke anya bheiko kahe haiN| koI koI jIva apane karma ke vazIbhUta hokara udayo na udaka meM bama rUpa se utpanna hote haiM, usI meM sthita hote haiM aura usI meM vRddhi ko prApta thAya che. teo e udanika udakavALA jIvonA rasano a hAra kare che ane pRthvIkAya vigerene paNa AhAra kare che. ane tene pitAnA rUpathI pariNamA che. arthAta je pANImAM utpanna thAya che. pANImAM rahe che, ane pANImAM vadhe che. e ja pAnA rasano upabhega karatAM thakA vadhe che. ane sAthe ja pRthvI vigerenA zarIrane paNa upabhega kare che te udanivALA pANinA jInA aneka varNa, gaMdha, rasa ane sparzavALA aneka zarIra hoya che. tIrthakara bhagavAne jIvanA bIjA bheda paNa kahyA che.---ke I kaI jIva pitAnA karmane vaza thaIne ukanika udakamAM trasa paNAthI utpanna thAya che. temAM sthita rahe che. ane temAMja vRddhi prApta kare che. te cha udaka nivALA For Private And Personal Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam udakayonikerakeSu trasapAganayA vivartante / tiSThantyasmila loke'ne ke jIvAH svakRtapurAkRta karmakzamAH sano vAnta udAyoni ke yUdakeSu samAgatAntastatraudakayonikeSu uda keSu vamanIvarUpeNa smutpnnaaH| te jIvA tesiM udagajoNi. yANaM udagANaM siNehamAhAreti' te-udakamonikA jItA steSAmeva udaka yoni kAnAmudakAnAM snehamAhAsyanti-sneha-snigdha mAvima hAra pani / 'te jIvA AhA. rayanti puDhavIsarIraM jAva saM te jIvA AhArayanti pRthilIzarIraM yAvatsyAt / 'te-udakayonikA uike sthitAH sanIH pRthivyAdInAmapi zarIra bhakSayanti, 'avare vi ya NaM tesi ugajoNiyANaM tasANANaM sarIrA NANAvaNA jAva makkhAya' aparANya pa ca khalu teSAmuda kayonikAnAM tramANAnAM zarIrANi nAnAvarNAni yAtadAkhyAtAni, nAnAvarNagandharasasparzayuktAni bhavantIti tIrthakatA AkhyAtAni pratipAditAni / / muu017-69|| mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA gANAvihajoNiyA jAva kammaNiyANeNaM tattha vukamA NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu vA acittesu vA agaNikAyattAe viuti te jIvA tesiM NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAraMti, te jIvA AhAreMti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM agagINaM sarIrA NANAvaNNA jAva makkhAyaM, sesA tinni AlAvagA jahA udagANaM / ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattA NANAvihajoNiyANaM jAva kammaNiyANeNaM tattha vukkamA, NANAvihANaM tasathAvarANaM hote haiN| ve jIva udakayonika udaka ke sneha kA AhAra karate haiN| ve pRthvI Adi ke zarIra kA bhI AhAra karate haiM / una udayonika trasa prANiyoM ke nAnA varNa rasa gaMdha sparza vAle nAnA zarIra hote haiN| aisA tIrthaMkara bhagavAna ne kahA hai // 17 // udakanA sanehane AhAra kare che. teo pRthvI vigerenA zarIrane paNa AhAra kare che. te udanika trasa prANiyenA aneka varNa, gaMdha, rasa ane sparza vALA aneka zarIre hoya che. e pramANe tIrthakara bhagavAne kahyuM che. jAsU0 1LA For Private And Personal Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 420 sUtrakRtAGgasUtra pANANaM sarIresu sacittesu vA cittesu vA vAukAyattAe viu. dRti, jahA agaNINaM tahA bhANiyavA, cattAri gmaa|suu.18|60| chAyA-- athA'paraM purAkhyAtamihai kataye satyAH nAnAvidhayonikAH yAvat karmanidAnena tatra vyutkramAH nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM pANAnAM zarIreSu saciH teSu vA avitteSu vA agnikAyatayA vivartante / te jIvAsteSAM nAnAvidhAnAM basasthAvarANAM prANAnAM snehamAhArayanti / te jIvA AhArayanti pRthivIzarIraM yAvat syAt / aparANyapi ca khalu teSAM sasthAvarayoni kAnAmagnInAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni / zeSAstraya AlApakAH yathodakAnAm / athA'paraM purAkhyAtamihai kataye sattvAH nAnAvidhayonikAnAM yAvat karmanidAnena tatra vyutkramAH, nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM prANAnAM zarIreSu sacitteSu vA acitteSu vA vAyu. kAyatayA vivartante, yathA'gnInAM tathA bhaNitavyAzcatvAro gamAH ||puu018-60|| ___TIkA-sampati-agnikAyAjIvAnAM svarUpamAha-'ahAvaraM' ityAdi / 'ahAvaraM purakkhAya' athAparaM purAkhyAtam . aparo'pe prakAro jIvAnAM pratipAdita stIrthakareNa / 'ihegaiyA sattA NANAviha noNiyA jAva kammaNi gaNeNaM tattha vukamA NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu vA avitesu vA agaNikAyattAe viuti' ihaikataye satvAH-prANinaH nAnAvidhayonikAH-nAnAvidhayoniSu samutpannAH agnikAyAH yAvalkamanidAnena-pUrvapUrvajanmasammAditakarmapreraNayA tatra sambhavAstatra varddhanazIlAH karmavaza gAH tatra vyu-kramAH-barddha nazIlAH nAnAvidhAnAmanekaprakArakANAM sasthAvarANAM prANAnAM zarIreSu sacitteSu vA acitteSu vA paraspara 'ahAvaraM purakkhAya' ityaadi| TIkArtha-aya agnikAyika jIvoM kA svarUpa kahate haiN| tIrthaMkara bhagavAn ne jIvoM kA eka anya prakAra bhI kahA hai| koI koI jIva aneka yonika agnikAra ke hote haiN| ve karma ke vazIbhUta hokara aneka yoniyoM meM utpanna hote haiM, vahAM sthita rahate haiM aura vahAM baDhate haiN| ghe nAnA prakAra ke basa aura sthAvara prANiyoM ke hAthI ke dAMta Adi ahAvara purakkhAya' yA TIkAI--have agnikAyavALA jInuM svarUpa batAvavAmAM Ave che. tIrthakara bhagavAne jIvene eka bIjo prakAra paNa kahela che keI koI jIva aneka nivALA agnikAyanA hoya che. teo kamane vaza thaIne aneka nimAM utpanna thAya che. tyAM sthita rahe che. ane tyAM ja vadhe che. teo aneka te prakAranA rasa ane sthAvara prANiyenA hAthInA dAMta vigere sacitta zArI. For Private And Personal Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 421 yudhyamAnAnAM paJcandriyahastimahiSAdInAM dantazRGgAdiSu, acittepu vA gharSitAsthipastaMrAdau agnikAyatayA vivartante-agnikAyarUpeNa samutpadyante, iti pratyakSapamANam / iha loke kiyanto jIvAH pUrva bhave nAnAvidhayoniSu samudya, tatra sammAditakarmavale nA'ne prakArakAsasthAvarAgAM sacittA'citta deheSu-agnikAyasvarUpeNa samutpadyante ityarthaH / te jIvA tesiM gANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNeha. mAhAreMti' te jIvAsteSAM nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM prANAnAM snehamAhArayanti / anekaprakArakatrasAdijIvAnAM snehabhAvamAhArayanti, 'te jIvA AhAreti puDhavI. sarIraM jAva saMta' te jIvA AhArayanti pRthivI zarIraM yAvatsyAt-pRthivyAdInAM zarIramapi AhArayanti AhArya ca tAni zarIrANi svasvarUpe pariNamayanti / 'avare' vi ya NaM tesi tasathAvara noNi gaNaM agagIga sarIrA NAgAvaNA nAva makavAya' teSAM trasasthAvAyonijhAnAmagnikAyAnI jIvAnAm aparANyapi ca khalu zarIrANi nAnAvarNAdiyuktAni bhAntIti tIrthakatA''khyAtAni / 'setA tini AlAvagA jahA udagANaM' zeSAstrapa AlApakA yathA udakAnAm / tathAhiyathA vAyuyonikA akAyAH 1, udakayonikA udakanImAH 2, udakayonikAH sacitta zarIroM me tathA ghise hue pASANa Adi acitta zarIroM meM agnikAya ke rUpa meM utpanna hote haiN| ve jIva aneka prakAra ke trasa aura sthAvara prANiyoM ke sneha rasa kA AhAra karate haiM aura pRthvI Adi ke zarIroM kA bhI AhAra karate haiM aura usa AhAra ko apane zarIra ke rUpa meM pariNata karate haiN| una aneka prApta sthAvarayonika agnikAya ke jIvoM ke ora bhI nAnA varNa, rasa, gaMdha aura sparza vAle zarIra hote haiM, aisA tIrthaMkara bhagavAna ne kahA hai| zeSa tIna AlApaka udaka jIvoM ke samAna samajhanA caahie| arthAt jaise vAyuyonika apkAya, udakayonika udakajIva, udakayonika trasa mAM tathA ghasavAmAM AvelA patthara vigere acitta padArthomAM agnikAya paNathI utpanna thAya che. te je aneka prakAranA trasa ane sthAvara prANIyonA sneha rasane AhAra kare che. ane pRthvI vigerenA zarIrane paNa AhAra kare che. ane te AhArane potAnA zarIra rUpe pariNumAvI de che te aneka vasa ane sthAvara nivALA agnikAyanA jInA bIjA paNa aneka vaNuM baMdha - rasa ane sparza vALA zarIro heya che. e pramANe tIrthakara bhagavAne kahyuM che. bAkInA traNa AlApake dika-pANInA cha pramANe samajI levA. arthAt jema vAyunivALA, apUkAya udakanika udakajI, udanika rasa For Private And Personal Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karara sUtrakRtAGgasUtre vasanIvAH3, tathA vAyuyonikA agnikAyAH1, agniyonikA agnikAyA:, agniyonikAstramanIvA 3, evaM krapega zepAstrapa AlApakA jJAtA iti / sampati vAyukAyamAha-'ahAvaraM puraka vAya' athA'paraM purAkhyAnam 'ihegaiyA sattA NANAvihajoNiyANaM jAva' ihaikanaye satvA:-jovAH nAnAvidha yonikAnA yAvat 'kammaNigaNegaM' kama nidAnena 'tastha vuramA' tatra vyu-kramA:- taura pravardhamAnAH, 'NANAvihANaM nasathAvaraNaM pAgANaM' nAnAvidhAnAM trasamyArANAM prANAnAm, sarIresu sacittepu vA acittesu vA vAukAyattAe' zarIreSu sacitteSu vA acitteSu vA vAyukApatayA 'viuTuMti' vivartante, ihaloke kiyanto jIvAH pUrvabhave'nekapakArakayoniSu samupadya tatra svakRtakarmavalena prasasthAvarajIvAnAM sacittA'cittazarIreSu AyukAyatayA samupadyate, 'jahA prANINaM tahA bhANiyamA cattAri gamA' yathA'nInAM tathA'trApi catvAra AlApakA bhnnitmyaa:-prkaashniiyaaH| vAyukAyA:1, vAyumonikA'hAyAH2, vAghuponikAmikAyAH3, vAyuyonikA khanA', evaM krameNa catvAraH AlApakA jJAtavyAH ||mu018-6|| jIva kahe haiN| usI prakAra vAyuyonika agnikAya, agniyonika agnikAya aura agniyonika trasakAya isa krama se tIna AlApaka jAnanA caahie| aba vAyu kAya ke viSaya meM kahate haiM-isa loka meM kitaneka jIva aise haiM jo pUrva bhavoM meM aneka prakAra kI yoni meM utpanna hokara apane kiye karma ke bala se ghasa aura sthAvara jIvoM ke sacitta tathA acitta zarIroM meM vAyu kAya ke rUpa meM utpanna hote haiN| agni jIvoM ke jaise cAra AlApaka kahe gae haiM, usI prakAra yahAM bhI cAra AlApaka kahanA caahie| ve yoM haiM-(1) vAyukAya (2) vAyuyonika akAya (3) vAyuyonika agnikAya aura (4) vAyuyonika trasa / sU0 18 // kahelA che. e ja pramANe vAyunivALA agnikAya, agniyenika agnikAya, ane agninika trasakAya A kamathI traNa alAke samajI levA joIe vAyukAyanA saMbaMdhamAM have kathana kare che.-A lekamAM keTalAka ja evA hoya che jeo pUrvabhavamAM aneka prakAranI ni mAM utpanna thaIne pite karelA karmanA baLathI trasa ane sthAvara jIvenA sacitta tathA acitta zarIramAM vAyukAya paNathI utpanna thAya che. agni pramANe AnA paNa cAra AlApake kahyA che. te te pramANe cAra AlApa samajI levA. te 4 pramANe cha.-(1) vAyuya (2) vAyu yAni (3) vAyu yAna, bhaabhkAya ane (4) vAyunivaLa trasa jAsU0 18 For Private And Personal Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthaSodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparikSAnirUpaNam mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM ihegaiyA sattANANAvihajoNiyA jAva kammaNiyANeNaM tattha vukamA NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu vA acittesu vA puDhavittAe sakara tAe vAluyattAe imAo gAhAo aNugaMtavAo'puDhavI ya sakarA vAluyA ya, ubale silA ya loNU se| ayatauyataMbasIsaga, ruppasuvapaNe ya vaire ya // 1 // hariyAle . hiMgulae maNotilA saalgNjnnpvaale| abhapaDalabhavAlaya bAyaskAe maNivihANA // 2 // gomejjae ya rayae aMke phalihe ya lohiyakkhe y| ____maragayamasAragalle, bhuyamoyagaiMdaNIle ya // 3 // caMdaNageruya haMsagabbhapulae sogaMdhie ya boddhdhve| -- caMdappabhaverulie jalakaMte sUrakate ya' // 4 // eyAo eesu bhaNiyavAo gAhAo jAva sUrakaMtatAe viuiMti, te jIvA tesiM NANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhArAMti, te jIvA AhAraMti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'viyaNaM tehiM tamathAvarajogiyAgaM puDhavINaM jAva sUrakaMtANaM sarIrA NANAvapaNA jAva makkhAyaM, sesA tipiNa AlAvagA jahA udagANaM ||suu019|61|| chAyA-AdhA'paraM purAkhyAtam ihaikataye satyAH nAnAviSayonikAH yAvat karmanidAnena tatra vyutkramAH nAnAvidhAnAM sasthAharaNAM mANAta zarIreSu saci teSu vA acitteSu vA pRthivItayA zarkara tathA vAlakatayA imA gAthA anugantavyAH'pRthavI ca zarkarA va lukA ca, upalaH zilA ca lavaNam / ayastraputAmrazIzaka, rupyasuvarNAni ca vajrANi ca // 1 // For Private And Personal Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra R www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haritAlaM hiGgulakaM mana zilA shshk| JjanamabAlAH / pAvAlukA bAdarakArI maNividhAnAH // 2 // gomecakaM va rajatamaGke sphATikaM ca lohitAkhyaJca / marakatamasAragalvaM, bhumocakamidranIlazca // 3 // candana sAkaM saugandhikaJca boddhavyam / candravaiye jalakAntaH sUryakAntatha | 4|| sUtrakRtAGgasUtre etA eteSu bhaNitavyAH gAthA yAntu sUryakAntatayA vivartante / te jIvA steSAM nAnAvidhAnAM sasthAvarANAM prANAnAM snehamAhArayanti, te jInA AhArayadi pRthivIzarIraM yAvat syAt / aparANyapi ca khalu tAsAM sasthAvarayonikAnAM pRthivInAM yAvat sUryakAntAnAM zarIrANi nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni zeSAstrayaH AlApakA yathodakAnAm / mu019-61|| TIkA - anantaraM tIrthakRtA'pi jI (makArA darzitAH, tathAhi - 'ahAvaraM purakhAyaM' athA'paraM purAkhyAtam 'ihegaDyA sattA' haikataye saccAH iha loke'nekaprakArakA jIvAH 'NANAviha joNiyA' nAnAvidhayonikAH - vividhabhakAraka yonisamutpannAH santaH 'jAva kammaNiyANeNaM' yAvatkarmanidAnena tatra tatra sampAdita svakarmaprabhAveNa 'tattha bukamA ' tatra vyutkramAH karmanimittena tatraiva pRthivI kArya samutpadya sthitimApya vardhamAnAH 'NANAvidvANa' nAnAvidhAnAm ' tasthAvarANaM pANANaM' trasa sthAvarANAM prANAnAm, 'sarIresu sacittesu acitteSu vA' saciteSu aciteSu vA zarIreSu 'puDhavitAe sakarattAra vADhyattAeM pRthivItayA zarkaratayA bAlukatayA vivartante utpadhante tatra zarkarA laghuprastarakhaNDaH, bAlukA- 'retI' tiprasiddhA- ayaM bhAvaH kati jIvAH " 'ahAvaraM purasvAyaM' ityAdi / isa TIkArya - tIrthaMkara bhagavAn ne jIvoM ke anya prakAra bhI kahe haiM / loka meM nAnA prakAra kI yonivAle nAnA prakAra ke jIva haiM / ve apane karmoM ke kAraNa una yoniyoM meM Ate haiM, vahAM rahate haiM aura vahAM hI baDhate haiM / vividha prakAra ke zrama aura sthAvara prANiyoM ke sacitta aura amita zarIroM meM pRthvI rUpa meM zarkarA (pASANa ke choTe khaNDoM ) For Private And Personal Use Only 'ahAvara' purakhAyaM' chatyAhi TIkA-tItha kara bhagavAne jIvenA bIjA prakAre paNa kahyA che. A leAkamAM aneka prakAranI cAnIvALA aneka jAtanA jIve che, teo pAte karelA karmAne kAraNe te ceAniyAmAM Ave che. tyAM rahe che. ane vadhe che, aneka prakAranA trama tathA sthAvara prANiyAnA sacitta ane citta zarIramAM pRthvIpaNAthI zakaza-pattharanA kakaDA nAnA nAnA kakaDAnA rUpathI tathA vAlukA (reta)nA Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 425 8 samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam pUrvakRtasvakarmodayAt usasthAvaramANinAM sacitteSu-acitteSu vA zarIreSu, tatrasacitteSu pRthivIrUpeNa tathA-dantimasta keSu muktArUpeNa sthAvaravaMzaprabhRtiSu muktA phalarUpeNa, evamacittaprastarAdau lavaNarUpeNa, tathA-nAnAmakArakapRthivISu zarkarA bAlukAsitAlavaNAdirUpeNa utpadyante iti / 'imAo gAhAo aNugaMtavAo' prakR. taviSaye imAH-cakSyamANA gAthA anugantavyAH / zAstravarNitA gAthA anugamanIyA 'pudavI ya sakkarA' pRthivI ca zarkarA 'bAluyA ya uvaDe' cAlukA ca upalaH-pASANaH 'silAya koNUse' zilAca lavaNaH, tatra lavaNo lokaprasiddhaH, 'apatauyataMyamIsa ruppamuvaNNe ya vaire ya' ayasvaputAmrazIzaka rUpyasuvarNAni ca vatrANi ca, tatra ayaHlohaH, apuH-gNgaa| 'iriyAle hiMgulae maNosilA sAsagaMjaNapavAle' haritAlaM ke rUpa meM tathA vAlukA (reta) ke rUpa meM prasiddha hai| kahane kA bhAva yaha hai ki kitaneka jIva pahale kiye apane karma ke udaya se trasa evaM sthAvara prANiyoM ke sacitta athavA acitta zarIroM meM arthAt sacitta meM pRthvI ke rUpa meM tathA hAthI ke mastaka meM muktA ke rUpa se tathA sthAvara meM vAMsa Adi meM motI ke rUpa meM evaM acitta meM-patthara meM lavaNa rUpa se (seMdhava) nAnA prakAra kI pRthvIyoM meM zarkarA, vAlukA lavaNa Adi rUpa se utpanna hote haiN| tathA isI prakAra ke anya rUpoM meM utpanna hote haiN| una rUpoM ko jAnane ke lie ina gAthAoM kA anusaraNa karanA caahie| zAstra meM varNita vaha gAthAe~ isa prakAra haiM- . (1) pRthvI (2) zarkarA (3) vAlukA (4) upala (pASANa) (5) zilA (6) lavaNa-USa (khArI) (7) lohA (8) rAMgA (9) tAMbA (10) zIzA rUpe prasiddha che. kahevAne Azaya e che kekeTalAka ve pahelAM karelA pitAnA karmanA udayathI traNa ane sthAvara prANinA sacitta athavA acitta zarIramAM arthAt sacittamAM pRthvInA rUpe tathA hAthInA mAthAmAM matInA rUpe tathA sthAvaramAM vAMsa vigeremAM metI rUpe evaM acittamAM pattharamAM lavaNa rUpe (sIMdhAluNa) aneka prakAranI pRthvImAM zarA, vAlukA, lavaNa vigere rUpe utpanna thAya che. tathA AvA prakAranA bIjA rUpamAM utpanna thAya che. te rUpane jANavA mATe A gAthAonuM anusaraNa karavuM joIe zAmA 1 te gaayaa| bhA prabhAe cha.-(1) pI (2) 242 // (3) paasu| (4) Sa-pASA (5) zikSA (6) a-G5 (mAra) su0 54 For Private And Personal Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 42.6 sUtrakRtAGgasUtre 913 16 19 20 hiGgulakaM manaHzilA, zazakAane inau ratnavizeSau, mavAlo vidrumaH, 'abama 21 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 paGalabhatrAlayabAyarakAe, abhrapaTalAbhravAlukAbAdarakAya:, tatra - abhrapaTalaM gaganasya jalAvasAyaH abhravAlukA tu jalAvasAyayuktA dhUli, bAdarakAyaH pRthivIbheda, 'maNivihANA' maNividhAnAH 'gomejjae ya rayae aMke phali ya lohiya 2 23 24 25 hrada kya' gomedyakaM ca rajatamaGkaM sphaTikaJca lohitAkhyaJca, 'maragayamasAragalle 29 57 modIle ya' marakato masAragallo bhujamocakamindranIlaca / 'caMdaNageruya 34. 30 33 32 33 34 pulara sodhie ya boddhavve' candana gerukahaMsagarbhapulAkaM saugandhikaM ca boddha 36 * 30 39. vyam / 'caMdapyabha-veru lie-jalakaMte - sUrakaM te ya' candramabhaM-cairya-jalakAntaHsUryakAntava / uparyuktanAyAsu ye ye-uktAstebhya Arabhya sUryakAntaparyantayoniSu samutpannAH samutpatsyamAnAzca te te pRthivIjIvAH / 'yAo eesa (11) cAMdI (12) svarNa (13) vajra (14) haratAla (15) hiMgulaka (16) mainasila (17) zAsaka (18) aMjana ( 19) pravAla ( 20 ) abhrapaTala ( AkAza kA jalAvasAya) (21) abhravAlukA jalAvasAya se yukta dhUla (ye bAdara pRthvIkAya ke bheda haiM) aba maNiyoM ke bheda kahate haiM (22) gomeda (23) rajata (24) aMka (25) sphaTika (26) lohitAkSa (27) marakata (28) masAragalla (29) bhujaparimocaka (30) indranIla (31) candana (32) geruru (33) haMmagarbha (34) pulAka (35) saugaMdhika (36) candraprabha (37) baiDUrya (38) jalakAnta aura (39) sUryakAnta, ye saba maNiyoM ke prakAra haiN| For Private And Personal Use Only (7) bAdu (8) rAMgu (8) tAMbhu (10) zIsu (11) yAMhI (12) sva (13) vala (14) iratAja (15) DiMgo (11) mainasila (17) zAsaka (18) bhana (18) pravAsa (20) aparasa (AmazanA savisAya) (21) abrAma sA vasAyathI yukta dhULa (A bAdara pRthvIkAyanA bhedo che. have maNicenA bhedo DevAmAM Ave che. (22) gomeha (23) 24 (24) 24 (25) 23TiDa (26) bohitAkSa (27) bharata (28) bhasAra galsa (28) bhubha paribhAya (30) 4ndra nIsa (31) thaMDana (32) 34 ( 33 ) (sagarbha (34) pusA ( 34 ) sauga Mdhika (3) yandrayala (37) vaiDUrya (38) sa Mta mane ( 36 ) sUrya yA madhA maNiyAnA prakAza che. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 3 AhAraparizAnirUpaNam 427 bhaNiyabAo gAhAbho jAva murakaMtatAe viuti' eteSu bhagitalyA etA gAthAH yAvatsUryakAntatayA vivartante, tatra gomedya-ratnavizeSaH, rajatam-'cAndIti' lokamasiddham, aGko ratnavizeSaH, evaM sUryakAntAH sarve'pi ratnavizeSA jnyaatvyaaH| te jIvA stattadayoniSu samutpadyante 'te jIvA tesiM gANAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAreti' te jIga steSAM nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM jIvAnA snehamAhArayanti / 'te jIvA AhAreti puDhavIsarIraM jAva saMta' te jInA AhAra. yanti pRthivIzarIraM yAvat syAt / 'mAre viya gaM te mi tasathAvarajoNiyANaM puDhavINaM jAva sarakatANaM' aparANyapi khalu teSAM usasthAvarayonikAnAM pRthivInAm yAvatsUryakAntAnAm / 'sriir|' zarIrANi 'NANAvaNNA jAva makkhAyaM' nAnAvarNAni yAvadAkhyAtAni 'semA tiNi AlAvagA jahA udagANaM' zeSAstraya AlApakAH, yathodakAnAm-pRthivIkAyAH1, pRthivIyonikapRthivIkAyAH2, pRthivIyonikatrasakAyAH3, udakAt traya AlApakAH vedinavyAH // 19-61 // mUlam-ahAvaraM purakkhAyaM savve pANA savve bhUyA sabve jIvA samve sattA NANAvihajoNiyA NANAvihasaMbhavA NANAviha vukamA sarIrajoNiyA sarIrasaMbhavA sarIravukamA sarIrAhArA kammovagA kammaniyANA kammagaiyA kammaThiiyA kammaNA ceva vipriyaasmveti| se evamAyANAhi se evamAyANittA AhAragutte sahie samie sayA jae ti bemi ||suu020|| ||biysuykkhNdhss AhArapariNagA NAma taIyamajjhayagaM smttN|| ___ ina gAthAoM meM jinakA ullekha kiyA gayA hai, ina saba sUrya kAnta paryanta yoniyoM meM utpanna honevAle jIva pRthvIkAya haiN| ve jIva nAnA prakAra ke asa aura sthAvara jIvoM ke sneha kA AhAra karate haiN| be pRthvIkAya bhAdi kA bhI AhAra karate haiN| una sa sthAvarayomika pathvI jIvoM ke anya bhI nAnA varNa rasa gaMdha sparza vAle zarIra kahe gae haiM, unhIM ke anusAra jAnanA cAhie // 19 // A gAthAomAM jeone ulekha karavAmAM Avela che. te badhA sUryakAnta sudhInI nimAM utpanna thavAvALA jIva pRthvIkAya che. te jIve aneka prakAranA trasa ane sthAvara jIvenA sanehane AhAra kare che. teo pRthavIkAya vigerene paNa AhAra kare che. te trasa sthAvara nivALA pRthvIkAya jenA bIjA paNa aneka varNa, gaMdha, rasa, ane sparzavALA zarIra kahyA che. te pramANe samajavA. sU0 19ii For Private And Personal Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharata sUtrakRtAGgasUtre chAyA - athA'paraM purArUpAtam sarve prANAH sarvANi bhUtAni sarve jIvAH sarve saccAH, nAnAvidhayonikAH nAnAvidhasambhavAH nAnAvidhavyutkramAH, zarIrayonika : zarIrasambhavAH zarIravyu kramAH zarIrAhArAH karmopagAH karmanidAnAH karmagatikAH karmasthitikAH karmaNA caiva viparyAsamupayanti / tadevaM jAnIhi tadevaM jJAtvA AhAraguptaH sahitaH samitaH sadA yataH itibravImi // 3020|| || dvitIya skandhasya AhAraparijJAnAma tRtIyamadhyayanaM samAptam // TIkA - ataH paraM zAstrakAro'dhyayanArthamupasaMhAram sAmAnyarUpeNa sarvapANinAmavasthAM darzayitvA sAdhubhiH paripAka manovidheyamiti darzayati- 'ahAvara " puravakhAyaM' athA'paraM purAkhyAtam - tIrthakareNAparamapi vastu purA pratipAditam / 'savve pANA' sarve prANAH prANinaH, 'save bhUyA' sarvANi bhUtAni 'savve jIvA' sarve jIvAH 'sacce sattA' sarve sattva 'NANAvihajoNiyA nAnAvidhayonikA:anekaprakArakayonisamudbhavAH, 'gANAvihasaMbhavA' nAnAvidhasambhavaH anekaprakArakayoniSu sthitAH, vartamAnAH 'NAnAvidhayukamA' nAnAvidhavyutpAH ihaloke ye kecana jIvAH, anekaprakArakayoniSu samupadyante - tiSThanti varddhante ca / 'sarIra joNiyA zarIrayonikA :- zarIrameva yoniH - utpattisthAnaM yeSAM te tathA zarIrotpannAH - likSAnU kAdayaH / tathA-'sarorasaM pavA' zarIrasambhavAH - zarIra eva sthitAH 'ahAvaraM purakhAyaM' ityAdi / TIkArtha - zAstrakAra aba adhyayana ke artha kA upasaMhAra karate hue sAmAnya rUpa se sabhI prANiyoM kI dazA kA varNana karavAkara yaha kahate haiM ki sAdhuoM ko saMyama kA pAlana karane meM mana lagAnA caahie| tIrthakara bhagavAn ne pUrvakAla meM anya vastu bhI kahI hai / saMsAra ke sabhI prANI, sarvabhUta, sarva jIva aura sarva satva aneka prakAra kI yoniyoM meM utpanna hote haiM, aneka prakAra kI yoniyoM meM sthita haiM aura aneka prakAra kI yoniyoM meM vRddhi ko prApta hote haiM / ina meM lIkha jUM 'ahAvaraM purakhAye' tyAhi TIkA--zAstrakAra have adhyayananA arthane upasa dvAra karatAM sAmAnya paNAthI paNa prANiyAnI dazAnu varNana karAvIne e kahe che ke--sAdhuoe sayamanuM pAlana karavAmAM mana lagAvavuM joI e. tIthakara bhagavAne pUrvakALamAM anya viSaya sa''dhI paNa kathana karela che. sa'sAranA saghaLA prakriyA, saghaLA bhUtA saghaLA jIvA ane saghaLA satva aneka prakAranI ceniyAmAM utpanna thAya che aneka prakAranI ceni cAmAM sthita rahe che. ane aneka prakAranI ceniyeAmAM vadhe che. temAM lIkha, For Private And Personal Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayabodhinI TIkA dvi. thu. a. 3 AhAraparijJAnirUpaNam 429 zarIrAdeva jAyamAnAH, 'sarIravukkamA' zarIravyutkramAH zarIre eka parivardhamAnA bhakto dRzyante / 'sarIrAhArA' zarIrAhArAH- manuSyAdizarIrasyaivA''hAraM kurvanti / 'kammoda' karmopagAH- svastrakarmavazagAH 'kammaNiyANA' karmanidAnAH - karmaiva nidAnamAdikAraNaM yeSAM te tathA karmAtumAsAdya tatra tatra jAyante, 'kamma gaiyA' karmagatikAH- karmAnusAra gatiyuktAH, 'kammadvizyA' karmasthitikAHkarmAnusArasthitimantaH 'kammaNA ce vivariyAsamuveti' karmaNA caitra viparyAsam anekavidha gatimupayanti / 'se evamAvANAdi' tadevaM jAnIhi jIrAH karmaparAdhInAH kAlAsdhInA bhavanti / 'se evamAyANittA' tadevaM jJAtvA 'AhAragule' AhAraH- sadopAhArAnnivRto bhava, 'saddie' sahitaH niravadyAhArayuko bhava 'samie' samitaH - paJca samitisamito mA 'sayAjae' sadA yataH - saMgame yatanAvAn bhava 'tti bemi' iti bravImi sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati- he ziSya ! evametra yathoktaM mayA jIvaviSaye AhArAdikaM karmasvarUpaM tvaM jAnIhi jJAtvA ca Adi zarIrayonika haiM arthAt zarIra meM utpanna hote haiM, zarIra meM sthita hote haiM aura zarIra meM hI baDhate dekhe jAte haiN| ve manuSya Adi ke zarIra kA hI AhAra karate haiN| apane apane karma ke vazIbhUta haiN| karma hI unakA Adi kAraNa hai| karma ke anusAra unakI gati hotI hai, karma ke anusAra sthiti hotI hai aura karma se hI unameM ulaTaphera honA hai / ataeva yaha samajho ki saMsAra ke samasta prANI karma ke adhIna haiN| aisA jAnakara sadoSa AhAra se nivRtta hoo, nirdoSa AhAra se yukta hoo, samitiyoM se samita tathA sadaiva saMyama meM yAtanAvAn bano / 'ti vemi' sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM - he ziSya ! jIva ke AhAra Adi ke viSaya meM tathA karma svarUpa ke viSaya meM maiMne jo kahA - jU vigere zarIra sa`kha'dhI ceAnivALA che, arthAt zarIramAM utpanna thAya che. zarIramAM sthita hoya che, ane zarIramAM ja vadhatA dekhAya che. te manuSya vigerenA zarIrane ja AhAra kare che. peAta petAnA kamane vaza thayelA che. kamaja teonuM AdikAraNa che. kama pramANe teonI gati thAya che. kama pramANe ja sthiti hoya che. ane kathI teeAmAM ulaTa pAlaTa thAya che. tethI ja ema samajavu' ke-jaganA saghaLA prAthiyA kane ja AdhIna che, A pramANe samajIne sadoSa-doSavALA AhArathI nivRtta thavuM. nirdoSa AhArathI yukta thavu. samitiyethI samita tathA huMmezAM saMyamamAM yatanAvAn manA. For Private And Personal Use Only 'tti bemi' sudharmasvAmI svAmIne! -- he ziSya ! bhavanA AhAra vigerenA saMbaMdhamAM tathA kanA svarUpanA sabaMdhamAM me' je kathana karyuM Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAmasUtra AhArasamitiguptyAdibhiryuktA sadA saMyamaparipAlane prayatnavAn bhaveti kathayAmi / sarve'mI pANino ddhaiH karmabhirAyattAH bhAsAdhA''pAya tattaccharoraM tasmin zarIre bhavanti tiSThanti paddhante ca paunaHpunyena zarIramAharantaH sAvadhakarmaNA pApaM saJcitya bhramanti saMsAracakramitastataH / ata: sAvadhaM karmA'nuSThAnaM nahIhi, saMyamaM pAlaya / eSa upadezaH zAstrAjJAnuzAsanaM ca tIrthakRtAm / 'viyasuyakhaMdhaspa' dvitIyazrutaskandhasya 'AhArapariNANAma' AhAraparijJAnAma 'taIyamajha samattaM tRtIyamadhyayanaM samAptam |mu020|| iti zrI-vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI mUtrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyA rUyayA" vyAkhyayA samalaGkRtam dvitIya zrutaskandhIyA''hAraparijJAnAma . tRtIyA'dhyayanaM samAptam / / hai, use jAno aura jAna kara AhAra saMbaMdhI samiti se yukta tathA gupti Adi se sampanna hokara sadA saMyama pAlana meM prayatnavAn bno| yahI maiM kahatA huuN| sabhI prANI karmoM ke adhIna haiM aura vibhinna zarIroM ko prApta karake unameM utpanna hote, sthita rahate aura baDhate haiN| ve vAraMvAra zarIra dhAraNa karake pApamaya kRtya karate haiM, pApoM kA saMcaya karate haiM aura saMsAra aTavI meM paribhramaNa karate haiN| ataeva sAvadha karmoM ko taja do aura sAdhu dIkSA ko dhAraNa karake, AhAra zuddhi se yukta tathA zuddha aura buddha banakara saMyamapAlana saMbaMdhI antarAya ko dUra kro| yahI tIrthaMkaro kA upadeza hai, yahI zAstrAjJA haiM aura yahI anuzAsana haiM // 20 // ||duusraa zrunaskandha kA tIsarA adhyayana samApta // che. tene samajo ane samajIne AhAra samitithI yukta tathA gupti vigerethI yukta thaIne sadA saMyama pAlana karavAmAM prayatnavAna bane, eja huM kahuM chuM. saghaLA prApti karmane ja adhIna che ane judA judA zarIrane prApta karIne temAM utpanna thAya che. sthita rahe che. ane vadhe che. teo vAraMvAra zarIrane dhAraNa karIne pApa maya kRtyo kare che. pApane saMgraha kare che. ane saMsAra rUpI jaMgalamAM bhaTakatA rahe che. tethI ja sAvadha karmono tyAga kare. ane sAdhu dakSane dhAraNa karIne AhAra zuddhithI yukta tathA zuddha ane buddha banIne saMyama pAlana saMbaMdhI aMtarAyane dUra karo. eja tIrthakarene upadeza che. e ja pramANe zAstranI AjJA che. ane eja anuzAsana che. sU02ne che bIjA zrutaskaMdhanuM trIjuM adhyayana samApta ra-3 For Private And Personal Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthapodhinI TIkA dvi. zru. a." pratyAkhyAnakriyopadezaH atha caturyamadhyayanaM prArabhyate-- vatIyA'dhyayanA'nte-'AhAravizuddhiH kartavyA' ityupadiSTam / AhAravibhuH dayA zreyaHmAptiH tadamAve cA'narthaprAptiH, iti-anvayavyatirekAbhyAM sAdhanabhUtAyA AhAravizuddheH zreyaH mAstikAraNatAM jJAtvA zreyaso'yibhirAhAraguptiH kartA kyA / parantu-AhAravizuddhirna patyAkhyAnamantareNa sambhavati, ata AhAravizuddhaH pAraNabhUtamatyAvazanopadezAya caturthA'syayanasya pArammo bhAti / mUlam-suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM / iha khalu paccakkhANakiriyA NAmajjhayaNe tasta NaM ayamaTe pnnnnte| AyA apaccakkhANI yAvi bhvi| AyA akiriyA kusale yAdhi bhavai / AyA micchA saMThie yAvi bhavai, AyA egaMta. daMDe yAvi bhavai, AyA egaMtabAle yAvi bhavai, AyA emaMta caturtha adhyayana kA prAraMbha tIsare adhyayana ke anta meM AhAra zuddhi kA upadeza diyA gayA hai| AhAra zuddhi se kalyANa kI prApti hotI hai aura usake abhAva meM anartha kI prApti hotI hai / isa prakAra anvaya aura vyatireka ke dvArA AhAra vizuddhi zreyam kA kAraNa hai| aisA jAnakara zreyasa (kalyANa) ke abhilASI puruSoM ko AhAra gupti kA sevana karanA cAhie / parantu AhAra kI vizuddhi pratyAkhyAna ke vinA saMbhavita nahIM hai, ataeva AhArazuddhi ke kAraNabhUta pratyAkhyAna kriyA kA upadeza dene ke lie cauthe adhyayana kA AraMbha kiyA jAtA hai-'suyaM me AusaM teNaM' ityaadi| yathA adhyayana praartrIjA adhyayananA aMtamAM AhAra zuddhine upadeza Apela che. AhAra zuddhithI kalyANanI prApti thAya che ane tenA abhAvamAM anartha thAya che. A rIte anvaya ane vyatireka dvArA AhAra vizuddhi kalyANanuM kAraNa che. e pramANe jANIne kalyANanI IcchA rAkhavA vALA purUe AhAra guptinuM sevana karavuM joIe. paraMtu AhAranI vizuddhi pratyAkhyAna vinA saMbhavatI nathI. tethI ja AhArazuddhine kAraNe bhUta pratyAkhyAna kriyAne upadeza ApavA mATe A cethA adhyayanane prAraMbha karavAmAM Ave che.-A adhya yananu paDe sUtra mA prabhAya che. 'suyaM me bhAusaM veNaM' tyAdi. For Private And Personal Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sara sUtrakRtAGgasUtre , sune yAtri bhavai AyA aviyAramaNatrayaNakAyavake yAtri bhavai, AvA appasihayaapaJcakakhAya pAvakamme yAvi bhavai, esa khalu bhagavayA akkhAe asaMjae avirae appADahayaapasarareness sakarie asaMbuDe egaMtadaMDe egaMtavAle etatte se bAle aviyAramaNatrayaNakAyavakke suviNamatriNa pasa pAtreya se kamme kajjai // sU0 1-63 // chAyA -- zrutaM mayA - AyuSman tena bhagavatA evamAkhyAtam / iha khalu pratyAkhyAnakriyAnAmA'dhyayanaM tasya ca ayamarthaH prajJaptaH / AtmA apratyAkhyAnI ai bhavati, AtmAkriyA kuzalacApi bhavati, AtmA midhyAsthitazcApi bhavati, AtmA ekAntadaNDathApi bhavati, AtmA ekAnnabAlavA'pi bhavati, AtmA ekA. nta suptazvA'pi bhavati, AtmADa - vicAramanova vanakAyavAkyathA'pi bhavati, AtmA'pratihatA'pratyAkhyAtapApakarmAcA'pi bhavati / eSa khalu bhagavatA AkhyA to'saMyato'virato'pratihatA'pratyAkhyAtapApakarmA sakriyo'saMhRta ekAntadaNDa ekAntabALa ekAntasuptaH / sa bAlo'vicAramanovacanakAyavAkyaH svapnamapi na pazyati, pApaM ca sa karma karoti // 01-63 // TIkA- 'me' mayA 'Ausa' he AyuSman jambU ! 'tenaM bhagavayA' tena bhagavatA tIrthakareNa zrImahAvIrasvAminA 'evamakakhAyeM' evam vakSyamANaM vacaH AkhyAtam - pratipAditamiti 'surya' zrutam - zravaNaviSayIkRtam tadevAhaM bhavate kathayAmi / tathAhi - ' iha khalu paccakkhANakiriyANAmajjhaNaM iha khalu - jinazAsane pratyAkhyAna kriyAnAmA'dhyayanam 'tassa NaM ayamadve paNNatte' tasya kriyAnAmA'dhya TIkArtha- surmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM, he AyuSman jambU ! tIrthakara bhagavAn zrImahAvIrasvAmI ne aisA pratipAdana kiyA hai, maiMne sunA hai / vahI maiM tuma se kahatA huuN| jinazAsana meM pratyAkhyAna kriyA nAmaka adhyayana kahA gayA hai| usa adhyayana meM yaha artha prati TIkA - sudharmA svAmI jaMbU svAmIne kahe che--De jammU tIthaMkara bhagavAn zrI mahAvIra svAmIe A pramANenuM pratipAdana karyuM che. te me sAMbhaLyu che, ma hu tamone uhu chu . A jInazAsanamAM pratyAkhyAna kriyA nAmanu adhyayana kahela che. te adhyayanamAM A pramANunya atha pratiSAdana karela che. -AtmA pratyAkhyAnI paNa hAya che, arthAt AtmA peAtAnA anAdi vikRta For Private And Personal Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - samArthabodhinI TIkA dvi. zu. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH 433 yanasya 'Namiti vAkyAlaGkAre' ayamarthaH kathitaH 'AyA apacakakhANI yAtri bhava' AtmAmatyAkhyAnI cApi bhavati - AtmA svabhAvata evApatyAkhyAnI bhavati anAdisvabhAvaccAd apizabdAt pratyAkhyAnyapi bhavati uktahetau mUle jIvabodhanAya jIva iti padamaprayujya - Atmeti kathanaM sAbhiprAyam / so'yamabhiprAyaH prANadhAraNAt jIva iti kathyate, atati satataM bhavAdbhavAntaraM gacchatasyAramA, tathA cAsstmeti padaM prayujya ayamartho darzitaH / yazsA vadya karmANyaparityajan karma balAt sarvadaiva gamanazIlo na tu kathamapi mahatA kAlenA'pi zAnti prApnoti / kintu sarvadaivetastataH paribhramati, 'AyA akiriyA kuThe yAtri bhavai' AtmApAdita kiyA gayA hai - AtmA apasyAkhayAnI bhI hotA hai| arthAt AtmA apane anAdi vikRta svabhAva se hI apratyAkhyAnI hai / yahA~ mUla meM 'bhI' zabda kA prayoga yaha sUcita karatA hai ki koI koI AtmA pratyAkhyAnI bhI hotA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlapATha meM 'jIva' kA bodha karAne ke lie 'jIva' zabda kA prayoga na karake 'AmA' zabda kA jo prayoga kiyA gayA hai| usakA vizeSa abhiprAya isa prakAra hai - prANoM ko dhAraNa karane ke kAraNa jIva kahA jAtA hai aura jo eka bhava se dUsare bhava meM gamana karatA rahatA hai, vaha asmA kahalAtA hai yahAM 'AtmA' zabda kA prayoga karake yaha artha prakaTa kiyA gayA hai ki sAvadya kRtyoM ko na tyAga karake karma ke vaha vazavartI hokara jo sarvadA gamanazIla hai, dIrghakAla vyatIta ho jAne para bhI jise zAnti nahIM milI hai, jo sadA idhara udhara bhaTakatA phiratA hai, vaha AtmA apratyAkhyAnI hotA hai / svabhAvathI ja apratyAkhyAnI che. ahiyAM mULamAM 'mI' zabdanA prayAga e sUcave che ke-kAi kAi AtmA pratyAkhyAnI paNa hoya che. tema samajavuM. mUla pAThamAM 'jhava'nA bedha karAvavA mATe 'jIva'zabdanA prayAga na karatAM 'AtmA' zabdanA je prayAga karavAmAM AvyeA che, tenA vizeSa abhi prAya A pramANe che.--prANAne dhAraNa karavAnA kAraNe jIva kahevAya che. ane je eka bhavathI khIjA bhavamAM gamana karatA rahe che, te AtmA kahevAya che. ahiyAM AtmA' zabdanA prayaiga karIne e arthe pragaTa karela che kesAvadya kRtyane tyAga na karatAM kamane vazavI thaIne je haMmezAM gamana zIla che, dI kALa vItI jAya teA paNa jene zAMti malatI nathI. je hammezAM Ama tema bhaTakatA phare che, te AtmA apratyAkhyAnI DAya che. sU0 55 For Private And Personal Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakatAstre kiyAkuzalazcAjI, zubhakiyAM na karoti-tAdRzo'pi bhavati / kazcana-api zabdAcchubhakriyAkArI api bhAti / 'AyA minchAsaMThie yAvi bhavaI' AsmA mizyAsaMsthitathApi bhAti mitha dRSTirapi bhavati jIva ityarthaH, api zabdAt samyagdRSTirapi, 'AyA egaMtadaMDe yAvi bhAI' aAtmA ekAntadaNDa thA'pi bhavati, pakAnadaNDako hiMsakaH api zabdAdahisakA, 'AyA egaMtavAve yAvi bhavai' bhAsmA ekAntavAlavA'pi, bhAti, ekAntato'jJAnI api zabdAt jJAnI api - bhavati 'AyA ergatamutte yAvi mavaI AtmA-rakAntasuptaca, api zandAt pati.. buddho'pi, suptarat suptaH yathA dravyamupanaH puruSaH zabdAdiviSayAn na jAnAti tathaiva bhAvamupta AtmA hitAhitamAptiparihArapikalazca / 'AyA aviyAramaNa AtmA akriyAkuzala bhI hotA hai arthAt kAI AtmA aisA bhI hotA hai jo zubha kriyA nahIM karatA hai| yahAM para bhI 'bhI' zabda se yaha sUcita kiyA hai ki koI AtmA zubha kisakArI bhI hotA hai| __ AtmA miyAdRSTi bhI hotA hai aura 'bhI' zama se samyagdRSTi bhI hotA hai| isI prakAra AtmA ekAntadaNDahiMsaka bhI hotA hai aura 'bhI' zabda se koI koI ahiMsaka bhI hotA hai| AtmA ekAnta pAla (ajJAnI) bhI hotA hai aura 'bhI' zabda se jJAnI bhI hotA hai / AtmA ekAntataH supta bhI hotA hai aura koI koI prati. buddha bhI hotA hai / yahAM supta ke samAna jo ho vaha supta kahA gayA hai| jaise dravyanidrA se supta puruSa zabdAdi viSayoM ko nahIM jAnatA hai, usI prakAra bhAva se supta puruSa ko hita kI prApti aura ahita ke AtmA akiyA kuzaLa paNa heya che. arthAta keI AtmA evA paNa hoya che. ke je makriyA karatA nathI ahiyAM paNa 'mI" zabdathI e batAvyuM che ke koI AtmA kriyAkArI paNa hoya che. AtmA mithyA daSTi paNa hoya che. ane "mI" zabdathI samaSTi paNe hoya che. e ja pramANe Ama ekAnta daMDa hiMsaka paNa heya che. ane "bhI" zabdathI kaI kaI ahiMsaka paNa hoya che. AtmA ekAta bAla (ajJAnI) 55 DAya che. ane, 'mI' zapathI jJAnI 54 hAya che. mAtmA santata: ! susa paNa hoya che. ane keI koI pratibuddha paNa hoya che. ahiyAM supta sarakhA je hoya tene susa kahela che. jema dravya nidrAthI sutelA purUSane zabda vigere viSayenuM jJAna hetuM nathI. e ja pramANe bhAvathI sUtelA purUSane hitanI prApti ane ahitanA parihAra-tyAganuM jJAna hotuM nathI. AtmA For Private And Personal Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthaM bodhinI TIkA dvi zru. a. 4 pratyAkhyAna kriyopadeza: } aNakAyatrakke yAtri mAha AtmA'vivArapano vacanakAyazvApi bhavati, tatra mano'ntaHkaraNam, vAgUnAjI kAya dehaH, ardhapatipAdakaM padasamUhAtmakaM vAkyamekaM suvantaM tiGantaM vA tatra vicArarahitaH san AtmA avicAritamanovAk kAyavAkyo bhavati - sAvadya niravadya vicArarahito bhavati, apizabdAd vivAritamanovAkkAyavAkyati / 'AyA appaDiya prapaJcakakhAyapAtrakamme yAvi bhava AtmA - apahitA'patyAkhyAtapApakarmA'pi bhavati, pratihataM - vartamAnakAle sthi svanubhAgahAsena nAzitaM pratyAkhyAtaM pUrvakRtAvicAranindayA bhaviSyatyakaraNena nirAkRtaM pApaM karma yena sa pratihata pratyAkhyAtapApakarmA tadbhinno'pratihatA'pratyAkhyAtapApakarmA, apizabdAt pratihata pratyAkhyAtapApakarmA'pi bhavatIti / parihAra kA jJAna nahIM honA hai / AtmA apane mana, vacana, kAya aura vAkya kA vinA vicAre upayoga karane vAlA bhI hotA hai / mana arthAt antaHkaraNa, vacana arthAt vANI, kAya arthAt deha / kisI artha kA pratipAdana karane vAlA pardoM kA samUha vAkya kahalAtA hai, koI pada subanta hotA hai, koI tiGanta hotA hai| tAtparya yaha hai ki pratyAkhyAna se rahita AtmA vicAra hIna hotA hai| vaha sAvadha evaM niravadya kA vicAra na karake mana, vacana, kAya aura vAkya kA prayoga karatA hai / AtmA apane pApakarmI ko pratihata aura pratyAkhyAta nahIM bhI karatA hai / vartamAna kAla meM karma kI sthiti aura anubhAga ko kama karake naSTa karanA pratihata karanA kahalAtA hai| pUrvakRta aticAra kI nindA karanA aura bhaviSya meM usa pApakarma ko na karane kA saMkalpa karanA pratyAkhyAta peAtAnA mana, vacana, kAya, ane vAkayanA vagara vicArye upayega karavAvALA paNa hAya che. mana arthAt aMtaHkaraNu, vacana arthAt vANI kAya, arthAt rahu kAI paNa aMnuM pratipAdana karavAvALA padonA samUha vAkaya kahevAya che, aI sumanta yaha hoya che. ardha tiGanta yaha hoya che. tApaya e che ke--pratyAkhyAna vinAnA AtmA vicAra vagaranA hAya che. te sAvadya ane niravane vicAra na karatAM mana, vacana kAya ane vAkayanA prayoga kare che. AtmA peAtAnA pApakameni pratihata ane pratyA khyAnathI paNa karatA vamAna kALamAM karmInI sthiti ane anubhAgane krama karIne nAza karavuM te pratihata karavu kahevAya che. pahelAM karelA aticAranI niMdA karavI ane bhaviSyamAM te pApakarmane na karavAnA sakalpa karavA te For Private And Personal Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - sUtrakRtAGgasUtra 'esa khalu bhagAyA akkhAe asaMjae avirae appaDihaya paccakkhAyapAvakamme sakirie apavuDe egaMnadaMDe egaMtabAle egaMtamutte' epa khalu bhagavatA-AkhyAtaH asaMyato'virato patihanA'patyAkhyAtapApakarmA sakriyo'vRtaH ekAnta daNDaH ekAntavAlaH ekAntasuptaH, tatra asaMpataH-vartamAnakAlInasAvadhAnuSThAnapata:avirataH-anItAnagagatapApAt anivRttaH, apratihatA'patyAkhyAtapApakarmA pApakarmanirataH sakriyaH sAvadhakriyAvAn asNtaa-aamrpaakrmnirodhkvyaapaarrhitH| ekAntadaNDakaH-hiMsAH ekAntabAlA-ekAnta'jJAnI ekAntamuptAsuptavat suptA, enAzo jIvo yathoktavizeSaNaviziSTaH-ekAntadaNDa ityAdi karanA kahalAtA hai| 'bhI' zabda se yaha sUcita kiyA gayA hai ki koI koI AtmA pApakarma ko pratihata aura pratyAgata karane vAlA bhI honA hai| isa prakAra jo AtmA pratyAkhyAno nahIM hai, use bhagavAna ne asaMyata, avirata apratihata apratyAkhyAtapApakarmA, sakriya, asaMvRta, ekA. ntadaNDa, ekAntabAla tathA ekAnta supta kahA hai| vartamAna kAla meM mAvadya kRtyoM meM jo pravRtti kara rahA ho vaha asaMyata kahalAtA hai| atIta aura anAgata kAlIna pApa se jo nivRtta na ho vaha avirata kahA jAtA hai jo pApakarma meM rata hai vaha apratihana apratyAkhyAtapApakarmA kahalAtA hai| jo sAvadha kriyA se yukta ho, vaha sakriya hai| jo Ate hue karmoM ko rokane vAle vyApAra se rahita ho vaha asaMvRta kahalAtA hai| ekAntadaNDa kA artha hai hiMsaka / ekAntabAla arthAt ajJAnI / ekAnta supta kI vyAkhyA pahale kI jA cukI hai| pratyAkhyAna karavuM kahevAya che. "" zabdathI e sUcita karela che ke-keI keI AtmA pApakamane pratihata ane pratyAkhyAta karavAvALA paNa hoya che. - A rIte je AtmA pratyAkhyAnI nathI hatA tene bhagavAne asaM. yata, avirata, apratihata, apratyAkhyAta pApakarmA, sakriya, asaMvRta, ekAnta daMDa, ekAnta bAla tathA ekAnta su kahela che vartamAna kALamAM sAvadha kRmAM je pravRtti karI rahyA hoya te asaMyata kahevAya che. atIta ane anAgata kALanA pApathI je nivRtta na hoya te avirata kahevAya che. je pApakarmamAM rata che, te apratihata apatyAkhyAta pApakarmo kahevAya che, je sAvadha kriyAothI yukta hoya te sakripa che. je AvatA karmone rokavAvALI pravRttithI rahita hoya te asaMvRtta kahevAya che. ekAntadaMDane artha hiMsaka e pramANe che. ekAnAbALane artha ajJAnI e pramANe samaja. ane ekAMtasukhanI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI gaI che. For Private And Personal Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.4 pratyAkhyAnakriyopadezaH zabdairAkhyAtastIrthakatA / 'se bAle aviyAramaNakyaNa kAyavakke' sa bAlaH avi. cAramanovacanakAyavAkyaH-so'jJAnI manovacanakAyavi vArarahitaH-hitA'hitaprAptiparihAravicArarahitaH 'suviNamavi Na passai' svapnamapi na pazyati, paTujJAnarahitaH zrucAritralakSaNaM dharma svapne'pi na pati, 'pAve ya se kamme kajjaI' pApaM ca karma tena kriyate-tatra tena bAlena pApaM karma-prANAtipAtAdi kriyate // 501163 // mUlam-tattha coyae pannavagaM evaM vayAsI-asaMtaeNaM maNeNaM pAvaeNaM asaMtiyAe vaIe pAviyAe asaMtaeNaM kAraNaM pAvaeNaM ahaNaMtasta amaNakkhassa aviyAramaNavayagakAyavakasta suviNamavi apassao pAvakamme No kajjA, kassa NaM taM heDaM? coyae evaM babII-annayareNaM maNeNaM pAvaeNaM maNavattae pAve kamme kajjai, annayarIe vaIe pAviyAe vativattie pAve kamme kajjai, annayareNaM kAraNaM pAvaeNaM kAyavattie pAve kamme kajjai, haNaMtassa samaNakkhasma saviyAramaNavayaNakAyavakkassa suviNamavi pAsao evaM guNajAtIyasta pAve kamme kjji| puNaravi coyae evaM babIi tattha NaM je te evamAhaMsuasaMtaeNaM maNeNaM pAvaeNaM asaMtIyAe vaIe pAviyAe asaM. aisA ajJAnI jIva mana vacana kAya aura vAkya kA vinA vicAre prayoga karatA hai, hita kI prApti aura ahita ke parihAra ke vicAra se rahita hotA hai / vaha yathArtha jJAna se rahita puruSa svapna meM bhI zruta. cAritra dharma ko nahIM dekhanA / vaha ajJAnI pApakarmoM kA saMcaya karatA hai aura prANAtipAta hiMsA Adi kRtya karatA hai // 1 // evA ajJAnI che mana, vacana, kAya ane vAkayane prega vagara vicAryuM kare che. hitanI prApti ane ahitane parihAranA vicArathI rahita heya che. te yathArtha jJAna vinAne purUSa svamamAM paNa zruta cAritra dharmane jetA nathI. te ajJAnI pApa karmone saMcaya kare che. ane prANAtipAta-hiMsA vigere kRtya kare che. sU0 1 For Private And Personal Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre taeNaM kAraNaM pAvaeNaM ahaNaMtassa amagakkhasma aviyAramaNavayaNakAyavakkasta suviNamavi apastao pAve kamme kajjai, tattha NaM je te evamAhaMsu micchA te evmaahNsu| tattha pannavae coyagaM evaM vayAmI-taM sammaM jaM mae puvaM vuttaM, asaMtaeNaM maNeNaM pAvaeNaM asaMtiyAe vaIe pAviyAe asaMtaeNaM kAraNaM pAvaeNaM ahaNaMtasta amaNakkhassa aviyAramaNavayaNakAyavakkasta suviNamavi apassao pAve kamme kajai, taM samma, kassa NaM heuM ? / Ayarie Aha-tattha khalu bhagavayA chajjIvaNikAyaheU paNNattA, taM jahA-puDhavIkAiyA jAva tasakAiyA, icceehiM chahiM jIvaNikAehiM AyA appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme niccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe, taM jahA-pANAivAe jAva pariggahe kohe jAva micchAdaMsaNasalle / Ayarie Aha-tattha khalu bhagavayA vahae diTuMte paNNatte, se jahA NAmae vahae siyA gAhAis vA gAhA. ghaiputtassa vA rago vA rAyapurisasta vA kharNa ladbhUrNa pavisissAmi khaNaM ladbhU vahissAmi saMpahAremANe se kiM nuhu nAma se vahae tassa gAhAvaissa vA gAhAvaiputtassa vA raNNo vA rAyapurisasta vA khagaM laghRNapavistAmi khaNaM labhrUNaM vahissAmi pahAremANe diyA vA rAovA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie niccaM pasahaviuvAyacittadaMDe bhavai ?, evaM viyAgaremANe samiyAe viyAgare coyae haMtA bhavai / Ayarie Aha-jahA se For Private And Personal Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH vahae tasta gAhAvaissa vA tassa gAhAvaiputtassa vA raNNo vA rAyapurisassa vA khaNaM ladhUNaM pavisislAmi khaNaM lakSUNaM vahissAmiti pahAremANe diyA vA rAo vA sutne vA jAgaramANe vA amitabhUpa micchAsaMThie nicvaM pasada viDavAyazcittadaMDe, evameva bAle vi savvesiM pANANaM jAva sabesiM sattANaM diyA vA rAo vA sute vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie NiccaM pasaDhavi uvAyavittadaMDe, taM jahA - pANAivAe jAva micchAdaMsaNasalle, evaM khalu bhagavayA akkhAe asaMjae avirae appaDiyaapaccakakhAyapAvakamme sakirie asaMtuDe egaMtadaMDe etabAle eMgaMtasutte yAvi bhavai, se bAle aviyAramaNavayaNakAyavakke suviNamavi Na pahalai pAtre ya se kamme kajjai / jahA se vaha tassa vA gAhAvaissa jAva tassa vA rAyapurisassa patteyaM patteyaM cittasamAdAe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie niccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe bhavai, evameva vAle savvesiM pANANaM jAva savesiM sattANaM patteyaM patteyaM cittasamAdAe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie niccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe bhavai // sU0 2--64 // For Private And Personal Use Only 439 chAyA- -tatra ne dakaH prajJApakamevamavAdIt asatA manasA pApakena asalyA vAcA pApikayA asatA kAyena pApakena aghnato'manaskasya avicAramanovacanakAyavAkyasya svapnamapyapazyataH pApaM karma na kriyate / kasya khalu heto:, nodaka evaM bravIti - anyatareNa manasA pApakena manaH pratyayikaM pApaM karma kriyate, anyaturayA vAcA pApikayA vAkpatyayikaM pApaM karma kriyate, anyatareNa kAyena pApakena Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org L vo sutrakRtAGgaputre kAryapratyayika pApaM karma kriyate, ghAtaH samanaskasya savicAramanovacana kAya vAkyasya svapnamapi pazyataH evaMguNajAtIyasya pApa karma kriyate / punaravi nodakaH evaM pravIti tatra khalu ye te evamAhuH asatA manamA pApakena asatyAvAvA pApiyA asatA kAyena pApakena anato'manaskasya avidAramanovacana kA pavAkyasya svapnamadhyapazyataH pApaM karma kriyate / tatra khalu ye te etramAhu mithyA te etramAhuH / tatra malApako nodakamevamavAdIt tatsamyag yanmayA pUrvamuktam- asatA manA pApakena asatyA vAcA pApikA asatA kAyena pApakena anato'panaskasya avicAra mano vacanakAryavAkyasya svapnamadhyapazyataH pApaM karma kriyate tat samyak, kasya khalu hetoH ? - AcArya Aha tatra khalu bhagavatA SaDjIvanikAyahetavaH prajJamAH tadyathA- pRthivIkAyikA yAvat kAyikAH, isyetaiH patrabhirjIvanikArAtmA apahitA'patyArUpAta pApakarmA nityaM prazaThavyatipAtacitadaNDaH tadyathA-prANAtipAte yAvat parigrahe krodhe yAvanmithyAdarzanazalpe / AcArya Aha-tatra bhagavatA vadhakadRSTAntaH prajJaptaH, tadyathAnAma vadhakaH syAd gAthApatervA gAthApatiputrasya vA rAjJo vA rAjapuruSasya vA, kSaNaM chApavekSyAmi kSaNaM labdhvA haniSyAmi iti sampradhArayan sa kiM nu nAma vadha kaH tasya gAthA gAthApatiputrasya vA rAjJo vA rAjapuruSasya vA kSaNaM labdhvA pravekSyAmi kSaNaM labdhvA haniSyAmIti saMpadhArayan divA vA rAtrau vA supto vA jAgradvA amitrabhUtaH mithyAsaMsthitaH nityaM prazaThavyatipAta cittadaNDo bhavati ? evaM vyAgIryamANaH sametya vyAgRNannodakaH hanta, ? bhavati / AcArya Aha yathA sa vadhakaH tasya gAthApateva gAthApatiputrasya vA rAjJo vA rAjapuruSasya vA kSaNa labdhA mavekSyAmi kSaNaM labdhvA haniSyAmIti sampradhArayan divA vA rAtrau vA supto vA jAgrat vA amitrabhUtaH mithyAsaMsthitaH nityaM prazaThavyatipAtacita daNDaH, evameva vAlope sarveSAM prANAnAM yAvat sarveSAM sacAnAM divA vA rAtrau vA sumo vA jAgradavA amitrabhUtaH mithyAsaMsthitaH nityaM pazaThavyatipAta cittaiNDaH / tadyathA prANAtipAte yAvadamithyAdarzanazalye, evaM khalu bhagavatA AkhyAtaH asaMyataH avirataH apratihatAmatyAkhyA tapApakarmA sakriyaH asaMvRtaH ekAntadaNDaH ekAntabAlaH ekAntasutazvApi bhavati, sa bAlaH avicAramanovacanakAyavAkyaH svapnamapi na pazyati pApaJca karma kriyate yathA sa vadhaka stasya vA gAthApateryAvat tasya vA rAjapuruSasya pratyekaM pratyekaM cittaM samAdAya divA vA rAtrau vA supto vA jAgradvA amitrabhUtamivAsaMsthitaH nityaM prazaThavyatipAtacitadaNDo bhavati evameva vAlaH sarveSAM prANAnAM yAta sarveSAM satvAnAM pratyekaM pratyekaM cittaM samAdAya divA vA rAtrIvA supto vA jAgra vA amitrabhUtaH mithyAsaMsthitaH nityaM prazaThavyatipAtacitadaNDo bhavati / / 02-64 / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.5 pratyAkhyAdhiyopadezaH 41 TIkA-'tastha' tatra 'coyae' nodakaH-praznakartA panAga' prajJApakamAnAryam 'evaM vayAsI' evamavAdI-praznakartA AcArya pRcchati-kiM tadravIti-tadeva darzayati zAstrakAraH-he pUjyAcArya ! 'asaMtaeNaM' asatA-avidyamAnenA'pattena anena 'maNeNaM pAvaeNaM pApakena manasA 'asaMtiyAe caIe pAviyAe' asatyA -avidyamAnayA pApikayA vAcA 'asaMtaeNaM kAraNaM pAvaeNaM' asatA-avidyamAnena pApakena kAyena 'ahaNatassa amaNakkhassa aviyAramaNakyaNakAvayAssa muviNamavi apasso pAvakamme go phanaI adhnato'manaskasya-hiMsAmakurvato hiMsAviSayaka manovyApArarahitasya, avicAramanovacanakAyavAkyasya-hiMsAviSayakamanovacanakAyavicArarahitasya svapnamapi apazyataH svapnAvasthAyAM kRtaM karma nopacayaM yAti tathaiva spaSTavijJAnavataH pApa karma na kriyate pApa karma na badhyate, pApasahitamanovacanakAparahitena jIvAdihiMsAmakurvatA puruSega pApa karma na badhyate, pApasahita manovacanakAyarahitena jIvAdihiMsAmakurvatA puruSeNa pApaM karma kathamapi na sambhavati, tastha coyae' ityaadi| TIkArtha-praznakartA prajJApaka AcArya se kahatA hai, he pUjya AcArya, jisakA mana pApa se yukta nahIM hai, jisakI vANI pApamaya nahIM hai aura jisakI kAyA pApayukta nahIM hai, jo prANI kA ghAta nahIM karatA, jisa kA mana vacane kAya aura vAkya hiMsA ke vicAra se rahita hai jo pApakarane kA svapna bhI nahIM dekhatA arthAt jisameM jJAna kI thor3I-sI hI avyakta mAtrA hai, aisA prANI pApakarma kA baMdha nahIM karatA hai| arthAt jisakA mana, vacana aura kAya pApa se rahita hai aura jo jIvahiMsA nahIM karatA hai, aise puruSa ko kisI bhI prakAra pApakarma kA bandha nahIM hotA hai| 'tattha coyae' tyAdi TIkArtha-prazna kartA prajJApaka AcAryane kahe che ke-he pUjya AcArya ! jeonuM mana pApayukta hotuM nathI. jemanI vANI pApamaya nathI ane jemanI kAyA pApayukta nathI, je prANI ghAta karatA nathI. jenuM mana, vacana, ane kAya hiMsAnA vicAra vinAnuM che, je pApa karavAnuM svapra paNa dekhatA nathI. arthAta jemAM jJAnanI cheDI avyakta mAtrA che. evA prANI pApakarmathI baMdhAtA nathI. arthAt jenuM mana, vacana, ane kAyA pApa vinAnA che, ane je jIvahiMsA karatA nathI, e purUSa koI paNa prakAranA pApakarmane baMdhaka thatuM nathI. sU0 56 For Private And Personal Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre kasmAdevAzaH pumAH pApaM karma na karoti, tatrAha-'kassa gaM te he U' kasya khalu deto pApaM na bhavati, 'coyae evaM babII nodakaH-praznakartA evaM bravIti-tasya kathaM na pA va bhAti tatpati yati / 'anapareNaM' anyatarega 'maNeNe' manasA 'pAvara' pAkena-pApayuktena 'maNapattie' manaHpratyAyika-manAkAraNakam 'pAve kamme kAjai pApa karma kriyate-karmAzravadvArabhUtena manasA tasmatyayika pApa karya sampAdita bhavatIti bhAvaH, tathA-'annayarIe' anyatarayA 'baIe' vAcA 'pApiyAe' pApikayA 'baivattie' vApasyayikam-vacanakAraNakam 'pAve kamme kajjaI' pApa karma kriyate-kAzrAdvArabhUtayA vAcA-bacanena vAkakAraNakaM pApa bhavati 'anapareNa kAraNaM pAvaeNaM kAyavattie pAve kamme kajjaI' anyatareNa kAyena pApakena-pApaviziSTena zarIreNa kA prayayikam-kAyaH pratyayaH -kAraNa yasya pApasya tAdRzaM pApaM karma kriyate, karmAzrAdvArabhUtapApayuktareva mano. pacanakAyaiH tattapatyayika pApa karma sambhavati / tadeva darzayani-haNatassa' nato hiMsAM sampAdayataH 'samaNakkhassa' samanaskasya-magovyApArayuktasya 'saviyAra maNavayaNakAyavakassa' savicAramanozcana-kAyavAkyasya-manovacanakAyavAkyataH vicArayuktasya 'suviNamavi' svapnamapi pAsao' pazyata:-spaSTavijJAnayuktasya kisa hetu se use pApa nahIM hotA ? isa viSaya meM praznakartA aimA kahatA hai-jaba mana pApamaya hotA hai tabhI usake dvArA pApakarma sampAdita kiyA jAtA hai| jaba vacana pApayukta hotA hai, tabhI usake dvArA pApa kA bandha hotA hai / jaba pApa kA kAraNabhUna kAya ho tabhI kAyajanita pApakarma kA bandhana ho sakatA hai| tAtparya yaha hai ki pApayukta mana vacana kAya ke dvArA pApakarma honA saMbhava hai / imI bAna ko spaSTa karake yaha . kahatA hai-jo prANI hiMsA karatA hai, hiMsAyukta manovyApAra se yukta hai, jo samajha bUjha karake mana vacana aura kAya kI pravRtti karatA hai kayA kAraNathI tene pApa thatuM nathI ? A viSayamAM prazna karanAra evuM kahe che ke jyAre mana pApamaya thAya che, tyAre ja tenA dvArA pApakarma saMpAdana karAya che. jyAre vacana pApa yukta hoya che, tyAre tenA dvArA pApane baMdha thAya che. jyAre pApanA kAraNa rUpa kArya-zarIra hoya tyAre ja kAyAthI thanAra pApakarmane baMdha thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke pApayukta mana, vacana, ane kAryo dvArA pApakama thavAno saMbhava che. eja vAta spaSTa rIte have kahe che -je prANi hiMsA kare che, hiMsAvALA mananA vyApAra-pravRttithI yukta hoya che, je jANa bUjIne mana, vacana, ane kAyAnI pravRtti kare che. For Private And Personal Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. va. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH 'evaM guNajAtIyamsa' evaM yathoktaguNajAtIyastha-samanaskatyAdiviziSTasya 'pAve kamme kajjaI pApa karma kriyate-pApakarmabanyo bhAti, naanysy| hiMsApApayuta manovacanakAyavata eva pApakarmasambhavaH, na tu tadbhinnakAyarataH pApakarmasambhavaH kAra NAbhAve kAryA'bhAvasyA'nyatra nirNItatvAt / 'pugaravi coyae evaM bavII' punarapi nodaka:-praznakartA evaM bravI te / 'tatya NaM je te evamAhaMmu' tatra ye te evemAhuH 'asaMtaeNaM maNeNaM pAvaeNa' asatA pApakena manasA, pAparahitena manasetyarthaH / 'asaMgIyAe vaIe pAviyAe' asatyA pApikayA vAcA-pAparahitavacaneneti yAvat / 'asaMtaeNaM kAraNaM pAvaeNaM' asatA pApakena kAyena, pAparahitazarIreNetyarthaH, 'ahaNatassa' aghnataH-hiMsAmakurvataH 'amaNakkhassa' amanaskasya pAparahitamanovataH 'aviyAramaNavayaNakAyavakAsa' avicAramanovacanakAyavAkyasya-manovacanakAyaH vicArarahitasya 'muviNamavi apasso ' svapnamapi AzyataH-avyaktavijJAnavataH, aura jo spaSTa jJAna se sampanna hai, vaha aisI vizeSatAmoM vAlA jIva hI pApakarma karatA hai, jisameM pApa ke pUrvokta kAraNa nahIM hai, use pApakarma kA baMdha nahIM ho sakatA, kyoMki yaha pahale hI nirNaya kiyA jA cukA hai, ki kAraNa ke abhAva meM kArya nahIM hotA hai| praznakartA punaH kahatA hai-jo aisA kahate haiM ki pAparahita mana se, pAparahita vacana se, pAparahita kAya se, hiMsA na karate hue ko, pAparahita mana vAle ko vicAra hIna mana vacana kAya aura vAkya vAle ko tathA aspaSTa jJAna vAle ko bhI pApakarma hotA hai, vaha Thoka nahIM haiN| praznakartA kA Azaya yaha hai ki jo samanaska hai, soca samajha kara manavacana kAya kI pravRtti karatA hai hiMsA karatA hai, usI ko pApakarma ane je spaSTa jJAnathI yukta che, evA vizeSapaNAvALe jIva ja pApa karma kare che. jemAM pApanA upara kahelA kAraNe nathI. tene pApakarmane baMdha thaI zakato nathI. kemake e pahelAM ja nirNaya karavAmAM Avela che. 3-4AranA samApabhA 1 nathI. prazna karanAra pharIthI kahe che ke - jeo evuM kahe che ke-pApa vinAnA manathI pApa vinAnA vacanathI pApa vinAnA zarIrathI hiMsA na karanArAone pApa rahita manavALAne, vicAra vinAnA mana vacana kAya ane vAkayavALAne tathA aspaSTa jJAnavALAne paNa pApakarma thAya che. e barobara nathI. prazna karanArAne bhAva e che ke-je samanaka che, eTale ke samajI vicArIne mana, vacana ane kAyanI pravRtti kare che, hiMsA kare che, tene ja pApakarmane baMdha For Private And Personal Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 444 sUtrakRtAGgasUtre 'pAve kamme kajja' pApa karma kriyate, 'tattha NaM je te evamAhaM micchAte evamAhaMsu' satra yete emADu mithyA te evamAhu:, yathoktamanaskatvAdiguNaviziSTo'pi ziSTaH pApaM karma karotIti tanmithadeva ayaM bhAvaH samanaskatvAdiguNa viziSTa panovAkkAyavAkyavata eva evaM pApakarmabandho bhavati na tu amanaskatvAdiguNaviziSTamakkAyavata iti abhiprAyaH praznakartturiti / I Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstrakAraH samAdhatte - tattha pannatrae coyagaM evaM vayAsI' tatra - samutthitavAde prajJApakaH tIrtha kRtAnabhiprAyavetA nodakaM - praznakarttAraM lakSI kRtyevaM vakSyamANaM vaco'Marata | avAdIdityatra bhUtakALaprayogeNa prajJApayati uttaravAkyapratipAdyasyA'nAditvam / pUrvakAle hi evaM nirNayo'kAri tIrthakRtevi, 'taM sammaM je mae putraM yutaM' tat samyag yanmayA pUrvamuktam / kimuktaM pUrvaM tadeva darzayati- 'asaMtapaNaM maNeNaM kA bandha hotA hai / jo isase viparIta hai arthAt amanaska hai tathA samajha bUjha kara pApa meM mana vacana kAya kI pravRtti nahIM karatA, vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai| aba zAstrakAra usakA samAdhAna karate haiM / isa prakAra vivAda upasthita hone para tIrthaMkara ke abhinaya ke jJAtA AcArya ne praznakarttA ko lakSya karake nimnokta prakAra se uttara diyaa| yahAM 'avAdIt ' arthAt uttara diyA, isa bhUtakAlIna kriyA ke prayoga se yaha sUcita kiyA gayA hai ki uttara rUpa vAkya ke dvArA pratipAdya artha anAdi hai / tIrthakara ne pUrvakAla meM aisA hI nirNaya kiyA thA / AcArya kahate hai- maiMne pahale jo kahA hai vaha samyaka hai| pahale kyA kahA hai, vaha dikhalAte haiM-pApayukta mana na hone para pApayukta thAya che. AnAthI jee ulTA che. arthAt amanaska che, tathA samajI vicArIte pApamAM mana, vacana ane kAyanI pravRtti karatA nathI. te pApakamanA adha karatA nathI. have zAstrakAra tenu samAdhAna kare che.--AvI rIte vivAda upasthita thAya tyAre tI karanA abhiprAyane jANavAvALA AcArye prazna karavAvALAne uddezAne huve pachI uDevAmAM bhAvanArI uttara madhye maDiyAM 'avAdIt ' arthAt uttara ApyA. A bhUtakALa saMbadhI kriyAnA prayAgathI e sUcavela che ke-uttara rUpa vAkaya dvArA pratipAdana karavAmAM Avela artha anAkri che. tIrthaMkara bhagavAne pUrvakALamAM eja pramANenA nizuya karela che. AcAya kahe che. -me pahelAM je kahela che. te kharAkhara che. pahelAM zu kahela che ? te have batAve che.--pApamukta mana na hovAthI tathA pApa yukta For Private And Personal Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH pAvaeNaM' asatA manaptA pApakena-pAparahitenA'pi manasA pApaM bhAtIti, 'asaM. tiyAe vaIe pAviyAe' asalyA vAcA pApikayA 'asaMtaeNaM kAraNaM pAvaeNaM' asatA kAyena pApake na 'aNaMtasma' adhnato hiM pAmakurvataH 'aNaka vasta' amanaskasya 'aviyAramaNazyaNa kAya vAsma' avicAramanovacanakAyavAkyasthaH 'muvi. Namavi Asso ' svapnamapi apazyata:-avyaktavijJAnavataH 'pAve kamme kannaI pApaM karma kriyate-he nodaka vicArarahita ! yanmayA patijJAtaM yat-yayoktaguNaviziTAnAM pApa karma bhAtIti-tatsarvamapi satyameva nA'patyam -apatA manamA asatA. vacanena asatA kAyenA'pi avicAramanovAkAyavyApAregApi pApaM bhAlyevetya. bhipAyaH, / punaH nodakaH pRcchati-'taM sammaM kassa NaM taM heU' tatsamIcInaM pApa bhAtye veti kasya hetoH / bhavadu samyageva tatra ko heturityarthaH, AcAryaH sudharma svAmI Aha-tattha khalu bhagavayA cha nIva Ni kAyaheU papattA' tatra khalu bhagaratA Sar3anIvanikAyahetavaH prajJA:-kathitAH SaTpakArA jIvAH karmabandhanaheta vo bhavaH vacana aura kAya na hone para prANI kA ghAta na karane vAle, amanaska (mana se rahita) mana vacana aura kAya saMbaMdhI vicAra se rahita, aura aspaSTa jJAna vAle jIva ko bhI pApakarma hotA hai / Azaya yaha hai ki-he praznakartA ! maiMne pahale jo kahA hai ki pUrvokta prakAra ke jIvoM ko bhI karmabandha hotA hai so satya hI hai, asatya nahIM arthAt pApamaya mana vacana aura koya na hone para bhI evaM manavacana kAya saMbaMdhI vicAra na hone para bhI pApa hotA hai| praznakartA punaH prazna karatA hai-Apane jo kahA hai, usameM hetu kyA hai? AcArya kahate haiM-bhagavAna ne chaha jIvanikAyoM ko karmabandhakA kAraNa kahA hai| ve jIvanikAya isa prakAra haiM-pRthvIkAya se lekara usakAya vacana ane kAya na hovAthI prANIne ghAta na karavAvALA, amanaska, (mana vinAnA) mana, vacana, ane kAya saMbaMdhI vicAra vinAnA ane aspaSTa jJAnavALA, jIvane paNa pApakarma hoya che kahevAne Azaya e che ke huM prazna karavAvALA ! meM pahelAM je kahela che, ke-pUrvokta prakAranA jIne paNa kamabaMdha thAya che, te satya ja che. asatya nathI. arthAt pApamaya mana, vacana ane kAya na hovA chatAM paNa ane mana, vacana tathA koya saMbaMdhI vicAra na hovA chatAM paNa pApa thAya che. prazna karanAra pharIthI prazna kare che ke- Ape 2 yu cha, tamAM tu zuThe? AcArya kahe che ke bhagavAne cha javanikAne kamabaMdhanuM kAraNa kahela che. te jIvanikA-pRthvIkAyathI laIne trasakAya sudhInI che. A che For Private And Personal Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ntIti tIrthakRdbhirAdiSTam / tatra ke jIvA karmabandhana hetavAtavAha-'taM jahA' tayayA -'puDhavIkAiyA jAna tamakAiyA' pRthivI kAyAdArabhya sakAyaparyantAH / 'icce. ehi chahiM jIvaNikAehi' ityeteH SaDminI nikAyaiH 'AyA' AtmA 'appaDi. hayaapaccakkhAyapAvakammA' apratihatA'patyAkhyAtapApakarmA-na pratihataM-vartamAna kAle sthityanubhAgahAsena na nAzitaM tathA na pratyAkhyAtaM pUrvaka tAtivAranindayA bhaviSyatyakaraNena na nirAkRtaM pApakarma -pApA'nuSThAnaM yena so'tihatA'para - khyAtapApakarmA, yaH puruSa eSAM jIvAnAM himayA samutpannapApasya tapaHprabhRtibhiH satkarmabhirvizaM na karoti tathA-anAgatapApAnA pratyAkhyAnaM vA na karoti, kintu-'NiccaM nityam 'pasaDhaviuvAyacittadaMDe' prazaThavyatipAtacittadaNDaH-sarvadaiva mANinAM niSThuradaNDadAne saMlagnacittaH, sadA daNDaM prayacchati 'taM jahA' tadyathA'pANAivAe jA pariggahe kohe jAva micchAdasaNasalle' pANAtipAte yAvat parigrahe krodhe yAvad mithyAdarzanazalye-mANAtizatAdArabhya parigrahAnte pApa karmaNi, evaM krodhAdArabhya mithyAdarzanAnte zalyakarmaNi anivRtto bhavatIti pratyakSa paryanta / ina chaha jIvanikAya ke jIvoM kI hiMsA se utpanna hone vAle pApa ko jisa prANI ne pratihata nahIM kiyA hai arthAt vartamAnakAla meM sthiti evaM anubhAga kA hApta karake naSTa nahIM kiyA hai aura pratyAkhyAta nahIM kiyA hai arthAt pUrvakRta pApa kI nindA karake evaM bhaviSya meM punaHna karane kA saMkalpa na karake haTAyA nahIM hai-ina jIvoM kI hiMsA se utpanna hone vAle pApa ko tapasyA Adi ke dvArA naSTa nahIM kiyA hai aura AgAmI kAla saMbaMdhI pApoM kA pratyAkhyAna nahIM kiyA hai, kintu jo sadaiva niSThura. citta hokara prANiyoM ko daMDadene meM lagA rahatA hai, jo prAgAtipAta se lekara parigraha taka ke aura krodha se lekara mipAdarzana zalya taka ke javanikAyanA jIvonI hiMsAthI utpanna thavAvALA pApane je praNiye kiyA nathI, arthAta vartamAnakALamAM sthiti ane anubhAgane hAsa karIne nAza karela nathI, tathA pratyAkhyAna karela nathI. arthAta pahelAM karelA pApanI niMdA karIne tathA bhaviSyamAM pharIthI tevA pApa na karavAne saMkalpa na karIne pApane tapasyA vigere dvArA haTAvyA nathI, tathA bhaviSyakALa saMbaMdhI pApanuM pratyA. khyAna karyuM nathI, paraMtu je hamezAM kaThera cittavALA thaIne prANiyane mAravAmAM lAgyA rahe che. je prANAtipAtathI laIne parigraha sudhInA krodhathI laine mithyA darzana zalya sudhInA pApathI nivRtta thatA nathI. tene jarUra For Private And Personal Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. a. a.4 pratyAkhyAnakriyopadezaH siddhamevedaM satyaM nA'smAbhirasatyabhASaNaM kriyate-iti siddhAntinAM siddhaantH| tataH paramAcA? vakti-bho bho:-atra viSaye bhagavatA tIrthakareNa vadhakaSTAra nto'pi darzitaH, ityetadartha patipAdayati, sudharmasvAmI mAha-'tattha khalu bhagavayA tatra khalu-zi vAkyAlaGkAre bhagavatA 'vahae dilute paNate vakaSTAntA pAma:-kathitaH 'se jahANAmae vahae siyA' tathAnAma vA syAt 'gAhAva. isa vA' gAthApate vA 'gAhapusassa vA' gAthApatiputrasya vA 'raNyo vA' rAzo kA 'rAyapurisasta vA' rAjapuruSasya vA 'khagaM' bhaNam-samayamAsaraM vA 'larNa' labdhvA-mApya 'pavissAmi' pravezyAmi-pravezaM kariSyAmi khaNaM ladadhRNaM vahissAmi' kSaNaM labdhvA vaSiSyAmi, 'saMpahAremANe' sampadhArayana-tavi. SayakaMvicAra manasi kurvan 'se ki nuhunAma se vahara' sa kiM nu nAma vadhakaH, 'se' tasya cintAviSayasya 'gAhAcahassa' gAthApateH 'gAhAvaiputtarasa vA gAthApatiputrasya vA 'raNo vA' rAjJo vA 'rAyapurisassa vA rAjapuruSasya vA 'khaNaM laddhaNa' kSaNa chabdhvA 'pavistAmi' pravekSyAmi 'khaNaM ladhugaM vahissAmi' kSaNaM labdhyA vadhiSyAmi / 'saMpahAre mANe' saMpradhArayan-vinizcinchan 'diyA vA rAyo vA mutte vA pApoM se nivRtta nahIM hotA hai, use avazya hI pApakarma kA bandha hotA hai| yaha satya pratyakSasiddha hai / ataeva hamArA kathana asatya nahIM hai| yahI siddhAntavettAoM kA siddhAnta hai| ___ AcArya zrI punaH kahate haiM-isa viSaya meM tIrthaMkara bhagavAna ne vadhaka kA dRSTAnna kahA hai, vaha isa prakAra hai-koI vadhaka kisI gAthApati kA, gAthApati ke putra kA, rAjA kA athavA rAjapuruSa kA vadha karanA cAhatA hai aura vicAra karatA hai ki maukA pAkara maiM isake ghara meM praveza karUMgA, maukA pAkara isakA badha karUMgA, isa prakAra mana meM vicAra karatA huA vaha puruSa gAthApati, gAthApati putra, rAjA athavA rAja. pApakarmane baMdha thAya che. A satya pratyakSa siddha che. tethI ja amArUM kathana asatya nathI. Aja siddhAntane jANanArAone siddhAMta che. AcArya zrI pharIthI kahe che- A viSayamAM tIrthakara bhagavAne vadhakanuM duSTAnta kahela che. te A pramANe che ke I hiMsaka purUSa keI gAthApatine ke gAthA patinA putrane, 2 jAne athavA rAjapurUno vadha karavAnI IcchA kare che, ane te vicAra kare che ke-laga joIne huM AnA gharamAM praveza karIza ane lAga joIne Ane vadha karIza. A pramANe manamAM vicAra karate thake te purUSa gAthA pati, gAthA pati putra, rAjA athavA rAjapurUSanA gharamAM avasara For Private And Personal Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra - - jAgaramANe vA amina bhUe minchA Thipa' divA vA rAtrau vA supo vA jAgrad vA amitrabhUto mizyAsaMsthi:-pramadAviratikaSAyayuktaH san, 'NicaM' nisyampratidinam 'padaviu gayacittadaMDe mavaI' pragatipAtacittadaNDo bhavati, maka. paMga zaThaH prazaThaH tathA-patipAte-prANAtipAte cittaM-mano yasya sa vyatipAta. cinaH svaparadaNDa hetutvAd daNDaH prazacAsau vyatipAtacitta daNDazceti prazaThavyatipAtacittadaNDaH / evaM pratidinamanucintayan sa vadhaH tasya gRhapate mitraM ajurveti vicAraya-ti sudharmasvAmI nodakaM prati kathayati-sudharmasvAmina stAdazaraSTAntazabdazraNAntaraM sa vicArya nizcitya ca vadati, yadayaM sa vadhaka stasya hana mAmilASI zatrureva bhavitumarhati / yadyapi kSaNA'bhAvAnna mArayati-nayAtadvadhacintanAt sa zatrureva na mitramiti sa nodakaH svIcakAra / 'evaM viyAgaremANe samiyAe viyAgare coyae hatA bhAi' evaM vyAgIryamANa:-bodhyamAnaH anena prakAreNa AcAryeNa prabodhyamAnaH sametya-samabhAvaM prApya vyAgRgAn-avagatArthatvAt svIkAroti hanta ? bhavati-he bhagavan ? sa ghAtaka eva sa vadhako na tu tasya rakSaka iti / puruSake gharameM pravezakarane ke liye vicAratA hai evaM dina, rAta, sote aura jAgate sadaiva unakA amitra aura unake pratikUla rahatA hai, vaha unakA hiMsaka kahA jA sakatA hai yA nahIM ? tAtparya yaha hai ki jo puruSa dina rAta sote jAgate gAthApati Adi kA ghAta meM tatpara rahatA hai, bhale hI vaha ghAta nahIM kara pAyA hai, use hiMsaka kahanA cAhie yA nahIM ? AcArya zrI ke dRSTAnta ko zravaNa karake aura vastusvarUpa kA nizcaya karake praznakartA kahatA hai-hA~, aisA puruSa usakA ghAtaka hI hai, zatru hI hai| yadyapi avasara na milane ke kAraNa vaha ghAta karatA nahIM hai, phira bhI nirantara unake ghAtakA vicAra karate rahane se vaha unakA ghAtaka hI hai, mitra nahIM hai| meLavIne praveza karavA mATe vicAre che. ane rAta divasa, sUtAM ane jAgatAM haMmezAM tene duzmana banIne tenAthI pratikULa rahe che. te tene hiMsaka kahevAya che ke nahIM? tAtparya e che ke-je purUSa rAtadivasa sUtAM ane jAtAM gAthApati vigerenA ghAtamAM tatpara rahe che, bhale pachI te ghAta karI na zake. hoya, te paNa tene hiMsaka kahevAya ke nahIM? AcArya daSTAntane saMbhaLAvIne ane varata svarUpane nizcaya karIne prazna karanArane kahe che ke-hA e purUSa tene ghAtaka ja che. zatru ja che. jo ke lAga na maLavAthI te ghAta karI zakyA nathI, te paNa haMmezA tenA ghAtane vicAra karatA rahevAthI te tene ghAtaka ja che. mitra nahI! For Private And Personal Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma.4 pratyAkhyAnakriyopadezaH .. sudharmasvAmI prAha-'jahA se vahae tassa gAhAvaissa vA tassa gAhAvaiputta. ssa vA' yathA sa vadhaka ratasya, gAthApate vA tasya gAthApatiputrasya vA 'raSNoM vA' rAmo vA rAyapurisassa vA' rAjapuruSasya vA 'khaNaM laddhRrNa' kSaNa labdhvA 'pavissAmi' mavekSyAmi khaNaM laghRNaM vahissAmi tti saMpahAremANe' kSaNa baccA vadhiNyAmIti saMpradhArayana-ityevaM hRdi nirNayan 'diyA vA rAo vA divA vA rAtrau vA 'sutto vA jAgaramANe vA' supto vA jAgradvA 'amittabhUe vA' amitrabhUtaH-zatrubhAvamupagato vA 'micchAsaMThie' mithyAsaMsthitaH "NiccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe' nityaM "prazaThavyatipAtacittadaNDa:-prakarSeNa zaThaH prazaThA vyatipAte cittaM mano yasya sa vyatipAtacittaH svaparadaNDa hetutvAINDaH prazaThazcAsau vyatipAtacittadaNDazceti prazaThavyatipAtacittaMdaNDaH / evameva bAle vi samvesi pANANaM jAva sadhvesi sattANaM' evameva bAlo'jJAnI prANI api sarveSAM prANinAM yAvat sarveSAM sattvAnAm 'diyA vA rAovA' divA vA rAtrau vA 'mutte vA jAgaramANe vA' supto vA jAgratA 'amittabhUe vi' amitrabhUto'pi 'micchAsaMThie' mithyAsaMsthitaH-asatya buddhiyuktaH 'NiccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe' nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDaH 'taM jahA' tadyathA 'pANAivAe jAba mizchAdasaNasalle' prANAtipAte yAvanmithyAdarzanazalye, vyava praznakartA dvArA yaha svIkAra karane para AcArya kahate haiM jaise baMdhaka socatA hai ki maiM gAthApati, gAthApati putra, rAjA yA rAjapuruSa ke ghara meM avasara pAkara praveza karUMgA aura avasara pAkara unakA ghAta karUMgA, aisA mana meM nizcaya karatA huA vaha dina, rAta, sote aura jAgate unakA zatru banA rahatA hai, unakI hiMsA meM saMlagna citta rahatA hai, ataeva vadhaka hI hai, isI prakAra ajJAnI prANI bhI sabhI prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura satvoM kA dinarAta sote aura jAgate amitra-zatru hI banA rahatA hai, vaha asatya buddhi se yukta hai, unake prati zaThanApUrNa hiMsA kA bhAva rakhatA hai| vaha prANAtipAta yAvat miyAdarzanazalya meM sthita hai, isI prazna karanAra dvArA A pramANe svIkAra karI levAthI AcArya kahe che ke jema hiMsaka vicAra kare che ke-huM gAthA pati, gAthA patine putra rAjA athavA rAjapurUSanA gharamAM avasara maLatAM praveza karIza ane lAga joIne tene vadha karIza. A pramANe manamAM nizcaya karate thake te rAta divasa sUtAM ane jAgatAM tene zatru banI rahe che. ane tenI hiMsA mATe saMlagnacitta rahe che. tethI te tene vadhaka ja che. e ja pramANe ajJAnI prANuM paNa aghaLA prANI, bhUte ja sonA rAtadivasa amitra zatru ja banyA rahe che. te asatya buddhithI For Private And Personal Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - sthita iti zeSaH / evaM khakha bhagakyA akkhAe' evam-ataeva kAraNAd bhagavatA tIrthakareNa etAdayo bAlA puruSa ArUyAta:-kavitA, asaMyatAdibaiguNyaviziSa. sapA-'asaMjae' asaMyata:-vartamAnakAlikasAva cA'nuSThAnasahitaH AkhyAta iti jiyA sarva prathamAntena yojmiiyaa| 'avirae aviratA-piratimAvajitaH 'kA. bisvabharavasAyapArakAme apratidatA'patyAkhyApApakarmA na patitaM vartamAna kAle vipanubhAgahAsena na nAdhitaM tathA na patyAsAta tAtiyAra niyA bhavimbasAraNena na nirAhataM pApaM karma-pAnuSThAnaM yena sa tayApApavimAna binA pApaviyodhanam anAgatapApasya matyAkhyAnena saMvaraNa na kRtaM yena samAsa iti bhaavH| 'sakirie' sakriyA-sArayakriyAyuktaH 'asaMvuDe' asaMtaH-saMbarapAya. sItA egaMtadaMDe' ekAntadaNDaH-jIveSu sarvadeva prANAtipAtAdikriyAyukta 'egatapADe' ekAntabAlA-atyantA'jJAnI 'egaMtasutte' ekAntasupta:-mizabhAvamupagataH 'yAvi bhavaI' cApi bhavati / yathA supto na kamapi zubhaM vyApArayani, tathA'yamapi bAlA zubhakriyAsu supta isa supta iti kathyate, 'aviyAramaNavayaNakAyavake' avi. mAraNa bhagavAn tIrthakara ne kahA hai ki aisA bAla arthAt ajJAnI puruSa asaMyata hai arthAt vartamAnakAlIna pApa ke anuSThAna se yukta hai, avirata hai arthAt virati ke bhAva se rahita hai, usane apane pApoM ko pratihata aura pratyAkhyAta nahIM kiyA hai, arthAt bhUtakAlIna pApoM ko prAyazcitta ke dvArA naSTa nahIM kiyA hai aura bhaviSyakAlIna pApoM kA pratyArUpAna nahIM kiyA hai vaha sAradha kriyA se yukta hai, saMgharabhArale rahita hai, aura ekAntadaMDa hai arthAt nirantara hiMsAdi kRtyoM se mukta hai| vaha ekAnta ajJAnI, ekAntasupta arthAt mithyAbhAva ko prApta hotA hai| jaise soyA puruSa koI zubhavyApAra nahIM karatA, usI prakAra yaha atta che. tenA pratye zaThatAthI yukta hiMsAne bhAva rAkhe che, te prANAtipAta yAvata mithyAdarzana za9mAM sthita rahe che. eja kAraNe bhagavAna tIrthakare kahyuM che keevA bAla arthAt ajJAnI purUSa asaMmata che arthAta vartamAnakALa saMdhI pApanA anuSThAnathI yukta che, avirata che. arthAt virati bhAvathI rahita che. teNe potAnA pApane pratihata ane pratyAkhyAta karyA nathI. athata bhUtakALanA pApane prAyazcitta dvArA nAza karela nathI. ane bhaviSyakALa saMbaMdhI pApana pratyAkhyAna karela nathI te sAvadya kiyAthI yukta che, saMvara bhAva vinAnA che. ane ekAnta daMDa che, arthAt hamezAM hiMsA vigere kRtyothI yukta rahe che. te ekAta ajJAnI ekAta supta arthAt mithyAbhAvane prApta 25 sUtakA 535 zubha vyApAra ra nayI, me ye For Private And Personal Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samavAbodhinI TIkA dvi. zru. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH pAramamovacanakAyavAkpaH-sa bAlA vicArarahitamanovacanAdiyuktaH 'muviNamaviNa passaha pAve ya se kamme kajjaI svapnamapi na pazyati-svapne'pi dharma na jAnAti, atha tasya pApa karma kriyate-pApakarmabandho bhavati, 'jahA se vahae' yathA sa vadhakaH 'tassa vA gAhAvaissa jAva tassa vA rAyapurisassa pateyaM patteyaM tasya kA mAthApate yauvattasya rAjapuruSasya vA pratyeka pratyekam-ekaikam, aba yAvatpadena gAthApatiputrasya rAjazva grahaNa bhavati, 'cittasamAdAya diyA vA rAmo vA sute vA jAgara mANe vA' cittasamAdAya-badheSu svakIyAM ghAtamanovRttimAya divA vA rAtrau vA supto vA AzradvA, 'amittabhUra' amitrabhRtaH-zatrumAvamupapannaH, 'micchAsaMThie' miyA saMsthitA-asatyadhuddhiyuktA, 'NicaM' nityam 'pasahaviuvAyacittadaMDe bhavaI' prazaThadhyatipAtacittadaNDo bhavati-prakarSeNa zaThaH prazaThaH vyatipAte-prANAtipAte citraMmano yasya sa tathAbhUta-dhUrtatAyurUpanovRttimAna 'evameva bAle' evameva bAlo yathA vadhako na nivRtta pApakarmA-tathA bAlo'pi na nivRttapApakarmA 'samvesi pANANaM' sarveSAM pANinAm 'jAva samdhesi satANaM' yAvat sarveSAM satAnAm atra yAvatpadena sarveSAM bhUtAnAM sarveSAM jIvAnAM sarveSAM satcAnAm ityeSAM padAnAM prahagaM bhavati 'patteyaM ajJAnI jIva bhI zubha kriyAoM meM pravRtti nahIM karatA, ata eva supta ke samAna hai| vaha vicAra rahita mana vacana kAya evaM vAkya vAlA hai| dharma karane kA svapna bhI nahIM dekhatA hai| use pApakarma kA bandha hotA hai| jaise vaha ghAtaka gAdhApati, gAvApatiputra, rAjA yA rAnapuruSa ke pAta meM citta lagAye rahatA hai aura dina, rAta, sote jAgate unake prati zatrutA rakhatA hai, unako dhokhA detA hai aura asyanta prattatA ke sAtha unake ghAta kA vicAra karatA rahatA hai, usI prakAra pApakarma se virata na hone vAlA bAla jIva bhI pApoM se nivRtta nahIM hotaa| vaha A sAlI jIva paNa zubha kriyAomAM pravRtti karatA nathI. ethI ja sutezAnI jema ja che. te vicAra vinAnA mana vacana, ane kAyavALA che. teo yama karavAnuM svama paNa dekhatA nathI. tene pAvane baMdha thAya che. jema te ghAtaka gAthApati, gAAti yuga, rAjA bhathavA rAjAne bata karavAmAM citta parovI Ape che, ane zata divasa sUtAM ke bagala tenI pratye zatrupaNuM rAkhe che, tene dore che, ane atyaMta sUrtapaNAnI ke tenA jAne vicAra kare che, e ja pramANe pApakarmathI nivRtta na thanAra hAlaajJAnI chava paNa pApathI nivRtta thatA nathI te prANI, java jIva For Private And Personal Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRto patteyaM' pratyekaM pratyekam ekaikam 'vittasamAdAya' cittaM samAdAya vadhyeSu ghAtakamanovRttimAdAya 'divA vA rAo vA' divA vA rAtrau vA 'sute vA jAgaramANe vA' supto vA jAgradvA 'amittabhUe' amitrabhUtaH 'micchAsaM Thae' mithyAsaMsthitaH 'NiccaM ' nityam ' pasaDhavizvAyacittadaMDe' prazaThavyatipAta cittadaNDaH 'bhava' bhavati, yathAvadhakasya samayAdyabhAvena vadhyasya mAraNA'sambhave'pi tadviSayakA'niSTa cintanarUpASatadhyAnAda hiMsakatvaM nAtivartate / tathA-saMyamaviratyAdyamAvato'jJAninojIvasaghAtasya sAkSAtpANAtipAtA'bhAve'pi cinvAdvArA hiMsakaravaM nA'paiti / ato yaduktam- ajJAninAM hiMsakatvaM bhavatyeva tatsamyageva vyavasthitamiti | sU0 2 / 64 | pratyeka prANI, bhUna, jIva aura satva ke prati ghAtaka manovRtti dhAraNa karake dina aura rAta, sotA huA aura jAgatA huA unakA zatru banA rahatA hai, pratikUla vyavahAra karatA hai aura atyanta zaThatApUrvaka unakI hiMsA kI bAta hI socatA rahatA hai| tAtparya yaha hai ki jaise ukta ghAnaka puruSa ko ghAta karane kA ava sara nahIM milatA aura isa kAraNa vaha ghAta nahIM kara pAtA, phira bhI ghAta kI bAta hI socate rahane se apane aprazasta cintana ke kAraNa vaha hiMsaka hI kahalAtA hai, usI prakAra saMyama evaM virati Adi se rahita ajJAnI jIva jIvanikAyoM kI sAkSAt hiMsA nahIM karatA, phira bhI hiMsA kA cintana karate rahane ke kAraNa hiMsaka hI hai| ataeva ajJAnI jIva hiMsaka hote hI haiM, yaha kathana samIcIna hI haiM // 2 // ane savapratye ghAtakamanevRtti dhAraNa karIne zata divasa sUtA thakA athavA jAgatA thake tenA zatru khane che. ane pratikULa-ulTo vyavahAra kare che. ane atyaMta zaDha paNAthI tenI hiMsAnI vAtanA ja vicAra kare che. tApa e che ke--jema te ghAtaka purUSane ghAta karavAne me maLatA nathI, ane te kAraNathI te ghAta karI zakatA nathI, teA paNa ghAta karavAnA ja vicAra karatA rahevAthI pAtAnA aprazasta ciMtananA kAraNe te hiMsaka ja kahevAya che. eja pramANe saMyama ane virati vigere vinAnA ajJAnI jIva jIvanikAyAnI sAkSAt hi~MsA karatA nathI. te paNa hiMsAnuM ciMtana karatA rahevAthI hiMsaka ja gaNAya che. tethI ja ajJAnI jIva hiMsaka ja hAya che. eja kathana ceAnya che. AsU. rA For Private And Personal Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. pratyAkhyAnakiyopadezaH mULam-jo iNaTre samahe iha khalu bahave pANA bhUyA jIvA sattA saMti je imeNaM sarIrasamussaeNa No diTAvA No suyA vA nAbhimayA vA no vinnAyA vA jesiM No patteyaM patteyaM cittasamAyAe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThie NicaM pasaDhavi uvAyacittadaMDe taM jahA pANAivAe jAva micchaadsnnslle||suu03||65|| ... chAyA--nAyamarthaH samarthaH iha khala bahavaH prANAH bhUtAH jIvAH satvAH santi, ye anena zarIrasamucchrayega na haSTA vA na zrutA vA nAbhimatA vA na vijJAtA vA yeSAM no pratyekaM vittaM samAdAya divA vA rAtrau vA supto vA jAgratA amitrabhUtA mithyAsaMsthitaH nityaM prazaThavyatipAtacitta daNDaH tadyathA mANAtipAte yAvad mithyAdarzanazalye ||suu. 3 // 65 // TIkA-punarapyAha nodakA 'No igaTTe samahe' nAyamaryaH samarthaH-yaduktaM bhagaratA sarve jIvAH sarveSAM hiMsakA stana yukta tatrAha-kathanAyamoM yuktastatrAha-'iha khalu bahave pANA bhUyA jIvA satA saMti' iha saMsAre khalu-nizcayena bahavaH pANAH bhUtAH jIvAH sarve sacAH sAH sthAvaramUkSmavAdarabhedabhinnAH santi / 'je imegaM sarIrasamussaeNaM' ye'nena zarIrasamucchra peNa-zarIparicayena 'go diTThA vA no suzA vA nAbhimayA vA no vinAyA vA' asmAbhiH na dRSTA vA na zrutA vA dhaNendriyeNa, ____No iNadve sama?' ityaadi| TIkArtha-prazna kartA punaH kahatA hai-yaha artha samartha nahIM hai, arthAt Apane jo kahA hai ki ajJAna aura avirata jIva saba prANiyoM ke hiMsaka haiM, yaha kathana ThIka nahIM hai| isa saMsAra meM bahuta se aise sa aura sthAvara tathA sUkSma aura bAdara prANI haiM jinake zarIra kA parimANa itanA choTA hotA hai ki vaha na kabhI dekhA jAtA hai aura na - 'No iNaTe samaDhe tyAta TIkAtha-prazna karanAra pharI thI kahe che. A kathana barAbara nathI. arthAt Ape je kahyuM che, ke-ajJAnI ane avirata jIra saghaLA prANinA hiMsaka che. A kathana barobara nathI. A saMsAramAM ghaNA evA traNa ane ' sthAvara tathA sUkSma ane bAdara prANI che, ke jene zarIranuM pramANa eTaluM nAnuM hoya che ke-te kayAreya joI zakAtuM nathI, tema sAMbhaLI paNa zakAtuM nathI. na For Private And Personal Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAmimatA vA-vizeSataH iSTarUpeNa na svIkRtAH, na vijJAtA vA-ime zatrako mitrANi vA ityeva rUpeNa na vijJAtAH 'jesi No patteyaM pateyaM cittasamAyAe' yeSAM no pratyekaM pratyeka cittaM samAdAya-na vadhyeSu ghAtakamanovRttimAdAya diyA vA rAoM vA' divA vA rAtrau vA 'sute vA jAMgaramANe vA' sumo vA jAgratA 'amitta pUra' amitrabhUto "micchAsaThi' mithyAsasthitA-asatyadhuddhiyuktaH 'nicca pasaDha. piupAyacittadaMDe' nityaM prazaThavyatipAtacitta daNDaH prakarSaNa zaThaH pramaThaH vyatipAtemANAtipAte cittaM-manovRttiryasya sa prazaThavyatipAtacittaH saparadaNDahetusvAd daNDaH -sa cAso daNDazceti pazaThavyatipAtacittadaNDaH, 'taM jahA pANAMivAe jAva micchA. dasaMNatalle tayathA prANAtipAte yAvad midhyAdarzanazalye ||suu03-66|| sunA jAtA hai| hama yaha bhI nahIM jAnate ki ve hamAre zatru haiM yA mitra haiN| arthAt hama unheM dekhate bhI nahIM haiM, sunate bhI nahIM haiN| aise jIvoM ke viSaya meM, eka eka pANI ko lekara ghAtaka manovRtti dhAraNa kI jAe, dina rAta sote aura jAgate unake prati zatrunA dhAraNa kI joe, asatya ghuddhi rakkhI jAe, atyanta zaThatApUrvaka unake prANAtipAta meM mana lagAyA jAe aura prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka pApoM meM pravRtti kI jAe yaha kaise saMbhava ho sakatA hai| tAparya yaha hai ki isa jagat meM bahuta se aise sUkSma jIva haiM jo hamAre dekhane sunane meM bhI nahIM aate| unake prati hiMsA kI bhAvanA utpanna nahIM hotii| aisI sthiti meM unakI hiMsA kA pApa kaise laga sakatA hai ? // 3 // ame e paNa jANatA nathI, ke teo amAza zatru che, ke mitra che? thata ame jayAre tene dekhatA paNa nathI, evA jhavenA saMbaMdhamAM eka eka prANIne laIne ghAtaka mAvRtti dhAraNa karavAmAM Ave. rAta divasa sUtAM ke jAgatAM temanA pratye zatru paNuM dhAraNa karavAmAM Ave. asatya buddhi rAkhavAmAM Ave. atyaMta zaTha5Na pUrvaka teonA prANAtipAtamAM mana lagADha zakAya, ane prANAtipAtathI laIne mithyAdarzana zaya sudhInA pApamAM pravRtti karavAmAM Ave. A kevI rIte samAvI zake? tAtparya e che ke-A jagatamAM ghaNA evA sakSama che che ke jeo amArA dekhavA ke sAMbhaLavAmAM paNa AvatA nathI. tenA pratye hiMsAnI bhAvanA utpanna thatI nathI. evI sthitimAM teonI hiMsAnuM pApa kevI zaile nAmI 1 ||suu0 31 For Private And Personal Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samAyodhitI TIkA vi. zru. a.4 pratyAkhyAnakriyopadezaH sUkam-Ayarie Aha-tattha khallu bhagakyA duve viTuMtA paSNatA, laM jahA-saMni diTuMte ya asaMni diTuMte ya, se kiM taM saMni disa'te / je ime saMnipaMciMdiyA. pajjattagA eesiNaM cha jIvanikAra paDuruca taM jahA-puDhAkAya jAya tasakArya, se egaho puDavIkAraNaM kiccaM karei vi kAravei vi, tassa gaM evaM bhavAevaM khalu ahaM puDhavIkAraNaM kiJcaM karemi vi kAravemi vi, jo paira gaM se evaM bhavai imeNa vA imeNa kA, se eeNaM puDhIkAraNaM kiccaM karei vi kAravei vi se gaM tao puDhavIkAyAo asaMjaya avirayaappaDihayaapaJcakkhAyapAvakamme yAvi bhavai, evaM jAva tasakAe tti bhANiyavaM se egaio cha jIvanikAehi kiccaM karei vi kAravei vi, tassa NaM evaM bhavai-evaM khalu cha jIvanikAehi kiccaM karemi vi kAravemi vi, No ceva NaM se bhavai-imehi vA imehi vA, se ya tehiM chahiM jIvanikAehi jAva kAravei vi se ya tehiM chahiM jIvanikAehiM asaMjaya aviraya appaDihaya apa cakkhAyapAvakamme, taM jahA-pANAivAe jAva micchAdasaNasalle, esa khalu bhagavayA akkhAe asaMjae avirae appaDihayaapaccakkhAyapAvakamme suviNamavi apassao pAve ya se kamme kajjai se taM saMnidiTuMte / se kiM taM asaMnidiTuMte ? je ime asanniNo pANA, taM jahA-puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAhayA chaTA vegaiyA tasA pANA, jesiM No takkAi vA sannAi kA pannAi vA maNAi vA vaI kA sayaM kA karaNAe annehi vA For Private And Personal Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra kArAvettae karataM vA samaNujApittae, te'vi NaM bAlA sakvesi pANANaM jAva savesi sattANaM diyA vA rAo vA suttA vA jAgaramANA vA amittabhUyA micchAsaMThiyA niracaM pasaMDhaviGapAyacittadaMDI taM jahA-pANAivAe jA micchAdasaNapalle itheva jAMva NI ceva maNo NoM ceva vaI pANANaM jAva sattANaM dukhaNayAe soyaNayAe jUraNayAe tippaNayAe piNayAe paritappaNayAe te dukkhaNasoyaNa jAva paritappaNavahabaMdhaNa'parikilesAo appaDivirayA bhavaMti / ii khalu se aptanni No ''vi sattA ahonisiM pAgAivAe uvakkhAijjati jAva ahonisi pariggahe uvakkhAijjati jAva micchAdasaNasalle. uvakkhAijjaMti evaM bhRyavAI' savvajoNiyA vi khalu sattA sanniNo huccA asanniNo hoti asanniNo huccA sanniNo hoti, hoccA sannI adavA asannI, tattha se avivicittA avidhaNitA asaMmacchittA aNaNutAbittA asanni kAyAovA sannikAe saMkamaMti sannikAyAo vA asannikAyaM saMkamaMti sannikAyAo vA sannikAyaM saMkamaMti, asannikAyAo vA asannikArya saMkamaMti, je ee sannI vA asannI vA savve te micchAyArA. niccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDA, taM jahA-pANAivAe jAva micchAdasaNasalle, evaM khalu bhagavayA akkhAe asaMjae avirae appaDihayaapaccakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte se bAle aviyAramaNavayaNa kAyavakke suviNamaviNa pAsai pAve ya se kamme kajai |suu04|66| For Private And Personal Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi.va. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH chAyA-AcArya Aha-tatra khalu bhagAtA dvau dRSTAntau prajJaptau tadyathA-saMjidRSTAntazcA'saMziSTAntazca, sa kaH sNjnyidRssttaantH| ye ime saMkSipazcendriyAH paryA. stakAH, eteSAM khalu SaDjIvanikAyAn pratItya, tadyathA-pRthivIkArya yAvat trasa. kAyam / sa ekatayaH pRthivI kAyena kasyaM karoti api kArayatyapi, tasya khalve bhavati / evaM khalvahaM pRthitrIkAyena kRtyaM karomyapi kAsyAmyapi no caiva khela tasyaivaM bhAti, anena vA'nena vA, sa etena pRthivIkAyena kRtyaM karosyapi-kArayatyapi sa khalu tataH pRthivIkAyAdasayatA'viratA'patihatA'patyAkhyAtapApa karmA cApi bhavati / evaM yAvat trasakAyeSapi bhaNitavyam / sa ekatayaH pahaH jIvanikAyaiH kRtyaM karoyapi kArayatyapi tasya khalvevaM bhAti / evaM khalu SaD jIvanikAyaiH kRtyaM karomyapi kArayAmyapi no cAkhala tasyaivaM bhavati, ebhivAebhivA, sa ca taiH SabhirjIvanikayaiH kRtyaM karotyapi kArayatyapi / sa ca tebhyaH paDU jIvanikAyebhyo'saMyatA'viratA'pratihatA'pratyAkhyAtapApakarmA / tadyathA pANA tipAte yAvad mthyaadrshnshlye| eSa khalu bhagavatA AkhyAto'saMyato'virato'. pratyAkhyAtapApakarmA svapnamapyapazyan pApaM ca karma sa karoti tadetat saMjhidRSTAntaH / sa. ko'saMjJidRSTAntaH ? ye ime asaMjhinaH prANAH tadyathA-pRthivIkAyikA yAbadvanaspatikAyikAH SaSThA ekataye trasAH prANAH / yeSAM no tarka iti vA. saMjJA iti cA, prajJA iti vA, mana iti vA, vAgvA, sAyaM vA kartumanyai vA kArayituM kurvantaM vA samanujJAtum, te'pi khalu bAlAH / sarveSAM prANAnAM yAvatsarveSAM satyAnAM divA vA, rAtrau vA, suptA vA, jAgrato vA, amitrabhUtA mithyAsaMsthitAH, nityaM. prshtthvytipaatcittdnnddaaH| tadyathA-mANAtipAte yAvad mithyAdarzanazalye / ityevaM yAvat-no caiva mano no caiva vAk pANAnAM yAvat satyAnAM duHkhanatayAzocanatayA jUraNatayA-tepanatayA-piTTanatayA-paritApanatayA te duHkhanazocana yAvatparitApanavadhabandhanapariklezebhyo'pativiratA bhavanti / iti khalu te'saMjJi. no'pi sattAH aharnizaM prANAtipAte upAkhyAyante yAvadahanizaM parigrahe-upA khyAyante yAvad mithapAdarzana zalye-upArU gAyante (evaM bhUto vAdI) sarvayonikAH api khalu satyAH saMjJino bhUtvA'saMjJino bhavanti / asaMjhino bhUtvA saMjJino bhavanti / bhUtvA saMjhino'thavA'saMjJinastatra te'vivicyA'vidhyA'samucchidyA'nanutA. pyA'saMjJikAyAt vA saMjJakAyaM sakAmanti / saMjJikAyAdvA'saMjJikAyaM saMkrAmanti / saMjJikAyAdvA saMjJikArya sNkraamni| asaMjJikAyAdvA'saMjJakAyaM saMkrAmanti / ye ete saMjhino vA'saMjhino vA, sarve te mithyAcArAH nityaM prazaThavyatipAtacitta sa0 58 For Private And Personal Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patrakatAmanase dnnddaaH| prathA-prANAtipAte yAd mithyAdarzanazalye / evaM khalu bhagavatA AkhyAto'saMyate 'virato'lihatA'matyAkhyAtapApakarmA-sakriyo'saMvRta ekAnta eNDa ekAtiSala ekaantmurtH| sa bAlo'vicAramanovacanakAyavAkya: svapnamapi ma.pazyati-pApaM ca karma kriyate // 04-66 // .. TIkA-ataeva na sarve hiMsakA statra AcAryaH mAha-tastha' tatra-hiMsakA ahiMsakaviSaye khalu-iti vA vAkla GkAre pUrvavRttasya prajJApako vaa| 'bhagavayA' bhagavatA-azeSaguNazAlinA tIrthakareNa 'duve dilutA paNattA' dvau-dvipakArako dRSTAntau prajJaptau-pradarzito, 'taM jahAM-tadyathA 'saMniviTuMte ya asaMnidiTuMte ya' saMjhi dRssttaantshcaa'sNshissttaantH| saMjJA-kAyikatrAcikamAnasikaceSTA sA vidyate yasya sa saMjJI, tasya dRSTAntaH saMziSTAntaH / tadbhinno'saMjidRSTAntaH, 'se kiM taM saMni diTuMte' sa kaH saMjhidRSTAntaH 'je ime saMnipaMciMdiyA pajjattamA eesiNaM chajIva. nikAe paDDucca' ye imeM sajiecandriyAH paryAptakA jIvAH santi eteSAM madhye pRthivIkAyAdArabhya trasakAyaparya tAn paDU nIvanikAyAn pratItya-Azritya SaDjIva 'tatya khalu bhagavayA' ityaadi| TIkArtha-AcArya zrI uttara dete hue kahate haiM-isa viSaya meM sarvaguNasampanna bhagavAn zrI tIrthaMkara deva ne do dRSTAnta kahe haiN| ve isa prakAra haiM-saMjJidRSTAnta aura asaM jJa dRssttaant| jina jIvoM meM saMjJA arthAt kAyika, vAcika aura mAnasika ceSTA pAI jAtI haiM, ve saMjJI kahalAte haiN| usakA dRSTAnta saMjJi dRSTAnta kahalAtA hai / isase viparIta asaMjJi dRSTAnta samajhanA caahie| inameM se saMjJi dRSTAnta kyA hai ? yaha jo saMjJI paMcendriya paryApta jIva haiM, inameM pRthvI kAya se lagA kara trasakAya pInana paTra jIvanikAyoM 'tattha khalu bhAvayA' tyAdi TIkAI-AcArcazrI uttara ApatAM kahe che ke A viSayamAM sarvaguNa sampanna bhagavAna zrI tIrthakara deve be daSTAno kahyA che. te A pramANe che.-saMgnidaSNAta ane asaM idaSTa na je jIvomAM saMjJA arthAt kAyika, vayika, ane mAna sika ceSTA meLavavAmAM Ave che. teo saMsI kahevAya che. tenuM dRSTAnta saMza dRSTAnta kahevAya che. tenAthI viparIta arthAt ulaTu asaMjJi daSTAnta samajavuM. - A paikI saMjJi daSTAnta zuM che? je A sarI pacendriya paryApta che, che, teomAM pRthvIkAyathI laIne trasakAya paryantanA SaTUkA mAMthI kaI kaI For Private And Personal Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zra. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH nikAyaviSaye ityarthaH 'taM jahA' tadyathA 'puDhavIkArya jAva tasakAyaM' pRthivIkArya yAvara sakAram , yAvatpadena-aptejovAyupanaspatInAM saMgrahaH / 'se egaio puDhavI. kAraNe kiccaM karei vi kAravei vi sa ekatayaH pRthivI kAyena jIvena kRtyaMstrIya kArya jAtam-AhArAdikaM karoti kArayati ca / 'tassa NaM evaM bhavaI' tasya khalu kAryakatrtaH puruSasya evaM bhavati-sa evameva vakttuM zaknoti 'evaM khalu ahaM puDhavIkAraNaM kiccaM karemi vi kAravemi vi evaM khalu ahaM pRthivIkAyena kRtyaM kArya karomyapi kArayAmyapi anumodayAmpapi No ceva NaM se evaM bhavai imeNa vA imeNa vA' no caitra khalu tasya-kAryakartaH puruSasyaivaM bhavati-tasya viSaye naivaM kathayitumanyaiH zakyate yad anenA'nena vA--amu kA'mukapRthivIkAyena svakRtyaM karoti kArayati vA, iti / 'se eege puDhavIkAraNaM kiccaM karei vi kAravei visa etena-amukena pRthivI kAyena kRtya-kArya karotyapi, kArayatyapi yadAsa pRthivIkAyena kArya karoti. kArayati tadA naivaM kathayituM zakyate yadayamamukenaiva pRthivI. kAyena kArya karoti kArayati amukena vyaktivizeSa kArya na karoti na vA kArayati meM se koI-koI manuSya pRthvIkAya se apanA AhAra Adi kRtya karatA hai aura karavAtA hai| usake mana meM aisA vicAra hotA hai ki maiM pRthvI kAya se apanA kAma karatA hUM yA karAtA hUM (yA anumodana karatA huuN)| usake sambandha meM aisA nahIM kahA jA sakatA ki vaha amuka pRthvI se hI kArya karatA yA karAtA hai, sampUrNa pRthvI se nahIM karatA yA nahIM karAtA hai| usake saMbaMdha meM to yahI kahA jAtA hai ki vaha pRthvIkAya se kArya karatA hai aura karAtA hai| ataeva vaha sAmAnya rUpa se hI pRthvIkArya kA virAdhaka kahalAtA hai| sAmAnya meM sabhI vizeSoM kA samAveza ho jAtA hai, ataevaM yaha nahIM kahA jA sakatA ki vaha amuka pRthvIkAya kA virAdhaka hai, amuka kA nhiiN| isa kAraNa vaha manuSya pRthvIkAyathI pitAne AhAra vigere kAryo kare che, ane karAve che. temanA manamAM e vicAra hoya che ke huM pRthvIkAyathI pitAnuM kAma kare chuM. athavA karAvuM chuM (athavA anumodana karuM chuM) teonA saMbaMdhamAM evuM kahI zakAtuM nathI ke te amuka pRtha kAyathI ja kArya kare che. athavA karAve che, saMpUrNa pRthvIthI karatA nathI ke karAvatA nathI. tenA saMbaMdhamAM te eja kahI zakAya ke- pRthvIkAyathI kArya kare che. ane karAve che. tethI ja te samAnya paNAthI ja pravikAnA virAdhaka kahevAya che. sAmAnyamAM saghaLA vize samAveza thaI jAya che. tethI ja e kahI zakAtuM nathI ke te For Private And Personal Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % 3D = sutrakRtAstre api, kintu-samAnyata eva pRthivIkAyAn virAdhayatItyucyate / ataH sa sAmAnyataH savachinnaM pRthivIkAyAnAM virAdhaka eveti| 'se NaM tabhI puDhavIkAyAmo asanapa-aviraya-appaDihaya apaJca vAyapAvakamme yAvi bhavaI' sa khalu etAdRzaH puruSastataH pRthivIkAyajIvAt-asaMyatA'viratA'pratihatA'patyAkhyAtapApakarmA cApi bhavati tatrA'saMyataH-vartamAnakAlikasAvadhA'nuSThAnapravRttaH, avirata:-atI. tA'nAgatApAdanikRtaH, apatihatA'pasyAkhyAtapApakarmA-na patrAkhyAtaM pUrvakatA. ticAranindayA bhaviSyatkaraNena taza-na patihataM-na nirAkRta-na nAzitaM pApaM. karma yena sa tathA, tataH padatrayasya krmdhaaryH| evaM jAva tasakAyeti bhANiyanvaM' evaM yAvat samAyeyapi bhAgAvyam / pakAyena kArya kurvan-tatrApi sAmAnyato virAdhakatvaM nAtivartate / 'se ego cha jIvanikArahiM kiccaM karei vikAravei vi' sAmAnyataH pRthvIkAya ke jIvoM kA virAdhaka hai / aisA jIva pRthvIkAra ke viSaya meM saMyata nahIM hotA arthAt vartamAna kAla meM sAvadha anuSThAna meM pravRtta hotA hai, virata nahIM hotA arthAt atIta aura anA. gata saMbaMdhI pApoM se nivRtta nahIM hotA, pApa ko pratihata aura pratyAkhyAta nahIM karatA, arthAt pUrvakRta pApa kI nindA nahIM karatA aura bhaviSya meM na karane kA saMkalpa nahIM krtaa| jo pRthvIkAya ke viSaya meM kahA gayA hai, vahI usakAya taka sabhI kAyoM ke viSaya meM kahanA cAhie / jasakAya ke dvArA jo kArya karatA yA karAtA hai, vaha sAmAnya rUpa se trasahAya kA virAvaka kahalAtA hai| koI chahoM kAyoM se kArya karatA aura karavAtA hai| usa puruSa ko aisA amuka pRthvIkAyanA virAdhaka che. ane amukane nathI. A kAraNe te sAmAnyataH pRthvIkAyanA jIvana virAdhaka che. evA che pRthvIkAyanA saMbaMdhamAM saMyata thatA nathI. arthAt vartamAnapaLamAM sAvadha anuSThAnamAM pravRtta thAya che. virata thatA nathI. arthAta bhUtakALamAM karelA ane bhaviSyakALamAM thanArA pApathI nivRtta thatA nathI. pApane pratiData ane pratyAkhyAtA karatA nathI, arthAt pahelAM karelA pApanI niMdA karatA nathI. ane bhavi. dhyamAM na karavAne saMkala karatA nathI. je pRthvIkAyanA saMbaMdhanAM kahevAmAM Avela che, e ja trasakAya sudhI saghaLA kAnA saMbaMdhamAM kahevuM joIe. trasakAya dvArA je kArya kare che karAve che, te sAmAnya paNAthI trasakAyanA virAdhaka kahevAya che. keI chae For Private And Personal Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. pratyAkhyAnakriyopadezaH 461 sa ekatayaH SaGjIvanikAyaH kRtyaM karotyapi kArayatyapi tassa NaM evaM bhavaI' tasya puruSasya khalvevaM bhavati, 'evaM khalu chajIpanikAehi kiccaM karemi vi kAravemi vi' evaM khalu par3a nIvanikAyaH kRtya-kArya karompapi kArayAmyapi 'No cetraNaM se evaM bhavaI' no caiva khalu tasya-puruSasyaivaM bhavati tasya viSaye evaM vaktuM na zakyate kairapi yat 'imehi vA imehiM vA emino ebhirvA-sa emirebhireva strIya kArya karoti kArayati veti vakttuM na zakyate, kintu sAmAnyataH 'se ya tehiM chahiM jIvanikAehiM jAva kAravei vi sa ca taiH SaDmirjIvanikAyai vikaroti kArapatyapi yAvatpadena karotItyasya grahaNam, 'se ya tehiM chahiM jIvanikAe' sa ca sAmAnyataH kAryakArI tebhyaH SaD jIvanikAyebhyaH 'asaMjaya aviraya-apaDihaya-prAca. kAkhAya pAyakamme' taM jahA-pANAivAe jAva miccha dasaNa salle' asaMyatA'viratA'. pratihatA'patyAkhyAtapApakarmA tadya-prANAtipAte yAvadmithyAdarzanazala, sa puruSaH pUSoMdIrita SaDjIvanikAyebhyo viratisaMyamAdiyo rahitaH, akRtapAyazcittapratyAkhyAnaH prAgAtipAtAdArabhya mithyAdarzanazalyAntaH pApakamaiva bhavati / sa khalu bhagavayA akkhAe asaMjae avirae apaDihaya apaccakvAyapAvakamme' epa khalaetAdRzaH puruSohi bhAgavatA-tIrthakarega AkhyAta:-kathitaH asaMyataH asaMgatasvarUpeNa, tathA avirataH tathA-apratihatA'patyArUpAtapApakarmA 'suviNamapi apassao' svapnamapi apazyan-saMyamaviratyAdirahitaH 'pAve ya se kamme kajjaIsa vicAra nahIM hotA ki maiM amuka amuka kAya se kArya karUM aura amuka amuka se na kruuN| vaha to sAmAnya rUpa se chahoM jIvanikAyoM se kArya karatA aura karavAtA hai / ataeva vaha chahoM jIvanikAyoM kI hiMsA se asaMyata hai, avirata hai / apratihata aura apratyAkhyAta pApakarma vAlI hai| vaha prAmAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka aThAraho pAesthAnoM kA sevana karane vAlA hai| tIrthakara bhagavAna ne aise puruSako asaMyata, avirata, apratihata evaM apratyAkhyAta pApakarma vAlA aura kAthI kArya kare che, ane karAve che. te purUSane e vicAra thato nathI ke - huM amuka amuka kAya-zarIrathI kArya karuM. ane ane amuka amukathI na karuM e te sAmAnya paNathI chae javanikAyAthI kArya kare ane karAve che tethI - ja e cha e javanikAyonI hiMsAthI asaMyata che, avirata che. apratihata ane apratyAkhyAta pApakarma vALA che. te prANAtipAtathI laIne mithyAdarzana - zalya sudhI aDhAre pApasthiAnenuM sevana karavAvALA che. tIrthakara bhagavAne evA purUSane asaMyata, avirata, apratihata ane apratyAkhyAta pApakarmavALe For Private And Personal Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62 sUtrakRtAra . pApa karma karotyeva, 'se taM saMnidihI' sa saM dRSTAntaH pradarzito bhagavateti zeSaH, yathA kazcidagrAmaghAtAdau pravRtto yadyapi na tena vivakSitakAle kecana puruSA dRSTA stathApyasau tatpavRttinivRtterabhAvAt tadyogyatayA tadghAtaka eva, prakRte'nIti'se kiM taM asagnidiLe te' sa ko'saMzidRSTAntaH ? 'je ime asanniNo pANA jahA ye ime'saMjJinaH prANA sadhathA-'puDhavIkAjhyA jAva vaNassaikAiyA chaTA vegaiyA tasA pANA' pRthivIkAyikA yAvadvanaspanikAyikAH-pRthivIkAyAdArabhya vanaspatikAyaparyantA jIvAH SaSThA ekAye trasAH prANA:-SaSThA svapanAma kA asaM. jhino ye jIvAH santi 'jesi No tatkAi vA saMnAi vA pannAi vA magAi vA vaI ka sayaM vA karaNAe annehi vA kArAvettae vA karaMsaM vA samaNujANittae yeSAM svapna bhI na dekhane vAlA arthAt saMyama aura virati se sarvathA rahita kahAM hai| vaha pApakarma karatA hI hai| yaha saMjJi dRSTana kahA gayA hai| ___ Azaya yaha hai ki jaise koI koI puruSa samagra grAma ke ghAta meM pravRtta ho aura usa samaya vaha kisI viziSTa manuSya ko na dekhatA ho, to bhI grAtaghAtaka hone se usa grAma ke antargana usa manuSya kA bhI ghAtaka kahalAtA hai, isI prakAra jo SaT kAya ke jIvoM kA ghAtaka hai vaha cAhe kisI jIva ko dekhe yA na dekhe, usakA ghAtaka hI khlaaegaa| ___ aba asaMjJi dRSTAnta kyA hai ? ye jo asaMjJI prANI haiM, jaise pRthvI. kAyika yAvat vanaspatikAyika aura koI koI trasakAyika, jinakI yaha podha nahIM hotA ki kartavya kyA hai aura amarttavya kyA hai, jo saMjJA se hIna haiM arzat pUrva prApta padArtha kI uttarakAla meM paryAlocanA ane sva paNuM na dekhavAvALe arthAt saMyama ane virati vigerethI sarvathA rahita kahyo che. te pApakarma kare ja che. A saMjJi daSTAnta kahela che. kahevAne bhAva e che ke-jema ke I purUSa saMpUrNa gAmane ghAta kara. "vAmAM pravRttivALe heya, ane te vakhate kaI vizeSa mANa ne na dekhuM, te paNa grAmaghAtaka hovAthI te gAmanA aMtargata e manuSyane paNuM ghAtaka kahevAya che. e ja pramANe je SayanA cha ghAta karanAra chete ke kaI jIvane be athavA na dekhe paNa tene ghAtaka je kahevAya che. . have asaMjJinuM daSTAnta batAvavAmAM Ave che. je A aNi prANI che, jemake-vRzcikAyika yAvat vanaspatikAyika ane kaI kaI trasakAyika, " jemane e badha heta nathI ke kartavya zuM che? ane akartavya zuM che? je saMjJA vinAnA che, arthAt pahelA prApta karelA padArthanI uttara kALamAM For Private And Personal Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArtha kodhinI TIkA dvi. zru. a.4 pratyAkhyAnakriyopadezaH no tarka iti vA saMjJeta vA-prajJeti vA-mana iti vA-vAgvA-svayaM vA kara anya va kArayituM kurvantaM vA samanujJAtum, tatra-tarka:-uhaH-kimidaM kRtavyama kartavya vetyevamAtmakaH, saMjJAnaM saMjJA-pUrvopalabdhArthe uttarakAle paryAlocanA, prajJAne manA-raka yuddhayotpekSaNam , mananaM mano mati:-sA cAcagrahAdirUpA mana:-annAkara Nam , prazasyavarNA vAka, etAni na vidyante yeSAm , yeSAM jIvAnAM takadiyo na santi 'te vigaM vAlA samvesiM pANANaM jAva sandhesi sattANa' te'pi vAlAajJAnino jIvAH yeSAM takadiyo na bhavanti, sarveSAM pANavatAM bhUvAnAM jIvAnA samAnAm 'diyA vA rAmo vA muttA vA jAgaramANA vA' divA vA rAtrau vA musA vA jAgrato vA, 'amittabhUgA micchAsaMThiyA' amitrabhUnA mithyAsaMsthitA:-asatya. buddhiyuktAH 'niccaM pasaDhavivAyacittadaMDA' nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDA:dhUrtatApUrvaka vdhvRttimntH| 'taM jahA' ra yathA-'pANAiva e jAva micchAdasaNa salle' prANAtipAte-prANinAM hiMmA dharmaNi yAvad mithyAdarzanazalye, 'iccevaM jAna No ceva maNo po ce| vaI pANANaM jAva sattANaM dukkhaNayAe' ityevaM yAvat no caiva mano no caiva vAk mANAnAM yAvatsattvAnAM du khanatayA 'moyaNa yAe' zocanatayA nahIM kara sakate, jinameM prajJA nahIM hai arthAt apanI buddhi se socane kI zakti nahIM hai, jinameM manana karane kA sAmarthya nahIM hai, vANI nahIM hai, jo na svayaM kucha kara sakate haiM aura na dUsaroM se karavA sakate haiM aura na karane vAle kA anumodana kara sakate haiM, aise tarka evaM saMjJA Adi se rahita prANI bhI samasta prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke dina rAta, sote jAgate sadaiva zatru bane rahate haiM, unheM dhokhA dete haiM aura atyanta zaThatA pUrvaka ghAta karane meM saMlagna rahate haiN| ve prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya paryanta aThArahoM pApoM kA sevana karate rahate haiN| yadyapi unako mana tathA vANI hote nahIM haiN| paryAlacanA karI zakatA nathI. jemanAmAM prajJA nathI. arthAta pitAnI buddhithI vicAravAnI zakti nathI, jemanAmAM manana karavAnuM sAmarthya nathI, vANI nathI. je svayaM kaI karI za tA nathI. tathA bIjAo pAse koI karAvI zakatA nathI. evA tarka ane saMjJA vigerethI rahita prANa pazu saghaLA praNiye, bhUta, jIva ane sonA rAtadivasa sUtAM ke jAgatAM haMmezAM zatru banyA rahe che. tene dage de che. ane atyaMta zaThatA pUrvaka ghAta karavAmAM lAgyA rahe che teo prANAtipAtathI laIne mithyAdarzana zalya sudhI aDhAre pApanuM sevana karatA rahe che. jo ke temane mana tathA vANuM letA nathI, For Private And Personal Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre 'jUraNayAe tiSaNayAe piTTaNa gAra paritapaNayAe' jUraNata yA tepanatayA pihanata yA paritApanatayA te duk vaNasoyaNa jAva paritapaNa vahabaMdhaNaparikile sAo' te duHkhanazrIcana yAvatsaritApanavadhavandhanaparikzebhyaH tatra-badho maraNam, bandhanaM rajjyAdinA 'apaDivirayA bhavati' apativiratA bhavanti, duHkhatayA maraNa duHkharUpega zocanaMdainyamApaNam, jUNa-zokAtirekAcchIrajIrNatAmApaNam, tepanaM-zokAtirekAnazru bAlAdi kSaraNamApaNam , paritepanaM zarIrasantApaH, yadhapi asaMzijIveSu manona bhavati tathApi te sarvAne jIvAna zocanti-paritApayanti / yadvA-sahaiva zoka paritApapIDanamadhavandhanAdikaM kurvantaH pApakarmabhyo na nivRttAH, api tu-pApa karmaNe niratA eva bhAntIti / 'ii khaca se asannigo vi sattA aho ni pANAivAra uvakravAijjati' iti-pUrvoktapakAreNa khala te'saMjhino'pi-saMjJAprajJAdirahitA api sattvAH-prANinaH pRthivIkAyikAdayaH, nizam-rAbindivam , mANAtipAte-jIvahiMsAkarmaNi vidyamAnAH prANAtipAte kartavye tadyogyatayA tadasaMpAptApi grAmaghAtakavadupAkhyAyante / 'jAva ahonisi pariggahe upakvAi jati' yAvadahanizaM parigrahe vidyamAnAH upAkhzAyante yAvadmidhyAdarzanazalye upAkhyAyante-kathyante / saMjJArahitA api dUravartino'pi sUkSmatarA api mANAphira bhI ve prANiyoM, bhUto, jIvoM aura sattvoM ko duHkha pahuMcAne, zoka utpanna karane, jhugane, rulAne, vadhakarane, paritApa dene, yA unheM eka hI mAtha daHkha, zoka saMtApa pIr3ana vadha, baMdhana Adi karane ke pApakarma se virata nahIM hote haiM, parantu pApakarma meM nirata (tatpara) hI rahate haiN| isa prakAra ve asaMjJI evaM saMjhI prajJA Adi se rahita bhI pRthvI. kAdhika Adi prANI rAtadina prANAtigata meM vartate haiM / ve cAhe dusare prANiyoM ko na jAnate hoM to bhI grAmaghAtaka ke samAnasika kahalAte haiN| ve parigraha meM yAvat miyAdarzanazalya meM arthAt mabhI pApoM meM vartamAna hote haiN| te paNa teo praNiye, bhUle, jI ane sane duHkha poMcADavA mATe zAka utpanna karavA, jharAvavA, raDAvavA, vadha karavA, paritApa pahoMcADavA athavA temane ekI sAthe ja duHkha zoka, saMtApa, pIDana, baMdhana vigere karavAnA pApakarmathI virata thatA nathI. paraMtu pApakarmamAM nirata-tapara ja rahe che. A rIte te asaMsI ane saMjJA prajJA vigerethI rahitapaNa pravIkAyika vigere prANI divasarAta prANAtipAtamAM vartatA rahe che. teo cAhe bIjA prANi cone na jANatA hoya, te paNa gAmavAtaka pramANe ja hiMsaka kahevAya che. teo parigrahamAM yAvat mithyAdarzanazalyamAM arthAt saghaLA pApamAM vartamAna hoya che, For Private And Personal Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH 2465 : tipAtAdi parigraha mithyAdarzanazalyAnte pApakarmaNi otamotA ityeva kathyante / ( evaM bhUtavAdI) 'saccajoNiyA vi' sarvayonikA api 'khala sattA saMniNo hucA 'asaMniNo huMti asaMniNo huccA saMniNo dauti' khalu iti nizvapArthakaH sacAprANinaH saMjhino bhUtvA'saMjJino bhavanti / asaMjhino bhUkhA saMjJino bhavanti, karma 'parAdhInA hi jiivaaH| te ca jIvA yathAkarma saMjJino'pi saMjJAmanubhavanto'pi karma yAda asaMjJino bhavanti ! asaMjJino jIvAH karmabalAt kAlAntare saMjhino bhavanti / ''hoccA saMnI aduvA asannI' bhUtvA saMjJinaH athavA'saMjJinaH 'tastha se avivicittA avi dhuNitA asaMmucchitA aNaNutAvittA masaMnikAyAo vA saMkramati saMnikAyAo vA asaM nikArya saMkarmati' tatra tattadyonau avivizya svasmAt pApaM karma apRthakkRtya, avidhUya pApam pApamamakSAlaya, asamucchidya-pApamacchivA, ananutAvya-pazcAttApamakRtvA tadA vAkamaMcalA asaMjJikAyAt saMjJikArya saMkrAmanti / gacchanti tAdRzasya karmaNaH phalopabhogAya / yadvA-saMjJikAyAda asaMjJikArya saMkrA manti saMjJizarIrAda saMjJizarIre Agacchanti / asaMjJizarIrAta saMjJizarIre samAga cchantIti / 'saMnikAyAo vA saMnikAyaM saMkamaMti asaMnikAyAo vA asaMnikArya kamaMta' athavA - saMjJikAyAta saMjJikAyameva saMkrAmanti / asaMjJikAyAt - asaMjJi sabhI yoniyoM ke prANI nizcaya se saMjJI hokara ( bhavAntara meM ) asaMjJI ho jAte haiM aura asaMjJI hokara saMjJI ho jAte haiM, kyoMki saMsArI jIva karma ke adhIna haiM, ataeva karma ke udaya ke anusAra fafbhanna paryAyoM ko dhAraNa karate rahate haiN| jo jIva vibhinna (aneka) yoniyoM meM rahakara pApakarma ko dUra nahIM karate, pApa kA prakSAlana nahIM karate, ve karmodaya ke vazIbhUta hokara asaMjJI paryAya se saMjJI paryAya meM utpanna ho jAte haiM, saMjJIparyAya se asaMjJIparyAya meM janma lete haiM / athavA saMjJI paryAya se saMjJIparyAya meM aura asaMjJIparyAya se asaMjJIparyAya saghaLI ceAnicenA prANI nizcayathI sannI thaIne (bhavAntaramAM) aMsa'jJI thaI jAya che. ane asI thaIne sajJI thaI jAya che, kemake-sa sArI jIva kane AdhIna che, tethI ja karmanA udaya pramANe jUdA jUdA paryAyane dhAraNu kare che. je chatra jUdI jUdI aneka ceAniyAmAM rahIne pApakane dUra karatA nathI pApane dhoI nAkhatA nathI, te karmanA udayane vaza thaIne asaMjJI paryAyathI saMjJI paryAyamAM utpanna thaI jAya che. sa`rI paryAyathI asannI paryA yamAM janma le che. athavA sannI paryAyathI saMjJI paryAyamAM ane asasI paryAyadhI asaMjJI paryAyamAM paNa utpanna thai jAya che. evA kAI niyama sU0 59 For Private And Personal Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAyameva saMkAmanti / yathArma yatha zrutam / nAyamasti niyamo yat saMjJI saMjhI eva bhavet / asaMjJI ca asaMjJI eva bhavet, karmA'dhInasya hi vaicitrayam , karmacA''keklazAna svAdhikAra na tyajati, atya jan jIvAn uccAva vAn sadRzatayA visadRzatayA utta yomayatayA paribhrAmayati / 'je ee saMnI yA asaMnI yA sance te micchAyArA viccha pasAvizvAyacinadaMDA, taM jahA pANAivAe jAya micchadisaNasara' pe ete saMjhino vA'saMjJino vA jIrA iti zeSaH, te saveM mithyAcArA:-avi. suddhAcArAH, apatyAkhyAnitvAt , nityaM prshtthnipaatcittdnnddaaH| ime sarve jIvA: mithyAcArA stathaiva sarvadA zaThatAyuktadhUrtatAyuktahiMsAtmakacittavRtte. dhAraNakartAraH santi / tathA-prANAtipAte yAvad mithyAdarzanazalye, mANAtipAtAdArabhya niyAdarzanazalyAntapApakarmaNi niratAH sntiiti| 'evaM khanu bhagavayA akvAe asaMjae avirae apaDihayapaccakavAyapAnakamme sakirie' evaM khalu-asmAt kAraNAdeva bhagatA tIrthakareNa arU pAtA, asaMyata:meM bhI utpanna ho jAte haiN| aisA koI niyara nahIM hai ki saMjI jIva bhavAntara meM saMjJI ke paryAya meM hI utpanna ho aura asaMjJI jIva marakara asaMjJI hI ho| saMjJo asazI Adi kI vicitratA karma ke adhIna hI hai, aura jaba taka mukti prApta na ho jAya taba taka usakA prabhAva naSTa nahIM ho sakatA aura jabataka karma kA prabhAva naSTa na ho jAya taba taka una jIvoM ko ucca, nIca sadaza aura visadRza yoniyoM meM ghumAtA hI rahatA hai| . ye saMjJI aura asaMjJI jIva, sabhI azud AcAra vAle haiM, sadA zaThatA se yukta haiM aura hiMsAtmaka cittavRtti ko dhAraNa karane vAle haiN| ve prANAtipAta se lagAkara mizyAdarzanazalya taka ke bhI pApoM meM nirata hote haiM, ima kAraNa zrI tIrthakara bhagavAna ne ina pApa meM tatpara nathI ke saMjJI jIva bhavantaramAM saMsI paryAyamAM ja hoya. saMjJI, asaMjJA vigerenuM vicitra paNa karmane AdhIna che. ane jyAM sudhI mukti prApta na thaI jAya, tyAM sudhI tene prabhAva nAza pAmato nathI. ane jyAM sudhI karmane sad prabhAva nAza na pAme tyAM sudhI te ene uMca nIca, ke sarakhA ane visa nimAM pheravatA ja rahe che. A saMjJI ane asaMjJI jIva, saghaLa azuddha AcAravALA che. hamezAM dhUrta paNAthI yukta che, ane hiMsAtmaka cittavRttine dhAraNa karavAvALA che. teo prANAtipAtathI laIne mithyAdarzana zalya sudhInA saghaLA pApamAM tatpara rahe che. te kAraNe tIrthakara bhagavAne A pApamAM tatpara rahelA For Private And Personal Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA fa. thu. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadezaH saMyamarahitaH, avirataH -- vairAgyarahitaH, amatihAsAkhyAta gapakarmA-pApakarmaina pratyAkhyAtA bhavati, tathA - 'sakirie' sakriyaH - sAvadha karmayuktaH 'asaMbuDe' asaMta:-saMbara rahitaH 'egaMtadaMDe' ekAntadaNDaH - pANinAM sadA daNDakArakaH 'etavAle' ekAntavAlo'jJAnI 'egaMvasute ekAntasRptaH niyamato'jJAnandriyA'bhibhUtaH / 'sa bAla:- etAdRzo'jJAnI mati, tathA - 'aviyAramaNavayaNakAyavakke' avicAra manova vanakAyavAkpaH- mAnasikavAcanikakAyika vicArarahitaH kartavyA kartavyavicArarahitamano vacanakAyavAkyazanityarthaH, 'suviNamavi Na pAsa' svapnamapi na pazyati, yatpApaM svapne'pi na jJAyate tasyA'pi karttA bhavatyevADaviramitvAt / kintu 'pAve ya se kamme kajja' pApaJca karma sa karotyeva, ato yaduktam-to'virataH puruSaH saMjJI vA asaMjJI vA pApaM karma karotyeveti satyameva pratipAditamiti bhAvaH ||60 4 || 66 // mUlam - nodae Aha-se kiM kubvaM kiM kAravaM saMjayavirayapaDihayapaJcakakhAyapAtrakamme bhavai ? Ayarie Aha- tattha khalu deva jIvoM ko asaMpata, avirata kriyAyukta aura asaMvRta kahA hai| pApakarmoM ko pratihata aura pratyAkhyAta na karane vAlA bhI kahA hai| aisA jIva ekAntadaMDa - hiMsaka, ekAntapAla ajJAnI, ekAnta supta - ajJAnanidrA se abhibhUta hotA hai / vaha vicArarahita mana vacana kAyavAlA hai / usako karttavya aura akarttavya kA viveka nahIM honA / aviratimAn hone ke kAraNa vaha svapna meM bhI jisa pApa ko nahIM jAnatA, usakA bhI karttA hotA hai / vaha pApakarma karatA hai| tAtparya yaha hai ki asaMyata evaM avirata jIva, cAhe saMjJo ho yA asaMjJI, avazya hI pApAkarma karatA hai, yaha jo kahA gayA hai so samIcIna hI kahA gayA hai ||4|| For Private And Personal Use Only jIvane asayata, avirata, kriyAyukta ane savrata kahyA che. pApa menei pratihata ane pratyAkhyAta na karavAvALA paNa kahyA che. evA jIve ekAnta daMDa-sika ekAnta mAla-majJAnI ekAntasupta-ajJAna nidrAthI parAjIta thAya che. te vicAra vinAnA mana, vacana ane kAyavALA che, tene kartavya ane akatavyanA viveka hAtA nathI. aviratimAn hAvAnA kAraNe te svapramAM paNa je pApane jANatA nathI, tene paNa karavAvALA heAya che. tee pApakama ja kare che. tAtpaya e che ke-cAhe sannI hAya ke--asa'nI hoya tee pApakama Avazyaja kare che. je A kahyuM te kharekhara ja kahyu che. pUjA Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 368 sUtrakRtAGgasUtra bhagavayA chajjIvaNikAyaheU paNNattA, taM jahA-puDhavIkAiyA jAva tasakAiyA, se jahANAmae mama asAyaM DaMDeNa vA aTThINa vA suTTINa vA lelUNa vA kavAleNa vA AtoDijjamANassa vA jAva uvadavijjamANassa vA jAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkaDaM dukkhaM bhayaM paDisaMvedemi, iccevaM jANa savve pANA jAva sabve sattA daMDeNa vA jAva kavAleNa vA AtoDijjamANA vA hammamANA vA tajjijjamANA vA tAlijjamANA vA jAva uvaddavijjamANA vA jAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkAraM dukkhaM bhayaM paDisaMvedeti, evaM NaccA satve pANA jAva samve sattA na haMtavA jAva Na uddaveyavvA, esa dhamme dhuve jiie sAsae samicca logaM kheyannehiM pavedie, evaM se bhikkhU virae pANAivAyAo jAva micchAdaMsaNasallAo, se bhikkhU No daMtapakkhAlaNeNaM daMte.pakkhAlejjA, No aMjaNaM No vamaNaM No dhUvaNitte pi Aitte, se bhikkhU akirie alUsae akohe jAva alobhe uvasaMte parinivvuDe, esa khalu bhagavayA akkhAe saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme akirie saMvuDe, egaMtapaMDie bhavai ti.bemi ||suu0 5 // 67 // ii bIyasuyakkhaMdhassa paccakkhANakiriyANAma ghauttha mamjhayaNaM samattam // 2-4 // chAyA-nodakaH-sa kiM kurvan kiM kArayan kathaM saMyataviratapatyAkhyAtapApakarmA bhavati ? AcArya Aha-tatra khalu bhagavatA SaDjIvanikAyahetavaH majJaptA, tadyathA-pRthivIkAyikA yAvat vasakAyikAH / tad yathAnAma mama asAtaM daNDena vA, asthanA va', muSTinA vA leSTunA vA kapAlena vA AtodhamAnasya vA yASada For Private And Personal Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.4 pratyAkhyAnakriyopadezaH 49 upadrApamANasya vA yAvad romotkhananamAtramapi hiMsAkRtaM duHkhaM bhayaM patisaMvedayAmi, ityevaM jAnIhi sarve mANA yAvat sarve sattvAH daNDena vA yAvat kapAlena vA AtodyamAnA vA hanyamAnA vA tajyamAnA vA. tADayamAnA.vA yAvad upadrAvyamANA vA yAvad romotkhananamAtramapi hisAkaraM duHkhaM bhayaM pratisaMvedayanti / evaM jJAtvA sarve pANA yAvat sarve sattvAH na hantavyAH yAvannopadrAvayitavyAH, eSa dharmaH dhruno nityaH zAzvAH samitya le ke khedajJaH pveditH| evaM sa bhikSu viratA mANAtipAtato yAvanni pAdarzanazalpataH / sa bhikSu nau dantapakSAlanena dantAna pakSAcyet no ananaM no vamanaM no dhUranamapi aaddii| sa bhikSurakriyaH alUSakaH akrodho yAvad akomaH upazAntaH prinirvRttH| eSa khalu bhagavatA Asa pAtaH saMgataviratatihApatyAkhyAtapApakarmA akriyaH saMvRtaH ekAntapaNDito bhavatIti brImi // 90567 // ___TIkA-punarapi nodakaH praznakartA praznaM karoti-se ki kucha ki kAravaM kahaM saMnayavizyapaDihayAcca vAyapAvakamme bhAI sa:- manuSyAdi iiH kimkIdRzaM karma ku kivA kArayan kathaM-kena pakAreNa saMyaMtaviratapatihata. pratyAkhyAtapApakarmA bhAti, kathaM saMyato bhavati-kathaM virato bhavati-sarvebhyaH pApakamyaH kathaM vA pati napatyAkhyAtapApakarmA bhavatIti, tatra-saMpatatvaM vartamAna kAlika sAvadhAnuSThAnarahitatvam , viratatvam- pratItA'nAgatapApAnnivRttimatvam / pratihataM-vartamAnakAle sthityanu mAgahA sena nAzitaM tathA pratyAkhyAtaM-pUrvakRtAti nAranindayA bhaviSyatyakANe nirAkRtaM pApaM karma yena sa pratihatapratyAkhyAta 'se kiM kuSyaM' ityaadi| TIkArtha-praznakartA punaH prazna karatA hai-manuSya prAdi prANI kauna sA karma karatA huA aura kona sA karma karAtA huA, kisa prakAra se saMyata, virata tathA pApakarma kA ghAta aura pratyAkhyAta karane vAlA hotA hai? ... vartamAnakAlika pApamaya kRpa se rahita honA saMyata honA kaha lAtA hai / bhUta aura bhaviSyat kAla saMbaMdhI pApa se nivRtta honA virata honA kahalAtA hai| karma ke pratihata hone kA abhimAya hai vartamAna S: 'se kiM kuThava' yA TIkAtha--prazna kartA pharIthI prazna pUche che ke-he bhagavana makhya vigere ' prANI kayuM karma karatA thakA kevA prakArathI saMyata virata tathA pApakamane dhAta bhane pratyAcyAta 42vAvA DAya che ? . - vartamAnakALa saMbaMdhI pApamaya kRtyathI rahita thavuM te saMyata thavuM kahe. vAya che bhUta ane bhaviSyakALa saMbaMdhI pApathI nivRtta thavuM te virata thavuM For Private And Personal Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- sUtrakRtAmale pApakarmA, iti nodakasyAzayaH / AcArya aha-'tattha kha bhagavathA cha nIvanikAya heU paNattA' tatra khala bhagavatA SaDjIvanikAyAH karmabandhahetvaH prajJaptA kathitAH, 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyA jAva tasakAiyA' pRthivIkAyikA yAvat prasakAyikAH, 'se jahA NAmae mama asAyaM daMDeNa vA aTThINa vA muTThINa kA leluga vA kavAleNa vA AtoDijjamAgasta vA jAva uvaddavijamANassa vA tadyathA nAma mama amAtam-duHkhaM bhavati, daNDena vA tADanAdinA, aspanA vA, muSTinA vA leSTunA vAloSTena vA, kapAlena vA-ghaTAvayavena AnodyamAnasya vA-tAjyamA nasya yAvadupadrAvyamANasya vA 'jAva lomukravaNaNamAyamavi hiMsAkaDaM dukhaM mayaM paDisaMvedemi' yAvad romotkhananamAtramapi hiMsAkRtaM duHkhaM bhayaM patisaMvedayAmi, kAla meM sthiti aura anubhAga kA hrAsa karake use naSTa karanA aura pratyAkhyAta ko artha hai pUrvakRta aticAroM kI nindA karake tathA bhaviSya meM na karane kA saMkalpa karake use dUra krnaa| bhAvAn ne SaT jInikAyoM ko karmabandha kA kAraNa kahA hai| ve SaT jIvanikAya ye haiM-pRthvIkAya yAvat trasakAya / jaise DaMDe se, haDDI se, muTThI se, Dhele se athavA ThIkare se tAr3ana karane para yA upadrava karane para yahAM taka ki eka roma ukhAr3ane se bhI mujhe hiMsA janitra duHkha evaM bhaya kA anubhava hotA hai, isI prakAra samasta prANo yAvat satva bhI DaMDA muSTi Adi se AghAna karane para, tarjana, tADana karane para upadrava karane para yAvat roma ukhAr3ane para bhI hiMsAjanya duHkha aura bhaya kA anubhava karate haiN| kahevAya che karmathI pratihata thavAne abhiprAya e che ke vartamAnakALamAM sthiti ane anubhAgane hAsa karIne tene na za kare. ane pratyAkhyAnano artha e che ke-pahelAM karelA aticAronI niMdA karIne tathA bhavivyamAM na karavAno saMkalpa karIne tene dUra karavA. bhagavAne SajIvanikAne karmabaMdhanuM kAraNa kahela che. te badrajavani. kAya A pramANe che -pRthvIkAya thAvat trasakAya jema DaMDAthI, hADakAthI, mUdithI DhekhalAthI athavA ThIMkarAthI tADana karavAmAM Ave che athavA upadrava karavAmAM Ave te eTalA sudhI ke eka rema-rUMvADuM ukhADavAthI paNa mane hiMsAthI thavAvALuM duHkha ane bhayane anubhava thAya che. e ja pramANe saghaLA prASi thAvatsa paNa DaMDA, muThi vigerathI AghAta karavAthI tarjana, taDana, karavAthI, upadrava karavAthI yAvat roma ukhADavAthI paNa hiMsAthI thavAvALA duHkha ane bhayane anubhava kare che. For Private And Personal Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI ThIkA dvi. dhru. a. 4 pratyAkhyAnakriyopadeza: baLa AcAryaH kathayati bho yathA mAM kazviddaNDAdinA tADayati upadrAvayati kiM bahunA romamAtrasyApi utpAdanena duHkhaM bhayaM ca jAyate / 'iccevaM jAtra savve pANA jAna sacce sattA' ityevaM jAnIhi sarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvA yAvatsarve sayA, 'daMDega vA jAva kapAleNa AtoDijjamANA vA hammamANA vA tajijJabhASA vA tAlijjamANA vA' daNDena vA yAvatkapAlena vA AtodyamAnA vA in mAnA vA varjyamAnA vA tADayamAnA vA yAvatpadena asthamA vA muSTinA pA lenA veti padAmA saMgraha: 'jAba upadavijnamANA vA jAtra lomukkhagaNamAyamaci hiMsAkaDe dukkhaM bhayaM saMvedeti yAvad upadrAvyamANA vA yAvadromotkhananamAtramapi hiMsAkRtaM duHkhaM bhayaM saMvedayanti / apamAzaya - yathA mAM kazcit daNDAdinA tADayati, kiMbahunA romotpATanamapi karoti, tadA'tIva manasi duHkhaM jAyate, ahamanubhavAmi duHkhaM mayazca tathaiva sarve jIvA daNDAdibhistADayAnAH duHkhaM bhagaJcAnubhavanti / 'evaM gaccA savve pANA jAba sacce sattA na tucyA jAva Na uvadave badhvA' evaM jJAtvA yathA daNDa di mahAro mAM duHkhA karoti tathA'nyAnapi duHkhAyate iti jhAzvA sarve prANAH prANino yAvatsarve saccA na hantavyA yAvannopadrAvayitavyAH, na AjJApayitavyAH na parigrahItavyAH na paritApayitavyAH yAvatpadenaiteSAM grahaNam, tatra na hantavyAH daNDAdibhirna tADayitavya, nA''jJApayitavyAH anabhi 1 9 - Azaya yaha hai-jaise DaMDA Adi se mujhe koI tAr3ana karatA hai udyathA pahu~cAtA hai, yahAM taka ki koI eka roma ukhAr3anA hai, usa samaya mana meM duHkha utpanna hotA hai / usa samaya maiM duHkha aura bhaya kA anubhava karatA hUM, usI prakAra anya saba prANI bhI daNDA Adi se tAr3ana karane para 'duHkha aura bhaya kA anubhava karate haiN| to jaise daNDamahAra Adi mere lie duHkhaprada hai, usI prakAra anya prANiyoM ko bhI duHkhadAyI hotA hai| aisA jAna kara kisI bhI prANI yAvat kisI bhI satya kA na hanana karanA cAhie aura na upadrava kahevAneA Azaya e che ke--jema DaDA vigeraithI mane koi tADana kare che, pathA duHkha paheoMcADe che. eTale sudhI ke kei eka rUMvADuM paNa ukhADe te 1khate manamAM duHkha utpanna thAya che. te vakhate huM duHkha ane bhayanA anubhata karU chu. eja pramANe bIjA badhA prANyiA paNa daDA vigerethI mAravAmAM AvyethI duHkha ane bhaSanA anubhanna kare che. For Private And Personal Use Only jema 'DaprahAra vigere mArA mATe duHkha denAra che, eja pramANe bIjA prANiyAne paNa te duHkhakAraka ja Aya che. mA pramANe samajIne krAI paNa prANInuM yAvat kAi paNa satvanuM hanana karavu na joI e temaja upa Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgamane matakAryeSu na pravartayitavyAH, na parigrahItavyAH-ime ityAdayo mameti kalyA parigraharUpeNa svAdhInatayA na svIkartavyAH, na paritApAyitavyA:- annapAnAdhava rodhena grISmAta gAdI sthApanena ca na poDanIyAH, nopadAvayitavyAH na viSazastrA. dinA mArayitavyAH / 'ee dhamme dhuve' eSaH- ahiMsArUpo dharmoM nizcitaH Niie' nisyA-dhamtarahitaH 'sAmae' zAzvata:-sanAtana ityrthH| 'samiccaloga samiH sya lokam-lokavarUpaM jJAtvA 'khemnehi khedajJaiH-khedaM-parakIyadu kha jAnantIti khedazA-tIrthakarAsta / 'paveie' prave ditA-kevalajJAnena dRSTvA kathitaH ahiMsA dhrmH| evaM se bhikkhU virae pANAivAyAbho micchAdasaNasaralAmo' evaM se bhikSuH virataH prANAtipAtato yAvad mithvAdarzanazlyAt / ahiMsaiva paramo dharma iti jJAtvA prANAtipAtAdArabhya mithyAdarzanazalyAntapApakarmabhi virato bhavati / 'se bhikkhU' sa mikSuH -ahiMsAdharmatattvajJaH 'No daMtapakhAlaNeNa daMte pakkhAlejjA' no dantapakSAlanena dantAn pakSAlayet / 'No aMjaNa' no aJjanam - karanA cAhie na una para hukma calAnA cAhie, na dAsa Adi banAkara apane adhIna banAnA cAhiye aura na anna pAnI Adi meM rukAvaTa DAlakara paritApa denA cAhie aura na viSa zastra Adi ke dvArA mAranA caahie| yaha ahiMsA dharma dhruva-nizcita hai, nitya Adi aura anta se rahita hai, zAzvana sanAtana hai| loka ke svarUpa ko jAnakara parapIr3A ko pahacAnane vAloM ne arthAt tIrtha karoM ne yaha dharma kahA hai / isa prakAra bhikSu ahiMsA ko paramadharma jAnakara prANAtipAta se lekara mithyAdarzanazalya paryanta sabhI pApoM se virata hotA hai / ahiMsA dharma tatva kA vettA muni dannadhAvana (dAtauna) se dAMtoM kA prakSAlana na kre| AMkhoM meM aMjana na AMje / auSadha kA prayoga karake athavA paNa karavuM na joIe. tenA para hukama calAvavuM na joIe. dAsa vigere banAvIne teone pitAne AdhIna banAvavA na joIe. tathA AhAra pANImAM rokANa karIne paritApa pahoMcADa na joIe tathA viSa zA vigere dvArA mAravA na joIe A ahiMsA dhama dhruva,-nizcita che. nitya Adi ane anta rahita-vinAno che. zAzvata sanAtana che. lekanA svarUpane jAgIne parapIDAne oLakhavALAoe arthAt tIrthakaree A dharma kahyo che. A pramANe bhikSu ahiMsAne parama dharma samajIne prANAtipAtathI laIne mithyAdarzana zalya sudhInA saghaLA pApothI virata thAya che. ahiMsA dharmane jANanArA muni dattadhAvana (dAtaNu) thI dAMtane na deve AMkhamAM aMjana-kAjaLa na Aje auSadhane pravega karIne athavA yaugika kriyA dvArA For Private And Personal Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a." pratyAkhyAnakriyopadezaH aJjanena netre nAJjayet / 'no vamagaM' auSadhirayogeNa yaugikapakriyayA vA vamanaM na kuryAt , 'No dhUvANita Aitte' no dhUpanamapi AdadIta-dhUpAdisugandhitadravyeNa zarIraM vastraM vA no vAsayet / 'se bhikkhU sa bhikSuH-pUoMdIritagugaviziSTA. 'akirie' akriya:-sAvadhavyApAravivarjitaH, 'alUsae' alUpakA-hiMsAdikurisata.. vyApArarahitaH / 'akohe' akrodhaH 'jAva' yAvat 'alome' alomo-lomarahitaH 'uvasaMte' upazAntaH 'parinivvuDe' parinirvRttA-sarvapAparahito bhavet / 'esa khalu bhagavayA akkhAe' eSa khalu bhagavatA AkhyAtaH 'saMnayavirayapaDihayapana. kkhAyapArakamme' saMyataviratapatihatamatyAkhyAtapApakarmA, tatra vartamAnakAli. kapAparahitaH saMyataH, bhUtakAlikapAparahito viratA, pratihatamatyAkhyAtapApakarmA pratihata-sthityanubhAgahAsena nAzitaM tathA pratyAkhyAtaM pUrvAticAranindayA bhavidhyatyakaraNena nirAkRtaM pApaM dharma yena sa tathA, 'akirie' akriyA-sAvadhavamarahitaH 'saMdhuDe' saMvRtaH-AsravaparityAgena 'egaMtapaMDie' ekAntapaNDitaH-sarvathA paNDita:, 'bhavaI' bhavati iti bhagavatA kathitaH, 'ttibemi' ityahaM bravImi // 05 // 67 // iti zrI-vizvavikhyAta nagadallamAdipadabhUSitavAlabrahmavAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyAH khyayA" vyAkhyayA samalaGkRtam dvitIyazrutaskandhIyA''hAraparijJAnAma caturthA'dhyayanaM samAptam / / yaugika kriyA ke dvArA vamana na kre| dhUpa Adi sugaMdhita dravyAM se zarIra yA vastra ko vAsita na kare / ullikhita guNoM se sampanna bhikSu sAvadha kriyAoM se rahita, hiMsA asatya Adi kutsita vyApAroM se rahita, krodhamAna mAyA aura lobha se rahita, upazAnta tathA parinirvRtta arthAt samasta pApoM se rahita hotA hai| aise bhikSu ko bhagavAn ne saMyata, vista, pratihata pratyAkhyAtapApakarmA, akriya, saMvRta aura ekAntapaNDita kahA hai // 5 // dvitIyazrutaskandha kA caturtha adhyayana samApta // 2-4 // vamana (ulaTI) na kare. dhUpa vigere sugaMdhita dravyathI zarIra athavA vastrane sumadhapAna re. upara batAvavAmAM AvelA guNethI yukta bhikSu sAvadya kriyAothI rahita hiMsA asatya vigere kutsita vyApArothI rahita krodha, mAna, mAyA. ane lebhathI rahita upazAnta tathA parinivRtta arthAt saghaLA pApathI rahita hoya che. evA bhikSune bhagavAne saMyata, virata, pratihata pratyAkhyAta pApakarmA, akiya, saMvRta ane ekAnta paMDita kahela che. sUi pA che bIjA grutarakaMdhanuM ethuM adhyayana samApta ra-kA sa. 60 For Private And Personal Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 474 sUtrakRtAiyo // atha dvitIya zrutaskandhasya-pazcamamadhyayanaM prArabhyate // sAmpanaM paJcamamadhyayanaM pAramya te, asya cAyamabhisamba-dhaH, caturthAdhyayane pratyAkhyAnakriyoktA, sA cAcAravyavasthitasya sato bhavatIti atastadanantara. mAcArazrutA'dhyayanamabhidhIyate / athavA'nAvAraparivanenena samyakapatyAkhyAnamaskhalitaM bhavatyate'AcArazru madhyayanaM bhavati, anena sambandhenAyAtasyAsya prathamAMgAthAmAhaparam-AdAya baMbhaceraM ca Asupanne imaM viN| assi dhamme aNAyAraM nAyarejja kayAi vi // 1 // chAyA--AdAya brahmavayaM ca-mAzupana idaM vcH| ___asmin dharma anAcAraM nAcareca kadApi hi / 1 // pAMcave adhyayana kA prAraMbha aba pAMcavAM adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai| isakA saMbaMdha isa prakAra hai-cauthe adhyayana meM pratyAkhyAna kriyA kA kathana kiyA gayA hai| pratyAkhyAna kriyA AcAra meM sthita sAdhu meM hI ho sakatI hai, ata eva pratyAkhyAna kriyAkA kathana karake AcArazruta nAmake adhyayana kahA jA rahA hai| athavA anAcAra kA tyAga karane se nirdoSa samyak pratyAkhyAna ho sakatA hai, ataeva yaha anAcAra zrunAdhyayana bhI hai| isa saMbaMdha se prApta isa adhyayana kA prathama sUtra kahate haiM-'AdAya baMbha. ceraM ca' ityaadi| zabdArtha-'Asupanne-mAzuprajJaH' kuzala prajJAvAn puruSa 'imaM vaI -idaM vacaH' isa adhyayana meM kahe jAne vAle vacanoM ko baMbhaceraM-brahmacarya pAMcamAM adhyayanane prAraMbha - have A paMcamuM adhyayana prAraMbha karavAmAM Ave che Ano saMbaMdha A pramANe che-cethA adhyayanamAM pratyAkhyAna kriyAnuM kathana karavAmAM Avela che. pratyAkhyAnakiyA AcAramAM sthita sAdhumAM ja thaI zake che. tethI ja pratyAkhyAna kriyAnuM kathana karIne AcArazrata nAmanuM A pAMcamuM adhyayana kahevAmAM AvI rahyuM che. athavA anAcArano tyAga karavAthI nirdoSa sagya pratyAkhyAna thaI zake che. tethI ja A anAcAra thata adhyayana paNa kahela che. A saMbaMdhathI prApta thayela A adhyayananuM paheluM sUtra A pramANe kahyuM che - 'mAdAya baMbhaceraM ca' tyA zahAtha-'AsupAne - AzuprajJaH' jJAvAn puSa tathA 'ima-vaI-idaM. vaca' mA adhyayanamA vAmAM maanaa| kyAnAne tathA 'baMbhacera- brahmacarya' For Private And Personal Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. zu. a. 5 AcArata nirUpaNam anvayArtha : - (Asupa-ne) AzuprajJaH - paTupajJaH (imaM naI) idaM vacaH - imAM vAcam (caMmaveraM) brahmavaryam sasvatapo bhUtadayendriyanirodhalakSaNaM cAdAya parigRya (ahiMsa) asmin jainendre (dhamme ) dharme - sarvajJapaNItadharme vyavasthitaH ( kayAi) kadApi hi (aNAyAre) anAcAram - sAvacA'nuSThAnarUpam ( nAya rejja) nAcaret na kuryAt iti // 1 // TIkA- 'Apane' AzumajJaH paTupajJaH - zIghrabuddhiH - saMsAramArgaH asatyaH, mokSamArgaH satyaH evaM rUpeNa sadasadvastunorjJAtA puruSaH 'imaM vaI' idaM samastA dhyayanenApi adhIyAnaM vacaH- vAkyam tathA-'vaMbhaceraM ca AdAya' brahmacaryaca - satyatapo jIvadayendriyanirodhalakSaNam AdAya parigRdya 'assi dhamme' asmin - jinendraprati gaditatrahmacaryAtmakadharme vyavasthitaH / 'kAivi' kadApi hi kathamapi tathA brahmacarya ko grahaNa karake 'ahiMsa-asmin' jinendra pratipAdita isa 'dhamme- dharme' dharma meM sthita hokara 'kathAvi-kadApi hi' 'aNAdhAraM anA'cAram' sAvadha anuSThAna rUpa anAcAra 'nAyarejja - nAcaret' na kare // 1 // anvayArtha - kuzala prajJAvAn puruSa isa adhyayana meM kahe jAne vAle aari ko tathA brahmacarya ko grahaNa karake jinendra pratipAdita dharma meM sthita ho kadApi anAcAra kA sevana na kare || 1 || TIkArtha - duHkharUpa saMsAra kA mArga asatya hai aura mokSa kA mArga parama satya hai, isa prakAra sat-asat vastu ko jAnane vAlA buddhimAn puruSa isa adhyayana meM kahe jAne vAle vacanoM ko tathA satya, tapa, jIvadayA, indriyanirodha rUpa brahmacarya ko grahaNa karake jinendra bhagavAn ke brAyane aNu urIne asthi-asmin kanendra heve 'dhamme- dharme' dharmabhAM sthita rakhIne 'kayAivi - kadApi hi' anAcAram' anAyAra bheTale ! sAvadha anuSThAna 35 nAcaret' sevana 42 nahi // 1 // vacanane tathA brahmacaryaMne grahaNa karIne dhama mAM sthita rahIne kayAreya anAcAranu iu For Private And Personal Use Only pratipAhana relamA pazu samaye 'aNNAyAra' - manAyAratu' 'nAyarejja - anvayAya --kuzala prajJAvAn purUSa A adhyayanamAM kahevAmAM AvanAra jInendra bhagavAne pratipAdana karela sevana na kare. // 1 // TIkA --duHkharUpa saMsAranA mArga asatya che. ane mekSa mALa parama satya che. A rIte sat-asat vastune jANavAvALA buddhimAn purUSa, A adhyayanamAM kahevAmAM AvavAvALA vacanAne tathA satya, tapa, jIvadayA, indriya nirodha rUpa brahmacaya ne grahaNa karIne jInendra bhagavAna dvArA prarUpaNA karavAmAM Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgapatra 'aNAyAraM' anAcAram-AcArapatikUlamAcaraNam-sAvadyAnuSThAnalakSaNam 'nAyarenja' nAcaret anAcArasevana kathamapi na kuryAditi ||gaa.-1|| mUlam-aNAiyaM parinnAya aNavadaggei vA puNo / sAsayamasAsae vA, ii diTTi na dhArae // 2 // chAyA-anAdikaM parijJAya anavadagreti vA punaH / zAzvanamazAzvataM vA iti dRSTi na dhArayet // 2 // anvayArthaH--(aNAiyaM) anAdikam -Adirahitam (vA puNo) vA punaH (zraNavadagge) anavadagram-aparyavasAnam -anantam iti (parinAya) parijJAya-sAlokaM pramANa dvArA jJAtvA (pAsara) zAzvatam-avinazvAm (bhasAsae) azAzvatamvinazvaram (ii didi) iti dRSTim-etAdRzI-sarva ekAntanityaH ekAntA'nityo vA, iti buddhim (va dhArae) na dhArayet-na kuryAditi // 2 // dvArA prarUpita isa dharma meM sthita hokara kadApi anAcAra arthAt kuhilata niSiddha yA sAvadha AcAra ko sevana na kare // 1 // . 'aNNAAyaM' ityaadi| zabdArtha-'aNAiyaM-anAdikam' Adi rahita vA puNo-vA punaH' athavA 'aNavadaggeha-anavayam' anavagra ananta-antarahita aisA parinnAghaparijJAya' sarvalokako pramANa dvArA jAnakara 'sAsae-zAzvatam' zAzvata hai athavA 'asAsae-prazAzvatam' azAzvata-vinazvara hai 'iha didi-iti dRSTim' aisI ekAnta dRSTiko 'na dhArae-na dhArayet' dhAraNa na kare // 2 // - anvayArtha --sampUrNa loka ko pramANa ke dvArA anAdi aura ananta jAna kara yaha zAzvata hI hai yA azAzvata hI hai, aisI ekAnta buddhi ko dhAraNa na kare // 2 // AvelA A dharmamAM rithata thaIne ke I paNa vakhate anAcAra arthAta kutsita, niSiddha athavA sAvadya AcAranuM sevana na kare. jyAM 'aNAiyaM tyA zAya'--'aNAiyaM-anAdikam' mAhiti vA puNo-vA punaH' 2424 // 'aNavadaggei-anavadanam' mana -mananta 255 vasAna parinnAya-parihAya' prabhAra dvArA oneIne 'sAsae-zAzvataH' zAzvata // che. athavA 'asAsaeazAzvataH' bhayAvata or che. 'ii diddhi-iti dRSTim' vATa na dhArae-na dhArayet' dhAra na 42. // 2 // anvayArtha-saMpUrNa lekane pramANa dvArA ane di ane ananta jANIne A zAzvata ja che. athavA azAzvata ja che. evI ekAnta buddhi dhAraNa na kare. rA For Private And Personal Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam TokA--'zraNAiyaM' anAdikam-nAdiH-prathamospatidhine yasya tadanAdi. kam-Adirahitam / 'puNoM' punaH, tathA-'aNavadaggei' anavadanam-na vidhate aba dagraM paryantaM yasya so'navadagraM tadevaM bhUtam 'parinnAya' parijJAya-loko'yaM caturdaza rajjvAramako dharmAdharmAdirUpo vA anAdirantarahitazceti pramANataH 'sAsae' zAzvaH tameva-zazvadarbhavatIti zAzvatam-nityaM sAMkhyamatAbhipAyeNAnutpannasthiraikasvabhAvam ekAntanityamevAkAzAdivastu 'asAsae' azAzvatam-ekAntamanityam-vinazvaram 'dihi' dRSTim-abhiprAyam-idantad ekAntanityam irantad ekAntamanityamita dRSTimAgrahaM na dhArayet / etAdRzaM kadAgrahaM na kuryAtkathamapi / kintu sarvameva vastu dravyarUpeNa nityaM paryAyarUpega anityamityeva jAnIyAditi bhaavH| 2 // . ___TIkArtha--jisakI Adi prathama utpatti-na ho, vaha anAdi kahalAtA hai| jisakA anta na ho use ananta kahate haiN| yaha caudaha rajju parimANa vAlA athavA dharmAstikAya adharmAstikAya maya loka Adi aura anta se rahita hai, aisA pramANa se jAnakara aisA abhiprAya dhAraNa na kare ki yaha nitya hI athavA anitya hI hai| isa prakAra kA kadAgraha dhAraNa karanA yogya nahIM hai, kyoMki pratyeka vastu dravya rUpa se nitya aura paryAyarUra se anitya hai| sAMsa mA ke anusAra loka kabhI utpanna nahIM hotA aura sadaiva sthira eka svabhAva meM rahatA hai| bauddhamata meM yaha ekAnta vinazvara hai arthAt kSaNa kSaNa meM sarvathA naSTa hotA rahatA hai, yaha donoM ekAnta abhiprAya hai, ataeva mithyA haiM // 2 // TakAI_jenI Adi arthAta utpatti na hoya, te anAdi kahevAya che. ane jeno anta at nAza na hoya, tene anaMta kahe che. A cauda rAjanA pramANavALA athavA dharmAstikAya, adharmAstikAya vALe leka-saMsAra Adi ane aMta vinAne che. e rIte pramANathI jANIne e abhiprAya dhAraNa na kara hai-ma nitya che. athavA manitya che. mA prabhAvanehAI-soTI Agraha dhAraNa kara egya nathI. kemake-dareka vastu dravyapaNAthI niya ane paryAyapaNathI anitya che. sAMkhya mata pramANe leka kayAreya utpanna thatuM nathI. ane haMmezAM sthira eka svabhAvamAM rahe che. bauddha mata pramANe A ekAnta vinazvaranAza pAmavAvALo che. arthAt kSaNe kSaNe sarvathA nAza pAmate rahe che. A baMne ekAnta abhiprAya che, tethI ja te mithyA che sUra For Private And Personal Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 sUtrakRtAnapatre mUlam-eehiM dohi ThANehiM vaivahAro Na vijii| eehiM dohiM ThANehi aNAyAraM tu jANae // 3 // . chAyA-etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate / etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyA manAcArantu jAnIyAt // 3 // . anvayArtha:--'eehi' enAbhyAm-ekAntanityamekAntA'nityamityamyupagamAbhyAm 'dohi' dvAbhyAm 'ThANehi' sthAnAbhyAm-pakSAcAra 'kabahAro' vyavahAra -zAstrIyo laukiko vA 'Na vijanaI' na vidyate-na bhAti, tathA-'erahi' etA. bhyAmeva 'dohi' dvAbhyAm-ekAntanityatvasvIkArekAntAnityatvasvIkArAbhyAm 'eehiM dohi ThANehiM' ityaadi| zabdArtha-'eehi-etAbhyAM' ekAnta nitya aura ekAnta anitya 'dohi-dAbhyAM' ina donoM 'ThANehi' sthAnAbhyAm' sthAnoMse arthAt pakSoM se 'vavahAro-vyavahAraH' zAstrIya azvA laukika vyavahAra 'Na vijjaha na vidyate' nahIM hotaa| tathA 'eehi-etAbhyAm' ina dohiM-dvAbhyAm' donoM 'ThANehi-sthAnAbhyAm' sthAnoM se 'aNAyAraM-anAcAram' anA. cAra 'jANae-jAnIyAt' jAnanA cAhie / arthAt ekAnta nitya aura ekAnta anitya pakSameM se kisI eka pakSakA svIkAra karanA anAcAra hai yaha sarvajJa ke Agama se bAhara hai // 3 // __ anvayArtha-- ekAnta nitya aura ekAnta anitya ina donoM sthAno arthAt pakSoM se zAstrIya athavA laukika vyavahAra nahIM hotaa| tathA ina donoM sthAnoM se anAcAra jAnanA cAhie / arthAt ekAnta nitya eehiM dohi ThANehi' yA zAya-eehi-etAbhyAm' menta nitya bhane sAnta bhanitya 'dohiM dvAbhyAM' mA manne 'ThANehiM-sthAnAbhyAm' sthAnAyI sAta pakSAcI 'vavahAro-vyavahAraH' zAkhIya a51 lI 05vaDA2 'Na vijjai-na vidyate' thA nathI tathA 'ehi-etAbhyAm' mA 'dohiM-dvAbhyAm' bhanne 'ThANehi-sthAnAbhyAm' 2thAnAyI 'aNAyAra-anAcAram' manAyAra 'jANae-jAnIyAt' / . arthAt ekAnta nitya ane ekAnta anitya pakSamAMthI kaMI eka pakSane svIkAra kare te anAcAra che. A sarvajJanA AgamathI bahAra che tema samajavuM. AvA '' anyAya ---Dird nitya bhane ta bhanitya mA bhanne sthAna arthAtuM pakSethI zAstrIya athavA laukika vyavahAra thatuM nathI. A banne For Private And Personal Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthaSodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam 'ThANehi sthAnAmyAm, 'aNAyAraM' anAcAram 'jANara' jaaniiyaaditi| anayore. katarasya strokAre anAcAro maunIndrAgamabAhya rUpo bhAtIti 3 / TaMkA---ekAntanisyAnityapakSe vyavahAro na bhaviSyatIti sUtrakAraH svaya. meva darzayati-'eehi' ityAdi / 'eehi etAbhyAm 'dohi' dvAbhyAm 'ThANehi' sthAnAbhyAm-pakSAbhyAm-sarva vastu ekAntato nityamekAntato'nityamityAkArAbhyAmitiyAvat , 'vavahAro' vyavahAraH-laukiko lokottarI cA aihikAmuSmika rUpo yaH pravRttinivRttilakSaNaH 'Na vijjaI' na vidyate na bhavati ekAntanitya : pakSA'bhyupagame ekAntA'nityatApakSA'bhyupagame vA, vyavahAraH zAstrIyo vA laukiko vA na saMbhavet, 'eehiM' etAbhyAm 'dohi' dvAbhyAm 'ThANehi' sthAnA. bhAm-ekAntanityA'nityAbhyAm 'bhagAyAraM tu jANae' anAcAraM-maunIndrAgama bAtharUmaM jAnIyAt, ekAntanityapakSA'bhyupagame ekAntAnityapakSA'bhyupagame ca anAcAro bhAti / ana etAbhyAmevA'nAcAraM jAnIyAt / kintu-etavya. tirikta umayAtmaka eva pakSaH svIkartavya iti / sAmAnyasamanmayinamaMzaM dravyA aura ekAnta anitya pakSa meM se kisI eka pakSa ko svIkAra karanA anAcAra hai| yaha sarvajJa ke Agama se bAhara hai // 3 // TIkArtha-sUtrakAra svayaM dikhalAte haiM ki ekAnta nitya aura ekAnta anitya pakSa meM vyavahAra nahIM bana sktaa| saba vastueM ekAntataH nitya hI haiM athavA anitya hI haiM, ina donoM pakSoM meM se kisI bhI eka pakSa se laukika yA lokottara, ihaloka saMbaMdhI yA paraloka saMbaMdhI pravRtti nivRtti rUpa vyavahAra nahIM hotA hai / ataeva ina donoM ekAnta pakSoM ke dvArA anAcAra jAnanA cAhie arthAt yaha donoM ekAnta pakSa jinAgama se bAhya haiN| ina donoM se bhinna kathaMcit nitya kathaMcit thAnethI anAcAra samajavo joie. arthAt ekAnta nitya ane ekAnta anitya e be pakSa paikI koI eka pakSane svIkAra kare te anAcAra che. A sarvajJanA AgamathI bahAra che pArA TIkArtha-sUtrakAra pite batAve che ke-ekAnta nitya ane ekAta anitya pakSamAM vyavahAra thaI zaka nathI saghaLI vastuo ekAntataH ! nitya ja che. athavA anitya ja che. A banne pakSomAMthI kaI paNa pakSathI laukika athavA lokottara Aleka saMbaMdhI athavA paraleka saMbaMdhI pravRtti nivRtti rU5 vyavahAra thatuM nathI. tethI ja A bane ekAnta pakSo dvArA anAcAra samaje joIe, arthAt A ne ekAnta pakSa jInAgamathI bahAra che. For Private And Personal Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ver sUtrakRtAstra smakamAzritya syAnnitya iti bharati, tathA pratikSaNaM rUpaparivartanakAriNaM vizeSAMzamAzritya syA nimya iti bhavati, taduktam - ghaTamaulisuvarNArthI nAze syAdasthitiSvayam / zokapamodamAdhyasthyaM jano yAti sahetukam / / arthAt kasyAzcidrAjakanyAyAH suvarNa kalaza AsIt , rAjA ca suvarga kAradvArA vahI sadIya suvarNakalazaM galitaM kArayitvA svakIyarAjakumArAya tataH suvarNAt ziroMmukuTa nirmApitavAn , rAjakanyA ca taM viSayamavagatya zokAtizayA jAtA, rAjaanitya pakSa hI svIkAra karane yogya hai| pratyeka vastu sAmAnya arthAt dravya aMza se sadaiva vidyamAna rahatI hai, ataeva nitya hai kintu usako vizeSa arthAt paryAya aMza kSaNa kSaNa meM badalatA rahatA hai, vaha naI purAnI hotI rahatI hai, ataeva anitya bhI hai| kahA bhI hai-'ghaTa mauli suvarNArthI' ityaadi| ___ghaTa mukuTa aura svarNa kA abhilASI nAza. utpAda aura dhruvatA paryAyoM meM kramazaH zoka, pramoda aura madhyasthabhAva ko prApta hotA hai, ataeva siddha hotA hai ki pratyeka vastu utpAda, vinAza aura dhrauvya se yukta hai| tAtparya yaha hai ki kalpanA kIjie-eka rAjA ko eka priya lar3akI hai aura eka guNavAna lar3akA hai| lar3akI kA svarNa ko panA ghaTa hai, rAnAne usa svarNamaya ghaTako suvarNakAra dvArA galavAkara rAjakumAra ke liye mukuTa banavAyA hai| aisI sthiti meM ghaTako miTAkara mukuTa banavAyA jAne se lar3akI ko A bannethI jUdA kathaMcit nitya kathaMcita anitya pakSa ja svIkAra karavAne gya che. dareka vastu sAmAnya arthAt dravya, aMzathI haMmezAM vidyamAna rahe che. tethI ja te nitya che. paraMtu tenA vizeSa arthAt paryAya aMza kSaNa kSaNamAM badalAtA rahe che. te navIna ane jUnA thatA rahe che. tethI ja anitya 55 cha. 4thu 50 che.-gharamauli suvarNArthI' tyA ghaTa, muguTa, ane senAnI IcchAvALA nAza, utpAda ane dhruvapaNuM paryAmAM kamathI zeka, pramoda-AnaMda ane madhyastha bhAvane prApta tha ya che. tethI / siddha thAya che. 4-424 12tu apAta, vina. mane prIvyathA yukta cha. 4Atu ta5ya se che |-481naa / 3-2 2.0ne se priya putrI cha, ane eka guNiyala putra che; putrIne senAne ghaDe che, rAjAe te senAnA ghaDAne enI pAse gaLAvIne kumAra mATe tene muguTa banAvo. A sthitimAM ghaDAne bhAMgIne (ghaTa rUpathI maTADIne) mukuTa banAvavAthI te chokarIne duHkha For Private And Personal Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.5 AcAraMzrutanirUpaNam kumArazca suvarNamukuTalAbhAt pramodAtizayaM pralebhe, rAjA ca na zokavAna na kA pramodavAn kintu zokamamodamAdhyasthyaM gataH ghaTasya nAze'pi tadIyasuvarNasya tAda. vasthyAt / tatra yadi padArtha ekAntato nitya stadA rAjakanyAyAH kathaM zokA, yadi ca ekAntato'nitya stadA rAjakumArasya kathaM harSA tizayaH, rAjJazca zokapamo. dAvapi na jAto, ityapi katham , tasmAt padArthaH kathaJcinnityaH kazcidanisyA, ayameva pakSaH zreyAn , na tu ekAntato nityaH, ekAntato'nityazceti pakSA, vyavahAraviruddhatvAdanAcAratvAcca tadevaM nityA'nityapakSayo vyavahAro na vidyate anayoreva anAcAraM jAnIyAditi // 3 // mlam-samucchihiti satthAro saTave pANA annelisaa| gaMThiyA vA bhavissaMti sAsayaMtiva No vaie // 4 // chAyA-samucchetsyanti zAstAraH sarve pANA anIdRzAH / granthikA vA bhaviSyanti zAzvatA iti no vadet // 4 / zoka hotA hai, kyoMki usakI abhISTa vastu naSTa hotI hai, lar3ake ko prasannatA hotI hai, kyoMki usakI iSTa vastu prApta hotI hai aura svayaM rAjA madhyastha rahatA hai, kyoMki usakI dRSTi meM sonA sone ke rUpa meM kAyama hI hai, na usakA vinAza huA hai na utpatti huI hai| isa prakAra pratyeka vastu vinAza utpAda aura sthitizIla hI hai| yadi vastu trirUpa na hotI to ina tInoM vyaktiyoM ke mana meM tIna prakAra kI bhAvanAeM aura tajjanita zoka, pramoda aura mAdhyasthya kyoM hotA hai ? isase spaSTa hai ki pratyeka vastu kathaMcit nitya aura kathaMcit anitya hai // 3 // thAya che. kemake-tenI priya vastune nAza thAya che. ane cheka khuzI thAya che, kemake tene priya vastunI prApti thAya che. tathA svayaM rAjA madhyasthataTastha rahe che. kemake tenI daSTimAM senuM sanArUpethI kAyama ja che. tene nAza thaye nathI, tathA utpatti paNa thaI nathI. A pramANe dareka vastu vinAza utpatti ane sthitinA svabhAva vALI ja che. je vastu traNe rUpavALI na hata, te A traNe vyaktinA manamAM traNa prakAranI bhAvanA ane tenAthI thavAvALA zeka, AnaMda ane mAdhyastha-taTastha paNuM kema thAta ? AthI spaSTa thAya che ke-dareka vastu kathaMcit nitya ane kathaMcit anitya che. sU3 su0 61 For Private And Personal Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patAjAsta ". anvayArtha:- satyAro) zAstAraH-zAsanasya prati yatAraH-tIrthakarAH / bahanuyAyinava bhavyajIvAH (mucchihiti) samucchetsyanti kSayaM prApsyanti athavA 'samucchihiti' ityaadi| zabdArtha-sasthAro-zAstAra' zAstA arthAt zAsana ke pravartaka tIrthaMkara tathA unake anuyAyI bhavya jIva 'samucchihiti-samucche. sAnti' ucchedako prApta hoMge arthAta kAlakraprase sabhI mukti prApta kara kheMgeM sabake mukta ho jAne para jAt jIyoM se zUnya arthAt bhavyajIvoM se rahita ho jAyagA, kyoM ki kAla kI Adi aura anta nahIM hai| athavA 'samve pANA-sarve prANAH' sabhI jIva 'aNelisA-anIdRzAH paraspara visadRza haiM, sabhI jIva 'gaMThiyA-adhikA' karmoM se baddha hI 'bhavissaMti-bhaviSyanti' raheMge athavA 'sAsayaMti va jo vae-zAzvatA iti no vadet' sarvajIva zAzvata hI hai, aimA nahIM kahanA caahie| yadi saSa jIva mukta ho jAeM to jagat jIvazUnya hone se jagat hI nahIM rahegA bhataeva aisA kahanA ucita nahIM hai, aisA bhI nahIM kahanA cAhie kI sabhI jIva karmabaddha hI raheMge athavA tIrthakara sarvadA sthita raheMge yaha saba ekAnta vacana mizyA hai // 4 // anvayArtha- zAstA arthAt zAsana ke pravartaka tIrtha kara tathA unake 'samucchihiti' tyA zapatha-'satyAro-zAstAraH shaast| arthAt zAsananA pravi tIrtha 42 tathA tAnA anuyAyI ma0ya 'samucchihiti-camucchetsyanti' udane prApta karaze. arthAt ka lakamathI saghaLA mukti prApta karI leze. badhA mukta thaI gayA pachI jagata jIthI zUnya arthAt bhavya jI vagaranuM sanI naze ma nI mAhi sane mata hAta nathI. 24 / 'savve pANA sarve praNAH' sapaNA / 'aNe lisA-anIdRzAH' manyonya visaI cha. madhA | 'gaThiyA-granthikAH' thI mA 'bhavissaMti bhaviSyanti' 22ze. matha 'sAsayaMti va No vae-zAzvatA iti no vadet' saghanA yo zata cha. tema kahevuM na joIe je badhA ja che mukta thaI jAya te jagatu jIva vagaranuM thavAthI jagata ja raheze nahIM tethI ja tema kahevuM barAbara nathI. ema paNa kahevuM na joIe ke-saghaLA jIve karmabaddha ja raheze. athavA tIrthakara haMmezAM rithata raheze. A badhA ekAnta vacane mithyA che. pAkA * athArtha--zAsata arthAt zAsana pravartAvanAra tIrthakara tathA temanA For Private And Personal Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.5 AcArazrutanirUpaNam 483 sarve bhavyajIvAH siddhiM gamiSyanti kAlakrameNa, tadA-sarveSu mukteSu kAlasyA'nAdhanantatvAttato jagajjIvavirahitaM syAt / 'sane pANA' sarve prANAH pANinaH yAvajjIvAH (aNelipsA) anIdRzAH-visadRzAH vibhinnA iti yAvat / (gaThiyAvA) granthikA rA (bhavirasaMti) bhaviSyanti-pranthikarma tadvantaH sarve jIvA bhaviSyanti / baddhA eva sthAsyanti ityarthaH / (sAsayaMti va No vae) zAzvA iti no vadet, sarve jovA muktA bhaviSyanti tadA jagaducchinnaM syAt, jIvarahitatvAt / athavA sarve baddhA eka sthAsyanti tIrtha karAH sarvadA sthAsyantyeva ityekAntavacanaM no vaktavyamiti // 1 // TIkA-'satyAroM' zAstAraH bhavyAzca 'samucchihiti' samucchetsyantiucchedaM karmabandhanarAhitya prApsyanti sarvabhavyAnAM muktigamanena bhavyazUnyo lokaH syAditi, evam 'sAsayaM tiva' zAzvatA:-nityAH sarvadA avasthAyina eva bharipyanti ityapi 'no vae' no vadet tathA-'savve pANA' sarve prANAH jIvAH 'aNe. anuyAyI bhavya jIva uccheda ko prApta hoMge arthAt kAlAkrama se sabhI mukti prApta kara lege| saba ke mukta ho jAne para jagat jIvoM se arthAt bhavya jIvoM se rahita ho jAyagA, kyoMki kAla kI Adi aura anta nahIM hai / athavA sabhI jIva paraspara visadRza haiM, sabhI jIva karmoM se baddha hI raheMge, saba jIva zAzvata hI haiM, aisA nahIM kahanA caahie| yadi saba jIva mukta ho jAeM to jagat jIvazUnya hone se jagat hI nahIM rahegA ataeva aisA kahanA ucita nahIM hai| aisA bhI nahIM kahanA cAhie ki sabhI jIva karmabaddha hI raheMge athavA tIrthaMkara sadaiva sthita rheNge| yaha saba ekAnta vacana mithyA haiM // 4 // TIkArtha-tIrtha kara aura bhavya jIva uccheda ko prApta ho jAeMge arthAt karmavandhana se rahita hokara mokSa meM cale jAeMge, taba yaha loka bhavya. jIvoM se zUnya ho jaaegaa| athavA tIrthaMkara aura saba bhavya jIva sadaiva anayAyI bhavya jIva udane prApta thaze. arthAt kAlakamathI badhA ja mukti prApta karI leze badhA ja mukta thayA pachI jagat jIvethI arthAta bhavya jIvathI pati banI jaze. kemake kALanI Adi ane anta nathI. badhA ja paraspara visadeza athavA badhAja je karmothI baddha ja raheze. badhA ja jIve zAzvata ja che. tema kahevuM na joIe. je badhA ja jI mukta thaI jAya te jagata jIva za thavAthI jagata ja nahIM rahe tethI ja tema kahevuM cagya nathI. ema paNa kahevuM na joIe ke badhA ja karmabaddha ja raheze. athavA tIrthakara sadA kAyama ja raheze. A badhA ekAnta vacane mithyA che. jo ? ' TIkALuM-tIrthakara ane bhavya jIve udane prApta thaI jaze arthAta karmanA baMdha vinAnA thaine mekSamAM jaze. tyAre A leka bhavya che For Private And Personal Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 484 sUtrakRtAGgasUtra lisA' anIdRzAH-visadRzAH-vilakSaNA eva na kayazcit teSAM paraspara sAdRzyamasti ityapi no vadet , tathA-'gaMThiyA vA bhavisati' granthikA vA bhaviSyanti karmagranyayukA eka sarve jI bhaviSyanti ityapi no vadet // 4 // mUlam-eehiM dohiM ThANehiM vavahAro Na viji| eehiM dIhiM ThANehiM aNAyAraM tu jANae // 5 // chAyA--etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAmya vyavahAro na vidyate / etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAm anAcArantu jAnIyAt // 5 // sthita hI rahege-koI mokSa nahIM prApta karegA, aisA nahIM kahanA caahie| sabhI prAgI paraspara vilakSaNa hI haiM, unameM kizcit bhI samAnatA nahIM hai, aisA bhI nahIM kahanA cAhie // 4 // -- 'eehiM dohi ThANehi' ityAdi / __ zabdArtha--'eehi-etAbhyAm' ina 'dohi-dvAbhyAm' donoM ekAnta nitya aura ekAnta anitya 'ThANehiM-sthAnAbhyAm' pakSoM se 'vavahAroMvyavahAraH' zAstrIya athavA laukika vyavahAra 'Na vijjaha-na vidyate' saMbhavita nahIM hai ataeva 'eehi-etAbhyAm' ina dohi-dvAbhyAm' donoM 'ThANehi-sthAnAbhyAm' pakSoM ke sevanako 'aNAyAraM-anAcAraM' anAcAra 'jANae-jAnIyAt' jAnanA cAhie, kalyANakI abhilASA rakhane vAle ko kisI bhI ekAnta pakSakA avalambana nahIM karanA cAhie 5 / vinAne thaI jaze. athavA tIrthakara ane saghaLA bhavya ja haMmezA sthita ja raheze. keI ekSane prApta karaze nahIM tema kahevuM na joIe. saghaLA prANi paraspara vilakSaNa ja che. temAM kiMcit paNa sarakhA paNuM nathI. tema paNa kahevuM na joIe. sU04 'eehi dohi ThANehi' tyAhi / - zahA- 'eehi-etAbhyAm' mA 'dohi-dvAbhyAm' bhanne menta nitya bhane ta manitya 'ThaNehi-sthAnAbhyAm' 52thI 'vavahAro-vyavahAraH' zAstrIya manalls vyavahAra 'vijai-na vidyate' samavita nayI tathA 'eehietAbhyAm' 241 'dohiM-dvAbhyAm' bhanne "ThANehi-sthAnAbhyAm' pakSAnA sevanane 'aNAyAraM-'anAcAram' manAyA2 'jANae-jAnIyAt' ong naye. yAnI IcchA rAkhavAvALAe ke ekAnta pakSanuM avalambana karavuM na joIe. pApA anvayArtha---A bane ekAta nitya ane ekAnta anitya pakSothI zAstrIya athavA laukika vyavahAra saMbhavita nathI. tethI ja bane ekAnta For Private And Personal Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.5 AcArazrutanirUpaNam ___ anvayArtha :--(eehi) etAbhyAm (dohi) dvAbhyAm-ekAntanityAnityAbhyAm 'ThANehi' sthAnAmyAm-pakSAbhyAm (vavahAro) vyavahAraH-zAstrIyo kaukiko vA (Na vijnaI) na vidyate-na saMbhavati, (eehiM) etAbhyAm 'dohi' dvAbhyAm (ThANehi) sthAnAbhyAm avalambitAbhyAm (agAyAraM tu) anAnArantu-akramam (jANae) jAnIyAt, ata ekAntaH pakSo na sevyaH zreyo'thimiH / ekAntatarA-ekatarapakSA'valambanAbhinivezo na zreyAn // 5 // TIkA--'eehiM dohi ThANehiM' etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM sarve zAstAra: kSayaM yAsyanti zAzvA vA bhaviSyanti, yadvA-sarve prANino'nIdRzAH visadRzAH, tathA-sarve granthikA eka bhaviSyanti hatyAkArAbhyAM pakSAbhyAm vavahAro Na vijanaI' vyavahAro na vidyate, apambhAvaH-yaduktaM sarve zAstAraH kSayaM yAsyanti tadayuktakSayakAraNabhUtasya karmaNo'bhAvAt na vA sarve zAstAraH zAzvatA eva, anvayArtha-ina donoM ekAnta nitya aura ekAnta anitya pakSoM se zAstrIya athavA laukika vyavahAra saMbhAvita nahIM hai| ataeva donoM ekAnta pakSoM ke sevana ko anAcAra jAnanA cAhie / kalyANa kI abhilASA rakhane vAle ko kisI bhI ekAnta pakSa kA avalambana nahIM karanA cAhie 5 / TIkArtha-sabhI tIrthakara kSaya ko prApta ho jAeMge yA siddhi prApta kara leMge athavA saba zAzvata hI haiM, sabhI prANI sarvathA visadRza kI haiM, saba jIva sakarmaka hI raheMge, isa prakAra ke donoM ekAnta pakSoM se vyavahAra nahIM ho sakatA / bhAva yaha hai-sabhI zAstA tIrthakaroM kA kSaya ho jAegA, yaha kahanA ayukta hai, kyoMki kSaya ke kAraNabhUta karma kA abhAva hai| saba zAstA zAzva na hI haiM, yaha kahanA bhI samIcIna nahIM hai, kyoMki bhavasthakevalI-arhanta siddhigamana karate haiM, arthAt pakSonA sevanane anAcAra samajavo joIe kalyANanI abhilASA rakhavAvALAe kaI paNa ekA ta pakSanuM avalambana karavuM na joIe. pA TIkAI-saghaLA tIrthaka kSayane prApta thaI jaze. athavA siddhine prApta karI leze. athavA badhA zAzvata ja che. saghaLA prANi sarvathA visadaza ja che. saghaLA jI sakarmaka ja raheze A pramANenA bane ekAta pothI vyavahAra thaI zaka nathI. kahevAne bhAva e che ke--saghaLA zAsana karavAvALA tIrthakarane kSaya thaI jaze. tema kahevuM te agya che. kemakekSaya thavAnA kAraNe bhUta karmane abhAva che saghaLA zAsana karavAvALA tIrtha kare zAzvata ja che. tema kahevuM te paNuM 5 gAya nahIM. kemake-bhavamAM . For Private And Personal Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo mavastha kevalinAM zAstRgAM siddhigamanasadbhAvAt na zAzvatAH, ata: pravAhA'pekSayA zAzvata upatyapekSayA azAzcAtya va 'e'hiM dohi ThANehi gAyAraM tu jAgae' etAbhyAmera dvAbhyAM sthAnAbhyAmanAnAraM tu jAnIyAt ayaM bhAvaH-sare pANA anIzA ityapi na vaktavyam sarve jIvAH karmaparAdhInatayA vilakSagA api samAnA api etadeva vaktavyaM na tu ekAntapakSaH svItiyaH / na vA granyikA evaM bhavi. Syanti ityapi na vaktavyam ullasinavIyatayA ke vana granthirahitAH kecana tathA vidhapariNAmAbhAvAd granthiyuktA eveti 5 / / mUlam-je kei khuDDagA pANA aduvA saMti mahAlayA / sarisaM tesiM 'veti asarisaMtI ya No vae // 6 // mokSa meM cale jAte haiM, ataeva ve zAzvata nahIM haiM hAM pravAha kI apekSA bhale zAzvata kahA jAya kintu vyakti kI apekSA azAzvata haiN| ataeva donoM ekAnta pakSoM ke sevana se anAcAra jAnanA caahie| saba prANI visadRza hI haiM, aisA bhI nahIM kahanA caahie| saba jIva karmoM ke adhIna hone ke kAraNa vilakSaNa he.ne para bhI svabhAvata: samAna haiN| ataeva unameM zuddha AtmasvarUpa-caitanya kI apekSA se samAnatA bhI hai aura karmodaya Adi kI visadRzatA ke kAraNa asa. mAnatA bhI hai / saba jIva sakarmaka hI raheMge, yaha kahanA bhI ThIka nahIM, kyoM ki vIrya kA ullAsa hone para koI jIva niSkarmadazA ko bhI prApta kareMge, kintu jo a bhavya haiM athavA bhavya hone para bhI samu. cita sAmagrI nahIM prApta karege, ve sakarma rahege // 5 / rahevA vALA kevalI ane siddhi gamana kare che. arthAt mekSamAM jAya che. tethI ja teo zAzvata nathI. hA, pravAhanI apekSAe bhale zAzvata kahevAmAM Ave. paraMtu vyaktinI apekSAthI azAzvata che. tethI ja ane ekAnta pakSanA sevanathI anAcAra samajavuM joIe saghaLA prANiye visadaza ja che. tema paNa kahevuM na joIe. saghaLA ja karmane AdhIna hovAnA kAraNe vilakSaNa hovA chatAM paNa svabhAvathI sarakhA ja che, tethI ja teomAM zabda AtmasvarUpa catanyanI apekSAthI samAnapaNuM che. ane karmodaya vigerenA visadaza paNa thI asamAna paNuM paNa che saghaLA ja sakarmaka ja raheze. tema kahevuM paNa ThIka nathI. kemake-vIryane ullAsa thavAthI koI jIva nikama dazAne paNa prApta karaze. paraMtu je abhavya che, athavA bhavya hovA chatAM paNa gya sAmagrI prApta nahIM karI zake teo sakarma raheze. For Private And Personal Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA hi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam chAyA--ye kecitkSudakAH pANA athavA santi mhaalyaa| sahazaM teSAM vairamiti asadRzamiti ca no vadet 6 / anvayArtha:--(je kei) ye kecit (khuDgA) kSudakAH-ekendriyAH alpazarIracantA vA, (gaNA) prANAH-pANino jIvAH, (aduvA) athavA-ye kecit (mahA. bayA) mahAlayA:-viziSTadehavantaH pazcendriyA azvagajAdayaH 'sati' santi-vidyante (tasi) teSAm-kSudrANAM mahAlayAnAM vA (sarisa) sadRzam-samAnameM rUpakameva . 'je kA khuDDagA pANA' ityaadi| - zabdArtha -'je keha-ye kecit' jo ekendriya Adi 'khuDagA-kSudrakAH kSuda laghukAyavAle 'pANA-prANA:' prANI hai 'pradhA-athavA' athavA jo koI 'mahAlayA-mahAlayAH' ghoDA hAthI Adi mahAkAya 'saMti-santi' pazcendriya prANI hai 'teni-teSAm' una donoM kI himA se 'sarisaM-sahazam samAna hI vaira hotA hai| athavA 'asarisaM-asadRzam asamAna beraM-vairam' vaira hotA hai 'tti-iti' aisA 'jo vae-no vadeta nahIM kahanA cAhie arthAt laghukAya aura mahAkAya prANikA ghAta karanese samAna hI hiMsA hotI hai, aisA ekAnta kathana nahIM karanA cAhie aura unakA ghAta karane para asamAna hI hiMsA hotI hai, aisA ekAnta vacana bhI nahIM bolanA cAhie ||gaa06|| anvayArtha--jo ekendriya Adi kSudra laghukAyavAle prANI haiM athavA jo koI azyahAthI Adi mahAkAya paMceMdriya prANI haiM, una donoM kI 'je kei khur3agA pANA' tyA zahAtha-'je kei-ye kecit' 2 mendriya vigere 'khuGagA-kSudrakAH' kSudra sadhuyA 'pANA-prANAH' prANI che, 'aduvA-athavA' athavA 'mahAlayA-mahAlayA:' hAthI the. vigere mahAya-moTA zarIravANA 'saMtimanti' pandriya prANI che. 'tesi-veSAm' te mannenI hiMsAyI 'sarisaM-saha zama' samAna 32 thAya cha, athavA 'asarisaM-asadRzam' asamAna veraveram' 32 thaya cha 'tti-iti' meM pramANe 'No vae-no vadet' he na joIe. arthAt laghukAya ane mahAkAya (nAnA meTA) prANIne ghAta karavAthI sarakhI ja hiMsA thAya che. e pramANe ekAnta kathana karavuM na joIe. ane teno ghAta karavAthI asamAna hiMsA ja thAya che, e pramANe ekAnta vacana paNa balavuM na joIe. gAdo anvayArtha-je ekendriya vigere kSudra laghukAyavALA prANI che. athavA je ghaDA hathI vigere mahAkAya paMcendriya prANI che. e banenI hiMsAthI For Private And Personal Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmasUtra (asarisa) asa vA (verati) vaira hiMmana miti (No vae) ityevaM no vadeva anayo laghu dIrgha kAya to jI kyoAraNe samAnA hiMmA bhavatItyapi ekAntavacane na vadeva-na vaktavyaM bhavet / tathA'nayormAraNe vibhinnaiva hiMsA jAgate. ityapi ekAntabaco na vAcyam kintu-hiMseti matvA anekAntavacanameva prayoktavyamiti / TIkA---'je kei' ye kecit 'khuDDagA' kSudrakAH-raghukAyAH 'pANA' pANinaH ekendriyadIndrIyAdayo'lpakAyA vA pazcandriyajIvA mUSakAdayaH 'aduvA' athaga 'mahAlayA' mahAlayA-dIrghazarIrA:-hastyAdayaH 'saMti' santi-vidyante 'tersi' teSAm-mudrakAyAnAM kunnAdInAm mahAkAyAnAM hastyAdInAM ca hanane 'sarisa ve' sadazam-tulyaM samAnameva vairaM karmabandhaH vairaM vajra karma virodhalakSaNaM vA tulapapradeza tvAta sarvajantUnAm 'iti' ityeva rUpeNa ekAntena 'No vae' no vadet athavA antarisaMtI ya' asadRzam-asamAnameva tad vyApAdane mAraNe 've' vairaM karmabandhaH hiMsA se samAna hI vaira hotA hai, athavA asamAna hI vaira hotA hai, aisA nahIM kahanA cAhie / arthAt laghukAya aura mahAkAya prANI kA ghAta karane se samAna hiMsA hI hotI hai, aisA ekAnta kathana nahIM karanA cAhie aura unakA ghAta karane para asamAna hI hiMsA hotI hai, aisA ekAnta vacana bhI nahIM bolanA cAhie // 6 // TIkArtha--jo ekendriya dvIndriya Adi athavA cUhA Adi paMcendriya laghukAya arthAt choTe zarIra vAle prANI haiM athavA jo hAthI Adi mahAkAya prANI haiM, ina donoM prakAra ke prANiyoM kA hanana karane para samAna hI vaira arthAt karmabandhana athavA samAna hI virodha rUpa vaira hotA hai, kyoM ki sabhI prANI samAna pradezoM vAle haiM, aisA ekAnta kahanA ucita nahIM hai / athavA ina laghukAya aura mahAkAya, donoM sarabhu 4 32 tha.4 cha. 4441 asamAna 32 thAya che. tema hetuna arthAt laghukAya ane mahAkAya prANIne ghAta karava thI sarakhI ja hiMsA thAya che. evuM ekAnta kathana kahevuM na joIe ane teone ghAta karavAthI asamAna sA thAya che te sAnta kyana 59 mota na se . // 6 // TIkA-je ekendriya dvIndriya vigere athavA udara vigere paMcendriya laghukAyavALA arthAt nAnA zarIravALA prANi che, athavA hAthI vigere mahAkAya prANI che. A banne prakAranA prANinI hiMsA karavAthI sarakheja vera arthAt karmabaMdha athavA sarakheja virodha rU5 vera thAya che. kemake- saghaLA prANI sarakhA pradezevALA che. tema ekAnta rUpe kahevuM te yegya nathI. athavA A laghukAya ane mahAkAya ane prakAranA cha nuM hanana kara For Private And Personal Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAryabodhinI TIkA vi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam indriyavijJAnakAyAnAM visadRzatyAt satyapi pradezatulyatvena sadRzaM vaira mityapi no vadeva yadi vadhyApekSaH karmabandho bhavet tadA tadvazAt karmaNo'pi sAdRzyamasA. dRzyaM vA vaktuM yujyate na svevaM kintu adhyavasAyavazAt karmabandho bhavati tatazca tIvA'dhyavasAyino'lpasatvavyApAdane'pi mahadvairam aAmasya ta mahAkAyasanavyApAdane'pi svalpameva vairamiti // 6 // mUlam-eehi dohi ThANehiM vavahAro Na vijjai / eehi dohiM ThANehi aNAyAraM tu jANae // 7 // chAyA-etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAmanAcArantu jAnIyAt // 7 // prakAra ke jIvoM kA hanana karane para eka-sA vaira nahIM hotA hai, kyoM ki unakI indriyoM meM, jJAna meM aura kAya ke parimANa meM visazatA hai / isa prakAra jIvapradezoM kI tulyatA hone para bhI samAna vaira nahIM hotA hai, aisA ekAnta kathana bhI ucita nahIM hai| __ yadi hanana kiye jAne vAle jIva zarIra kI laghutA athavA mahattA ke anusAra hI karma kA dhandha hotA to karmabandha kI samAnatA aura asamAnatA kahI bhI jA sakatI thI, kintu aisA nahIM hai| karmabandha kA pradhAna AdhAra adhyavasAya hai| ataeva tIvra adhyavasAya se choTe jIva kI hiMsA karane para bhI mahAn vaira ho sakatA hai aura manda bhAva se yA vinA icchA ke baDe jIva kA ghAta karane para bhI alpa vaira hotA hai / ataeva vaira ke viSaya meM anekAnta pakSa hI yukti saMgata hai| donoM prakAra ke ekAntavacana ThIka nahIM haiM // 3 // vAthI eka sarakhuM ja vera thatuM nathI. kemaketeonI IndrimAM, jJAnamAM ane kAyanA parimANamAM visadaza paNuM che. A pramANe jIva pradezanuM sarakhApaNuM thavA chatAM paNa samAna vera thatuM nathI. tema ekAnta kathana paNa yogya nathI. je hanana karavAmAM AvanArA chAnA zarIranuM laghupaNuM-nAnApaNuM athavA me TApaNA pramANe karmane baMdha thate heta to karmabaMdhanuM sarakhApaNuM ane asamAnapaNuM kahI paNa zakAta, paraMtu evuM nathI. karmabaMdhane mukhya AdhAra adhyavasAya che, tethI ja tIvra adhyavasAyathI nAnA chanI hiMsA karavA chatAM mahAna vera thaI zake che ane maMdabhAvathI athavA IcchA vagara moTA jene ghAta karavA chatAM alpa vera thAya che. tethI ja veranA viSayamAM ane kAnta pakSaja yukti saMgata che, ane prakAranA ekAnta vacane ThIka nathI. dA sU. 62 For Private And Personal Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgayo / eehi dohi ThANehiM' ityAdi / zabdArtha-'eehiM -etAbhyAm' ina 'dohi-chAbhyAm' donoM 'TANehisthAmAbhyAm' sthAnoM se arthAt alpakAya aura mahAkAya vAle jIvoM kI hiMsA se sadRzahI vaira utpanna hotA hai, athavA visadRza hI vaira utpanna hotA hai, ina donoM ekAnta vacanoM se 'vahAro-vyavahAra' vyavahAra 'vijjai-na viyate' nahIM hotA, badhya jIva kI alpakAyatA athavA mahAkAyatA hI ekamAtra karmabandha kI taratamatA kA kAraNa nahIM hai kintu badhaka kA tIvra bhAva, manda bhAva, jJAta bhAva, ajJAta bhAva, alpavIryasva, evaM mahAvIryatva bhI karmabandha ke tAratampakA kAraNa hai, aisI sthiti meM banyajIva kI apekSA se hI bandha kI sadRzatA evaM visadRzatA athavA nyUnAdhiktA mAnanA saMgata nahIM hai| ataeva 'eehi-etAbhyAm' ukta 'dohi-dvAbhyAm' donoM 'ThohiM-sthAnAnAm ekAnta pakSoM se kisI bhI eka pakSa ko svIkAra karatA hai vaha usakA 'aNAyAraM -anAcAram' anA. cAra hI 'jANae-jAnIyAt' jAnanA cAhie // 7 // __anvayArtha--ina donoM pakSoM se arthAt alpakAya aura mahAkAya jIvoM kI hiMsA se sadRza hI vaira utpanna hotA hai athavA visadRza hI 'eehi dohi ThANehi' yA zahAtha-'eehiM -etAbhyAm' mA 'dohi-dvAbhyAm' mAne 'ThANehi-sthAnAbhyAma' pasAthI arthAt ma654Aya bhane mahAyAnI sAthI samAna 32 utpanna thAya che, athavA vidRza vera utpanna thAya che. A banne ekAnta. kyanAthI 'vavahAro-vyavahAraH' vyavahAra 'na vijjai-na vidyate' thata nathI. arthAta A banne ekAnta pakSa barobara nathI. vadhya-mAravAne gya evA javanuM alapakAya paNuM athavA mahAkAya paNuM ja ekamAtra karmabandhanA tAratamya. tAnuM kAraNa nathI. paraMtu mAranArAne tIvra bhAva, mavabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, apa virya paNuM ane mahA vIryapaNuM paNuM karma baMdhanA tAra tammanuM kAraNa che. AvI sthitimAM vidhya jIvanI apekSAthI ja bandhanuM sadazapaNuM athavA videzapaNuM athavA nyUnAdhikapaNuM mAnavuM saMgata nathI. tethI ja 'ehi-etAbhyAm' 6 dohi-dvAbhyAm' bhanne 'ThANehi-sthAnAbhyAm' anta pakSamAMthI kaI paNa eka pakSane svIkAra karIne je pravRtta thAya che. te 'aNAyAraM-anAcAram' manAyA2 4 'jANae-jAnIyAt' samAna me. // 7 // anvayArtha- A bane pothI arthAta alpakAya ane mahAkAya jIvonI hiMsAthI sarakhuM ja vera pedA thAya che, athavA visadaza vera utpanna thAya For Private And Personal Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam TIkA--anvayArthaH TokAgamyaH / 'eehi' etAbhyAm-anantaroktAbhyAm 'dohi' dvAbhyAm 'ThANehi sthAnAbhyAm anayo vA sthAnayoralpakAyasavamahA kAyasavavyApAdanApAditakarmabandhasadRzatvavisaTazavayoH 'vvhaare|' vyavahAra:vyavaharaNam 'Na vijjaI' na vidyate na-naiva yujyate ityarthaH tathAhi-na vadhyasya sadRzatvamasadRzatvaM caikameva karmabandhasya kAraNaM kintu vadhakasya tIvrabhAvo mandabhAvo jJAnabhAvo'jJAna mAvo'lAvIyatvamahAbIyavAdikaM tadevaM vadhyadhakayo. vizeSAt karmavandhavizeSa ityevaM vyavasthite vadhyamezAzritya sadRzasvAsazasvavyavahAro na vidyate tathA 'eehi' etAbhyAm 'dohiM ThANehi' dvAbhyAM sthAnAbhyAM pravRtasya 'aNAyAra' anAcAram 'jANae' jAnIyAt 'tathAhi-jIvasAmyAtkarma bandha sadRzatvamucyate tadayukta yato na jIvavyApAdanena hiMsA, tasya nityatvena vaira utpanna hotA hai, ina donoM ekAntoM se vyavahAra nahIM hotA arthAt ye donoM hI ekAnta pakSa ThIka nahIM haiN| vadhya jIva kI alpakAyatA yA mahAkAyatA hI eka mAtra karmabandha kI taratamatA kA kAraNa nahIM hai, kintu vadhaka kA tIvra bhAva, mandabhAva jJAtabhAva, ajJAtabhAva, alpavIryatva evaM mahAvIryatva bhI karmabandha ke tAratamya kA kAraNa haiN| aisI sthiti meM vadhya jIva kI apekSA se hI bandha kI sadRzatA visadRzatA athavA nyUnAdhikatA mAnanA saMgata nahIM hai| ataeva ukta donoM ekAnta pakSoM meM se kisI bhI eka pakSa ko svIkAra karake jo pravRtta hotA hai, vaha usakA anAcAra hI samajhanA cAhie // 7 // TIkArtha--jIva kI sadRzatA ke kAraNa karmabandha kI sadRzatA kahI jAtI hai, so ucita nahIM hai / vastutaH jIva kA mara jAnA hiMsA nahIM hai che. A banne ekAnta vacanethI vyavahAra thatuM nathI. arthAt bane ekAnta pakSa ThIka nathI. vadhya jIvanuM apakAyapaNuM athavA mahAkAya paNuM ja eka mAtra karma baMdhanI taratamatAnuM kAraNa nathI. paraMtu vadhakane tIvra bhAva madabhAva jJAtabhAva ajJAtabhAva, alpavirya paNuM tathA mahAvIryapaNuM paNa karmabaMdhanA tAratamyanuM kAraNa che. A paristhitimAM vadhyajIvanI apekSAthI ja baMdhanI sadRzatA visadazatA athavA jUnAdhikapaNuM mAnavuM saMgata nathI. tethI ja uktabane ekAnta pakSamAMthI kaI paNa eka pakSane svIkAra karIne je pravRtta thAya che, te tene anAcAra ja samaja joIe. pAchA TIkAthe--jIvanI sadazatAne kAraNe karmabandhanuM sadazapaNuM kahevAmAM Ave che, te barAbara nathI. vastutaH jIvatuM marI javuM te hiMsA nathI. paraMtu For Private And Personal Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgapatre vyApAdayitumazakyatvAt api tu indriyAdi vyApAdanena hiMsA bhavati kiM ca bhAva. yuktasyaiva karmabandho bhavati, na hi auSadhaM kurvato vaidyasya AturavipattI hiMsA bhavati vaidyasya mAraNaviSayakAdhyavasAyAmAgat, sarpabu dvayA rajjunato'pi janasya bhAvaduSTatvad hiMsA bhavatyeveti bhAvaH // 7 // mUlam-AhAkammANi bhujaMti, aNNamaNNe sammuNA / uvalitte tti No jANijA, aNuvalitte tti vA punno||8|| eehi dohiM ThANehi, vavahAro Na vijjaI / eehiM dohiM ThAgehiM, aNAyAraM tu jANae // 9 // chAyA--AdhAkarmANi bhuJjate, anyo'nyaM svakarmaNA / upaliptAniti jAnIyAdanupaliptAniti vA punaH / / 8 / AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM, pavahAro na vidyate / AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAmanAcAraM tu jAnIyAt // 9 // kintu mArane vAle kA hiMsArUpa adhyavasAya ho hiMsA kA kAraNa hai| vaidya sadabhAvanApUrvaka rogI kA upacAra kara rahA ho aura rogI kI mRtyu ho jAya to vaidya ko usakI hiMsA kA pApa nahIM lagatA, kyoMki vaidya kA abhiprAya use mArane kA nahIM hotaa| isake viparIta yadi koI sarpa samajha kara rassI ko mAratA hai to bhAva se duSTa hone ke kAraNa vaha hiMsA kA bhAgI hotA hai // 7 // 'AhAkammANi bhujeti' ityaadi| zabdArtha-'AhAkammANi bhujaMti-AdhAkarmANi bhuJjate' sAdhuke lie SaTUkAyakA upamardana karake taiyAra kiyA gayA AhAra pAnI Adi mAravAvALAne hiMsArUpa adhyavasAya-vyavahAra pravRtti ja hiMsAnuM kAraNa che. vaidya saddabhAvanA pUrvaka rogIne upacAra karI rahela hoya, ane rogI marI jAya, te vaidyane tenI hiMsAnuM pApa lAgatuM nathI. kemake vaidyane hatuM tene mArAne hete nathI te ja pramANe je kaMI sarpa samajIne darIne mAre che, te bhAvathI duSTa hovAnA kAraNe te hiMsAne bhAgI bane che. ____ AhAkammANi bhuMjaMti' tyA zAya- 'AhAkammANi bhuMjaMti-AdhAkarmANi bhuJjate' paTAyarnu 75. mana (hiMsA) karIne sAdhu mATe taiyAra karavAmAM Avela AhAra pANI vigere For Private And Personal Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. thu. a. 5 AcArata nirUpaNam jIrU C anvayArthaH - sAdhvartha paTukAyopamardanapUrvaka niSpAditamanAdikamAghAkarma kathyate tadupakhAnAnAM sAdhUnAmAdhAkarmiko doSo bhavatIti siddhAntaH, tathApi kathaJcit pramAdataH (AhAkammANi bhujaMti) ye sAdhava AdhAkarmANi bhuJjate, tAn (aNNamaNNe sammuNA) anyo'nyaM svakarmA (uvaliteti vA upAiniti vA (puNo ) punaH (aNuvatei ci vA) anupaliptAniti vA (go) no ( jANijnA) jAnIyAt na dediti / AdhAkarmikAhAramojane kRte sati sAdhavaH cikagakarmaNopaliptA bhavantyevetyapi ekAntaM vaco na vaktavyam / cikaNakarmaNopaliptA na bhavanti ityapi na vaktavyamiti / navamagAthAyA arthaH spaSTa eveti / / 8 / 9 / / AdhAkarmika kahalAtA hai jo sAdhu AdhAkarmika AhAra karatA hai ve 'aNNamaNNe - anyo'nyam' anyo anya- paraspara sammaNA svakarmaNA' apane karma se 'javalittetti vA upalitAnitivA' pApakarma se upalipta hote haiM aisA 'puNo- punaH' athavA 'aNuvaliteti vA anupaliptAniti vA' anulipta hote haiM aisA ekAnta vacana 'No jANijjA - na jAnIyAt' nahIM kahanA cAhie / ataeva kisI bhI ekAnta pakSako svIkAra karanA anAcAra samajhanA cAhie || gA0 8 || 9 || anvayArtha - - sAdhu ke lie SaTkAya kA upamardana karake taiyAra kiyA gayA AhAra pAnI Adi AdhAkarmika kahalAtA hai / jo sAdhu AdhAkarmika AhAra karate haiM, ve pApakarma se lipta hote hI haiM athavA lipta nahIM hI hote, aise donoM prakAra ke ekAnta vacana nahIM kahanA caahie| ina donoM ekAnta sthAnoM se vyavahAra nahIM hotA / ataeva kisI bhI ekAnta pakSa ko svIkAra karanA anAcAra samajhanA cAhie // 8-9 // AdhArmika kahevAya che. je sAdhu AdhArmika AhAra kare che, tee '[<< maNNe-anyo'nyam' 52352 'kammuNA - svakarmaNA' yetAnA thI 'uttetti vA3ifscarfafa al' uusual sulard (1) 24. 24 got-ga:" athavA aNuvaliteci vA-anuliptAniti vA' anupasita hoya che se abhA zeAnta vathana 'No jANijjA - na jAnIya tU' Debu naleo tethI naI pa ekAnta pakSane svIkAra karavA te anAcAra samajave. 8-9 anyayA --sAdhu ma Te SaTakAyanuM upamana karIne taiyAra karavAmAM Avela AhAra pANI vigere mAdhArmika kahevAya che. je sAdhu AdhAmika AhAra kare che. teo pApakamathI lipta thAya ja che. athavA lipta thatA nathI, evA banne prakAranA ekAnta vacana kahevA na joie. A beu ekAnta sthAnAthI vyavahAra thatA nathI. tethI ja ke.I paNa ekAnta pakSane svIkAra karavA te anAcAra samajavA joie. 1.8- lA For Private And Personal Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRtAGgo TIkA--kathazcin pramAdena gRhItamAdhAkarmikamannAdikaM sarvathA pratiSThApanIyaM naivopamoktavyamiti siddhAntaH, tathApi kathazcin pramAdena gRhItvA tadannamupabhuktavAn cet tadA enaM sAdhu cikAkarma banAtIti ekAntena no vadeva tathA cikkaNakarma enaM na badhnAtItyapi na vadet / nAmagAthArthaH spaSTa eveti / / 8 / 9 // mULam-jamiyaM orAlamAhAraM, kaimmagaM ca taheva ya / savvattha vIriya asthi, garthi samvattha vIriyaM // 10 // chAyA--yadidamaudArikamAhArakaM karmagaJca tathaiva ca / sarvatra vIryamasti, nAsti sarvatra vIryam // 10 // TIkArya-kisI prakAra pramAda ke kAraNa yadi AdhAkarmI AhAra grahaNa kara liyA ho to vaha sarvathA paraTha denA cAhie, usakA upabhoga nahIM karanA caahie| yaha siddhAnta kA Adeza haiN| tathApi pramAda se grahaNa kiye AdhAkarmI AhAra ko bhoga liyA ho to bhogane vAlA cikane kama bAMdhatA hI hai, aisA ekAntavacana na kahe aura cikane karma nahIM bAMdhatA hai aisA ekAntavacana bhI na kahe // 8-9 // 'jamiyaM orAlamAhAraM' ityaadi| zabdArtha-'jamiyaM-yadidaM' yaha jo dikhAI dene vAlA 'orAlaMaudArikam' audArika zarIra hai 'AhAraM-AhAkam' AhAraka zarIra hai 'ca' aura 'kammagaM-kArmaNa' kArmaNa zarIra hai 'taheva ya-tathaiva ca' aura 'ca' zabda se vaikriya evaM taijasa zarIra hai ye pAMcoM zarIra ekAntataH TakarthakaI paNa prakArathI prasAdanA kAraNe je AdhArmi dezavALe AhAra grahaNa karI lIdhuM hoya te te sarvathA paraThavI devo joIe. tene upabhega karavo na joIe. A pramANe siddhatane Adeza che. te paNa pramAdathI grahaNa karavAmAM Avela AdhAkami AhArane bheLavI lIdhuM hoya te bhegavavAvALe cikaNuM karma bAMdhe ja che. e pramANe ekAta vacana kahevuM na joIe tathA cikaNuM karma baMdha nathI, e pramANenA ekAnta vacana 56 43 nahIM // // 0 8-8. / _ 'jamiya borAlamAhAraM' ityAdi zahAtha-'jamiya-yadida' 2 mA unwi bhAtu 'orAlaM-audAri. kam' mo2izarIra che. 'AhAra'-Aharakam' 22: zarI2 che, "ca' bhane 'kammagaM-kArmaNam' Ama zarIra cha, 'taheva ya-tathaiva ca' ma 'ca' zavthI vaikriya tathA tejasa zarIra che, A pAMce zarIre ekAntataH bhinna paNa nathI, For Private And Personal Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthacodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam 195 anvayArtha:--(jamiyaM) yadidaM-paridRzyamAnam (orAlaM) audArikaM zarIram (AhAraM) AhArakaM zarIram (ca kammagaM) ca-punaH kArmaNaM zarIram (taheva ya) tathaiva ca, ca zabdAd vaikriyatejasazarIrayoH parigrahaH, etAni zarIrANi ekAntataH mAbhinnAni kAraNabhedAta na vA ekAntato bhinnAni kAraNabhedAt, ata ekAntavacanaM na vaktavyam, evam-(sakvattha vIriyaM asthi) sarvatra vIryamasti ityapi ekAntA bacanaM na vaktavyam (evaM savvastha vIriyaM nathi) sarvatra vIrya nAsti ityapi ekAnta vacanaM na vaktavyam, ekAntavacanasyA'nAcAratvAditi // 10 // bhitra bhI nahIM hai, kyoM kI eka hI deza aura kAla meM upalabdha hote hai aura sabhI pudgala paramANuoM se nirmita haiN| ataeva ina ke bheda aura abhedake sambandha meM ekAntavacana kahanA nahIM cAhie 'sapastha bIriyaM asthi-sarvatra vIrya asti' sarvatra vIrya hai, arthAt sabhI padArthoM meM pratyeka padArtha kI zakti vidyamAna hai, athavA 'samvattha vIriyaM nasthi-sarvatra vIrya nAsti' sarvatra vIrya vidyamAna nahIM hai, aisA ekAnta vacana bhI nahIM kahanA cAhie ||gaa010|| ___ anvayArtha-yaha jo dikhAI dene vAlA audArika zarIra hai, AhA. raka zarIra hai, kArmaNa zarIra hai aura 'ca' zabda se vaikriya tathA taijasa zarIra haiM yaha pAMcoM zarIra ekAntataH bhinna bhI nahIM hai, kyoMki eka hI deza aura kAla meM upalabdha hote haiM aura sabhI pudgalaparamANu moM se nirmita haiM / ataeva inake bheda aura abheda ke saMbaMdha meM ekAnta. vacana nahIM kahanA cAhie / sarvatra vIrya haiM arthAt sabhI padArthoM meM kemake eka ja deza ane eka ja kALamAM upalabdha-prApta thAya che. ane badhA ja pula paramANuothI banAvela che. tethI ja AnA bheda ane ame hanA samayamA santa kyana uvA na ye. 'samvattha vIriyaM atthisarvatra vIryamasti' 5 vI cha. arthAt sabA pahAbhA 124 pahAnI zahita 27sI che. athavA 'satya vIriyaM nadiya-sarvatra vIrya nAsti' madhe zakti vighamani nathI. e rItathI ekAnta vacana paNa kahevA na joIe. 1 anvayArtha-je A dekhavAmAM AvanArUM audArika zarIra che, AhAraka zarIra che, kArmaNa zarIra che, ane ca zabdathI vaikriya ane taijasa zarIra che, A pace zarIra ekAntanA judA nathI. kemake eka ja deza ane kALamAM prApta thAya che. ane badhA ja pula paramANuothI nimita che. tethI ja tenA bheda ane abhedanA saMbaMdhamAM ekAnta vacana kahevA na joIe, For Private And Personal Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra TIkA-'jamiyaM' yadidam 'porAlaM' audArikaM zarIram 'AhAra' AhArakaJca zarIram 'he|' tathaiva 'kammaga ca' karmagazca kArmaNaM zarIram, tatsarva me kameva ityekAntavacanaM na vaktavyam / na vA parasparaM sarvathA vibhinnme| ityapye. kAntavacanaM na vaktavyam, aSTamagAthAyAm AhArasambandhe'nAcAro varNitaH ataH iha gAthAyAm AhAraM gRhNataH kartuH zarIrasya sambandhenAcAro varNya te / gharIraM paJcavidham audArikam 1, vaikriyam, AhArakam 3, tainasam 4, kArmaNam 5, etAni sarvANe zarIrANi ekarUpANyeveti-'ekAntavacanai na baktavyam. kuna: -kAraNabhedAt / audArikazarIrasya kAraNam-udArapudgalAH / vaikriyazarIrasya kAraNaM pratyeka padArtha kI zakti vidyamAna hai athavA vidyamAna nahIM hai, aisA ekAntavacana bhI nahIM kahanA cAhie // 10 // . TIkArtha--yaha-jo audArika zarIra hai, AhAraka zarIra hai, kArmaNa zarIra hai, yaha saba eka hI haiM, aimA ekAntavacana nahIM kahanA cAhie aura yaha paraspara bhinna hI haiM, aisA ekAntavacana bhI nahIM kahanA caahie| AThavI gAthA meM AhAra ke saMbaMdha meM anAcAra kA varNana kiyA gayA thaa| isa gAthA meM AhAra grahaNa karane vAle ke zarIra ke saMbaMdha meM anAcAra kA varNana kiyA gayA hai| zarIra pAMca prakAra ke haiM-audArika zarIra 1, vaikighazarIra 2,' AhArakazarIra 3, taijasazarIra 4, kArmaNazarIra 5 ye pAMcoM zarIra eka rUpa hI haiM, aisA ekAntavacana nahIM bolanA cAhie. kyoMki inake kAraNoM meM bheda hone se bhinnatA hai / audArika zarIra udAra yA sthUla badhe ja vIrya che. athavA badhA ja padArthomAM dareka padArthanI zakti vidyamAna che. athavA vidyamAna nathI. evuM ekAnta vacana paNa kahevuM na joIe 10 TakAtha- A je audArika zarIra che, AhAraka zarIra che, kAmaNazarIra che, A badhA eka ja che. e pramANe ekAta vacana kahevuM na joIe ane A paraspara bhinna ja che, e pramANenA ekAnta vacana paNa kahevA na joIe. AThamI gAthAmAM AhAranA saMbaMdhamAM anAcAranuM varNana karavAmAM AvyuM hatuM, ane A gAthAmAM AhAra grahaNa karavAvALAnA zarIranA saMbaM. dhamAM anAcAranuM varNana karavAmAM Avela che. zarIra pa ca prakAranA hoya che. jemake-dArika zarIra (1) vaikriya zarI2 (2) mA24 zarI2 (3) terasa zarI2 (4) bhane ma / zarIra (4) A pAMce zarIra eka rUpa ja che, e pramANe ekAnta (nizcita) vacana kahevuM na joi , kemake temanA kAraNomAM bheda hovAthI bhinna paNa che. dArika For Private And Personal Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam 20 vikriyapudgalAH, AhArakazarIrasyAhAravargaNAH punalAH, taijasazarIrasya tejaHpudgalAH, kArmaNazarIrasya karmaNAH kAraNam / evaM sthite kAraNabhedAnna eteSAmekasva' gavAzvavat / nA'pi sarvathA bheda eva eteSAM zarIrANAm ityapi ekAntavacanaM naM baktavyam / ekatraivopalambhAt, Atyantikabhede eteSAM sthitau dezakAlAdibhedo 'bhaveta, gRhadArAdivat / na tu bhedo dRzyate kAraNasya kALAdeH / tasmAnna sarvathA bhedakSa kintu kathaJcideteSAM bhedaH kazcidabhedaH ityeva sarvAnumAsiddho niSkalaGkI rAjamArgaH ata ekAntamimamekAntamabhinamiti vaco'nAcAra sevanameva / 'satya' sarvatra 'vIra' vIryam balam 'asthi' asti-vidyate, 'satya' sarvatra 'vIriyaM' vIryambakam 'Nasthi' nAsti na vidyate sarvasmin vastuni sarvazaktirvidyate, pudgaloM se banatA hai, vaikriya zarIra vaikriyavargaNA ke pugaloM se banatA hai, AhArakazarIra kA kAraNa AhArakavargaNA ke pudgala hai, tejasazarIra kA kAraNa teja aura kArmaNazarIra kA kAraNa karmavargaNA hai / isa prakAra jaise gau aura azva eka nahIM hai, usI prakAra ye zarIra bhI kAraNoM meM bhinnatA hone se eka nahIM haiN| pAMcoM zarIra sarvathA bhinna hI haiM, aisA ekAnta vacana bhI nahIM kahanA cahie, kyoMki gRha aura dArA ke jaise eka hI jagaha pAye jAte haiN| sarvathA bheda hotA to inake deza kAla Adi meM bheda hotA / isa prakAra inameM sarvathA bheda bhI nahIM hai, parantu kathaMcit bheda aura kathaMcit abheda hai / yahI anubhava siddha aura nirdoSa rAjamArga hai| aisI sthiti meM inheM ekAntabhinna yA ekAnta abhinna kahanA anAcAra kA sevana karanA hai / - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarIra udgAra athavA sthUla pudgaleAthI bane che. vaikriya zarIra, vaikriya vaNAnA pudgalAthI bane che. AhAraka zarIranuM kAraNu AhAraka vagaNAnA puddagale che. tejasa zarIranuM kAraNu teja ane kAmaNu zarIranuM kAraNu kavaNA che. A pramANe jema gAya ane gheDe eka nathI eja pramaNe A zarIra paNa kAraNeAmAM judApaNuM hAvAthI eka nathI. pAMce zarIra sarvathA bhinna ja che. A pramANenuM ekAnta vacana-nizcaya vacana paNa kahevu na joie. kemake-A ghara ane strInI mAphka eka ja sthaLe jovAmAM Ave che. savathA bheda hAta te tenA deza, kALa vigeremAM bheda Avata! A rIte teekamAM sathA bheda paNa nathI. paraMtu kathAcit bhe ane katha'cit abheda che. Aja anubhava siddha ane nirdoSa rAjamArga che, A sthitimAM Ane ekAnta bhinna athavA ekAnte abhinna kahevu te anA cAranu' sevana karavA jevuM che, sU0 63 For Private And Personal Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAiyo sarvatra vastuni sarvazakti stItyapi ekAntavacanaM no vaktavyam, tattadvacanamapi parsate'nAcArA''raNe / ayamAzayaH sAMkhyana pe-saveM padArthAH prakRtisthamUlA: prakRtiyopAdAnaM samAnaM sarveSAmiti kAraNaguNasya sarvatraiva sadbhAvAt sarve sarvAta smakAH padArthAH / sarvA'pi zaktiH sarvatra vartate / anye ca-dezakALa-svabhAvAdi bhedAtsarSe sarvebhyo vibhinA iti eteSAM naye naikA zaktiH sarvatra sidA / tadubhayamapi-ekAntavAdavacanameva, ayuktaM cait-asmAkaM naye nayavidAm / tathAhi yadi sarvasya sarvAtmakanyaM sidhyet na sidhyed janmamaraNasu khitvaduHkhisvabandhamokSAdInAM laukikI zAstrIyA cA'nupekSaNIyA vyavasthA / ataH sarvathA'bhedaikAnto na sarvatra sAmarthya hai, sarvatra vIrya nahIM hai, arthAt saba vastuoM meM sarva zaktiyAM vidyamAna haiM athA saba meM saba zaktiyAM nahIM haiM, aisA kahane se bhI anAcAra hotA hai / tAtparya yaha hai ki sAMkhyamata ke anusAra samasta padArthoM kA kAraNa prakRti hai| vaha saba kA upAdAna kAraNa hai / upAdAna kAraNa ke guNa sabhI kAryoM meM pAye jAte haiM, ataH sabhI padArtha sarvAtmaka haiM, sagha meM saba zaktiyAM vidyamAna haiN| dUsaroM kA kahanA hai ki deza, kAla svabhAva kA bheda hone se bhI padArtha saba se bhinna haiM / inake mana meM eka zakti sarvatra siddha nahIM hai / yaha donoM ekAnta mAnyatAeM samIcIna nahIM haiN| yadi saba satmika hoM to janma, maraNa, sukha, duHkha, bandha aura mokSa Adi kI laukika aura zAstrIya vyApAra, jinakI upekSA nahIM kI jA sakatI, siddha nahIM hotii| isa kAraNa ekAnta abhedapakSa A badhe ja sAmarthya che. badhe vIrya nathI. arthAta saghaLI vastuomAM badhI ja zakti rahelI che. athavA badhAmAM badhI zakti nathI. e pramANe kahevuM na joIe. kemake ema kahevAthI paNa anAcAra thAya che. tAtparya e che ke-sAMkhyamata pramANe dareka padArthonuM kAraNa prakRti che. te badhAnuM upAdAna kAraNa che upAda nA kAraNanA guNa badhA ja kAryamAM maLI Ave che. tethI badhA ja padArtho sarvAtmaka che. badhAmAM badhI ja zakti rahelI che. bIjAonuM kahevuM che ke deza, kALa, ane svabhAvane bheda hovAthI badhA ja padArtho badhAthI judA che. teonA mata pramANe eka zakti badhe ja siddha nathI, A bane ekAta mAnyatAo barobara nathI. je badhAja sarvAmaka haya, te janma, maraNa, sukha, duHkha, bandha ane mekSa vigerenI lokika ane zAstrIya vyavasthAo ke jenI upekSA karI zakAya tema nathI. te siddha thatI nathI. te kAraNathI ekAta abheda pakSa barAbara nathI. ekAnta For Private And Personal Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam yuktiyuktaH / sarvathA bhedapakSe'pi - 'ayameva duSTo doSa Apayeta / tasmAt prameyatvajJeyazvAdinA sarveSAM sarvAtmakatvaM kathaJcidabhedaH / tattadrUpeNa dezakAlAdyavasthAbhedena ca kathaJcidbheda ityeva manoramaH panthAH || 10 || mUlam - eehiM dohi ThANehiM, vavahAro Na vijjai / eehiM dohi ThANehiM, aNAyAraM tu jANae // 11 // Natthi loe aloe vA naivaM sannaM nivesae / asthi loe aloe vA, evaM sannaM nivese // 12 // chAyA - etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate / etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyA manAcArantu jAnIyAt // 11 // nAsti loko'loko vA naivaM saMjJAM nivezayet / asti lokosaint vA evaM saMjJAM nivezayet // 12 / ThIka nahIM hai / ekAnta bhedapakSa meM bhI yahI duSTa doSa AtA hai / ataH prameyatva, jJeyatva Adi sAmAnya dharmoM kI apekSA saba meM kathaMcit abheda bhI hai / avasthA bheda se kathaJcit bheda bhI hai| isa prakAra kathaMcit bhedAbheda pakSa hI satya mArga hai / donoM ekAntoM kA sevana karanA anAcAra hai ||10|| 499 'eehi dohi ThANehiM' ityAdi / zabdArtha- 'loe-lokA' loka 'nasthi-nAsti' nahIM hai aura 'aloealokaH' aloka nahIM haiM' 'evaM evam' aisI 'sanaM saMjJAM' buddhi 'Na Nivesie - na nivezayet' nahIM rakhanI cAhie, kintu 'loe aloe vAasthi-loko aloko vA asti' loka athavA aloka vidyamAna hai bheda pakSamAM paNa Aja pramANe duSTa deSa Ave che. tethI prameya pazu, jnyeypazu, vigere sAmAnya dharmonI apekSAe badhAmAM katha'cit abheda paNa che. avasthA bhedathI kaMcit bheda paNa che. A rIte kathAcita bheddAle paNa ja satyamAga che. banne ekAnta pakSeAnu sevana karavuM te anAcAra che. 10nA 'ehi dohi ThANehiM' ityAdi zabdArtha -'loe - loka:' / 'natthi - nAsti' nathI apa 'natthi - nAsti' vidyamAna nathI. 'evaM - evam' zuddhi 'Na Nivekhae- na nivezayet' rAjavIna lekhe. kheo' 'asthi - asti' vidyamAna che. 'vA' athavA For Private And Personal Use Only bhane 'aloe- alokaH ' mevI 'sannaM - saMjJAm' paraMtu 'loe - lokaH ' 'aloe- alokaH' bha Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 sUtrakRtAstra anvayArtha:-(loe) lokazcaturdazarajjvAtmakaH (nasthi) nAsti, evam (aloe) aloko lokabhinnA nAsti (eva) evamIhazIm (sanna) saMjJAM-buddhim (Na Nivesae) nanivezayet-na kuryAt kintu (loe aloe vA) loko'lokovA (asthi) astividyate (eva) evamIdRzIma (sannaM) saMjJA-buddhim (nivesae) niveshyet-kuryaaditi| TIkA-bhedAbhedapakSayorvyavahArasya samAdhAtumazakyatvAt sarvathA bhedAzrayaH himapa anAcArasevanam / sarvathA'bhedapakSo'pi anAcArasevanameva / zeSamatirohitAthai vyAkhyAtazca // 11 // 'loe' lokazcaturdazarajagyAtmakaH-jIvA'jIvAdInAmAdhArasthAnam 'aloe vA' aloko vA lokAtirikto'lokaH, 'nasthi' nAsti 'evaM' evamIdRzIm 'sannaM' saMjJAm 'Na Nivesae' na nivezayet-nAsti loko nAstyaloko vA IdRzIM buddhi na kuryAt / kintu-'loe aloe vA' loko'loko vA 'asthi' asti-vidyate 'evaM' evam-IdRzIm 'sanna' saMjJA-buddhim 'nivesae' nivezayeta-lokA'lokA'bhAva. viSayakabauddhavAsanAvAsitAM buddhiM parityajya tayorbhAvaviSayiNI buddhimeva kuryAt / 'evaM-evam' isa prakArakI 'sannaM-saMjJAm' buddhi 'nivesae-nivezayet' rakhanI cAhie / 11.12 // . anvayArtha--loka aura aloka nahIM hai, aisI buddhi nahIM rakhanI cAhie, kintu loka hai aura aloka hai isa prakAra kI buddhi rakhanI cAhie // 11-12 // TIkArtha-caudaha rajju parimANavAlA tathA jIva ajIva Adi dravyoM kA AdhArasthAna loka kahalAtA hai / loka se atirikta jo AkAza hai yaha aloka hai / yaha loka aura aloka nahIM hai, aisA nahIM samajhanA cAhie, kintu loka aura aloka hai, aisI buddhi rakhanI cAhie / loka evaM aloka ke abhAva ke viSaya meM bauddhoM kI jo mAnyatA hai, usakA batthi-asti' vidyamAna cha. 'evaM' yA pramANe nI 'mannaM -saMjJAm' muddhi 'nivesae -nivezayet' rAmavI naI. // 11-12 / / anvayArtha-leka ane alaka nathI. evI buddhi rAkhavI na joIe paraMtu leka che ane alaka paNa che, A prakAranI buddhi rAkhavI joIe. 11-12aa TakAthaM cauda rAju parimANu-pramANuvALA tathA jIva ajIva vigere drone AdhAra sthAna leka kahevAya che. lokathI atirikta je AkAza che, te alaka che. A leka ane aleka nathI. tema samajavuM na joIe. paraMtu loka ane aleka che, tevI buddhi dhAraNa karavI joIe. leka ane alekanA abhAvanA saMbaMdhamAM bauddhonI je mAnyatAo che, tene tyAga karIne tenA For Private And Personal Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam 501 tanma svIkAre sarvalokamasiddhasiddhA'bAdhitavyavasthAyAH samarthayitumazakyatvAt / apamAzayaH- 'sarva zUnyatAvAdivivAdimate yathA svapne paridRzyamAnAH padArthAH na satyAH, api tu-mithyAbhUtAH / tathA-jAmadAdi samaye'pi upalabhyamAnA mithyaitra / yato hi-kAraNavalena padArthAH pratibhAvani, kAraNaM paramANavaH tasyaiva sattA na siddhayati / atIndriyatvAt, vicAryamANe svarUpavyavasthityamAvAt / ata evoktam 'yathA yathA ca cintyante vizIyante tathA tthaa| yadetatsvayamathaimyo, rocate tatra kevalam // 1 // tyAga karake unake sadbhAva ko svIkAra karanA caahie| unake mata ko svIkAra kara lene para samasta loka meM prasiddha, pramANa se siddha aura vyavahAra se abAdhita jo vyavasthA hai, usakA samarthana nahIM kiyA jA sktaa| ___Azaya yaha hai-jaise svapna meM dikhAI dene vAle padArtha satya nahIM kintu mithyA hote haiM, usI prakAra jAgrat dazA meM pratIta hone vAle padArtha bhI mithyA hI hai, aisA zUnyavAdo kA mata hai / unakA kathana hai ki kAraNa ke hone para hI padArtha kI sattA ho sakatI hai| kAraNa paramANu mAne jAte haiM aura unakI sattA hI nahIM hai, kyoM ki ve indriyoM se agocara haiM aura vicAra karane para unakA svarUpa siddha nahIM hotA hai / kahA bhI hai-'yathAyathA ca cisyante' ityaadi| . 'saMsAra ke padArthoM ke viSaya meM jyoM jyoM vicAra kiyA jAtA hai, syoM syoM vaha asiddha hote jAte haiM, unakA abhAva siddha hotA jAtA sadbhAvane svIkAra kare joIe. temanA matane ravIkAra karavAthI saghaLA lekamAM prasiddha pramANathI siddha ane vyavahArathI abAdhita je vyavasthA che, tenuM samarthana karavAmAM AvatuM nathI. kahevAno Azaya e che ke jema svapnamAM dekhavAmAM Avate padArtha sAce nathI paraMtu miyA hoya che. e ja pramANe jAgradevasthAmAM dekhavAmAM AvanAra padArtha paNa miSA ja che. A pramANene zUnya vAdIno mata che, teonuM kahevuM che ke-kAraNanA astitvamAM ja padArthanI sattA hoI zake che. kAraNa paramANu mAnavAmAM Ave che. ane tenI sattA ja nathI. kemake-teo IndriyothI agocara-na dekhAya tevA che. ane vicAra karavAthI teonuM svarUpa siddha thatu nathI. yu 55 cha |-'ythaa yathA ca cintyante' tyahi saMsAranA padArthonA saMbaMdhamAM jema jema vicAra karavAmAM Ave. tema tema te asiddha thatA jAya che. teno abhAva siddha thato jAya che. jyAre For Private And Personal Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 apica - 'buddhayA vivicyamAnAnAM svabhAvo nA'tradhAryate / ato nirabhilavyAste niHsvamAtrAva dezitAH // 1 // iti evante lokAtma kAlo kAma kArya poramA vyAvarNayanti / tadetanmataM na samyak / sarvA'nuvasiddhArtha kriyAsamarthA'vAdhitArthAnAM vAGmAtreNa nirAkartumazakyatvAditi // 12 // mUlam - NatthiM jIvA ajIvA vA sUtrakRtAGgasUtre vaM sannaM niversae / asthi jIvA ajIvA vA evaM santaM nivee // 13 // 10 chAyA - na santi jIvA ajIvA vA naivaM saMjJAM nivezayet / santi jovA ajIvA vA evaM saMjJAM nivezayet // 13 // | jaba padArthoM ko svayaM hI yaha rucatA hai to hama kyA kareM ? aura bhI kahA hai- 'buddhayA vivicyamAnAnAm' ityAdi / 'jaba padArthoM kA buddhi se vivecana karate haiM to unakA koI svabhAva nizcita nahIM hotaa| isI kAraNa hamane unheM avaktavya aura nissvabhAva kahA hai / ' isa prakAra zUnyavAdI loka aura AlokarUpa padArthoM kA abhAva kahate haiM, kintu unakA yaha mata ThIka nahIM hai / padArthoM se arthakriyA hotI hai, yaha sabake anubhavase siddha hai, ataeva arthakriyA se siddha abAdhita padArthoM kA vacana mAtra se niSedha nahIM kiyA jA sakatA / 11-12 // ' Natthi jIvA' ityAdi / zabdArtha -- 'jIvA - jIva: : ' jIva athavA 'ajIvA-majIvA' ajIva 'sthi-na santi' nahIM hai 'evaM evam' isa prakAra kI 'sanna -saMjJAm' padArthAne ja e game che, te ame zuM karIe? bIjuM paNa kahyu che ke'budhyaa vicintyamAnAnAm' tyahi jayAre padArthInA vicAra buddhithI karavAmAM Ave te tenA koI paNa svabhAva nizcita thatA nathI. teja kAraNathI ame tene avaktavya ane niH svabhAva-svabhAva vagaranA kahela che. For Private And Personal Use Only A pramANe zUnyavAdI, leka ane aleka rUpa padArthonA abhAva kahe che, paraMtu teonuM A kathana kharekhara nathI, pAcerghAthI akriyA thAya che, A khadhAnA anubhavathI siddha vAta che. tethI ja akriyAthI siddha akhA Sita padArthonA vacana mAtrathI niSedha karavAmAM AvI zakatA nathI. 511-125 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam anvayArtha:-(jIvaH) jIvA upayogalakSagAH tathA-(ajIvA) ajIrA:-dharmA dharmAkAzapudgalAH (gasthi) na santi-na vidyate (evaM) evam-IdRzIm (sanna) sabuddhim (Na nivesae) na nivezayet-na kuryAt kintu (asthi jIvA ajIvA vA) santi jIvA ajIvA vA (evaM) evam-IdRzIm (mannaM) saMjJAm-buddhim (nivesae) nivezayet-kuryAt // 13 // TIkA-'jIvA ajIvA vANasthi' jIvA upayogalakSaNAH, anIcA stabhinnA dharmA'dharmAkAzapudgalAH 'gasthi' na santi evaM' evam IDazIm 'sanna' saMjJA buddhim (Na) naiva 'nivesae' nivezayet-kuryAt , nAsti jIvAdipadArtha evaM buddhi naiva-kathamapi kuryAt / kintu-'jIga ajIvA vA asthi' jIvA anIvA vA santi saMjJA-buddhiko 'Na Nivesae-na nivezayet' dhAraNa nahIM karanA cAhie kintu 'asthi jIvA ajIvA vA-santi jIvA ajIvA vA' jIva haiM aura ajIva haiM evaM-evam' aisI sanna-sajJAM' buddhi ko 'nivesae-nivezayet' dhAraNa karanA cAhie ||gaa013|| ___ anvayArtha--jIva nahIM haiM athavA ajIva nahIM haiM, isa prakAra kI saMjJA dhAraNa nahIM karanA cAhie, kintu jIva haiM aura ajIva haiM, aisI saMjJA dhAraNa karanA cAhie // 13 // TokArtha-upayoga lakSaNa vAle jIvoM kA astitva nahIM hai athavA jIva se bhinna dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, pudgagala aura kAla rUpa ajIvoM kA astitva nahIM hai, isa prakAra kI buddhi nahIM 'Natthi jIvA' 4tyAdi zahAtha-'jIvA-jIvAH' 715thavA 'ajIvA-ajIvAH' 171 'Nasthi-na manti' nathI. 'evaM-evam' mA prabhArInI 'sanna-saMjJAM' sajJA muddhine 'Na Nive mae-na nivezayet' dhAra 42vI nanase. paraMtu asthi jIvA ajIvA vA -pranti jIvA ajIvA-vA' 1 cha, athavA mala cha, evaM-evam sevA sanna-saMjJAm' sazA muddhine 'nivesae-nivezayet' dhAraNa 42vI. na . // 13 // anvayArtha-jIva nathI. athavA ajIva nathI. A prakAranI saMjJA dhAraNa karavI na joIe. paraMtu jIva che, ane ajIva che. evI saMjJA dhAraNa 42vI sa. // 3 // TIkArya-upaga lakSaNavALA jInuM astitva nathI. athavA jIvathI bhinna dharmAstikAya, adharmAstikAya AkAza, pudagala, ane kALa rUpa ajI nuM astitva nathI. AvA prakAranI buddhi rAkhavI na joIe. paraMtu jIva che, ane ajIva che. tevuM samajavuM joIe, cArvAka matanA anuyAyI zarI For Private And Personal Use Only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 504 sUtrakRtAgo evaM sannaM' evam-IdRzI saMjJAM buddhim 'nivesae nivezayet-kuryAdityarthaH / cAvAkamatAnuyAyinaH asti zarIrAdi vyatirikto jIva iti nAnumanyante / kintubharIrAkArapariNatabhUtasaMghAtasvarUpa eva jIva iti / evaM brahmA'dvaitavAdI vakti, yadayaM samasto'pi prapazca: Atmano vivasarUpaH / ato na AtmavyatiriktaM kimapi pastujAtaM vidyate, Atmaiva ekaH paramArthaH san / etadubhayamataM na samyaka-iti prakRtagAthayA sUtrAro vakti-'Nasthi' ityaadi| ayamAzaya:-caitanyaM na bhUtamAtrasya guNa sammavati tathAtve sati bhUnA''(bdha ghaTAdAvapi caitanyamupalabhyeta / natve bhati tasmAccaitanyaM na guNabhUtaH, kintu-yasya sa guNaH sa eva svatantro'nAdi rakhanA cAhie, parantu jIva haiM aura ajIva haiM, aisA samajhanA caahie| cArvAka mata ke anuyAyI zarIra se bhinna jIva kA astitva nahIM maante| unakA kathana hai ki zarIra kI AkRti meM pariNata hue pRthvI Adi bhUnoM ke samUha se hI caitanya kI utpatti ho jAtI hai-jIva kI pRthaka koI sattA nahIM hai| isase viparIta brahmAdvaitavAdI kI mAnyatA aisI hai ki jagat kA yaha sArA prapaMca (phailAba) AtmA kA hI svarUpa hai| AtmA se bhinna koI ajIva padArtha nahIM hai / eka mAtra AtmA hI paramArtha hai| mRtrakAra kA kathana hai ki yaha donoM mantavya satya nahIM haiM ! Azaya 'yaha hai-caitanya bhUtoM kA dharma hotA to bhUtoM se nirmita ghaTa Adi meM bhI caitanya kI upalabdhi hotii| magara aisA hotA nahIM hai, ataeva caitanya bhUtoM kA guNa nahIM hai / kintu jisakA vaha guNa hai vahI jIva kahalAtA hai aura vaha bhUtoM se bhinna tathA anAdi hai| rathI bhinna jIvanuM astitva mAnatA nathI. teonuM kathana che ke zarIranI AkRtimAM pariNata thayelA pRthvI vigere mahAbhUtanA samUhathI ja caitanyanI utpatti thaI jAya che. jIvanI jUdI kaI prakAranI sattA nathI. tenAthI ulTA brahmA-dvaitavAdInI mAnyatA evI che ke-jagatane A samagra vyavahAra phelAva) - AtmAnuM ja svarUpa che. AtmAthI jUde kaI paNa ajIva padArtha nathI, kevaLa AtmA ja paramArtha che. sUtrakAranuM kathana che ke A baMne prakAranA manta satya nathI. kahe. vAne Azaya e che ke-caitanya bhUtane dharma thaI zakatuM nathI! je te bhatene dharma heta te bhUtothI banAvavAmAM Avela ghaTa, vigeremAM paNa cetanyanI prApti thAta ja paraMtu tevuM thatuM nathI, tethI ja caitanyabhUtano guNa nathI paraMtu jene te guga che te jIva kahevAya che ane te bhUtathI bhinna .tathA anAmicha. For Private And Personal Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI rIkA dvi. zru. a.5 AcArazrutanirUpaNam 505 jIva iti / tathA-vedAntimatamapi na sa cInam -yata:-yataH syA''tmapabhavasve jagato vicitratA na syAt, ecameka ena yadyA'' pA bhavettadA kazciddhadaH kazcinamuktA-kazcitsukhI-kazciduHkhI-ityAdi vyavasthA sarvaloke sarvA'nubhavasiddhA na vyavasthitA syAt / ato jInA ajIvAzca santIti svIkartavyameva // 13 // - muham-sthi dhamma adhamme vA NevaM sannaM Nivesae / asthiM dhamma adhamme vA evaM sannaM Nisae // 14 // chAyA-nAsti dharmo'dharmoM vA nai saMjJAM nivezayet / asti dharmo'dharmoM vetyevaM saMjJo nivezayet // 14 // isI prakAra vedAntiyoM kA mana bhI samIcIna nahIM hai| kyoM ki samasta padArtha yadi eka hI AtmA se utpanna hue hote to unameM paraspara vicitratAna hotI isake sivAya yadi AsmA eka hI hotA to koI baddha hotA hai, koI mukta, koI sukhI aura koI duHkhI, ityAdi vyavasthA, jo sabhI ke anubhava se siddha hai, vaha na hotii| ataeva jIvoM aura ajIvoMdonoM kA hI astitva svIkAra karanA cAhie / yahI yuktisaMgata hai // 13 // 'Natthi dhamme' ityaadi| zabdArtha-'Nasthi dhamme adhamme vA-nAsti dho'dharmo vA' dharma nahIM hai aura adharma nahIM hai 'NevaM sannaM nivettae-naiva saMjJAM nivezayet' isa prakAra kI saMjJI-buddhi dhAraNa na kare kintu 'asthi dhamme adhamme vA-bhasti dharmo'dharmoM vA' dharma hai aura adharma bhI hai 'evaM sannaM nivesae'-evaM saMjJA nivezayet' aisI saMjJA-buddhi dhAraNa kre| // 14 // Aja pramANe vedAtino mata paNa barobara nathI. kemake-saghaLA padArtho je eka AtmAthI ja utpanna thayelA che te teeAmAM paraspara vicitra paNuM na thAta A zivAya je AtmA eka ja hota te kaI baddha hoya che, teme kaI mukta hoya che. koI sukhI hoya che, te kaI duHkhI hoya che. vigere vyavasthA ke je darekanA anubhavathI siddha che, te heta nahIM. tethI ja che ane ajI-bannenuM astitva svIkAravuM joIe eja yukti saMgata che. 13 'Natthi dhamme' tyA zahAtha--'Nasthi dhamme adhamme vA-nAsti dharmo'adharmo vA' dharma nathI,, ana apama 55 nathI. 'NevaM sanna nivasae-nai saMjJAM nivezayet' mAvA . 2nI saMjJA (bhuddhi) thA25 42vI nahI 52 'asthi dhamme adhamme vA-asti dho'dharmo vAgha bhane ma cha. 'evaM sanna nivesae-evaM saMjJA nivezayet' se prabhAenI saMjJA (muddhi) dhAraNa 42vI 4. // 14 // sa0 64 For Private And Personal Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - 506 sUtrakRtAgale ... anvayArtha :-(gasthi dhamme adhamme va:) nAsti dhadharmoM vA (Neva sanna Nivesae) naivaM saMjJAm-buddhiM nivezayet-kuryAt kintu (atyi dhamme adhamme vA) asti vidyate dharmA'dhauM ghA (evaM sannaM Nivesae) evamIdRzIM saMjJAM buddhi nivezayet-kuryAditi // 14 // TIkA-'dhamme dharmaH 'adhamme vA' adhaoM vA 'Natyi nAsti 'evaM' anena prakAreNa 'sanna' saMjJAm-matim 'Na Nivesae' na nivezayet / arthAn dharmA'dharmoM nstH| kintu-kAlasvabhAvaniyatIzvarAdikAraNAdeva jagataH sambhava iti matvA dharmA'dharmayoH satvaM vArayamikecana vAdinaH / tanna samyak, yato dharmA'dharmayorakAraNatve jagato vaicitryaM na sidhyet / dRzyate hi loke ekasminneva kAle jAyamAnAnAma ne keSAM madhye kecana subhagAH kecana durbhagA bhavannina, kecana sukhinaH anvayArtha-dharma nahIM hai athavA adharma nahIM hai, isa prakAra kI saMjJA (buddhi) dhAraNa na kare kintu dharma aura adharma hai, aisI saMjJA (ghuddhi) dhAraNa kare // 14 // TIkArtha--dharma kA astitva nahIM hai athavA adharma kA astitva nahIM hai, aisI buddhi na kare, parantu aisI buddhi dhAraNa kare ki dharma aura adharma donoM kA astitva hai| koI koI vAdI kAla, svabhAva, niyati yA Izvara Adi kAraNoM se hI jagat kI utpatti mAnakara ve dharma adharma ke astitva kA niSedha karate haiM, kintu yaha satya nahIM hai, kyoMki dharma aura adharma ko yadi kAraNa na mAnA jAya to jagat meM jo vicitramA dikhAI detI hai, yaha siddha nahIM ho sakatI / isa loka meM eka hI kAla meM utpanna anvayArtha-dharma nathI athavA agha paNa nathI. A prakAranI saMjJA buddhi dhAraNa na karavI. paraMtu dharma ane adhama che tevI saMjJA dhAraNa kare. 14 TIkAI--dharmanuM astitva nathI, athavA adharmanuM astitva paNa nathI. A pramANenI buddhi rAkhavI nahI paraMtu dharma ane adharma bane che, te pramANenI buddhi dhAraNa karavI. kaI kaI paramatavAdI kAla, svabhAva, niyati athavA izvara vigere kAraNathI ja jaganI teo utpattI mAnIne dharma ane adharmanA astitvane niSedha kare che. paraMtu A satya nathI. kemake--dharma ane adharmane je kAraNa mAnavAmAM na Ave te jagatamAM je vicitrapaNu dekhavAmAM Ave che, te siddha thaI zakata nahIM. A lekamAM eka ja kALamAM utpanna thavAvALA manuSyomAM For Private And Personal Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 507 samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam kecana duHkhino bhavanti / etAdRzaM vaicitryaM dharmA'dharmayoH sattve satyeva samarthayituM zakyeta, nA'nyathA / yadyapi kAraNaM kAlAdirapi bhavati, tathApi-dharmA'dharmasahakRtAnAmeva kAlAdInAM kAraNatvasvIkArAta / taduktaM zAstre-- 'na hi kAlAdihito kevaLaehito jAyae kiMci vi| iha muggaraMdhaNAivitA savve samudiyA heU' ||iti|| ato dharmA'dhI na staH, iti kathamapi vivekibhiH svIkartuM na zakyate / ataH'dhamme dharmaH-zrunacAritrAkhya AtmapariNAmaH / 'adhamme' adharmaH mithyAtvA'viratipramAdakaSAyayogAH AtmapariNAmAH adhrmpdvaacyaaH| 'atthi' santi evaM sannaM Nivesae' iti saMjJAM nivezayet-kuryAt / arthAt-kuzAstraparizIlanajanitamati parityajya zAstra nanitamati dhArayet 'dharmA'dhauM staH' etAdRzImiti // 14 // hone vAle manuSyoM meM koI bhAgyavAn yA koI bahuta sundara hote haiM aura koI abhAge yA kurUpa hote haiM, koI sukhI aura koI duHkhI hote haiN| isa prakAra kI visadRzatA dharma adharma ke hone para hI siddha ho sakatI hai, anyathA nahIM yadyapi kAla Adi bhI yathAyogya kAraNa hote haiM, tathApi dharma aura adharma se sahakRta ho kara hI ve kAraNa ho sakate haiN| zAstra meM kahA hai-'na hi kAlAdihito' ityAdi / akele kAla Adi se koI bhI kArya utpanna nahIM ho sktaa| mUMgakA pakanA bhI akele kAla Adi ko kAraNa mAnane para siddha nahIM ho sktaa| ataeva dharma adharma kAla Adi saba milakara hI kAraNa hote haiN| isa prakAra vivekI jana kisI bhI prakAra svIkAra nahIM kara sakate ki dharma aura adharma kA astitva nahIM hai ataeva dharma arthAt zruta kaI bhAgyavAnuM ane suMdara hoya che. tathA keI abhAgIyA ane kadarUpA Theya che. koI sukhI ane kaI duHkhI hoya che. AvA prakAranuM viSamapaNuM dhama ane adharma hoya teja siddha thAya che. anyathA nahIM. joke-kAla vigere paNa yathAyogya kAraNa hoya che. te paNa dharma ane adharmathI sahekRta thaIne ta 25 / 2 Te. zAsabhA cha --'na hi kAlAdihito' tyAdi ekalA kAla vigerethI koI paNa kArya siddha thaI zakatuM nathI. "maga pakavavAnuM paNa ekalA kALa vigere mAnavAthI siddha thatuM nathI. tethI ja dhama adharma kAla vigere badhA maLIne ja kAraNa bane che. - A rIte vivekI manuSya kaI paNa eka prakArane svIkAra karI zakatA nathI. ke-dharma ane adharmanuM astitva nathI. tethI ja dharmanuM astitva arthAta For Private And Personal Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 508 sakatAjasatra mUlam-tthi baMdhe va mokkhe vANevaM sannaM Nivesae / asthi baMdhe va mokhe vA evaM sannaM Nisae // 15 // chAyA- nAsti bandho vA mokSo vA naiva saMjJAM nivezayet / ___ asti baMdho vA mokSo vetyevaM saMjJAM nivezayet // 15 // anvayArthaH-(gasthi baMdhe va) nAsti bandho vA-karmapudgalAnAM jIvena saha. sambandhaH (Na mokkhe vA) na mokSo vA-mokSo bandhanavizleSarUpaH (Ne sannaM nivesae) evaM cAritra rUpa AmapariNAma avazya hai tathA mithyAtva, adhirati, pramAda, kaSAya aura yoga rUpa adharma kA astitva bhI avazya hai| aisA samajhanA cAhie / arthAt kuzAstroM ke parizIlana se utpanna huI kumati ko tyAga kara dharma aura adharma haiM, aiso zAstra janita sadabuddhi ko hI dhAraNa karanA cAhie // 14 // 'Nasthi baMdhe va mokkhe vA' ityAdi / zabdArtha-'gasthi baMdhe va-nAsti bandho vA' yanna arthAt karmapuGgaloM kA jIva ke sAtha sampandha nahIM hai 'Na mokkho vA-na mokSo vA' aura mokSa bhI nahIM hai 'NevaM mannaM nivesae-naivaM saMjJAM nivezayet' isa prakAra kI buddhi dhAraNa na kare kintu 'asthi baMdhe va mokkhe vA-asti bandho vA mokSo vA' bandha hai aura mokSa hai 'evaM sannaM nivesae-evaM saMjJAM nive. zayet' aisI buddhi dhAraNa kare ||gaa0 15 // - anvayArtha--bandha arthAt karmapudgaloM kA jIva ke sAtha sambandha nahIM hai aura mokSa bhI nahIM hai, isa prakAra kI buddhi dhAraNa na kare kintu bandha hai aura mokSa hai aimI buddhi dhAraNa kare // 15 // zrata ane cAritra rUpa AtmapariNAma avazya che. tathA mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, ane garUpa adharmanuM astitva paNa avazya che ja tema samajavuM joIe. arthAta kuzAstronA parizilanathI. utpana thayelI kumatine cheDIne dharma ane adharma che, evI zAstrathI utpanna thavAvALI saddabuddhine ja dhAraNa karavI joIe. 14 'Natthi baMdhe va mokkhe vA' tyAdi zahAtha---'Nasthi baMdhe va-nAsti baMdho vA' madha arthAt bhagavAna 01 saathain| samaya nathI. 'Na mokkho vo-na mokSo vA' ne bhAkSa 5 nathI. 'NevaM sanna nivesae-naivaM saMjJAM nivezayet' mAvA prA2nI guddhine ghAra na 43. 52'tu 'mathi baMdhe va mokhe vA-asti bandho vA mokSo vA' ma cha, bhane bhAkSa 52 cha, 'evaM sanna nivesae-evaM saMjJAM nivezayet' the prabhAkunI muddhina dhAraNa 42. // 15 // For Private And Personal Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam naivam IdRzIM saMjJAM buddhi nivezayet-na kuryAt / kintu (asthi baMdhe va mokkho vA) asti bandho vA mokSo vA (evaM sanna Nivesae) evamIhazIM saMjJAM-budi nivezayet-kuryAditi // 15 // TokA-'baMdhe va mokkhe vA Nasthi' bandho vA mokSo vA nAsti-tatra banna cAturgatikaH saMsAraH, mokSazvAzeSakarmakSayarUpaH 'NevaM sannaM Nivesae' nai ai nivezayet-IdRzIM buddhiM na kuryAt , kintu-'baMdhe va mokkhe vA atthi' bandho vA mokSo vA asti evaM sannaM Nivesae' evam-etAdRzIM saMjJA-mati nivezayetudhArayet / bandhamokSayorazraddhA parityajya tayoH zraddhA krnniiyaa| azraddhA khala anAcAramadhyapAtinI, sA ca zreSo'Nibhirata styAjya iti / kecana-bandha. mokSayoH sadbhAvaM nAGgI kurvanti pratipAdayanti ca te ittham / tathAhi-'AtmA nAma' amRtaH tasya mUrtena karmapudgalena saha sambandhAbhAvAt kathaM bandhaH syAt , nahi hi. amattasyA''kAzasya mUrtena chepo dRchaH zruto vA sambhavati / ___ taduktam-'varSAtapAbhyAM ki vyomnaH ityAdi TIkArtha--bandha nahIM hai aura samasta karmoM kA kSaya rUpa mokSa nahIM hai, isa prakAra samajhanA yogya nahIM hai| kintu aisA samajhanA cAhie ki bandha hai aura mokSa hai| bandha aura mokSa ke viSaya meM azraddhA kA parityAga karake una para zraddhA dhAraNa karanA cAhie / azraddhA anAcAra meM girAne vAlI hai, ataeva jo apanA kalyANa cAhate haiM, unheM dUra se hI usakA tyAga kara denA caahie| kaI loga bandha aura mokSa kA sadabhAva svIkAra nahIM karate aura isa prakAra kahate haiM-AtmA amUrta hai aura karmapudgala mUrta haiN| aisI ayArtha--baMdha arthAt karma pudgalene jIvanI sAthe saMbaMdha nathI. ane mokSa paNa nathI. A rItanI buddhi dhAraNa na kare paraMtu baMdha che ane mokSa paNa che. evI buddhi dhAraNa kare. 1pa TIkArtha-ba nathI ane saghaLA karmono kSaya rU5 mokSa paNa nathI A pramANe vicAravuM te yogya nathI. paratu babdha che, ane mokSa paNa che, A pramANeno vicAra kare joIe banyA ane mokSanA saMbaMdhamAM azraddhAne tyAga karIne tenA para zraddhA dhAraNa karavI joIe. azraddhA anAcAramAM pADavAvALI che. tethI ja jeo pitAnA kalyANanI bhAvanA rAkhe che, teoe gharathI ja tene tyAga karavo joIe, keTalAka leke baMdha ane mokSanA sadUbhAvane svIkAra karatA nathI, ane A pramANe kahe che ke--AtmA amUrtI che, ane karma pudgala mUrta che, For Private And Personal Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 510 sUtrakRtAGgasUtre 2 varSavitaM bhavati gaganamAtapena vA parizuSyati, tatkasya hetoH 1 amUrtasvAdAkAzasya / bandhanAbhAve ca bandhaparityAgarUpo mokSo'pi na sambhAvitaH / suzca bandhavileSArthatvAt / aprasaktapratiSedhasya kartumazakyatvAt iti mataM tana samyak | amRtasyApi vijJAnasya yathA - mUrttena medya brAhmI - vanaspatyAdinA sambandhe satyeva upakArAnupakArayoH sambhavo dRSTA tathA Atmano'pi karmapudgalena saha sambandha sambhave bAdhakasyAsambhavAt / anAdikAlAdayamAtmA taijasakArmaNasthiti meM amUrta AtmA kA mUrtta karmapudgaloM ke sAtha kaise bandha ho sakatA hai ? amUrta AkAza kA kisI bhI mUrta padArtha ke sAtha lepa nahIM ho sakatA / na aisA honA dekhA hai, na sunA hai / kahA bhI hai'va patipAbhyAM kiM vyomnaH' ityAdi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir barSA hone se akAza gIlA nahIM ho jAtA aura na dhUra par3ane se vaha tapatA hI hai| usa para inakA koI prabhAva nahIM hotA, kyoM ki varSA aura dhUpa mUrta hai aura AkAza amUrta hai| hAM, camaDe para unakA prabhAva avazya par3hanA hai, kyoM ki camar3A svayaM mUrtta hai / isa prakAra jaba amUrta hone ke kAraNa AzmA baddha hI nahIM hotA to mokSa kI bAta hI kyA hai ? bandhakA nAza honA mokSa kahalAtA hai / bandhana ke abhAva meM mokSa saMbhava nahIM hai| yaha mata samIcIna nahIM hai| yadyapi jJAna amUrta hai, phira bhI madirA tathA brAhmI vanaspati Adi ke dvArA unakA upakAra anupakAra AvI sthitimAM amUta AtmAne! saMbadha mUta evA kama pudgaleAnI sAthe kevI rIte thaI zake ? amRta AkAzanA lepa koi paNa mUtra padArthanI sAthe thai zakatu nathI. A pramANe thatuM jovAmAM AvyuM nathI temaja sAMbhaLavAmAM pazu bhaveta nathI. dhupa hai- 'varSAtapAbhyAM kiM vyognaH' ityAhi varsAda thavAthI AkAza bhInu' thatuM nathI ane taDakA paDavAthI te tapatu pazu nathI, tenA para varSAMdu ke taDakAnA kaija prabhAva hAtA nathI. kemake-varSAda ane taDakA mUta che. ane AkAza amRta che. hA cAmaDA para tenA prabhAva 432 par3e che. maDe yAmaDu svayaM bhUrta che. A pramANe jayAre adbhUta hAvAnA kAraNe AtmA addha ja thatA nathI, te pachI meAkSanI vAta ja kyAMthI thaI zake? badhA nAza thavA te mekSa kahevA che. anyanA abhAvamAM meAkSanA sabhava ja rahetA nathI. A mata kharAkhara nathI. joke jJAna amRta che, te paNa madirA-madhadArUM tathA brAhmI nAmanI vanaspati dvArA tenA upakAra athavA apakAra thAya For Private And Personal Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir C masyAzakyatvAt / kati mati parimAkhamatirapane samayArthabodhinI TIkA di.zru. a.5 AcArazrutanirUpaNam 511 zarIrAbhyAM sambaddha evA''vartate / ataH kathaJcitsa mUnoM'pi / svarUpataH svabhAva. tazca amRto'pi, 'jJAna-darzana-cAriyAtmako'pi' taijasakArmaNazarIrasambandhAnmUrto'pi bhavati / atastasya karmapudgala sambandhAtmakabandhanasya abhAvapratipAda. nasyAzakyatvAt / bandhasambhave ca tadabhAvAtmakamokSo'pi sambhavatyeva / ataH candhamokSau na vidyate iti mati parityajya bandhamokSau vidyate ityetAdRzoM matimeva dhArayet / na tu-kutarkeNa AgraheNa zAstramatirapane yeti // 15 // mUlam-nasthi puNNe va pAve vA gaivaM sannaM Nivesae / asthi puNNe va pAve vA evaM sannaM Nivesee // 16 // . chAyA-nAsti puNyaM vA pApaM vA nai saMjJAM nivezayet / asti puNyaM vA pApaM vA evaM saMjJAM nivezayet // 16 // hotA hI hai / isI prakAra AtmA kA karmapudgala ke sAtha yadi sambandha ho to isameM koI bAdhaka nahIM hai / hai / isake atirikta saMsArI AtmA anAdi kAla se taijasa aura kAmaNa zarIroM ke sAtha baddha hone ke kAraNa kathaMcit mRta hI hai| arthAt apane mUla bhUna zuddha svabhAva kI apekSA se AtmA amUrta hai jJAna-darzana cAritra aura tapamaya hai, phira bhI tejasa aura kArmaNa zarIra ke sAtha sambandha hone ke kAraNa mUrta bhI hai,| isa apekSA se AtmA kA karmapudgaloM ke sAtha pandha honA niryAdha hai aura jaba pandha hotA hai to usakA abhAva bhI saMbhava hI hai ! ataeva pandha aura mokSa nahIM haiM, isa prakAra kI buddhi ko tyAga kara yahI buddhi dhAraNa karanA cAhie ki pandha bhI hai aura mokSa bhI hai| kutarka aura kadAgraha karake zAstra saMgata samajhako tyAga denA ucita nahIM hai // 15 // ja che. e ja pramANe karma pudgalanI sAthe je AtmAne saMbaMdha hoya te temAM kaMI ja bAdha nathI. A sivAya saMsArI AtmA anAdikALathI tejasa ane kAmaNa zarIronI sAthe baddha hovAthI kathaMcit mUrtaja che. arthAt pitAnA mULabhUta zuddha svabhAvanI apekSAthI AtmA amUrta che. jJAna, darzana cAritra ane tapamaya che. te paNa taijasa ane kAzmaNa zarIranI sAthe saMbaMdha hovAthI mUrta paNa che. A apekSAthI karma pudgalanI sAthe AtmAno baMdha the nibaMdha-bAdha-doSa vagarane che. ane jayAre baMdha thAya che, te tene abhAva paNa saMbhave che. tethI ja baMdha ane mekSa nathI. AvA prakAranI buddhine tyAga karIne evI ja buddhi dhAraNa karavI joIe ke-bandha paNa che ane mekSa paNa che. kutarka ane kada graha karIne zAstra saMgata samajaNane cheDI devI te cagya nathI, 1pA For Private And Personal Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtratAmA ___ anvayArthaH- (gasthi puNNe va pAve vA) nAsti puNyam-zubhapakRtilakSaNaM kA pApa-puNyaviparyayalakSaNaM vA 'NevaM sanna Nivesae' naivam-nehazI saMhAM-buddhiM nive. bhayet-kuryAt, kintu-(atyi puNNe va pAve vA) asti-vidyate puNyaM vA pApaM vA (evaM samnaM Nivesae) evam-etAdRzImeva saMzAM buddhi nivezayet-kuryAditi // 16 // TIkA-'puNe va pAve vA Nasthi' puNyaM vA-zubhaprakRtilakSaNam yamAzritya puNyAtmA, iti vyapadezo bhAti, pApaM vA-azubhakriyAjanitamadhogatikAraNam, thena narakanigodAdikumatibhavati, yena vA pApAtmeti vyapadezo jAyate, ime 'Nasthi puNNeva pAve vA' ityAdi / zabdArtha-'pasthi puNNe va pAve vA-nAsti puNyaM vA pApaM vA' puNya nahIM hai, athavA pApa nahIM hai jaivaM sannaM nivesae-naivaM saMjJAM nivezayat' aisI buddhi dhAraNa karanA ucita nahIM haiM kintu 'asthi puNNe va pAve vA-asti puNyaM vA pApaM vA' puNya aura pApa hai 'evaM sanna nivesae-evaM saMjJA nivezayet' aisI buddhi dhAraNa karanA ucita hai / 16 // anvayArtha-puNya nahIM hai athavA pApa nahIM hai, aisI buddhi dhAraNa karanA ucita nahIM hai, kintu puNya aura pApa hai aisI ghuddhi dhAraNa karanA ucita hai / 16 // TIkArtha--zubha prakRtiyoM ko kahate haiM-jina ke kAraNa 'yaha puNyAtmA hai, aisA vyavahAra hotA hai vaha puruSa hai / jo azubha kriyA se utpanna ho aura adhogati kA kAraNa ko vaha pApa kahalAtA hai| isase naraka 'Natthi puNNetra pAbe vA' yA zArtha -'Natthi puSNe va pAve vA-nAsti puNyaM vA pApa vA' puNya nathI, athavA pA5 5 nayI 'Neva sanna nivedae-naiva saMjJAM nivezayet' / prabhAra muddhithI piyA te mazaSa2 nathI. paraMtu 'asthi puNNe va pAve vA-asti puNya vA pApa'vA' puzya ane 55 che. evaM sanna nivesae-evaM sajJAM nive. zayet' se prabhAyenI mukha dhAra 42vI yogya che. // 16 // anvayArtha-puNya nathI. ane pApa paNa nathI. e rItanI buddhi dhAraNa karavA nathI. paraMtu puNya che ane pApa paNa che. evI buddhi dhAraNa 42vI naye. // 16 // TIkAtha--zubha prakRti batAvavAmAM Ave che. jenAthI A puNyAtmA che, e pramANene vyavahAra thAya che, te puNya che ane je azubha kriyAthI utpanna thayela hoya ane adhogatinuM kAraNa hoya te pApa kahevAya che. AnAthI For Private And Personal Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA fr. zu. a. 5 AcArazrutanirUpaNam " 1 puNyapApe na staH / 'nevaM sannaM Nivepura' nai saMjJAM nivezayet / kintu - 'puNNeba pAve vA asthi' puNyaM vA pApaM vA'sti / evaM sannaM Nivetae' evaM saMjJAM nivezayet - dhArayet ityevaM buddhiM kuryAdityarthaH kecana - puNyasyAstviM na svIkurvanti kintu yadA pApasya nyUnatA tadotpadyate sukham / yadA ca pApAdhikyantadA vardhate duHkham / kecana pApasyaivA'stitvaM na manyante manyante ca puNyotkarSe sukham, nyUnatAyAzca puNyasya duHkhaprAdurbhAvam ke vano bhayorapi astitvamanAdRtyAssdriyante svabhAvato jagato vyavasthAm / parantu zAstrakArasteSAM mataM nirAkarotipuNyaM pApaM vA nAstIti buddhirna vidheyA, apitu astyeveti vyavasthitA buddhi nigoda Adi durgati prApta hotI hai / yaha puNya aura pApa hai, aisI buddhi rakhanI cAhie - koI koI puNya kA astitva svIkAra nahIM krte| ve kahate haiM ki jaba pApa kI kamI hotI hai, taba sukha utpanna hotA hai aura jaba pApa kI adhikatA hotI hai to duHkha utpanna hotA hai / isa prakAra eka pApa ko svIkAra karane se hI sukha aura duHkha kI vyavasthA ghaTita ho jAtI haiM isase viparIta koI pApa kA astitva nahIM mAnate haiN| unakA mantavya yaha hai ki puNya kI prabalatA se sukha kI aura nyUnatA se duHkha kI utpatti hotI hai / koI aise bhI haiM jo puNya aura pAtra donoM kA hI astitva aMgIkAra nahIM krte| ve svabhAva se hI jagat kI sukhaduHkhasaMbaMdhI vyavasthA mAnate haiM / parantu zAstrakAra ina saba bhrAnta matoM kA nirAkaraNa karate hue naraka nigeAda vigere kruti prApta thAya che. A puNya ane pApa nathI, AvA prakAranI buddhi rAkhavI na joie. para`tu puNya che, ane pApa paNa che, e pramANe buddhi rAkhavI joI e For Private And Personal Use Only phrAI kAi anya matavALA puNyanuM astitva svIkAratA nathI, temA kahe che ke--jyAre pApa echu thAya che tyAre sukhanI prApti thAya che. ane jyAre pApa adhika pramANamAM hoya tyAre duHkha prApta thAya che, A rIte eka pApanA ja svIkAra karavAthI sukha ane duHkhanI vyavastha kharekhara ghaTI jAya che. koI koI puNya ane pApa bannenA astitvanA svIkAra karatA nathI. teo svabhAvathI ja jAnA sukha duHkha saMbaMdhI vyavasthAne svIkAra kare che. paraMtu zAstrakAra A saghaLA bhrAnta-bhamAvavAvALA mateAnuM nirAkaraNa karatAM su0 65 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rmipheyaa| puNyapApayo vidyate parasparaM sambandha: ekasyA'pi sdbhaave-umyo| savAvasyA'vazyamaGgIkartavyatvAt svabhAvamAzritya jagato vyavasthAsvIkAre sarvAsA kriyANAM nararthakyaM syAt / ataH puNyapApayoH sthiti rAzyakI / puNyapApayo ristha nirdiSTaM svarUpaM jinazAstre-tathAhi-yacchubhaM pudgalakarma tatpuNyam / yadazubhamatha baspApam, sarvajJanirdezAt / ataH puNyapApe staH, ityevaM mati nizcitAM dhArayet / matu-tadabhAvaviSayiNI matiM kuryAditi // 16 // sam--Nasthi Asave saMvare vA jaivaM sannaM nnivese| asthi Asave saMvare vA evaM sannaM Nisae // 17 // yA-nAssyAzravaH saMvaro vA nai saMjJAM nivezayet / ___astyAzravaH saMvaro vA evaM saMhAM nivezayet // 17 // kahate haiM-puNya aura pApa nahIM hai aisI samajha nahIM rakhanI cAhie, kintu donoM kA astitva samajhanA cAhie / puNya aura pApa kA paraspara meM saMbaMdha hai / eka ke sadbhAva meM donoM kA sadbhAva avazya svIkAra karanA par3atA hai, yadi jagat kI vyavasthA svabhAva ke AdhAra para svIkAra kI jAya to sanI kriyAeM nirarthaka ho jAeMgI / ataeva puNya aura pApa kI sthiti Avazyaka hai| jinazAstra meM puNya aura pApa kA svarUpa isa prakAra kahA hai zubha karma puNya kahalAtA haiM aura azubha karma pApa, aisA sarvajJa bhagavAna kA kathana hai| ataeva yahI nizcita buddhi dhAraNa karanA cAhie ki puNya aura pApa hai / aisA nahIM samajhanA cAhie ki inakA astitva nahIM hai // 16 // kahe che ke-puNya ane pApa nathI, evI samajaNa rAkhavI na joIe. paraMtu anenuM astitva samajavuM joIe puNya ane pApane parasparamAM saMbaMdha che. ekanA abhAvamAM banenA sadubhAvane svIkAra avazya karavuM ja paDe che. je jagatanI vyavasthA svabhAvanA AdhAra para svIkAravAmAM Ave, te saghaLI kriyAo nirarthaka banI jaze. tethI ja puya ane pApanI sthiti jarUrI che. jene zAstramAM puNya ane pApanuM svarUpa A pramANe kahela che, zaba karma puNya kahevAya che, ane azubha karma pApa kahevAya che. A pramANe sarvara bhagavAnanuM kathana che. tethI ja eja nizcita rUpe buddhithI vicAravuM -59ya bhane 55 cha, apu samAvu na ye 595 ane pApanuM astitva nathI16 For Private And Personal Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam anvayArthaH--'Natthi Asave saMvare baH) nAsti Ana-mANAtipAtAdirUpaH karmabandhakAraNam saMghara:-prAsAnirodhalakSaNaH, etau na staH (NevaM sannaM Nivesae) naivaM-naivaitAdRzI saMjJAM-buddhiM nivezayet-kuryAt kintu (asthi Asave saMpare vA) asti AnavaH saMvaro vA (evaM sannaM Nivesae) evamIhI saMjJA-buddhiM nivezayet-kuryAditi // 17 // . TIkA--'Asave saMvare vA gasthi' AsraH saMro vA nAsti, tatrAsravaHbAsrapati-bhavizati karma yena saH prANAtipAtAdirUna AsravaH-karmopAdAnakAraNam tannirodhalakSaNaH saMvaraH, etau na vidyate, 'e| IdRzIra 'sanna' saMjJAM-buddhi ' gana 'Nivesae' nivezayet-dhArayet / kintu-'Asave saMvare vA asthi-AsravA 'Nasthi Asave saMvare vA' ityaadi| zabdArtha-'Nasthi Asave maMvare vA-nAsti AsravaH saMvaro vA' prANAtipAta Adi karma pandhakA kAraNa Asrava nahIM hai athavA Asravake nirodha rUpa saMvara nahIM hai 'NevaM sannaM nivenae-naivaM saMjJA nivezayet' aisI buddhi dhAraNa karanI nahIM cAhie // 17 // anvayArtha--prANAtipAta Adi karmaSandha kA kAraNa Asrava nahIM hai ayaza Atra nirodha rUpa saMghara nahIM hai, aisI buddhi nahIM dhAraNa karanA cAhie, kintu Astrava aura saMbara hai, aisI buddhi dhAraNa karanA caahie|17| TIkArtha--jisake dvArA karma AtmA meM praveza karate haiM, vaha prANA tipAta Adi mAnava kahalAtA hai / Asrava kA nirodha saMbara hai ! ina donoM kI sattA nahIM hai, isa prakAra kI buddhi rakhanA ThIka nahIM hai, kintu Asrava hai aura saMvara hai, aimI buddhi rakhanA hI ucita hai| 'thi Asave saMbarevA' tyAta zA---'Nasthi Asave saMvare vA nAsti AtravaH saMvaro vA' praayaatipAta vigere karma baMdhanuM kAraNa Asrava nathI. athavA AsavanA nirodha rUpa 12 nathI, NevaM sannaM nivesae-naivaM saMjJAM nivezayet' meM prabhAnI muddhi dhAraNa karavI na joIe tenA - avayArtha-prAtipAta vigere karmabaMdhanA kAraNa rUpa Asava nathI. athavA khAstravanA nirodha rUpa saMvara nathI, evI buddhi dhAraNa karavI na joIe. 1 TIkArtha--jenA dvArA karma AtmAmAM praveza kare che, te prANAtipAta vigere Azvara kahevAya che, Asavano nirodha-rokavuM te saMvara che. A bannenI sattA nathI. A pramANenI buddhi dhAraNa karavI ThIka nathI. paraMtu For Private And Personal Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 516 sUtrakRtAGgasUtre saMvaro vA'sti ' evaM ' IdRzIm 'sanaM' saMjJAm 'Nivesae' nivezayet dhArayet / yamAzrinya karmAssnmani AkhAni - pravizati sa a zravaH - mANAtipAtAdiH / tAdRzAzravasya saMvaraNaM - pratibandhanaM saMvaraH - asravanirodhalakSaNaH, imau - Asrava saMvarau avazyameva mantavyau, na staH, imau iti na mantavyAviti sUtrArthaH / kecidevaM pratipAdayanti kimayamAtravaH Atmano bhinnabhinno vA ? yadi bhinnastadA sa nAsssraH / nahi Atmano'tyantabhinnena tenA''traveNa Atmani karma pravezayituM zakyate yathA ghaTAdinA / tathA ca yathA ghaTAdirAtmani karmapravezapituM na zaknoti tathAsssavo'pIti / nApyabhinna iti pakSaH / tathAtve tasyA''tmasvarUpatvena muktAtmanyapi tatsambhavamasaGgAt - upayogavat / tasmAt Asrava iti paribhASA mithyaiva / AsravA'bhAve ca tannirodhAtmakasaMvaro'pi naiva svIkarttavya koI-koI kahate haiM- Asrava AtmA se bhinna hai yA abhinna hai ? yadi bhinna hai to vaha Asrava ho hI nahIM sakatA kyoM ki jo AtmA se sarvathA bhinna hai, vaha ghaTa Adi padArthoM ke samAna AtmA meM karma ko praviSTa nahIM karA sakatA / arthAt jaise ghaTa AtmA se sarvathA bhinna hone ke kAraNa AtmA meM karma ke praveza kA kAraNa nahIM ho sakatA, usI prakAra ApakA mAnA huA Asava bhI karmapraveza kA kAraNa nahIM ho sakegA, kyoM ki vaha AtmA se bhinna hai / kadAcit AtmA se abhinna mAno to use AtmA kA hI svarUpa mAnanA paDegA / AtmA kA svarUpa hone se muktAtmA meM bhI usakI sattA svIkAra karanI paDegI / jaise upayoga kI sattA mAnI jAtI hai| ataeva Asrava kI Asrava che, ane sa'vara pazu che, e pramANenI buddhi rAkhavI teja ceAgya che. koI kAI kahe che, Asava AtmAthI judo che ? ke eka ja che ? jo jAdA hAya, te te Asrava ja thai zakate nathI, kemake je AtmAthI sathA bhinna che, te ghaTa vigere padArthonI jema AtmAmAM karmonA praveza karAvI na zakata, arthAt jema ghaTa-ghaDA AtmAthI sathA judA havAnA kAraNe AtmAmAM kamanA pravezanuM kAraNa thaI zakatu nathI, eja pramANe Ape mAnela Asrava paNa pravezanu kAraNa thaI zakaze nahIM kemake te AtmAthI bhinna che. kadAca AtmAthI abhinna mAnA te tene AtmAnuM ja svarUpa mAnavuM paDaze. AtmAnu svarUpa hAvAthI muktASAmAM paNa tenI sattAnA svIkAra karavA paDaze. jema upayAganI sattA mAnavAmAM Ave che. tethI ja AsravanI For Private And Personal Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam 517 iti tanmataM nirAkartupAha -bhAduktaM na samyak, Asro vA-saMgharovA nAstIti na svIkartavyam / kina-astyeveti mantavyam / yo'yamekAntabhedAbhedavAde doSaH pratipAditaH sa tathaiva / A-racaikAntapakSe doSamAloca-anekAnta pAdastha prarUpaNaM kRtavatA bhagaratA tIrthakAjIko'yamA AtmanaH sakAzAt kathazcida bhinnaH kathaJcidabhinnazca / tathAt-na ko'pi doSaH padamAdadhAti aIdarzane / itaratra darzanAntare tu tatsAmrAjya majayyam / ataeva AsrasaMgarauM na sta iti na, api tu-AmrapaH saMvarazvA'styeveti siddhAntasiddhaH // 17 // mUlam-tthi veyaNA piMjarAvA, NevaM sannaM nnivese| asthi veyaNA gijarA vA, evaM sannaM Nivesae // 18 // kalpanA mithyA hai / isa prakAra jaba Asrava kI hI sattA siddha nahIM hotI to usakA nirodhasvarUpa saMghara bhI svIkAra nahIM kiyA jA sktaa| ____ isa abhimata kA nirAkaraNa karate hue kahA gayA hai ApakA kathana samyak nahIM hai| Asrava athavA saMghara nahIM hai, aisA svIkAra nahIM karanA cAhie, balki unakA astitva mAnanA caahie| ekAnta bhedapakSa aura abhedapakSa meM Apane jo doSa pradarzita kie haiM, ve ThIka hI haiM, parantu hamAre mata meM unake lie koI avakAza nahIM hai, kyoMki sarvajJa tIrthakara bhagavAna ne ekAntavAda ko svIkAra na karake anekAntavAda kI hI prarUpagA kI hai| Asrava AtmA se kathaMcit bhinna aura kathaMcit abhiSa hai| ataeva jainadarzana meM koI doSa nahIM aataa| ataeva Asrava aura saMbara kA astitva siddha hai||17|| kapanA mithyA che. A pramANe jyAre AsravanI sattA ja siddha thatI nathI, te tenA nirodha svarUpa saMvarane paNa svIkAra karavAmAM Avaze nahIM. A matanuM nirAkaraNa karatAM kahe che. ke- ApanuM kathana egya nathI. Amrava athavA saMvara nathI. e pramANene vicAra kare na joIe ke tenuM astitva svIkAravuM joIe. ekAnta bheda pakSa ane abheda pakSamAM Ape je deSa batAvyA che, te ThIka ja che. paraMtu amArA mata pramANe bheda ane abheda pakSa mATe kaMIja avakAza nathI, kemake-sarvajJa tIrthakara bhagavAne ekAta vAdane svIkAra na karIne anekAntavAdanI ja prarUpaNa karI che. Asava AmAthI kathaMcita bhinna ane kathaMcit abhina che. tethI ja jainadarzanamAM kaI paNa deSa Avate nathI. tethI ja Asrava ane saMvaranuM astitva siddha thAya che. 1LA ....... . . For Private And Personal Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 518 sUtrakRtAmasUtra chAyA-- nAsti vedanA nirjarA vA, naivaM saMjJAM nivezayet / asti vedanA nirjarA vA, evaM saMjJA nivezayet // 18 // 'anvayArthI--(Nasthi veyaNA NijjarA vA) nAsti vedanA-yA karmAnubhavalakSaNA tathA-nirjarA vA-kamapudga zATanalakSaNA na vidyate (NevaM sannaM Nivesae) naivam-naitAdRzI saMjJA- buddhiM nivezayet-kuryAt kintu-(asthi veyaNA nijajarA vA) asti-vidyate eva vedanA tathA-nirjarA (evaM sannaM Nivesae) epam-IdRzI saMjJAM-buddhi nivezayet -kuryAditi // 18 // TIkA--'veyaNA NijjarA vA Nasthi' vedanA nirjarA vA nAsti 'NevaM sannaM Nivesae' nai saMjJA nivezayet, vedanA nAstIti vA-nirjarA nAstIti vA, evaM sthi veSaNA NijjarA vA' ityAdi / zabdArtha-'gatthi veyaNAnijjarA vA-nAsti vedanA nirjarA vA vedanA (karmoM kA anubhava) aura nirjarA (bhuktakarmapudgalokA) AtmA se pRthaka honA) nahIM hai 'NevaM sannaM nivenae-naivaM saMjJA nivezayet' isa prakAra kI buddhi dhAraNa na kare kintu 'asthi vepaNA nijjarA vA-arita vedanA nirjarA vA vedanA aura nirjarA hai aisI buddhi dhAraNa kare // 18 // ___ anvayArtha--vedanA(karmoM kA anubhava) aura nijarA (bhukta karma pudgaloM kA AtmA se pRSaka honA) nahIM hai, isa prakAra kI buddhi dhAraNa na kare kintu vedanA aura nirjaga hai, ainI buddhi dhAraNa kare // 18 // TIkArtha -na to karmapudgaloM kA vedana karanA paDatA hai aura na vedana kie pudgala AtmA se pRthak hI hote haiM, aisI dhAraNA rakhanI 'Nasthi veyaNA NijjarA vA' yA mahA---'Natthi veyaNA NijarA vA-nAsti vedanA nirjarA vA' vehanA (kamenA anubhavo ane nija2 (bhegalA karmapudgalenuM AmAthI alaga 5) nathI. 'Neva sannaM nivesae- naivaM saMjJAM nivezayet' mA prAnI muddhi pAra na 42 paraMtu 'asthi veyaNA nijjarA vA-asti vedanA nirjarAvA' vedanA ane nirjarA che, e pramANenI buddhi dhAraNa kare. 18 anyAya--vanA (bhni| manuma) mane ni suta bhay. galenuM atpAthI pRthak thavuM) nathI A rItanI buddhi dhAraNa karavI nahIM paraMtu vedanA ane nirjarA che, evI buddhi dhAraNa kare 18 TIkArtha -kama pudgalenuM vedana karavuM paDatuM nathI. ane vedana karavAmAM Avela pu6male AmAthI judA thatA nathI. e pramANenI dhAraNA rAkhavI For Private And Personal Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samavAyodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam pakArikAM mati nai vibhriyAt / kintu-'veyaNA' vedanA 'NijjarA va nirjarA pA 'asthi' asti-vidyate 'vaM' ityevam 'sanna' saMjJAM-buddhim Nicemae' nivezayet-nizcinuyAt / vedanAnirjarayoH sthitirAvazyakI itthaM vivRNuyAt / karmaNAM phalopabhogo vednaa| AtmapradezebhyaH karmapudgalAnAM vizleSo nirjraa| imau dvAvapi padArthoM na vidyate iti keSAMzcinmataM te kathayanti-anekapalyopamasAgaropamasamayenApi kSapaNayogyaM karma muhUrtAnApi, kSapayanti, ajJAnino yAni karmANi varSazatairapi na bharayanti tAnyevAhitAni karmANi paMcasamitiguptitrayayutAH puruSadhaureyA ucchvAsamAtreNaiva vinAzani, iti zAstramadarzitaH siddhAntaH / ThIka nahIM hai, kintu upArjita karmoM kA vedana karanA paDatA hai aura vedana karane ke pazcAt ve AtmA se pRthaka ho jAte haiM, aisA samajhanA caahie| baddha kamoM ke rasa kA anubhava karanA vedanA hai aura AtmapradezoM se karmapudagaloM kA saMbaMdha chUTa jAne ko nirjarA kahate haiN| kisI ke mata ke anusAra ina donoM kA hI astitva nahIM hai| unakA kahanA hai ki aneka palyopama aura sAgaropama jitane dIrghakAla meM kSaya hone yogya karma antarmuhUrta meM kSaya kiyA jA sakatA hai| ajJAnI jIva jina karmoM kA saikaDoM varSoM meM bhI kSaya karane meM samartha nahIM hote, unhIM karmoM ko pAMca samiti aura tIna guptiyoM se yukta uttama puruSa eka ucchavAsa jitane alpa kAla meM hI kSaya kara DAlate haiM, yaha zAstrasiddha siddhAnta hai| ataH baddha karmoM kA krama se anubhava na honA vedanA kA abhAva siddha hotA hai| jaba vedanA kA abhAva hai to nirjarA kA abhAva to svataH siddha ho jAtA hai| te barAbara nathI, paraMtu prApta karelA kamenu vedana karavuM paDe che. ane vedana karyA pachI teo AtmAthI alaga thaI jAya che. tema samajavuM joIe. baddhakarmonA rasane anubhava kare te vedanA che ane AtmapradezathI karmapudagalene saMbaMdha chUTa ja tene nija rA kahe che. keInA mata pramANe A baMnenuM astitva ja nathI, teonuM kahevuM che ke aneka paLe pama ane sAgaropama jeTalA lAMbA kALe nAza thavAne gya karmane aMtarmahatamAM kSaya karI zakAya che. ajJAnI cha seMkaDe varSe paNa je karmono kSaya karI zakatA nathI, eja karmone kSaya, pAMca samiti ane traNa guptithI yukta uttama purUSa eka ucchavAsa jeTalA TUMkA samayamAM ja karI nAkhe che. A zAstrasiddha siddhAMta che. tethI baddha ne kamathI anabhava na the te vedanAno abhAva siddha thAya che. jyAre vedanAno abhAva che. te nijerAne abhAva te svataH siddha thaI jAya che, For Private And Personal Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 520 sUtrakRtAGgasa ato baddhAnAM karmaNAM kramazo'nubhavAbhAvAda vedanA nAstIti manyamAnAnAM maye vedanAyA abhAve nirjarAyA api svato'bhAva eva siddhaH / parantu tanmataM na samyak, yatastapasA pradezAbhAvena ca katipaya karmaNAmeva vinAzaH sampravati, na tu sarvebAm / tatazva - zeSANAmudIraNodayAbhyAmanumavo bhavedeva / ato vedanAsadbhAvo' vazyamevAGgIkAryaH / taduktamAgame - 1 'pUrvatra ducigANaM dupaDikkaMtANaM kammANaM vettA mokkho Natthi adsent' chAyA - pUrva duvIrNAnAM duSyatikrAntAnAM teSAM karmaNAM vedayitvA mokSaH, mAsti avedafear | karmaNAM vedanAdeva mokSo bhavati, na tu avedayitvA mokSo bhavatIti dRSTAntagAthA'bhiprAyaH / anena prakAreNa vedanAyA yadA siddhirbhavati sadA nirjarA siddhistu - Arthikyeva bhavati / ato vivekibhirvedanA nirjare na sva iti na svIkartavye / api tu te sva ityeva svIkartuM kRtibhiryogye iti // 18 // unakA yaha mata samIcIna nahIM hai / tapasyA ke dvArA pradezAbhAva hokara kucha hI karmoM kA vinAza hotA hai, saba kA nhiiN| zeSa karmoM kA vipAkodaya dvArA nAza hotA hai| jinakA tapazcaryA dvArA vinAza hotA hai, unakA bhI pradezoM se vedana to hotA hI hai| isa prakAra cAhe pradezoM se vedana ho, cAhe vipAka se, vedana to hotA hI hai, / ataeva vedanA kA sadbhAva mAnanA Avazyaka hai / AgaMma meM kahA hai- 'puvi duciNNANaM' ityAdi / kadAcAra ke dvArA upArjita aura samyak pratikramaNa na kiye hue karmoM ko bhogane se hI mokSa prApta hotA hai, na bhogane vAle ko mokSa nahIM hotA hai| isa prakAra se jaba vedanA kI siddhi hotI hai to nirjarA temAnA A mata caiAnya nathI. kAraNa ke--tapasyA dvArA pradezAbhAva thaine kaika ja kramAMnA vinAza thAya che. badhAnA nahI', khAkInA karmonA vipAkAya dvArA nAza thAya che. tapazcaryA dvArA jenA naza thAya che, tenu* paNa pradezAthI vedana teA thAya ja che. A rIte cAhe teA pradezeAthI vedana hAya, cAhe vipAkathI vedana hAya, pazu vedana tA thAya ja che. tethI ja vedanAnA sadbhAva bhaanve| te bharI hai. AgamamA chuche - 'purvitra duciNNA' ItyAdi kadAcAra--kuzacAra dvArA prApta karavAmAM Avela ane samyakt rIte pratikramaNa karavAmAM na AvelA kAMne bheAgavavAthI ja meAkSa prApta thAya che. na leAgavavA vALAne mAkSa prApta thate nathI, A rIte jyAre vedanAnI siddhi For Private And Personal Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . 521 samayArthayodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam mUlam-Natthi kiriyA AkiriyA vA, NevaM sannaM Nivesae / atthiM kiriyA akiriyAM vA, evaM sannaM Nivesae // 19 // gayA--nAsti kriyA akriyA vA, naivaM saMjJAM nivezayet / ___ asti kriyA akriyA vA, evaM saMjJAM nivezayet // 19 // - anvayArtha:--(gasthi kiriyA akiriyA vA) nAsti kriyA-parispandala. kSaNA, akriyA-tadabhAvarUpA vA-ime dve na vidyate (NevaM sanna nivesae) naiva patAzI saMjJA-buddhiM nivezayet-kuryAt kintu-(asthi) asti-vidyate eca kI middhi to artha se ho hI jAtI hai| ataeva vivekI janoM ko vedanA aura nirjarA kA astitva svIkAra karanA cAhie // 18 // 'Nasthi kiriyA akiriyA' ityAdi / zabdArtha-'pasthi kiriyA akiriyA vA-nAsti kriyA akriyA vA, parispandana rUpa kriyA nahIM hai aura akriyA bhI nahIM hai 'NevaM sannaM nivesae-naiva saMjJAM nivezayet' isa prakAra kI buddhi dhAraNa nahIM karanI cAhie kintu kiriyA akiriyA vA asthi-kriyA akriyA thA asti' kriyA hai aura akriyA bhI hai 'evaM sannaM nivesae-evaM saMjJAM nivezaye aisI buddhi dhAraNa karanI cAhie // 19 // __ anvayArtha-parispandana rUpa kriyA nahIM hai aura kriyA kA abhAva rUpa akriyA bhI nahIM hai, isa prakAra kI buddhi dhAraNa nahIM karanI thAya che, te nirjarAnI siddhi arthathI ja thaI jAya che. tethI ja vivekI purUSoe vedanA ane nirjarA banenAM astitvane svIkAra kare jaIe.18 'Natthi kiriyA akiriyA vA' tyAdi zA--'Natthi kiriyA akiriyA vA-nAsti kriyA akriyA vA' pari. 5.hana 35 liyA nathI. tama maThiyA 5 nathI. 'Neva sannaM nivesae-nai saMjJAM nivezayet' / pramANena bhuddhi 215 na . 52'tu kiriyA bhakiriyA vA asthi-kriyA akriyA vA asti' yA che. mana maDiyA para cha, 'eva sannaM nivesae-pava sajJAM nivezayet' 5 pramAnA bhuddhi pAra karavI joIe. 19 anvayArtha-parispandana rUpa kriyA nathI ane kriyAnA abhAva rUpa akriyA paNa nathI. A rItanI buddhi dhAraNa karavI na joIe. paraMtu kriyA che, ane akriyA paNa che, evI buddhi dhAraNa karavI joIe. 1 sa0 66 For Private And Personal Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre (kiriyA akiriyA vA) kriyA akriyA vA ( evaM sannaM Nivesara) evamIdRzIM saMjJAM - buddhi nivezayet - kuryAditi // 19 // TIkA- 'kiriyA' kriyA 'akiriyA vA' akriyA vA gamanAgamanAdirUpA kriyA - tadabhAvo'kriyA / 'Natthi ' nAsti - kriyA akriyA vA nAsti 'evaM sannaM' evaM saMjJAm - buddhivezayam 'Na' na 'Nivesae' nivezayet -- nirdizet / kintu 'ater' kriyA 'akiriyA vA akriyA vA kriyAyA abhAvaH / asthi' asti ' evaM ' etram - ityevaM rUpeNa 'sannaM' saMjJAm- buddhim 'Nivesara' nivezayet - vyApArayet / sAMkhyo hi gagana vat vyApakatvaM svIkRtya tatrA''tmani kriyAM na manyate / tathA - bauddhaH sarveSAM kSaNikatvamaGgIkRtya - utpanyatiriktakriyAyA abhAvaM manyate / tadubhayamapi na samyak | yata Atmano vyApakatve janmAdivyavasthA na syAt, akriyatvAdAtmanaH / tathA - bauddhamate utpacyatirikta kriyAyA asvIkAre paridRzyacAhie kintu kriyA hai aura akriyA bhI hai, aisI buddhi dhAraNa karanI cAhie || 19 // TIkArtha-gamana Agamana Adi vyApAra ko kriyA kahate haiM aura usakA abhAva akriyA hai / ina donoM kA astitva nahIM hai, aisA nahIM samajhanA cAhie kintu yaha samajhanA cAhie ki donoM kA astitva hai / sAMkhya mata vAle bhAtmA ko AkAza ke samAna vyApaka svIkAra karake AtmA meM kriyA kA astitva nahIM mAnate / bauddha loga samasta padArthoM ko kSaNika mAnakara unameM utpatti ke atirikta anya koI kriyA kA svIkAra nahIM karate | yaha donoM mata yuktisaMgata nahIM hai| AtmA ko sarvavyApI mAna liyA jAya to janma Adi kI vyavasthA nahIM baiTha sakatI, kyoMki sarvavyApaka hone se AtmA kriyA nahIM kara sakegA / TIkAtha--gamana Argamana vigere rUpa pravRttine kriyA kahe che. ane tenA abhAvane akriyA kahe che. A bannenu' astitva nathI. ema samajavu 1 na joIe. paraMtu ema samajavu joie, ke-khannenu' astitva che. sAMkhya matavAdIyA AtmAne AkAzanI jema vyApaka hAvAnuM... svIkA rIne khAtmAmAM kriyAnuM astitva mAnatA nathI bauddho badhA ja padArthIne Nika mAnIne temAM utpatti zivAya bIjI kAI paNa kriyAnA svIkAra ratA nathI. A banne mata yukti yukta nathI. AtmAne sarvavyApI mAnI tevAmAM Ave, te janma vigerenI vyavasthA ghaTI zakatI nathI, kemake-te savavyApaka hAvAthI AtmA kriyA karI zakaze nahIM! For Private And Personal Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam mAnakriyAntarasya kartA kaH syAt / tathAtmani sarvathA kriyAyA amAve bandhanokSAdi vyavasthAyAmanAsthA syAt / ato vivikhya vivekibhiH kriyA'kriyolA yorapi sattvamavasamabhyupagantavyam // 19 // mUlam-tthi kohe va mANe vA, NevaM sannaM Nivesae / atthiM kohe va mANe vA, evaM sannaM Nivesee // 20 // chAyA-nAsti krodho vA mAno vA, naivaM saMjJAM nivezayet / asti krodho vA mAno vA, evaM saMjJAM nivezayet / 20 // bauddhamata ke anusAra utpatti ke atirikta anya kriyA svIkAra na ko jAya to pratyakSa dikhAI dene vAlI ina vibhinna kriyAoM kA kartA kauna hai ? isake atirikta AtmA meM yadi kriyA kA sarvathA abhAva mAna liyA jAya to bandha aura mokSa Adi kI vyavasthA nahIM bana skegii| ataeva vivekI janoM ko samyak vicAra karake kriyA akriyA donoM kI hI sattA kA avazya svIkAra karanA cAhie // 19 // 'Nathi kohe va mANe vA' ityAdi / zabdArtha-'gasthi kohe vA mANe vA-nAsti krodho vA mAno vA krodha nahIM hai athavA mAna nahIM hai 'evaM sannaM nivesae-evaM saMjJAM nivezayet' isa prakAra kI buddhi nahIM rakhanI cAhie, kintu 'asthi kohe va mANe vA-asti krodho vA mAno vA' krodha aura mAna hai 'evaM sannaM nivesaeevaM saMjJAM nivezayet' isa prakAra kI buddhi dhAraNa karanI cAhie // 20 // bauddha mata pramANe utpatti zivAya anya kriyAne svIkAra karavAmAM na Ave te pratyakSa dekhavAmAM AvanArI A jUdI jUdI kriyAone kartA koNa che ? A zivAya AtmAmAM je kriyAne sarvathA abhAva mAnavAmAM Ave, te badha ane mokSa vigerenI vyavasthA banI zakaze nahI tethI ja vivekI janee samyapha vicAra karIne kriyA ane akiyA banenI sattA avazya svIkAravI ja joIe. 1lA 'Natthi kohe va mANe vA' tyAha ___zAya-'patthi kohe va mANe vA-nAsti krodho vA mAno vA'. dha nayA ath1|| bhAna nathI. 'NevaM sannaM nivesae-eva saMjJA na nivezayet' bhAva pAnI bhuddhi pA255 42vI na 27. 52'tu 'asthi kohe va mANe vA-asti krodho vA mAno vA' odha bhane bhAna cha, 'evaM sanna nivenae-evaM saMjJAM nivezayet' bhApA prakAranI buddhi rAkhavI joIe. 20 For Private And Personal Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra anvayArtha:--(gatthi kohe va mANe pA) nAsti-na vidyate krodho vA-svaparA. manoramItilakSaNaH, tathA-mAno garyo vA na vidyate (Ne sannaM Nivesae) navamIrazI saMjJAM-buddhi nivezayet-kuryAt kintu-(asthi kohe va mANe vA) astiviyate eva krodho vA mAno vA (evaM sanne Nivesae) evamIdRzIM saMjJA-budi nivezayet kuryAditi // 20 // - TIkA-'kohe va krodho vA 'mANe vA' mAno vA 'gasthi' nAsti 'evaM sanna' evaM saMjJAm 'Na Ni vesae' na nivezayet-naivaM saMjJA vivRNuyAt / kintu-'koheca mANe vA atyi' krodho vA mAno vA'sti evaM sannaM Nivesae' evameva saMjJAM nive. zayeta-dhArayet / krodho mAnazca na satpadArtha iti kaizcidabhihitaH tanna sayuktikA matyakSeNA'numAnAdinA'pi siddhayoranayo nirAkartumazakyatvAt / prapANasiddhasyA'pi anvayArtha-krodha nahIM haiM athavA mAna nahIM hai, isa prakAra kI dhuddhi nahIM dhAraNa karanA cAhie kintu krodha aura mAna hai, isa prakAra kI dhuddhi dhAraNa karanA cAhie // 20 // TIkArtha-sva aura para ke prati aprIti honA krodha kA lakSaNa hai| mAna kA artha garva yA abhimAna hai| yaha krodha aura mAna nahIM haiM, isa prakAra kI buddhi rakhanA ThIka nahIM hai, kintu krodha hai aura mAna hai, aisI hI buddhi rakhanA caahie| - kisI kA kahanA hai ki krodha aura mAna kI sattA nahIM hai| unakA yaha kathana ThIka nahIM hai| kyoM ki pratyakSa se aura anumAna Adi pramANoM se siddha krodha aura mAna kA nirAkaraNa karanA saMbhava nahIM hai| pramANa se siddha vastu kA bhI abhAva mAnane se jagat meM koI ayArtha-dha nathI, athavA mAna paNa nathI. AvA prakAranI buddhi dhAraNa karavI na joIe. paraMtu koya ane mAne che. AvA prakAranI buddhi pAra 42vI nase. // 20 // TIkArya-va ane paranA pratye aprItivALA thavuM te kaMdhanuM lakSaNa che. mAnane artha garva athavA abhimAna che, A dha ane mAna nathI, AvA prakAranI buddhi dhAraNa karavI egya nathI. paraMtu koi che. ane mAna che, evI ja buddhi rAkhavI joIe. keInuM kahevuM che ke--krodha ane mAnanI sattA nathI, teonuM A kathana ThIka nathI. kemake-pratyakSathI ane anumAna vigere pramANe thI siddha evA krodha ane mAnanuM nirAkaraNa karavuM saMbhavita thatuM nathI. pramANuthI siddha vastune For Private And Personal Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam vastuno'bhAve jagato vyavasthaivA'navasthitA syAt / ato vikRNvadistayoH krodhamAnayoH sattvaM mAnyamiti saMkSepaH // 20 // mUlam-Nasthi mAyA va lobhe vA NevaM sannaM Nivesae / asthi mAyA va lobhe vA evaM sannaM Nivesae // 21 // chAyA--nAsti mAyA vA lobho vA, naivaM saMjJAM nivezayet / ___asti mAyA vA lobho vA, evaM saMjJAM nivezayet // 21 // anvayArthaH--(gasthi mAyA va lobhe vA) nAsti-na vidyate mAyA vA-paravacanarUpA, lobho vA, imau dvau na vidyate iti (NevaM sannaM Nivesae) naivam-etAdRzIM saMjJAM-buddhi nivezayet-kuryAt kintu (asthi mAyA va lobhe vA) asti-vidyate eva mAyA vA lobho vA (evaM sannaM Nivesae) evam-IzI saMjJA-buddhi nivezayet-kuryAt, iti // 21 // vyavasthA hI nahI rahegI ataeva krodha aura mAna kA astitva avazya mAnya karanA cAhie // 20 // 'Nasthi mAyA va lobhe vA' ityAdi / zabdArtha-'Natthi mAyA va lobhe vA-nAsti mAyA va lobho vA' mAyA paravaMcanA' nahIM hai, athavA lobha nahIM hai 'NevaM sannaM Nivesae-naivaM saMjJA nivezayet' isa prakAra kI buddhi nahIM rakhanI cAhie kintu 'asthi mAyA vA lobhe cA-asti mAyA vA lobho vA' mAyA aura lobha hai 'evaM sannaM nivesae-evaM saMjJAMnivezayet' aisI buddhi rakhanI caahie||21|| __ anvayArtha-bhAyA. (paravaMcanA) nahIM hai athavA lobha nahIM hai, isa prakAra kI buddhi nahIM rakhanI cAhie kintu mAyA aura lobha hai aisI buddhi rakhanI cAhie / 21 / abhAva mAnavAthI jagatamAM kaI paNa vyavarathA ja rahI zakaze nahIM. tethI ja krodha ane mAnanuM astitva avazya mAnavuM joIe. mArA 'Natthi mAyA va lobhe vA tyAha zahAya-'Nasthi mAyA va lobhe vA-nAsti mAyA vA lobho vA' mAyA (52 vayana-bhIne cht21|| te) nathI athavA Dosa nathI. 'NevaM sanna nivesae-naiva saMjJAM nivezayet' mA 52nI suddhi rAmavI na ye. paraMtu 'asthi mAyA vA lobhe vA-asti mAyA vA lobho vA' mAyA manAma cha, 'evaM sanna nivesae-eva saMjJAM nivezayet' sevA suddhi pA2 52vI nase. // 21 // manvayArtha-bhAyA (parayanA) nathI athavA sobhanathI mA (52nI ddhi rAkhavI na joIe paraMtu mAyA ane lebha che. evI buddhi rAkhavI joIe. ra1 For Private And Personal Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 526 supatAstre , TIkA--'mAyA va lobhe vA Natthi' mAyA vA lobhI vA nAsti, 'evaM sanna' evaM saMjJAm-buddhim 'Na give e' na nivezayet-na kuryAt, kintu-'mAyA va lobhe vA asthi evaM sannaM Nivesae' mAyA vA lobho vA'stItyevaM saMjJAm-evameva buddhi nivezayet-vyavaharet / kecana-mAyAlobhayoH satvaM nA'bhyupagacchanti, tanna samyak / saH prANibhiranubhUyamAna yoranayoH pratyAkhyAtumazakyatvAt / anubhUyamAna. syA'pi sadvastuno'AlApamilApe ghaTAdInAmapi sattvaM na setsyati / ato mAyAlobhayoH sadbhAvameva manyeta, ityanumodante jenA iti // 21 // mUlam-tthi pejjeba dose vA, jevaM sannaM nnivese| . asthi pejje va dose vA, evaM sannaM Nivesae // 22 // . chAyA---nAsti prema ca dveSo bA, naivaM saMjJAM nivezayet / ___ asti bhema ca dveSo vA, evaM saMjJAM nivezayet / / 22 / / TIkArtha--mAyA nahIM hai, lobha nahIM hai, isa prakAra kI buddhi dhAraNa na kare / kintu mAyA aura lobha hai, aisI buddhi dhAraNakare / koI mAyA aura lobha kI satto svIkAra nahIM karate, parantu yaha ThIka nahIM hai| pratyeka prANI ke anubhava meM Ane vAle mAyA evaM lobha kA niSedha nahIM kiyA jA sktaa| anubhava meM Ane vAlI vastu kA bhI yadi apalA (chipAnA) kiyA jAegA to ghaTa Adi kI sattA bhI siddha nahIM hogii| ataH mAyA aura lobha kA astitva svIkAra karanA cAhie // 21 // _ 'Natyi pejje va dose vA' ityAdi / zabdArtha--'Natyi pejje va dose bA-nAsti prema ca dveSo vA' prema arthAt rAga aura dveSa nahIM hai 'NevaM sanna nivesae-naiva saMjJAM nivezayet' TakAthe--mAyA nathI, ane lebha paNa nathI, AvA prakAranI buddhi dhAraNa na kare. paraMtu mAyA ane lebha che. evA prakAranI buddhi dhAraNa kare kaI kaI matavALAe mAyA ane lebhanI sattAne svIkAra karatA nathI. paraMtu te barAbara nathI. dareka prANinA anubhavamAM AvavAvALA mAyA ane lebhane niSedha karI zakAya tema nathI. anubhavamAM AvanArI vastune paNa je apalApa (chupAvavuM) karavAmAM Avaze te ghaTa vigerenI sattA paNa siddha thaze nahIM tethI mAyA ane lebhanA astitvane svIkAra kare joIe. sU021 'Natthi pejjeva dose vA' tyAta zAya-'Natthi pejje va dose vA-nAsti prema ca dveSo vA' prema arthAt 2 // sana dveSa nathI. 'Neva sannaM nivesae-naiva sajJAM nivezayet' me pramANunI samary paadi| For Private And Personal Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam 527 anvayArthaH-- (gasthi pejje va dose vA) nAsti-na vidyate prema-prItilakSaNaM dveSo vA-premaviparItaH (NevaM sannaM Nivesae) naivam-naivaitAdRzI saMjJA buddhiM nive. zayet-kuryAt kintu (asthi pejje va dose vA) asti vidyate eva prema ca dveSo vA 'evaM sannaM Nivesae' evamIzI saMjJAM buddhi nivezayet-kuryAditi // 22 // TIkA--'pegje va prema ca tatra prema-pItilakSaNaM putrakalAdi rAgaH, tadviparItaH 'dose vA' dveSo vA 'Nasthi' nAsti-etau dvAvapi na vidyate iti keSAM. cinmatam, tathAhi-mAyAlobhau evAzyavau vidyate na punastatsamudAyarUpe'baravI premarUpo'sti tathA-krodhamAnau eva staH na tatsamudAyarUpo'vayavI dveSa iti / aisI samajha rakhanA ThIka nahIM hai kintu 'asthi pejje va dose vA--asti prema ca deSo vA' rAga aura dveSa hai 'evaM sannaM nivesae-evaM saMjJAM nivezayet' aisI hI buddhi rakhanI cAhie // 22 // ___anvayArtha--prema arthAt rAga aura dveSa nahIM haiM aisI samajha rakhanA ThIka nahIM hai kintu roga hai aura dveSa hai, aisI buddhi hI rakhanI cAhie // 22 // TIkArthaprIti arthAt putra kalatra Adi parivAra saMbaMdhI rAga prema kahalAtA hai / dveSa isa se viparIta hotA hai| yaha donoM nahIM hai, aisA kinhIM 2 kA mata hai / ve kahate haiM-mAyA aura lobha rAga kahalAte haiM, ataeva ina donoM avayavoM ke atirikta donoM kA samUha rUpa avayavI rAga, alaga nahIM hai / isI prakAra krodha aura mAna-ina donoM aMzoM se bhinna dveSa kA koI pRthak astitva nahIM hai| isa prakAra kA vicAra karanA samI ta parAmara nayA. paraMtu 'asthi pejje va dose vA-asti prema ca dveSo vA' 21 // cha, ane dveSa 5 cha. 'evaM sanna nivesae-evaM saMjJAM nivezayet' se pramANenI buddhI ja rAkhavI joIe. mArA anvayArtha---prema arthAta rAga ane dveSa nathI evI samajaNa rAkhavI ThIka nathI. paraMtu rAga che, dveSa che evI buddhi rAkhavI joIe. mArA TIkAtha--prIti arthAt putra, kalatra vigere parivAra saMbaMdhI rAga, prema kahevAya che. cheSa tenAthI judA prakAra hoya che. A bane nathI. e pramANe keTalAkane mata che. teo kahe che ke-mAyA ane lebha ga kahevAya che. tethI ja A bane avaye zivAya banenA samUha rUpa avayavI rAga, jude nathI. eja pramANe krodha ane mAna, A bane aMzathI judA evA zreSanuM kaI juduM astitva ja nathI. AvA prakArano vicAra kara egya nathI. prema che, ane dveSa For Private And Personal Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 528 sUtrakRtAgasUtre 'evaM" etAdRzIm 'sanna' saMjJAm-buddhim 'Na nivesae' na nivezayet-na kuryAt / kintu-pejje va prema vA 'dose vA' dveSo vA 'asthi' asti 'evaM sannaM zivesae' evaM saMjJAM buddhi nivezayet-evameva vicAraM kuryAt / iSTeSu prema bhavati, aniSTeSu ca dveSo bhavati / iti sarveSAmanubhavasiddhaH, iti anubhUtayoranako premadveSayorapalApasya kartumazakyatvAt / apitu-anumAnasya sva svarUpasya yathA na ko'pi apalApaM kre| ti, anubhUyamAnatvAdeva / tathemI api nA'palapittuM yogyau, iti // 22 // mUlam-tthi cAute saMsAre, jevaM sannaM Nivesae / asthi cAuraMte saMsAre, evaM sannaM givesae // 23 // chAyA-nAsti cAturantaH saMsAro, naiva saMjJAM nivezayet / asti cAturantaH saMsAra, evaM saMjJAM nivezayet // 23 // ucita nahIM hai / prema hai aura dveSa hai. aisA hI vicAra karanA caahie| kyoMki iSTa vastuoM para prema aura aniSTa vastuoM para dveSa hotA hai, yaha tathya sabhI ke anubhava se siddha hai| ataeva anubhavasiddha prema aura dveSa kA apalApa (chipAnA) nahIM kiyA jA sktaa| anumAna kA aura apane svarUpa kA koI bhI apalApa nahIM karatA, kyoMki unakA anubhava hotA hai| isI prakAra prema aura veSa bhI apalApa karane yogya nahIM hai // 22 // 'sthi cAuraMte saMsAre' ityAdi / zAndArtha-'pasthi cAurate saMsAre-nAsti cAturantaH saMsAraH' naraka, deva, manuSya aura tiryaMca ina cAra gatiyoM vAlA saMsAra nahIM hai, kintu paNa che, e pramANene ja vicAra kare joIe. kemake-ITa vastuo para prema ane aniSTa vastuo para TheSa hoya che. A satya badhAnA ja anubhavathI siddha evA prema ane dveSano a5lApa (chUpAvavuM) karI zakAtuM nathI. anumAnane ane pitAnA svarUpane a5lApa kaI paNa karatuM nathI. kemake-teone anubhava hoya che. e ja pramANe prema ane dveSa paNa apalopa karavAne yogya nathI. mArA 'Natthi cAurate sasAre' tyahi zA---'Natthi cAurate sasAre-nAsti cAturantaH saMsAraH' nA24, heva, manuSya ana tiya"5 mA prabhAnI yA2 gati saMsAra nathI, `Neva sannaM nivesae-naiva saMjJAM nivezayet' / pramANenA sama45 rAmavI rAma2 nathI. For Private And Personal Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "samarthabodha kA dvi. thu. a. 5 AcArazrutanirUpaNam _ anvayArtha:- (Natthi cAuraM te saMsAre) nAsti na vidyate caturantaH cAturgatika nArakatiryadevagatilakSaNaH saMsAraH (vaM 'sannaM nivera) eva saMjJA - buddhi na nivezayet na kuryAt kintu - (asthi cAura saMsAre) asti cAturantaH - cAturgatikaH saMsAraH ( evaM sannaM Niveda) evam - IdRzI saMjJA buddhi nivezat- kuryAditi // 23 // TIkA- 'vAurate' cAtustadurgatikaH 'pAre Nasthi' saMsAro nAsti ' evaM ' evam IzI 'sanna' saMjJAm - vicAraNAm 'rNa visara na nivezayet kathamapi na kuryAt / apitu 'vAuraMte' cAturantayatugatika se tAre' saMsArA asthi' asti 'evaM sannaM piveSaNa' ekm-IdRzIM saMjJAM buddhi vicAraM nirNaya vA nivezayet kuryAt / ayamAzaya:- parivyAdhAtukaH sevA, narakavi-tiryaggati-manujagati-devagatibhedAt / natra duHkhasyA'dharmakasyAsyantikI paTakuSTatA sA nArakagatiH / yatra ca sukhaduHkhayImadhyAvasthA sAnugatiH yatra sukhasya parotkRSTatA sA deva'atthi cAuraMte saMsAre asti cAturantaH saMsAraH cAragatirUpa saMsAra hai "evaM sagnaM nivesa e- evaM saMjJAM nivezayet' aisI buddhi rakhanI cAhie // 23 // anvayArtha--naraka, deva, manuSya aura tiryacAinA cArAtiyoM vAlA saMsAra nahIM hai, aisI buddhi rakhanA yogya nahIM hai / kintu cAra gati rUpa saMsAra hai, aisI buddhi rakhanI cAhie ||23|| TIkArtha-cAturgatika saMsAra nahIM hai, isa prakAra vicAra karanA yA rakhanA sara nahIM hai, apitu cAturgatika saMsAra hai, aisA hI vicAra rakhanA caahie| Azaya yaha hai - yaha dikhalAI dene vAlA saMsAra cAturgatika hai| isameM cAra gatiyAM haiM - narakagati, tiryacagati, devagati aura manuSyagati / A 3. '52'tu 'atthi cAuraMte khasAre asti cAturantaH saMsAraH' yA gati35 sasAra 4, 'evaM sajJAM nivezayet' mA prabhASenI muddhi dhArA 12vI ho. // 2 // anvayA--nAraka deva, manuSya ane tica A cAra gatiya gatiyAvALA sa'sAra nathI. evI buddhi rAkhavI cegya nathI. paraMtu cAra gati rUpa saMsAra che. te prabhAnI zuddhi rAvI TIkA . // 2 // cAra gativALA sAra nathI, A prakAranA vicAra karavA te ceAgya nathI. paraMtu cAra gativALA sa`sAra che, A pramANenA ja vicAra dhAraNa karavA joIe. For Private And Personal Use Only kahevAne Azaya e che ke-A dekhavAmAM AvatA saMsAra-jagat cara ati vALe che. te cAra gati pramANe samajavI, naAEgati tiryaMcagati "vhevagati sU0 67 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstre patiH / tatra tiryaGmanuSyagatyoH prtykssennaa'numaanaaplaapaaH| kintu-nArakadevanayogdarzanAtte gatI na staH, iti saMsAro na cAturgatikaH api tu-dvigatika eva saMsAra iti kecidAhustanmataM nirAkattuM mUtrakAro vakti / cAturantaH saMsAro nAstIti na mantavyaM mantavyantu tathAvidha eva caturantaH saMsAra iti / atrA'yamabhiprAya:yadyapi-nArakA devAzca pratyakSeNA'smadAdivannA'nubhavapathamadhirohanti, tathApi-anu. mAnA''gamAbhyAM tajjAtIyayostayo stayoH siddhiH puSTizca sambhave deva / bhavantI.. jahAM puNyakarmajanita sukha marvotkRSTa hai, vaha devagati kahalAtI hai| jahA~ adharma ke phalarUpa duHkha kI sarvotkRSTatA hai, vaha narakagati kahalAtI hai| jahAM sukha aura duHkha kI madhyama avasthA hotI hai, vaha manuSyagati aura tiyaMcagati hai| inameM se manuSya aura tiryaMca to pratyakSa dekhe jAte haiM, ataeva unakA niSedha nahIM kiyA jA sakatA / kintu deva aura nAraka dikhAI nahIM dete, ataeva ye donoM gatiyAM nahIM haiM / isa kAraNa saMsAra cAturgatika nahIM varan dvigatika hI hai, aisA koI koI kahate haiN| unake mata kA nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM-saMsAra cAra gati vAlA nahIM hai, aisA nahIM mAnanA cAhie balki yahI mAnanA cAhie ki vaha cAra gati vAlA hI hai / Azaya yaha hai ki yadyapi hamAre jaise nAraka aura deva pratyakSa se pratIta nahIM hote haiM, tathApi anumAna aura Agama pramANa se unakI siddhi aura puSTi hotI hI hai| ane manuSyagati, jyAM puNya karmathI thavAvALuM sukha sarvotkRSTa heya che, te devagati kahevAya che. ane jyAM adharmanA phaLarUpa duHkhanuM sarvotkRSTapaNuM che, te naraka gati kahevAya che. jyAM sukha ane duHkhanI madhyama avasthA hoya che, te manuSyagati ane tiya"ca gati che. AmAMthI manuSya ane tiryaMca te pratyakSa dekhavAmAM Ave che. tethI ja tene niSedha karavAmAM AvatuM nathI. paraMtu deva ane nArake dekhavAmAM AvatA nathI. tethI A baMne gati nathI, tethI saMsAra cAra gativALe nahIM paNa be gativALe ja che. A pramANe keTalAka kahe che. teonA matanuM nirAkaraNa karavA mATe sUtrakAra kahe che ke-saMsAra cAra gativALe nathI. tema mAnavuM nahIM balka ema ja mAnavuM joI e ke saMsAra cAra gativALe ja che. kahevAno Azaya e che ke--je ke tiryaMca ane manuSyanI mAphaka nAka ane deve pratyakSa rUpe dekhAtA nathI, te paNa anumAna ane AgamanA pramANathI teonI siddhi ane puSTi thaI ja jAya che. uttama puNyanA For Private And Personal Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AdhArazrutanirUpaNam hotkRSTaphalabhoktAro dehA apakRSTaphala mAjo nArakAH / sarvajJA''gamo'pi etayo ssatvaM vadati, anubhUyante ca pratyakSeNa tArAgaNAH / yadyapi-avAntarabhedAt - anekagatikaH saMsAra iti vaktuM yuktam, tathApi-asAmAnyarUpeNa cAturgatika ema atazcAturgatikaH saMmAro nAstIni vAdo vivadatAM vAdinAM mohavijRmbhita iva nissAraH pratibhAti / yato di-anekapadamapi na vyAinyate / cAturgatikA saMsAro. 'ssyeva, iti vicArazcanurama iti / // 23 // mUlam-tthi devo va devI vA, NevaM sannaM Nivesae / atthiM devo va devI vA, evaM sannaM Nivesae // 24 // chAyA-nAsti devo vA devI vA, naivaM saMjJAM nivezayet / asti devo vA devI vA, evaM saMjJAM nivezayet / / 24 / / utkRSTa puNya phala ke bhoktA deva aura nikRSTa pApa phala ke bhoktA nAraka hote haiN| sarvajJa pratipAdita Agama bhI devoM aura nArakoM ke astitva kA vidhAna karatA hai / tArAgaNa pratyakSa dikhAI dete haiN| yadi avAntara bhedoM kI gaNanA kI jAya to saMsAra meM aneka gatiyAM haiM, phira bhI sAmAnya rUpa se cAra hI gatiyAM hotI haiN| ataeva saMsAra cAtu. gaitika nahIM hai, aisA kahanA mUDhatApUrNa evaM nissAra hai / saMsAra cAtu. gaitika hai, yahI kathana samIcIna hai // 23 // 'sthi devo va devI vA' ityAdi / / zabdArtha-'devo va devI vA Nasthi-devo vA devI vA nAsti' deva nahIM hai, devI nahIM hai, 'NeyaM sannaM nivesae-naivaM saMjJA nivezayet' aisI buddhi rakhanA ThIka nahIM hai kintu 'devo va devI vA asthi-devo vA devI vA phaLane bhagavanAra deva, ane adhama pApanA phaLane bhogavanAra nAraka hoya che. sarvajJa dvArA pratipAdana karavAmAM Avela Agama paNa de ane nArakonA astitvanuM vidhAna kare che. tArAgaNa pratyakSa jovAmAM Ave che. je avA ttara bhedanI gaNanA karavAmAM Ave te saMsAramAM aneka gati che. te paNa sAmAnya paNathI cAra ja gati kahela che. tethI ja saMsAra cAra gativALe nathI, tema kahevuM mUrkhatAthI pUrNa ane vistAra che. saMsAra cAra gativALo che. A pramANenuM kathana ja cagya che. 23 'tthi devo va devI vA' hatyA zahAtha---'devo va devI vA patthi-devo vA devI vA nAsti' he nathI, bhane yI 555 nathI, 'Neva sanna nivenae-naiva saMjJAM nivezayetU' yA pramA For Private And Personal Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jugnaay' annayA- (devo na devI vA zAsthi) devo vA devI vA nAsti na vidyate (lesanaM zivesara), evam-IdRzIM saMjJAM-mati na nivezayet-na kuryAt kintu divo devI vA diya). devo vA-devI. vA. asti-vidyate (evaM sannaM Nivesae) evamIhI saMjJA. matiM vicAraM vA nivezayet-kuzaditi // 24 // . ___TIkA--'devo va devI vA' devo vA devI vA 'gatthi' nAsti evaM sanna' evaM saMjJAmya micesae na. nivezayet-na kurzat-devA vA devyo vA na santIti vicAro na karaNIya:-|-apratyakSA-ime'to.na santIti vicAraM ye kecana kurvanti, tatra vicAra: banA'vanau jAgacchAstrakAro vakti-devAdInAmasatcavicAro heya eveti / tatra tu devA asti! deva, aura deviyAM haiM evaM sannaM nivesae-evaM saMjJAM nivezayet' isa prakAra kI buddhi rakhanI hI uttama hai / / 24 // avadhArtha-deva nahIM haiM, devI nahIM haiM, aisI buddhi rakhanI ThIka nahIM kintu deva aura deviyAM haiM, isa prakAra kI buddhi rakhanA hI satya hai // 24 // TIkArya-devoM aura, deviyAM kA astitva nahIM hai, aisA vicAra nahIM karanA caahie| inakA pratyakSa dekhanA nahIM hotA hai, ataeva ye nahIM haiM, aisA jo socate haiM, unake prati vicAra rUpI vana kI bhUmi meM jAgRt zAstrakAra kahate haiM -deva Adi ke nAstitva kA vicAra taja dene yogya haiN| deva haiM, aura deviyAM bhI haiM yahI vicAra zreyaskara hai / yahI nI muddhi dhAraNa 42vI nahIparatu atyi devo va devI vAyo vA devI vA : astei . mnpiiye| 'evaM sanna nivesapa-evaM saMjI nivezayet', 24 pramANenI buddhI rAkhavI teja satya che. 24 anvaya-devA nathI tema ja devI paNa nathI evI buddhi rakhadhI ThIka nathI paratuM deva ane devi che, e prakAranI buddhi rAkhavI eja " sAyu. // 24 // TIkArtha-deva ane devInuM astitva nathI A pramANe vicAra kara na joIe. deva ane deviye pratyakSa dekhAtA nathI te parathI ja teo nathI tema kahevuM khubara nathI. deva ane devI nathI Ama kahenArAonA vicAra rUpI vananI bhUmImAM jAgRta evA zAstrakAra kahe che ke-deva vigere nathI. e pramANe vicAra tyAga karavA gya che, deva che, ane deviyo paNa che. A pramANene vicAra ja kalyANa kAraka che. tethI e ja vicAra kara egya For Private And Personal Use Only Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam yA devyo vA santyevA'yameva zreyAn vicAraH sarvadA karaNIyaH / anumAnA''ga. mAbhyAM pramANabhUtAbhyAmeteSAmastitvasadbhAvAt / 24 // mUlam - tthi siddhI asiddhI vA, NevaM sannaM nnile| atthiM siMddhI asiddhI vA, evaM sannaM Nivesae // 25 // chAyA-nAsti siddhirasiddhirza, maiM saMjJA nivezayet / asti siddhisiddhirvA, evaM saMjJA nivezayet // 25 // vicAra karanA caahie| pramANabhUta anumAna aura Agama se una kA asti sva siddha hai| koI koI puNyazAlI jIva unheM svapna meM dekhate bhI haiN||24|| 'Nasthi siddhI asiddhI vA' ityaadi| zabdArtha- 'siddhI sthi-nAsti siddhiH siddhi-(samasta ko kA kSayarUpa) nahIM hai aura 'asiddhI vA-asiddho vA' asiddhi bhI nahIM hai 'NevaM sannaM nivesae-naivaM saMjJAM nivezayet' aisA vicAra karanA yogya nahIM hai, kintu 'asthi siddhI asiddhI dhA-asti siddhirasiddhi vI' siddhi hai, aura asiddhi bhI hai "evaM sannaM nivesae-evaM saMjJA nivezayeta' aisA vicAra karanA cAhie // 25 // anvayArya-siddhi (sahasta koM kA kSayasvarUpa) nahIM hai aura asiddhi bhI nahIM hai| aisA vicAra karanA yogya nahIM hai, kintu siddhi hai aura amiddhi bhI hai, aisA vicAra karanA cAhie // 25 // che, pramANabhUta anumAna ane AgamathI teonuM astitva siddha thAya che. kaI kaI puNyazALI jIva tene svapramAM paNa dekhe che. rA. 'Na tthi siddhI asiddhI bA' tyAha zA-- siddhI patthi-nAsti siddhiH' siddhI (saghA nA kssynaa| 35) nathI. bhane 'asiddhI -siddhi vA di 5 nathI. 'NevaM sanna nivesae-nai saMjJAM nijazayeta' mA amAno vizva yogya nathI. parata 'asthi siddhI asiddhI bA-asti siddhirasiddhi rvA' siddhi che. ane masiddhi 5 cha, 'evaM sanna nivesae-evaM ajJAM nivezayet' yA pramANe no piyA2 42 me. 125 // anvayArtha--siddhi (samasta karmono kSaya rU5) nathI ane asiddhi paNa nathI, e vicAra kare yogya nathI. paraMtu siddhi che. ane asiddhi paNa che e vicAra kara joIe. pA For Private And Personal Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 534 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha : - (gasthi) nAsti na vidyate (siddhI) siddhi razeSakarmakSayarUpA (asiddhI vA) asiddhi: - siddhi vyatiriktA (NevaM sannaM veisara) naivam nedRzoM pUrvokta saMjJAM buddhi nivezayetkuryAt kintu - ( asthi siddhI asiddhI vA) asti - vidyate eva siddharasiddhizva ( evaM sanaM Nivesara) evaDazIM saMjJAM buddhi nivezayet kuryAditi / 25|| TIkA- siddhI' siddhiH - azeSakarmakSayarUpA mokSAparaparyAyA / 'asiddhI' asiddhistadviparItA saMsArarUpA siddhA prasiddhA ca / 'Nasthi' te na staH na vidhete ' evaM sannaM' evam - ekAdazIM saMjJAM vicAradhArAm 'Na Nivesara' na nivezayet - naiva kuryAt / kintu siddhI' siddhi: 'asiddhI vA' asiddhizva 'asthi' astividyate ' evaM sannaM Nivesae' evaM saMjJAM nivezayeta - asti middhirasiddhizvetyevaM nirNayonirNeyaH tayoH samabhyupetavyam / asiddhiH - saMsAra stadrUpavarNanaM pUrvatra gAthAyAM gItam / azeSakarmakSayarUpA siddhirapi siddhA vidyate eva / karmacayasaJcito'tyantaM TIkArtha-- siddhi kA artha hai- samasta karmoM kA kSaya ho jAne para ananta jJAna, darzana aura sukha rUpa zuddha AtmasvarUpa kI upalabdhi, use mokSa bhI kahate haiN| siddhi se jo viparIta ho, vaha asiddhi hai, arthAt zuddha svarUpakI upalabdhi na honA aura saMsAra meM bhramaNa karanA yaha donoM hI nahIM hai, aisA vicAra nahIM karanA caahie| kintu aisA vicAra karanA cAhie ki siddhi bhI hai aura asiddhi bhI hai| asiddhi arthAt saMsAra ke svarUpa kA varNana pUrvagAthA meM kiyA gayA hai / samasta karmoM kA kSaya rUpa siddhi bhI siddha hI hai| kisI puruSa kA, kisI samaya, saMcita kiyA huA karmasamudAya kSIga ho jAtA hai, kyoMki vaha samudAya hai / jo jo samudAya hotA hai usakA kabhI na kabhI kSaya TIkA-siddhi eTale samasta karmono kSaya thayA pachI anaMta jJAna, mana'ta darzana, ane anata sukha rUpa zuddha AtmasvarUpanI prApti, tene mekSa paNa kahe che. siddhithI je ulTu hoya te asidhdhi che arthAt zudhdha svarUpanI prApti na thavI, ane sa'sAramAM bhaTakavuM. A banne nathI. A pramANenA vicAra karavA na joI e. paratu evA vicAra karavA oie ke sidhdhi paNa che, ane asidhdhi paNa che. asiddhi arthAt saMsAranA svarUpatu. vaNuna AnA pahelAnI gAthAmAM karavAmAM Avela che. samasta karmAMnA kSaya rUpa siddhi paNa siddha ja che. kAI purUSe kAi vakhate sAMcita karela ka samudAya kSINu thai jAya che. kemake te samudAya For Private And Personal Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam kasyacitkadAcit kSIyate / samudAyatvAt, paridRzyamAnaghaTAdisamudAyavat / ityAdhanumAnenA''gamenAne na-bRhatyA pravRtyA ca mahApuruSANAM siddhiH siddhayati / ayaM bhAvaH-samyagjJAnadarzanacAritralakSaNasya mokSamArgasya sarvathA karmakSayasya pIDopazamAdinA'dhyakSeNa darzanAdata:-kasyacidAtyantikakarmahAnisiddharasti siddhiriti, / tathoktam-'doSAvaraNayohAni niHzeSA'styatizAyinI / kvacid yaza svahetubhyo bahirantarmalakSayaH ||ityaadi / __ asiddheH svarUpaM tu sunirUpitamevA'smAbhiH sarvairanubhUtamanubhUyamAnaJca / aA ime na iti vicAraNA sarvathA'ramaNIyA / ime vize te iti jJAnaM jJAnamato'nyathA'jJAnam / 25 / avazya hotA hai, jaise ghaTa samudAya kA / ityAdi anumAnoM se agama pramANa se aura mahApuruSoM dvArA siddhi ke lie pravRtti karane se siddhi kI siddhi hotI hai / bhAva yaha hai ki samyagdarzana, jJAna evaM cAritra rUpa mokSa mArga kI, sarvathA karmakSaya kI pIr3A ke upazama se karma kA kSaya pratyakSa dekhA jAtA hai, ataH yaha bhI samajhA jA sakatA hai ki kisI AtmA ke karmoM kA sarvathA kSaya bhI hotA hai / kahA bhI hai'doSAvaraNayorhAni' ityaadi| jaise mala ko naSTa karane ke kAraNa milane para bAhya aura Abhyantara mala kA nAza ho jAtA hai, isI prakAra rAgAdi doSoM kA bhI kisI AtmA se sarvathA kSaya ho jAtA hai|' ___ amiddhi kA svarUpa to spaSTa se siddha hI hai / usakA hama saba ne che. je je samudAya hoya che. tene kSaya kyArene kayAre paNa thAya che ja jema ghaTa samudAyane kSaya, A vigere anumAnathI ane Agamana pramANethI ane purUSa dvArA siddhine mATe pravRtti karavAthI siddhinI siddhi thAya che. kahevAne bhAva e che ke- samyak darzana, jJAna ane cAritra rUpa samyaka tapa mekSa mArganI sarvathA karmakSayanI pIDAnA upazamathI kamane kSaya pratyakSa jovAmAM Ave che. tethI e paNa samajI zakAya tema che ke kaI maatmaan| bhanisapathA kSaya 59 che. 'doSAvaraNayorhAni' tyAhi. jema maLa-melane nAza karavAnuM kAraNa maLavAthI bAhya--bahArane - ane Abhyantara-aMdarane mela nAza pAme che, e ja pramANe rAga vigere dene tathA AvaraNane paNa kaI AtmAmAM sarvathA kSaya thaI jAya che. asiddhinuM svarUpane spaSTa rIte siddha ja che. ame badhAe tene For Private And Personal Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' sUtrakRtazistre mULam-sthi siddhI niyaM ThANe NavaM sannaM Nivesae / asthi siddhI niyaM ThANaM evaM sannaM Nivesae // 26 // chAyA--nAsti siddhi nijaM sthAnaM naivaM saM nivezayet / asti siddhi jiM sthAna mevaM saMjJAM nivezayet // 26 // anubhava kiyA hai aura kara rahe haiN| anna eva siddhi aura aviddhi nahIM hai, isa prakAra kI vicAraNA ramaNIya nahIM hai| yadi kisI ko ramaNIya pratIta hotI bhI hai, to taba taka jhIramANIva hai jaba taka una para ThIka prakAra se vicAra nahIM kiyA hai| donoM kA astitva hai, aisA jJAna hI saMmyagjJAna hai| isake viparIta ajJAna hai / / 5 / / 'Nadhi siddhI niyaM ThANe' ityaadi| zabdArtha-'Nasthi siddhi NiyaM ThANaM-nAsti siddhinijaM sthAna siddhi -jIvakA koI apanA nijIsthAna nahIM hai| arthAt ISatvArabhArA nAmaka pRthvI nahIM hai, 'NevaM sannaM nivesae-naivaM saMjJAM nivezayet' isa prakAra kI buddhi rakhanI nahIM caahie| kintu 'asthi siddhI niyaM ThANaM-asti siddhi nijaM sthAnaM siddhi, jIvakA nijI sthAla hai, 'evaM sannaM nivelae-evaM saMjJAM nivezayet' isI prakAra kI buddhi dhAraNa karanI cAhie / 26 // anubhava karela che. ane karIe chIe tethI ja siddhi ane siddhi nathI. AvA prakArane vicAra karavo yogya nathI je ke Ine te yogya lAge paNa kharI te te tyAM sudhI ja ramaNIya ane egya lAge ke jayAM sudhI tenA para sArI rIte vicAra karavAmAM na Ave -banenuM astitva che, evuM jJAna ja samyaphajJAna che tenAthI juduM hoya te ajJAna che. ghara pa 'Natthi siddhI niyaM ThANe' tyAha Avan--'Natthi siddhI NiyaM ThANe-nAsti siddhinijaM sthAna' panu / 55 potAnu sthAna nathI, arthAt paasaa| nAmI pRthvI nathI, 'NevaM sanna nivesae-naiva saMjJAM nivezayet' mA prabhAnI muddhI rAmavIna naye. parata 'atthi siddhI niyaM ThANaM-asti siddhi nijaM sthAna' pani sthAna cha 'evaM sanna nivesae-evaM sajJAM nivezayetU' mA pramANunI muddhI dhAra 42vI no , // 26 // For Private And Personal Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam ___ anvayArtha:-(gasthi siddhI NiyaM ThANaM) siddhiH-sakalakarmakSayarUpA jIvasya nijaM svakIyaM sthAnam-IpasyAgbhArArUpaM nAsti-na vidyate (NevaM sannaM Nivesae) pUrvoktaM sthAna nAstItyevaM rUpAM saMjJA-buddhiM na nivezayet-na kuryAt kintu-asthi siddhI niyaM ThANaM' asti-vidyate eva siddhi jIvasya nijaM sthAnam-ISatmAra bhArArUpam (evaM sannaM pivesae) evam IsI saMjJAM nivezayet-kuditi // 26 // - TIkA-'siddhI NiyaM ThANaM Natyi' siddhi jIvasya nijam-svIyaM sthAna mAsti / evaM sanna Na Nivesae' evaM saMjJA-buddhi na nivezayet-na kuryAt / apitu-'siddhI Niya ThANaM asthi siddhireva jIvasya naija-svAmAvika sthAnamasti / 'evaM sannaM Nivesae' evam-IdRzI saMjJA-buddhiM nizcayaM nivezayet / yathA-baddhasya jIvasya kiJcitsthAnaM bhavati, tathA muktasyApi jIvasasya kenacitsthAnena bhAvyam, tattu sthAnaM lokoprabhAga evaM / taduktam-'karmaviSamuktasyordhvagatiH' iti / karmatantraparatantro'svatantro jovastatsthAnamanubhavati, kamarahito jIvaH strIya lokAgraM sthAnameti // 26 // ____ anvayArtha--siddhi-jIva kA apanA koI sthAna nahIM hai arthAt ISatprArabhArA nAmaka pRthvI nahIM hai, isa prakAra kA vicAra nahIM karanA caahie| kintu middhi-jIva kA apanA sthAna hai, isI prakAra kA vicAra karanA cAhie // 26 // TIkArtha--siddhi-jIva kA nijI sthAna nahIM hai, isa prakAra kI saMjJA (samajha) dhAraNa karanA ThIka nahIM hai, kintu siddhi hI jIva kA apanA sthAna hai, isa prakAra kI saMjJA dhAraNa karanA caahie| jaise baddha jIva kA koI sthAna hotA hai, usI prakAra mukta jIvarAzi kA bhI koI sthAna avazya honA cAhie / vaha sthAna loka kA agrabhAga hI hai / jo 'jIva karmoM se pUrNarUpa se mukta ho jAtA hai, use Urdhvagati kI prApti hotI hai|' bha-kyA--siddhi, nu' potArnu / sthAna nathI. arthAt sstmaabhArA nAmanI pRthvI nathI. A prakArane vicAra karavo na joIe. paraMtu siddhi e jIvanuM potAnuM sthAna che. e prakArano vicAra karavo joIe .rA - TIkArtha--siddhi jIvanuM nijasthAna nathI, A pramANenI samajaNa dhAraNa karavI ThIka nathI paraMtu siddhI ja jIvanuM nijasthAna che, A pramANenI buddhI dhAraNa karavI joIe. jema baddha jIvanuM keI sthAna hoya che, e ja pramANe mukta jIvarAzInuM paNa koI sthAna avazya hovuM ja joIe. te sthAna lekane agrabhAga ja che. je jIva kamethI pUrNa rIte mukta thaI jAya che, tene sa0 68 For Private And Personal Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 sUritha sAhU sAhU vA, jaivaM sannaM Nivesa - sUtrakRtAGgasUtre / asthi sAhU sAhU vA, evaM sennaM pivese // 27 // chAyA nAsti sAdhurasAdhu naivaM saMjJA nivezayet / asti sAdhurasAdhu evaM saMjJAM nivezayet ||27|| anvayArtha (gasthi) nAsti na vidyate (sAhU) sAdhu (asAvA) asA. putrau nAsti (NetraM samnaM NiSemara ) evam - IdRzIM saMjJA - buddhina niSezayeda-ma aisA kahA gayA hai| jo jIva karmoM ke adhIna haiM ve aneka sthAnoM kA apane karmodaya ke anusAra anubhava karate haiM, kintu niSkarma jIva kA sthAna to loka kA agrabhAga hI hai ||26|| 'gari sAha asAhU vA' isthAdi / zabdArtha - stri sAhU nAsti sAdhuH' na koI sAdhu hai, 'bA asAhU - vA asAdhuH' athavA na koI asAdhu hai 'NevaM sa naM nivesa enaiva saMjJA nivezayet' isa prakAra kI buddhi dhAraNa karanI ucita nahIM hai, arthAt saMpUrNa cAritra guNa kA abhAva hone se koI sAdhu nahIM hai aura jaba koI sAdhu hI nahIM hai, to usake pratipakSa asAdhu kI bhI sattA nahI hai aisA samajhanA bhrama pUrNa hai kintu 'asthi sAhU sAhU vA -asti sAdhurasAdhu 'va' mAdhu hai aura asAdhu bhI hai 'evaM sannaM nivesae evaM saMjJAM nivezayet' aisI hI samajha dhAraNa karanI cAhie // 27 // anvayArtha -- na koI sAdhu hai, na asAdhu hai, isa prakAra kI buddhi urdhva gati prApta thAya che. tema kahevAmAM AvyuM che. je jIva karmone AdhIna che, tee aneka sthAnAne peAtAnA karmAdaya pramANe anubhava kare paraMtu niSka jIvanuM sthAna tA lekanA agrabhAga ja che. rA ' Natthi sAhU sAhU vA' tyAhi For Private And Personal Use Only zadvArtha -- 'jatthi sAhU - nAsti sAdhuH / sAdhu nathI, 'vA asAhUvI athavA sadhu nathI. 'NevaM sannaM nivese - naiva' saMjJAM miSeza cait' A pramANenI buddhi dhAraNa karavI cepagya nathI. arthAt saMpUrNa cAritra kuMNanA abhAva hAvAthI koi sAdhu nathI, ane jayAre kAI sA ja nathI tA tenA pratipakSarUpa asAdhunI sattA paNa nathI. ema samajavuM. bhramamUlaka 9. paraMtu 'asthi sAhU sAhU vA asti sAdhurasAdhutra' sAdhu che, bhane asAdhu pAlu che, 'eva vannaM nivekhae- evaM saMjJAM nivezayet' mA prabhASenI 4 sbhjaNa rAkhavI joie. rA - anvayA"--koI sAdhu nathI tema koI asAdhu nathI. AvA prakAranI Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI TIkA vi.zru. a. 5 AvArazrutani paNam kuryAt-sampUrNacAritragu gA' pAga na sAdhu vidyate ityarthaH, kintu (athi sAhUasAhU vA) asti sAdhuHsAdhu ( evaM sannaM Nivesae) evam-IdRzoM saMjJAmbuddhiM nivezayet-kuditi // 27 // ____TIkA-'sAI' sAdhuH-svI mokSAtmakaM parArtha vA yaH saghnoti prANAtipAtAdibhyo virakto jJAnadarzanacAritrAtmakaratnatrayA''rAdhako vA bhavati sa sAdhu riti vivekaH / 'asAhU vA' asAdhu-sAdhutvarahito'sAdhuH / pUrva pratipAditaH sAdhurasAdhu tha nAstIti 'Nasthi' padenAha-evaM' eva mityevam 'sannaM' saMjJAmvicAraNAm-'Na Nivesara' na nivezayet-na nirNIyAt / apitu-sAhU' sAdhuH 'asAhU vA' apAdhu 'asthi' asti 'evaM sannaM' evaM saMjJA-vicAradhArAm 'Nivesara' nivezayet-abhAvaM vyAvartya bhAvaM parizezyet / asti keSAzcidayaM dhAraNa karanA ucita nahIM hai / sampUrNa cAritra guga kA abhAva hone se koI sAdhu nahIM hai aura jaba sAdhu hI nahIM hai to usake pratipakSa asAdhu kI bhI sattA nahIM hai, aisA hI samajhanA cAhie // 27 // TIkArtha--jo apane mokSa rUpa artha (hita) ko tathA parahita ko siddha karatA hai, vahI sAdhu kahalAtA hai / yA prANAtipAta Adi aDhAre pApoM se virakta evaM samyak jJAna darzana, cAritra aura tapa kA jo sAdhaka hai, bahI sAdhu hai| jisameM yaha sAdhutA na pAI jAya vaha asAdhu hai| yaha sAdhu aura asAdhu nahIM hai, aisI vicAraNA nahIM karanI cAhie, kintu sAdhu hai aura asAdhu hai, aisA vicAra karanA cAhie / / buddhi rAkhavI te gya nathI. arthAt saMpUrNa cAritra guNane abhAva hevAzI koI sAdhu nathI. ane jyAre sAdhu ja nathI te tenA pratipakSa rUpa mAsA: dhunI sattA paNa nathI ja ema samajavuM te bramapUrNa che. paraMtu sAdhu che. ane asAdhu paNa che, ema ja samajavuM joIe IrachA --2 mA pota.nA mokSa35 5-hitane tathA 12lita sire che, teja sAdhu kahevAya che, athavA prANAtipAta vigere aDhAra pUpithI virata ane samyak jJAna, samyapha darzana, samyaka cAritra ane samyak tapanA jee sAdhaka che, teja sAdhu che. AvuM sAdhupaNa emAM na hoya, teo asAdhu che, A sAdhu ane asAdhu nathI, e pramANene vicAra karavo na joIe. paraMtu sAdhu che, ane asAdhu paNa che, e vicAra rAkhavuM joIe. For Private And Personal Use Only Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 540 sutrakRtAsUtre , siddhAnta :- tathAhi - jJAnadarzanacAritrAtmakaratnatrayANAM pUrNatayA pratipAlanaM na bhavati yasya kasyA'pi / ato'nArAdhitaratnatrayAtmakatvAtsAdhureva nAstIti / yadA - sAdhureva nAsti tadA tatpratipakSI bhUto'sAdhurapi nAsti ubhayoH parasparaM sApekSatvAt / parantu vivekibhistantritaM na mantavyam / yazca puruSadhaureyaH sadopayogavAna - rAgadveSarahito hitaH sarveSAM sarasaMyamaH zAstrokta paddhatyA zuddhAhAragaveSakaH samyagUdRSTimAn sa eva sAdhuH siddhaH / yadyayaM kadAcidajAnataH pramAdAdvA azuddhamapyAhAraM zuddhamiti mattrA sopayogaM bhuGge tadA'pi - bhAvazuddhatvAtsampUrNarUpeNa ratnatrayArAdhaka kinhIM kinhIM logoM kA aisA abhiprAya hai ki jJAna, darzana cAritra aura tapa rUpa ratna catuSTaya kA cAhe koI pUrNa rUpa se pAlana nahIM kara sakatA / ataeva ratna catuSTaya kI sampUrNa rUpa se ArAdhanA na karane ke kAraNa koI sAdhu hI nahIM hai / jaba koI sAdhu hI nahIM hai to usakA pratipakSa asAdhu bhI nahIM ho sakanA, kyoMki sAdhu aura asAdhu paraspara sApekSa haiM / kintu vivekazIla janoM ko aisA nahIM mAnanA cAhie / jo uttama puruSa sadA yatanAvAn rahatA hai, rAgadveSa se rahita hotA hai, saba kA hitakara susaMyamavAn, zAstrokta paddhati se nirdoSa AhAra kI gaveSaNA karane vAlA tathA samyagdRSTi hotA hai, vahI sAdhu hai / kadAcit anajAna meM yA pramAda ke vazIbhUta hokara azuddha AhAra ko bhI zuddha samajha kara upayoga ke sAtha khAtA hai, taba bhI bhAva se zuddha hone ke kAraNa vaha sampUrNa rUpa se ratnacatuSTaya kA ArAdhaka hI hai / kAi kaMI lokonA evA abhiprAya che ke--jJAna, dazana, cAritra ane tapa rUpa ratna catuSTayanuM-cAre ratnAnu` kAI pUrNa paNAthI pAlana karI zakatA nathI, tethIja hna catuSTayanuM pUrI rIte ArAdhana na karI zakavAthI kAi sAdhuja nathI. jyAre koI sAdhu ja naththu, te tenA pratipakSarUpa asAdhu paNa nathI ja kemake sAdhu ane asAdhu ane paraspara sApekSa-eka khIjAnI apekSAvALA che. paraMtu vivakavALA purUSAe tema mAnavu na joie. je uttama purUSa sadA yatanAvAn rahe che, rAgadveSa vinAnA hoya che. madhAnuM hita karavAvALA susa camavAn zAstrokta paddhatithI nirdoSa AhAranI gaveSaNA karavAvALA tathA samyak dRSTi hAya che, eja sAdhu kahevAya che kadAca ajAgutA athavA pramAhane vaza thaine azuddha AhArane paNa zuddha samajIne upayAga sAthe AhAra kare che, te paNa bhAvathI zuddha hAvAnA kAraNe te sapUrNa paNAthI ratnacatuSTacana ArAdhakaja kahevAya che. mA rIte sAdhunI siddhi thaI javAthI tenA For Private And Personal Use Only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMbodhinI TIkA dvi. zu. a. 5 AcArazrutanirUpaNam iz eva / itthaM yadA sAdhuH sidhyati setsyati vA'sAdhurapi tatpratipakSabhUtaH / ato. vivekimiH sAdhurasAdhu va nAstIti na mantavyam / apitu sAdhurasAdhuzca ityubhA vapi staH, iti mantavyam ||27|| mUla-tthi kellANapAve vA vaM sannaM pie / asthi kallApAve vA evaM sannaM NiveseMe ||28|| chAtha - nAsti kalyANaM pApaM vA naiva saMjJAM nivezayet / asti kalyANaM pApaM vA evaM saMjJAM nivezayet ||28|| anvayArthaH - (kallANa) kalyANa - kalyANAtmakaM vastu tathA (pAve vA pA vA - duHkhakAraNam (gatthi ) nAsti na vidyate ( evaM ) evamIzIm (sannaM) isa prakAra sAdhu kI siddhi ho jAne para usake pratipakSa asAdhu kI bhI siddhi ho jAtI hai / ataeva vivekI janoM ko aisA nahIM mAnanA cAhie ki sAdhu aura asAdhu nahIM hai ||27| 'sthi kallApAve vA' ityAdi / 1. zabdArtha - - ' kallANa - kalyANam' kalyANa athavA kalyANakArI vastu tathA 'pAve vA - pApaM vA' pApa duHkha kA kAraNa 'Nasthi - nAsti' nahIM hai 'evaM - evam' aisI 'sannaM saMjJAM ' buddhi 'Na nivesara-na nivezayet' 'na dhArayet' dhAraNa na kare, kintu 'kallANe pAve vA asthi-kalyANaM pApaM vA asti' kalyANa hai aura pApa bhI hai, ' evaM sannaM nivesapa - evaM saMjJA nivezayet' isI prakAra kI buddhi dhAraNa karanI cAhie ||28| anvayArtha - - kalyANa yA kalyANakArI vastu tathA pApa duHkha kA kAraNa nahIM hai, vivekI AtmA ko isa prakAra kI buddhi nahIM dhAraNa pratipakSa sAdhunI paNa siddhi thaI jAya che. tethI ja vivekIjae sAdhu ane asAdhu nathI tema mAnavu` ke vicAravuM na joI e rA ' Natthi kallApAve vA' dhatyAhi For Private And Personal Use Only zabdArtha - - ' kallANa-kalyANam' gRhyAlu athavA utyA uravAvAjI vastu qui 'qa ai-PP ar' 414-g: sy 'fer-arfea' dul, 'qa'-qan' - prabhASenI 'sannaM-saMjJAM' zuddhi 'Na nivesae-na nivezayet' dhAraNa 42vI na 'ho. paraMtu 'kalDANa pAve vA asthi - kalyANaM pApa vA asti' ityAzu 'ane pApa he, 'eva' sanna niveSaevaM saMjJAM nivezayet' A prabhAnI zuddhi dhAraNa karavI joie 585 anvayA --kalyANu athavA kalyANakArI vastu tathA pApa arthAt duHkhanA Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5.2 saMghakRtAmasane saMjJA buddhim (Na Nivesae)-na nivezayet-'na kuryAt kinna-kallANapAve vA asthi) kalyANaM pApaM vA'si-vidyate (evaM sannaM Nivesae) evam-IdRzI saMjJAMbuddhiM nivezayet-kuryAditi / / 28 / / ____TIkA-Atmavyatiriktasya sarvasyAbhAvAt 'kallANa' kalyANam 'pAve / ' pApaM vA 'Nasthi' nAsti 'evaM sanna' evam-IdRzI saMjJAm-buddhim-' Nivesae' na nivezayet, kintu- 'kallANa pAve vA asthi kalyANaM pApaM vA'sti, tatra-kalyANaM vaalchitaarthpraaptiH| pApaM vA-prANAtipAtAdilakSaNam / 'evaM' evameva 'sanna' saMjJAm -buddhim 'Na nivesae' na nivezayet na kuryAt kalyANakalyANavatoH pApapApanatozca satvamavazyamabhyupeyam, advaitamate jagadvicitratA syAditi / bauddho hi sarvasyApi azucitvam-Atmarahitatvazca manyate / ataH kalyANaM tadvAna vA nAstIti kathayati karanI caahie| kintu kalyANa hai aura pApa bhI hai, isI prakAra kI buddhi dhAraNa karanI cAhie // 28 // TIkArtha--AtmA se bhinna sabhI padArthoM kA abhAva hone ke kAraNa kalyANa aura pApa nahIM hai, isa prakAra kI saMjJA nahIM rakhanI cAhie, kintu kalyANa aura pApa hai, aisI saMjJA hI dhAraNa karanI caahie| abhISTa artha kI prApti ko kalyANa kahate haiM, aura hiMsA Adiko pApa kahate haiN| kalyANa kA aura kalyANavAn kA tathA pApa aura pApavAn kA astitva avazya svIkAra karanA cAhie / agara advaita ko svIkAra kiyA jAya to ayAdhita anubhava se siddha yaha jagat kI vicitratA saMgata nahIM ho sakatI / bauddhoM kI mAnyatA hai ki saya azuci aura anAtmaka hai, ataeva kalyANa aura kalyANavAn koI nahIM hai, unakA kAraNa rU5 pApakarma nathI A rItanI buddhi dhAraNa karavI na joIe. paraMtu kalyANa che ane pApa paNa che. e rItanI buddhi dhAraNa karavI joIe, ra8 TIkArtha--AtmA zivAyanA saghaLA padArthone abhAva hevAnA kAraNe kalyANa ane pApa nathI. A pramANenI saMjJA-buddhi dhAraNa karavI na joIe. ISTa vastunI prAptine kayA kahe che, ane hiMsA vigerene pApa kahe che. kalyANanuM ane kalyANavAnanuM tathA pApa ane pApavAnanuM astiva (vidyamAnapaNu) avazya svIkAravuM ja joIe. je advaitane svIkAravAmAM Ave, te abAdhita anubhavathI siddha A jagatanuM vicitrapaNuM saMgata thaI zakata nahIM. bauddhonI mAnyatA che ke-badhuM ja azuci-azuddha ane anAtmaka ja-AmA vinAnuM che. tethI ja kalyANa ke kalyANavAnuM keI paNa nathI. teonuM A kathana satya For Private And Personal Use Only Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AdhArazrutanirUpaNam samna samyak pratibhAti / sarvasyA'zucisve tadupAsyadevAnapi azucirativarttataiti gatA darzanakathA: / ataH sarve padArthA azucirUpA iti na zraddadhmahe / svadravya kSetrakAlAdirUpeNa mo'pi asantaH paradravyAdinA syuH| ataH sAmAnyatA kalyANasya nirAkaraNa na samyak / ataH sadeva kalyANa pApaM ceti|28| malam kellANe pAvae vA, vi vaivahAro Na viji| . 'jaM vairaM taM ne jAgati, samaNA bAlapaMDiyA // 29 // chAyA- kalyAgaH pApako vApi vyavahAro na vidyate / yadvairaM tamna jAnani zramaNA bAlapaNDitAH // 29 // yaha kathana satya nahIM hai| saba ko azuci mAnane para unake upAsya deva ko bhI azuci mAnanA pddegaa| aisI sthiti meM unakA darzana (ta) hI lupta ho jAtA hai / ataH dRzyamAna saya padArtho ko azudhi mahI mAnanA cAhie / sagha svakIya dravya kSetra kAla aura bhAva se sat haiM aura paradravya kSetra kAla aura bhAva kI apekSA asat haiM / isa prakAra sAdhAraNatayA kalyANa kA nirAkaraNa karanA ThIka nahIM hai| kalyANa aura pApa donoM kA astitva hai // 28 // 'kallANe pAvae vAvi' ityAdi / zabdArtha--'kallANe pAvae vAvi-kalyANaH pApako vApi' koI puruSa ekAntataH kalyANavAna hai, athavA pApavAn hai aisA 'vavahAro-vyavahAra' vyavahAra 'pa-vijjaha-na vidyate nahIM hotA hai to bhI 'bAlapaMDiyA samaNA-bAlapaNDitAH zramaNAH' jo zAkya Adi zramaNa bAlapaMDita nathI. badhAne ja azuci-apavitra mAnavAthI temanA ArAdhya devane paNa azaci ja mAnavA paDaze A sthitimAM teonAM darzana-maMtane lepa thaI jAya che. tethI ja badhA ja padArthone azuci-apavitra mAnavA na joIe. badhA ja pitAnA dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAthI sAta che, ane paranA dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAthI asat che. A pramANe sAdhAraNa paNathI kalyANanuM nirAkaraNa karavuM te barAbara nathI, kalyANa ane pApa bannenuM astitva che tema mAnavuM joIe. 28 'kallANe pAvae vA vi' tyAdi zahAtha-'kallANe pAvara vAvi kalyANaH pApako vApi' 4 535 ekAntatA-nizcita rUpathI kalyANavAnuM che athavA pApavAna che. e pramANene 'vavahAro-vyavahAraH' 02172 'Na vijai-na vidyate' yA nathI. to 12 bAla paMr3iyA samaNA-bAlapaNDitAH zramaNAH ||4y vigaire nabha mAhita cha, For Private And Personal Use Only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 544 sUtrakRtAGgasUtre - anvayArtha:-(kallANe pAvara vAvi) kalyANa:-kalyANagana tatra kalyANa pAnchitArthamAptistadvAn athavA pApAna na hi kazcidekAntataH kalyANavAn ekA. svataH pApakAn vA ityAkArakaH (vavahAro) vyavahAraH (ga vijjai) na-nai vidyate nbhavati, yadyapi ekA sthiti tathApi (bALapaMDiyA samaNA) vAlapaNDitAH zramaNAra dhAgA sadasadvivekavikalAH santaH svAtmAnaM paNDitaM manyamAnAH zAzcAdayaH (jaM veraM taM pA jANaMti) yad bairame kAntapakSAzrayAt samutpadyamAnaM vairaM karmabandharUpa tavaraM karmabandhalakSaNaM na jAnanti, iti // 29 // TIkA-'kallANe' kalyANam-vAcchinArthamAptirUpam vadvAn 'pAvae bAvi' pApako vApi pApavAn-ityetAdRzaH 'vahAroNa vijja vyavahAro loke na vidyte| hai arthAt sat asat ke viveka se rahita hote hue bhI apane Apa ko paNDita mAnate haiM ve ekAnta pakSakA avalambana se utpanna hone vAle 'ja veraM taM Na jANaMti-evairaM tanna jAnAti' jo vaira hotA hai unako arthAt karma bandhako nahIM jAnate hai / / 29 / / ... anvayArtha-koI puruSa ekAntataH kalyANavAna hai yA pApavAn hai, aisA vyavahAra nahIM hotA hai, phira bhI jo zAkya Adi zramaNa bAla paMDita haiM arthAt sat asat ke viveka se rahita hote hue bhI apane Apako paNDita mAnate haiM, ve ekAnta pakSa kA avalaMbana se utpanna hone vAle vaira ko arthAt karmabandhana ko nahIM jAnate haiM // 29 // TIkArtha-abhISTa artha kI prApti kalyANa aura usase viparIta pApa kahalAtA hai / yaha puruSa sarvathA kalyANa kA bhAjana hai, ekAnta puNyavAna arthAt sat asatanA viveka vinAnA hovA chatAM paNa pitAne paMDita mAne tAnta pakSanA vIrathI thavAvA ' vera taM Na jANati-yadvaira tanna jAnAti' 2 32 che, tene arthAt bhagadhane latA nathI. // 26 // avayArtha-koI purUSa ekAntataH kalyANavAnuM che athavA pApavAna che evo vyavahAra thatuM nathI chatAM paNa je zAkaya vigere zramaNa bAlapaMDita che arthAt sat asanA vivekathI rahita hovA chatAM paNa pite pitAne paMDita mAne che. te ekAnta pakSanA avalambanathI utpanna thavAvALA verane arthAt karmabaMdhane jANatA nathI. 5ralA TIkAI--ISTa vastunI prApti kalyANa kahevAya che ane tenAthI bhinna pApa kahevAya che. A purUSa sarvathA kalyANanuM pAtra che. ekAnta puNyazALI For Private And Personal Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. a. a. 5 AcArazratanirUpaNama 545.. ayaM sarvathA kalyANavAn ayaM sarvathA pApAvAna ityetAvAna vyavahAro loke nA''. lokyate / tathApi 'bAlapaMDiyA' bAlapaNDitA AtmAnaM paNDitaM manyaH mAnA imeM bauddhAdayo vivekarahitAH 'samaNA' zramaNAH 'jaM veraM' yadvairam-ekA. ntapakSA'valambanajanitaM bandhanaM yat 'taM Na jANaMti' tannaiva jAnanti zAvayAdayaH paNDitamAninaH / kathidevaM manyate-kazcidekAntarUpeNa. kalyANavAneva, kazcide kAntarUpeNa pApavAneva / kintu-nA'yaM pakSo yuktiyuktH| apitu-na ko'pi padArtha ekAntena vidyate, sArvatriko hi hito'nekAntaH pakSa eva / kyshcitklyaannvaan| kapazciJca pApAna ityeva pakSaH satyaH zreyAMzca / evaM vidhe'pi-ekAntapakSajanita karmabandhanaM na jAnanti paradarzanazaH / ataste'hiMsAdharmasya, tathA'nekAntapakSasyA ayaNaM naiva kurvantIti bhAvaH // 29 // hai aura yaha ekAntataH pApI hai, aisA vyavahAra loka meM nahIM dekhA jaataa| phira bhI apane Apako paNDita mAnane vAle ajJAnI zAkya Adi zramaNa ekAnta pakSa ka AzrayaNa karate haiN| ekAnta pakSoM ko grahaNa karane se jo karmabandha hotA hai, use ve nahIM jaante| koI koI aisA samajhatA hai-yaha puruSa ekAnta puNyavAna hai aura amuka ekAnta pApI hI hai, kintu aisA samajhanA satya nahIM hai| koI bhI padArtha ekAntAtmaka nahIM hai| sarvatra anekAntapakSa hI hitakara hai| ataeva kathaMcit kalyANavAna aura kathaMcit pApavAna aisA pakSa hI zreyaskara hai / aisI sthiti hone para bhI anyamatAvalambI, ekAnta pakSa kA svIkAra karane se jo karmabaMdha hotA hai, usase anabhijJa (anajAna) haiN| yahI kAraNa hai ki ve anekAntavAda kA-ahiMsA kA Azraya nahIM lete // 29 // che. ane A ekAntataH pApa che, A pramANene vyavahAra lekamAM-jagamAM dekhavAmAM AvatuM nathI. te paNa pitAne paMDita mAnavAvALA ajJAnI zAkya vigere zramaNa ekAta pakSane Azraya kare che. ekAta pakSano svIkAra karavAthI je karmabaMdha thAya che, tene teo jANatA nathI. keI koI evuM samaje che keA purUSa ekAta puNyavAna che. ane amuka vyakti ekAnta pApI ja che, parata tema mAnavuM barobara nathI, keI paNa padArtha ekAMtAtmaka nathI. badhe ja anekAnta pakSa ja hitakara che. tethI ja kathaMcit kalyANavAna ane kartha cita pApavAna e pramANeno pakSa ja zreyaskara che. A pramANenI sthiti hovA chatAM anya matavALA, ekAnta pakSane svIkAra karavAthI je karmane : aMdha thAya che, tenAthI ajANa che, eja kAraNa che keteo anekAntavAdane - eTale ke ahiMsAne Azaro letA nathI. 29 For Private And Personal Use Only Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evam-asesamavaikhayaM vAvi savvadukkhei vA puNo / vaijjhA pANA Na vajjhatti, iti vAyaM meM niisre||30|| kApA-azeSamakSayaM vApi sarvaduHkhamiti vA punaH / azA mANA na badhyAH iti, iti vAcaM na timsajet // 30 // anvayArtha:-(asesa) azeSa-sampUrNa vA (akkhayaM) akSaya-zAzvataM. nityam (ghA pi) pApi (vA) vA-athavA (pugo) punaH (sAdukhei kA) sarva jagad dumsa spamiti vA na svIkuryAt ekAntanityasya ekAntaduHsvarUpasyA'bhAvAna (pANA bamA na batti) prANA-aparAdhino jIvAH vadhyAH-vyApAdayituM yogyAra athavA na vadhyA:-avadhyA bhavanti (ii) ityAkArakam (vAyaM) vAcaM-vacanam (na nIsare) mannaiva sAdhuH niHsRjena-dena, iti // 30 // - 'asesamakkhayaM vAci' ityaadi| zabdArtha-'asesaM-azeSam' samasta padArtha 'akakhayaM-akSaya' zAzvata nistha hai 'vA-vA' athavA ekAntataH anitya hI hai 'puNo-punaH' phira 'savva dukkhei-sarva duHgyam' saMpUrNa jagat duHkhamaya hai aisA mAnanA nahIM cAhie 'pANA vajjhA na vajjhaMtti-prANAH vadhyAH na badhyA' yaha apa. rAdhI prANI vadha karane yogya hai, athavA vadha karane yogya nahIM hai 'iiiti' isa prakAra kA 'vAyaM-vAcaM' vacana bhI 'na nIsareha-na nimajeta' sAdhu ko bolanA nahIM cAhie // 30 // __ anvayArtha-samasta padArtha zAzvata nitya haiM, athavA ekAntataH anitya hI haiM, sampUrNa jagat duHkhamaya hai, aisA nahIM mAnanA caahie| 'asesamAkhayaM vAvi' yA zahAtha-'ase sa-azeSam' sadhA pArtho 'akkhayaM-akSaya' zakata arthAt nitya che. 'vA-vA' yA mentata: anitya che. 'puNo-punaH' anii 'savvadukkhei-sarva duHkham' 'pU sat hu:samaya cha, ma bhAnapuna nase. 'pANA vajjhA na vajjhaci-prANAH vadhyAH na vadhyAH' mA aparAdhI pAe bhAvAne yo5cha ? , bhaav| yogya nathI ? 'ii-iti' mA prabhAranI 'vAya-vAcaM' qien 55 'na nIsarei-na niHsRjetU' sAdhuNe mAnavI me. // 30 // . bhayA-sA pA zAzvata-nitya che. 451 santata: anitya che. saMpUrNa jagata duHkhamaya che. tema mAnavuM na joIe, A rApara For Private And Personal Use Only Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.5 AcAra zrutanirUpaNam TIkA-'ase samakkhayaM vAvi' azeSa-sampUrNam akSaya-zAmataM yathA tathA jagati vidyamAnaH sarvo'pi padArtha ekAntarUpeSa nityaH 'vAvi' vApi-athavA ekAntarUpeNA'nitya eva ityevaM na mantavyam / apitu sarva nityA'nityAtmaka mityA vivekimirAdartavyam / tathA-'pugo sambadukkhei vA' punaH sarva duHkhamevetyapi na mantavyam / cAritrapariNateH sukhasyApi darzanAt kintu-kazcidduHkhA. smakam, kazcitsukhAtmakaJca 'pANA vajjhA na vajhati, ii vAyaM na nIsare' prANA vadhyA na vadhyA iti, etAdRzIm 'vAya' vAcam-baco na niHsRjet / aparAdhina api mANina ime vadhyAH-ghAtayituM yogyA iti / athavA-na vadhyA iti, naivaM kathamapi sAdhurvadet , kevala dayArtha yateta / na hi ko'pi-ekAntarUpeNa vadhyo'vadhyo vA, sarvatraikAntapakSavirahI anekAnta eva pakSo manoramaH // 30 // yaha aparAdhI prANI vadha karane yogya hai yA vadha karane yogya nahIM hai, isa prakAra kA vacana bhI sAdhu ko uccAraNa nahIM karanA cAhie // 30 // ____TIkArtha-jagat meM vidyamAna sabhI padArtha sarvathA nitya haiM athavA sarvathA anitya hai, aisA mAnanA yuktisaMgata nahIM hai| vivekI janoM ko sabhI padArtha nityAnitya hI samajhanA cAhie / isake atirikta aisA bhI nahIM kahanA cAhie ki yaha sArA jagat duHkhamaya hI hai| yahA~ cAritravAnoM kI sukha pariNati rUpa sukha bhI dekhA jAtA hai| ataeva jagat duHkhamaya bhI hai aura sukhamaya bhI hai| __ amuka aparAdhI prANI vadha karane yogya hai yA vaha badha karane yogya nahIM hai, sAdhu ko aise vacana kA prayoga bhI nahIM karanA caahie| sAdhu to kevala dayA ke lie udyama kare / aparAdhI ko vadha rAdhI prANI vadha karavA yogya che, athavA vadha karavA gya nathI. A pramAthatuM vacana paNa sAdhue bolavuM na joIe 31 kArtha-jagamAM vidyamAna saghaLA padArtho sarvathA nitya che, athavA sarvathA anitya che, tema mAnavuM yukti yukta nathI. vivekI rUe saghaLA padArtho nitya ane aniya ja samajavA joIe. AnA sivAya ema paNa ja kahevuM joIe ke A samagra jagat duHkhamaya ja che, ahIMyAM cAritravA enI cukha pariNati sukharUpa paNa dekhAmAM Ave che. tethI ja jagata kharaka paNa che ane sukharUpa paNa che. amuka aparAdhI prANu vadha karavAne gya che, athavA te vadha karavAne yogya nathI, sAdhue evA vacanane prayoga paNa kara na joIe. sAdhue For Private And Personal Use Only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 548 sUtrakRtAsUtre mUlam-dIsaMti samiyAyArA bhikkhuNo saahjiivinno| ee micchovajIvaMti Ii diTuiM na dhArae // 31 // chAyA--dRzyante samitAcArA bhikSa H sAdhu nIvinaH / .. ete mithyopajIvanti, iti dRSTiM na dhArayet . anvayArthaH-(sAhujIviNo) sAdhunIvinaH (smiyaayaa|) samitAcArA:-saMya. mAdimantaH (bhikkhu go) bhikSA-niravadhabhikSaNazIlAH (dIsaMti) dRzyante (ee. karane yogya kahane se hiMsA kA anumodana hotA hai aura avadhya kahane se aparAdha kA anumodana tathA rAjakIya kAnUna kA virodha hotA hai| ataeva aise prasaMga para sAdhu ko mauna hI rahanA cAhie // 30 // 'dIsaMti samiyAyArA' ityAdi - zamArtha-'sAhujIviNo-sAdhunIvinaH' niSpApa jIvana vyatIta karane vAle tathA 'samiyAyArA-samitAcArAH' yatanA pUrvaka AcaraNa karanevAle 'bhikkhuNo-bhikSavaH' niravadha bhikSA grahaNa karane vAle puruSa 'dIsaMti-dRzyante' dekhe jAte haiM 'ee micchovajIvaMti-ete mithyopajIvanti' vAstava meM ye mithyAcArI haiM arthAt kapaTa pUrvaka AjIvikA karate haiM 'ii diSTuiM na dhArae-iti dRSTiM na dhArayet' isa prakAra kI dRSTi dhAraNa karanI nahIM cAhie // 31 // - anvayArtha-niSpApa jIvana vyatIta karane vAle tathA yatanApUrvaka te kevaLa dayAne mATe ja prayatna karatA rahevuM. aparAdhIne vadha karavAne gya kahevAthI hiMsAnuM anumodana thAya che, ane avadhya kahevAthI aparAdhanuM anumAdana ane rAjakIya kAyadAne virodha thAya che. tethI ja AvA prasaMge sAdhue mauna je dhAraNa karavuM joIe. eja uttama mArga che. 3mA 'dIsaMti samiyAyArA' tyA 'zA-'sAhujIviNo-sAdhujIvinaH' nihApa 515. 12D. 4. cAtA pANA tathA 'samiyAyArA-samitAcArAH' yatanA' mAya255. 421 // 'pAsA. 'bhikkhuNo-bhikSavaH' nira1 liAL Aai y35 / 'dIsaMti-dRzyo ' vAmAM Ave che.. 'ee micchovajIvaMti-ete mithyopajIvanti' vAstaqisa tasA mithyAyArI cha, arthAt 458 pUrva mAlavA re cha, 'ii dikSika dhArae-iti dRSTi na dhArayet' / pramANunI Ti 29 42vI na . usu anvayArtha-niSpApa jIvana vitAvavAvALA tathA yatanA pUrvaka AbhAra For Private And Personal Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam 549 micchovajIvati) ete sAdhavo mithyopanIvanti-sakapaTajIvikA kunni (ii dirTi na dhArae) iti-etAdRzIM dRSTim -darzanaM jJAnam, na-naiva dhArayet-kuryAditi // 31 // TokA-'sAhunoviNo' sAdhu nIvinaH-sAdhunA vidhinA jIvanti 'samiyAyArA' samitAcArAH-zAstroktarotyA AtmasaMpamAntaH tayA zAstrapratipAditA''vAravantaH / 'bhikkhugo' bhikSA-niravadhabhikSaNazIlA:-uttamarItyA jIvanayAtrAyAyApayitAraH 'dIsati' dRzyante-naite kimapi duHkhayanti zAntA dAntA jitendriyA jitakaSAyAH stimitA itthaMbhUtA bhuvi vicarantaH sAbo dRzyante, 'ee' ete sAdhavaH svadarzanA'nuyAyinaH 'micchovanoveti mithyopajIvanti-mithyopanIvinaH ete sAdhuliGgavAriNo na sAdhako vItarAgA' apitu sarAgA kapaTarItyA paravaJca nAdinA vA jevanti / 'ii dihi~ na dhArae-iti dRSTiM na dhArayet-naivamabhiprAya AcaraNa karane vAle, niravadya bhikSA grahaNa karane vAle puruSa dekhe jAte haiM, vAstava meM ye sarva mithyAcArI haiM, kapaTapUrvaka AjIvikA karate haiM, isa prakAra kI dRSTi dhAraNa nahIM karanI cAhie // 31 // TIkArtha-prazasta vidhi se jIvana yApana karane vAle, zAstrokta rIti se saMpama kA pAlana karane vAle, zAstrapratipAdita AcAra se sampanna, nirdoSa bhikSA grahaNa karane vAle mahAtyAgI sAdhu dekhe jAte haiN| ve kisI ko pIr3A nahIM pahuMcAte / zAnta, dAnta, jitendriya aura kaSAyavijetA hokara isa bhUtala para vicarate haiN| aise parahitakArI sAdhuoM ke viSaya meM aisA nahIM samajhanA cAhie ki ye mithyAcArI haiMkapaTI haiM, sAdhu kA veSa dhAraNa karake bhI sAdhu nahIM haiM, vItarAga nahIM haiN| kintu ye sarAga haiM, mAyAcAra karake dUsaroM ko Thagate haiN| ......... karavAvALA nivadya bhikSA grahaNa karavAvALA je purUSa dekhavAmAM Ave che. teo vAstavika rIte mithyAcArI che. kapaTa pUrvaka AjIvikA kare che. A rItanI daSTi dhAraNa karavI na joIe. 31 TIkAtha-prazasta vidhIthI jIvana vItAvavA vALA tathA zAstrokta rIte saMyamanuM pAlana karavAvALA, zAstramAM pratipAdana karela AcArathI yukta nirdoSa bhikSA grahaNa karavAvALA mahAtyAgI vairAgyamUti sAdhue jovAmAM Ave che. teo koIne paNa duHkha upajAvatA nathI zAnta, dAnta, jItendriya ane kaSAyane jItavAvALA banIne A pRthvI para vicare che evA paropakArI - sAdhuonA saMbaMdhamAM evuM na mAnavuM joIe ke A mithyAcArI che, kapaTI che; sAdhune veSa dhAraNa karavA chatAM paNa te sAdhu nathI. vItarAga nathI, paraMtu : Ate sarAga che, mAyAcAra karIne bIjAone Thage che. For Private And Personal Use Only Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NABROTHER 550 sUtrakRtIzapa kuryAt / ime ne sAdhakaH kintu vaJcakA ispetAhazIM matiM kathamapi na kuryAt / pareSAM cetasovRttezvArvAgrahamA jJAtumazakyatyAditi // 31 // mUlam-dakkhiNAe paMDilaMbho, asthi vANasthiM vA punno| Na viyAgarejja mehAvI, saMtimAMgaM ca behae // 32 // chAyA-dakSiNAyAH patilammA, asti vA nAsti vA punaH / navyAmRNIyAcca medhAvI zAntimArgazca vardhayet // 32 // anvayArtha:--(mehAvI) medhAvI-prajJAvAn paNDitaH (dakSiNAe) dakSiNAyAH tAtparya yaha hai ki ye sAdhu nahIM haiM, Thaga haiM, isa prakAra kI buddhi sAdhuoM ke viSaya meM nahIM dhAraNa karanI cAhie, kyoM ki alpajJa jIpa dUsaroM kI cittavRtti ko jAna nahIM sakatA hai // 31 // 'dakSiNAe paDilaM mo' ityAdi / zabdArtha-'mehAvI-medhAvI' prajJAvAn puruSa 'dakkhiNAe-dakSi. pAyA' annAdi dAna kI 'paDilaMbho-pratilambhA' prApti amuka vyakti ke ghara meM hotI hai athavA 'puNo Nasthi vA-puna: nAsti vA' amuka ke ghara meM nahIM hotI hai 'Na vidhAgayejjA-na vyAyagIyAt' aisA kathana na kare kintu 'saMtimaggaM ca bUhae-zAntimAga ca vardhayet' zAnti mArga ko caDhAve arthAt jisa vacana se mokSamArga kI samyak ArAdhanA ho usI vacana kA prayoga kare // 32 // anvayArtha-prajJAvAna puruSa annadAna Adi kI prApti amuka ke ravAna' tA5ya mecha-mA sAdhu nathI. macha, bhAvA. prAranA vicAra sAdhuonA saMbaMdhamAM rAkhavuM na joIe. kemake-apagra jIva bIjAnA cittanA bhAvane samajI zakatA nathI. 31 . 'dakSiNAe paDilaMbho' tyAdi zA-'mehAvI-medhAvI' muddhimAna 535 'dakkhiNAe-dakSiNAyAH' mana vire hAnI pakhilaMbho-pratilambhaH' prAti ma 4 vyatinA 52ma thAya , mayA 'puNo gatthi vA-punaH nAsti vA' abhunA gharamA yatI nathI, 'Na viyAgaregjA-na vyAgRNIyAt' se prabhA nahI 52 maMtimaga ca jUhaezAntimArga va vardhayet' aili bhAna 15.2 arthAt 2 pAthI mokSa bhAgI sArI rIte ArAdhanA thAya, evA ja vacane praveza kare 3rA annayArtha-prajJAvAna purU annadAna vigerenI prApti amrane ghera For Private And Personal Use Only Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 5 AvArazrutanirUpaNam -asmAdidAnasya (paDilaM bho) pratiLammA-mAptiH (asthi vA) amukasya gRhe samAgatA mAptirbhavatIti vA (puNo Nasthi vA) punaH nAsti vA-punarathavA amukasya gRhe annAdiprAtina bhavatIti vA (Na viyAgarejjA) na-ne vyAgRNIyAtU-vadet kintu(saMtimaggaM ca bRhara) zAntimArgazca vardhayeta-kintu yena vacanena mokSamArga: samyagArAdhito bhavet tAdRzameva vacanaM vadediti // 32 // TIkA--'mehAko' mevAtI-sadavivecanazI puruSaH, 'dakSiNAe' dakSigA-dAnasya 'paDilaMmo' pratilammA prAtiH 'asthi vA puNo gariyakA asti vA punaH nAsti vA-amukagRhe sampaya dAna labhyate punaH zukahe abhAdidAna samyak na labhyate-iti vacaH 'Na viyAgarejjA' na pAyagIyAt -etAdRzaM vA kathamapi sAdhubhirna vaktavyaM kasyApi purtH| ca-kintu 'saMtimarga ca yUhae' zAntimArga ca vadhayet / 'jJAna-darzana-cAritrarUpo mokSamAmoM yathArtha vardhate vAdazaM zAsanirNIta vacanaM vAcyam / / 32 // ghara meM hotI haiM athavA amuka ke ghara meM nahIM hotI hai, aisA na khe| kintu zAntimArga ko ghaDhAve arthAt jisavacana se mokSamArga kI samyaka aAdhanA ho, usI vacana kA prayoga kare // 32 // ___TIkArya-sat asat kI vivecanA karane meM niSNAta puruSa pese vacana ma kahe ki amuka ke ghara AhAra dAna Adi kI sampak prApti hotI hai aura amuka ke ghara prApti nahIM hotii| sAdhu ko kisI ke sAmane aisI bAta nahIM kahanI cAhie paraMtu zAMti mArga ko bahAve ki jinase jJAna darzana cAritra aura tapa rUpa mokSamArga kI vRddhi ho // 32 // thAya che, athavA amukane ghera thatI nathI tema na kahevuM. paraMtu zAMtimArgane vadhAre arthAta je vacanathI mokSa mArganI samyapha ArAdhanA thAya evA vacanane praveza kare cherA TIkAtha-sat ane asanuM vivecana karavAmAM kuzaLa purUSa evA vacana na kahe ke-amukanA gharamAM AhAra dAna AdinI sArI prApti thAya che, ane amukanA gharamAM prApti thatI nathI. sAdhue keIne paNa tema kahevuM na joIe. temaNe evA ja vacane praga kara joIe ke jenAthI jJAna, darzana, cAritra ane tapa rUpa mekSamArgane vadhAre thAya, mAsarA For Private And Personal Use Only Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGga mUlam-icceehiM ThANehi jiMNadiDehiM sNje| dhArayaMte uM appANaM AmokkhAya parivaejAsi ___ tibemi // 33 // khAyA--ityetaiH sthAna jinadRSTaiH saMpataH / - dhArayastAsmAnam AmokSAya pariprajediti bravImi ||33||anvyaary:--(ccephi) ityetaiH-pUrvoktapadarzitaiH (jiNadivehi) jinadRSTaiHtIryakarapadarzitaiH (ThANehi) sthAna: (saMnae) saMyataH- yuktaH sAdhuH (appANaM dhAraH saMte u) AtmAnaM dhArayan tu (AmokkhAya pariSaejjAsi) amokSAya-mokSapAti paryantaM parivrajet-saMyamapAlanaM kuryAditi sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati ityevamahaM bravImi-kathayAmIti // 33 // pacceehiM ThANehi' ityaadi| ... zabdArtha-'icceehi-ityeteH' isa adhyayana meM pUrvokta jiNadihijinadRSTaiH' jina bhagavAn dvArA pradarzita 'ThANehi-sthAnaH' sthAnoM ke dvArA 'saMjae-saMyataH sAdhu 'appANaM dhArayaMte u-AtmAnaM dhArayan tu' apanI AtmA ko saMyama meM dhAraNa karatA huA AmokkhAya paricaejjAsiAmokSAya parivrajet' taba taka saMyama kA pAlana karatA rahe ki jabataka mokSa prApta na ho jAya 'ttibemi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hUM // 33 // anvayArtha-'ima adhyayana meM pratipAdita pUrvokta jina bhagavAna ke bArA dRSTa sthAnoM ke dvArA sAdhu apanI AtmA ko saMyama meM dhAraNa karatA huA taba taka saMyama kA pAlana karatA rahe jaba taka mokSa na prApta ho jAya / aisA maiM kahatA hUM // 33 // 'icceehi ThANehi' tyAdi sAtha-icceehi-ityetaiH' mA adhyayanamA pUrvarita na mAne matAvatA 'ThANehi-sthAna' sthAnothI 'saMjae-saMyataH' sAdhu- 'appANaM dhArae uAtmAnaM dhArayan tu' mAmAne sayamamA ghA295 42tA 54, 'AmokkhAya parivaejjAsi-AmokSAya paribrajet' yA sudhI mokSa prApta na thAya tyA sudhI saMyamanuM pAlana karatA rahevuM. e pramANe huM kahuM chuM. 33 anvayArtha-A adhyayanamAM pratipAdana karela pUrvokta jIna bhagavAna dvArA batAvela sthAne dvArA sAdhu pitAnA AtmAne saMyamamAM dhAraNa karatA thayA tyAM sudhI saMyamanuM pAlana karatA rahe ke jyAM sudhI mokSa prApta na thAya, me pramANe H // 33 // For Private And Personal Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 5 AcArazrutanirUpaNam ___TIkA-'icce rahi' ityeteH 'jiNadituhiH-tIrthakaroktaiH-'ThANehi sthAna 'saMjae' saMyataH-yuktaH sAdhuH 'appANaM' AtmAnam 'dhArayaMte u' dhArayaMstu 'Amo. svAya' AmokSAya 'paricaegjAsi' parivrajet mokSaparyAptiparyantaM saMyamaM pAlaye. dityarthaH / etadadhyayanoktaM jinavacanaM zrutvA tadanuSThAnena svAtmAnaM dhArayan-sthirI. kurvan mokSArtha prayatno vidheya iti / 'tivemi' iti bravImi, iti-sudharmasvAmI kathayati jambUsvAminaM mati, iti bhAvaH // 33 // iti zrI-vizvavikhyAta nagadvallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabaviviracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyAH . khyayA" vyAkhyayA samalaGkRtam dvitIyazrutaskandhe AcArazrutanAmakam / paJcamama'dhyayanaM samAptam // 2-5 // TIkArtha-tIrthakara bhagavAna ke dvArA dRSTa evaM upadiSTa sthAnoM meM apanI AtmA ko dhAraNa karato huA sAdhu mokSaprApti paryanta saMyama kA pAlana kre| arthAt isa adhyayana meM prarUpita jinavacanoM ko suna kara, unake anusAra AcaraNa karatA huA, unameM apane ko sthira karatA huA, sAdhu mokSa ke lie prayatnazIla rahe / arthAt jaya taka mokSa prApti nahIM ho taba taka saMyama kA pAlana kre| sudharmAsvAmI jambU svAmI se kahate haiM-he jambU! jaisA maiMne bhagaH vAn se sunA hai vaisA hI tumheM kahatA hUM // 33 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta __ "sUtrakRtAGgasUtra" kI samayArthayodhinI vyAkhyA ke dvitIya zrunaskandha kA paMcama adhyayana samApta // 2-5 // TIkAthuM-tIrthakara bhagavAna dvArA batAvela ane upadezela sthAnamAM pitAnA AtmAne dhAraNa karatA thakA sAdhu dezanI prApti thatA sudhI saMyamanuM pAlana kare. arthAt A adhyayanamAM prarUpaNa karela jItavacanene sAMbhaLIne te pramANe AcaraNa karatA thakA temAM pitAne sthira karatA thakA sAdha mekSa mATe prayatnavAnuM rahe arthAta jyAM sudhI mokSanI prApti na thAya tyAM sudhI yamarnu pAlana 42. sudhama svAmI jaMbU svAmIne kahe che ke--he jabU! meM bhagavAna pAsethI je pramANe sAMbhaLyuM che, e ja pramANe tamene kahuM chuM. . 33 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAMgasUtranI samayArtha bedhinI vyAkhyAnuM bIjA bhutaskaMdhanuM pAMcamuM adhyayana samAsa /2-pA sU0 70 For Private And Personal Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra // atha paSThamadhyayanamArabhyate // atha zrI. ArdrakakumArakathAdhanadhAnyasamaddhe magadha nanapade AsIdvasantapuranAmanagaram / tatra sadA sAmAna yikapAlanatatparaH sAmAyiko nAma kuTumbI prativasati / tasya sadorakamukhavatrikA pramANikA''sanAdikasAmAyikopakaraNAni atIva piyANi Asan / sa patidina mubhayakAlaM, sAmAyika kurvan Aste / tasya saphalo'pi kuTumbaH sAmAyikapriya eva / sa ca saMsArAsAratAM jJAtvA saMsArAdviraktaH sapatnIkaH samantabhadrAcAryasamIpe patrajitaH, sa saMyamamArAdhayan sAdhubhiH sArdha viharati / so'nyadA sva. patnI sAdhvI bhikSAmaTantIM dRSTvA tathAvidhamohodayAna pUritAranusmaraNena tasyA chaDhe adhyayana kA prAraMbha AIka kumAra kI kathA dhana aura dhAnya se mamRddha magadha pradeza meM vasantapura nAmaka nagara thaa| vahAM sadA sAmAyika vrata kA AcaraNa karane vAlA sAmAyika mAmaka gRhastha nivAsa karatA thaa| use DorA yukta mukhavastrikA, pUjanI, Asana Adi sAmAyika ke upakaraNa atyanta priya the| vaha pratidina donoM samaya sAmAyika kiyA karatA thaa| usakA sArA parivAra sAmAyika kA premI thaa| vaha saMsAra kI asAratA ko jAna kara saMsAra se virakta hokara patnI sahita samantabhadrAcArya ke samIpa dIkSita ho gyaa| saMyama kI sAdhanA karatA huA vaha sAdhumoM ke sAtha vicarane lgaa| usakI patnI sAdhviyoM ke sAtha vicarane lgii| vaha eka bAra apanI ch| adhyayanamA prAraMbha bhAdra ubhAranI 4thA--- dhana ane dhAnyathI bharelA magadha dezamAM vasantapura nAmanuM nagara hatuM tyAM haMmezAM sAmAyika vratanuM AcaraNa karavAvALA, sAmAyika nAmanA gRhastha rahetA hatA, temane derA yukta mukhavastrikA-muhapattI-pUjanI, Asana, vigere sAmAyikanA upakaraNe ghaNA priya hatA, teo dararoja bane samaye sAmAyika karatA hatA, temane badhe parivAra sAmAyikamAM premavALo hato. te saMsAranI asAratAne samajIne saMsArathI virakta thaIne pitAnI patnInI sAthe "samanta bhadrAcArya' nAmanA AcAryanI pAMse dIkSita thayA. saMyamanI ArAdhanA karatA thakA te sAdhuonI sAthe vihAra karavA lAgyA, temanI patnI sAthvInI sAthe vihAra karavA lAgI. te ekavAra pitAnI sAthvI For Private And Personal Use Only Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 ArdrakakumAracaritam mAsakto jAtaH, tatastasyA'bhiprAyaH kenA'pi sAdhunA prattinyai niveditA, sA ca pavartinI tAM samAhUra kathitaratI, tataH sA sapatimanuraktaM jJAtvA bhaktapratyAkhyAnaM kRtvA parityajya svadehaM dazame devaloke gtaa| tato viditattaH sa sAdhurapi gurumApRcchaya bhaktaM pratyAkhyAya dazame devaloke devatvena samutpannaH / tata'yutvA AI kapure nagare ripumardanabhUpasya AI vatInAmnyAM devyAm AI kakumAranAmnA putro jAtaH, tatpatnI api svargacyumA dhanapatiSThiraH putrIrUpeNa kAmamaJjarI. nAmnA smutpnnaa| apUrvarUpalApasammannA taarunnymvaaptvtii| athA'nyadA sAdhvI patnI ko bhikSArtha bhramaNa karatI dekha kara mohakarma ke udya se tathA pahale bhoge huve bhogoM kA smaraNa ho Ane se usa para Asakta ho gyaa| kisI sAdhune usake abhiprAya ko jAna kara pravartinI se kaha diyaa| pravartinI ne usa sAdhvI ko bulA kara samagra vRttAnta khaa| sAdhvI ne apane pati ko apane prati atyaMta anurakta jAna kara bhaktapratyAkhyAna karake deha kA tyAga kara diyA, vaha dazama devaloka meM gii| tatpazcAt jaba usa sAdhu ko yaha vRttAnta vidita huA to usane bhI apane guru se AjJA prApta karake bhaktapatyAkhyAna kiyaa| vaha bhI dazama devaloka meM deva huaa| devaloka kI sthiti pUrNa karake vaha deva Adrakapura nagara meM ripumadana nAmaka rAjA kI ArdravatI nAmaka rAnI kI kuMkha se putra rUpa meM janmA, usakA AIka kumAra nAma huaa| usakI patnI bhI svarga se patnIne bhikSAne mATe bhramaNa karatI dekhIne mohakarmanA udayathI, tathA pahelAM bhagavelA bhegenuM smaraNa thaI AvavAthI tenA para Asakta thaI gayA koI sAdhue tene hetu samajIne pravartinane kahI dIdhuM. pravartinIe te sAdhvIne lAvIne badhe vRttAMta kahyo. sAdhvIe pitAnA patine pitA pratye anurAgavALe jANIne bhakata pratyAkhyAna karIne zarIrane tyAga karyo. te dazamA devalokamAM gaI te pachI jyAre te sAdhune A vRttAntanI khabara thaI te teNe paNa pitAnA gurUnI AjJA laIne bhakatapratyAkhyAna karyuM. arthAta AhAra pANino tyAga karIne zarIrane tyAga karyo ane te paNa dezamAM devalekamAM deva thayo. devakanI sthiti pUrNa karIne te deva Ardaka nagaramAM rimardana nAmanA rAjAnI AdrakavatI nAmanI rANInI kUkhathI putra rUpe janma dhAraNa karyo ane tenuM nAma AdrakakumAra e pramANe rAkhavAmAM AvyuM. tenI patnI paNa svargathI cavIne dhanapatI nAmanA zeThiyAne ghera putrIpaNAthI janmI. ane tenuM nAma kAmamaMjarI e pramANe rAkhavAmAM AvyuM te kALe karIne adUbhUta rUpa ane lAvaNyathI yukta thaIne tarUNAvasthAne prApta thaI For Private And Personal Use Only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 556 sUtrakRtAgAska AIkapitA ripurda bhU rAjagRhe zreNikasya rAjJaH snehavarddhanArtha prAbhRtaM preSitavAn tadavasare Ardra keNa pRSThaM tasya zreNikasya rAjJaH putro'pi vidyate na veti, tata stapitrA ripudanena kathitaM sakalakalAnipuNo vilakSaNalakSaNapUrgoM vividhavidyA. nipuNo vinIto vidyate'bhayakumAranAmA zreNikasya putra iti, tadanantaram AI ko. 'pi abhayakumArAya prAbhRtaM preSitavAn / bhUpabhRtyo rAjagRhe gatvA zreNikabhUSAyapAbhUtaM niveditavAn zreNikeNa rAjJA saMmAnitazva, akamahitaM prAbhRtam abhayakumArAya dattavAna kathitasnehavacanam, tato'bhayakumAreNa cintitaM nUnamasau bhavyaH Asanasiddhiyogyo yo mayA saha prItimicchati / tato'bhayakumAreNa savidhicava kara dhanapati zreSThI ke ghara putrI ke rUpa meM jnmii| usakA nAma kAmamaMjarI rakkhA gyaa| vaha adbhuta rUpa lAvaNya se yukta hokara taruNAvasthA ko prApta huii| ekavAra Aka ke pitA ripumardana rAjAne rAjagRha nagara meM zreNika rAjA kI prItivRddhi ke lie koI upahAra bhejaa| usa samaya AIkane pUchA-zreNika rAjA kA koI putra hai yA nahIM ? kisIne kahA ki samasta kalAoM meM kuzala adbhuna lakSaNoM se sapanna, aneka vidyAoM kA vettA aura vinayavAn abhayakumAra nAmaka zreNika kA putra hai| taSa Ardraka ne bhI abhayakumAra ko upahAra bhejaa| ripumardana ke sevaka ne rAjagRha jAkara zreNika rAjA ko upahAra (bheTa) samarpita kie| zreNika ne usakA sanmAna kiyaa| AIka ke dvArA preSita upahAra abhayakumAra ko diyA, snehapUrNa vacana bhI khe| abhaya kumAra ne vicAra kiyaa| vaha (Aka) bhaya aura zIghra mokSagAmI honA ekavAra AdrakakumAranA pitA ripumana rAjAe rAjagRhanagaramAM zreNika rAjAnI prIti vadhAravA mATe keTalika bheTa mokalI te vakhate Adrake pUchyuM ke-zreNika rAjAne kaI putra che ke nahI ? keIe kahyuM ke-saghaLI kaLAemAM kuzaLa, adUbhUta lakSaNethI yukta, aneka vidyAone jANanAra ane vinaya yukta abhayakumAra nAmane zreNika rAjAne putra che. tyAre Adrake paNa abhayakumAra mATe bheTa mokalI. ripumadananA sevake rAjagRha nagaramAM jaIne zreNika rAjAne bheTa arpaNa karI. zreNika rAjAe tenuM sanmAna karyuM. Adrake malela bheTa abhayakumArane ApI ane sanehayukta vacane paNa kahyA. abhayakumAre vicAra karyo ke -te Adraka bhavya ane zIdhra mokSagAmI he joIe. ke je mArI sAthe For Private And Personal Use Only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 ArdrakakumAracaritam sAmAyikapustaka sadorakamukha vatrikA pramAnikArajoharaNaM sAmAyikayogyamAsanA. dikaM ca preSitaM kathitaM ca 2.sAbhRtikam ekAne draSTarUpam / sa ca mRtya AIkapura gatvA yathoktaM kathayitvA abhayakumAreNa prapetamAbhUtamarpayadA kakumArAya, AIkakumArazca tAdRzamAmRtakam ekAnte dRSTvA saJjAtajAtismaraNaH san dharme pratibuddho mAtaH, tataH saMyamajijJAsAvantaM putraM jJAtvA tapitA cintayati, tataH kacida. nyatrApi mamaputro gamiSyatIti manasi kRtvA anyatra mA gacchatu iti bhayAt paJca. zanamubhaTai nityaM rakSitaH tataH Ardra ko'zvazAlAyAM gatvA pradhAnA'zvena palAyita. cAhie jo mere mAtha prIti karane kI abhilASA rakhatA hai / yaha soca kara usane AIka ke lie savidhi sAmAyika kI pustaka, DorA sahita mukhavastrikA, pUjanI, rajoharaNa tathA sAmAyika ke yogya Asana Adi bheje aura unheM ekAnta meM dekhane ke lie kaha diyaa| sevaka Ardrakapura phuNcaa| abhayakumAra kA saMdeza kaha kara usane AIka kumAra ko vaha upahAra diye| Ardra kumAra ne vaha upahAra ekAnta meM dekhe to use jAtismaraNa utpanna ho gyaa| vaha dharma meM pratibuddha huaa| Adraka ko aba saMyama grahaNa karane kI icchA ho gii| yaha dekha kara pitA vicAra karane lagA-yaha kahIM bhAga jaaegaa| kahIM bhAga na jAya, isa bhaya se rAjA ne usakI dekhabhAla ke lie pAMca sau yoddhA niyukta kara die| phira bhI ArdrakakumAra azvazAlA meM jAkara aura vahA~ se eka baDhiyA ghor3A lekara bhAga gyaa| saha rAkhavAnI IcchA rAkhe che. Ama vicArIne teNe AdrakumAra mATe savidhi sAmayikanuM pustaka, derA sahita mukhavastrikA-muhapattI, pUjanI ane rajoharaNa tathA sAmAyikane yogya Asana vigere mokalyA. ane tene eka ntamAM jovAnuM kahI mokalAvyuM sevake Adrakapura pahoMcIne abhayakumArane saMdezo kahIne teNe Adraka kumArane te bheTa ApI. AdrakumAre te bheTa ekAntamAM joI te tene jAtismaraNa jJAna utpanna thayuM. ane tethI dharmamAM pratibuddha thaye a draka kumArane have saMyama dhAraNa karavAnI prabaLa IcchA thaI gaI te joIne tenA pitA vicAra karavA lAgyA ke-A kayAMka bhAgI jaze, te karSAI bhAgI na jAya eTalA mATe rAjAe tenI dekharekha mATe pAMca ddhAonI nImaNuka karI. arthAta tenA rakSaNa mATe pAMcase ddhAo rAkhyA te paNa AdrakakumAra azva zALAmAM jaIne ane tyAMthI eka uttama gheDo. laIne nAzI gayA. For Private And Personal Use Only Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 558 sUtrakRtAGgasUtre vAn tataH pavrajyAM gRhNan devena niSiddha, bho bho mitra ! sammati - bhogAvalI karma aafzaSTaM vidyate'to dIkSAM mA gRhANa, tathApi - paramavairAzyasampannaH matrajito vasantapure ramyake dyAne mikSupratimAM pratipannaH rAna kAyotsarge sthitaH / pratimAsthita dRSTvA tataH savayaskAbhiH sahacarobhiH krIDantyA zreSThidArikayA kAma kharyA ayaM mama bharttA ityukte sati sannihitadevena sadbhidvAdazakoTimitA suvarNadRSTiH kRtA / rAjA tatsuvarNa gRhNan devena niSiddhaH, idaM suvarNamasyA eva bAlikAyAH, tata svatpitrA gRhItaM suvarNam anukRopasagaM jJAtvA Ardrakamuniranyatra gataH / itaH putrIkaraNArthaM rAjJA samAhUtA kumArAH svayambare samAyAnti' putryA kathitaM jaba vaha dIkSA grahaNa karane lagA to devatAne use rokA aura kahA- he mitra ! tumhArA bhogAvatI karma abhI taka zeSa hai, isa kAraNa dIkSA mata aMgIkAra kro| parantu vairAgya kI utkRSTanA ke kAraNa usane dIkSA le lI / eka bAra Ardraka muni vasantapura nagara ke ramyaka udyAna meM bhikSu kI pratimA aMgIkAra karake kAyotsarga meM sthita thaa| pratimA sthita muni ko dekha kara apanI samavayaska saheliyoM ke sAtha krIr3A karatI huI seTha kI lar3akI kAmamaMjarI ne kahA- 'yaha merA pati hai|' isa prakAra kahate hI devane sAr3he bAraha karor3a sonaiyA kI varSA kii| usa svarNa ko rAjA grahaNa karane lagA / devane use roka kara kahA- yaha svarNa isa bAlikA kA hI hai| taba bAlikA ke pitA ne vaha svarNa le liyaa| anukUla upasarga samajha kara Ardraka suni vahAM se anyatra cale gae / jyAre te dIkSA dhAraNa karavA lAgyA tyAre devAe tene dIkSA na levA sUcana karyuM" arthAt rokavA prayatna karyo ane hyuM ke-De mitra! tamAre bhagavavAnu krama hajI khAkI che, tethI tame dIkSA na le, paraMtu vairAgyanA utkRSTapaNAne lIdhe teNe dIkSA laI lIdhI ekavAra A kamuni vasantapura nagaranA ramyaka udyAnamAM bhikSunI pratimAnA svIkAra karIne kAryasatramAM sthita hatA. pratimAmAM sthita rahelA munine joI ne potAnI sarakhI .ummaravALI sAhelIyAnI sAthe krIDA karI rahetI zeThanI putrI kAmamAMjarIe kahyu` ke-A tA mArA pati che, A pramANe kahetAM ja dhruve sADAbAra karoDa seAnA mahArAnA varSAda varasAnyA. te senAne rAjA levA lAgyA, tethI deve rAjAne rAkIne gRhyuM ke-A setuM. khAli kAnu ja che. tyAre te khAlikAnA pitAe te seAnuM lai lIdhuM. anukULa upasarga samajIne Adrakamuni tyAMthI khIje cAlllA gayA. For Private And Personal Use Only Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 559 samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AIkakumAracaritam he tAta! ete kumArAH svasvasthAnaM yAntu ahaM tu AI kAya dattA yatsambandhidhanaM tvayA gRhItam, pitroktaM tatvaM kathaM jAnAsi, tayoktaM jJAnadarzanAjAnAmi / tato rAjA pucyA dAnazAlA prArabdhA, dAnazAlAyAM sthitA satI bhikSArthiyo'nnadAnaM ddaati| tato dvAdazavarSeSu vyatIteSu satsu kadAcidbhavitavyavazAdasau Ardrakamuni statraiva vira. rana gataH pAdacinnadarzanAdupalakSitaca tayA, tataH sA bAlA saparivArA tatpRSThe gatA, AkakumAro'pi devatAvacanaM smaran tAzakarmodayAt patibhagnavataH san tayA sArSa bhogaM munnAno viharati ekaH putro'pi jAtaH, AdrakeNa kathitaM tava putro'bhUmi idhara usa lar3akI ko varaNa (svIkAra) karane ke lie aneka kumAra Ane lge| lar3akI ne khaa-pitaajii| yaha vara apane apane sthAna para cale jaaeN| maiM to AIka ko dI jA cukI hUM, jisakA dhana Apane grahaNa kiyA hai| pitA-tujhe yaha kaise patA calA ? lar3akI-jJAna darzana ke bala se| tatpazcAt seTha kI lar3akI ne dAnazAlA prAraMbha kii| vaha dAnazAlA meM raha kara bhikSukoM ko dAna diyA karatI thii| pAraha varSa vyatIta ho jAne ke bAda honahAra ke anusAra Ardraka muni vivarate-vicarate vahIM A phuNce| unake caraNoM ke cihna dekha kara lar3akI ne unheM pahacAna liyaa| vaha apane parivAra ke sAtha unake pIche pIche gii| AIkakumAra bhI devatA ke vacana kA smaraNa karatA huA karmodaya ke vazIbhUta hokara tathA vratoM ko bhaMga karake usake sAtha bhoga bhogane lgaa| samaya bItane para eka A tarapha te kanyAne varavA mATe aneka kumAra AvavA lAgyA. kanyAe -pitA ! mA mA pota pAtAne sthAna yAdayA gaya. hutA Adraka kumArane varI cUkI chuM. ke jenuM dhana Ape svIkArela che. arthAta aba yu cha, . zeThe kahyuM-tane te kevI rIte mAluma paDyuM ? nyA-jJAna zananA thA. te pachI zeThanI te kanyAe dAnazALA belI, te dAnazALAmAM rahIne bhikSukane dAna ApyA karatI hatI. bAra varSa vItyA pachI henahAra (thavA kALanA baLathI) pramANe Adraka muni vicaratA vicaratA tyAM ja AvI pahoMcyA. tenA caraNenA cinhane joIne te kanyAe tene oLakhI lIdhA, te pitAnA kuTuMbanI sAthe teonI pAchaLa pAchaLa gaI AdrakakumAra paNa deve nA vacanane smaraNa karatA karatA karmodayane vaza thaIne tathA vratane bhaMga karIne tenI sAthe bhega bhegavavA lAgyA. ane tenAthI temane eka For Private And Personal Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 560 sUtrakRtAGgasUtre vohakaH, aha svakArya saMyamarUpamAcarAmi, tayA sutajJApanArya sUtrakartanamArabdhaM pRSTaM ca putreNa he mAtaH ! kimidamArabdhaM tvayA, tayoktaM he putra ! taba pitA patrajyAM grahISyati tvaM ca zizuH dravyA'rjane'samarthaH ko'smAkaM rakSakA syAt / tato. 'hamanayA vRtyA jIvanamicchAmIti, he mAtaH ! ahaMtAtaM badhnAmi kva yAsyatIti / tatastena bAlena taskArospannabuddhayA taskartitamUtreNa maJcopari suptaH pitA veSTitaH, pitrA cintitaM yAvanto'mI veSTanamUtratantava stAvadvarSANi mayA'tra sthAvasthAyAM sthAtavyaM bhavet / tantavazva dvAdaza, tato'sau dvAdazavarSANi gRhe sthitaH tataH pravajitaH sUtrArthanipuNa ekAkI viharan rAjagRhaM prati pasthitaH / tadantarAle tadakSaNArtha putra bhI utpanna ho gyaa| taya AIka ne kahA tumhArA nirvAha karane vAlA yaha putra ho gayA hai, aba maiM apanA kArya saMyamapAlana kruuNgaa| taya kAmamaMjarI ne apane lar3ake ko jatAne ke lie sUta kAtanA AraMbha kiyaa| yaha dekhakara lar3ake ne kahA-mAtA, tUne yaha kyA zaru kara diyA hai ? 4mAtA-tumhAre pitA dIkSA aMgIkAra kareMge aura tuma abhI bacce ho, dravya upArjana nahIM kara skte| merA rakSaka kauna hai ? mRta kAMta kara hI meM apanI AjIvikA claauuNgii| __ lar3akA-mAtA, maiM pitAjI ko bAMdha kara rkkhuugaa| Akhira jAeMge kahA~ ? tapazcAt usa bAlaka ko usI samaya eka yukti (sUjha) paidA huii| usane mAtA kA kAMtA sUta lekara mAMce para soye pitA ko lapeTa diyaa| pitA ne vicAra kiyA-jitane lapeTe yaha lagAegA utane varSoM taka maiM ghara meM rhuuNgaa| putra paNa thayuM. te pachI Ardake kahyuM ke-tamAre nirvAha karavAvALe A putra thaI gayo che, have huM mAruM saMyama pAlananuM kArya karUM. tyAre kAmamaM. jarIe pitAnA putrane samajAvavA mATe sUtara kAMtavAne AraMbha karyo. te hebhAna tanA putra yu 2-3 bhA! te mA zuza3 42 cha ? mAtA-tamArA pitA dIkSA aMgIkAra karaze, ane tuM hajI nAne che, tethI dhana kamAI zakIza nahI. te mArU piSaNa ane rakSaNa ke zuM karaze? tethI sUtara kAMtIne ja mArI AjIvikA calAvIza. / 72- bhA. bhaa| pitAne mAMdhIna matra 1 rAmoza. te pachI vicAra karatAM te bALakane te samaye ja eka yukti (samaja) sujI AvI teNe mAtAe kAMtela sUtara laIne khATalA para sUtelA pitAne vIMTALI dIdhuM. tenA pitAe vicAra karyo ke-A cheka jeTalA AMTA vIMTALaze. meTA varSI sudhI 32 2hI.. For Private And Personal Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a. 6 AIkakumAracaritam yAni pUrva tatpitrA pazcasu bhaTazatAni niyuktAni tAni kumAre palAyite sati rAjabhayAt tato nirgalya tatrATavyAM cauravRtyA jIvanti, tairAkamuni dRSTaH upalakSitaca, tena muninA pRSTAste kimidam anArya karma ArabdhaM yuSmAbhiH, taizca rAjabhayAdikaM ithitam AI kA nivacanAt pabuddhA te pratrajitAH / tathA rAjagRhanagarapraveze hastinApabrahmaNazca vAde parAjitAH, ArdrakamunermAgeM kazcid rAjA kRtasainyanivezo vidyate tasya rAjJo hastI AlAnabaddho'sti, munidarzanena __ lar3ake ne bAraha lapeTe lagAe, ataeva vaha bAraha varSoM taka phira ghara meM rahA ! phira dIkSita ho gyaa| sUtra aura artha meM nipuNa hokara vaha ekAkI vicaraNa karatA huA rAjagRha nagara kI aura claa| Aka ke pitAne pahale jina pAMca sau puruSoM ko usakI rakhavAlI ke lie niyukta kiyA thA, AIka ke bhAga jAne para rAjA ke bhaya ke kAraNa ve bhI bhAga gae the aura jaMgala meM cauryavRtti karake apanA nirvAha kara rahe the| una logoM kI AIka para najara par3a gii| unhoMne use pahacAna liyaa| ve jaba use pakar3ane lage to muni ne puuch| are, yaha kyA anArya karma kara rahe ho? taba unhoMne rAjabhaya Adi kA saba vRttAnta kaha sunaayaa| parantu AIka ke vacanoM se unako bhI vairAgya utpanna huA aura ve dIkSita ho ge| rAjagRha nagara meM praveza karate samaya hastitA. pasoM tathA brAhmaNoM ko bAda meM parAjita kiyaa| chokarAe bAra AMTA vIMTanathI tene tyAra pachI bAra varSa sudhI ghera rahyA. te pachI dIkSA dhAraNa karI lIdhI. sutra ane tenA arthamAM kuzaLa thaIne teo ekalA ja vihAra karatA karatAM rAjagRha nagara tarapha gayA. AdrakakumAranA pitAe pahelAM je pacase purUSone temanI rakSA karavA mATe nImelA hatA teo AdrakakumAranA nAzI javAnA kAraNe rAjAnA DarathI bhAgI chUTyA hatA ane jaMgalamAM rahI curyavRtti karIne potAnA nirvAha karatA hatA. te lokonI Adraka muni para najara paDI. teoe temane oLakhI lIdhA. teo jyAre temane pakaDavA lAgyA te Ardika munie pUchyuM ke are! A anArya karma zA mATe karo cho ? tyAre teoe rAjabhaya vigere saghaLuM vRttAMta temane kahI saMbhaLAvyuM. te pachI AdrakanA vacanothI teone paNa vairAgya upana thaI AvyuM. ane teo badhA ja. rAzita thaI gayA. rAjagRha nagaramAM praveza karatI vakhate haritatApasa ane brAhmaNane vAda vivAdamAM harAvyA. 20 71 For Private And Personal Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 562 sUtrakRtAstre sa bandhanavimukto jAtaH, nRpeNoktaM he AI kapune ! kathaM taba darzanena hastI bandhanamukto jAtaH, munirAha 'Na dukkhaNaM vAraNapAsamoyaNaM gayassa mattasya varNami rAyaM / jahA hu tatthAvalieNa kammuNA sudukravaNaM me parihAi moyaNa' // 1 // chAyA-na duSkaraM vAraNapAzamocanaM gajasya mattasya vane ca rAjan / yathA tu tatrAvalikena tantunA mudulkara meM pratibhAti mocanam // he rAjan ! dravyabandhanabaddha ganastha bandhanamocanaM na duSkaram vintu ko. valitantubadasya mama bandhanamocanaM suduSkara meM pratibhAti tatra yadA karmabandhanaM mama truTitaM tadA hastino bandhanaM truTitaM tatra kimAzcaryamiti bhAvaH / // iti ArdrakakumAra kathA // rAste meM eka rAjA ne senA sahita par3Ava DAla rakkhA thaa| usa rAjA kA hAthI khaMbhe se baMdhA huA thaa| muni ko dekha kara vaha bandhana se mukta ho gyaa| taba rAjA ne pUchA-he Adraka muni ! tumheM dekhate hI yaha hAthI bandhana se kaise chUTa gayA ? munine uttara diyA-'na dukkharaM vAraNapAsamoyaNaM.' ityAdi / ___ bhautika bandhana se baddha hAthI kA bandhana TUTa jAnA kyA bar3I bAta hai ? karmAvalI ke tantuoM se baMdhe hue mere bandhanoM kA TUTanA hI mujhe to kaThina pratIta hotA hai| kintu jaba mere bandhana chinna bhinna ho gae to hAthI kA bandhana chinnabhinna ho jAya, yaha kauna se Azcarya kI bAta hai ? AdrakakumAra kI kathA samApta rastAmAM eka rAjAe senA sahita paDAva nAkhela hatuM. te rAjAne hAthI thAMbhalA sAthe bAMdhela hate. munIne joIne te baMdhanathI chUTi . tyAre te rAjAe temane pUchayuM ke-he Adraka muni ! tamane dekhatAM ja A hAthI baMdhanathI kevI rIte chUTi gaye ? munIe teone uttara ApatAM kahyuM 4-'na dukkhaNaM vAraNapAsamoyaNa' tyAdi. bhautika baMdhanathI baMdhAyelA hAthInuM bAMdhana tUTI javu temAM zuM moTI vAta che? karmAvalInA tAMtaNAothI bAMdhelA A mArA baMdhane tUTavA eja mane te kaThaNa jaNAya che. paraMtu jyAre mArA baMdhane chinna bhinna thaI gayA. te pachI A hAthInA baMdhane chinnabhinna thaI jAya temAM Azcarya jevuM zuM che? ArdakakumAranI kathA samApta For Private And Personal Use Only Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir narauttarer fr. zu. a. 6 Ardrakamune gauzAlakasya saMvAdani0 paJcazataparivAraparivRta Ardrakamuni mahAvIravandanArthaM prasthitaH tatra mArge dvAdaza zaniriva mArge milito gozAlakaH, tena gozALakena sArddhaM tasya yathA vivAdo jAtastathA paMSThAdhyayane darzayati-tatrAha - gataM paJcamamadhyayanaM sampati SaSThamadhyayanamArabhate tadanena saha ayamabhisambandhaH - paJcamA'dhyayane yaduktaM puruSottamenA'nAcArahapAgo vidheyastathA - AcAraparipAlanaM karturArdrakamuneH praznottaraM pratipAdayiSyate / anena sambandhenAyAtasya SaSThAdhyayanasyedaM prathamagAthA mUtramAhamUlam - purAkaDe adda ! imaM suNeha, megaMtayaoNrI samaNe purA''sI / "se bhikkhuNo uvaNettA aMNege, 16 pras hi puDho vitreNaM // 1 // pAMca sau ziSyoM se parivRtta Ardraka muni bhagavAn mahAvIra ko bandanA karane ke lie ravAnA hue| mArga meM bArahaveM zani ke samAna gozAlaka mila gayA / usake sAtha unakA jo vivAda huA, usakA varNana chaThe adhyayana meM kiyA gayA hai / pAMcavA adhyayana samApta huaa| aba chaThA AraMbha karate haiN| pAMcave ke sAtha isakA saMbaMdha isa prakAra hai- pAMcaveM adhyayana meM kahA gayA hai ki uttama puruSa ko anAcAra kA tyAga karanA cAhie aura AcAra kA pAlana karanA caahie| isa adhyayana meM anAcAra ke tyAgI aura AcAra ke pAlaka AIka muni ke praznottara kahe jaaeNge| isa sambandha se prApta chaThe adhyayana kA yaha prathama sUtra hai - 'purA kaDe adda ! imaM suNeha0' ityAdi / te pachI pAMcase ziSyeAthI gherAIne te AMka muni bhagavAn mahAvIra svAmIne vaMdanA karavA mATe ravAnA thayA. mArgamAM khAramA zaninI mAphaka ezAlaka maLI gayA. temanI sAthe tene je vivAda thayA, tenuM varcuna A chaThThA adhyayanamAM karavAmAM Avela che. pAMcamu. adhyayana samApta karIne have A chaThThA ayayanane prAraMbha karavAmAM Ave che. pAMcamAM adhyayananI sAthe A ayananA saMbadha A pramANe che.-pAMcamAM adhyayanamAM kahela che ke-uttama purUSe anAcAranA tyAga karavA joie. ane AcAranuM pAlana karavu. joie. A adhyayanamAM anAcAranA tyAga karavAvALA, ane AcAranuM pAlana karanArA evA A kamuninA ane ezAlakanA praznottarI kahevAmAM Avaze. A saMbadhathI prApta thayeya A chaThThA adhyayanatuM paDe sUtra 'purAkaDaM ada imaM suNeha0' ityiAhi che. For Private And Personal Use Only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra chAyA-purAkRtam Adra ! idaM zRNuta, ekAtacArI zramaNaH purA''sIt / sa bhikSanupanIyA'nekAn AkhyAtIdAnoM pRthagvistareNa // 1 // anvayArtha:--bhagavanmahAvIrasamope gacchantamAkakumAra prati gozAlakaH Aha-(a6) he Adraka ! (purAkaDaM) mahAvIreNa yat pUrA-pUrvakAle kRtam (imaM muNeha) idaM zRNuta yUyam (samaNe) zramaNo mahAvIraH (purA) purA pUrvakAle (egaMtayArI AsI) ekAntacArI-ekAkIviharaNazIla AsIt kintu-'ipiMha se' idAnIM sa mahAvIra (aNege bhikkhuNo uvaNettA) anekAn bhikSun ziSyAn upanIya (puDho) pRthak pRthaka (vitthareNa) vistareNa-savistaraM yathA syAt tathA (Aikkhai) AkhyAti dezanAM dadAtIti // 1 // zabdArtha-bhagavAna ke samIpa jAte hue Ardraka kumAra ko gozAlakane kahA-'aha-AIka' he Ardra! 'purAkaDaM-purAkRtam' mahAvIrane pahale jo AcaraNa kiyA 'imaM suNeha-idaM zruNuta' 'use tuma suno 'samaNezramaNaH' zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI 'purA-purA' pUrvakAla meM 'egaMtayArI AsI-ekAntacArI AsIt ekAkI-akele hI vicaraNa kiyA karate the, kintu 'iNhi se-idAnIM saH' aba vaha mahAvIra 'aNege bhikkhuNo uvaNettA-anekAn bhikSun upanIya' aneka bhikSu ziSyoM ko ikaTThA karake 'puDho-pRthakU' pRthaka pRthakU vitthareNa-vistareNa vistAra pUrvaka 'Aikkhaha-AkhyAti' 'upadeza diyA karate haiM ||gaa0 1 / / anvayArtha-bhagavAn ke samIpa jAte hue AI ka kumAra ko gozA. laka ne kahA-he AIka! mahAvIra ne pahale jo AcaraNa kiyA, use suno| zramaNa mahAvIra pUrvakAla meM ekAkI vicaraNa kiyA karate the zabdArtha- bhagavAnanI pAse jatA evA Adraka munine zAlake kahyuM'ah!-aaii u mAdra 'purAkaDaM-purAkRtam' mahAvIra svAbhIme paDasAre bhAyara 438 cha, 'ima suNeha-ima zruNuta' ta tame sAMsayo, 'samaNe-zramaNaH' zramaya bhAvI2 'purA-purA' pUrvamA 'egaMtayArI AsI-etAntacArI AsIt' hI vihAra 42tA tA. 52'tu 'ihi se-ihAnI saH' 3 te mahAvIrasvAbhA 'aNege bhikkhuNo uvaNettA - anekAn bhikSan upanIya' mana (makSu ziSyona 44 // 3rIne 'puDho-pRthak' bhUhA ! 'vitthareNa-vistareNa vistAra " ' 'Aikkhai-AkhyAti' paDheza mApe cha. // 1 // anvayArtha- bhagavAna samIpajatA evA Adraka kumArane zAlake kahyuM- he a ka! mahAvIra svAmIe pahelAM je AcaraNa karyuM te tame sAMbhaLe. zramaNa mahAvIra pahelAM ekAkI-ekalA vicaraNa karatA hatA paraMtu For Private And Personal Use Only Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune gauzAlakasya saMvAdani0 565 TIkA - asti sma magadhadeze vasantapure rAjakumAra ArdrakaH / sa ca bhagavato mahAvIratIrthakarasya dezAM zrotukAmo gatavAn / gacchAzca tasya mArge gozAlako - militaH pRSTAtrAMzca kutra gacchasi ? AI ka Aha-dezanAM zrotuM tIrthaMkararUpa | gauzAla kena vihasyoktam na tasya dezanA zrotuM yogyA / yato hi sa mahAvIraH puraikAntacArI, idAnIntu vahUna upanIya ziSyAn atisaGkale sadasi dezanAM dadAti / atastasya viparItA matirjAtA, nedAnI me kAntacArI - na vAntamAntabhojanAzIrityAdiviSayapratipAdanArtha muttarapratyuttararUpeNa arthapratipAdanAya sUtrakAraH sUtraM prastauti / (ava) he kintu aba vaha aneka bhikSu ziSyoM ko ikaTThA karake pRthaka pRthaka vistAra pUrvaka upadeza diyA karate haiM // 1 // TIkArtha-magadha deza meM vasantapura nagara meM Ardraka rAjakumAra thA / vaha tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra kI dharmadezanA zravaNa karane ko claa| mArga meM use gozAlaka milaa| usane pUchA- kahAM jA rahe ho ? Ardraka ne uttara diyA tIrthaMkara kI dezanA sunane ke lie jA rahA hUM / taba gozAlaka ne muskarA kara kahA- unakI dezanA sunane yogya nahIM hai| kyoMki mahAvIra pahale ekAkI vicaraNa karate the, kintu aba bahusaMkhyaka ziSyoM ko ekatra karake khacAkhaca bharI huI sabhA meM upadeza karate haiN| unakI to mati ulaTI ho gaI hai| vaha aba na ekAntavihArI haiM aura na antaprAnta AhArI haiM, ityAdi viSaya kA pratipAdana karane ke lie uttara pratyuttara rUpa meM Age ke sUtra haiM / prakRta sUtra kA artha isa have teo aneka bhikSu ziSyAne ekaThA karIne alaga alaga vistArapUrvaka upadeza Aye che. // 1 // TIkA- magadha dezamAM vasatapura nagaramAM Ardra* rAjakumAra hatA te tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra svAmInI pAMse dhama dezanA sAMbhaLavA mATe cAlyuM, mArgomAM tene gezAlaka manyA. teNe tene pUchyuM' che ke-tame kayAM jAo che ? Adra ke uttara ApyA ke-tIrthaMkara bhagavAnanI dezanA sAMbhaLavA mATe huM jAuM chuM. tyAre gozAlake hasIne kahyuM ke tenI dezanA sAMbhaLavA lAyaka nathI kemake mahavIra svAmI pahelAM ekAkI vicaraNa karatA hatA. paraMtu have aneka sakhyAmAM ziSyAne ekaThA karIne khIcAkhIca bharelI sabhAmAM upadeza Ape che. teena buddhi viparIta thayelI che. tee have ekAnta vihArI rahyA nathI. tathA anta prAnta AhAra karavA vALA paNa rahyA nathI vigere viSayanuM samarthana karavA mATe uttara ane pratyuttaranA rUpe AganA sUtro kahyA che. A cAlu sUtranA artha A pramANe che.-huM Adraka ! mahAvIre pahelAM je karela che, te For Private And Personal Use Only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 566 sUtrakatAko AIka ! 'purAkaDaM imaM suNeha' mahAvIreNa pUrva yatkRtaM tadiha zRNu / zrutvA ca vicAraya, tAnantaraM te IhAcet tadantika gantavyam / 'samaNe' zramaNo bhagAn mahAvIraH 'purA egaMtayArI AsI' purA-pUrvam ekAnacArI AsIt-ekAkI viharaNazIlo'bhavat tathA tapasvI ca / 'iNDi se' idAnIM saH 'aNege' anekAn 'bhikkhugo uvaNettA' bhikSUna upanIya anekAn ziSyan samIpe sthApayitvA 'puDho' pRthak pRthak 'vitthareNaM AikvaI vistareNa AkhyAti-yaH ekAntavAsamakarot sa idAnIM janAkule san dezanAM ddaati| iti pUrvoktaviruddhamAcaratIti kathaM sa upagantavya iti // 1 // mUlam--sA AjIviyA paTaviyA'thireNaM, samAgao gaNao bhikkhumajjhe / AikkhamANe bahujannamatthaM, na saMdhayAI avareNa puMvaM // 2 // chAza--sA''jIvikA prasthApitA'sthirega samAgato gaNazobhikSumadhye / AcakSANo bahujanyamartha na sandadhAtyaparega pUrvam / / 2 / prakAra hai-he Ardraka ! mahAvIra ne pahale jo kiyA, use suno, samajho aura phira bhI icchA ho to unake samIpa jaao| zramaNa bhagavAna mahAvIra pahale akele hI vicaraNa kiyA karate the aura tapasvI the| kintu Aja kala vaha aneka ziSyoM ko apane pAsa rakhate haiM aura unheM pRthaka pRthaka vistAra se upadeza dete haiN| unakA yaha AcAra pUrvottara viruddha paraspara virodhI hai| aisI sthiti meM unake pAsa jAne se kyA laam?||1|| 'sA AjIviyA paTTaciyA' ityaadi| zabdArtha-'asthireNa-asthireNa' asthiracisa mahAvIrane 'sA AjI. viyA-sA AjIvikA yaha AjIvikA 'paTTaviya-prasthApitA' jiivntame sAMbhaLo, samaze ane te pachI paNa tamArI IcchA hoya te teonI pAse ja je. zramaNa mahAvIra pahelAM ekalA ja vihAra karatA hatA. ane tapasvI hatA. paraMtu hAlamAM teo aneka ziSyane potAnI pAse rAkhe che. ane teone alaga alaga vistAra pUrvaka upadeza Ape che, teone A AcAra pUrvottara virUddha-paraspara virodhI che. AvI sthitimAM teonI pAse javAthI zuM lAbha thavAne che? pagA01 'sA AjipiyA pada viyA' ityAdi zA-'asthireNaM-asthireNa' masthira cittapA mahAvIre 'sA AjI. biyA-sA bhAjIvikA' mA zatanI mAlavA 'padaviyA prasthApitA' manAvI For Private And Personal Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AIkamune!zAlakasya saMvAdani0 567 anvayArthaH- (atthireNaM) asthireNa-caJcalacittena mahAvIreNa (sA AjI. viyA) sA AjIvikA-jIvananirvAhaH (paTThaviza) prasthApitA kalpitA-jIvananirvAhAya sarva dambhamAtraM tena kRtamityarthaH, (sAgao gaNao bhikkhumajjhe) samAgataH-sabhAmadhye upaviSTo gaNazo bhikSumadhye (bahujannamatthaM) bahujanyamarthamanekalokahitam upadezam (AikkhamANo) AcakSANaH-dadat (avareNa pumvaM na saMghayAI) apareNa-etatkAlikena vyavahArega pUrva-pUrvakAliko vyavahAro na sandadhAti-sarvathA na milati-pUrvAparaviruddhameva bhavatIti // 2 // ____TIkA-'asthireNa' asthireNa-caJcalena tena mahAvIreNa 'sA AjIviyA nirvAha ke lie daMbha aMgIkAra karaliyA hai 'samAgo gaNo bhikkhu. majjhe-samAgataH gaNazaH bhikSumadhye vaha sabhAmeM jAkara sAdhuoM ke bIca 'bahujanna matthaM bahujanyamartham' bahuta logoM ke hita ke lie 'AikkhamANo -AcakSANa' upadeza dete haiN| 'avareNa putvaM na saMdhayAI-apareNa pUrva na sandadhAti' unakA vaha vartamAna vyavahAra pUrvakAlika vyavahAra se mela nahIM khAtA, yaha paraspara viruddha AcaraNa hai ||gaa02|| ___ anvayArtha-asthiracitta mahAvIra ne yaha AjIvikA banA lI hai jIvananirvAha ke lie daMbha aMgIkAra kara liyA hai| vaha sabhA meM jokara sAdhuoM ke bIca bahuta logoM ke hita ke lie upadeza dete haiN| unakA yaha vartamAnakAlika vyavahAra pUrvakAlika vyavahAra se mela nahIM khaataa| yaha paraspara viruddha AcaraNa hai // 2 // TIkArya-caMcala mahAvIra ne apanI AjIvikA calAne ke lie yaha sIdhI cha. arthAt apana miDi bhATe hmne| 25742 43rI bIghA che. 'samAgao gaNo bhikkhumajjhe-samAgataH gaNazaH bhikSumadhye' te samAmA ne sAdhusAnI kyamA bahujannamatthaM-bahujanyamartham' pabanAnA hita bhATe 'AikkhamANo-AcakSANaH' apaheza mA che. avareNa puvvaM na saMdhayAI-apareNa pUrva na sandadhAti' tamanA mA ta bhAna yA vyavahArane bhUtamA mAyare vyavahAnI sAthe meLa khAto nathI. A eka bIjAthI virUddha prakAranuM AcaraNa che. gArA anvayArtha--asthira cittavALA mahAvIra svAmIe daMbhane ravIkAra karI lIdhe che. teo sabhAmAM jaIne sAdhuonI vacamAM ghaNA lokonA hita mATe upadeza Ape che. temanA A vartamAna kALane vyavahAra pahelAnA vyavahAra sAthe maLatuM AvatuM nathI. A AcaraNe ekabIjAthI judA paDe che. kerA - TIkAI-caMcala svabhAvanA mahAvIre pitAnI AjIvikA calAvavA mATe For Private And Personal Use Only Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgAstre paTTaviyA' sA AjIvikA prasthApitA-svajIvanayAtrAnihAya upAyaH kRtaH 'samAgao' samAgataH- sabhAmadhye vidyamAnaH / 'gaNao' gaNaza:-anekazaH 'bhikkhu majjhe' bhikSumadhye-anekeSAM bhiSagAM madhye vidyamAnaH 'bahujannamattha' bahujanyamartham-anekeSAmupakAradarzanAya dezanAvAcaM dadAti / 'avareNa puvaM na saMdhayAI' apareNa pUrva na sandadhAti-pUrNaca rA'parAcArayoH samanvayo na bhavati / kintuvirodha upasthApitaH // 2 // mUlam egaMtamevaM aduvA vi ipiha, do u vaNNamannaM na sameti jmhaa| puSviM ca ihi ca aNAgayaM vA egaMtamevaM paDisaMdedhAi // 3 // chAyA-ekAntamezmathavAjIdAnI dvAvanyo'yaM na samito yasmAt ! pUrvaJcadAnIcAnAgataM vA ekAntaye prasindadhAti / / 3 // upAya kiyA hai| vaha aneka bhikSuoM ke madhya meM baiTha kara yaSTuta janoM ke upakAra ke lie dezanA dete haiM / parantu unakA yaha AcAra pahale ke AcAra se saMgata nahIM hai // 2 // 'egaMtamevaM aduvA vi' ityaadi| zabdArtha- 'evaM-evam' isa prakArase 'egaMtaM ekAntam' 'mahAvIra kA ekAnta vicaraNa hI sampaka AcAra ho sakatA hai 'aduvA-athavA' athavA 'imhi-idAnIM' isa samaya kA bahutoM ke bIca dezanA dene kA AcAra hI ma. myaka ho sakatA hai 'do u vaNa maNNa-dvApyanyo yaM' paraspara viruddha donoM AcAra 'jamhA na mameMti-yasmAt na samitaH' samIcIna nahIM ho skte| AIka uttara dete haiM --- 'pubdhi-pUrva' pUrva kAlameM ihi-idAnI' A upAya karela che. te aneka bhikSukanI vacamAM belIne ghaNA manuSyanA upakAra mATe dezanA-dharmopadeza Ape che paraMtu temane A AcAra-AcaraNa pahelAnA AcAranI sAthe saMgata thatuM nathI. arthAt baMdha besatuM nathI. kerA _ 'egaMtamevaM aduvA vityAdi zahAtha-evaM-evam' mA zata 'egaMta-ekAntam' mahAvIra svAbhAnu menta viyara 11 mAyA2 // 'aduvA-athavA' athavA 'iNhi-idAnI' A vartamAna samayanA aneka jananI vacamAM rahIne dezanA devArUpa AcAra 1 yogya 55 za dou vaNNamaNNaM-dvAvapyanyo'nye' 52252 13.6 mevA mA bhanne mAyAra 'jamhA na samei-yasmAta na samitaH' sabhIyAna yeyI 4Aya nahI. gozAnA 4. Ythana mA uttara bhApata 47 cha ?--'pubbi-pUrva For Private And Personal Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 569' anvayArthaH ---(eva) evam -anena prakAreNa (egaMta) ekAntameva-ekAntacAritvAdikaM samyaka (aduvA vi) athavA'pi (iNDi) idAnImetatkAlikaM bahujanasamakSa bhASaNAdikameva sambhaka (do u vaNamanna) dvAvapi anyo'nyam-parasparam (jamhAnasameM ti) yasmArakAraNAt na samitA-samI vInatAM na gacchataH, AkaH kathayati(punvi) pUrvam (ipiha) idAnI-vartamAnakAle (agAgayaM vA) anAgataM vA-maviSya skAle'pi (egasametra) ekAntava-ekavidha vameva (paDisaMdadhAi) pratisaMdadhAtina tu pUrvAparayonirodhaH kathamapi saMbhavatIti // 3 // TIkA- 'evaM' evam-bhanena prakArega 'egaMta' ekAntacAritvam-tamaH saMyapazIlatvaM ki yukta dharmoM vA 'adurA ni' azA'pi 'iNhi' idAnIm asminsamaye isa vartamAna kAlameM aura 'aNAgaya bA-anAgataMbA' bhaviSya kAla meM 'egaMta meva-ekAntameva' bhagazana to ekAnta kA ho anubhava karate haiN| ata eka pAusadalAi-pratidadhAti' unakA pahale aura vartamAna ke AcaraNa meM kisI bhI prakAra kA virodha AtA nahIM haiM ||gaa03|| ___ anvadhArtha-yAto mahAvIra kA ekAnta vicAraNa hI samyak AcAra ho sakatA hai yA isa samaya kA bahutoM ke bIca dezanA dene kA AcAra hI samyak ho sakatA hai| donoM paraspara viruddha AcAra samIcIna nahIM ho skte| ___ AIka uttara detA hai-pUrvakAla meM, vartamAna kAla meM aura bhaviSya. skAla meM bhagavAna to ekAnta kA hI anubhava karate haiN| ataeva unake pahale ke aura aba ke AcaraNa meM kisI bhI prakAra kA virodha nahIM hai||shaa bhUtamA 'iNhi-idAnI" 5tabhAna jamA ane 'aNAgayaM-vA anAgataM vA' bhaviSyamA 'gatameva-ekAntameva' mAvAn to sAntana or manu recha. tethii| 'paDisaMdhAi-pratisaMdadhAti' tamanA paDasAnA ane pata mAnanA AcAramAM koI paNa prakArane virodha Avato nathI, tema samajavuM 3 anvayArtha-mahAvIra svAmInuM bhUtakALanuM ekAnta vicaraNa ja samyA hoI zake che. athavA A vartamAna kAlIna ghaNAonI sAthe rahIne dezanA ApavA rUpa AcAraNa ja samyapha thaI zake che. paraspara virUddha evA bane AcAra egya hoI zake nahIM gozAlakanA A kathanane uttara ApatAM A muni kahe che ke-pUrvakALamAM ane bhaviSyakALamAM bhagavAna te ekAntane ja anubhava kare che. tethI ja teAnA pahelAnA ane hAlanA AcaraNamAM koI paNa prakArano virodha AvatuM nathI. AvA sa. 72 For Private And Personal Use Only Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgale 'do uvaNNamannaM' dvau api anyo'nyam 'jamhA' yasmAtkAraNAt 'na sameM ti' nasamitaH, anena prakAreNa prAthamikaikAntacAritvavyavahAraH samyak / athavAetatkAlikabahujanAkulavAsa eva sampaka smAt / na tu etad dvayamapi samIcInaM sambhavati / yato dvayorapi parasparavirodhAt, anyo'nyayoH pArasparika sammelanaM na saMbhavati / idAnI jIvikA saMpAdayati, taduktam-'chatra chAtraM-pAtraM vastraM yaSTiM ca carcayati bhikSuH / veSeNa parikareNa ca kiyatA'pi vinA na bhikSA'pi ||iti|| - ayaM bhAvaH-yadhekAnta cAritvaM zreyaH pUrvamazritatvAt tataH sarvadA anyanirapekSa tadeva kartavyam, atha cedaM sAmprataM bahuparivArAvRttaM svAtmAnaM sAdhu manyase tataH TIkArtha-isa prakAra yA to pahale vAlA unakA ekAnnacAritva dharma cita ho sakatI hai athavA isa samaya kA AcAra sabhA meM dharmadezanA nerUpa AcAra ucita ho sakatA hai| ye donoM Apasa meM virodhI gyavahAra ucita nahIM ho sakate / satya to yaha hai ki AjAla mahAvIra bhAjIvikA sAdhana kara rahe haiN| kahA hai-'chatraM chAtraM pAtra vastraM' ityaadi| ... 'sAdhu apane pAsa jo chatra, chAtra (ziSya) pAtra, vastra aura daMDa svatA hai, so AjIvikA ke lie hI rakhatA hai| kyoMki veSa aura bhADambara ke vinA bhikSA bhI nahIM miltii|' ... tAtparya yaha hai-ryAda mahAvIra kA pUrvakAlika ekAnta cAritra hI bhepaskara thA to dUsaroM kI paravAha na karate hue sadaiva uptI kA pAlana bharanA cAhie thaa| aura yadi bahusaMkhyaka parivAra se yukta honA hI TIkArya-A rIte agara te pahelAM bhUtakALamAM temaNe Acarela ekAnta cAritrarUpa dharma gya kahI zakAya, athavA te vartamAna samayamAM sabhAmAM dharmadezanA ApavA rUpa AcAra gya kahI zakAya. parasparamAM virUddha evA A bane AcAra egya kahI zakAya nahIM. sAcuM te e che ke-hAlamAM mahAvIra mAlavinu upAna 4rI 26cha. yu cha -'chatraM, chAtra, pAtraM, vastra' tyAdi sAdhu potAnI pAMse re 73, chAtra (zidhyA) pAtra, 17 bhane khe che, te AjIvikA meLavavA mATe ja rAkhe che. kemake veSa ane ADaari vinA bhikSA paNa maLatI nathI. " kahevAnuM tAtparya e che ke-je mahAvIra svAmIe bhUtakALamAM Aca ekAnta cAritra ja kalyANa kAraka hatuM. te pachI bIjA nI paravAha karyA vinA haMmezAM tenuM ja pAlana karavuM yegya hatuM. ane je bahu saMkhyA For Private And Personal Use Only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 ra tadevA''dAvapi AcaraNIyamAsIt, api ca dve apyete chAyA''tapavadatyantavirodhinI vRttenaikatra samavAyaM gacchataH tathA yadi maunena dharmastataH kimiyaM mAtA prabandhena dharmadezanA, athA'nayaiva dharmadezanayA dharmastataH kimiti pUrva maunavrataM do, yasmAdevaM tasmAt pUrvottaravyAghAta iti bhAvaH / iti goshaalksyoktiH| AI kaH kathayati-puni pUrva-pAkAle 'iNDiM' idAnIzca 'aNAgayaM ' anAgataM vA-bhaviSya kAle'pi, sarvadA'pi sa bhagAn mahAvIrassAmI 'egaMtameva' ekAnta vAritvameva 'paDisaMdadhAI pratisandadhAti-ekAntavAsamevA'nubhavati / aya. mAzaya:-yathA bhagavAna pUrvame kAntAsamanubhAnnAsIn, tathedAnImapi ekAntavAsa. mevA'nubhavati, bhaviSyakAle'pi-anumaviSyati, atastasya tIrtha karasya caJcalasAdhu kA lakSaNa hai to pahale se hI isIkA AcaraNa karanA ucita thaa| ye donoM AcAra dhUpa aura chAyA kI bhAMti paraspara viruddha haiN| donoM satya nahIM ho sakate / parantu mauna rahanA dharma hai to vistAra se dharmadezanA dene kI kyA AvazyakatA hai ? yadi yaha dharmadezanA hI dharma hai to pahale kyoM mauna dhAraNa kiyA thA ? ___ gozAlaka ke isa prakAra kahane para AI kane kahA bhagavAna mahAvIra svAmI bhUtakAla meM, vartamAna kAla meM tathA bhaviSyakAla meM bhI arthAt sarvadA hI ekAntacArI haiN| ve sadaiva ekAntavAsa kA hI anubhava karate haiN| tAtparya yaha hai ki-bhagavAn jaise pUrvakAla meM ekAntavAsa kA anubhava karate the usI prakAra isa samaya bhI karate haiM / bhaviSyat kAla meM bhI vALA parivArathI yukta rahevuM sAdhune yegya heya te pahelethI ja te pramANe AcaraNa karavuM egya kahI zakAta, taDakA ane chAyAnI jema A banne vyavahAra parasparamAM virodhI che, tethI e bane vyavahAra satya hoI zake nahIM. je mauna rahevuM te dharmane 5 heya te vistAra pUrvaka dharmadezanA ApavAnI zI jarUra che? ane je A dharmadezanA ApavI teja gya hoya te pahelAM mauna dhAraNa zA mATe karyuM hatuM? gozAlakanA A pramANe kahevAthI Ake temane uttara ApatAM kahyuM ke-bhagavAna mahAvIrasvAmI bhUtakALamAM, vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM paNa arthAta traNe kALamAM sadA ekAntacArI ja che. teo kAyama ekAta vAsane ja anubhava kare che kahevAnuM tAtparya e che ke-bhagavAn jema pUrvakALamAM ekAnta vAsane anubhava karatA hatA. e ja pramANe A samaye paNa ekAntavAsane ja anubhava For Private And Personal Use Only Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra samAvatvakathanaM pUrvaparavyavahArayoH pArthasyakathanaM cA'jJAnavijRmbhitameva / yadyapi dAnI janasamUhe dharmamupadizati, tathApi nai tasya vipriyaH piyo vA, rAgaparahitatvAva pUrva catudhighAtikarmakSayArthaM vAksaMyata AsIt idAnIntu-aghAtikarmanAM payArya vargAdizati janasamUhe, na tu jIvikArtha na vA rAgadveSAditi // 3 // lam-samiJca logaM tasathAvarANaM khemaMkare samaNe mAhaNe vaa| AikkhamANovi sahassamajhe egaMtayaM sAhayai thcce||4|| chAyA-sametya loka sasthAvarANAM kSemaGkaraH zramaNo mAhano vaa| - AcakSANo'pi sahasramadhye ekAntakaM sAdhayati tathArcaH // 4 // ekAntavAsa kA hI anubhava kreNge| ataeva bhagavAna mahAvIra prabhu kocaM. calacitta kahanAathavA unake pUrvakAlIna evaM vartamAnakAlIna vyavahAra meM asaMgati yatalAnA nitAnta ajJAna kA phala hai| bhagavAn yadyapi isa samaya janasamUha meM dharmadezanA karate hue vicarate haiM, tathApi unheM na koI priya hai, evaM na koI apriya hai| ve sarvathA vItarAga hai pahile ghAtikarmoM kA kSaya karane ke lie vacanasaMyama (mauna) rakhate the| isa samaya aghAtikarmoM kA bhaya karane ke lie dharma kA upadeza karate haiM / ve na jIvikA nirvAha ke lie dharmopadeza karate haiM aura na rAgadveSa se prerita hokara hI // 3 // 'samicca loga ityaadi| zabdArtha--'samaNe-zraNamaH' zramaNa aura 'mAhaNe-mAhanaH' mAhana (mA-mata hana-mAro jIvoM ko aisA upadeza denevAle) mahAvIra kevala kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa ekAtavAsane ja anubhava karaze. tethI ja bhagavAna mahAvIra svAmIne caMcala cittavALA kahevuM athavA tenA pUrvakALanA vyavahAramAM ane vartamAna vyavahAramAM asaMgatapaNuM batAvavuM te kevaLa ajJAnanuM ja phaLa che. bhagavAna je ke vartamAna kALamAM janasamudAyane dharmadezanA ApatA thakA vicare che. te paNa teone keI priya nathI tema kaI apriya paNa nathI. teo sarvathA vItarAga che. pahelAM ghAtikamene kSaya karavA mATe vacana saMyama (mauna) rAkhatA hatA, ane vartamAnamAM avAti karmone kSaya karavA mATe dharmane upadeza Ape che. teo AjIvikA meLavavA mATe mane upadeza ApatA nathI, tema rAgadveSane vaza thaIne paNa dharmadezanA ApatA nathI. gA. phA _ 'mamicca loga' yA , zahAtha-'samaNe-zramaNaH' zrabhara ane. 'mAhaNe-mAhanaH' bhAhana (bhA-na -hana mAro jIne na mAro e pramANe upadeza ApavA vALa) mahAvIra For Private And Personal Use Only Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA zi. zru. a. 6 ArdrakamunegauzAlakasya saMvAdani0 576 - anvayArtha:-(samaNe) zramaNa stapasvI (mAhaNe vA) mAhano vA-mAhana jIvAnityevaM pravRttiryasya tAdRzo mahAvIraH (loga) lokam-caturdazarajjyAtmakam (samiJca) sametya-kevalajJAnena jJAtvA (tasathAvarANa) prasasthAvarajIvanAm (khemaMkare) kSemaGkaraH-kalyANakArakaH (sahassamajJa) sahasramadhye anena devA'surAdimadhye (AikkhamANe vi) AcakSANo'pi-dharmamupadizabhapi (egatayaM sAhayA) ekAntakaM sAdhayati-ekAntavAzmevA'nubhavati rAgadveSarahitatvAt 'tahacce tathA:-tathaivapUrvavadeva arcA-lezyA yasya tAdRzaH sarvadA citta terekarUpeNaiva sthitatvAditi // 4 // jJAna ke dvArA 'loga-lokaM caudaha rajjupamANa lokako 'samicca-sametya' jAnakara 'tasathAvarANaM-trasasthAvarANAM trasa evaM sthAvara jIvoM ke 'khemaM. kare-kSemaM karaH kalyANakarane vAle haiM 'sahassamajhe-sahasra madhye ve suroM evaM asuroM ke madhya meM 'AikkhamANoSi-AcakSANo'pi' dharmopadeza karate huve bhI 'egaMtayaM sAhayai-ekAntakaM sAdhayati' ekAntavAsakA hI anubhava karate haiM 'tahacce-tathAca!' unakI arcA lezyA sadaiva ekarUpa rahatI hai // 4 // anvayArtha-zramaNa aura mAhana (mA-mata, hana mAro jIvoM ko, aisA upadeza dene vAle) mahAvIra kevalajJAna ke dvArA caturdazarajjuparimANa loka ko jAna kara usa aura sthAvara jIvoM ke kalyANakara haiN| ve suroM aura asuroM ke madhya meM dharmopadeza karate bhI ekAnta kI hI sAdhanA karate haiM arthAt rAgadveSarahita hone se ekAntavAla kA hI anubhava karate haiN| unakI arcA lezyA sadaiva ekarUpa rahatI hai // 4 // svAmI vijJAna dvArA 'loga-lokam' yauha 24 pramANapaNA sone 'samicca-sametya' yAna tasathAvarANa-trasathAvarANAm' usa bhane sthAvara vAnu' 'khemaM kare-kSemakaraH' hyAera 721 / / che. 'sAirasamajjhe-sahasramadhye' te| vo bhane asumArAnI kyamA 'AikkhamANo vi-AcakSANo'pi' ghamazanA bhaa5| chatoM para 'egaMtayaM sAhayA-ekAntakaM sAdhayati' ta. pAsanI 1 anubhava 43 cha. 'tahacce-tathArcaH' tamAnI aryA-zyA mezA eka rUpa ja rahe che. gAkA sa-yAtha---zrama bhane bhAna (bhA- un-bhaare| vAna na maare| e upadeza ApavAvALa) mahAvIrasvAmI kevaLajJAna dvArA cauda rAju pramANa vALA lekane jANIne traNa ane sthAvara nA kalyANa karavAvALA che. teo sure ane asuranI madhyamAM upadeza karatA hovA chatAM paNa ekAntanI ja sAdhanA kare che. arthAta rAgadveSa rahita hovAthI ekAntavAsane ja anubhava kare che. teonI acalezyA sadA ekarUpa ja rahe che. eka For Private And Personal Use Only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakatAkasse TIkA-'samaNe mAhaNe vA logaM samicca' zramaNa:-karmanirjarAhetoH tapasvI mAino vA tIrthakaro koka sametya-dvAdazamakArakatapaHpravRtto jIvanmA hana, iti-pravRttiryasya tAdRzo bhagavAna mahAvIraH kevalajJAnena caturdazarajjAtmaka loka jagat jJAtvA 'tasayAvarANaM khemaMkareM usasthAvarANAM jIvAnAM kSemaGkara-kalyA. NakArakaH 'sahassamajjhe' sahasramadhye-dvAdazavidhamurA'surAdipariSanmadhye sthitaH san 'AikkhamANo vi' AcakSANo'pi-vistareNa dharmakathAmupadizamapi ergatayaM sAhayaI ekAntaka, sAdhayati, ekAntavAsamevA'nubhavati rAgadveSarahitatvAt 'tahacce' tathA:-tathaiva-prAgvadeva arcA-lezyA yasya sa tathArcaH, athavA-arcA-zarIraM tava mAgavad yasya sa tathArcA, tathAhi-azokAyaSTamAtihAryopeto'pi notseka yAti nA'pi zarIrasaMskArApa yatnaM vidadhAti, sa hi bhagavAn AtyantikarAgadveSapra. hANAdekAphI mapi janAgvRito'pyekAkI na tasya tayoravasthayoH kshcidvishesso'sti| ___TIkArtha-karmanirjarA ke hetu se atyutra tapa karane se tapasvI tathA mAhana arthAt dvAdaza prakAra ke tapa meM pravRta tathA jIvoM kA ghAta na karane kA upadeza dene vAle bhagavAn zrI mahAvIra kevalajJAna ke dvArA sampUrNa loka ko jAna kara trasa evaM sthAvara prANiyoM ke kSemaMkara haiN| vAraha prakAra kI samavasaraNasabhA meM virAjamAna hokara vistArapUrvaka dharmadezanA karate hue bhI ve ekAnta kA hI anubhava kiyA karate haiM, kyoM ki unake rAgadveSa kA pUrNa rUpa se kSaya ho cukA hai| unakI lezyA arcA gA zarIra pUrvavat hI hai| azokakSa Adi ATha mahAprAtihAryoM se sampanna hone para bhI unheM ahaMkAra nahIM hai| zarIra. saMskAra ke lie ve yatna nahIM karate haiM / bhagavAn vItarAga evaM Atma TIkartha-karmanirjarA mATe Ayura tapa karavAvALA hevAthI taparavI tathA mAhana arthAt bAra prakAranA tApamAM pravRtta tathA ne ghAta (hiMsA) na karavAne upadeza ApavA vALA bhagavAn mahAvIra svAmI kevaLajJAna dvArA saMpUrNa lekane jANIne trasa ane sthAvara prANanA kSemaMkara che. bAra prakAranI samavasaraNa sabhAmAM birAjamAna thaIne vistAra pUrvaka dharmadezanA ApavA chatAM paNa teo ekAntane ja anubhava kare che. kemake teonA gadveSane pUrNa rIte kSaya-nAza thaI cukela che. teonI vezyA, arcA, athavA zarIra pahelA pramANe ja che. azoka vRkSa vigere ATha prakAranA mahAprAtihAryothI yukta hovA chatAM paNa teone ahaMkAra nathI. zarIranA saMskAra mATe teo prayatna karatA nathI. bhagavAna vItarAga ane AtmaniSTha For Private And Personal Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 ArdrakamunergozAlakasya saMvAdani0 575 taduktam-rAgadveSo vininitya kimaraNye kariSyasi / ___atha no nirjitAvetau kimaraNye kariSyasIti ||gaa0 1 // mUlam-dhammaM kahatassa u gasthi doso, khaMtassa daMtassa jiiNdiyss| bhAsA ya dose ya vivajjagasta, guNe ya bhAsA ya Nisevagasta // 5 // chAyA-dharma kathayatastu nAsti doSaH kSAntasya dAntasya jitendriyasya / bhASAyAH doSasya vivarjakasya guNazca bhASAyA niSetrakasya / 5 // niSTha hone ke kAraNa janasamUha se ghire hone para bhI ekAkI haiN| unake lie donoM avasthAe~ samAna haiN| kahA bhI hai-'rAgadveSau vinirjitya' ityaadi| 'yadi rAga aura dveSa para vijaya prApta karaliyA hai to araNya meM jAkara kyA karegA? aura yadi rAgadveSa nahIM jIte haiM to bhI jaMgala meM cale jAne se kyA lAbha ? // 4 // 'dhammaM kahaMtassa' ityaadi| zabdArtha-'dhamma-dharma' zruta cAritra dharmakA 'kahatassa-kathayataH' upadeza denevAle ko 'doso Nasthi-doSo nAsti' koI doSa nahIM hotaa| kyoM ki-'khaMtasya-kSAntasya' kSAnta kSamAyukta 'daMtassa -dAntasya' dAnta 'jiiMdiyassa-jitendriyasya jitendriya 'ya-ca' aura 'bhAsAya dose viva. jjagassa-bhASAyAH doSavivarjakastha' bhASA ke doSoM ko choDakara 'bhaasaahevAthI janasamUhathI gherAyelA hovA chatAM paNa ekalA ja che. tene bane asthAyI sarabhI . khupa cha hai- 'rAgadveSau vinirjitya' tyA je rAga ane dveSa para vijaya prApta karI lIdhuM hoya te jaMgalamAM jaIne zuM karavAnuM bAkI rahe che ane je rAgadveSa jItela nathI te pachI jaMgalamAM jaIne zuM lAbha thavAno che? pagAkA ____ 'dhamma kaha tastra' yA mA- 'dhamma-dharma' zruta yAtri35 mana 'kahaMtassa-kathayataH' apaheza pAvaNAne 'dosro Nasthi-doSo nAsti' OM4 54 hoSa nathI. bha3'khaMtassa-kSAntasya' kSAnta-kSamAzAta ane, 'datassa-dAntasya' hAnta tathA 'jiI. diyassa-jivedriyasya' wandriya 'ya ca' ana 'bhAmA ya dose vivajjagassa-bhASAyAH For Private And Personal Use Only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir satrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(dhamma) dharma-zrunacAritralakSa gam (kahaMtassa) kathayataH-upadizataH (doso gasthi) doSo nAsti kasmAt (khaMtassa) kSantiyuktasya (daMtassa) dAntasyadamanena vijitamanamaH (jiiMdiyasma) jitendriyastha (a) ca-puna (bhAsA ya dose ya vivajjagassa) bhASAyAH doSasya vivarjakalya-bhASAdoSarahissa (bhAsAya niseva gassa) bhASAyA niSetrakasya-bhASAsepanam (guNe ya) guNazva-guNarUpaM bhavati na tu doSAyeti bhAvaH // 5 // TIkA- 'dhamma' dharmam-zrutacAritralakSaNam 'kahatassa u' kathayatastu dharmakathA kathayatastasya 'doso doSaH 'gatyi' nAsti. dharmamupadizato'pi kathaM na doSasta pAha--'khAsa' kSAnAsya-sapayA samAparISahasahanazIlasA 'daMta' dAntasyavivekAGkAsanena vijitamanamaH niiMdivasa jitendriyasya-jitAni-svavi SayapravRttiniSedhena indripANi yasya dvAdazasya 'bhAsAya dose ya vivajjAsa' bhASAyA doSasya vikasya-bhASAdoSAH-asatya satyAmRSAkarma zAsabhyazabdoya NisevagassA' bhASAyA niSedhAsya-bhASAkA prayoga karane vAle ko to vaha 'guNe gha-guNa zva' guNa hI hotA hai|5|| anvayArtha-zrunacAritra dharma kA upadeza karane vAle ko koI doSa nahIM hotA , kyoMki kSAnta-kSamAyukta, dAnta, jitendriya aura bhASA saMbaMdhI doSoM ko tyAga kara bhASA kA prayoga karane vAle ko to guNa hI hotA hai // 5 // TIkArtha-zruta aura cAritra rUpa dharma kA kathana karane vAle bhagavAn mahAvIra ko koI doSa nahIM honA hai| isakA kAraNa yaha hai ki bhagavAn ghora parISaha aura upasarga ko sahana karane meM samartha haiM, manovijayI haiM, jitendriya hai arthAt indriyoM ke viSayoM meM rAgadveSa se rahita hai tathA bhASA ke samasta doSoM se rahita haiN| asatya honA, satyAsatya honA, doSavivarjakasya bhASAnA hopanA tyAne 'bhAsA ya NisevagAsa-bhASAyA niSevakasya' mAvAne prayAsa 42vANAnatA te 'guNe ya-guNazca' zu4 DAya cha |maa05|| anvayArtha- zratacAritra dharmane upadeza karavA vALAne kaMIja doSa hite nathI. kSAnta-kSamAyukta dAnta, jItendriya ane bhASAnA dene tyAga karIne bhASAne praveza karavAvALAne te guNa ja hoya che. TIkAtha-zrata ane cAritra rUpa dharmane upadeza ApavA vALA bhagavAna mahAvIrane kaMI paNa doSa lAgatuM nathI. tenuM kAraNa e che ke-bhagavAna ghera parISaha ane upasarga sahana karavAmAM samartha che manovijayI che. jItendriya che. arthAta IdriyonA viSayamAM rAgadveSa vinAnA che. tathA bhASAnA saghaLA dethI rahita che. asatya kevu, satyAsatya he, karkazapaNuMvALuM devuM. kaThorapaNuM hovuM ane For Private And Personal Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. bhu. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 57 ccAraNAdayastadvivarjakasya 'bhAsAya Nisevagassa guNe ya' bhASAyA niSetrakasya guNazca, tathA bhASAyA ye guNA:-hittamitadezakAlAnurUpA'saMdigdhabhASaNAdaya stanni Setrakasya-bruvato nAsti doSaH, chadmasthasya vAhulyena maunavratameva zreyaH, samutpanna kevalajJAnasya bhASaNamapi guNAyaiveti bhAvaH // 5 // mUlam-mahavae paMca aNuvvae ya taheva paMcAsavasaMvare ya / virati iMha sAmaNiyami punne latrAvasakI samaNe timi // 6 // chAyA- zahAvatAn pazcANuvAMzca tathaiH paJcAsvasaMvarAMzca / viratimiha zrAmaNye pUrNa lapAvavaSkI zramaNa iti bravImi // 6 // . karkazato (kaThorapanA) honA, asabhya (azISTa) zabdoM kA uccAraNa karanA ityAdi, bhASA ke doSa haiN| bhagavAna hana saya doSoM se rahita haiN| ve bhASA ke guNoM kA sevana karate haiM arthAt hita, mita, dezakAla ke anurUpa, asaMdigdha vANI bolate haiN| isa kAraNa unheM doSa kaise ho sakatA hai! chanastha avasthA meM mauna zreyaskara hai kintu kevalajJAna utpanna hone para bhASaNa karanA hI guNakArI hai // 5 // 'mahabdhae paMca aNuvvae ya' ityaadi| zabdArtha--'AI kamuni gozAlakase kahate haiM-he gozAlaka / bhagavAn mahAvIra 'lavAvasakkI-lavAvavaSko' ghAtika karma se dUra ho gaI haiN| 'samaNe-zramaNaH' tapazcaraNazIla saMyama meM vartamAna sAdhuoM ke lie 'paMca mahandhae-paJcamahAvratAn' prANAtipAta viramaNa Adi pAMca mhaaasa (azISTa) zabdanuM uccAraNa karavuM. vigere bhASAnA de che. bhagavAna A badhA de vinAnA che. teo bhASAnA guNanuM sevana kare che. arthAta hita, mita, ane dezakALane anurUpa, asaMdigdha vANI bole che. A kAphe teone doSa kevI rIte hoI zake che? chadmastha avasthAmAM mauna dhAraNa karI eja zreyaskara che. paraMtu kevaLajJAna utpanna thAya tyAre bhASaNa karI eja guNa kAraka che. gA05 'mahavyayaM paMca aNuvvae ya' tyAdi sanhA- zAas ! bhAvAn mahAvIra 'lavAvasako-lavAvaSvakI' pAtiyAthI chUTI gayeA cha, 'samaNe-bhramaNaH' tapazcaragle madhumAne Are 'paMcamahabbae-paJcamahApratAn' prAyAtipAta viRHI GR in Hindi sU0 73 For Private And Personal Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ASC www.kobatirth.org sUtrakRtAGgasutre anvayArthaH -- ArdrakamuniH kathayati - he gozAlaka ! (lavAvasakkI) lavAvacvakI-pAtikarmaNo dUravartI (samaNe) zramaNa svapacaraNazIlaH bhagavAn mahAvIraH sAdhUnuddizya (paMcamahantrapa) paJcamahAvratAn prANAtipAtaviramaNAdIn (paMca aNunnae) paJcAnuvatAn laghumANAtipAtaviramaNAdIn zrAvakodezena (deva) sathaiva (paMcAsadasaMbare ya) paJcAsravasaMvarAMza' paMJcAstravAn prANAtipAtAdIn karmaNaH pradezadvArabhUtAna saMvarAMca-dazama kArakasaMyamAMtha (punne sAmaNimi) pUrNe zrAmaNye - saMyame saH (viraha) virarti-sAdhakarmaNo nivRttim ca zabdAt jIvAjIva puNyapApavandhanirjarAmokSANaM copadizatIti (timi ) ityahaM vrImi - kathayAmIti // 6 // TIkA- AI kaniH kathayati - 'lavAvasakI saraNe' lAvaSvaSkI zramaNa:latraH - karma tasmAdavakI - A-dUram sarpagazIla iti vAvayaSkI, zrAmyatItibatoM kA tathA paMca aNutrae - paJca aNuvratAn' pAMca aNuvrata 'tahevatathaiva' tathA 'paMcAsave - pazcAstrayaH' pAMca AstrayoM kA 'saMvare ya-saMvarAM ' sataraha prakAra ke saMvaroM kA 'punne sAmaNiyaMmi-pUrNe zrAvaye' pUrNa saMghama meM vartate hue sAvadya karma kI nivRtti kA aura puNya pApa bandha nirjarA evaM * mokSa kA upadeza karate haiM / 'sibemi iti braSImi' aisA maiM kahatA hU~ ||6|| anvayArtha - Avaka muni gozAlaka se kaha rahe haiM - he gozAlaka ! bhagavAn mahAvIra ghAtika karmoM se dUra ho cuke haiM- he tapazcaraNazIla haiM ve pUrNa zramaNya saMyama meM vartate hue sAdhuoM ke lie prANAtizataviramaNa Adi pAMca mahAvratoM kA, zrAvakoM ke lie pAMca anoM kA tathA pAMca AsravoM kA, sattaraha prakAra ke saMyama kA, fara kA arthAt sAvadha karmoM kI nivRtti kA aura puNya, pApa, bandha, nirjarA evaM mokSa kA upadeza karate haiN| aisA maiM kahatA hU~ // 6 // tathA 'pa'ca aNuvva - paJca aNuzratAn' pAMya Ayukta 'taheva - tathaiva' tathA 'pacAsave - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sravaH' pAMya bhAsavAnuM 'saMvareya-saMvaradha' sattara amAranA savanu' 'punnesomaNiyami- pUrNa zrAmaNye' pU' zrAmasyamAM rakhIne 'viraI - viratiH' arthAt sAvadha kramanI nivRttine ane puNya, pApa, anya, nirA ane mekSanA upadeza Ape che. e pramANe huM kahu. chu. gAA anvayAya--dra kamuni ge zAlakane kahe che ke--he gozAlaka ! bhaga vAt mahAvIra ghAtiyA karmothI dUra thaI cUkyA che. tapazcaraNa zIla che. teo pUrNa zrAmaNya satyamamAM vatA thakA sAdhue mATe prANAtipAta viramaNu vigere pAMca mahAvratAnA ane zrAvaka mATe pAMca aNuvratAnA tathA pAMca AsavAnA sattara' prakAranA saMyamanA virati arthAt sAvadha karmonI nivRttinA ane puchyuM, adha nizAne mokSanA upadeza kare che. robha hu hu cha For Private And Personal Use Only Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -- samayArthabodhino TokA dvi. zru. a. 6 AI kamunegozAlakasya saMvAdani0 57 zramaNaH-dvAdazavidhatapazcaraNazIlaH, karmaNo dUravatI bhagavAn mahAvIra', 'mahandhara paMca aNudhae ya' mahAna tAn pazcA'NubAMdha upadizati pAtratAdhumuddizya pshcmhaa| vratAn-prANAtipAtAdiviramaNalakSaNAn tathA-zrAvakAya pazcAnuvratAn sthUla mANAtipAtAdiviramaNalakSaNAn 'taheva' tathaiva 'paMcAsavasaMvare ya' paJcAzravasaMvaraca -paJca AzravAn pANAtipAtIna mithyAtvAviratyAdIn saMvarAMzca saptadazapakArakasaMyamAna 'punne saamnniymi|' pUrNe zrAmaNye saMyame 'virati iha viratim upadi. zatoti-sAvadyakarma go niyattim, ca zabdAt jIvAjIvapuNyapApanirjarAmokSAMzca etAnupadizazItyarthaH, AI gopAla kaMpati kathayati-tibemi' iti-he gozAlaka! ityahamA kaH kthyaamoti| bhagavAn tIrtha karo mahAvIraH svayamAcarati etAn TokArtha-lava kA artha hai ghAtika karma / usase jo dUra haTa jAtA hai vaha 'lagAvasakI' kahalAtA hai / bAraha prakAra ke tapazcaraNa meM jo sadA nirata rahatA hai vaha 'zramaNa' kahA jAtA hai| bhagavAn mahAvIra. ina guNoM se vibhUSita haiM / ve pAtra kA vicAra karake sAdhuoM ke lie pAMca mahAvatoM kA, zrAvakoM ke lie pAMca aNuvratoM kA prANAtipAta Adi athavA mithyAtva Adi pAMca AsravoM kA, sattaraha prakAra ke saMyama kA pUrNa zrAmaNya meM virati arthAt pApamaya kRtyoM se nivRtti kA upadeza dete haiM / 'ca' zabda se jIva, ajIva, puNya, nirjarA aura mokSa kA bhI upadeza dete haiN| AIka gozAlaka se kahate haiM-aisA maiM AIka kahatA huuN| Azaya yaha hai kI tIrthakara bhagavAn zrI mahAvIra svayaM cAritra kA pAlana karate haiM aura janasamUha meM sAdhuoM ke lie pAMca mahAvratoM kA TIkArtha- lavane artha ghAtiyA karma che. tenAthI je dUra khasI jAya te 'lavAvasakakI' upAya che. 5.2 prAranA ta5zvaramA re sA rahe. te zramaNa kahevAya che. bhagavAna zrI mahAvIra A guNethI zebhAyamAna che. teo pAtrane vicAra karIne sAdhuone pAMca mahAvra tathA zrAvake mATe pAMca aNuvratane ane prANAtipAta vigere athavA mithyAtva vigere pAMca Arsa vene sattara prakAranA saMyamane pUrNazrAmamAM virati arthAt pApamaya kothI nivRttino upadeza Ape che. "ra' zabdathI jIva, ajIva, puNaya nijere, ane mokSane paNa upadeza Ape che. - Adrakamani vizeSamAM zaizAlakane kahe che ke-A pramANe huM Addhaka kahu chuM. kahevAne Azaya e che ke-tIrthakara bhagavAna zrI mahAvIra svayaM thApi tranuM pAlana kare che. ane janasamUhamAM sAdhuo mATe pAMca mahAvratanAM tathA For Private And Personal Use Only Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - PRITAMR . MR. ......... . sUtrakRtAso namA jinasamhe sAdhumuddizya paJcamahAvatAnAM zrAvakoddezena pazcA'NuvratAnAmAkha. pAmA saMvarANAM pUrNa zrAmaNye viratezca nirjarAmokSANAM copadezaM dadAtIti bhaavH||6|| ilma-sIodagaM sevau~ bIyakAyaM AhAya kammaM taha itthiyaao| egaMtacArissiha amhadhamme, tavaritaNo NAbhisamei pAvaM // 7 // chAyA--zItodakaM sevA bIjakAyam AdhAkarma tathA striyaH / ekAntacAriNa ihA'smaddharme tapasvino nAbhisameti pApam // 7 // AnvayArtha:--bho AIka ! (egaMta cArissiha) ekAntacAriNa iha (ta. ssiNo) tapasvina:-tapazcaraNazIlasya (amha dhamme) asmaddharme 'sImodaga' zIto. tathA zrAvakoM ke lie pAMca aNubratoM kA aura Azrava, saMvara virati, nirjarA evaM mokSa kA upadeza karate haiN|6|| 'sIodagaM sevau bIyakAyaM' ityaadi| zabdArtha--gAMzAlaka kahate haiM-he AIka ! 'egaMtacArissihaekAntacAriNa iha' jo puruSa ekAnta cArI aura tavassiNo-tapasvinaH' tapasvI hai 'amhadhamme-asmaddharme' vaha hamAre dharma ke anusAra 'sIo. iMga-zItodakaM' zItala jalakA 'bIyakAyaM-bIjakAyam bIjakAyakA "AhAya kamma-AdhArmikam ArdhAkarmI AhAra kA aura 'isthiyAo -striyA' striyoM ko 'sevau-sevatAM' sevana karate to bhI 'pAvaM-pApam' pApa 'nAbhisameha-nAbhisameti' nahIM lagatA hai ||gaa-7|| - anvayArtha-gozAlaka kahatA hai-he Ardraka ! jo puruSa ekAnta 'cArI aura tapasvI hai, vaha hamAre dharma ke anusAra zItajala kA, biijzrAvake mATe pAMca aNuvratane ane Asava, saMvara, virati, nirjarA ane mokSane upadeza Ape che. bhAga 6 __ 'sIodaga sevau bIyakAyaM' tyAta .. zahAtha-- Da cha.--3 mA ! 'egaMtacarissiha-ekAntadhAriNa iha' re 535 santayArI bhane 'tavasmiNo-tapasvinaH' ta55vI che. 'amha dhamme-asmaddhameM se sbhaa| dharma pramANe 'sIodaga'-zItodakam // pAthIna 'bIyakAyaM-bIjakAyam' bhI Ayarnu 'ahAya kamma-AdhArmikam' mAthA. 6 mAhAnu bhane 'itthiyAo-khiyaH' riyornu 'sevau-sevatA' sevana 1 cha, te 55 'pAva- pApam' 5 / 5 'nAbhisamei-nAbhisameti' sAtu nathI // 7 // anvayArthI--ge zAlaka Adrakamunine kahe che ke--he Adgaka ! je purUSa zikAntacArI ane tapasvI che. teo ApaNA dharma pramANe ThaMDA pANInuM For Private And Personal Use Only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA di. zu. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 5.1 dakam (sevau) sevatAm (cIya kArya) bIjakA yam (AhAyakamma) AdhArmika tathA-(itthiyAo) striyA-strIH sevamAnasyApi (pAvaM) pApam (nAbhisamei) nAbhisameti-pApaM na bhavatIti // 7 // ___TIkA-gozAlakaH kathayati-tvayedamuktaM yatparArtha pravRttasyAzokAdipAtihAryaparigrahaH ziSyAdiparikaraH dharmadezanA na doSAya yathA tayA-mama mate'pi eta. chItodakAdibhojanaM na doSAyeti, 'sIbhodaga' zItodakam 'bIyakAyaM' bIjakAyamapi 'AhAyakamma' AdhArmikaM bhojanam, tathA-'itthiyAo' striyA-strIH 'seva:' sevatAm-eteSAM niSevaNaM kurvannapi 'egaMtavArissiha' ekAntacAriNa:-ekAki. vihAriNaH, 'tapassiNo' tapasvinaH-parivAnAsya 'amhadhamme' asmaddhama 'pAvaM' pApam NAbhisameI' nAbhisameti-na lgti| itthaM gozAlakaH svadharmasiddhAnta kAya kA, AdhAkarmI 'AhAra kA aura striyoM kA sevana kare to bhI use pApa nahIM lagatA / 7 // ___TokArtha-gozAlaka bolA tumhArA kathana hai ki jo vItarAga hai evaM parahita ke lie pravRtta hai, usake lie azoka vRkSa Adi parigraha, ziSyAdi parivAra tathA dharmopadeza karanA doSa kA kAraNa nahIM hai, isI prakAra hamAre mata meM sacitta jala kA sevana, bIja kAya kA bhakSaNa, AdhArmika AhAra tathA striyoM kA sevana karane vAlA bhI ekAnta. cArI aura tapasvI pApa kA bhAgI nahIM hotA hai| gozAlaka AIka ko apanA mata batalAtA huA kahatA hai-aho AIka ! hamArA yaha siddhAnta hai ki jo tapasvI hai aura ekAntacArI bIjakAnuM AdhAkarmI AhAranuM ane prinuM sevana kare te paNa tene pApa lAgatuM nathI. ghaNA TIkArtha-mezAlake kahyuM-tamAruM kahevuM che ke-je vItarAga che, ane parahita mATe sadA pravRtta che, teone mATe azokavRkSa vigere parigraha ziSya vigere parivAra tathA dharmane upadeza kare te doSanuM kAraNa nathI. eja pramANe amArA mata pramANe sacitta pANInuM sevana, bIjakAyanuM bhakSaNa, AdhArmika AhAra tathA prinuM sevana karavAvALA paNa ekAtacArI ane tapasvI pApanA bhAgI thatA nathI. ' gozAlaka Adrakane pitAne mata batAvatAM kahe che ke-ahe AdrakA amAre A siddhAMta che ke-je tapavI hoya che, ane ekAntacArI hoya che, For Private And Personal Use Only Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 582 skRtA pradarzayati-AI ke prati, bhoH ! madIya eSa siddhAntaH, yo hi tapasvI ekAntacArI sa yadi zItajalasya bInakandAdInAM strINAmapi upabhogaM karoti, tadA'pi tasya pApakarmabandho na jAyate iti // 7 // mUlam-sIodayaM vA tahabIyakAyaM AhAyakammaM taha itthiyaao| eyAiM jANaM paDisevamANA agAriNo assamaNA bhvNtiaa| chAyA--zItodakaM vA tathA bInakAyam AdhAkarma tathA striyH| ___etAni jAnIhi patisevamAnA agAriNo azramaNA bhavanti // 8 // anvayArtha :--(sIodagaM) zItodakam (taha) tathA (bIyakAya) bInakAyamsacittabIjayuktaM vanaspatikAyam (taha) tathA (AhAyakamma) AdhAkarma (taha) tathA hai vaha yadi zItala jala kA bIja kanda Adi kA yahAM taka ki striyoM kA bhI bhoga kare to bhI use pApakarma nahIM baMdhatA // 7 // 'sIyodagaM vA taha bIyakArya' ityaadi| . .. zabdArtha-'sImodagaM-zItodakam' jo zItala jalakA 'tahA-tathA' tathA bIyakAyaM-bIjakAyam' bIjakAyakA arthAt sacitta bIjoM vAlI vanaspatikAya kA taha-tathA' tathA 'itthiyAo-striyA' striyoM kA 'eghAI-etAni' ina sabako 'paDilevamANA-pratisevamAnAH' sevana karate haiM ve cAhe tapa karate ho athavA na karate ho kintu ye 'agAriNo-agA riNaH' gRhasthahI hai| 'assamaNA-azramaNA:' ve zramaNa nahIM ho skte| 'jANaM-jAnIhi' isa ghAtako samajhalo yaha gozAla kake prati AIka kA kathana hai||8|| _ anvayArtha-jo zItala jala kA, cInakAya kA arthAt sacisa te je ThaMDA pANInuM bIjakAya AdinuM eTalA sudhI ke sTiyanuM paNa sevana kare te paNa tene pApakarmane baMdha thatuM nathI. gA 07 ___'sIodaga vA taha bIyakAya tyAhi Awar-'sIodagaM-zItodakam' Anane 'tahA-tathA' tathA 'bIya. kAya-bIjakAyam' mAya maryAta sayitta bhI vANI vanaspati taha-tathA' 'itthiyAo-striyaH' riyo 'eyAI-etAni' 20 ayAnu "paDisevamANA-pratise. vamAnAH sevana raiche. tamA yAta ta5 puratA hAya athavA na uratA hoya, paraMtu tse| 'agAriNo-agAriNaH' 725 4 che. 'assamaNA-azramaNAH' tse| abhaya 5 zatA nathI. 'jANaM-jAnIhi' pAta samo . mA zaizAlaka pratye AdrakanuM kathana che. gA08 ayArtha--jeo zItala jalanuM bIjakAyanuM athata sacitta bIvALI For Private And Personal Use Only Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA di. zu. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 583 (itthiyAgo) snigaH-strIH (eyAI) etAni (paDi sevamANA) pratisevamAnAH-eteSAM sevanakartAra stapAkAriNo'kAriNo vA bhavantu kintu ete (bhAriNo) agA. riNo gRhasthA eva / (astamaNA) azramaNA:-na zramaNAH nete sAdho bhavantIti (jANaM) jAnIhi-he gozAlaka ! ityAkaH kathayati // 8 // TIkA-sugamA // 8 // mUlam-siyA ya bIyodaMgahathiyAo, paDi sevamANA samaNA bhvtu| agAriNo vi samaNAM bhavaMtu, sevaMti u te vi tahappagAraM // 9 // chAyA--syAcca bIjodakastriyaH prati sevamAnAH zramaNA bhavannu / agAriNo'pi zramaNA bhavantu sevante tu te'pi tathASa phAram / 9 / / pIjoM vAlI vanaspati kA, AdhArmika AhAra kA aura striyoM kA sevana karate haiM, ve cAhe tapa karate hoM yA na karate hoM, kintu gRhastha hI haiM / ve zramaNa nahIM ho skte| isa bAta ko samajha lo yaha gozAlaka ke prati AdraMka kA kathana hai // 8 // TIkA sarala hai // 8 // 'siyA ya vIyodagahathiyAo' ityaadi| zabdArtha-phirase AIka muni kahate haiM-bIja AdikA sevana karane vAloM kI sAdhutA kA niSedha karake aba usa matameM bAdhaka yukti dikhalAte haiM-'siyAya - sthAcca kadAcit 'bIyodAisthiyAo-bIjodakastriyaH' sacittabIja sacitta jala aura striyoM kA 'paDisevamANA-pratisevamAnA" vanaspatinuM AdhAkarma AhAranuM ane sinuM sevana kare che. teo tapa karatA hAya athavA na karatA hoya paraMtu teo gRhastha ja che. teo zramaNa thaI zakatA nathI. e vAta samajI le. A pramANe ge zAlakane Adrakamunie kahyuM. 8 A gAthAne TIkArya saraLa che. ... 'sIyA ya bIodagaitthiyAo' tyAha zabdArtha-pharIthI Adraka muni bIja vigerenuM sevana karavAvALAonA sAdhupayAnA niSedha 4zana have bhatanI mA yuti matA cha. 'siyAyasyAcca' 44ya 'bIyodagaitthiyAo-bIjodakastriyaH' sayitta bhI sAthittapANI, bhane zriyAnu 'par3isevamANA-pratisevamAnAH' sevana 421/vANA 595 'samaNA For Private And Personal Use Only Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUce - anvayArtha:--punarAIko muniH pAha-bIjAdhu bhogakAriNAM sAdhutvaM patiH vidhyA'tra sAdhakA'bhAvAn darzayan bAdhakamapi brUte / (siyAya) syAJca (bIyodagaitthiyAo) bIjodakastriyaH bIjaM zItodakaM tathA-ni: (paDi sevamANA) pratisevamAnAH, eteSAM sevanakAro'pi (samaNaH) zramaNA:-gAyo bhavantu / kimaparAddham / (te vi) te-gRhasthA api (tahapagAraM) tathAprakAra-zItodakAdikam (sevaMti u) sevante eva, yadi zItodakAdisevanakartAraH sAdho bhaveyu stadA gRhasthA api sAdhakaH syuH / yata ubhayorapi asevyasevanasya samAnatA / ato bhavasiddhAntasiddha sAdhuvaparibhASA na samIcInA, gRhasthe'pi tasyAH sttvaat|9| |ttiikaa-sugmaa / / 9 // sevana karane vAlA bhI 'samaNA-zramaNAH' yadi sAdhu ho sakatA hai, to gRhasthoM ne kyA aparAdha kiyA hai ? arthAt unheM bhI sAdhu kyoM na mAna liyA jAya ? 'te vi-te api' ve bhI 'tahapagAraM-tathAprakAram' sacitta jala Adi kA sevaMti u-sevante eva' sevana karate haiN| jaya sacitta jala aura strIkA donoM hI sevana karate haiM, to sAdhu Ara gRhastha meM aMtara hI kyArahA aisA mAnane para to satha gRhastha bhI sAdhu hI kahalAeMge kyoMki vaha yukti, gRhastha meM bhI ghaTita hotI hai / 9 / ___ anvayArtha-AIka muni bIja Adi kA sevana karane vAloM kI sAdhunA kA niSedha karake aba usa mata meM bAdhakayukti dikhalAte haiMsacitta bIja, sacitta jala aura striyoM kA sevana karane vAle bhI yadi sAdhu ho sakate ho to gRhasthoM ne kyA aparAdha kiyA hai ? unheM bhI sAdhu kyoM na mAna liyA jAya ? ve bhI sacitta jala Adi kA sevana zramaNAH' ne sAdhu manI 24tA aAya, to kyAme // 15216 yA cha ? arthAt tamora paNa sAdhu ma na mAnA ? 'vevi-te'pi' te 5g 'tahappa. gAraM-tathAprakAram' sathitta pANI vigerenu sevaMti u-sevante eva' sevana kare ja che. jyAre sacitta pANI ane ciye nuM sevana A banne kare che, te pachI sAdhu ane gRhasthamAM zuM pharaka che? Ama mAnavAthI te badhA gRhastha paNa sAdhu ja kahevAze. tethI ja Ape sAdhunI je vyAkhyA karI che, te bare. bara nathI. kemake te gRhasthAmAM paNa ghaTe che. gA09 anyayArtha-Adraka muni bIja vigerenuM sevana karavAvALAnA sAdhupaNAne niSedha karIne have te matanA khaMDananI yukti batAve che.-sacitta bIja sacittajala ane sinuM sevana karavAvALA paNa je sAdhu thaI zakatA hoya te gRhasthoe zuM aparAdha karyo che? teone paNa sAdhu kema For Private And Personal Use Only Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pramagrAraMbodhinI TIkA dvi.zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAdani0 mUlam-je yAvi bIyodaMgabhoibhikkhU , bhikkhaM vihiM jAyaMti jiiviyttrii| te NAisaMjogamavi pahAya kAyovagANaMtakarI bhvNti|10| chAyA-- ye cApi bIjodakamojimikSayo, bhikSAvidhi yAnti jIvitArthinaH / te jJAtisaMyogamapi prahAya, kAyopagA nAntakarA bhavanti // 1.0 to karate haiM / jaba sacitta jala aura strI kA sevana donoM hI karate haiM to sAdhu aura hAtha meM antara hI kyA rahA? aisA mAnane para to saba gRhastha bhI mAdhu hI khlaaeNge| ataeva Apane sAdhu kI jo paribhASA kahatI hai, vaha ThIka nahIM hai, kyoMki vaha gRhastha meM bhI ghaTita hotI ||9||ttiikaa sarala hI hai // 9 // 'je yAci bIyodAbhoibhikkhU ityAdi / zabdArtha---AIka muni punaH kahate haiM-je yAvi-ye cApi' jo 'bhikkhU-bhikSuH' bhikSu hokara bhI 'bIyodagabhoha-dhIjodakamojinA sacitta bIja evaM sacitta jalakA sevana karate haiM, aura 'jIviyadyojIvitArthinaH' jIvananirvAha ke lie 'bhikkhaM vihiM jAyaMti-bhikSAvidhiyAnti' bhikSAvRtti karate haiM te NAisaMjogamavi pahAya-te jJAti saMyogamapi prahAya' ve apane jJAti janoM bandhu, bAndhavoM ke saMparka ko tyAgakarake bhI 'kAyovagA-kAyopagAH' apanI kAyAkA hI poSaNa karane mAnI levAmAM na Ave? teo paNa sacitta jala svI vigerenuM sevana kare che. je sAdhu ane gRhastha ane sacitta jala ane strionuM sevana karatA hoya te sAdhu ane gRhasthamAM zuM phera che? jo ema ja mAnavAmAM Ave te saghaLA gRhastho paNa sAdhu ja kahevAze. tethI ja Ape sAdhunI je paribhASA kahI che te barAbara nathI. kemake te gRhasthomAM paNa ghaTita thAya che. pAka TIkArtha sarala ja che. tethI alaga batAvela nathI. 'je yAvi boyodagabhoibhikkhU tyA zahAtha-izayI mAdra muni 4 che-'je yAvi-ye cApi'2 bhikhU bhikSuH' mA 52 55 'bIyodagabhoI-bIjodakabhojinaH' sathita bhIma sathita pASAnu sevana 4re cha, bhane 'jIviyaddI-jIvitArthina' panialk 420 // bhATa 'bhikkhaM vihaM jAyaMti-bhikSAvidhi' bhikSAvRtti de ti gAha saMjogamavi pahAya-te jJAtisaMyogamapi prahAya' teso ta tianata mAdhavAnA sapanA tyA parIne 54 'kaayovgaa-kaayopgaa| pAtAnA zarIranu su0 74 For Private And Personal Use Only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAstra anvayArthaH-punarAI ko muniH prAha-(je yAvi) ye cApi, ca zabdastvarthe, tathA ca ye tu (bhikkhU) bhikSavaH, ye sAdhuveSaM parigRhyApi (bIyodagamoi) bIjodakabhojino bhavanti, tathA-(jIviyaTThI) jIvitArthinaH-udarammarayaH (bhikkhaM vihijAyaMti) mikSAvidhiM yAnti, ye bhUtvA'pi sAdhavaH bIjakAyAn zItodakAdikaM sevante tathodarapoSaNAya bhikSAvRtti kurvanti / te (gAisaMjogamavippahAya) te pUtikarmanirata : rukI yajJAtiba dhuvAndhavAnAM karmakarAH saMyoga prahAyA'piparityajyA'pIti / (kAyovagA) kAyoragAH-deveghoSaNeSu namAnasAH (gaMtakarA bhavaMti) nAntakArA bhavanti-udarambharayo koke karmaNAM na vinAzakA, bhavanti antakarA na bhavantIti ||10||ttiikaa-sugmaa // 10 // kam-imaM vayaM tu tuma pAukuvaM pAvAiNo gariha~si sbev| pAvAiNo puDho kiMTrayatA sayaM sayaM dihi kareMta paauN|11| vAle haiM aise bhikSAjIvI-peTU apane karmoM kA 'NaMtakarA bhavaMti-nAnta karA bhavanti' anta nahIM kara sakate haiM aura na unake janma maraNakA hI bhanta AsakatA hai // 10 // * anvayArtha-Adraka muni punaH kahate haiM-jo bhikSu hokara bhI apitta bIja aura sacitta jala kA sevana karate haiM aura jIvana nirvAha ke lie bhikSAvRtti karate haiM, ve apane jJAtijanoM, evaM AtmIya Sandhu. pAyayoM ke saMparka ko tyAga karake bhI apane kAya kAhI poSaNa karane vAle haiM aise bhikSAjIvI-peTU apane karmoM kA anta nahIM kara sakate aura na banake janma-maraNa kA hI anta A sakatA hai ||10||ttiikaa sarala hai // 10 // pAsa 42pApA 2. 0 lkssaapii-petts| pAtAnA bhAna 'gaMtakarA bhavati-nAntakarA bhavanti'. mata 4rI zAtA nathI. tathA tamanA - bharapanA aMta karI zakatA nathI. pagA01 anvayArtha-Adraka muni pharIthI kahe che ke-je bhikSaka thaIne sacitta bIja ane sacitta jalanuM sevana kare che. ane jIvana nirvAha mATe zikSA tti kare che. teo pitAnA jJAtijana ane AtmIya baMdhu bAMdhanA saMparkane hane paNa pitAnA zarIranuM ja piSaNa karavA vALA che. evA bhikSAjavI TaNa pitAnA karmone aMta karI zakatA nathI. temaja pitAnA janmamaramane paNa aMta karI zaktA nathI. 1 ke A gAthAne TIkAthe anvayArtha pramANe che. jethI alaga Apela nathI, For Private And Personal Use Only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthayodhinI TIkA vi. zru. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 5. chAyA--imAM vAcaM tu taM prAduSkurvan pravAdino garhase srvaanev| pravAdinaH pRthak kIrtayantaH svako svakA dRSTiM kurvanti prAduH // 11 // .. anvayArthaH- gozAlaka:-AkSipan kathayati-bhoH Ardrakamune ! vIjodakAdiH / sevamAnA na mucyante apitu bandhanamAjaH, iti vikatthamAnaH sarvAneva zAstrakato: nindasi / (imaM vayaM tu) imAM vAcaM tu (pAukutra) mAduSkurvan-bahiSpAkAzyaM nayana (tuma) svam (sabdha ena) sarvA netra (pAvAiNo) prAdinaH-bhAvAdukAna-zAstrakArAna, 'imaM vayaM tu tuma pAukuvvaM' ityAdi / zabdArtha-gauzAlaka AkSepa karatA huA kahatA hai-he AIka muni ! sacitta jala aura bIja AdikA sevana karanevAle mukti prApta nahIM karate, kintu karmavandha ke bhAgI hote haiM, 'imaM vayaMtu-imAM vAcaM tu' isa prakAra kAvacana 'pAukuvvaM-prAduSkurvan' kahakara 'tuma-svam' tuma 'savvaeva-sarvAneva' sabhI 'pAcAhaNI-prAvAdinaH' pravAduka arthAt vibhinna zAstroM kA varNana karanevAle aura jJAna ke AkAra jaise kI 'garihasi-garhase' nindA karate ho, ye zAstrakAra 'puDho-pRthaka' ve bhinna bhinna prakAra kA kiyaMtA-kIrtayannaH kathana karate hue 'sayaM sayaM-svakIyAM svakIyAM' apanI apanI 'diDa-dRSTim' dRSTi kI 'pAukareM ti-prAduSku canti' prakaTa karate haiM / kintu tumAre isa kathanase una sabhI para AkSepa hotA hai| isa prakAra tumane ucchaMkhala hokara anucita AkSepa kiyA hai|11|| __ anvayArtha-gozAlaka AkSepa karatA huA kahatA hai-he Adraka muni ! bIja Adi kA sevana karane vAle mukti prApta nahIM karate, kintu 'ima vayaM tu tuma pAukuva' tyAta zabdArtha - zAlaka AkSepa karatAM kahe che ke he Adraka muni ! sacina ane jala bIja vigerenuM sevana karavAvALA mukti prApta karI zaktA nathI. 52'tu mama dhanA lI thAyache. 'ima vayaM'tu-ima vAcaM tu' mA pramANe payana 'pAukuvva-prAduSkurvan' DIne 'tuma-tvam' tame 'savva eva-sarvAneva' yA 'pAvAiNo' mA prA arthAt // Ter zAbAnu pa na 421 / 1 / 7, mana jJAnanA mA135 cha, tamAnI garihasi-garhase' ni 42 / ch|. yA shaas| 'puDho-pRthak tes| Ye kiyaMtA-kIrtayantaH' 4thana 42ta! 231 'saya sayasvakIyAM svakIyAM' pAta pAtAnI diddhi-dRSTim' ne 'pAukareM ti-prAduSka. vanti' pragaTa 2 cha, 52 tamA26 mA 4thanathI te mA 52. mA5 sAve che. A rIte tame uchuM khela paNuthI agya AkSepa karyo che pagAA 11 anvayArthI-gozAlaka AkSepa pUrvaka kahe che-he Adraka muni bI vigerenuM sevana karavAvALA mukti meLavI zaktA nathI. paraMtu karmabaMdhanA bhAgI For Private And Personal Use Only Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasarva (garihasi) gaIse-nindasi-sarveSAM nindAvacanaM vadasi, (pAvAiNo) pravAdinaHpAvAdakAstattat tIrthakarAstattacchAstravarNanamahimnA tattajjJAnAkArAH (puDho) pRthakpathaka (kiTTayaMtA) kIrtayantaH-kathayantaH (sayaM sayaM) svakIyAM pakIyAm (diTiM) hima (pAukAti) pAduSkurvanti-svasvasiddhAntAn darzayantaH teSAM zreSThatvaM varNayitvA'pi tvadIya kayanena te sarve AkSiptA bhavanti / iti-ucchRGghalena tvayA'. saMgataM kRtamiti praSTurAkSepaH // 11 // mUlam-te annamannasleM u gairahamANA, akkhaMti bho samaNA mAhaNA ya / sato ya atthI asato ya jatthI, - garahAmo dihiM je garahAmo"kiMci // 12 // chAyA-te'nyo'nyasya tu garhamANA AkhyAnti bhoH zramaNA mAhanAzca / svatathA'sti asvatazca nAsti, garhAmahe dRSTiM na gami he kizcit // 12 // karmabandha ke bhAgI hote haiM, isa prakAra kahakara tuma sabhI zAstrakAroM kI nindA kara rahe ho / sabhI prAvAdaka arthAt jo vibhinna zAstroM kA varNana karane vAle aura jJAna ke Akara haiM ve bhinna bhinna prakAra kA kathana karate hue apanI dRSTi prakaTa karate haiN| kintu tumhAre isa kathana se una sabhI para AkSepa hotA hai ! isa prakAra tumane ucchaMkhala ho kara anucita AkSepa kiyA hai ||11|ttiikaarth anvayAnurUpa hai / / 11 / / -'te anamannassa' ityaadi| ... zabdArtha-'te samaNA mAhaNA ya-te zramaNA brAhma gozca' ve zramaNa aura mAhana 'annamanasta-anyo'nyasya' eka dUsare kI nindA aura bane che, A pramANe kahIne tame badhAja zAstrakAranI niMdA karI rahyA che badhAja prAvAduka arthAt je A jUdA jUdA zAronuM varNana karavAvALA ane jJAnanI khANa rUpa che. teo judA judA prakAranuM kathana karatA thakA tipitAnuM dRSTibiMdu pragaTa kare che. paraMtu tamArA A kathanathI teo badhA para AkSepa thAya che. A rIte tamee uchuMbala banI aAgya AkSepa karela che. 115 A gAthAne TIkArya saraLa che. tethI alaga Apela nathI. 've annamamasma' yA hA -'te samaNA mAhaNA ya-te zramaNo brAhmagAzca te shrbh| bhane wist 'agnamanasva-anyo'nyasya' me mInA nihI ane 1542rI re cha. For Private And Personal Use Only Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAdani0 589 anvayArthaH-AI ko gozAlakAyottarayati-haho gozAlaka ! nA'haM kamapi nindAmi, api tu mAdhyasthya mAsthAya nirmaladRSTayA vastusthiti nirUpayAmi / te dArzanikAH svamataM puSyanta stuSyanto nindanti parAn, tadAyazAstrAntaHpAti tatkathanameva darzayAmi / taduktamha~sI karate haiM 'u-tu' kintu 'garahamANA-garhamANAH' nindA karate hue 'akkhaMti-AkhyAnti' ve kahate haiM ki 'sato ya asthi-svatazcAsti' mere darzana meM pratipAdita anuSThAna se hI dharma aura mokSa hotA hai 'asato ya natyi-asvata zca nAsti' dUsaroM ke darzanoM meM kathita anu pThAnase dharma athavA mokSa nahIM hotA hai| 'garahAmo dir3hi-gomahe dRSTim' hama unakI usa ekAntadRSTi kI gahIM karate haiM padArtha sat hI hai yA nitya hI hai, ityAdi ekAntavAdakI nindA karate haiM / isake sivAya aura kyA kahate hai ? jo bhI koI ekAnta dRSTi kA avalambana karake vastusvarUpa kA pratipAdana karatA hai, usakA pratipAdana yathArtha nahIM hai| aisA hama kahate haiM / 'Na garahAmo kiMci-na garhAmahe kizcit' isameM kisI kI nindA nahI hai // 12 // __anvayArtha-ve zramaNa aura mAhana eka dUsare kI nindA aura haMsI karate haiN| ve kahate haiM ki mere darzana meM pratipAdita anuSThAna se hI dharma aura mokSa hotA hai, dUsaroM ke darzanoM meM kathita anuSThAna se dharma 'u-tu' 52 'garahamANA-garhamANAH' nihA 12tA yA 'akkhaMti-AkhyAnti' tamyA 5 -'sato ya atthi-svatazcAsti' bhaa2|| 4zanamA pratipAina 720 anuhAnathI / ghama' mana mokSa thAya che. 'asato ya patthi-asvatazca nAsti' bIjAonA darzanemAM kahelA anuSThAnathI dharma athavA mekSa maLato nathI. 'garahAmo didI-gahamo dRSTim' bhabhe tamAnI mA santaSTina nahI karIe chIe. padArtha sataja che, athavA nitya ja che, vigere ekAntavAdanI niMdA karIe chIe. A sivAya bIju zuM kahIe chIe ? je kaMI ekAnta daSTinuM avalakhana karIne vastu svarUpanuM pratipAdana kare che, teonuM pratipaain yathA nathI. se prabhAye huI chu'. 'Na garahAmo ki ci'-na gardAmahe kicit' mAmA dhanI 5 hinA mA nathI. // 12 // anvayArtha-te zramaNa ane brAhmaNa paraspara eka bIjAnI niMdA ane mazkarI kare che. teo kahe che ke--mArA zAstramAM pratipAdita karela anuSThAnathI ja dharma ane mokSa thAya che. bIjAonA zAstromAM kahelA anuSThAnetha thAma For Private And Personal Use Only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - sakatA 'ne nirIkSya bisakaNTakakITakUTAn, samyakpathA vrajati tAna parihatya durAn / kujJAtakutsitakumArgakudRSTadoSAMstAMstAn vicAraNaparasya praa'pvaadH||1|| yA mokSa nahIM hotaa| hama unakI isa ekAnta dRSTi kI gardA karate haiN| padArtha sata hI hai ? athavA nitya hI hai ityAdi ekAntavAda kI nindA karate haiM, isake sivAya aura hama kyA kahate haiM ? jo bhI koI ekAnta dRSTi kA avalambana karake vastusvarUpa kA pratipAdana karatA hai, usakA pratipAdana yathArtha nahIM hai, aisA hama kahate haiM isameM kisIkI nindA nahIM haiM ||12||sugm hone se TIkArya nahIM diyA haiN| bhAvArtha--Adraka muni gozAlaka ko uttara dete haiM-he gozAlaka ! maiM kisI kI nindA nahIM karatA, kintu madhyasthabhAva dhAraNa karake, nirdoSa dRSTi se sahI vastusthiti ko kahatA hUM / ve pravAdI hI apane mata kA poSaNa karate hue aura usI meM saMtoSa mAnate hue damaroM kI nindA karate haiN| unake zAstra kA kathana dikhalAte haiM 'netroM vAlA puruSa apane netroM se khaDDhA kAMTA kIr3A aura kUTa ko dekha kara aura unase baca kara acche mArga se calatA hai| isI prakAra yadi koI puruSa mithyAjJAna, mithyAzAstra, mithyAmArga aura mizyAdRSTi ke doSoM ko jAna kara sanmArga kA Azraya letA hai to aisA karanA kisI kI nindA karanA nahIM khlaataa|' ke mekSa thato nathI, huM teonI A eka taraphI daSTinI niMdA karUM chuM padArtha sataja che. athavA ni ya ja che. vigere prakAranA ekAtavAdanI nIMdA karuM chuM. A sivAya bIjuM zuM kahuM chuM? je kaI ekana daSTinuM avalambana karIne vastu svarUpanuM pratipAdana kare che. tenuM te pratipAdana yathArtha nathI ja tema huM kahuM chuM. A kathanamAM koInI paNa niMdA nathI ja 12aa sAvArtha-ve mAdra munizAne uttara bhA5tai 49 che |zAlaka ! huM keInI paNa niMdA kara nathI. paraMtu madhyastha bhAva dhAraNa karIne nirdoSa daSTithI kharI vastu sthiti ja kahuM chuM. te pravAdI ja pitAnA matanuM piSaNa karatA thakA ane temAM ja saMtoSa mAnatA thakA bIjA onI niMdA kare che. teonA zAstranuM kathana batAve che. - a vALo purUSa pitAnI AMkhethI khADA, TekarA, kIDA ane kAMkarA vigere jaIne ane tenAthI bacIne sArA mArgathI cAle che. e ja pramANe je purUSa mithyAjJAna, mithyA zAstra, miyAmArga, ane mithyA duTinA dezone jANIne sanmArgane Azraya le che. te tema karavuM te keInI paNa nidA karavI kahI zakAya nahIM. For Private And Personal Use Only Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI kA dvi. zru. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 621 na hi vastusvarUpamatipAdanaM nindA kasyA'pi mahApuruSasya / sati hi tathA-'zItaM jalamuSNo'gniH' iti tatvakathanapapi nindAspRgvacanaM jAyeta, etatsarvamapi sUtreNa adhnAti sUtrakRt / 'te samaNA mAhaNA ya te sAdhavaH zramaNA mAhanAzca brAhmaNAzca 'annamannassa' anyo'nyasya-parasparasya parasparamanyasyA'nyo nindA hAsyaM ca kurvnti| 'u' tu 'garahamANA' garhamANA:-nindantaH 'avaMti' AkhyAnti-kathayanti / 'sato ya atthI' svatazvAsti-madIyadarzanoktA'nuSThAnena dharmoM mokSo vA bhavati / 'asato ya patthI' asvatazca nAsti, parakIyadarzanarItyA karmA'nuSThAnena dharmAdayo na bhavanti, iti te kathayanti / 'garahAmo dihi' gahamihe dRSTim, vayanteSAmekAnta dRSTim / 'sanne padArthaH-nitya eka vA' ityAyekAntA dRSTi yA tAmeva kevalaM nindAmaH / 'Na garahAmo kiMci' na garhAmahe kizcit / ekAntadRSTe nidAM kurmaH, natvanyat kimapi bruumH| vastutastu-yasya kasyA'pi nirUpaNam ekAntadRSTi mupagRhyatra sambhavati / ekAntadRSTimate padArthasvarUpanirUpaNaM na sambhavati iti kathayAmo naitAvatA kasyApi nindA bhavati-iti Adra koktiH // 12 // TIkA-sugamA // 12 // mUlam-Na kiMci rUveNa'bhidhArayAmo sadiTrimaggaM tu karek paauN| maigge ime kiTTie~ ArieMhiM aNuttare sappurisehiM aNju|13| chAyA- na kaJcana rUpeNAmidhArayAmaH svadRSTimArgazca kurmaH paaduH| mArgo'yaM kIrtita AyyairanuttaraH satpuruSairajuH // 13 // vastu ke svarUpa kA pratipAdana karanA kisI kI nindA karanA nahIM kahA jAtA hai| aisA na mAnA jAya to jala zItala hai, agni uSNa hai| isa prakAra kI vAstavikatA ko prakaTa karanA bhI nindA karanA khlaaegaa| yaha saba sUtrakArane sUtra ke dvArA hI dikhalAyA haiM // 12 // 'Na kiMci haveNa'bhidhArayAmoM ityaadi| * zabdArtha--AIka muni kahate haiM-'kiMci-kamapi' hama kisI zramaNa vastu svarUpanuM pratipAdana karavuM koInI paNa niMdA karavI kahevAya nahIM. ema mAnI na levAya ke-pANI ThaMDu che, agni garama che," A pramANenA vAstavika paNane batAvavuM te paNa nindA karavI tema kahevAze A badhuM kathana sUtrakAre sUtradvArA ja batAvyuM che. 12 'Nakici rUpeNa'bhidhArayAmo' tyAdi sAya-- ani 4 --'ki ci-kamapi' 55 zrama For Private And Personal Use Only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcakatAbo . anvayArthaH-(kiMci) kazcana-kamapi zramaNaM mAhanaM vA (rUveNa) rUpeNa svarUpeNa -jugupsitA'vayavAGgA'vayavodghATanena (Na abhidhArayAmo) na-naiva abhidhAra grAmA-garhaNAbuddhayA nodghATayAmaH kintu-(madihimagaM tu) svadRSTimArga tu-tadabhyu. pAtaM darzanaM siddhAntam (pAukaremu) maadusskum:-prkaashyaamH| mokSamArgastu-(Ariehi) AyaH (sappurise hiM) satpuruSaH-santazca te puruSAstaH sarvajJa:-adharmadUravattimiH (ime magge) ayaM mArgaH-samyagdarzanAdirUpaH (aNuttare) anuttaraH-na vidyate uttaraH athavA mAhana ke 'rUveNa-rUpeNa' rUpa athavA veSakI 'Na abhidhArayAmo -nAbhidhArayAma:' niMdA nahIM karate haiM usake aMga athavA upAMga kI burAI nahIM karate' kintu 'sadiTimaggaM tu-svadRSTimArga tu' kevala apane darzanakA mArga hI 'pAuMkaremu-prAduSkurmaH' prakAzita kara rahe haiM 'ime magge-ayaM mArga:' yaha samyak darzana AdirUpa mArga 'aNuttare- anuttaraH' sarvottama hai arthAt pUrvApara viruddha na hone ke kAraNa tathA jIvAjIvAdi padArtha-tatvoM kI yathArtha prarUpaNA karane ke kAraNa anuttara hai, kyoMki -yaha 'Ariehi-AryaiH' Arya 'sappurisehi-satpuruSaiH' satpuruSoM-sarvajJoM ke dvArA 'aMja kiTiyA-aJjaH kIrtitaH' sarala kahA gayA hai|||13|| . anvayArtha--AIka punaH kahate haiM-hama kisI zramaNa yA mAhana ke rUpa yA veSa kI nindA nahIM karate / usake aMga yA upAMga kI burAI nahIM karate / kevala apane darzana kA mArga hI prakAzita kara rahe haiN| yaha samyagdarzana Adi rUpa mArga sarvottama hai arthAt pUrvAparaviruddha na mayA mAnanA 'rUveNa-rUpeNa' 35 ay| veSanI 'Na abhidhArayAmo-nAbhi dhArayAmaH' ni! 42 nathA. tabhanA meM 44 sinAnI bhurA mtaapt| nathI. 52 'sadiTThimaggaMtu-svadRSTimArgantu' va cAtAnA zanane bhAga 'pAkare mu-prAduSkurmaH' prATa 43 chu'. 'ime magge-ayaM mArga:' mA sabhya zana vigaire 35 bhAga 'aNuttare-anuttaraH' sarvottama cha, arthAt pUrvA52 1i36 na hovAthI tathA jIva ajIva vigere tatvonI yathArtha prarUpaNa karavAthI anuttara -sava | cha, 15 'Ariehi-Aya:' mAya 'sappurisehi-satpuruSaiH' st53|| -sajJA dvArA 'aMjU kiTTiyA-ajuH kIrtitaH' 120 4 vAmAM Ave che. 13 // anvayArtha--pharIthI Adraka muni kahe che-huM kaI paNa zramaNa athavA mAhananA rUpa athavA veSanI niMdA karatuM nathI. huM kevaLa amArA zAstrano mArgaja pragaTa karuM chuM. A samyagra darzana rUpa mArga ja sarvottama che. arthAt te pUrvApara virUddha na hovAnA kAraNe tathA jIvAdi tatvanuM prarUpaNa For Private And Personal Use Only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AIkamunergozAlakasya saMvAdani0 593 -pradhAno yasmAt tathAvidho'nuttaraH pUrvAparAvyAhatatvAt yathAvasthitajIvAdisvara rUpanirUpaNAcArya dharmo'nuttaraH (aMjU kiTTie) aJjuH kIrtitaH prokta iti // 13 // ||ttiikaa-sugmaa // 13 // mUlam-uDr3e aheyaM tiriya dilAsu, tasA ya je thAvarA je ye paannaa| sUkAhi vAbhi duguMchanANo, jo bhArahaI vasimaM kiMci loe~ // 14 // chAyA--jayastiyaMga dizAsu, sAzca ye sthAvarA ye ca paannaaH| bhUmezaGkAmirjugupsamAno no garhate saMyamavAn kiJcilloke // 14 // hone ke kAraNa nayA jIvAdi tatvoM kI yathArtha prarUpaNA karane ke kAraNa anuttara hai, ki yaha Arya satpuruSoM sarvajJoM ke dvArA kahA gayA hai / 13 // TIkA sugama hai / 13 // 'ur3eM aheyaM tiriyaM disAsu' ityaadi| zabdArtha-'urdU-Urdhvam' ardhva dizAmeM 'aheyaM-adhazca' ayo dizAmeM 'tiriya disAsu-tiryaga dizAsu' tirkI dizAmeM 'je ya tasA je ya thAvarA pANA-yeca trasAH ye ca sthAvarAH prANA' jo usa aura sthAvara prANI hai 'bhUyAhisaMkAbhi-bhUtAbhizaGkAbhiH' una bhUtoMkA hiMsA kI zaMkA se 'duguMchamANo-juguptamAnaH dhRNA karane vAlA arthAta unakI virAdhanA se pApa samajha kara bacane vAlA 'busima-saMyamavAna maMyamavAna puruSa 'loe-loke' isa loka meM 'kiMci-kaMcana' kisI kI karavAnA kAraNe anuttara-sarvazreSTha che. kemake A mArga Arya saMpurUSa evA sarvajJo dvArA nirdiSTa che. 13 A gAthAne TIkArya saraLa hovAthI jUde batAvela nathI. 'uDUDha' aheyaM tiriya disAsu' tyAha zAya--uDDha'-Urdhva' 4 dizAmA 'aheyaM-adhaH' adhI dizAbhI 'tiriya disAsa--tiryadizA' tichI hizAsAmA 'je ya tasA je ya thAvarA pANAye ca basAH' ye ca sthAvarAH prANAH' 2 sa bhane sthA12 praay| che, 'bhUyAhi kAbhi-bhUtAbhizaGkAbhiH' DiMsAnI thI 'duguchamANo-jugupsamAnaH" 12vApANA mathAt tamannA pinAthI 5 / 5 mAnIne bhayavApAmA 'sima-seya. mavAn ' sayabhavAn 535 'loe-loke' mA soma kici-kaMcana para sU0 75 For Private And Personal Use Only Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AS sUtrakRtAGgastre anvayArtha:-(ur3a) Urdhvadizi (aheyaM) adhodizi (tiriyaM disAsu) tiryagdizAmu (je ya tasA pANA) ye ca prasAH prANAH-pANinaH-dvIndriyAdayoH jIvAH tathA-(je ya thAvarA pANA) ye ca sthAvarAH prANAH-pRthivyaptejo vAyuvanaspatilakSaNA jIvAH santi (bhUyAhisaMkAbhi) bhUtAbhizaGkAbhiH-prANAtipAtazaGkayA (duguMcha. mANo) jugupsamAnaH-ghRNAM kurvan (sima) saMyamavAn puruSaH (loe) koke-sthAvarajaGgamAtmake (go) no (kiMci) kaJcana (garihaI) gahate-nindatIti // 14 // 'No garahaI-no garhate' niMdA nahIM krtaa| arthAt he gozAlaka! prANiyoM ke vadhase ghRNA karane vAlA sAdhu kisI kI niMdA nahIM karatA hai yaha hamArA dharma hai,| isa kAraNa mujha niraparAdhI para niMdA karane * aparAdhakA Aropa karanA tumhAre lie ucita nahIM hai| maiM kisIkI niMdA na karake vastu svarUpa kA hI pratipAdana kara rahA hUM ||gaa014|| . anvayArtha-Urdhva dizA meM, adhodizA meM aura tirkI dizAoM meM jo trasa aura sthAvara prANI haiM, unakI hiMsA se ghRNA karane vAlA bharthAt unakI virAdhanA se pApa samajha kara vacane vAlA saMyamavAna puruSa isa loka meM kisI kI bhI gardA nahIM krtaa| arthAt he gozAlaka ! prANiyoM ke vadha se ghRNA karane vAlA sAdhu kisI kI nindA nahIM karatA yaha hamArA dharma hai / isa kAraNa mujha niraparAdhI para nindA karane ke bharAdha kA Aropa karanA tumhAre lie ucita nahIM hai| maiM kisI kI nindA na karake vastusvarUpa kA hI pratipAdana kara rahA hUM // 14 // . No garahaMi-no garhate' ni! 42al nI. arthAt hai gozAkha ! prAliyona vadhathI ghaNA karavA vALA sAdhu keInI paNa niMdA karatA nathI. A amAre -dharma che. A kAraNe niraparAdhI evA mArA para niMdA karavAne Arepa kare te tamArA jevAne nathI. huM koInI niMdA karyA vinA vasta svarUpanuM ja pratipAdana karI rahela chuM. 014 anvayArtha-urvadizAmAM adizAmAM ane tichadizAmAM je rasa ane sthAvara prANI che, tenI hiMsAthI ghaNu karavAvALA arthAt tenI virAdhinAthI pApa samajIne bacavAvALA saMyamavAnuM purUSa A lekamAM keInI paNa niMdA karatA nathI. arthAt he gozAlaka prANinA vadhathI chUNuM karavAvALA sAdhu koInI paNa nida karatA nathI. A amAro dharma che. te niraparAdhI evA mArA para niMdA karavAne AkSepa mUkave te ApanA jevAne egya nathI. huM te keinI paNa niMdA karyA vinA vadhu svarUpanuM ja pratipAdana karUM chuM. 14 For Private And Personal Use Only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA fir. zru. a. 6 Ardrakamune gauzAlakasya saMvAdani0 TokA - punaH sva saddharmanirUpaNAyA''ha -(uDDa) ityAdi, (uDDa) karvaUrdhvadizi (aheyaM) adhodizi ( tiriyaM disAsu) tiryagU dizAsu- Urdhvo'stiryag dizAsu (jeya tasA je ya thAvarA pANA) ye ca trasAH dvIndriyAdayaH prANAH ye va sthAvarAH pRthvIkAyAdayaH prANAH prANino vidyante, (bhUvAhisaM kAmi) bhUtAbhiza GkAbhiH teSAM bhUtAnAM vinAzayaGgAmiH 'durguchamANo' jugupsamAnaH- ghRNAM kurvan eteSA virAdhanena sAvadhakriyA bhani tathA 'vusimaM' saMyamavAn puruSaH 'loe' loke 'jo' no 'kiMci' kaJcana 'garahaI' garhate, bhUtAnAM vadhazaGkayA ghRNAM kurvan sAdhuH kamapi na nindatIti he gozAlaka ! evaM madIyo dharmaH / evaMvidhe mayi - anaparAddhe'parAdhyati nindakasvavAco niSphalA yuktistava / nA'haM nindAmi nindayAmi vA kintu vastusvarUpaM pratipAdayAmi, iti // 14 // mUlam - AgaMtagAre ArAmagAre samaNe u bhIte Na uveti vAsaM / kkhA hu 'saMtI have maNussA 93 U~NAtirittA ya lavA levA ya // 15 // chAyA - AgantragAre ArAmagAre zramaNastu bhIto nopaiti vAsam / dakSA di santi bahavo manuSyA UnAtiriktAzca lapAlapAzca // 156 TIkArtha- Ardraka muni apane dharma kI prarUpaNA karane ke lie phira kaha rahe haiM-U~cI, nIcI aura tirdhI dizAoM meM jo basa aura sthAvara prANI haiM, una prANiyoM kI hiMsA se ghRNA karate hue arthAt jIvoM kI hiMsA se sAvadha kriyA hotI hai, aisA samajhate hue saMyamI puruSa loka meM kisI kI bhI gaha nahIM karate haiN| he gozAlaka ! yaha merA dharma hai / isa kAraNa maiM niraparAdhI hU~, phira bhI tuma mujhe nindA karane kA aparAdhI kaha rahe ho, tumhArA yaha kahanA ayukta hai| maiM nindA nahIM karatA karAnA, kevala vastusvarUpa kA hI pratipAdana kara rahA hUM ||14|| TIkA--mAka muni peAtAnA dharmAMnI prarUpaNA karavA mATe pharIthI kahe che ke--uMcI, nIcI, ane tiI dizAeAmAM trasa ane sthAvara je prANiyA che, te prANiyAnI hiMsAthI ghRNuA karatA thakA arthAt jIvAnI hi'sAthI sAvadha kriyA thAya che, tema samajhatA thakA sayamI purUSa jagA~ koInI paNa niMdA karatA nathI, huM geAzAlaka ! A mAro dharma che. tethI niraparAdhI chu. tA paNa tameA ane niMdA karavArUpa aparAdhI kahI rahyA che, tamArU' A kathana yeAgya che. hu niMdA karatA nathI. tema niMdA karAvato paNa nathI. paNa kevaLa vastu svarUpanuM ja pratipAdana karU chuM. gA014mA For Private And Personal Use Only Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . . . sUtrakRtAkArale - anvayArtha:-gozAlaka AI kamuni pratyAha-(samaNe ubhIte) bhItastu aSaNo mahAvIrasvAmI, mo.! tava tIrthakaro bhayabhItaH san (AgaMtagAre) Agantra pAre AgantRRNAmAgAre-AgantukAvAse-dharmazAlAyAm (ArAmagAre) ArAmagAre -ArAmaH syAdupayanaM tatratyagehe'pi, (vAsa Na uvei) vAsa sthiti nopaiti bhIta: san kinAmazarmavindati janAkule na vasati / kathaM no paiti tatrAha-hetum / (bahave mazussA jagAtirittA ya lavAlavA ya dakkhA hu saMtI) bahavo manuSyA UnAtiriktAzca "AgaMtagAra ArAmagAre' ityaadi| zabdArtha-'samaNe ubhIte-zramaNastu bhItaH' zramaNa mahAvIra bhira sarapIka hai, kyoMki 'AgaMnagAre-AgantagAre' ve AgantukAvAsa-dharma zAlA meM 'ArAmagAre-ArAmagAre' tathA udyAnoM meM bane makAnoM meM pAsaNa uvei-vAsaM na upaiti' Thaharate nahIM hai, unake vahAM nahIM Thaharane kA kAraNa yahI hai ki 'bahave maNussA jagAtirittA lavAlavA ya dakkhA husaMti-bahave manuSyAH UnAtiriktA lapAlapAzca santi' vahAM bahuta se nyUna, adhika, vaktA maunI athavA dakSa puruSa nivAsa karate haiM, // 15 // anvayArtha-gozAlaka Ardraka muni se kahatA hai-zramaNa mahAvIra "bhora Darapoka haiM, kyoM ki ve AgantukAvAsa dharmazAlA yA sarAya meM tathA udyAnoM meM bane makAna meM nahIM Thaharate haiN| unake vahAM nahIM Thaharane kA kAraNa yahI hai ki vahAM bahuta se nyUna, adhika, vaktA, mAnI yA 'AgatagAre ArAma gAre' ityAdi zA---gozAlas bhAdra bhunAna / cha.-'samaNe ubhIte-zramaNastu. bhItaH zramara mahAvIra niru ta 24 che. bha.-'AgaMtagAre-AgantagAre' tme| bhAgantupAsa arthAt dharma zAma tathA 'ArAmagAre-ArAmagAre' GdhA. nAmA manApAmA mA bhAnAmA 'vAsa Na uvei-vAsaM na upaiti' nivAsa 42tA 'nathI. tyA telAtuM na 2hevArnu 425 me che -'bahave maNussA uNAtirittA bAlavA ya dakkhA hu saMti-bahave manuSyAH UnAtiriktA lapAlapAzca santi' lai paNa kharA nyuna adhika, vaktA, maunI, athavA dakSa purUSa nivAsa kare che. 1pa. anvayArtha-ge zAlaka Adraka munIne kahe che ke-zramaNa mahAvIra bhIrU thata Darapoka che. kemake teo AgantukAvAsa-dharmazAlA vigeremAM tathA bAghAmAM banAvela makAnamAM rahetA nathI. teo tyAM na rahevAnuM kAraNa eja che ke-tyAM ghaNA evA nyUna athavA adhika vaktA vigere puSe nivAsa kare che. pitAnAthI je utaratA hoya ke nyUna kahevAya che. pitAnAthI je uttama For Private And Personal Use Only Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya sevAdani0 57 sapAlapAzca dakSA hi santi, tatra-UnAH svApekSayA hInA:-atiriktA jAtyAdinA adhikAH lapA vA-vaktAraH, alA:-maunavratikAH vidyAdiyuktAH, dakSA:-prakhara. paNDitAH santIti, asmin pradeze'neke dArzanikA buddhimantaH zAstre kRtaparizramA batA'vadhAnA varNanAdibhiH zreSThA unmajnanti, yadi praznaM kuryuste tadA kimuttaraM deyamiti vivicya janAkulAvAsa dUrAtpariharan bhIta ivaikAnte vasati-gacchati ca tatraiva, yatraiSAM sambhAvanA na sambhavet // 15 // mUlam-mahAviNo sikkhiyabuddhimaMtA, suttehi atthehi ya nnicchynnaa| pucchisu mA No aNagArA anne, iti saMkamANo Na uveti tattha // 16 // dakSa puruSa nivAsa karate haiN| apanI apekSA jo hIna hoM ve nyUna ko jAte haiM aura jAtyAdi se atirikta ko adhika kahe gae haiM, adhika yA sundara bhASaNa karane vAle vaktA (lapa) kahalAte haiN| mauna sAdhanA karane vAle maunI kahalAte haiM tathA vidyAsiddha Adi cyA prakhara paNDita dakSa, kahalAte haiM / pUrvokta sArvajanika sthAnoM meM aneka dArzanika buddhizAlI zAstrAdhyayana meM parizrama karane vAle, sAvadhAna tathA varNana karane Adi meM zreSTha puruSa Ate jAte rahate haiN| mahAvIra socate haiM ki agara ve prazna kara baiThege to maiM kyA uttara daMgA! isa prakAra bhayabhIta hokara ve manuSyoM se vyApta sthAnoM se bacate haiM aura aise sthAnoM meM hI Thaharate haiM jahA~ unake Ane kI koI saMbhAvanA na ho // 15 // TIkA sarala hai // 15 // keTinA hoya te adhika kahevAya che. suMdara pravacana karavAvALA vaktA (15) kahevAya che. mauna dhAraNa karavAvALA mauni kahevAya che. tathA vidyA siddha vigere prakhara paMDita dakSa kahevAya che. pUrvokta sArvajanika sthAnamAM aneka dArzanika, buddhizALI zAstrAdhyayanamAM zrema karavAvALA sAvadhAna tathA varNana karavAmAM zreSTha purUSe AvatA jatA rahe che, tethI mahAvIrasvAmI vicAre che ke jo teo koI viSayamAM prazna karI besaze te huM zuM uttara ApIza? A rIte Darapoka thaIne teo manuSyathI vyApta sthAnethI bacatA rahe che. ane evA sthAnamAM vase che ke jyAM tevAone AvavAne saMbhava ja na haya, gA5pA A gAthAne TIkAthI saraLa ja che. jethI Apela nathI, For Private And Personal Use Only Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 524 sUtrakRtAGgasUtra chIyA-medhAvinaH zikSitabuddhimantaH sUtreSvartheSu ca nizcayajJAH / - mA pAkSuranagArA anye iti zaGkamAno no paiti tatra // 16 // avayArtha:-(mehAviNo) medhAvinaH-vratagrahaNadhAraNAsampannAH (sikkhiya) zikSitAH-yadvA vayapramAganipuNAH (buddhimaMtA) buddhimantaH-autpattikyAdibuddhiyuktAH (suttehi) sUtreSu-vyAkaraNAdimUtraviSaye (atthehi) artheSu-tattacchAstrapatipAyeSu. 'mehAviNo sikkhiyabuddhimaMtA' ityaadi| zabdArtha-'mehAviNo-medhAvinaH' medhAvI arthAt vratoM ke grahaNa aura dhAraNa karane kI mativAle sikkhiyabuddhimaMtA-zikSita. ghuddhimantaH' pramANoM meM nipuNa, evaM buddhimAn autpatti kI Adi ghudviyoM se yukta 'suttahi-sUtreSu' sUtroM meM arthAt zAstrake mUlapATha meM tathA 'atthehi-artheSu' unake artha meM 'gha-ca' aura 'NicchapannA-nizca yajJA' nizcaya ko jAnane vAle 'anne-anye' anya -paradarzana vAle 'aNa gArA-anagArAH' anagAra 'mA No pucchintu-mA asmAkaM prAkSuH' mujhase koI prazna na kara baiThe 'iti saMkamANo-iti zaMkamAnaH' isa prakAra kI AzaMkA karate hue mahAvIra 'tattha-tatra' una janAkUla sthAnoM meM 'Na uveti-naupaiti' nahIM jAte haiM |gaa016|| - anvayArtha-medhAvI arthAt vratoM ke grahaNa aura dhAraNa karane kI mativAle, zikSita-pramANoM meM nipuNa, buddhimAn autpattikI Adi buddhiyoM se yukta, sUtroM meM arthAt zAstra ke mUlapATha meM tathA unake 'mehAviNo sikkhiyabuddhimatA' tyAta zAya-mahAviNo-medhAvinaH' medhAvI arthAt pratIne ghaDaya bhane pA 42vAnI bhatIvara 'sikkhi yabuddhimaMtA-zikSitabuddhimantaH' zikSita arthAt pramANamAM pravINa ane buddhimAna eTale ke autpattikI vigere buddhithI puzta 'muttehi-sUtreSu' sUtromA arthAt zAlanA bhuu1||i tathA 'atthehiartheSu' tenAmamA 'ya-ca' bhane 'Niccha yannA-nizcayajJAH' nizvayana naa2| 'anne-anye' anya-526zavANA 'aNagArA-anAgArAH' sAdhu 'mA No pucchisu -mA asmAkaM prAkSuH' bhane / prazna na cha mese 'iti saMkamANe-iti zaGkamAnaH' pramAnI zA 42tA th| mahAvI2 'tattha-tatra' megana vyAsa sthAnamA 'Na uveti-nopaiti' tA nathI. // 19 // anvayArtha-medhAvI arthAt vatene grahaNa ane dhAraNa karavAnI matibuddhivALA zikSita pramANamAM nipuNa, buddhimAna autpattikI vigere buddhithI yukta zAstrane mULa pAThamAM tathA tenA arthamAM nipuNa evA paradarzana For Private And Personal Use Only Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAda na0.599 (ya) ca (picchayannA) nizcayajJAH (anne) anye (aNagArA) anagArA:-sAdhava:paradArzanikAH (mA No pucchisu) mA asmAkaM prAkSuH (iti saMkamANo) iti zaGkamAnaH-zaGkA manasi kurvanityarthaH / (tastha) tatra-janAkule sthAne (Na uveti) no paitina gacchati mahAvIrasvAmI, yadyahaM janA''kule sthAne gamiSyAmi tadA tatra vasantaH parasAdhavo mAM kimapi prakSyanti tadottaraM dAtumahamasaktaH kiM kariSyAmi kathaM vA tatra sthAsyAmi mahatI me'patiSThA syAditi tava tIrthakaro nopaiti // 16 // TIkA-sugamA // 16 // mUlam-No kAmakiccA Na ya bAlakiccA, rAyAbhiogeNa kuo bhennN| viyAvArejjA pasiNaM na vA vi, sakAmakicce NihaM AriyAgaM // 17 // chAyA-na kAmakRtyo na ca bALakRtyo rAjAbhiyogena kuto bhayena / ___vyAgRNIyAtmaznaM na vApi svakAmakRtye nehANAm / / 17 // artha meM nipuNa paradarzanI sAdhu mujhase koI prazna na kara baiThe, isa prakAra kI AzaMkA karate hue mahAvIra una janasaMkula sthAnoM meM nahIM jAte haiM ! ye socate haiM ki kadAcit kisI ne koI prazna kiyA to maiM usakA uttara nahIM de sakU~gA ! usa samaya maiM kyA karUMgA ! kaise vahAM hUMgA! merI bar3I apratiSThA hogii| yaha kAraNa hai ki tumhAre tI kara aise sthAnoM meM jAte hI nahIM haiM // 16 // TIkA sugama hai // 16 // 'No kAmakiccA Na ya bAlakiccA' ityaadi| zabdArtha--'muni Ardraka uttara dete haiM-bhagavAna mahAvIrasvAmI 'No kAnakiccA-na kAmakRtyaH' niSprayojana koI kArya nahIM karate haiM aura vALA sAdhu mane kaI prazna na pUche AvA prakAranI zaMkA karIne mahAvIra svAmI tevA prakAranA jana saMkula-ghaNA janethI yukta evA sthAnamAM jatA nathI. teo vicAre che ke kadAca kaI kaMI prazna pUchI leze te huM samyaku rIte tene uttara ApI zakIza nahIM, teve vakhate huM zuM karIza kevI rIte tyAM rahIza? teve vakhate mArI moTI apratiSThA thaze, e ja kAraNathI tamArA tIrthakara evA sthAnamAM jatA nathI. 16 TIkA sugama che. zahAtha-pAI bhuni uttara Ape cha-magavAn mahAvI22vAmI 'No kAmakiccA-na kAmakRtya.' prayoga vinAnu / 59 saya 42tA nathI. ane 'Na ya bAlakiccA-na ca bALakRtyaH' mAasI ma 152 viyAyu: / / 54 For Private And Personal Use Only Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgaNe - anvayArtha:--AIko gozAlakaM pratyAha-mahAvIrasvAmI (go kAmakiccA) no kAmakRtyA-no kAmakRtyaM-niSprayojanaM kArya na karoti (Na ya vAlakiccA) na ca bAlakRtyaH-na vA bAlaka badavicAritaM karma karoti, na vA-(rAyAbhiogeNa) rAjAbhiyogena-rAjJa AjJayA'pi na karoti (kuo bhaeNaM) kuto bhayena-bhayena kathaM vadet arthAt kasmAdapi bhayAnna vadatItyarthaH kintu-sakAkicceNiha AyariyANa) svakAmakRtyenehA''cANAm-svecchAkAritayA sa bhagavAn iha-jagati AryAya tathA upArjitatIrthakaranArakarmaNaH kSapaNAya ca dharmopadezaM karoti, (pasiNaM 'Na ya ghAlakiccA-na ca bAlakRsyaH' na bAlaka ke samAna vinA vicAre hI koI kArya karate haiM / 'na vA rAyAbhiprogega-na vA rAjAbhiyogena' ve rAjA ke bhayase bhI dharmakA upadeza nahIM karate haiM 'kupro bhaeNaM-bhayena kutaH' to dUsare ke bhaya se to upadeza kareMge hI kaise ? 'sakAmakicce jiha AriyANaM-svakAma kRtyenehA'rzaNAM" bhagAn upArjita kiye hue tIrtha kara nAma karmakA kSaya karane ke liye Arya janoM ko upadeza dete hai, athavA 'pasiNaM viyAgarejjA-praznaM vyAgRNIyAt'-athavA niravadha praznakA upadeza dete haiM, sAvA prazna kA uttara nahIM dete haiM ||gaa017|| ___ anvayArtha--muni Ardraka uttara dete haiM -bhAvAna mahAvIra na niSpra. yojana koI kArya karate haiM aura na bAlaka ke samAna vinA vicAre koI kArya karate haiN| ve rAjA ke bhaya se bhI dharma kA upadeza nahIM karate haiM to dUsare ke bhaya se to upadeza kareMge hI kaise ? bhagavAn upArjita 32tA nathI. 'Na vA rAyAbhibhogeNa-na vA rAjAbhiyogena' tme| RIMAL PthI 55 yamana apaheza 42tA nayI. 'kuo bhaeNaM-bhayena kutaH' te pachI mIla. sAnA uthI / 532 42vAnI pAta 1 4yAM rahI ? 'sakAma kicce jiha mAriyANa-svakAmakRtyenehA'ryANAm' lagavAn 3410 42vAmA mAsA tI 2 nAmakamane kSaya karavA mATe Arya purUne upadeza Ape che. athavA "afa viyAgarejA-prazna vyAgRNIyAt' niravadha prazrona hattara mA cha, sAvadha praznone uttara ApatA nathI. gA01LA anvayArtha--Ardikamuni uttara ApatA kahe che ke-bhagavAna mahAvIra svAmI prayajana vinA koI kArya karatA nathI. temaja bAlakanI mAphaka vagara vicAryuM kaMIja kArya karatA nathI. teo rAjAnA bhayathI dharmane upadeza karatA nathI te pachI bIjA keInA bhayathI te upadeza kema kare? bhagavAna upA For Private And Personal Use Only Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khamayAbodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAdani0 601 viyAgarejjA) paznaM niravadyAznottaraM vyAgRgIyAt na vA'pi vyAgRNIyAtasAvadyasyottaraM na dadAtIti // 17 // TIkA--AIkamuni gozAlakaM pati kathayati-bho gozAlaka! bhagavAna mahAvIrasvAmINo kAmakiccA' no kAmakRtyA-prayojanamantareNa kimapi kAryana karoti / 'Na ya bAlakiccA' na ca bAlakRspaH-bAlakavadavicArya na kimapi kurute kAryam / na vA 'rAyAbhibhogeNa rAjA'bhiyogena-rAjJA AjJayA rAjabhayena ca dharmopadezaM na karoti / 'bharaNa kubho' bhayena kutaH-bhayena tu sarvathA naiva karoti dharmopadezaM sa devAdhidevaH / 'pasiNaM viyAgareja na vAvi' praznaM vyAgRNIyAnnavA. 'pi-kadAcibhiravadhapaznottaraM dadAti-na vA'pi dadAti sAvadhapraznottaram, 'sa. kAmakicceNiha AriyANa' sakAmakRtyenehA''ryANAm-svecchAkAritayA-sa bhagavAna iha-jagati-AryAya dharmamupadizati, tathA-svakIyatIrthakaranAmakarmaNaH kSayAya dharmopadezaM karotIti bhAvaH // 17 // kiye hue tIrthakaranAmakarma kA kSaya karane ke lie Ayajano ko upadeza dete haiM / kimI ke prazna kA uttara dete hai yA nahIM bhI dete hai| arthAt niravadya prazna kA uttara dete hai, sAvadya prazna kA uttara nahIM dete hai|17|| TIkArtha-AIka muni ne gozAlaka se kahA-he gozAlaka ! bhagavAn mahAvIra svAmI prayojana ke binA koI kArya nahIM krte| bAlaka ke samAna vinA vicAre bhI koI kArya nahIM krte| ve devAdhideva rAjA ke bhaya se dharmopadeza nahIM dete, kisI ke bhI bhaya se upadeza nahIM dete / kadA. cit niravadya prazna kA uttara dete haiM aura sAvadha prazna kA uttara nahIM bhI dete ! ve tIrtha kara nAmakarma ke kSaya ke lie AryajanoM ko dharmade. zanA dete haiM // 17 // jIta karela tIrthaMkara nAma karmane kSaya karavA mATe Aryajanene upadeza Ape che. keInA praznone uttara Ape paNa che ane nathI paNa ApatA arthAta niravA praznone uttara Ape che. sAvadha praznone uttara ApatA nathI. 1 TIkAtha-Adraka muni gozAlakane kahe che-he gozAlaka ! bhagavAna mahAvIrasvAmI projana vinA keI paNa kArya karatA nathI. temaja bAlakanI jema vagara vicAryuM paNa kaI kArya karatA nathI. teo devAdhideva evA rAjAnA DarathI dharmopadeza ApatA nathI. te pachI bIjAnA bhayanI te vAta ja zI karavI? arthAt keInA paNa DarathI teo upadeza ApatA nathI kadAca niravadya praznano uttara Ape che, ane sAvadya praznano uttara ApatA nathI. teo tIrthakara nAmakarmanA kSaya mATe A janene dharmadezanA Ape che. 1LA su. 76 --- -- - For Private And Personal Use Only Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - -- mUlam-gaMtA ca tattha aduvA agaMtA, viyAgarejjA samiyAsu pnne| aNAriyA daMsaNao parittA, iti saMkamANo Ne uti tattha // 18 // chAyA-gatvA ca tatrA'thavA'gatvA, vyaagRgiiyaatsmtyaa''shupjnyH| __ anAryA darzanataH parItA iti zaGkamAno nopaiti tatra // 18 // anvayArtha:--(Asuganne) AzumajJaH (gaMtA) gatyA (tastha) tatra-praznakaH samIpam (aduvA) athavA (agaMtA) agasvaiva praznakartuH samIpam (viyAgarejjA) 'gaMtA ca tattha aduvA agaMtA' ityaadi| zabdArtha--'Asupanne-azupajJaH' sarvajJa mahAvIra 'tastha-tatra' prazna karanevAle ke samIpa 'gaMtA-gatvA' jAkarake 'aduvA-athavA' athavA 'agaMtA-agatvA' na jAkara bhI 'samiyA-samatayA' samabhAvase 'viyAgarejjA-vyAgRNIyAt' dharmakA upadeza athavA praznoM ke uttara dete haiN| rAgadveSa se yukta hokara kabhI bhI bhASaNa nahIM karate, 'aNAriyA-anAryA:' anArya jana 'dasaNao-darzanAt samyaktva 'parittA-parItA' bhraSTarahita hote haiM 'iti saMkamANo-iti zaGkamAna:' aisI AzaMkA se 'tatya -tatra' unake pAsa anArya dezameM 'na uveti-nopaiti' nahIM jAte haiN| bhaya ke kAraNa na jAte hoM aisA kahanA ucita nahIM hai ||gaa018|| anvayArtha-sarvajJa mahAvIra svAmI zrotAoM ke samIpa jAkara 'tAva tattha aduvA agatA' tyAdi zAya--'Asupanne-AzutrajJaH'. sarpa bhI221AmI 'tattha-tatra' prazna 42vAvAjAnI pAMse 'ga'tA-gatvA' ne 'aduvA-athavA' athavA 'agaMtA bhAgatvA' yA vinA pA 'samiyA -samatayA' samamAthI 'vIyAgarejjA-vyAgR. NIyAta' dharmanA 65za athavA prazonA uttre| mAcha. rAgadvaSathI yuta yaha bhASA 42 // nathI. 'aNAriyA-anAryA:' anAyA / 'dasaNao -darzanAt' samyavathI parittA-parItA' braTameTa samma vinAnA DAya cha. 'tattha-tatra' yA tamAnI pAMse manAya zama 'na uti-nopaiti' latA tathI, bhayane kAraNe teonI samIpe jatA nathI tema nathI. 18 anvayArtha-sarvajJa mahAvIra svAmI zrotAonI pAse jaIne athavA For Private And Personal Use Only Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi zru. a. 6 AIkamune!zAlakasya saMvAdani0 603 vyAgRNIyAt-praznottaraM vadati (samiyA) samatayA-samabhAvena na tu rAgadveSAkulo vadati (aNAriyA) anAryAH (daMsaNao) darzanAva-samyaktvAt (parittA) parItAH bhraSTAH (iti saMkamANo) iti zaGkamAnaH-iti jAnAnaH 'tastha' tatra-anAryadeze (na uveti) nopaiti-na gacchati na tu-bhayAnna gacchatIti // 18 // ___TIkA--'Asupanne' AzuprajJa'tIva buddhimAn sarvazo bhagavAn 'tattha' tatrapraznakartuH samIpe 'gaMtA ca' gatvA ca 'aduvA' athavA 'agaMtA' agatvA vA 'samiyA' samatayA-samamAvena na tu rAgadveSAbhyAmAkRSyamANaH 'viyAgarejjA' vyA. gRNIyAt-yadi praznakartuM rupakAraM pazyati-tadA tatsamIpe dharmamupadizati / yadi kadAcit-amavyasvAdidoSaduSTaH praznakartA bhavettadA tatra nopaditi / upadezamapi samabhAvatayaiva dadAti na tu viSamAM dRSTimAzritya / viSamaSTikAraNayoH rAga. athavA na jAkara bhI samabhAva se dharma kA upadeza yA praznoM kA uttara dete haiN| rAgadveSa se yukta hokara bhASaNa nahIM karate / anArya jana samyaktva se bhraSTa-rahita hote haiM, aisI AzaMkA se unake pAsa anArya deza meM nahIM jAte haiN| bhaya ke kAraNa na jAte hoM, aisA nahIM hai // 18 // ___TIkArtha-AzuprajJa arthAt sarvajJa sarvadarzI bhagavAna zrotAoM ke samIpa jAkarake athavA vinA gaye samabhAva se upadeza karate haiM, rAga veSa se yukta hokara nhiiN| agara praznakartA kA upakAra honA dekhate haiM. to upadeza dete haiM / agara koI abhavyatva Adi doSa se dUSita prazna kartA hA to upadeza nahIM dete| upadeza dete haiM to samabhAva se hI dete haiM viSama bhAva se nahIM, kyoMki viSama bhAva ke kAraNa rUpa rAga aura dveSa gayA vinA paNa samabhAvathI dharmane upadeza agara praznone uttara Ape che. rAgadveSathI yukta thaIne bhASaNa karatA nathI. anArya ane samyaktvathI rahita hoya che. tevI zaMkAthI temanI pAse arthAt anArya dezamAM jatA nathI. bhayane kAraNe na jatA hoya tema nathI. 18 TIkArya-AzuprajJa arthAt sarvajJa sarvadazI bhagavAn zrotAonI pAse jaIne athavA gayA vinA ja samabhAvathI upadeza Ape che. rAgavALA banIne upadeza karatA nathI, je prazna kartAne upakAra thAya tema jue che te tene upadeza Ape che. athavA keI abhavya vigere deSathI dUSita vyakti prazna kare che, te tene upadeza ApatA nathI. jene upadeza Ape che, te samabhAvathI ja upadeza Ape che. viSamapaNAthI upadeza karatA nathI. kemake-viSamapaNAthI upadeza ApatA nathI. kemake viSamabhAvanA For Private And Personal Use Only Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 604 sUtrakatAjastre dveSayorabhAvAt / 'agAriyA' anAryAH 'dasaNaoM' darzanataH 'parittA' parItA:vibhraSTAH iti saMkamANe' iti zaGkamAnaH 'tattha' tatra-tatsamIpe 'Na uveti' nopaiti, ime darzanato vibhraSTA anAryAH, iti zaGkamAnaH tatsamIpaM nopagacchati, azubhabhUmau zubhavIjavapanasyA'yuktatvAt bhayAnna gacchanIti na, api tu-anAryasvAt phalA'bhAvazaGkayA nopaitIti jAnIhi // 18 // mUtram-pannaM jahA vaMNie udayaTTI Ayassa heDaM paMgarei sNg| taMUvame sarmaNe NAyaputte iccaiva me hoI maI viyakA // 19 // chAyA--paNyaM yathA vaNigudayArthI, Ayasya hetoH prakaroti saGgam / tadupamaH zramaNo jJAtaputraH, ityeva me bhavati mati vitarkA // 19 // unameM nahIM hai| jo anArya haiM evaM samyagdarzana se bhraSTa haiM, unake samIpa ve nahIM jaate| Upara bhUmi meM bIja yonA ucita nahIM hai, isI prakAra anAryoM aura darzana bhraSToM ko upadeza denA vyartha hai| kintu yaha kahanA mithyA hai ki ve bhaya ke kAraNa unake samIpa nahIM jaate| jAnA niSphala samajha kara hI vahAM nahIM jAte // 18 // 'pannaM jahA vaNie udayaTThI' ityAdi / . zabdArtha-'jahA-pathA' jaise 'udayahI-udayArthI lAbha kA abhi. lASI 'vaNie-vaNik' vaNik jana 'Ayaheu-Ayasya hetoH' lAbha kI icchA se 'pannaM-paNyaM' kraya vikraya yogya vastu kA 'saMgaM pakareha -saMgaM prakaroti' saMgrahakaratA hai arthAt mahAjana ke pAsa saMbaMdha rakhane kA kAraNa rU5 rAga ane dveSa teomAM rahetA nathI. je anArya hoya che, ane samyapha darzanathI bhraSTa thayelA hoya che, teonI samIpe teo jatA nathI. uSara jamInamAM bI vAvavA te yogya nathI. e ja pramANe anAryo ane bhraSTa thayelAone upadeza Ape te nakAmuM che. paraMtu evuM kahevuM keteo DaranA kAraNe temanI pAse jatA nathI te egya nathI. kiMtu te kathana mithyA ja che. tyAM javuM niSphaLa mAnIne ja teo tyAM jatA nathI. 18 ____ 'pannaM jahA vaNie udayaTThI' tyA zahAtha-'jahA-yathA' 2 'udayaTThI-udayArthI' sAmane 42 pApA 'vANie-vaNikU' paNi 'Ayaheu-Ayasya hetoH' annI 27tthI "pannaM-paNyaM' ya viya 321sAya pastuno 'saMgaM pakarei-saGga prakaroti' saba 4re che. bhayAta bhaDAnA sAthe sa55 raampaan| viyA2 42 che. 'samaNe nAyaputte For Private And Personal Use Only Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAthabodhinI TIkA vi. zru. a. 6 AIkamune!zAlakasya saMvAdani0 605 anvayArthaH-(jahA) yathA (udayaTThI) udayArthI-lAbhArthI (vaNie) vaNika (Ayassa heu) Ayasya-lAbhasya heto:-kAraNAt (panna) paNyam -krayavikrayayogya vastu gRhItvA (saMga) saGgam-sambandhaM mahAjanasyopaiti-karoti (samaNe nAyaputte) zramaNo jJAtaputra: (tame) tadupama:-tatsadRzaH (iti me hoi maI viyakA) iti-ityevaM me-mama matiH-jJAnam, vitarkA bhavatIti / / 19 / / TIkA--'jahA' yathA-yena prakAreNa 'udayaTTho' udayArthI-lAbhArthI 'vaNie' vaNik 'panna' paNyam-krayavikrayayogya vastu gRhItyA 'Ayassa heu' Ayasya hetoH 'saMga pgre|' saGgaM makaroti-yathA kazcid vaNiglAbhAya mahAjanairatidhanavyavahAribhiH saha saGgaM vidhatte / 'takaname-tadupamaH-tasya-lAbhakAriNo vANejaH upamA vidyate yasmin saH tAdRza evA'yaM sAjAtyAt / 'nAyaputve samaNe' jJAtaputraH zramaNo mahAvIraH tadupamaH-tatsadRzaH 'icceva me maI viyakA hoi' ityevaM me-mama matirvitarkA-bhavati / vyavahAra karatA hai 'samaNe nAyaputte-zramaNo jJAtaputra' jJAnaputra zramaNa bhI 'tatrame-tadupama:' usI ke samAna hai 'iti me maI hora viyakA-iti me matiH bhavati vitarkA' aisI merI mati vitarka vAlI hotI hai // 19 // . anvayArtha--jaise lAbha kA abhilASI vaNika lAbha kI icchA se kraya vikraya yogya vastu kA saMgraha karatA hai arthAt mahAjana ke pAsa jAtA hai, jJAtaputra zramaNa bhI usI ke samAna haiN| aisI merI mati aura vitaka hai // 19 // __TIkArtha-jisa prakAra lAbha kA arthI vaNika paNya-krayavikraya karane yogya vastu ko lekara Aya ke lie vyApAriyoM kA samarka sAdhatA, aise hI jJAtaputra zramaNa haiN| arthAt ve jahA~ jAne se lAbha dekhate haiM vahAM jAte haiN| aisI merI mati hai, aura aisA hI merA vitarka hai| -zramaNo jJAtaputraH' zAtaputra zrama 5 'tava me-tadupamaH' ra pramANe cha. 'iti me maI hoi viyakkA-iti me matiH bhavati vitarkA' se pramANe bhArI puddhi vitarka yukta thAya che. 1lA anvayArtha-lAbhanI IcchAvALo vANiye jema lAbhanI IcchAnA kAraNe kaya vikraya yogya vastune saMgraha kare che. arthAt mahAjana pAse jAya che. jJAtaputra zramaNa bhagavAna paNa tenI samAna ja che. tema mArI mati che ane vitarka che. 19 TIkAtha-je pramANe lAbhanI IcchA rAkhavAvALe vepArI kriya vika-kharIda vecANa karavA gya varatu kharIdIne Avaka mATe bIjA vyApArIne saMbaMdha rAkhe che. jJAtaputra zramaNa mahAvIra paNa e pramANe ja che. arthAta teo jyAM javAthI lAbha dekhe che, tyAM ja jAya che. A pramANe mArI mati ane vitarka che. For Private And Personal Use Only Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 606 sutrakRtAGgasUtre gozAlaka AI kamAkSipati bhoH ! AIka ! tvadIyo mahAvIro yatra lAbhaM pazyati, tatraiva dharmamupadizati nA'nyatra, yathAhi-vaNik svadravyako ralpaistubhirekA sampUrNI nAvaM dezAntare netumasamarthaH sana mahAjanaiH saGgaM vidhAya AdAya tadIya. dravyajAtaM tato vrajati tadvanmahAvIro'pIti me tarkaH // 19 // mUlam-navaM na kujjA vihuNe purANaM cicA'maI tAiya sAha evN| eto kyA baMbhavatitti vuttaM tasso dayaTrI samaNetti bemi // 20 // chAyA--navaM na kuryAdvidhUnapati purANaM tyaktvA'mati trAyI sa Aha evam / . etAvatA brahmavatamityuktaM tasyodayArthI zramaga iti bravImi // 20 // - Azaya yaha hai--gozAlaka Adraka se kahatA hai ki tumhAre mahAvIra jahAM lAbha dekhate haiM, vahIM dharmakA upadeza dete haiM / ataeva vaha munAphAkhora vyApArI lAbha kamAne ke lie dUsaroM ke pAsa apanA mAla le jAtA hai, usI prakAra vaha bhI dUsaroM ke pAsa jAte haiM // 19 // .. 'navaM na kujjA vihuNe purANaM' ityaadi| zabdArtha-'navaM na kujjA-navaM na kuryAt bhagavAna mahAvIra navIna karmabandha nahIM karate haiM kintu 'purANaM-purANa' pUrva baddha karmoM kA vihaNe -vinayati' kSaya karate haiM 'tAha-vAyI' SaT jIvanikAyoM ke rakSaka 'sa-sa' ve bhagavAn evaM Aha-evamAha' aisA kahate haiM ki-'amaI-amanim' kumati ko ciccA-tyaktvA' tyAgakara 'eyokyA-etAvatA tyAga karanA mAtra se 'baMbhavatitti-bahmavratamiti' mokSa prApta karatA hai, kumati kahevAne Azaya e che ke-gozAlaka Adrakane kahe che ketamArAM mahAvIrasvAmI jyAM lAbha dekhe che, tyAMja dharmane upadeza Ave che. bIje nahIM. tethI ja huM kahuM chuM ke te naphAkhora vyApArI jevA che. jemAM vyApArI lAbhanI IcchAthI bIjAonI pAse pitAne mAla laI jAya che. e ja pramANe teo paNa bIjAonI pAse jAya che. te lAbha hoya te ja jAya che. 1lA .. 'navaM na kujjA vihuNe purANa' tyAta zahA-'navaM na kujjA-navaM na kuryAt' bhagavAn mahAvIra navIna - madha 42tA nathI. paratu 'purANa-purANam' pUrvamA bhaan| 'vihaNe-vidhUnayati' kSaya 42 cha. 'tAi-trAyI' 58 niyanu rakSaNa 4211 'kha-saH' te mA. / pAn 'evaM Aha-evamAha' 25 me pramANe he cha hai-'amaI-amatim' zubhatinu cinvA-tyaktvA' tyAparIne 'eyovayA-etAvatA' tyAga 421 // mAtrathA 'babhavattitti-brahmavatamiti' mokSa prApta 3re che. sumatinA tyAne prAta For Private And Personal Use Only Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthacodhinI kA hi. zru. a. 6 AIkamunegozAlakasya saMvAdani0 607 ___ anvayArtha:-(navaM na kunjA) nava-navIna karma na kuryAt-na karoti (purANe) purANaM pUrvakAlika baddhakarma (vihUNe) vidhUnayati-apanayati (amaI) amati-kumatim (ciccA) tyaktvA-parityajya (tAi ya) vAyI-paDjIvanikAyarakSakaH sa bhaga vAn (eva) evam (Aha) Aha-kathayati (eyovayA) etAvatA (baMbhavatti ti) brahmamokSo bhavatIti (bunta) uktam-kathitam (tassa) tasya-mokSasya (udayaTTI) uda. yArthI-lAbhArthI (samaNe tibemi) zramazo mahAvIra iti bravImi-kathayAmIti // 20 // TIkA-bhagavAna mahAvIra), 'navaM na kujjA" navaM na kuryAta-nUtanaM karma na karoti, 'pugaNaM vihaNe' prAktanaM-saMpArA''pAdaka karma vidhUnayati-kSapayati / ke tyAga ko hI brahmavata 'busaM-uktam' kahAgayA hai 'tassa-tasya' una mokSa kA 'udayaTThI-udayArthI lAbha kI icchAvAle 'samaNetti bemi-zramaNa iti dhImi' zramaNa bhagavAna mahAvIra hai, aisA maiM kahatA hUM // 20 // __ anvayArtha--bhagavAna mahAvIra navIna karmabandha nahIM karate haiM, kintu pUrvabaddha kokA kSaya karate haiM / SaT jIvanikAyoM ke rakSaka bhaga. vAn aisA kahate haiM ki kumati ko tyAga kara hI koI mokSa prApta karatA hai| kumati kA tyAga karane se hI brahmavata kahA gayA hai| zramaNa bhagavAn usI mokSavata (brahmatrata) ke abhilASI haiM // 20 // TIkArtha-Ardraka muni gozAlaka se kahate haiM- bhagavAn ke lie tumane vyApArI kA jo dRSTAnta diyA hai so vaha ekadeza se yA sarvadeza se ? eka deza se ho to vaha hameM bhI iSTa hai, kyoMki bhagavAna jahAM upadeza kI saphalatA dekhate haiM, vahIM dharmopadeza dete haiN| dUsarA pakSa 'vutta-uktam' Desa che. 'tassa-tasya' te mokSanA 'udayaTThI-udayArthI' sAnI richAvaNA 'samaNetti bemi-zramaNa iti bravImi' zramANu bhagavAna mahAvIra che. me pramANe chu.||20|| - anvayArtha-bhagavAna zrI mahAvIra navIna kamabaMdha karatA nathI. paraMtu pUrva baddha karmone kSaya kare che. Sa jIvanikAcAnA rakSaka bhagavAna svayaM evuM kahe che ke-kumatine tyAga kare tene ja brahmavata kahyuM che. zramaNa bhagavAna eja makSa vrata (brahmatrata) nA abhilASI che. mArA TIkAryuM-Adraka muni gozAlakane kahe che ke -bhagavAna mahAvIra mATe tamoe vyApArInuM dRSTAMta ApyuM te tamoe ekadezathI Apela che ke sarva dezathI Apela che je eka dezathI e daSTAna Apela hoya te te amane paNa mAnya che, kemake-bhagavAna jyAM upadezanI saphaLatA juve che, tyAMja dharmo. For Private And Personal Use Only Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tot sUtrakRtAGgasye se tAI evaM Ahe' sa mahAvIra svAyo SaDjIvanikAyarakSaka svayameva-'sa Aha evaM' sa evamAha-kathati / 'amaI ciccA' amati tyaktvA parityajya mokSaM prApnoti puruSaH / 'eyovayA' etAvatA kumatityAgenai 'baMbhavattitti' brahmavatamiti vuttaM' sam 'tassodayaTThI' tasya mokSArupAsyodayArthI-abhilASukaH 'samaNe ticemi' zramaNa iti brajImyaham / ArdakaH kathayati-bho bho gozAlaka ! magavato marAvIrasya svayA vaNiya dRSTAntaH pradarzitaH sa dRSTAnta ekadezena sarvAtmanA cA? nAghaH tasye. hatvAt / yatropadezaphalaM pazyati tatropadizati - dharma bhagavAn / dvitIyastu naitra sambhavati, yato hi bhagavAn sarveSAM rakSakaH / navInaM karma na badhnAti purANaM cA'panayati kubuddhimapahAya viharati-sadupadezaM ca dadAti / svayameva sa bravIti kumatityAgo mokSamApnoti' sa svayaM kumatityAgI / . sa mokSodayArthI ityaha brImi / Ardra kasyottaraM gozAlaka pratIti bhAvaH // 20 // mUlam-samArabhate varNiyA bhUyagAmaM pariggahaM ceva mmaaymaannaa| teNAisaMjogamavippahAya Ayassa heuM paigaraMti saMgaM // 21 // chAyA-samArabhante vaNijo bhUtagrAmaM parigrahaM caiva mamIkurvanti / . te jJAtisaMyogamapi pahAya Ayasya hetoH pakurvanti saGgam // 21 // ThIka nahIM hai, kyoMki bhagavAna sabhI prANiyoM ke rakSaka haiM / ve navIna karmoM kA baMdha nahIM karate haiM aura purAtana (pUrvake) karmoM kA kSaya karate hai| kumati kA tyAga karake bhramaNa karate haiM aura sadupadeza dete haiN| ve svayaM yahI kahate haiM ki kumati kA tyAgI hI mukti pAtA hai / isa kAraNa ve mokSodaya ke arthI haiM, aisA maiM kahatA huuN| yaha gozAlaka ke prati AIka muni kA uttara hai // 20 // 'samArabhaMte' ityaadi| zabdArtha-AIka punaH gozAlaka se kahate haiM-he gozAlaka ! padeza Ape che. bIjo pakSa barAbara nathI. kemake bhagavAna saghaLA prANinuM rakSaNa karavA vALA che. teo vana karmone baMdha karatA nathI. ane pUrvanA karelA karmo kSaya kare che. teo kumatine tyAga karIne vicare che. ane sadupadeza Ape che. teo svayaM eja kahe che ke-kumatine tyAga karanAra ja mukti, pAme che. tethI teo mokSanA udayane IcchanArA che. e pramANe huM kahuM chuM. A pramANe gozAlake Adrakane uttara Ape che. gA2mAM 'samArabhavetyAdi zabdArtho-Akamuni pharIthI gozAlakane kahe che.- gozAlaka ! For Private And Personal Use Only Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samathArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 609 ___ anvayArthaH---Adreko gozAlakaM prati kathayati-bhoH ! (vaNiyA) vaNija:vyApArakAraH (bhUyagAma) bhUtagrAma-mANisamudAyam (samArabhaMte) samArabhanteArambhasamArambhaM kurvanti, tathA-(pariggahaM) parigraham (ceva) caitra (mamAyamANA) mamIkurvanti-arthAt-parigrahe'patyadAradhanAdau mametyahaMkAraM brananti-mamatvabuddhi dadhatItyarthaH, (te) te vaNijaH (gAisaMjogamaSippahAya) dhAtInAM parivArANAM saMyogaM yathAyatha svasvAmibhAvAdisambandham avipahAya-atyaktvA (Ayassa heDe) Ayasya-mUladravyato labdhasyAH vRddha hetau (saMga) saGgam-ayogyairapi saha sambandham (pagaraMti) prakurvanti, vaNijastu yathAyathaM vyApAraM kurvantaH ghAtayanti jIvAn 'vaNiyA-vaNijaH' vyApArI loga 'bhUyagAma-bhUtagrAma' prANI samUhakA 'samArabhaMte-samArabhante' AraMbha samAraMbha karate haiM tathA 'pariggahaM ceva -parigrahaM caiva' parigraha ke Upara 'mamAyamANA-mamIkurvanita' mamatA rakhate haiM arthAt putra, kalatra, dhana, Adi para mamasvabhAva dhAraNa karate haiM 'te-te' ve vaNik jana 'pAisaMjogamavippahAya-jJAtisaMyogavigrahAya' pArivArika janoM ke saMyogako arthAt svasvAmI saMbandhako tyAga na karate hue 'Aghasya heu-Ayassa hetoH' lAbha ke lie 'saMgaM-saGgam' saMbaMdha na karane yogya logoM ke sAtha bhI saMbaMdha 'pagaraMtiprakurvanti' karate haiM // 21 // anvayArtha-AIka punaH gozAlaka se kahate haiM-he gozAlaka ! vyApArI loga prANisamUha kA AraMbha samAraMbha karate haiM tathA parigraha para mamatA rakhate haiM arthAt putra, kalatra dhana Adi para mamatva bhAva dhAraNa karate haiN| ve pArivArika janoM ke saMyoga ko arthAt svasvAmI 'vaNiyA-vaNijaH' vepArIyo 'bhUyagAma-bhUtagrAma" prANI samUhanA 'samArabhatesamArabhante' mA ma ane sabhAma re che. tathA 'pariggaha ceva-parigraha caiva' pariyana 52 'mamAyamANA-mamIkurvanti' mamatA rAmeche. arthAta putra, satra dhana, vigere 752 mamatvamA thAra re cha. 'te-te' te pArIyo NAisaMjogama viSpahAya-jJAtisaMyogamaviprahAya' parivAnA mANasAnA sayasana arthAta svasvAmI dhanI tyA na 72di 'Ayassa he-Ayatya hetoH' vAma bhATa 'saMgasaGgam' samaya / 12vAne yogya sohInI sAthai 55 saya pAraMti-praka vanti ' 42 cha. // 21 // anvayArtha---Adraka pharIthI gozAlakane kahe che. he gozAlaka vyApArI lake prANi samUhane AraMbha samAraMbha kare che. tathA parigraha para mamatA khe che. arthAta putra kalatra dhana vigeremAM mamatva buddhi rAkhe che. te parivAsuu077 For Private And Personal Use Only Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 610 sUtrakRtAGgo sathA'parityajyeva parivAra parigrahe mamatvAno digvidikSu dhAvanti / gatvA cA'nyaH sahA'saMbaddhabaddhasaujanyA Ayamanvicchanti / bhagavAMstu-nirIho'parigraho jIvarakSakA kevalaM paropakAramAsAdyaiva dharmopadezena parAnanugRhNAti / ityubhayo mahadantaramAkAzapAtAlayoriveti ||21||ttiikaa-sugmaa // 21 // (mULam-vittesiNo mehuNasaMpagADhA te bhoyaNaTThA varNiyA veyNti| vayaM tu kAmesu ajjhovavannA aNAriyoM pemarase giddhA // 22 // chAyA-vitaiSiNo maithunasaMpragADhA ste bhojanArtha vaNijo brajanti / vayantu kAmeSvadhyupapannA anAryAH premaraseSu gRddhAH // 22 // saMbaMdhI ko na tyAgate hue lAbha ke lie saMbaMdha na karane yogya logoM ke sAtha bhI sambandha karate haiM // 21 // tAtparya yaha hai ki vyApArI yathAyogya vyApAra karate hue ve jIvoM kA ghAta karate haiN| ve parivAra saMbaMdhI sneha ke tyAgI nahIM hote haiN| parigraha saMbaMdhI mamatA ke kAraNa dizAoM aura vidizAoM meM daur3a dhUpa karate rahate haiN| dUsaroM ke sAtha saujanya dikhalA kara lAbha kI icchA karate haiM / kintu bhagavAn niSkAma haiM, aparigrahI haiM, jIvoM ke rakSaka haiM, kevala paropakAra bhAva se hI dharmopadeza dekara dUsaroM kA anugraha upakAra karate haiM / isa prakAra donoM meM mahAt antara hai / / 21 / / TIkA sugama hai / / 21 // ranA jananA saMparkane rava svAmi saMbaMdhane tyAga karyA vinA lAbha mATe na karavA yogya lokenI sAthe paNa saMbaMdha kare che. 21 TIkArtha--vyApAri yathAyogya vepAra karatA thakA jIvane ghAta kare che. teo pitAnA pArivArika saMbaMdhanA snehane tyAga karavAvALA hatA nathI parigraha saMbaMdhI mamatA dvArA dizA ane vidizAomAM deDADa karatA rahe che. bIjAonI sAthe sajajana paNuM batAvIne potAnA lAbhanI ja IcchA rAkhe che. paraMtu bhagavAna niSkAma che. aparigraha vALA che, jenuM rakSaNa karavA vALA che. kevaLa pare pakAra buddhithI ja dharmopadeza ApIne bIjAo para anugraha arthAt upakAra kare che. A rIte banemAM mahAnuM aMtara che. 21 A gAthAnI TIkA saraLa hevAthI judI ApI nathI, For Private And Personal Use Only Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. a. a. 6 ArdrakamunegargozAlakasya saMvAdani0 611 anvayArtha:-AkaH punarapi gozAlakaM kathayati-(vaNiyA) vaNijaH (vittasiNo) vittaiSiNo dhanAbhilASiNo bhAnni, tathA-(mehuNasaMpagADhA) maithunasaMpragADhA-maithune'tyantAsaktamAnasA bhavanti / (te bhoyaNaTThA vayaMti) te bhojanArtha vrajanti-vaNijo bhojanopalabdhya itastano bhramanti, tu-mo'smAdeva kAraNA (kAmesu) kAmeSu (ajjhovavannA) adhyupapannAH-kAmA''saktAH (premarasesu) premaraseSu (giddhA) gRddhAH (aNAriyA) anAryAste iti (vayaM) vym-kthyaamH| tAn vaNivRttIniti dhaniH / tasminnanekavAraM krayavikrayapacanapAcanAdike tathA parigrahe dhanadhAnya dvipadacatuSpadAdike ni-nizcayena zritAH baddhAH niHzritA vaNijo bhavantIti // 22 // TIkA-mugamA // 22 // 'vittesiNo mehuNasaMpagAhA' ityAdi / zabdArtha-phira se AIka muni gozAlaka se kahate haiM-'vaNiyAvaNijaH' vyApArI jana 'vittasiNo-vitaiSiNaH' dhana ke abhilASI hote haiN| tathA 'mehuNasaMpagADhA-maithunasaMpragADhAH' maithuna meM Asakta hote hai 'te bhoyaNaTThA vayaMti-te bhojanArtha vrajanti' ve bhojana ke lie itastataH bhramaNa karate haiM 'kAmesu-kAmeSu jo kAmabhogoM meM 'anjhova. vannA-adhyupapannA' Asakta hote haiM, tathA 'pemarasesu-premaraseSu' sneharasa meM 'giddhA-gRddhAH' Asakta hote haiM, unako 'aNAriyA-anAryAH' anArya hai aisA 'vayaMtu-vayantu hama kahate haiM // 22 // ____ anvayArtha-Adraka gozAlaka se phira karate haiM-vyApArI jana dhana ke abhilASI hote haiM, evaM maithuna meM bhI Asakta hote haiM; ve bhojana vittesiNo mehuNasaMpagADhA' yA zahAtha-3 mA bhuni 4 the.-'vaNiyA-vaNijaH' vyApAriyo 'vittesiNo-vittaiSiNaH dhana mA 2ch| pAya che. tayA 'mehuNasaMpagADhA-maithunasaMpragADhAH' bhaithunamA Amati vANA hAya che. 'te bhoyaNadvA vayaMti. te bhojanArtha brajanti' tamA na bhATe 4 bhAbha:tema ma . 'kAmesu kAmeSu' 2 / malAmImA 'ajhokvannA-adhyupapannAH' mAsAta DAya cha, tathA 'pemarasesu -premaraseSu' 27 2sabhA 'giddhA-gRddhAH' bhAsahita rAya che. tyAne 'aNAriyA-anAryA.' manAya tema 'vayaM tu-vayantu' ame tohI chIsa. 122 // anyathArtha Adraka gozAlakane pharIthI kahe che ke-vyApArI leka dhananI IcchA vALA hoya che. tathA maithunamAM Asakta haiya che. ane jana mATe For Private And Personal Use Only Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir skRtAGgo mUlam-AraMbhagaM ceva pariggahaM ca, aviussiyA Nissiya aaydNddaa| tesiM ca se udae jaM kyAsI, cauraMtaNaMtA ya dehAya hai // 23 // chAyA-ArammakaM caiva parigrahazcA'vyutsRjya niHzritA aatmdnnddaaH| teSAM ca sa udayo yamavAdIzcaturantAnantAya duHkhAya neha // 23 // ke lie idhara udhara bhramaNa karate haiM / kintu jo kAmabhogoM meM Asakta haiM tathA sneha rasa meM gRddha haiM, unako hama anArya kahate haiM // 22 // tAtparya isa kathana kA yaha hai ki bhagavAna mahAvIra ko vyApArI kI upamA denA yogya nahIM haiM / vyApArI gRhastha hote haiM, ataH ve kraya-vikraya, pacana pAcana Adi sAvadha kriyAe~ karate haiM tathA dhana dhAnya dvipada catuSpada Adi parigraha meM mUrchita rahate haiM / maithuna ke tyAgI nahIM hote| kintu bhagavAna aise nahIM haiM / ve samasta AraMbha samAraMbha parigraha se atIta haiM aura pUrNa brahma varya ke dhAraka haiM // 22 / / TIkA sugama hai // 22 // 'AraMbhagaM ceva pariggahaM ca' ityAdi / zabdArtha-'AraMbhagaM-Arambhaka' prANAtipAtaAdi AraMbha tathA 'pariggaha-parigrahaM' dhana dhAnya Adiparigrahako 'aviustiya-anyuH smRjya' na syAga karake vyApArI 'nnissiy-nishritaa|' usameM Asakta Ama tema bhramaNa kare che. paraMtu je kAmamAM Asakta hoya che ane neha rasamAM vRddha hoya che teone ame anArya kahIe chIe. ArA kahevAnuM tAtparya e che ke-bhagavAna mahAvIrane vyApArInI upamA ApavI te barAbara nathI. vyApAri gRhastha hoya che. tethI teo kayavikraya kharIda vecANa, pacana, pAcana vigere sAvadya kriyAo kare che. tathA dhana dhAnya dvipada, catuSpada vigere parigrahamAM mUrjita hoya che. maithunane tyAga karanArA hatA nathI. paraMtu bhagavAna evA nathI. teo badhA ja AraMbha ane parigrahathI para che. ane pUrNa brahmacaryanuM pAlana karavAvALA che. para A gAthAne TIkAthe saraLa che. jethI jUde Apela nathI. 'bhAraM bhaga ceva parigahaca' tyahi zahAtha--'AraMbhaga-ArambhakaM' prAtipAta vizere mAma tathA parigaha-parigraha' dhana, dhAnya, vigare privhn| 'aviustriya-avyutsRjya' tyAga naza vyApArI Nissiya-nizritAH' mA mAsata thAya che. 'AyadaMDA For Private And Personal Use Only Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Adrakamune!zAlakasya saMvAdana. 613 anvayArthaH--(AraM bhagaM ceva) Arambhakam-mANAtipAtAdilakSaNam (pariggahaM ca) dhanadhAnyAdilakSaNam (aviussiya) avyutsRjyAparityajya (gistiya) ni:zritAH-baddhAH (AyadaMDA) AtmadaNDA ye vaNi naH (tesiM ca) teSAM ca (se udara) sa udayaH-dhanalAbhAdirUpaH (jaM vayAsI) yamavAdI: (ma cauraMtaNaMtAya duhAya) sa caturantAnantAya duHkhAya (Neha) neha vaNijAM lAbhaH saMsAraduHkhAya na tu sukhAya, tIrthakarasyodayazca kevalajJAnaprAptikakSaNo na tathA kina sukhAyeti // 23 // .. hote haiM 'AyadaMDA-AtmadaMDAH' ve apanI atmAko daNDita karane vAle haiM, tumane 'tesiM-teSAM' unakA jabayAsI-yamavAdI' jo udaya kahA hai, 'se udae-sa udayaH' yaha udaya 'cAuraMtaNatAya duhAya-caturantAna. ntAya duHkhAya' caturgatirUpa aura anaMta duHkhakA kAraNa hotA hai, 'Neha -neha' vaha udaya kabhI nahIM bhI hotA hai, arthAt aikAntika nahIM hai, tIrthakara bhagavAna kA udaya kevala jJAna prAptirUpa hai, vaha vyApArI ke udayake tulya na hokara kevala plukha kA hI kAraNa hotA hai // 23 // .. anvayArtha --prAgAtipAta Adi AraMbha tathA dhana dhAnya Adi parigraha ko na tyAga kara ke vyApArI usa meM Asakta hote haiN| ve apanI AtmA ko daNDina karane vAle haiM / tumane unakA jo udaya kahA hai, vaha caturgatika evaM ananta duHkha kA kAraNa hotA hai / vaha udaya kabhI nahIM bhI hotA hai arthAt ekAntika nahIM hai / tIrthakara bhagavAn kA udaya kevalajJAnaprApti rUpa hai| vaha vyApArI ke udaya ke samAna na hokara sukha kA kAraNa hI hotA hai // 23 // mAtmadaNDAH' tasA potAnA AtmAna 6 pApAmA che. tame vesiM-veSI' 'jaM kyAsI-yamavAdIt' 2 lakSya 4 cha. 'se unae- udayaH' te haya 'cAurata. gaMtoya duhAya-caturantAnantAya duHkhAya' yatumati 35 ane manatamana 35 34 cha. 'Neha-neha' te 684 yArena 55 thA ya arthAt manti hetuM nathI. tIrthakara bhagavAnane udaya kevaLajJAna prApti rUpa che. te vyApArInA udaya pramANe na thatAM kevaLa sukhanA ja kAraNa rUpa hoya che. ra3 anvayArtha-prANAtipAta vigere AraMbha tathA dhana dhAnya vigere pari baha tyAga na karavAthI vyApArI leka temAM Asakta rahe che. teo pitAnA AtmAne daMDita karavA vALA hoya che. tame temane je udaya kahyo che. te cAtargatika ane anaMta duHkhanA kAraNarUpa hoya che. te udaya kayAreka na paNa hAya arthAt kAyama thAya ja tema ekAtika nathI. tIrthaMkara bhagavAnane udaya kevaLajJAna prApti rUpa che. te vyApArInA udaya je hete nathI paNa sukhanA kAraNa rUpa ja hoya che. paravA For Private And Personal Use Only Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre TIkA-Ardrako gozAlaka pAha-'AraMmaga ce' Arammata eva zabdo'pyarthaka stasya ca parigraheNa sahA'ndhayaH, tatrArambhaM prANAtipAtAdilakSaNam 'parigahaM ca' parigraham-parigrahaH-dhanadhAnyAdisvIkAralakSa gastam 'aviussiyA' avyutsRzyaaparityajya 'Nissiya' niHzritAH baddhAH 'AyadaMDA' AtmadaNDA:-AtmAnameva daNDa yanti-vinAzayanti prAgAtipAtAdikakaraNeneti AtmadaNDAH 'teti' teSAm -ArammaparigrahavatAm 'se udae' sa udayaH-dhanAdInAM lAmasvarUpaH / 'jaM kyAsI' yamudayam-tvamapi udayamavAdIH, sa udayaH 'cauraMtaNanAya duhAya' caturantA'nantAya duHkhAya bhavati bhaviSyati ceti jJeyaH, caturantazcaturgatikaH saMsAraH anantaHparyavasAna'rahitastadartham udayobhavatItyarthaH, vastuto dhanAdInAmAyAtmaka udayo nA''tyantikasuvAya / api tu-cAturgatika saMsArasya pApako duHkhajanakazca bhavati (Neha) neha dhanadhAnyAdInAM lAbhodayo'pi ekAntena na bhAti kintu yAvatpuNyodaya stAvadeva bhavati / ayaM bhAvaH-he gozAlaka ! vaNinAM yo lAbhaH sa saMsAraduHkhAyaiva TokArtha--AIka gozAlaka se kahate haiM-hiMsAdi rUpa AraMbha ko tathA dhana dhAnya Adi rUpa parigraha ko tyAga na karake jo usameM Asakta hote haiM, ve apanI AtmA ko duHkhI banAte haiN| unakA vaha dhanalAbha Adi rUpa udagha, jisako tumane bhI udaya kahA hai, caturgatika tathA ananta saMsAra kA kAraNa hotA hai / vaha vAstava meM na to Atyantika sukha ke lie hotA hai aura na aikAntika sukha ke lie hI hotA hai / jaba taka puNya kA udaya hai taya taka hI rahatA hai| ...ozaya yaha hai-he gozAlaka ! vyApAriyoM kA lAbha saMsAra ke , TIkArtha-Adraka muni gozAlakane kahe che ke-hiMsA vigere AraMbhane tathA dhana, dhAnya vigere rUpa parigrahane tyAga na karIne temAM je Asakta hoya che, te pitAnA AtmAne sukhI banAve che. teone te dhana lAbha vigere prakArane udaya, ke jene tame paNa udaya kahela che, te catatika tathA "anaMta saMsAranuM kAraNa hoya che. te vAstavika rIte ja te Atyantika sukha mATe heya che, ane ekatika sukha mATe paNa te nathI. jayAM sudhI puNya udaya hoya che, tyAM sudhI ja te sukha rahe che. kahevAne Azaya e che ke-he ge zAlaka! vyApArine lAbha saMsAranA 2 . For Private And Personal Use Only Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardra kamune!zAlakasya saMvAdani0 615 bhavati so'pi ca lAbho na svecchAmAtreNa yatheSTaM bhavati kintu yAvatpuNyodaya stAvadeva bhavatIti // 23 // mUlam-NegaMta NacaMtiya udae evaM vayaMti te do vigunnodyNmi| se udae sAImaNaMtapatte tamudayaM sAhayei tAI NAI / 21: / chAyA-naikAntiko nAsyantika udaya evaM, vadanti to dvau vimuNodayauH / / sa udayaH sAdhanantamApta stamudayaM sAdhayati prAyI jJAyI // 24 // duHkhoM kA hI kAraNa hotA hai| vaha lAbha jaba taka puNyodaya hai tabhI taka rahatA hai aura svecchA mAtra se yatheSTa nahIM hotA // 23 // . gaMtaNaccaMtiya' ityAdi / zabdArtha- 'evaM udae-evaM udayo dhanalAbha Adi rUpa pUrNokta udaya 'NegaMtaNaccaMti ya-naikAntiko nAtyaMtikazca' na aikAntika hai aura na Aspantika hai aisA jJAnI jana kahate haiM / 'te do viguNodayaMmi-to chau viguNodayo' udaya meM vaha donoM guga rahita hai, vaha vAstava meM udaya nahIM hai vaha udaya guNarahita hai, kintu 'se udae-sa udayaH' tIrthakara bhagavAn kA vaha udaya 'sAhamaNatapatte-sAdhanantaprAptaH' sAdi aura anaita hai 'tAI NAI-prAyI jJAyI' jIvoM ke trAtA aura sarvajJa bhagavAn 'tamudayaMtamudayaM vaha kevalajJAna lakSaNa udaya kA 'sAhayai-sAdhayati' dUsaroM ko bhI upadeza karate haiM |gaa. 24 // duHkhanuM ja kAraNa hoya che. te lAbha, jayAM sudhI puNyane udaya hoya che, tyAM sudhI ja rahe che. ane svecchA mAtrathI yatheccha prakArane te lAbha hetuM nathI. ra3 'Negata NacaMtiya tyAta zA--'evaM udae- evam udayaH' dhana am vigaire prazna patai a ya 'Negata NacaMtiya-naikAntiko nAtyaMtikazca' ti: nathI tabha mAyati 55 nathI. yA pramANe jnyaaniibhne| 4. che. 'te do viguNodayamitau dvau viguNodayau' 2 yama manne guai| DAtA nathI. vAstavi: zata a ya vAta nathI. ya guNa pAnI che. paraMtu 'se udae-sa udayaH' tIya 42 svaan| ta ya 'sAimaNaMtapatte-sAdyanantaprAptaH' sAha bhane manAta che. 'tamudayaM-tamudaya' te 3 zAna 35 ayane 'tAI NAI-trAyA jJAyI' vonu trA-2kSa 42vApAra bhane sa mazavAne 'sAhayai-sAdhayati' bIjAone paNuM upadeza Ape che. pArakA For Private And Personal Use Only Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgalo - anvayArthaH-(evaM udae) evam-pUrvoktaH-udayA-dhanalAbhAdirUpaH (NegaMtaNa. caMtiya) naikAntiko nAtyantikazya, (te do viguNodayaMmi) to dvau viguNodayauguNavarjitau (se) saH (ude| tIrthakarasyodayaH lAmA (sAimaNaMtapatte) sAdhananta. mAtA-sAdimanantaM ca prAptaH 'tamudA' taM-kevalajJAnalakSaNamudayam 'tAI NAI' pAyI-jIvarakSakA, jJAyI-sarvaza: 'sAhayaI' anyAnapi sAdhayati upadezadvArA pApayatIti 'vayaMti' vadanti vidvaaNsH||24|| ____TIkA-punarapi Ardraka Aha-he gozAlaka ! vaNijo dhanAdiH kadAcihna pati-na vA bhavati, kahicillAbhamapekSamANasya mahatI hAnireva, ato vidi. tara vidvadbhiH vaNijA lAbhe nAsti sthAyIguNa iti kathyate / bhagavatA tIrthakareNa karmanirjarAdvAreNa labdho lAmo lAmaH kathyate / yena ca bhAti divya ___ anvayArtha--dhana lAbhAdi rUpa pUrvokta udaya na aikAntika hai aura na Atyantika hai, aisA jJAnI jana kahate haiM / jisa udaya meM yaha donoM guNa nahIM hai, vaha vAstava meM udaya nahIM hai-vaha udaya guNarahita hai| kintu tIrthakara bhagavAna kA udaya sAdi aura ananta hai| jIvoM ke trAtA aura sarvajJa bhagavAna usa udya kA dUsaroM ko bhI upadezakarate haiM // 24 // TIkArtha--Adraka phira kahate haiM-he gozAlaka ! vyApAriyoM ko dhana Adi kI prApti kabhI hotI hai, kabhI nahIM bhI hotI / kabhI lAbha kI apekSA rakhate hue bahuta bar3I hAni ho jAtI hai| ataeva tatajJAniyoM kA kathana hai ki varSaNako ke lAbha meM sthAyI guNa nahIM hai| anvayArtha--dhana lAbha vigere prakArane pahelAM kahela udaya ekAntika nathI, tema AtyaMtika paNa nathI, tema jJAnIjane kahe che. je hRdayamAM A bane guNa nathI te vAstavika rIte udaya ja nathI. arthAta te udaya guNahIna che. paraMtu tIrthakara bhagavAnane udaya sAdi ane anaMta che. jenuM trANa karavAvALA sarvajJa bhagavAna e udayana bIjAone paNa upadeza Ape che. rajA TIkAtha-- pharIthI Adraka munI kahe che ke he zAlaka! vyApArIne dhana vigerenI prApti kayAreka thAya che, ane kyAreka nathI paNa thati, kayAreka lAbhanI AzA rAkhavA chatAM paNa bahu moTI nukazAnI paNa AvI jAya che. tethI ja tatvajJAnInuM kathana che ke vyApArInA lAbhamAM sthAyI-guNa hotuM nathI. For Private And Personal Use Only Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir enereatfunii TIkA dvi. zu. a. 6 AIkamune gauzAlakasya saMvAdani0 617 jJAnaprAptiH / sa lAbho'nanta kevalajJAnaprAptilakSaNaH paramo lAbhaH sa ca sAdiranantaH / etAdRzaM divyajJAnaprAptilakSaNamapUrvakAbhaM labdhvA'nyAnapi upadeza dvArA taM lAbhaM divyajJAnalakSaNaM mApayati / tIrthakaro mahAvIro jJAtaputraH svayaM sarvapadArthajJAtA madhyAn saMsArAduttArayati / ato na sa vaNiggu vidagdha iti sUtreNa prakAzayati / 'e' evaM pUrvoktaH udayaH - vaNijAM sAvadya karmA'nuSThAnajanitanAdirUpaH / 'gaMta maccati yaH naikAntiko nAtyantikaca lAbhArtha pravRttasya lAbho bhaviSyatyeveti na niyamaH kadAcid hAnirapi saMbhavati sa na sarvakAlabhAvI saMrakSayadarzanAt tathA na Atyantika iti 'vayaMti' vadanti vidvAMsaH 'te do' tau dvau tIrthaMkara bhagavAn karmoM kA kSaya kara ke jo lAbha prApta karate haiM vahI vAstavika lAbha hai / vaha lAbha hai kevalajJAna kI prApti / vaha parama lAbha hai aura sAdi ananta hai| bhagavAn divyajJAna ke apUrvalAbha ko prApta karake upadeza ke dvArA dUsaroM ko bhI vaha lAbha prApta karAte haiN| tIrthakara bhagavAn mahAvIra svayaM saba padArthoM ko jAnakara bhavya jIvoM ko saMsAra se tArate haiN| ataeva vaha vaNik ke samAna nahIM hai, yaha bAta sUtra ke dvArA prakAzita karate haiN| sAvadha kriyAoM ke anuSThAna se hone vAlA dhanAdi kA lAbha rUpa udaya na aikAntika hai aura na Atyantika hai / lAbha ke lie pravRtti karane vAle ko lAbha hogA hI, aisI bAta nahIM hai, kabhI kabhI hAni bhI ho jAtI hai| tathA yadi lAbha ho bhI jAtA hai to vaha madA ke lie nahIM hotA, kyoMki usakA kSaya honA dekhA jAtA hai| ataeva jo udaya aikAntika aura Atyantika nahIM hai, tIrthaMkara bhagavAna kamAMnA kSaya karIne je lAbha meLave che, teja kharekhara vAstavika lAbha che. te lAbha kevaLa jJAnanI prAptinA che. te parama zreSTha lAbha che, ane sAdi ana'ta lAbha che. bhagavAn zrI mahAvIrasvAmI divya jJAnanA lAbha meLavIne upadeza dvArA khIjAene paNa e lAbha prApta karAve che. tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svaya' saghaLA padArthane jANIne bhavya jIveAne saMsArathI tAre che. tethI ja teo vyApArI jevA nathI. A vAta sUtra dvArA batAvatAM kahe che-sAvadha kriyAenA anuSThAnathI thavAvALA dhana vigerenA lAbha rUpa udaya ekAntika nathI, tema Aryantika paNa nathI, lAbhane mATe pravRtti karavAvALA sava vyApAracAne lAbha thaze ja ema hetu nathI, kayAreka kacAreka nukazAna paNa thaI jAya che, tathA jo lAbha thaI paNa jAya te te kAyama mATe hAtA nathI. kemake tenA nAza thatA jovAmAM Ave che. tethI ja je uddaya ekAntika ane su0 78 For Private And Personal Use Only Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sUtrakRtAste 'viguNodayami' viguNodayau yo udayo naikAntiko nAtyatiko to dvAnapi udayau guNavarjito, kiM tena lAmarUpeNa yo na Atyantiko naikAntikazca, 'se udae' sa udayaH yamudaya bhagavAnAptavAn / 'sAdimaNaMtapatte' sAdhanantaprAptaH, bhagavatA labdha udayaH sAdiranantazca / tamudayaM tAdRzaM sAdimanantAtmaka kevalA'paranAmAnadhudayaM bhagavAnanyAn 'sAhayaI sAdhayati upadezadvAreNa prApayati / bhagavAn 'tAINAI' AyI-paDjIvanikAyarakSakA, jJAyI-sarvajJazceti tadevaM bhagavatA saha teSAM pagijA nirviSe kinAM kathaM sarvasAdharmyamiti // 24 // sAmpataM kRta devasamavasaraNasiMhAsanAdhupabhogaM kurvannapi AdhAkarma kRta vasatiniSetrakasAdhuvat kathaM tadarthakRtena karmagA bhagavAn na lipyate ityetad gozAlakamatamAzaGkaya mAha-'ahiMsayaM' ityAdi, vaha guNarahita hai| usa lAbha se kyA lAbha kI jo aikAntika aura sthApI na ho| kintu bhagavAn ne to aisA udaya prApta kiyA hai jo sAdi aura ananta hai arthAt jo ekavAra prApta hokara sadA ke lie sthAyI hai| bhagavAn usI udaya kI dUsaroM ke lie prarUpaNA karate haiN| ve jIvamAtra ke trAtA (pakSaka) aura sarvajJa haiN| isa prakAra bhagavAn ko vyApAriyoM ke sAtha tulanA karanA ucita nahIM hai| unameM koI mamAnanA nahIM hai // 24 // * devoM dvArA nirmita samavasaraNa siMhAsana Adi kA upabhoga karate hue bhI bhagavAn AdhArmika upAya kA sevana karane vAle sAdhu ke samAna karma se lipta kyoM nahIM hote ? gozAlaka ke isa mata kI A. zaMkA karate hue mUtrakAra kahate haiM-'ahiMsayaM savapayANukaMpi' ityaadi| AtyaMtika nathI, te guru rahita che. tevA lAbhathI zuM lAbha ke je ekAtika ane sthAyI na hoya! paraMtu bhagavAne te e udaya prApta karela che ke-je sAdi ane anaMta che arthAt je eka vAra prApta thaIne sadAne mATe sthAyI hoya che. bhagavAna eja udayanI prarUpaNa bIjAne mATe kare che. bhagavAna jIva mAtranA trAtA=rakSaNa karavAvALA ane sarvajJa che. AvA bhagavA. nanI tulanA vyApArinI sAthe karavI te yogya nathI. temAM kaMI ja sarakhA paNuM rahela nathI. mArA devoe racela samavasaraNa siMhAsana vigerene ubhega-sevana karavA chatAM paNa bhagavAna AdhArmika upAzrayanuM sevana karavAvALA sAdhunI jema karmathI kema lipta thatA nathI? gozAlakanA A abhiprAyane Azraya karIne suutr||2 49 che-ahiMsrayaM savapayANukavi' tyAdi For Private And Personal Use Only Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAthaibodhinI TIkA dvi. zu. a. 6 Ardrakamutega zAlakasya saMvAdani0 619 mUlam - ahiMsayaM savvapayANukaMpiM, dhammeThiyaM kammavivegaheDaM / tamAyadaMDe hiM samAyaraMtA abohiye te paDirUvameyaM // 25 // chAyA - ahiMsakaM sarvamajAnukampinaM, dharme sthitaM karmavivekahetum / tamAtmadaNDaiH : samAcarantaH, avodheste pratirUpametat ||22|| anvayArthaH -- ( ahiMsayaM) ahiMsakam ( sannapayANuka piM) sarvatra jAnukampinam :- sarvajIveSu dayAzIlam (dhampredviyaM) dharme sthitam (kammavivega) karma viveka he tum - karmanirjarAkAraNam itthaMbhUtaM tIrthakaraM devam (tamAyadaMDe hiM samAyaratA ) tamAramadaNDaiH samAcarantaH - AtmadaNDA bhavantaH ye puruSAH bhavatsadRzAH santi te bhaga vati vaNikAM samAcaranti nA'nye vidvAMsaH, (te) te-tatra (acohie) abodherajJAnasya (Dime) pratimetattulyameveti // 25 // zabdArtha -'ahiMsayaM-ahiMsaka' ahiMsaka 'saccapathANukaMpiM - sarva prajAnukampinaM' prANI mAtra kI anukaMpA karanevAle 'dhammeTiyaM dharme sthitam' dharma meM sthita 'kammavivega heDaM - karmavivekahetuma' nirjarA ke hetu devAdhideva ko 'AyaDehiM samAyaraMtA - AtmadaNDaiH samAcarantaH' Apa apanI AtmA ko daNDita karanevAle vyApAriyoM ke samAna kahate haiM yaha 'te-te' Apa kA 'abohie- abodheH' ajJAna ke 'paDirUvameva pratirUpameva' anurUpa hI hai ||gaa. 25 // anvayArtha - ahiMsaka, prANI mAtra para anukampA karane vAle, dharma meM sthita, nirjarA ke hetu devAdhideva ko Apa apanI AtmA ko daNDita 'karane vAle vyApAriyoM ke samAna kahate haiM, yaha Apake ajJAna ke anurUpa hI hai ||25|| zabdArtha-'ahiMsayaM-ahiMsakaM' aDisa 'savvapaya: NukaMpi sarvaprajAnu kampinaM' ANI bhAtrI anupA uravAvAjA 'dhamme ThiyaM dharme sthitaM dharbhAbhAM sthita, 'kammavivegaddeva karmaviveka hetum' nirAnA hetu devAdhidevane 'AyaDehiM samAyaratA - AtmadaNDaiH samAcarantaH' potAnA AtmAne hauvAvAjA vethAriyAnI bharera / cho. yA uthana 'te te' tabhArA 'abohie - abodheH' ajJAnanA 'paDIrUvameva-pratirUpameva' anu3504 he // 25 // anvayA --ahi saka-prANI mAtra para anukaMpA karavAvALA, dhama mAM sthita nirAnA haeNtu evA devAdhidevane Apa potAnA AtmAne iti karavAvALA vyApAriyAnI sAthe sarakhAve che te ApanA ajJAna paNAne cegya ja che. gharapA For Private And Personal Use Only Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnale TIkA--bho gozAlaka ! 'ahiMsayaM' ahiMsakam-nAsti hiMsA-mANAtipAtAdirUpA yasya tam 'sApayAgurapi sarva pajA'nukampinam-sarvamanAsu-sakala. mANiSu anukampAzAlinam 'dhamme TThiyaM dharma-ahiMsAdau sthitam-sadA vidyamAnam 'kammavivegahe' karmavivekahetum-karmanirjarAkAraNam etAdRzamapi tIrthakara bhaga vantaM mahAvIram 'tamAyadaMDehiM samAyaraMtA' tamAtmadaNDaiH samAcaranta:-AtmAnaM daNDayanti ye puruSA:-bhavatsadRzAste evaM vaNiktulyaM jalpanti / nA'pare vidvAMsaH, 'payaM' etad bhagavato nindA vaNiktulyakathanam 'te' te-tava 'abohie' abodherajJAnasya 'paDirUvaM' pratirUpameva, ajJAnaphalam / azokavRkSAdi pAvihAryA dikaM bhagavato'tizayena svayameva bhavati devakRtA puSpavRSTirapi acittaiva jAyate, devAdharthameva acittapuSpavRSTibhavati na tu bhagavadartham, tatra bhagavato'numodanAbhAvAd rAgadveSarahitatvAce etadeva sUtrakAreNa darzitamiti bhAvaH // 25 // ____TIkArtha-he gozAlaka ! jo bhagavAna hiMsA se sarvadhA rahita haiM, jo prANImAtra para anukampA rakhate haiM, jo sadaiva ahiMmA Adi dharma meM sthita rahate haiM aura jo karmanirjarA ke kAraNa haiM, aise tIrthakara bhagavAn mahAvIra ko apanI AtmA ko daMDita karane vAle Apa jaise loga hI vyApArI ke samAna kahate haiM / jJAnavAna puruSa aisA nahIM kaha skte| bhagavAn kI nindA karane ke lie una ke samAna kahanA tumhAre ajJAna ke anurUpa hI hai ! yaha tumhAre ajJAna kA hI pariNAma hai! .. Azaya yaha hai ki azokavRkSa Adi bhagavAn ke prAtihArya svayameva hote haiM, devoM ke dvArA acitta puSpoM kI hI varSA kI jAtI hai| devoM ke lie acitta puSpavRSTi hotI haiM bhagavAna ke lie nahIM, kyoMki 1 TIkAI-he gozAlaka! je bhagavAna hiMsAthI sarvathA rahita che. je prANI mAtra para anukaMpA-dayA rAkhe che. je kAyama ahiMsA vigere dharmamAM sthita rahe che. ane je karma nijerAnA kAraNa rUpa hoya che. evA tIrthakara bhagavAna mahAvIrane pitAnA AtmAne chetaravAvALA tamArA jevA purUSo vyApArI jevA kahe che. jJAnI purUSe tema kahI zakatA nathI. bhagavAnanI niMdA karavA mATe vyApArI jevA kahevA tamArA ajJAnane anurUpa-gya ja che. A tamArA ajJAnanuM ja kAraNa che. kahevAno Azaya e che ke-azoka vRkSa vigere bhagavAnanA prAtihArya vayameva thAya che. deve dvArA acitta pupinI ja varSA karavAmAM Ave che. deve mATe acitta puSpa vRSTI ja thAya che. bhagavAnane mATe nahIM kema ke For Private And Personal Use Only Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 6 ArdrakamunegauzAlakasya saMvAdani0 621 mUlam-pinnAgapiMDImavi viddhasUle kei paejjA purise ime tti| alAuyaM vAvi kumAraetti sa lippaI pANivaheNa amhaM / 26 // chAyA--piNyAkapiNDImapi viddhvA zUle ko'pi pacetpuruSo'yamiti / alAbukaM vA'pi kumAra iti sa lipyate mANivadhenA'smAkam // 26 // anvayArtha:- (keipurise) kazcitpuruSaH (pinnAgapiMDImavi) piNyAkapiNDamapi-khalapiNDamapi (mule) zUche (viddha) vivA-Arogya (purise imetti) puruSo. 'yamiti kRtvA (paejjA) pacet pAcayedvA'gnau, (vAvi) vA'pi-athavA'pi bhagavAn unakA anumodana nahIM karate aura rAgadveSa se rahita hote haiN| yahI bAta sUtrakAra ne yahAM dikhalAI hai // 25 // 'pinnAgapiMDImavi viddha sUle' ityAdi / zabdArtha-'keha purise-kazcitpuruSaH' koI puruSa pinnAgapiMDImavipiNyAkapilamapi khala ke piMDa ko 'sUle-zUle' zUlI se 'viddha-viddhvA' vedhakara (chedakara) 'purise imetti-puruSoyamiti' yaha puruSa hai, aisA soca kara 'paejA-pacet' pakAve 'vAvi-athavApi' athavA 'alAvurga-alAvukaM' tuMbe ko 'kumAraetti-kumAro'yamiti' kumAra (bAlaka) samajha kara pakAve to hamAre mata ke anusAra 'sa pANivaheNa-saH prANivadhena' vaha puruSa jIva vadha se 'lippai-lipyate' lipta hotA hai 'amhaM-asmAkam' aisA hamArA zAkyoM kA mata hai ||gaa0 26 // anvayArtha-koI puruSa khala ke piNDa ko zUlI se vedha kara yaha bhagavAna tenuM samarthana karatA nathI. ane bhagavAna rAgadveSa rahita hoya che. eja vAta sUtrakAre ahiM batAvela che. mArA 'pinnAgapiMDImavi viddhasUle' tyAdi . hAtha - 'kei purise-kazcitpuruSaH' / 35 pinAgapiMDImavi-piNyAka piMDamapi' pasanA piune sUle-zUle' zUjI 52 'viddha- vidhA' pAdhAna purise imetti'-puruSo'yamiti' 24535 cha, tama mAnIne 'parajjA-pacet' 2 vAvi athavApi' athAto 'alAvuga'-alAvuka' tumAne 'kumAraetti-kumAro'yamiti' bhI zumAra theTale , mANa cha, ma samajhane rAdhe to amArA bhata prabhAra 'ma pANivaheNa-maH prANivadhena' te 535 115thI 'lippai-lipyeta' vita thAya che. // 26 // anvayArtha-ke purUSa khalapiMDane zuLIthI vadhIne A purUSa che ema For Private And Personal Use Only Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 622 sUtrakRtAste (alAuga) alAvukam (kuzaraetti) kumAro'yamiti mattA pacet (sa pANivaheNa) sa puruSaH prANivadhena (lippai) lipyate iti (amha) asmAkaM matamiti // 26 // ' TIkA-gozAlakaM nirAkRtya bhagavantaM vandituM gaccha stasya Ardrakasya mArge zAkyena sAkaM vArtAlApo jAtaH, zAkya evamavAdIt-bhoH ! satyaM bhAtA gozAla kamataM khaNDitam tatsarva zrutam na bhavati kimapi bAhyA'nuSThAnena, kintu antareNa anu ThAnameva karmabandha kAraNamiti khasiddhAntaM zrAvayati, zAkya Ardraka tadeva darzayati-'keha' kazcit 'purise' puruSaH pinAgapiMDImavi' piNyApiNDamapi -piNyAka:-khala stasya sakalamavetanamapi kadAcit kazcid mleccha dezaM gataH sa tatra mlecchabhayAt saMbhrameNa palAyamAnaH svasamIpasthAvalapiNDaM vastrega veSTayitvA tatra parityaktavAn pazcAttatra samAgatena mlecchena vastraveSTitakhalapiNDa ke dRSTvA gRhIpuruSa hai' aisA soca kara pakAve athavA tUce ko kumAra (bAlaka) samajhakara pakAve to hamAre mata ke anusAra vaha jIvavadha se lipta hotA hai / 26 / TIkArtha- gozAlaka ko parAsta karake Ardraka muni bhagavAna ko vandanA karane ke lie Age cale to zAkya ke sAtha unakA vArtAlApa (saMvAda) humaa| zAkya isa prakAra kahane lagA-Apane gozAlaka ke 'mata kA nirAkaraNa kiyA hai, vaha saba maiMne sunA hai| Apane yaha acchA hI kiyaa| vAstava meM bAhya anuSThAna (kriyAkANDa) se kucha bhI nahIM hotA, Antarika kriyA hI karmabandha kA kAraNa hai| zAkya apane isa siddhAnta kA AIka ke sAmane pratipAdana karatA hai-koI AdamI mle. cchadeza meM gyaa| vahAM mlecchoM ke bhaya se jaldI jaldI dauDanA huA apane pAsa meM sthita acetana khalapiNDa ko vastra se AcchAdita karake vicArIne rAMdhe athavA tuMbaDAne (bAlaka) samajIne rAMdhe te amArA mata pramANe te jIva vadhathI lipta thAya che. mArA I TIkAI-gozAlakane parAjIta karIne Adraka muni bhagavAnane vaMdanA karavA mATe AgaLa cAlyA te zAkanI sAthe teone vArtAlApa (saMvAda) tha. zA A pramANe kahevA lAgyA. Ape gozAlakanA matanuM khaMDana karela che, te saghaLuM kathana ame sAMbhaLela che. Ape A sArUM ja karela che. vAstavamAM bAhA anuSThAna (kiyAkAMDa) thI kaMI paNa lAbha thato nathI. AMtarika kriyA ja karmabaMdhanuM kAraNa che. zAkaya pitAnA siddhAMtanuM pratipAdana Adraka muninI sAme karatAM kahe che ke koI purUSa pleccha dezamAM gayela hoya, tyAM pleconA DarathI jadI jadI deDatA deDatA pitAnI pAse rahela acetana 'khalapiMDane vastrathI DhAMkIne tyAM mUkI gayA, te pachI pleccha tyAM pahoMcyA te For Private And Personal Use Only Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardra kamune!zAlakasya saMvAdani0 623 tam 'hame purisetti' ayaM puruSaiti matvA 'mUle viddha' zUle viddhvA'gnau 'paejjA' pacet, tathA-'alAuyaM' alAvukam 'vAvi' vA'pi-athavA 'kumAraetti' kumAra iti maskhA zUle-Aropya pacet / saH-puruSaH anyamapi-anyabuddhayA pacana pAcayan vA 'pANivaheNa' pANivadhena-pANimANAtipAtajanitadoSeNa karmaNA 'lippaI' lipyate iti 'amhaM' asmAkaM-zAkyAnAM matam / dravyarUpeNa pApA'samupArjane'pi bhAvataH pApodayAt, tatra tatra kalupitAyAM manovRttau taskAlaNyameva pApakAraNaM jAyate / 'mana eva manuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH' // 26 // mUlam-ahavA vi vibhRga milakkhU sUle, pinnAgabuddhIi naraM pejjaa| kumAraM vAvi alAvuyaM, na lippai pANivaheNa amhaM / 27 / chAyA -- athavApi viddhvA mlecchaH zUle piNyAkabuddhayA naraM pacet / . kumAraM vApi ala cukamiti na lipyate prANiH dhenA'smAkam // 27 // chor3a gyaa| bAda meM mleccha vahAM phuNcaa| usane vastra se AcchAdita khalapiNDa ko dekhA aura 'yahI vaha puruSa hai' aisA samajha kara zUla meM vedha diyA aura agni meM pkaayaa| athavA koI puruSa tave ko 'yaha kumAra hai' aisA mAna kara zUla meM vedha kara pakAve, to vaha puruSa anya ko anya samajha kara pacana pAcana karatA huA prANAtipAta ke pApa se lipta hotA hai / yaha hamArA mata hai, kyoki vahAM dravyaprANAtipAta na hone para bhI bhAva prANAtipAta hotA hai| hiMsA karane vAle kI kaluSita manovRtti hI isa pApa kA kAraNa hai| kahA bhI hai-'mana eva manuSyANAm' ityaadi| _ 'mana hI manuSyoM ke bandha aura mokSa kA pradhAna kAraNa hai // 26 // vastrathI DhAMkela khalapiMDane joyuM te joIne Aja purUSa che, tema mAnIne zULImAM tene vidhI dIdho. ane tene agnimAM rAMdhe. athavA kaI purUSa tuMbAne A kumAra che, tema mAnIne zULamAM vadhIne pakAve che te purUSa anyane anya samajIne pacana pAcana karatA thakA prANAtipAtanA pApathI lipta thAya che, A amArA mata che. kemake ahiyAM dravya prANAtipAta na hovA chatAM paNa bhAva prANAtipAta thAya che. hiMsA karavAvALAnI malIna mane vRtti ja A pApanuM kAraNa cha. yuM 5 cha. 'mana eba manuSyANAm' ityAdi bhana merA manuSyAnA madha ane melanuM mukhya kAraNa che. mArA For Private And Personal Use Only Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo _anvayArthaH- (ahavA vi) athavA'pi (milakkhU) mlecchaH (naraM) naram-puruSam (piNNAgabuddhIe) ayaM piNyAka iti buDhyA (mUle vibhrUNa) zUle viddhA-Aropya agnau pavet (vAvi) vApi-athavApi (kumAragaM) kumAram (alAvuyaMti) alAvuka miti matvA zule Aropya pacet (pANivaheNa na lippai) mANivadhena na lipyate iti (amha) asmAkaM matam // 27 // rIkA-'ahavA vi' athavA'pi 'milakkhU' mleccha pibhAgabudIe' piNyAkabudayA 'nara' naram-puruSam 'sUle' zUle 'vidhUNa' viddhvA 'paejjA' pacet 'vAvi' 'ahavA vi vidhUNa' ityaadi| zabdArtha-zAkya phira kahate haiM-'ahavAvi-athavApi' pUrvokta se viparIta 'milakkhU-mleccha:' yadi koI mleccha 'nara-naraM' kisI manu. vya ko 'piNNAgavuddhIe-piNyAkaghuddhayA' khalapiMDa samajha kara 'sule. vidhUNa-zUle viddhvA' zUla meM vedha kara 'paejjA-pacet' agni meM pakAtA hai 'vAvi-vApi' athavA' kumAragaM-kumAraM' kisI kumAra ko 'alAvuyaMti-alaghukam iti' tuMbA samajhakara zUla meM vedha kara pakAtA hai vaha 'pANivaheNa na lippA-pANivadhena na lipyate' hiMsA ke pApa se lipta nahIM hotA yaha hamArA mana hai / gA0 27 // ___anvayArtha--zAkya phira kahatA hai-pUrvokta se viparIta yadi koI mleccha kisI manuSya ko khalapiNDa samajha kara, zUla meM vedha kara Aga meM pakAtA hai athavA kisI kumAra ko tUMcA samajha kara zUla meM vedha kara pAtA hai to vaha hiMsA ke pApa se lipta nahIM hotaa| yaha hamArA mata hai // 27 // ahavA vi vid vaNa' tyAla zahA- zaya parIkSA mA bhunina / che 3-'ahavAvi-athavApi' parasA yana yAthI Ta! 'milakkhU-mleccha:' ne 85 27 'naraMnaram' 5 bhAsane 'piNNAgabuddhIe-pinnAkabudhyA' malapi' samaTane 'sUle vidhUNa-zUle vidhA' zumA pIdhIna 'paejjA-pacet' mamimA rAdhe 'vAvi-boSi' athavA to 'kumAragaM-kumArakam 7 mArane 'alAvuratti-alAvukam iti' tagaI mAnAna zukathA vAdhAra 542 to te 'pANivaheNa na lippai-prANivadhena na lipyate' sAthI thApAkA 55thI lIpAta nathI. mA abhaare| mata cha. // 27 // anvayArtha-pharIthI zAkya matavAdI kahe che ke pahelAM kahyAthI judI rIte je kaI pleccha keI manuSyane alapiMDa samajIne zAthI vadhIne agnimAM - rAMdhe athavA koI kumArane tuMbaDuM samajIne zULathI vadhIne pakAve te te hiMsA janya pApathI lIpAtA nathI, e amAro mata che, mArA For Private And Personal Use Only Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. ma. 6 ArdrakamunergezAlakasya saMvAdani0 625 vApi 'AlAyaMti' AlAbuko'yamiti matvA 'kumAragaM vA' kumAraM vA zUle viddhvA yadi pacet / tadA sa mlecchaH 'pANivaNa' prANivardhana- jIvaghAtakarmaNA 'na lippar3a na lipyate / iti 'acche' ityasmAkaM siddhAntaH / yato hi pAvyamAne''pi puruSe vatra puruSabuddherabhAvAt - alAbukamiti buddhereva sannidhAnAt pAcayituH prANivadha kuto'pi tajJjanito doSo na jAyate iti madIyaH siddhAnta iti ||27|| mUlam - purisaM ca viddhUNa kumAragaM vA sUlaMmi keI paMpa jAyatee / pinAya piMDamatimAruhettA buddhANa teM keMppar3a poraNAe |28| chAyA - puruSaM vidhvA kumArakaM vA zule ko'pi pacejjAta tejasi / piNyAkapiNDamatimArA buddhAnAM tatkalpate pAraNAyeM // 28 // TIkArtha--athavA koI mleccha khalapiNDa samajha kara puruSa ko zUla se vedha kara pakAtA hai yA 'yaha tUMcA hai' aisA samajha kara kisI kumAra ko zUla meM vedha kara pakAtA hai, to aisA karane vAlA mleccha jIvahiMsA ke pApa se lipsa nahIM hotA hai| aisA hamArA siddhAnta hai| tAtparya yaha hai ki yadyapi vaha mleccha puruSa ko pakAtA hai, phira bhI use puruSa samajha kara nahIM pkaataa| isI prakAra kumAra ko kumAra mAna kara nahIM pakAtA / isa kAraNa use jIvavadha karane para bhI vadhajanita pApa nahIM hotA hai, yaha hamArA mata hai ||27|| 'purisaM ca viddhUNa kumAragaM vA' ityAdi / zabdArtha - 'keha - kazcit ' koI puruSa 'purisaM kumAragaM vA- puruSaM kumAra TIkA"----athavA kaI mleccha khalapiDa samajIne purUSane zULathI vIdhIne agnimAM pakAve athavA te A tuMbaDu' che, tema mAnIne koI kumAraarthAt bALakane zULamAM vIdhIne agnimAM pakAve teA Ama karavAvALe sveccha jIvahiMsAnA pApathI lIpAtA nathI. A pramANenA amAre siddhAMta che. kahevAnuM' tapa e che ke--jo ke te mleccha purUSane pakAve che, te paNa tene purUSa mAnIne pakAvatA nathI. eja pramANe kumarane kumAra mAnIne pakAvatA nathI. AthI temene jIvRddhi'sA karavA chatAM paNu vadhathI thavAvALuM pApa lAgatu nathI. A amArA mata che. AranA purisaM ca viddhUNa kumAragaM vA' tyiAhi zabdArtha- 'kei kazcita' ardha 53Sa 'purisaM kumAraga vA puruSaM kumArakaM vA ' aI pu3Sa athavA kumArane 'pinnAyapiMDamatimA rahetA -piNyAkaviNDama timAruhya' su0 79 For Private And Personal Use Only Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir skRtAce anvayArtha:-(kei) kazcitpuruSaH (purisa kumAragaM vA) puruSaM kumArakaM vA (mUlami viLUNa) zUle viddhvA (jAyatee) jAtatejasi-vahnau (pae) pacet, ki kalA (pinnAyapiMDamatimAruhettA) piNyAkariNDamatimAruhya-piNyAkapiNDamiti matvA pacet , tadA (taM) tadannam (buddhANa) buddhanAm (pAraNAe) pAraNAyaibhojanAya (kappA) kalpate-yogyaM bhavatIti / 28 // TIkA-'ke' ko'pi puruSaH (purisaM kumAragaM vA) puruSa kumAraM pA. piNyAkamalAghukaM vA matvA 'mUle vidhUga' zule viddhA, yadi 'jAyatee' jAtate. jasi-jAtavedasi-agnau 'pae' pacet 'pinAyapiMDamatimAruhetA' piNyAkapiNDa. matimArukha pacediti zeSaH / tadA tasya pAcayituH mANivadhananitaM pApaM na jaayte| yatohi 'taM buddhANa pAraNAe kappai' tat annaM nirduSTamiti kRtvA buddhAnAm buddhabhagavatAmapi pAraNAyai-bhojanAya kalpate nirdoSAd yogyaM bhvti| tadA kA kaM vA' kisI puruSa athavA kumArako 'pinAyapiMDamatimAruhettA-piNyAkapiNDamatimArUhaya' khala kA piMDa samajha kara 'mUlaMmi-zule' zUla meM veSa kara 'jAyatee-jAtatejasi' agni meM 'pae-pacet' pakAve to vaha anna 'buddhANaM-buddhAnA' buddha bhagavAn ke 'pAraNAe-pAraNAya' bhojana ke lie kappAi-kalpate' yogya hotA hai||gaa0 28 // - anvayArtha- koI puruSa kisI puruSa ko athavA kumAra ko khala kA piNDa samajha kara zala meM vedha kara agni meM pakAve to vaha pavitra hai aura buddha ke bhojana ke yogya hotA hai // 28 // TIkArtha--koI manuSya kisI dUsare manuSya ko athavA kumAra ko khalapiNDa yA tayA samajha kara zUla se vedha kara bhAga meM pakAtA hai to pakAne vAle ko jIvavadhajanita pApa nahIM hotA hai / vaha bhojana nirdoSa hone ke kAraNa buddha bhagavAna ke pAraNe ke lie bhI yogya hai, auroM ke mapi3 sabhane 'sUlami-zUle zUmA vAdhIna 'jAyatee-jAtate jasi' mamimA 'pae-pacet' 5vato te anna 'buddhANa-buddhAnAM' muddha mAvAnanA 'pAraNAepAraNAya' na mATa 'kappai. kalpate' the|5 thAya che. // 28 // anvayArtha--ke purUSa keI anya purUSane athavA bALakane khalapiMDa samajIne zULImAM vIMdhIne agnimAM rAMdhe te te pavitra che. ane buddhanA bhejanane thAya che. 28 TIkArtha koI manuSya keI bIjA mANasane athavA kumArane khalapiMDa samajIne athavA tuMbaDuM samajIne zULathI vIdhIne pakAve te pakAvavAvALAne jIva hiMsAthI thatuM pApa lAgatuM nathI. te bhajana nirdoSa hovAthI buddha bhagavAnanA pAraNAne mATe paNa cagya che. te pachI bIjAone mATe cagya gaNuya temAM te For Private And Personal Use Only Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AIkamunegauzAlakasya saMvAdani0 627 kathA anyeSAm, evaM sarvAsu avasthA acintitaM-manasA'saMkalpitaM karmacayaM" nAgacchatIti-asmat siddhAntaH // 28 // mUlam-siMNAyagANaM tu duve sahaste, je bhoyae rNiyae bhikkhuyANa / te punnakhadhaM sumahaM jiNittA bhavaMti Aropya mahaMtasattA // 29 // chAyA-snAtakAnAM tu dve sahasre, ye bhojayeyunityaM bhikSukANAm / te puNyaskandhaM sumahajjanayitvA bhavanazyAropyA mahAsatvAH // 29 // anvayArthaH--(siNAyagANaM tu bhikkhuyANaM) snAtakAnAm-gRhItadIkSANAm, bhikSukANAma-zAkyAnInAm (duve sahasse) dve, sahasra (je) ye puruSAH (Niyae) lie to kahanA hI kyA hai| isa prakAra sabhI avasthAoM meM vinA samajhe mana ke saMkalpa ke vinA kiyA huA karmabandha kA kAraNa nahIM hotA hai // 28 // 'siNAyagANaM tu duve' ityAdi zabdArtha-'je siNAyagANaM bhikkhuyANaM-ye snAtakAnAM bhikSukAnAm' jo puruSa snAtaka zAkya bhikSuoM ke 'duve sahasse-re sahasra' do hajjAra arthAt do hajAra zAkya mata ke sAdhuoM ko 'bhojae-bhoja. yeyuH nitya bhojana karAte haiM 'te-te' ve puruSa 'sumahaM puNNakhadhaM-suma. hat puNyaskandham' atyanta vipula puNya skandha 'jaNittA-janayitvA' upArjana karake 'Aroppa mahaMtasattA bhavaMti-AropyAH mahAsatvAH bhavanti' Aropya nAmaka deva hote haiM-arthAt svarga pAtA hai |gaa. 29 / - saMdehaja zuM che? A pramANe badhI ja avarathAomAM vagara samaje mananA saMkalpa vinA karavAmAM Avela karmabaMdhanA kAraNa rUpa hetuM nathI. 28 ___ 'siyANagANaM tu duve' yA Avat'--'je niNAyagANaM bhikkhuyANaM-ye snAtakAnAM bhikSukAnA re 531 nA 45 mikSubhAnA 'duve sahasse dve sahase ye arthAta zAya matanA sAdhumAna 'bhojae-bhojayeyuH' nitya na 42 cha. 'te-te' te 535 'sumahaM puNNakhaMdha-sumahatpuNyaskandham' atyAta yia puSya 'jiNittA janayitvA' pArIna 'AropamahatasattA bhavati-bhAropyAH mahAsatvAH , bhavanti' gAya nAmanA 1 thAya che. arthAta 25 meNave che. // 26 // For Private And Personal Use Only Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 628 sUtrakRtAGgasUtre nityam - pratidinam (bhojae) bhojayeyuH (te) te puruSAH ( sumahaM punnakhaMdha) sumahat ativipulaM puNyaskandham - puNyopacayam ( jiNittA) janayitvA ( aropamahaMtasattA bhavati) aropyanAmakA mahAsatvA devavizeSAH svarge bhavantIti // 29 // TIkA- 'je duve sahasse' ye puruSavizeSAH dve sahasre 'siNAyagANaM bhikkhu yArNa' snAtakAnAm - dIkSitAnAM bhikSUNAM zAkyamunInAm, 'Niyae' nityam-annaham 'bhoyae' bhojayeyuH - annAdinA tarpayeyuH / 'te' te puruSAH 'sumahaM punnakhadhaM' sumahatpuNyaskandham - puNyopacayam 'jiNittA' janayitvA samupAjye 'Aropa' Aro'yanAmakAH 'mahaMtasattA' mahAsaccA:- devavizeSAH svarge bhavantIti ||29|| mUlam - ajogarUvaM iha saMjayANaM pAtraM tu pANANa pasajjhakAuM / abohie doha vitaM asAhU vayaMti je yAvi paDissuNaMti // 30 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - chAyA -- ayogyarUpamiha saMyatAnAM pApaM tu prANAnAM prasahya kRtvA / abodhyai dvayorapi tadasAdhu vadanti ye cApi pratizRNvanti // 30 // For Private And Personal Use Only anvayArtha - jo puruSa do hajAra snAtaka bhikSuoM ko arthAt zAkmata ke sAdhuoM ko pratidina bhojana karAtA hai vaha atyanta vipula puNyaskaMdha upArjana karake svarga meM mahAna satvazAlI Aropya nAmaka deva hotA hai // 29 // TIkArtha- jo puruSa do hajAra dIkSAdhArI snAtaka zAkya bhikSuoM ko pratidina bhojana karAtA hai, vaha mahAn puNyaskaMdha (puNyapracaya) upArjita karake atyanta parAkramI Aropya nAmaka deva hotA haiarthAt svarga pAtA hai // 29 // 'ajogarUvaM' ityAdi / zabdArtha - Ardraka muni uttara dete haiM- 'iha - iha' isa samaya ApakA anvayA --je purUSa e hajAra dIkSA dhArI snAtaka-zAkaya bhikSuone darAja bhAjana karAve che te purUSa mahAna puNyaska dha prApta karIne te atyaMta parAkramI AreSya nAmanA deva bane che. arthAt sva prApta kare che. rA TIkAtha----je purUSa be hajAra dIkSA dhArI-snAtaka zAkaya bhikSuone dararAja bhAjana karAve che. te mahAna puNyaska dha-(puNya pracaya) prApta karIne atyaMta parAkramI ArAdhya nAmanA deva thAya che. rA 'ajeogarUvaM' ityAhi zabdA--zAyanuM kathana sAMbhaLIne Adraka muni tene uttara ApatAM * Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AIkamune gozAlakasya saMvAdani. 629 anvayArthaH--(ida) iha-asmin kAle-bhavadIyasiddhAntarUpamabhimatam (saMna. yANaM anogarUvaM) saMyatAnAM sAdhUnAmayogyarUpam (gaNAga) pANAnAM ca (pasajjha kAuM) papA -balAn kRtvA mAraNamiti zeSaH (pAva) pApaM-pApanana kameva (doNDa vi) dvayorapi- etAdRzasidvAnopadeSTrakRtakarNagocarayorapi (abohie) abodhya-abodhilAbhAya bhavati (je ya) ye ca (vayaMti) vadanti etAdRzaM siddhAnta tathA-(paDi. mugaMti) pratizRNvanti, iti // 30 // ___TIkA--'sampati-Aka: zAkyabhikSu muttarayati-he bauddha bhikSo! 'dahasaMnayANaM' iha-saMyatAnAM puruSANAM kRte bhavadabhimata-siddhAntarUpam ayogyarUpamiva siddhAMta 'saMjayA anovaM-saMpanAnAm ayogyarUpam' saMyamI puruSa ke lie ayogya hai 'pANaga-prANAnA' prANiyoM kA 'pasana kAuM-prasahaya kRtvA' ja pardastI hiMsA karanA 'pAvaM-pApaM pApa janaka hI hai, ApakA sidvAMta 'je pa-ye ca' jo koI 'vayaMti-vadali' karate hai tathA 'paDi. sugaMti-pratizRpati' yaha siddhAMta sunate hai 'dohAvi-dvayorapi' kahane aura sunane donoM ke lie hI 'ayohI-ayodhyai' abodhijanaka hai / 30 / ____ anvayArtha-Ardra ka muni uttara dete haiM-Apa kA siddhAnta saMyamI puruSoM ke lie ayogya hai, prAgiyoM ko jabardastI hiMsA karanA pApajanaka hI hai, Apa kA siddhAnta karane aura sunane vAle donoM ke lie hI aghodhijanaka hai|30|| TIkArtha-aba Ardraka zAkya bhikSu ko uttara dete haiM-ApakA 4 cha-'iha-iha' mA samaya mApana sidvAMta 'saMja magaM ajogarUva-saMyatAnAm ayogyarUpam' sayabhI dhuSAne maTe bhayoya che. 'pANANa-prANAnAM prANiyonI 'paja kAu'-prasahya kRyA' (2yI DisA 42vI te 'pAva-pApam' pA5 143 cha, pApanA siddhAMtamA 'je ya-ye ca're 'vayaMti-vadanti' siddhAMtanu thana re cha, tathA 'paDisuNati-pratizRNvanti' siddhAntanu zra15 zave che. 'doha vi-dvayorapi' DevAvA bhane savA manne bhATe 'abohI-abodhyai' abAdhi kAraka ja che. 3. anvayArtha-Adraka muni uttara ApatAM kahe che-tamAre siddhAMta saMyamI purUSo mATe agya che. prANinI balAhakArathI hiMsA karavI pApajanaka ja che. Apane siddhAMta kahevAvALA ane sAMbhaLavAvALA bannene mATe mAnavina che. // 30 // TIkAI-have Adraka muni zAya bhikSune uttara ApatAM kahe che ke For Private And Personal Use Only Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - 630 sUtrakRtAstra pratibhAti / yataH 'pANANaM' prANAnAm-ekendriyaSaDnIvanikAyAnAm 'pasajjha' prasanna-balAtkAram 'kAu' kRtvA mAraNam 'pAvaMtu' pApameva-yena kenApi prakAreNa kRtaH kArito vA mANAtipAtaH pApAyaiva na dhayoM bhavati ! 'doha vi' dvayo. rapi-uktasiddhAntopadeSzrotrorapi 'abohira' ayodhyai 'taM asAhu' tadasAdhuH dvayorapi ajJAnavaddhanAya duHkhAya ca mANAtipAtaH / kayoyostatrAha-etAdRzaM siddhAntaM ye upadizanti ye ca zRNvanti tau ubhAvapi ninditau ityAha-'je vayaMti' ye vadanti-etAdRzasya karmaNo dharmotpAdakatvam 'je yA vi' ye cApi 'paDisuNati' pratizRNvanti, vadatAM zRNvatAM cobhayorapi doSAyaitra bhavati // 30 // mUlam-urdU aheyaM tiriyaM disAsu, vinnAya liMga tsthaavraannN| bhUyAbhisaMkAi duguMchamANe, vaMde karejjA va kuMo vi hatthI // 31 // chAyA-UrdhvamadhastiryadizAmu vijJAya liGgaM sasthAvarANAm / bhUtAbhizaGkayA jugupsamAno vadetkuryAdvA kuto'pyasti // 31 // abhimata siddhAnta saMghamavAna puruSoM ko ayogya pratIta hotA hai| kyoMki balAtkAra karake prANiyoM ko hiMsA karanA pApa hI hai / cAhe vaha hiMsA svayaM kI gaI ho, athavA dUsare ke dvArA karAI gaI ho yA usakI anumodanA kI gaI ho, vaha dharmayukta nahIM ho sktii| Apake isa ayukta mata ko jo kahate haiM aura jo sunate haiM, una donoM ke lie hI vaha ajJAnavarddhaka aura duHkha kA kAraNa hai // 30 // 'urdU aheyaM' ityaadi| zabdArtha--'uDUM-Urdhvam' Urdhva dizAmeM 'aheyaM-adha:' adho dizAmeM Apane mata-siddhAMta saMyamavAna purUSane agya kAraka jaNAya che. kemake balAtkAra karIne prANinI hiMsA karavI te pApa ja che. cAhe te hiMsA pite karI hoya agara bIjA pAse karAvI hoya athavA tenuM anumodana karyuM hoya. te dharma yukta thaI zakatI nathI ApanA A agya matanuM je kaI kathana kare che, athavA je tene sAMbhaLe che, te bane mATe te ajJAnane vadhAranAruM ane duHkhanuM kAraNa che. 3 'uDUDha aheya' tyA zAya-'uDDha-Urdhvam' zima 'baheya-adhaH' mAmA 'tiriyaM For Private And Personal Use Only Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthacodhinI TIkA dvi.zu. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 ra ambayArtha:-(urdU) Urdhvadizi (aheya) adhodizi (tiriya disAsu) tiryagra. dizAma (tasathAvarANaM) sasthAvarANAM jIvAnAm (liMga) liGgam-jIvatvacitam - calanaspandanAGkarovAdikam (vinnAya) vijJAya-jJAsA (bhUyAmisaMkAi duguMchamANA) bhUtAbhizaGkayA jugupsamAnaH-ghRgAM kurvan (vade) vadet niravadhabhASAmuccAracet (karemA va) kuryAdvA, enArazasya (kubhoviha'tthI) kuto'syasti jIvanabhayamkathamapi jIvanabhayaM nAstIti // 31 // 'tiriya disAsu-tiryaga dizAsu' tirNa dizAoM meM 'tasathAvarANaM-sa. sthAvarANAM prasa' aura sthAvara jIvoM ke 'liMga-liGga liMgako arthAt jIvatva ke ciha calana spandana Adiko 'vinAya-vijJAya' jAnakara 'bhUyAbhisaMkAi duguMchamANA-bhUtAbhizaGkayA juguptaptamAna:' jIva hiMsA kI AzaMkA se jJAnI puruSa hiMsA se ghRNA karatA huvA 'vade vana' yadi nidoSa bhASA kA uccAraNa 'karejjA va-kuryAt vA' kare aura niravadya pravRtti kare to 'kuo vihatthI-kutopyasti' jIva hiMsAkA bhaya kaise ho sakatA hai ? kadApi nahIM ho sakatA // 31 // __ anvayArtha-UrvadizA meM adhodizA meM aura tirkI dizAmoM meM asa aura sthAvara jIvoM ke liMga ko arthAt jIvatva ke cihUna calana spandana Adi ko jAna kara bhUtoM ke hiMsA kI AzaMkA se jJAnI puruSa hiMsA se ghRNA karatA huA yadi nidoSa bhASA kA uccAraNa kare aura niravadya pravRtti kare to jIvahiMsA kA bhaya kaise ho sakatA hai ? kadApi nahIM ho sakatA // 31 // disAsa-tiryag dizAma' tichI (hazAmA 'tasathAvarANa -trasathAvarANAM' sa ane sthA12 yAnI 'liMga-liGga' ne athavA tvanA mila yavana 25.hana virene 'vinnAya-vijJAya' nazIne 'bhUyAbhisaMkAi dugu'chamANA-bhUtA. bhizaGkayA jugupsamAnaH' bhUtAnI hisAnI mAthI jJAnI 535 sAthI / 42tA th| 'vade-vadeta'ne niSi sASAnu zyAra 'karejjA va-ku. ryAt vA' 42 ana niravadha pravRtti dhare to 'kuo vihatthI-kutopyasti' hiMsAno bhaya kevI rIte thaI zake che? arthAt kadApi thaI zakatuM nathI. 31 anvayArtha-urvadizAmAM, adizAmAM ane tIIi dizAomAM trasa ane sthAvara jInA cihnane arthAta jIvapaNAnA cihna calana spandana vigerene samajIne prANiyenI hiMsAnI zaMkAthI jJAnI purUSe hiMsAnI ghaNA karatA thakA je nirdoSa bhASAne uccAra kare ane niravadya pravRtti kare te jIvahiMsAno bhaya kevI rIte thAya che? kadApi tema thatuM nathI. rUnA For Private And Personal Use Only Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsye TIkA-adrako muniH bauddhapakSaM nirakRtya svamataM kathayati-ur3a' Urdhvam 'Ahe' adhaH 'tiriyaM disAmu' tiryadizAsu 'tasathAvarANaM' saMsthAvarANAM prANinAm 'liMga' liGga jIvatvacihnam-calanaspandanAGkurodbhavAdikam 'rimAya' vijJAya-pratyakSAnumAnArthApazyAgamapamANe vA bhUyAmisaMkAI' bhUtAbhi zAyA jIvAnAM vinAzamayena 'duguMchamANA' juguppamAnA-mANAtipAtAdinA azubhakarmabandho bhavatIti matvA hiMsAyAM ghRNAM kurvana vade' vadena-niravadyA bhASAM bhASeta / tArazI bhASA prayojyA yAvatyA jIvAnAM virAdhanaM na bhavet / 'karejjA' kuryAta-vicAryati zeSaH, vicArya niravadhaM kAya kuryAdityarthaH / etAdRzottamavicArazIlAnAM puruSANAm 'kubho vijhatthI' kuto'pi ihAsti-nAsti jIvanabhayamiti dhvaniH / kuto'stIhAsmin evaM bhUte'nuSThAne kriyamANe pocyamAne vA jIvanabhara masmAkam, yuSmadApAdito doSa eva samullasatIti // 31 // mUlam-purise tti vinnatti na evamatthi, aNArie se purise tahA hu| TIkArtha-Ardraka muni bauddha mata kA nirAkaraNa karake apane mata kA pratipAdana karate haiM-UMcI nIcI aura tihIM dizAoM meM trasa aura sthAvara prANiyoM ke calanA hilanA, aMkura phUTanA Adi jIvatva ke cihanoM ko pratyakSa anumAna Adi pramANoM se jAna kara jIvoM kI hiMsA ke bhaya se prANatipAta Adi se karmabandha hotA hai, aisA mAna kara hiMsA se ghRNA karatA huA aisI niravadya bhASA kA prayoga kare jimase jIvoM kI virAdhanA na ho / tathA bhalIbhAMti vicAra kara niravadya kArya kre| aise uttama vicArazIla puruSoM ko koI doSa pApa kaise ho sakatA hai ? arthAt jo hiMsAkorI vacana aura karya se dUra rahate haiM unheM koI doSa nahIM lagatA // 31 // --bhAdra muni mauddha matanu na zana potAnA bhatanu prati. pAdana kare che-uMcI nIcI, ane ticha dizAomAM traNa ane sthAvara prANi nA cAlavA, haravA, pharavA aMkura phUTavA vigere jIvapaNanA cine anumAna vigere pratyakSa pramANethI jANune jInI hiMsAnA bhayathI, prANAtipAta vigerethI karmabaMdha thAya che. tema mAnIne hiMsAthI ghaNA karatA thakA evI niravagha bhASAne praga kare ke jenAthI chanI virAdhanA (hiMsA) na thAya tathA sArI rIte vicAra karIne niravagha kArya kare. evA uttama ane vicArazIla purUSane kaI paNa deSa arthAt pApa kevI rIte lAgI zake ? arthAta je hiMsA kAraka vacana ane kAryathI dUra rahe che, temane kaI paNa deSa lAgato nathI. e31 For Private And Personal Use Only Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samasyAbodhinI TIkA di. zu. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAdani0 633 ko saMbhavo pinnAgapiDiyAe, vAyA vi esA bujhyA asaccA // 32 // chAyA-puruSa iti vijJamiva masti, anAryaH sa puruSastathAhi / kA saMbhavaH piNyAkapiNDyAM, vAgapyeSoktA'satyA // 32 // anvayArtha:-(purisetti) puruSa iti (vinnatti) vijJapti:-piNyAkapiNDe puruSa ityAkArikA buddhiH (na evamasthi) naivaM kathamapi pAmarANAmapi asti (tahA se purise aNArie) tathAhi sa puruSo'nAryaH, yaH piNyAkapiNDe puruSabuddhiM karoti, (pinnAgapiDiyAe) piNyAkapiNDyAm (ko saMmayo) puruSabuddheH kaH sambhavaH- nAsti sambhAvanetyarthaH (esA vAyA vi buiyA asaccA) eSA vAgapi uktA apatyeveti / 'puruse tti vinnatti' ityaadi| zabdArtha--'purise tti-puruSa iti' khalake piMDameM puruSa kI 'vinnatti -vijJaptiH' buddhi 'na evadhi-navamasti' mUoM ko bhI nahIM ho sakatI 'tahA se purise aNArie-tathA sa puruSaH anAryaH' agara koI puruSa khalake piNDako puruSa samajhatA hai to vaha anArya hai 'pinnAya piNDiyAe-piNyAkapiNDe' khalake piNDameM puruSakI buddhi kI saMbhAvanA hI ko saMbhavo-kaH saMbhavaH' kaise kI jA sakatI hai, 'esA vAyA vighuDyA asaccA-eSA vAgapi uktA'satyA' tumArI kahI huI yaha vANI bhI asatya hI hai||32|| ____ anvayArtha khala ke piNDa meM puruSa kI buddhi to mUkhoM ko bhI nahIM ho sakatI hai| agara koI puruSa khala ke piNDa ko puruSa samajhatA hai yA puruSa ko khalapiNDa samajhatA hai to vaha anArya hai| bhalA khala 'purise tti vinnatti' yA Awai---'purise tti-puruSa iti' mona'mA 5355NAnI 'vinnatti vijJaptiH' muddhi to 'na evamatthi-naivamasti' bhUmAmAne 55 57 zatI nathI. 'tahA se purise aNArie-tathA saH puruSaH anArya::' athavA bhAsa bhojanA piune 535 sama to te manAya / che. "pinAgapiMDiyAe-piNyAkapiNDe' yojanA vimA 531pAnI muddhinI sAna! 4 'ko saMbhavo-kaH saMbhavaH' va zata. zazAya 'emA vAyAvi bujhyA asaccA-eSA vAgapi saktA'satyA' tame e kahela A vANI paNa asatya ja che. 3rA anvayArthaLane piMDamAM purUSapaNAnI buddhi te mUrkhane paNa thaI zakatI nathI. athavA koI purUSa eLanA piMDane purUSa samaje athavA purUSane oLane piMDa sU0 80 For Private And Personal Use Only Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - smatAle TIkA--taddarzanA'sAratA ghotayannAkaH punarAha zAkyabhikSum-'purisetti' puruSa iti 'vinnati' vijJaptijJAnam 'na evamasthi' naivamasti-piNyAkapiNDe puruSo'yamityAkArikA buddhi nai bhavati pAmarANAmapi / 'tahA hi se purise aNArie' tathAhi sa puruSo'nAryaH, ato yasya piNyAkapiNDe puruSabuddhirbhavati puruSe vA piNyAkabuddhi rudeti, etaadRsho'naaryH| 'panAgapiDiyAe' piNyAkapiNDyAm 'ko saMbhavo' ko nAma sambhavaH-tAzapiNDe puruSa buddhiH kathamapi na sambhavati / ataH 'esA vAyA vi bujhyA asaccA' eSoktA vAgapi asatyA kathitA tasmAdapiNyAkakASThAdAvapi pravattamAnena jIvopamarda mIruNA sA zaGkava naiva pravartanIyeti // 32 // mUlam-vAyAbhijogaNa jamAvahejjA, No tArisaM vAyA udaahrijaa| aTANameyaM vayaNaM guNANaM, jo divikhae vraya muMrAlameyaM // 33 // ke piNDa meM puruSa kI buddhi kI saMbhAvanA hI kaise kI jA sakatI hai ? tumhArI kahI huI yaha vANI asatya hI hai // 32 // ____ TIkArtha-zAkyadarzana kI nissAratA ko prakaTa karate hue Ardraka punaH kahate haiM-khala ke piNDa meM 'yaha puruSa hai aisI buddhi pAmara puruSoM ko bhI nahIM ho sakatI' jisa puruSa ko khalapiNDa meM puruSa kI aura puruSa meM khalapiNDa kI buddhi utpanna hotI hai, vaha puruSa anArya hai arthAt ajJAnI hai| Akhira khala ke piNDa meM puruSa kI buddhi kaise saMbhavita ho sakatI hai ? ataeva tumhArA kahA huA vacana asatya hai| jo jIvahiMsA se bhayabhIta ho use khalapiNDa yA kASTha Adi meM pravRtti karate samaya bhI sAvadhAna rahakara ke hI pravRtti karanA cAhie // 32 // samaje che te anArya che. are kheLanA piMDamAM purUSa paNanI buddhinI saMbhAvanA ja kevI rIte karI zakAya? tamee kahela A vANuM asatya ja che. 3rA TIkAI--zAkaya darzananA nisAra paNane batAvatAM Adraka muni pharIthI kahe che ke-LanA piMDamAM A purUSa che, evI buddhi pAmara purUSane paNa thaI zakatI nathI. je vyaktine kheLanA piMDamAM purUSanI ane purUSamAM kheLanA piMDanI buddhi thAya che, te purUSa anArya ja che. arthAta ajJAnI chekemake khALanApiMDamAM purUSapaNAnI buddhi ja kevI rIte saMbhavI zake? tethI ja tamoe kahela vacana asatya ja che. je jIvahiMsAthI bhayabhIta hoya tene kheLanA hiMDa athavA kASTha vigeremAM pravRtti karatI vakhate paNa sAvadhAna rahIne ja pravRtti karavI joIe. 32 For Private And Personal Use Only Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. zru. a. 6 AIkamunegozAlakasya saMvAdani0 635 chAyA-vAgabhiyogena yadAvaheko tAdRzIM vAcamudAharet / asthAnametadvacanaM guNAnAM, no dIkSito brUyAdudArametat // 33 // anvayArthaH--(vAyAbhijogeNa) vAgabhiyogena (jamAvhejjA) yadAvahet / (tArisaM vAya no udAharijjA) tAdRzIM vAcaM nodAharet-yayA vAcA prANAtipAto bhavet sA vAk na vaktavyA, (eyaM vayaNaM guNANaM aTThANaM) etad vacanam-bhavaduktaM vacanaM guNAnAmasthAnam (eyaM urAlaM) etadudAram (dikkhie no bUyA) dIkSito no vadediti // 33 // 'vAyAbhijogega' ityaadi| zabdArtha-'vAyAbhijogeNa-vAgabhiyogena' jisa prakAra ke vacana kA prayoga karane se 'jamAvahejjA-padAvahet' pApa kI utpatti ho 'tArisa vAyaM no udAharijjA-tAdRzaM vAcaM nodAharet' aisA vacana medhAvI puruSako saMkaTake samaya bhI nahIM bolanA cAhie 'eyaM vayaNaM guNANaM aTThANaM-etadvacanaM gugAnAmasthAnam' kyoMkI mAvadya bhASA bhI karmabandhakA kAraNa hotI hai 'eyaM urAlaM-etat udAram' isa prakAra kA vacana guNoM kA sthAna nahIM hai, ataeva 'dikkhie no brUyA-dIkSito no vadet' dIkSita puruSa aisA sArahIna vacana na bole // 33 // - anvayArtha--jisa prakAra ke vacana kA prayoga karane se pApa kI utpatti ho aisA vacana medhAvI puruSa ko saMkaTa ke samaya bhI nahIM bolanA 'caahie| kyoMki savadya bhASA bhI karmabandha kA kAraNa hotI hai| khala 'vAyAbhijogeNa' tyA Aval-'vAyAmi jogeNa-vAgabhiyogena' 24 kyAnara prayo42. pAthI 'jamAvahejjA-yadAvahet' 55nI utpattI thAya 'tArisa vAyaM na udAharijjA -tAdRzaM vAcaM nodAharet' mA kyne| muddhizAlI 53vAsa sahanA samaye 5 sa na . 'eyaM vayaNaM guNANaM aTThANaM-etadvacanaM guNAnAmasthAnam' bhasApa sApA 55 janA ra 35 DAya che. 'eyaM urAlaM-etat udAra' bhASA prA2nA vayanA gupautuM sthAna nathI. tathA dikkhie no yUyA dIkSito no vadet' dIkSita 532 mAvA sAra vinAnA kyA na mA 331 anvayArtha- je prakAranA vacane prayoga karavAthI pApanI utpattI thAya buddhimAna purUSe tevA vacane muzkelInA samayamAM paNa bolavA na joIe, kemake sAvadha bhASA paNa karmabaMdhanA kAraNa rUpa hoya che. khalapiMDa purUSa che, For Private And Personal Use Only Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAmA TIkA-'vAyAbhijogeNa' vAgabhiyogena 'jamAvahejjA' yadAvadet 'No tArisa' no tAdRzam 'vAya' vAcam-vacanaM vyAkhyAnam 'udAharijjA' udAhareta, yathA. vidhAyA vAcaH prayogega pApotpattirmavet tathAvidhA vAk viduSA saGkaTakAle'pi navAcyA, sAvadyA bhASA'pi karmAnubandhinI karmakAraNaM bhavati / evaM vayaNaM' guNANaM aTThANaM' evam-IdRzaM vacanam-piNyAkaM puruSaH puruSaH piNyAkamityAkArakam gugAnAsthAnam / ataH-'dikkhae' dIkSitaH puruSaH 'eyamurAla' etad udAraM vacanam 'yo bUyA' no brUyAt / yato hi-sAvadhAcanamayogeNA'pi pApo. spatirbhavatyeva, tasmAt-piNyAkaM puruSatayA puruSa piNyAkatayA vivekI pumAnna vadet / etAdRzasya bhramamuhato vAganAlasya sAvadhamUlakatvAditi // 33 // mULam-laddhe aDhe aho eva tumbhe, jIvANubhAge suviciMti eva / piNDa puruSa hai yA puruSa khalapiNDa hai, isa prakAra kA vacana guNoM kA sthAna nahIM hai / ataeva dIkSita puruSa aisA sArahIna pacana na bole // 33 // TIkArtha--jisa vacana ke prayoga se pApa utpanna hotA hai, aisA vacana saMkaTa ke avasara para bhI jJAnI puruSa ko nahIM bolanA caahie| sAvadha bhASA bhI karmAnuyandhinI hotI hai| puruSa khala kA piNDa hai yA khala kA piNDa puruSa hai, isa prakAra kI bhASA guNoM kA asthAna hai, guNakArI nahIM hai / ataeva jisane dIkSA aMgIkAra kI hai, aise puruSa ko isa prakAra kI sArazUnya bhASA kA prayoga nahIM karanA cAhie, kyoM ki sAvadha bhASA se bhI pApa utpanna hotA hai, ataeva vivekavAn puruSa khalapiNDa ko puruSa aura puruSa ko khalapiNDa na khe| isa prakAra kA bhramajanaka vArajAla pApamUlaka hai // 33 // athavA purUSa khalapiMDa che, AvA vacane guNenA sthAna rUpa nathI ja tethI ja dIkSita purUSe tevA nisAra vacana bolavA na joIe. 33 TIkAryuM-je vacananA prayogathI pApa utpanna thAya che, evA vacana saMkaTanA samaye paNa jJAnI purUSa balavA na joIe. sAvadya bhASA paNa kamanubaMdhinI hoya che. AvA prakAranI bhASA guNenA sthAna rUpa nathI. guNakAraka nathI. tethI ja jeNe dIkSA dhAraNa karela che, evA purUSe AvA prakAranI sAra vinAnI bhASAno prayoga karavo na joIe. kemake-sAvadha bhASAthI paNa pApa thAya che. tethI ja vivekI purUSe khalapiDane purUSa ane purUSane khalapiMDa kahevA nahIM AvA prakAranI bhrama janaka vAjALa pApatpAdaka ja che. tema samajavuM. 33 For Private And Personal Use Only Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mayArthabodhinI TIkA dvi. bhu. a. 6 ArdrakamunergozAlakasya saMvAdami0 637 puvvaM samuI avaraM ca puTThe, uloie pANitale Thie vA // 34 // chAyA - labdho'rthaH aho evaM yuSmAbhirjIvAnubhAgaH suvicintita / pUrvazva samudramaparazca spRSTa mavalokitaH pANitale sthito vA // 34 // anvayArtha :- sopahAsamAdakaH zAkyabhikSukaM prati kathayati - ( aho tumbhe eva aDDe dve) aho - iti nipAta AzvaryabodhakaH / yugnAbhirevA'rtho labdhaH (tvayaiva 'ladve a' ityAdi / zabdArtha - - Ardraka muni zAkya bhikSuka kA upahAsa karate hue kahate haiM, 'aho tumbhe eva ahe lade aho yuSmAbhirevArtho labdhaH ' Azcarya hai ki Apane yaha arthalAbha kiyA hai, arthAt Apane adbhUta jJAna prApta kiyA hai / 'jIvANubhAge suvicitie va-jIvAnubhAgaH sucirtita eva' Apane jIvoM ke karmaphalakA baDA suMdara vicAra kiyA | ApakA yaha yaza 'pRvvaM samuhaM aparaMca puDhe- pUrva samudram aparazca spRSTam pUrva aura pazcimakA samudraparyanta vyApta rahA hai| pANitale Thie vA- pANitale sthito vA' athavA jAna paDatA hai ki jagat ke saba padArtha ApakI hI hathelIpara maujUda hai Apa sarvajJa se kama nahIM jAna paDate isa kAkuvAkya kA tAtparya yaha hai ki Apane jAnane yogya vastuko jAnA nahIM hai, Apa ajJAnI hai, anyathA sthita vastuko anyathA kaha rahe haiM, aura puNya evaM pApako vyavasthA ulTI karate hai // 34 // 'laddhe aTTe' ityAhi zabdA --Aka muni zAya bhikSukanI mazkarI karatAM kahe che ke'aho tumbhe eva aTThe laddhe - aho yuSmAbhirevArtho labdhaH' Azcarya che hai-mAye A athanA lAbha meLavela che. arthAt Ape adbhUta jJAna prApta karela che, 'jIvANubhAge suviciti eva - jIvAnubhAgaH sucintita eva' AyevAnAM bha ijanA atyaMta suMdara vicAra resa hai. Apano yaza 'putveM khamudda aparaMca puTThe- pUrva samudram aparA spRSTam' pUrva bhane pazcimanA samudra paryanta asarI rasa che athavA 'pANitale Thie vA- pANitale sthitoM vA' yevu bhAya che - jagatanA saghaLA padArtho ApanI hathelImAM ja rahelA che, Apa sarvajJathI krama jazuAtA nathI. A vakroktinuM tApa` e che ke-Ape jANavA cAgya vastune jANela nathI. Apa ajJAnI che| anyathA rahela vastune anyathA kahI rahyA che tathA puNya ane pApanI vyavasthA ulTI kare che. 5345 For Private And Personal Use Only Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 638 sUtrakRtAtre vilakSaNaM jJAnaM prAptametAdRzam ) iti kAkuH / ( jIvANumAge suvicitie va jIvA SnubhAgaH suvicintitazca / tathA tvayaiva jIvAnAM karmaphalasyApi vicAraH kRtaH / (puvvaM samudaM avaraM ca puDhe) pUrva samudramaparazca spRSTam - bhavadIyayazaH pUrvA'parasammu dAnvavyApi / (pANitale Thie vA uloie) pANitale sthito vA - sarvo'pi padArthaH pANile pratyakSeNa sthita iva avalokitaH / vayaiva sakalapadArtha sAkSA skArijJAnaM prAptam, jIvAnAM karmaphalamapi labdham, iha sarvatra tavaiva yazo vistRtam / 'Aryameva bhavataH kAryajAtam, etAvatA jJAtavyaM padArtha na jJAtavAnasi mUrkho'si / yenAnyathAsthitaM sthiramapi padArtha manyathA pratipAdayitumIhamAnaH puNyapApayovyavasthAM karoSi / iti kAkvA vyajyate ||34|| TIkA - sugamA || 34 // mUlam - jIvANubhAgaM suvicitayaMtA, AhAriyA annavihI ya sohiM / anvayArthaH - Ardraka muni zAkya bhikSu kA upahAsa karate hue kahate haiM - vismaya hai ki Apane yaha arthalAbha kiyA hai| arthAt Apane adbhuta jJAna prApta kiyA hai / Apane jIvoM ke karmaphala kA bar3A sundara vicAra kiyA hai! ApakA yaza pUrvApara samudra taka vyApta rahA hai| jAna par3atA hai jagat ke saba padArtha apakI hI hathelI para maujUda haiM-Apa sarvajJa se kama nahIM jAna par3ate / kAkudhvani se tAtparya yaha nikalA ki * Apane jAnane yogya vastu ko jAnA nahIM hai, Apa ajJAnI haiM / anyathAsthita vastu ko anyathA kaha rahe haiN| puNya pApa kI ulTI vyavasthA karate haiM ||34|| TIkA sugama hai // 34 // 1 anvayAya--Adraka muni zAkaya bhikSunI mazkarI karatAM kahe che ke-Azcaya thAya che ke-Ape A divya arthe lAbha meLavela che. arthAt Ape ad bhUta jJAna prApta karela che, Ape jIvAnA kamaLanA ghaNA ja suMdara vicAra karyAM che. Apane yaza pUrvapara samudra paryanta vyApta thayela che. samajAya che ke jagatnA saghaLA padArtho ApanI hathelImAM ja meAjUda che. Apa sava nathI AchA jaNAtA nathI. A kAku vacanathI bhAva e samajAya che ke-Apa samajavA lAyaka vastu samajyA nathI. eTale ke Apa ajJAnI che. anyathA rahela vastune Apa khIjI rIte samajAvI rahyA che. Apa puNya pApanI udhI vyavasthA karatA hA tema mane jaNAya che. 534aa A gAthAne TIkA saraLa hAvAthI Apela nathI. For Private And Personal Use Only Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAryabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AdrakamunegargozAlakasya saMvAdani0 631 na viyAgare channapaopajIvI, eso'Nudhammo iha saMjayANaM // 35 // chAyA--jIvA'numAgaM suvicintya, AhAryAnnavidhezca zuddhim / na vyAgRNIyAcchannapadopajIvI, eSonudharma iha saMyatAnAm // 35 // amayArthaH-(jIvANumAgaM suviciMtayatA) jIvAnumAgaM municinsya ahaMda: matA'nurAgI san jIvapIDAM samyaganuvicintya (annavihI ya sohiM AhAriyA) annavidhezca zuddhimAhArya-zudamannaM dvAcatvAriMzaddoSarahitamAhAraM svIkRtya (channapabhopajIvI na viyAgare) chanapadopajIvI na vyAgRNIyAt-kapaTajIviko bhUtvA 'jIzAnubhAga' ityaadi| zabdArtha--'jIvANu mAgaM suviciMtayaMtA-jIvAnubhAgaM suvicintya Aheta mata ke anuyAyo jIvoM ke hone vAlI pIDAko bhalI bhAMti vicAra karake 'anavihIya sohiM AhAriyA -annavidhezca zuddhim AhArya zuddha bayAlIsa prakAra ke doSoM se rahita AhAra kA grahaNa karate haiM ve 'chanapopajIvI na viyAgare-channagdopajIvI na vyAgRNIyAt' mAyA cArase AjIvikA nahIM karate aura na kapaTamaya vacanoM kA uccAraNa karate haiM / iha saMjayANaM eso'Nudhammo-iha saMpatAnAm eSo'nudharma:' jinazAsana meM saMyamI puruSoMkA yahI dharma hai // 35 // ___ anvayArtha--Arhatamata ke anuyAyI jIvo ko hone vAlI pIr3A kA bhalI bhAMti vicAra karake zuddha-bayAlIsa prakAra ke doSoM se rahita AhAra 'jovAnubhAga' tyA zamvArtha-'jIvANubhAgaM suviciMtayatA-jIvAnubhAga suvicintya' bhArata matanA anuyAyie jIvane thanArI pIDAne sArI rIte vicAra karIne "rAma vihI ya sohi AhAriyA-annavidhezca zuddhim AhArya' zuddha 42 tANAsasa prAranA hoy| vinAnA sAhArane aDa 42 cha. tse| 'channapabhopajIvI na viyAgare-channa padopajIvo na vyAgRNIyAt' bhAyAya 2thI bhA0vi bhagatA nathI. bhane 458yuta pathanAnu usyA29 42 nathI. 'iha saMjayANa esroNudhammo-iha saMyatAnAm eSo'nudharmaH' nazAsanamA saMyamI purAnI mA che. // 3 // anvayA_AhaMta matanA anuyAyI ene thavAvALI pIDAne sArI rIte vicAra karIne zuddha-4ra beMtAlIsa prakAranA da vinAnA AhArane For Private And Personal Use Only Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sakRtAnako mAyAvacanaM na prayoktavyam, na bA-kapaTena jIvikA kAryA vizuddha kAmAdika mAhAraravena AhAraryam / na tu-caudAt pAtre pAtitaM patitaM vA sarvavidhamapi annaM zudameveti matvA'bhakSyamapi bhaikSa bhakSyaM svIkartavyamiti / yadyapi jIvanikAyAcittavikArasvAdabhakSyaprAyameva sarva tathApi laukikarItyA vyavasthApayisacyA vyavasthA ||35||ttiikaa-sugmaa // 35 // mUlam-siyANagANaM tu duve sahasse, je bhoyae niyae bhikkhuyaann| pAnI ko grahaNa karate haiN| ve mAyAcAra se AjIvikA nahIM karate aura H na kapaTa maya vacanoM kA uccAraNa hI karate haiM jinazAsana meM saMyamI puruSoM kA yahI dharma hai // 35 // tAtparya yaha hai ki kapaTapUrNa vacanoM kA prayoga nahIM karanA cAhie, kapaTa se AjIvikA nahIM karanI cAhie tathA nirdoSa anna Adi kA AhAra karanA cAhie / yauddhoM ke jaisA aisA nahIM ki pAtra meM jo DAla diyA yA gira gayA vaha saba prakAra se zuddha hI hai, aisA samajha kara abhakSya aura azuddha bhikSA kA bhI bhakSaNa kara liyA jAya ! yadyapi ana Adi bhI jIva kA zarIra haiM tathApi loka pracalita bhakSya yA abhakSya vyavasthA kA bhI vicAra karanA cAhie / anna aura mAMsa ko eka hI zreNI meM gina kara bhakSya abhakSyavyavasthA kA vilora nahIM karanA cAhie 35 // TIkA sugama hai // 35 // grahaNa kare che. teo mAyAcArathI AjIvikA karatA nathI. temaja kapaTa mayavacane bolatA nathI. jIna zAsanamAM saMyamI purUne Aja dharma che. kapA kahevAnuM tAtparya e che ke--kapaTa yukta vacanene praveza kare na joIe. kapaTathI AjIvikA calAvavI na joIe. tathA nirdoSa anna vigerene ja AhAra kara joIe. bauddhonI jema evuM na mAnavuM ke pAtramAM je nAkhavAmAM AvyuM athavA 5DayuM te badhI rIte zuddha ja che. tema samaane abhakSya ane azuddha bhikSAnuM paNa bhakSaNa karI levAmAM Ave. jo ke anna vigere paNa jInuM zarIra ja che. te paNa leka pracalita bhaya ane abhakSyanI vyavasthAne paNa vicAra kare joIe. ane ane mAMsane eka ja zrImAM mAnIne bhakSya ane abhakSyanI vyavasthAne lepa kare te kaI rIte egya kahI zakAya nahIM. gA0 35 A gAthAne TIkArya sugama che. ... . - - . -. - . - - For Private And Personal Use Only Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - samayArthabodhinI TokA dvi. zru. a.6 ArdrakamunergozAlakasya saMvAdani0 641 asaMjae lohiyapANi se u, Niyacchai garihamiheva loe // 36 // chAyA-snAtakAnAM tu dve sahasre, yo bhojapennityaM bhikSukANAm / asaMyato lohitapANiH sa tu. nigacchati garhAmihaiva loke // 36 // anvayArtha:-pratidinaM sahasradvayabhikSubhojaka: Arogya nAmakadevo bhavati iti yaduktaM tanmataM nirAkaroti-dAnoM sAdhubhojane ye guNAH pUrvamuktAstAna 'siyANagANe' ityaadi| zabdArtha-'jesiyANagANaM bhikkhuyANaM-ye snAtakAnAM bhikSukANAm' jo puruSa snAtaka bhikSubhoMkA 'duve sahasse-dve sahasre' do hajAra bhikSu. bhoMko 'Niyae-nityam' pratidina 'bhoyae-bhojayet' bhojana karAtA hai 'se u-satu vaha puruSa asaMjae-asaMyataH' niyamase asaMyamI hai 'lohiya pANI-lohitapANi:' usake hAtha rakta se raMge hue haiM, kyoMki vaha SaTkAyake jIvoM kA virAdhaka hai 'iheva loe-ihaiva loke' vaha isI loka meM 'garihaM giyacchati-garhAma nigacchati' nidAkA pAtra banatA hai| yaha hiMsaka hai SaTkAya kI virAdhanA karake sAdhuoM ko bhojana karAne vAle kI sAdhujana prazaMsA nahIM karate kintu vAraMvAra usakI nindA hI karate haiM // 36 / ___anvayArtha-pratidina do hajAra bhikSubhoM ko bhojana karAnevAlA Aropya nAmaka deva hotA hai, isa pUrvokta mata kA nirAkaraNa karate 'siyANagANaM' tyAla zA---'je siyANagaNAM bhikkhuyANaM-ye snAtakAnAM bhikSukANAm'2 pu35 na ta linumAnA 'duve sahasse-dve sahasre' me 12 mine 'Niyae-nityam' 42201 'bhoyae-bhojayetU' alra rAve che. 'se u-sa tu' 535 'asaMjaeanaMyataH' niyamayI asayabhI. cha. 'lohiyapANI-lohitapANiH' tamanA hAtha sahAthI bhayeA cha. bha-te sstt|ynaa chAnA virAdha che. 'iheva loehova loke te mA somain 'garihaNiyacchai-gom nigacchati' nahAne pAtra bane che. te hiMsaka che. SakAyanI hiMsA karIne sAdhuone bhojana karAve che. AvA prakAranI lekaniMdA tene prApta thAya che. prANAtipAta karIne sAdhuone athavA bIjA keIne bhejana karAvavAvALAnI sAdhujane prazaMsA karatA nathI, paraMtu vAraMvAra tenI niMdA ja kare che sadA anDayAtha-dararoja be hajAra bhikSukane jojana karAvavAvALe purUSa Arogya nAmane deva thAya che. A pramANenA zAkayanA matanuM khaMDana karatAM sU0 81 For Private And Personal Use Only Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 642 sUtrakRtAgayo khaNDayitumAkaH kathayati bhikSukamuddizya / (je siyANagANaM bhikkhuyANa) yaH snAtakAnAM bhikSukANAm, (duve sahasse) dve sahasse (Niyae) nityam (bhoyae) bhojayet , anena (se u) sa tu-puruSavizeSaH (asaMjae) asaMyataH-saMyamarahitaH, (lohiyapANi) lohitapANi:-rudhirAdahastaH SaDjIvanikAyavirAdhakasyAt, (ihevaloe) ihaiva-asminneva loke-jagati (garihaM Niyacchai) gam-ihiMsako'ya jIvAn vyApAdya sAdhUna bhojayatItyevaM rUpAM lokanindA nigacchati-mApnoti / na hi mANAtipAtaM kRtvA sAdhUna anyAna yAn kAn tarpayantamasaMyaminaM prazaMsanti santaH, apitu bhUyo bhUyohi nindantyeva / pUrvamuktaM ye dvisahasramitAn sAdhUna nityaM tarpayanti bhojanena te sadgati la bhante iti matam AdrakaH khaNDayati / bhojyAnne saMskriyamANe jJAyamAnA'jJAyamAnA'nekajIvahiMsA samutpadyate / taddhisAsaMlita. tadannadAtuH kathamapi sadgati na sambhAvyate, bapi tu-tAzadAturviparItA'dhonetrI haiN| arthAt sAdhuoM ko bhojana karAne meM jo guNa pahale kahe haiM unakA aba khaMDana karane ke lie AIka muni bauddha bhikSu se kahate haiM___jo puruSa pratidina do hajAra snAtaka bhikSuoM ko bhojana karAtA hai, vaha niyama se asaMyamI hai| usake hAtha rakta se raMge huehaiM, kyoMki vaha SaTkAya ke jIvoM kA virAdhaka hai / vaha isI loka meM nindA kA pAtra banatA hai yaha hiMsaka hai, SaTkAyakI virAdhanA karake sAdhuoM ko bhojana karAtA hai isa prakAra kI loka nindA use prApta hotI hai / prANAtipAta karake sAdhuoM ko athavA anya kisI ko bhojana karAne vAle kI sAdhujana prazaMsA nahIM krte| kintu vAraMvAra usakI nindA hI karate haiM // 36 // kahe che. arthAt have sAdhuone bhejana karAvavAmAM je guNa pahelAM kahyA che, tenuM khaMDana karAvavA mATe Adraka muni bauddha bhikSukane kahe che-je purUSa dararoja mahAna AraMbha karIne be hajAra snAtaka bhikSukone bhejana karAve che, te nizcaya asaMyamI ja che. tenA hAtha lehIthI raMgAyelA ja hoya che. kemake te SakAyanA jIvonA virAdhaka che. te A lekamAM ja niMdApAtra bane che, te hiMsaka che. SakAyanI virAdhanA karIne sAdhuone bhejana karAve che. AvA prakAranI lekaniMdA tene prApta thAya che. prANAtipAta karIne sAdhuone athavA anya keIne bhejana karAvavAvALAnI sAdhu jana prazaMsA karatA nathI, paraMtu vAraMvAra tenI niMdA ja kare che. 36 For Private And Personal Use Only Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMmayAbodhinI TokA dvi. zru. a. 6 AIkamunegargozAlakasya saMvAdani0 643 saMbhAvyA gatirbhavati hiyA'nAyaryANAm paraloke narakapAtaH, iha hi azeSA lokani. mdA, ato duSTamojanadAnena sadgatiriti matam apahasitamiti gUDho vivekaH // 36 // TIkA-sugamA // 36 // malam-thUlaM urabhaM iha mAriyANaM uddibhattaM ca pgppettaa| taMloNatelleNa uvakAvaDetA sapippalIyaM pgrNtimsN37|| chAyA-sthUlamurabhramiha mArayitvodiSTabhaktaM ca prakalpya / taM lavaNatelAmyAmupaskRtya sapippalIkaM prakurvanti mAMsam // 37 // tAtparya yaha hai-zAkya bhikSu ne jo do hajArabhikSuoM ko jimAne se svarga kI prApti kahI thI, AIkakumAra muni usakA khaNDana karate haiMbhojya padArtha taiyAra karane meM aneka jJAta aura ajJAta basa sthAvara jIvoM kI hisA hotI hai / usa hiMsA se yukta bhojana se dAtA ko sadgati kI prApti ho, aisI saMbhAvanA nahIM kI jA sktii| isase viparIta aise dAtA kI viparIta adhogati meM le jAne vAlI gati hI ho sakatI hai| vaha paraloka meM naraka meM giratA hai aura isa loka meM pUrI nindA kA pAtra hotA hai| isakA gUDha rahasya yaha hai ki hiMsA karake bhojanadAna dene se sadgati hotI hai, yaha mata khaMDita ho gayA // 36 // TIkA sugama hai // 36 // 'thalaM urambhaM' ityAdi / zabdArtha-'Ardra ka muni bauddha bhikSuse kahate haiM-'iha thUlaM uran - iha sthUlabhurabham' isa jagat meM sthUlakAya meSa (meDhe) ko 'mAriyANaM A kathananuM tAtparya e che ke zAya bhikSuke je be hajAra zikSakone jamADavAthI svarganI prApti kahela che. tenuM khaMDana karatAM Artaka munie kahyuM che ke-bhojana karavA mATenA padArtho taiyAra karavAmAM jANatAM ke ajANatAM aneka trasa ane sthAvara jInI hiMsA thAya che te hiMsAthI yukta bhejanathI dAtAne sadgatinI prApti thAya, tema mAnI zakAya tema nathI. tenAthI ulaTA dAtAnI adhogatimAM laI javAvALI ja gati thAya che. te paralekamAM narakamAM paDe che. ane AlekamAM pUrepUrI niMdAne pAtra bane che. A kathananuM gUDha rahasya e che ke-hiMsA karIne jojananuM dAna karavAthI sadgati maLe che. A matanuM khaMDana thayuM che. gA0 36 A gAthAne TIkAthe saraLa che. 'thUlaM urabhaM' tyAdi zahA--bhAdra muni pauddha bhikSuTane 4 cha-'iha sthUlaM urama'-iha sthUlamurabhram' mA gitamA sthU14Aya bheSa-ghaTAne 'mAriyANaM-mArayitvA' bhArIne For Private And Personal Use Only Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnasare ___ anvayArthaH -Ardrakamuni bauddha bhikSuka pratyAha-(iha thUlaM urabhaM) iha sthUlaM bRhatkAyam urabhra meSam (mAriyANa) mArayitvA-hatvA (uddibhattaM ca pagappaettA) uddiSTabhaktaM ca prakalpya, buddhamatApnuyAyino gRhasthAH bhikSugAmartha megha mArayitvA taduddezena bhaktAdika sammAdha (taM loNatelleNa upakkhaDetA) taM mAMsaM lavaNatelaghRtAdibhirUpaskRtya pAcayitvA (sapippalIya maMsa pagaraMti) sapippalIkaM mAMsaM prakurvanti pippalInAmauSadhivizeSeNa prakarSeNa bhakSaNayogyaM kurvanti / Adrako muni bauddhapatA'nudhAvatAM vyavasthA brUte-ahaha ? bauddhA'nuyAyino vauddhamikSave ghRtataila. kaTulavaNamaricAdi mAdakadravyaspRksadhomAMsa nirmAya bhaktAdi tadanuguNA'nnaM parikalpya sAdhubhojyayogyaM kurvanti // 37 // TIkA-sugamA ! -mArayitvA' mArakara 'uhiTa bhattaM ca pagapaettA-uddiSTa bhaktaM ca prakalpya' pauddhamatake anuyAyI gRhastha apane bhikSuoM ke lie bhojana banAtA hai 'ta loNatelleNa ubavaDetA-taM lavaNatailAbhyAmupaskRtya' use mAMsa namaka, tela, ghI Adi ke sAtha pakAkara 'sapippalIkaM maMsaM pAraMtisapippalIkaM mAMsaM prakurvanti' pipalI Adi dravyoM se choka lagAte haiM, arthAt svAdiSTa banAte haiM // 37 // ___anvayArtha--Ardrakamuni yaubhikSu se kahate haiM-sthUlakAya meSa (mer3heM) ko mAra kara bauddhamata ke anuyAyI gRhastha apane bhikSuoM ke lie bhojana banAte haiM / use mAMsa, namaka tela, ghI Adi ke sAtha pakA kara pippalI Adi dravyoM se choka lagAte haiM, evaM svAdiSTa banAte haiM // 37 // ' tAtparya yaha hai kI Adrakamuni bauddhamata ke poche daur3ane vAloM kI vyavasthA dikhalAte hue kahate haiM-ahaha ! bauddhamata ke anuyAyI gRhastha 'uhidumattaM ca pagAparatA-uddiSTabhakta' ca prakalpya' moddhamatanA anuyAyI 725 ghotAnA bhikSumAna bhATAna mAnAve che, 'ta loNatellega akkhaDetA-ta lavaNatailAbhyAmupaskRtya' tene mAMsa, bhI, taa, ghI virenI sAthai rAdhAna 'sapippaliya' maMsaM pagaraMti-sapippalIka mAMsaM prakurvanti' (550ii vagere masAsAthI vaghArIne svAdiSTa banAve che. 3chI anvayArtha-Adraka muni bauddha bhikSukane kahe che-bhUlakAya meSa-(gheTA)ne mArIne bauddhamatanA anuyAyI gRhastha pitAnA bhikSukonA bhejana mATe taiyAra kare che. te mAMsane, mIThuM, tela, ghI vigerenI sAthe rAMdhIne pipalI vigere dravyothI vaghArIne tene svAdiSTa banAve che. 37 A kathananuM tAtparya e che ke-Adraka muni bauddha matanI pAchaLa deDavAvALAonI vyavasthA batAvatAM kahe che ke-ahaha bauddha matanA anuyAyIo For Private And Personal Use Only Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAdani0 645 etAdRzaM mAsaM nirmAya kiM kurvanti tatrAhamUlam-taM bhuMjamANA pisitaM pabhUyaM, ___No uvalippAmo vayaM raeNaM / icceva mAhaMsu agajadhammA, aNAriyA bAlA raisesu giddhA // 38 // chAyA--taM bhuJjAnAH pizitaM prabhUta nopalipyAmo vayaM rjsaa| ityevamAhuranArya dharmANa anAryA bAlA raseSu gRdAH / 38 // loga bauddha bhikSu ke nimitta gho. tela kaTu lavaNa mirca Adi se saMyukta tAjA mAMsa taiyAra karake use bhikSuoM ke khAne yogya banAte haiM // 37 // TIkA sugama hai // 37 // 'taM bhuMjamANA' ityaadi| zabdArtha--isa prakAra ke mAMsako tedhArakarake kyA karate haiM? so kahate haiM-'aNAriyA-anAryAH' anArya 'ghAlA-ghAlAH' sat asat ke vivekase rahita 'aNajadhammA-anAryadharmANaH' anAryadharmI 'rasesugiddhA-rasepu gRddhA' rasoM meM Amakta bauddha bhikSu taM pabhUyaM pisitaM taM prabhUtaM pizitaM' usa zuka zoNitase utpanna prabhUta mAMsako 'bhujamANAbhuJjAnAH' khAte huve bhI kahate haiM 'raeNaM-rajasA' pApase 'vayaM Na uva. lippAmo-vayaM noralipyAmo' hamaloga lipta nahIM hote // 38 // gRhastha leke bauddha bhikSuka mATe ghI, tela, mIThuM, maracuM, vigerethI yukta tAju mAMsa taiyAra karIne tene bhikSukane khAvAlAyaka banAve che. gAyA A gAthAne TIkAthe saraLa che. 'ta jamANA' tyA zabdArtha-A pramANe mAMsane taiyAra karIne zuM kare che? te batAvaam mAvale. 'aNAriyA-anAryAH' manAya 'bAlA-bAlA.' mAsa-majJAnI sata asatanA viva: vinaan| 'aNajjadhammA-anAryadharmANa.' manAya bhI 'rasesa giddhA-raseSu gRddhAH' somA mata gauddha bhikSu / 'taM pabhUyaM pisita-taprabhUtaM pizitaM te zuOM tithI apana thaye adhiH avA bhAsana bhUjamANAbhuJjAnA' mAvA chatai 5 cha -'raeNaM-rajasA' pAyathI paNa alipAmo-vayaM nopalipyAmo' bhabhI lisa yatA nathI. // 38 // For Private And Personal Use Only Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUtre ___ anvayArtha:--(aNAriyA) anAryAH (bAlA) bAlA:-sadasadvivekavikalAH (aNajnadhammA) anAryadharmANaH, (rasesu giddhA) raseSu gRddhAH-adhyupapannAH (i) tam (pabhUyaM pisitaM) pabhUtam-atyadhika pizitaM zukrazoNitapabhavaM mAMsam (bhuMjamANA) bhunAnAH (raeNaM) rajasA-pApena (vayaM Na uvalippAmo) vayaM nopalipyAmaH (icce| mAsu) ityevamAhuH-kathayanti // 38 // TokA-'taM pabhUyaM pisitaM' taM prabhUtamatyadhika mAMsa-zukrazoNitasaMbhUtaM mAsam 'bhujamANA' bhunAnA:-bhojanaM kurvantaH 'vayaM raeNaM Na uvalippAmo' kyaM mAMsabhojanajanitapApena nopalipyAma:- karmavandho na bhavatIti manyAmahe, evam 'aNajjadhammA' anAryadharmANaH-ArAjjAtasarvaheyadharmebhyaH mANAtipAtAdibhyo hiMsAdharmebhyo nivRttAste Ayo:-dayAdharmapAlakA:-paDjIvanikAyarakSakAsteSAM dharma:-AryadharmaHna Arthadharmo'nAryadharmaH tAdRzadharmaH asti yeSAM te anArya dharmANaH ___anvayArtha-isa prakAra ke mAMsa ko taiyAra karake kyA karate haiM ? so kahate haiM-anArya, sat-asat ke viveka se rahita anAryadharmI aura rasoM meM Asakta bauddhabhikSu usa zukazoNita se utpanna prabhUta mAMsa ko khAte hue bhI kahate haiM hama pApa se lipta nahIM hote // 38 // TIkArtha-usa zuka zoNita se utpanna Dhera sAre mAMsa kA bhojana karate hue bhI 'hama raja se arthAt mAMsa ke bhojana se utpana hone vAle pApa se lipta nahIM hote-hameM karmaSandha nahIM hotA' aisA mAnate haiM / ve anArya dharmI haiM arthAt hiMsA Adi heya kAryoM se dUra rahane vAle, dharma kA pAlana karane vAle SaTkAya ke jIvoM ke rakSaka Arya puruSoM se anvayArtha-A rItathI mAMsane taiyAra karIne teo zuM kare che? te batAvatAM sUtrakAra kahe che ke-anArya-sata ane viveka vinAnA anArya dhama ane rasamAM Asakta evA bauddha bhikSuo e zukra zeNitathI mizrita puSkaLa mAMsane khAtAM khAtA kahe che ke ame pApathI lipta thatA nathI. 38 TIkAI-te zaka zeNitathI utpanna thayela saghaLA ja mAMsanuM bhojana karavA chatAM paNa ame rajathI arthAt mAMsanA bhejanathI utpanna thavAvALA pApathI lipta thatA nathI. amane karmabaMdha thatuM nathI. tema mAne che, teo anArya dhami che. arthAt mAMsanA bhajanathI utpanna thanArA pApathI amo pAtA nathI. amane kamane baMdha thatuM nathI. tema mAne che, teo anArya dhamAM che. arthAta hiMsA vigere tyAga karavA yogya kAryothI dUra rahevAvALA, dharmanuM pAlana karavAvALA, SakAyanA jInuM rakSaNa karavAvALA AryapurUSothI viparIta For Private And Personal Use Only Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samayabodhinI TIkA dvi. zra. ma. 6 Ardrakamune gauzAlakasya saMvAdani0 647 - prANAtipAtAdikArakAH duSTasvabhAvAH 'aNAriyA' anAyIH- asadanuSThAyinaHdharmasaMjJArahitAH 'bAlA' bAlAH- sadasadvivekavikalAH 'rasesu' raseSu - mAMsAdiSu 'giddhA ' gRddhAH - AsaktAH - abhyupapannAH / he bhikSo ! tatra matAnuyAyinosnAya iti bhAvaH // 38 // punarapi Ardrakamuni badabhikSukaM pratyAha mUlam-je yAvi bhujaMti tahappagAraM, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMvaMti te pAva jANamANA / maNa ne aiyaM kuMsalA kareMti, vAyA vi aisA bujhyoM u micchA // 39 // chAyA - ye cApi bhuJjate tathAmakAraM sevante te pApamajAnAnAH / mano naitatkuzalAH kurvanti vAgadhyeSoktA tu mithyA // 39 // biparIta anArya puruSoM ke dharma kA AcaraNa karate haiM arthAt prANAtipAta Adi kukRtya karane vAle evaM svabhAva se duSTa haiM / ve svayaM bhI anArya haiM aura sat asat ke viveka se zUnya haiN| mAMsAdi rasoM meM Asakta haiM / tAtparya yaha hai ki mAMsa bhojana karane vAle tumhAre mata ke anuyAyI AnA haiM || 38 | Ardraka :muni punaH bauddhabhikSu tahappAraM ityAdi / se kahate haiM- je yAci muMjaMti zabdArtha - 'je yAvi- ye cApi' jo loga 'tahapagAraM bhujati tathA prakAraM bhuJjate' pUrvokta mAMsakA bhakSaNa karate haiM te te' ve 'ajANamANAajAnAnA'' ajJAnI 'pAvaM se vaMti - pApaM sevante' pApakA hI sevana karate anA purUSAnA dhamanuM AcaraNa kare che. arthAt jee prANAtipAta vigere kukRtya karavAvALA ane svabhAvathI duSTa che te pAte paNa anAya ja che. ane sat asattA vivekathI rahita che. mAMsa vigere rasemAM Asakta che. kahevAnuM tAtpaya e che ke-mAMsanu` bhejana karavAvALA tamArA matanA anu. yAyIe anAya che. nAgA0 385 4 bhuni irIthI mauddha sAdhune che - 'je yAvi bhuMjaMti tahappagAra" 40 zabdArtha - 'je yAvi- ye cApi' ne boo 'tatpagAra' bhuMjaMti - tathAprakAra bhuJjate' pUrvokta mAMsa akSaya ure che, 'te-te' tethe 'ajANamANA-ajAnAnAH ' ajJAnI 'pAva' sevaMti - pApa' sevante' pApanu sevana re che, 'kusalA - kuzalA: " For Private And Personal Use Only Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAsUna - anvayArtha:-(je yAtri) ye cApi (tahappagAraM bhujati) tathApakAraM mAMsa bhuJjate (te) (ajANamANA) ajAnAnAH (pAvaM seti) pApameva sevante (kusalA) kuzalAstu (eyaM maNaM na kareMti) etad IdRzaM mano'pi na kurvanti (esA vAyA vi) epA vAgapi-mAMsabhakSaNaM kartavyamityeva rUpA (buDyA) uktA (micchA) mithyaa-mithyeveti|39| TIkA-'je yAvi' ye cApi 'tahappagAraM' tathApakAraM--pUrvagAthoktaM mAMsam / ' jati' bhunate-bhakSaNaM kurvantItyarthaH 'te ajANamANA pAvaM sevaMti' te'jAnAnA: -ajJAninaH pApameva sevante, pApAcaraNameva haThena kurvanti / 'kusalA evaM maNaM na kareMti' kuzalAH-vivekino naitanmanaH kunti / ye tu-kuzalAste mAMsabhakSaNahai 'kusalA -kuzalAH' jo puruSa kuzala haiM 'eyaM maNaM na kareMti-etanmanaH na kurvanti' ve to mAMsabhakSaNa karane kI icchA bhI karate nhiiN| 'esA vAyAvi-eSA vAgapi' mAMsa bhakSaNa karanA cAhie athavA mAMsa bhakSaNa meM doSa nahIM haiM, isa prakAra 'dhujhyA-uktA' kahA huA-vacana bhI micchA-mithyA mithyA hai // 39|| ... anvayArtha-jo loga pUrvokta mAMsa kA bhakSaNa karate haiM, ve ajJAnI pApa kA hI sevana karate haiN| jo puruSa kuzala haiM, ve to mAMsa bhakSaNa karane kI icchA taka nahIM karate / masi bhakSaNa karanA cAhie yA mAMsa bhakSaNa karane meM doSa nahIM hai, isa prakAra kA vacana bhI mithyA hai // 39 // TIkArtha-pUrvagAthA meM kathita mAMna kA jo bhakSaNa karate haiM, ve ajJAnI jana pApa kA hI sevana karate haiM-haThapUrva pApa kA AcaraNa karate haiN| vivekavAna puruSa haiM ve to mAMsabhakSaNa kI icchA bhI nahIM 2 535 puza cha, 'eya maNaM na kareM ti-etat manaH na kurvanti' tAto mAMsa bhakSa 42vAnA ch| 57 42tA nathI, 'emA vAyA vi-eSA vAgapi' bhAMsanu sakSama 42 madhye the pramANe nI 'buiyA-uktA' sa pANI 55 'micchA-mithyA' mithyA che. // 10 36 anyathArtha--ajJAnI evA je loke A pahelAM kahevAmAM Avela mAMsanuM bhakSaNa kare che. te pApanuM ja sevana kare che. je purUSa kuzaLa che, teo te mAMsa bhakSaNa karavAnI IcchA paNa karatAM nathI. mAMsa bhakSaNa karavuM joIe athavA mAMsa bhakSaNa karavAmAM doSa nathI. AvI rIte kahevAmAM Avela vacana paNa pApakAraka ja che. 39 TIkArtha-pahelI gAthAmAM kahevAmAM Avela mAMsanuM je bhakSaNa kare che, teo ajJAna arthAt pApanuM ja sevana kare che, vivekI purUSe te mAMsa For Private And Personal Use Only Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune gauzAlakasya saMvAdani0 649viSayiNImicchAmapi na kurvanti, kimu ? punamekSaNam 'AmAsu cApakAsu pipacya mAnAsu mAMsapezISu' satatamutpadyante'nantajIvAH ityAdizAstra - pratyakSAbhyAM niSe dhasya darzanAta na ziSTA mAMsabhakSaNecchAmapi kurvanti / anyadarzane - varSe varSe meghena yo yajeda zataM samAH / mAMsAnyapi na khAded yastayoH puNyaM samaM smRtamiti / taniSedhena phalAssdhavasya pratipAdanAt / 'esA vAyAvimicchA bujhyA e vAgapi miyoktA 'mAMsabhakSaNe nAsti doSa:' iti pralApamavAdavacanamapi mithyaiveti bhAvaH // 39 // mUtram-sajyeti jIvANaM deyaTTayAe, sAvajjadosaM parivejjayaMtA / saMkiNo iMsiNo nAyaputtA uddibhattaM parivaijayaMti / 40 chAyA - sarveSAM bhUtAnAM dayArthAya sAyadoSaM parivarjayantaH / tacchaGkina RSayo jJAtaputrA, uddiSTabhaktaM parivarjayanti // 40 // karate haiM, bhakSaNa karane kI to bAta hI dUra rahI ! unake yahAM to aisA kahA gayA hai ki mAMsapezI cAhe kaccI ho, cAhe pakkI ho, cAhe paka rahI ho, usameM pratikSaNa asaMkhyAta jIvoM kI utpatti hotI rahatI hai| isa kAraNa ziSTa puruSa mAMsa khAne kI icchA taka nahIM karate haiN| anya darzanoM meM bhI mAMsabhakSaNa ke tyAga kA mahatva batalAyA gayA hai, yathA - 'koI manuSya varSoM taka prativarSa azvamedha yajJa karatA hai aura dUsarA yajJa to nahIM karatA kintu mAMsabhakSaNa kA syAga kara detA hai| una donoM ko samAna phala kI prApti hotI hai / ' ataeva mAMsabhakSaNa karane meM koI doSa nahIM hai, isa prakAra kA vacana bhI mithyA hai // 39 // bhakSaNu IcchA ja karatA nathI, mAMsa khAvAnI te vAta ja dUra rahI pazu teonA matathI te evuM kahevAmAM Avela che ke-mAMsanI pezI cAhe kAcI DAya ke pAkI hoya cAhe pAka mATe taiyAra thaI rahI hoya temAM pratyeka samarca asa khyAta jIvAnI utpatti thatI rahe che. te kAraNe ziSTa purUSo mAMsa khAvAnI IcchA pa karatA nathI. anya dazanAmAM paNa mAMsa khAvAnA tyAgane ja mahela Apela che, jemake-keAI eka manuSya varSo sudhI dara varSe azvamedha yajJa kare ane trIjo mANasa yajJa karatA nathI paraMtu mAMsa bhakSaNanA tyAga kare che, te bannene sarakhA phaLanI prApti thAya che, tethI ja mAMsa bhakSaNa karavAmAM koIzu DhoSa nathI, AvA prakAranA vacane paNa mithyA che. gA0 39aa su0 82 For Private And Personal Use Only Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 650 sUtrakRtAnane anvayArthaH-(savvesi) sarveSAm (jIvANaM) jIvAnAM trasasthAvarANAm (dayahagAe) dayArthAya-dayAM kartum (sAvajjadosa) sAvadyadoSam sAvadyArambham (parivajayaMtA) parivarjayantaH-tyajantaH (tarasaMkiNI) tacchaGkinaH (isiNo) RSayaH (nAyaputtA) jJAtaputrAH (uddiTThabhatta) uddiSTabhakta :-audezikAhAram (parivajjayaMti) parivarjayanti-parityajantIti // 40 // ___TIkA-Ardrako muniH punarapyAha-he bhikSo ! AItamatasarvasvaM zrUyatAmmokSArthinA mAMsabhakSaNaM tu kadApi na kartavyam / kiMbahunA uddezakAhAro'pi hAtavya 'savvesi jIvANaM' ityAdi ! zabdArtha-'samvesiM-sarveSAM samasta 'jIvANaM-jIvAlA' trasa aura sthAvara jIvoM ke Upara 'dayaTTayAe-dayArthAya dayA karane ke lie 'sAva. dosaM-sAvadyadoSaM' sAvadha doSa kA 'parivajayaMtA-parivarjayantaH' tyAga karane vAle 'tassaMkiNo-tat zaDina' tathA sAvadha doSa kI AzaMkA karanevAle 'uliNo-RSayaH' 'nAyaputtA-jJAtaputrAH' jJAtaputrake anuyAyI uddibhattaM-uddiSTa bhaktam' auddezika AhAra kA 'parivaja yati-parivarjayanti' parityAga karate haiM // 40 // anvayArtha-jagat meM nivAsa karane vAle samasta trasa aura sthAvara jIvoM kI dayA ke lie sAvadya doSa kA parityAga karane vAle tathA sAvadha kI azaMkA karane vAle jJAtaputra ke anuyAyI saMyamI muni audezika bhAhAra kA parityAga karate haiN|||40|| TIkArtha-AIka muni phira kahate haiM-Ahatamata ke sarvasva ko suno-mokSArthI ko mAMsa kA bhakSaNa kadApi nahIM karanA cAhie / adhika 'savvesi jIvANa' tyA zahAtha-'savvesiM-sarveSAM' saghA 'jIvANaM-jIvAnA' sasane sthA12 7 / 52 'dayaTUyAe-dayArthAya' yA 42vA mATe 'sAvajjadosaM-sAvadyadoSa" sAdha sapanA 'parivajjayaMtA-parivarjayanta:' tyAga 42vAvA tassaMkiNo-tat zakinaH' tayA sAvadha hopanI / 4211|'usinno-RssyH' *Si mevA 'nAyaNuttA sAtaputrAH' zAtaputranA anuyAyI. 'uhiTThabhatta-uhiSTabhatam' saudezi: maahaarne| 'parivajjayaMti-parivarjayanni' tyAga re cha. // 1040 // anvayArtha-jagamAM vasatA saghaLA trasa ane sthAvara jIvenI dayA mATe sAvadha deSane tyAga karavAvALA tathA sAvaghanI zaMkA karavAvALA jJAtaputranA anuyAyI saMyamI muni dezika AhArane parityAga kare che. 140 TIkArya Adraka muni pharIthI kahe che ke-AhaMta matanA siddhAMtane sAMbhaLe mokSanI IcachAvALA AtmAoe kadApi mAMsanuM bhakSaNa karavuM na joIe, For Private And Personal Use Only Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI kA dvi. zru. a. 6 AIkamune gozAlakasya saMvAdani0 651 eva-ityetadarzayituM sUtramupakramate-'savvesi' sarveSAm-samIpadUra-darataravartinI prasasthAvaraparyAptAparyAptanigodasthAnAM sakalAnAmapi 'jIvANa' jIvAnAm-mANinAm 'dayadvayAe' dayArthAya dayA kartum-rakSaNArthamityarthaH, 'sArajjadosa parivajjayaMtA' sAvadyadoSa parivarjayantaH-SaDjIvanikAyArambhaM tyajantaH 'tassaMkiNo isiNo nAya puttA' tacchaGkinA-sAvadyArga zaGkamAnA:-tatra ghRNAM kurvantaH jJAtaputrAH bhagavato mahAvIrasyA''jJAvazavartinaH RSayaH-munayo gRhItadIkSAH parityaktArambhasamAra. mbhaaH| 'udibhattaM parivajjayati' uddiSTabhaktaM sAdhvartha pAcitamannamapi karmabandhazaGkayA parivarjayanti-syajantIti / mAMsabhakSaNaM tu manasA'pi na mArthayante iti|40|| mUlam-bhUyAbhisaMkAe duguMchamANA saMvesiM pANANa nihAya dNdd| tamhANabhujaMtitahappagAraM aiso'Nudhammohi sNjyaannaaN41|| chAyA-bhUtA'bhiGkayA jugupsamAnAH sarveSAM prANAnAM nihAya daNDam / ____ tasmAnna bhuJjate tathAprakAram eSo'nudharma iha saMyatAnAm // 41 // kyA, uddiSTa AhAra bhI tyAganA cAhie / ina bAta ko dikhalAne ke lie sUtra kA upakrama (prArambha) karate haiM-samIpavartI, dUravartI, dUrataravartI, paryApta tathA aparyApta basa aura sthAvara sabhI jIvoM kI rakSA karane ke lie SaTjIvanikAya ke AraMbha samAraMbha kA tyAga karane vAle tathA sAvadha karma meM zaMkA rakhane vAle arthAt sAvadhakriyA se ghRNA karate hue jJAtaputra bhagavAna mahAvIra ke AjJAnuvartI saMyamI muni karmabandha kI AzaMkA se audezika AhAra kA bhI tyAga karate haiM-amuka sAdhu ke uddezya se banAyA huA AhAra grahaNa nahIM karate haiN| mAMsabhakSaNa kI to icchA bhI nahIM karate // 40 // vize zuM kahevAya ? udiSTa AhArane paNa tyAga karavo joIe. A vAta batAvavA mATe sUtrakAra kahe che -samIpamAM rahenArA dUra rahevAvALA, atyaMta dUra rahevAvALA, paryApta, tathA aparyApta trasa ane sthAvara badhA ja jIvonI rakSA karavA mATe javanikAyanA AraMbha samAraMbhano tyAga karavAvALa, tathA sAvadya kamaeNmAM zaMkA karavAvALA, arthAt sAvadya kriyAthI ghaNuM karavAvALA jJAtaputra bhagavAna mahAvIranI AjJAmAM rahenArA, saMyamI muni karmabaMdhanI AzaMkAthI zika AhArane tyAga kare che. arthAt amuka sAdhune nimitta banAvavAmAM Avela AhAra grahaNa karatA nathI. te pachI mAMsa bhakSaNanI te vAta ja zI karavI? arthAt mAMsa bhakSaNanI te IcchA paNa karatA nathI. 40 For Private And Personal Use Only Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgalo anvayArtha-(bhUyAbhisaMkAe) bhUtAbhizaGkayA-prANAtipAtabhayena (duguchamANA) jugupsamAnAH-ghRNAM kurvaH (savvesi pANANa daMDaM nihAya) sarveSAM prANAnAM jIvAnAM daNDam-vadhaM nihAya-parityajya (tamha)) tasmAt kAraNAt (tahappagAraM) tathApakAraM tAdRzamAhAram (Na muMjaMti) na bhumate (iha) iha-atra janazAsane (saMja. yANaM) saMyatAnAM sAdhUnAm (eso'Nudhammo) eSo'nudharmaH tIrthakaraparamparayA prAptaH zrutacArivalakSaNa iti // 41 // 'bhUyAbhisaMkAe duguMchamANA' ityaadi| zabbadArthe-'bhUyAbhisaMkAe-bhUtAbhizayA' prANiyoM kI hiMsA ke bhaya se 'duguMchamANA-jugupsamAnA' sAvadhakriyA se ghRNA karane vAle uttama puruSa 'samvesi pANANa daMDaM nihAya-sarveSAM prANAnAM daNDaM nihAya' samasta jIvoM ko daMDa dene kA syAga karake 'tamhA tahapagAraM-tasmAt tathAprakAraM' kSita AhAra 'Na bhuMjaMti-na bhuJjate' grahaNa nahIM karate hai / 'iha-daha' isa jaina zAsana meM 'saMjayANaM-saMyatAnAM' sAdhuoM kA 'eso-eSaH' isa prakAra kA 'aNudhammo-anudharma:' paramparA se prApta zrutacAritrarUpa dharma haiM // 41 // anvayArtha-prANiyoM kI hiMsA ke bhaya se sAvadha kriyA se ghRNA karane vAle utsama puruSa samasta jIvoM ko daMDa (mAranekA) dene kA tyAga karake dUSita AhAra grahaNa nahIM karate haiM / jainazAsana meM sAdhuoM kA yaha paramparAgata-tIrthakaroM kI paramparA se prApta zrutacAritrarUpa dharma hai / / 4 / / 'bhUyAbhisaMkAe duguMchamANA' yA zahAya-bhUyAbhisaMkAe-bhUtAbhizaGkayA' prANiyonI hiMsAnA nayathA 'dugu: chamANA-jugupsamAnAH' sAvadha hiyAthI ! 421AvA uttama 535 'savvesiM pANANa daDaM nihAya-saveSAM prANAnAM daMDa nihAya' mA vAna (bhA2pAnA) havAna viyAnA tyA parIne 'tamhA tahappagAra-tasmAt tathAprakAra' tevA 542 iSita mA'bhujaMti-na bhujate' aDa5 42tA nathI. 'iha-iha' mAna zAsanamA 'saMjayANa-saMyatAnA' saadhumaan| 'eso-eSaH' sAranA 'aNudhammo-aNudharmaH' 52252|thii prApta zruta yAtri35 dhamacha. // 41 // anvayArtha-prANinI hiMsAnA bhayathI sAvadha kriyAnI ghaNuM karavAvALA uttama purUSe saghaLA ane daMDita karavAne (mAravAne) tyAga karIne dUSita AhAra grahaNa karatA nathI. jaina zAsanamAM sAdhuone A paramparAgatatIrthakarAnI paraMparAthI prApta kRta cAritra rUpa dharma che. thApA For Private And Personal Use Only Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AIkamune!zAlakasya saMvAdani0 653 TIkA-ArdrakaH punarapyAha-mo bhikSo ! 'bhUyAbhisaMkAe' bhUtAbhizaGkayAbhUtAnAM jIvAnAM virAdhanabhayena 'dugu chamANA' jugupsamAnA:-sAvadyA'nuSThAnena karmabandho bhavatIti tatra dhRNAM kurvantaH sAdhavaH 'savvesi pANANaM daMDaM nihAya' sarveSAme kendriyAdi prANAnAM daNDaM nihAya-sarvaprANinAM vadhaM parityajya tahappagAraM' tathApakAram-AdhAkarmAdidoSaduSTamAhAram / 'tamhA' tasmAt kAraNAt 'Na bhuti' na bhuJjate / iha-Ahe tazAsane saMjayANa' saMyatAnAm-sAdhUnAm 'eso'Nudhammo' eSo'nudharma:-ayamevA'nudharmaH-satpuruSANAM dharmo mokSamApakazca, sarvajJamata manuvartamAnAH jIvavadhaM parityajyA'zuddhamAhAramapi na gRhNanti mAMsaM tu sarvadeva na sevante / ayaM dharmaH pUrva tIrthakareNa pravartitaH svayamanuSThitazca, tadanantaraM tadanuyA. yimirgaNadharAdibhiranuSThitaH / ato'sya anudharma iti nAma saMvRttam / ayameva dharmoM mokSapado mArga iti // 41 // _____TIkArtha--ArdrakakumAra punaH kahate haiM-he zAkyabhikSo ! bhagavAn zrI mahAvIra svAmI ke sAdhu prANiyoM ko virAdhanA na ho jAya isa AzaMkA se, sAvadya karma se ghRNA karate haiM, kyoMki sAvadha karma, karmapandha kA kAraNa hai| ve ekendriya Adi sabhI prANiyoM kI hiMsA kA tyAga karate haiN| isI kAraNa ASAkarma tathA uddezika Adi doSoM se duSita AhAra kA upabhoga nahIM karate haiN| Ahata zAsana meM sAdhuoM kA yahI anudharma hai aura yahI mokSa prApta karAne vAlA hai| tAtparya yaha hai ki jJAtaputra bhagavAn zrI mahAvIra svAmI ke mata kA anusaraNa karane vAle sAdhujana jIvahiMsA kA tyAga karake azuddha AhAra bhI grahaNa nahIM krte| mAMsa kA to kabhI sevana hI nahIM krte| isa dharma kI pahale tIrthakara ne pravRtti kI, svayaM isakA AcaraNa kiyaa| ataeva yaha 'anudharma' kahA gayA hai / yahI dharma mokSa kA mArga hai // 41 // TIkAryuM-ArdakakumAra pharIthI kahe che ke-he zAkaya bhikSuka bhagavAna zrI mahAvIra prabhunA sAdhu prANiyAnI virAdhanA na thaI jAya A zaMkAthI sAvadya karmanI ghaNuM kare che. teo ekendriya vigere badhAja prANinI hiMsAne tyAga kare che. tethI ja AdhAkama tathA zika vigere dethI daSavALA AhArane upabhoga karatA nathI. A jainazAsanamAM sAdhuone Aja anupama che. ane Aja dharma mokSa prApta karAvavAvALe che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jJAtaputra bhagavAna zrI mahAvIra svAmInA matane anusaravAvALA sAdhuo jIvahiMsAne tyAga karIne azuddha AhAra paNa grahaNa karatA nathI. mAMsanuM sevana te kayAreya karatA nathI A dharmanI pravRtti - For Private And Personal Use Only Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlam-nigaMthadhammami imaM samAhi, . assi suThiccA aNIhe crejjaa| buddhe muMNI sIlaguNovavee, accatthaM taM pAuNaI silogaM // 42 // chApA-nirgranthadharme imaM samAdhi masmin susyA'nIhazcaret / buddho muniH zIlaguNopapeto'tyarthatayA pApnoti zlokam // 42 / anvayArthaH-(asi niggaMyadhammami) asmin nirgranthadharme-maunIndrapravacane (imaM samAhi) imaM samAdhim-AhAraparizuddhirUpaM samAdhim (muThiccA) susthAyamuvidhAya sthitaH san (agIhe carejjA) anIhaH-mAyArahitaH san caret (buddhe niggaMdha dhammami' ityaadi| zabdArtha-'niggaMdhadhammami-nirgranthadharme' isa nirgandha dharma meM 'imaM samAhi-imaM samAdhi' AhAra vizuddhirUpa isa samAdhi meM 'suThiccAsusthAya' sthita hokara 'aNihe carejA-anIhazcaret mAyA se rahita hokara vicaraNa kre| 'buddhe mugI-buddho muniH' jJAnavAna muni 'sIlaguNovaveezIlaguNopapeta:' zIlaguNa se yukta hotA hai aura 'accatthaM-atyarthatayA' adhika rUpa se 'siloga pAuNai-zlokaM prAmoti' sarvadA kIrti -prazaMsA prApta karatA hai // 42 // anvayArtha--nigranyadharma meM AhAravizuddhi rUpa isa samAdhi meM bhalI bhAMti sthita hokara mAyArahita vicaraNa kre| aisA muni zIla guNa se pahelAM tIrthakare karI hatI, pate tenuM AcaraNa karyuM tethI ja A "anupama kahela che. A dharma ja mokSa prApta karAvavAvALe che. 41 'niggaMthadhammaMmi' pratyAdi sanhA -'niggayadhamma mi-nimranthadhameM' mA ni-5 mA 'ima samAhi-idaM samAdhi' bhADA2 vizuddhi 35 / samAdhimA 'su ThiccA-susthAya' -sthita thana 'aNihe carejjA-anIhazcaret' bhAyAthI 2khita dhana viya25 42. 'buddhe muNI-buddho muniH' jJAnavAn bhuni 'sIlaguNovavee-zIlaguNopapetaH' mevA bhuni la YthI yuta thAya che. ane 'accatthaM-atyarthatayA' madhi:35thI 'siloga pAuNai-lokaM prApnoti' sAti-prazasA prApta 2 . // 42 // anvayArthI--ninya dharmamAM AhAra vizuddhirUpa A samAdhimAM sArI te sthita rahIne mAyA rahita vicaraNa karavAvALA muni zIla guNathI yukta For Private And Personal Use Only Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI TIkA hi.bhu. a. 6 AIkamune!zAlakasya saMvAdani0 655 muNI) buddho muniH (sIlaguNovavee) zIlaguNopapetaH (accatthaM) atyarthanayA-atizayena (taM silogaM) tat zlokam-sarvadA prazaMsAm (pAuNai) prApnoti / 42 / / TIkA--'assi nigaMyadhammami' asmin nigranthadharme-zrImahAvIramati pAditadharme sthitaH puruSaH-tanmatamanuvartamAna ityarthaH / 'imaM samAhi' ima-pUrvoktaM samAdhim-AhAraparizuddhirUpAm 'muThiccA' musthAya samyag rUpega sthisvA-sampaka sthitaH san 'aNIhe carejjA' anIhazvaret-mAyArahito bhavan saMyamA'nuSThAna kuryAt budde muNI' buddho muniH-sarvajJapratipAditadharmAcaraNAt sampAptasakalaviSayaka jJAnavAn 'sIlaguNoravee' zIlena-guNAdinA copetaH-yuktaH 'accA atyarthatama -atizayena ta siloga pAuAI tat zlokaM prApnoti-sarvadA prazaMsA labhate // 42 // __ bauddha bhikSu nirAkRtya agre calitaH tato mArge vedavAdino brAhmaNA militAstaiH kathitam, bhoH samyaka tvayA kRtaM yadime bauddhAH nirAkRtAH, mama mataM zRNutabAha-'siNAyagANaM' ityaadi| mUlam-siMNAyagANaM tu deve sahasse, je bhojae Niyae mAhaNANaM / te punnaikhaMdhaM sumahaM jaiNittA, bhavaMti devI iti veyvaao||43|| yukta hotA hai aura atyanta kIrti-prazaMsA prApta karatA hai // 42 // .. TIkArtha--nirgrandhadharma arthAt bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita dharma meM sthita puruSa isa pUrvokta samAdhi ko prApta karake isa dharma meM samyak prakAra se sthita hokara mAyA rahita vicaraNa kare, saMyama kA anuSThAna kare / sarvajJa pratipAdita dharma kA AcaraNa karake saba viSayoM kA jJAna prApta karane vAlA muni zIla aura guNoM se yukta hokara prazaMsA prApta karatA hai / / 2 / / thAya che. ane atyaMta kIti ane prazaMsA prApta kare che. mAMkarA TIkAryuM-nigraMtha dharma arthAt bhagavAna mahAvIre pratipAdana karela dharmamAM sthita rahela purUSa A pUrvokta samAdhine prApta karIne A dharmamAM sArI rIte sithata thaIne mAyA rahita vicaraNa kare, saMyamanuM anuSThAna kare. sarva pratipAdana karela dharmanuM AcaraNa karIne badhA viSayanuM jJAna prApta karavAvALA muni zIla ane guNethI yukta thaIne prazaMsA prApta kare che. jarA For Private And Personal Use Only Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasatre - . chAyA-snAtakAnAM tu dve sahasre ye bhojayeyu nityaM brAhmaNAnAm / te puNyaskandhaM sumahajjanitvA bhavanti devA iti vedanAdaH / .43 // - anvayArthaH- (je duve sahasse) ye puruSAH veM sahasra (siNAyagANaM) snAtakAnAm vedA'dhyayanazaucAvArasnAnabrahmacaryA daparAyaNAnAm (mAhaNANaM) brAhmaNAnAm (Niyae bhoyae) niyaM-pratidinaM bhojayeyuH-bhojanaM kArayeyuH (te) te (sumahaM) sumahAntam (punnabaMdha) puNyaskandham-puNyAnAM rAzim (jaNittA) janitvA samu. tpAdha (devA bhavaMti) devA bhavanti (iti veyavAo) iti-vedanAdaH, vede ityaM isa prakAra bauddha bhikSu kA nirAkaraNa karake muni ArdrakakumAra Age cale to mArga meM vedavAdI brAhmaNa mila ge| ve bole Apane bauddhoM ke mata kA nirAkaraNa kiyA so ThIka kiyA / hamArA mata sunie / yahI kahate haiM-'siNAyagANa' ityaadi| zabdArtha- brAhmaNa kahate haiM-'je siNAyagANaM-ye snAtakAnAM' jo veda ke adhyayana zaucAcAra, snAna, evaM brahma varya meM parAyaNa 'duve sahassedve sahasre' do hajAra 'mAhaNANaM-brAhmaNAnAM brAhmaNoM ko 'Niyae bhoyaenityaM bhojayet' pratidina bhojana karAtA hai 'te-te' ve 'sumahaM-sumahat' mahAn 'punnakhadhaM-puNyaskandhaM puNyaskaM / 'jaNittA-janitvA' upArjana karake deva hote haiM 'iti veyavAno-itivedavAdaH' aisA veda meM kathana hai // 43 // anvayArtha-brAhmaNa kahate haiM-jo puruSa pratidina veda ke adhyayana, zaucAcAra snAna evaM brahmacarya meM parAyaNa do hajAra brAhmaNoM ko bhojana A pramANe bauddha bhikSunuM nirAkaraNa karIne muni Ardaka kumAra AgaLa cAlyA te mArgamAM temane veda dharmanuM AcaraNa karanAra brAhmaNa maLyA temaNe kahyuM ke-Ape bauddhonA matanuM khaMDana karyuM te yogya ja karela che. amAre bhata ino me 4 The-'siNAyagANaM' 4tyAha haath-graam| cha hai-'je siNAyagANa-ye snAtakAnAM vehanA madhyayana, zIyAyA2, snAna, bhane brahmaya mA 52 / 55 'duve sahasse-dve sahasre' M2 'mAhaNANa-brAhmaNAnAM brAhmaNAne 'Niyae bhoyara-nityaM bhojayeta' 63. zala sAsana zave che. 'te-te' temA 'sumaha-sumahat' bhan 'puNNakhaMdha-puNyaskandha' 59ya145 'jaNittA-janitvA' prAsarIne va thAya cha 'iti veya. vAo-iti vevAdaH' mA prabhAvamA prayana re che. // 4 // anvayArtha-brAhmaNe kahe che-je purU dareja vedAdhyayana karavAmAM, zaucAcAramAM, snAna ane brahmacaryamAM tatpara rahevAvALA be hajAra brAhAne For Private And Personal Use Only Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 ArdrakamunergozAlakasya saMvAdani0 657 pratipAditaH, bauddharatakhaNDanA'nantaraM brAhmamAH mametyA''I kamavocan-samyakRtaM bhavatA, yadimau vedavAhyau gozAla kacauddhau praakRtau| kintu suhRdbhavA vayaM bhavantaM kathayAmaH-vedabAhyaM jainamataM bhavatA na sevyam / tvaM kSatriyo'si-brAhmaNAn pUjaya, yAgA'nuSThAnaM kuru, SaDaGgavedaviduSAM zaucAcArabrahmavaryasnAnaparAyaNAnAM dve sahasra yo bhojayati nityaM saH mahatpuNyaM sanupAya svagai gacchatIti vaidikI prakriyAtadAjJA ceti // 43 // TIkA-sugamA // 43 // mUlam-siMgAyagANaM tuve sahasseje bhoyae Niyae kulaalyaannN| seiloluva saMpagADhe tivAbhitApI jeragAbhisevI // 44 // chAyA-snAtakA tui dve sahasre yo bhojayennityaM kulAlayAnAm / gaccha ta lolupasaMmagADhe totrAbhitApI narakAbhisenI // 44 // karAte haiM, ve mahAra puNyaskaMdha upArjana karake deva hote haiN| aisA veda meM kayada kiyA gayA hai| Azaya yaha hai kI-bauddhamata ke khaMDana ke anantara brAhmaNa Akara Adraka se kahane lage Apane acchA kiyA jo vedavAhya arthAt veda ko pramANa na mAnane vAle gozAlaka aura bauddha ko parAjita kiyaa| lekina hama saba Apako kahate haiM ki Apa vedabAhya jainamata kA sevana na kreN| Apa kSatriya haiM ataH brAhmaNoM kI pUjA kIjie, yajJAnuSThAna kIjie / jo SaDaMgaveda ke vidvAna haiM, zaucAcAra Adi meM tatpara rahate haiM aise do hajAra brAhmaNoM ko jo pratidina bhojana karAtA hai, vaha mahAn puNyarAzi upArjana karake svarga prApta karatA hai / yaha veda kI AjJA hai|43| TIkA sugama hai // 43 // bhajana karAve che, teo mahAna puNyakaMdha prApta karIne deva thAya che. ema vedamAM kathana karela che. 14 TakAthaM sugama che, tethI alaga Apela nathI. - bhAvArtha-baddhamatanuM khaMDana karyA pachI jatA evA Adraka munine brAhmaNa AvIne kahe che. tame e ghaNuM ja uttama karyuM ke veda bAhya arthAt vedane pramANa na mAnavAvALA gozAlaka ane bauddhone parAjIta karyo, paraMtu ame badhA tamane kahIe chIe ke Apa vedabAhya evA jaina matanuM avalakhana na karo. Apa kSatrIya che. ataH brAhmaNanI sevA karo. yajJAnuSThAna kare. jeo SaDaMga vedanA vidvAne heya. ane zaucAcAra vigeremAM tatpara rahevALA evA be hajAra brAhAne dararoja bhojana karAve che, teo mahAna puNyarAzi prApta karIne sarga meLave che. A veda vacana che. pAkA sU0 83 For Private And Personal Use Only Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 sUtrakRtAstre anvayArtha:--(je) ya:-puruSaH (siNAyagANaM) snAtakAnAm-vedaviduSAm (duve sahasse) dve sahasra-sahasradvayam (Niyae) nityam (bhoyae) bhojayet kathaM bhUtAnAM snAtakAnAM tatrAha-(kulAlayANa) kulAlayAnAm-kulaM-kSatriyAdi kulaM tatrASTanti yasmAt tasmAt tadezA''layo pAM tathAvidhAnAm (se) sa puruSaH (loluvasaMpagAde) loluesaMpagADhe-lolupairAmipa yuddhaH-pakSibhiH saMpragADhe-vyApte narake gacchati tathA (tibbAbhitAvI) dIvAmitApI-jIvaH abhitApA-duHkhaM yasya sa tathA bhUtaH (garagAbhisevI) narakAbhisevI evaM bhUtaH san narakaM praapnotiiti||44|| TIkA-AIkA-brAhmaNazcaH zrutvA vaidikamanaM nirAkaroti-'kulAlayANaM' kuLALayAnAm kulaM-kSatriyAdikulaM tatrATanAt tadeva Alayo-nivAsabhUmiyeSAM te 'siNAyagANa' ityaadi| zabdArtha--'je-yA' jo 'kulAlayANa-kulAlayAnAm' kSatriya Adi ke kulo-gharoM meM bhaTakane vAle 'siNAyagANaM-snAtakAnAM vedapAThI 'duve sahasse-che sahasre' do hajAra ko 'Niyae nityaM nitya 'bhojae-bhojayet bhojanakarAnA hai, 'se-saH' vaha puruSa lolubasaMpagADhe-lolupasaMpragADhe' mAMsagRddha pakSiyoM se vyAta tathA 'tivvAbhitAvI-tIvrAbhitApI' bhayAnaka saMtApake janaka 'garagAbhisevI-narakAbhisevI' naraka meM utpanna hotA hai|44| - anvayArtha--kSatriyoM Adi ke kuloM meM bhikSA ke lie bhaTakane vAle do hajAra vedapAThI brAhmaNoM ko jo pratidina bhojana karavAtA hai, bA puruSa mAMsa gRddha pakSiyoM se yApta tathA bhayAnaka saMtApa ke jalaka naraka meM utpanna hotA hai // 44 // TIkArtha-brAhmaNoM ke vacana sunakara ArdrakumAra muni unakA siNAyagANaM' yA zAya-je-ya' ra 'kulAlayANa-kulAlayAnAM' kSatriya karanA / -ghazamA kaTANA 'siNAyagANa-snAtakAnAm' vaaddii-vsnaa2| 'duvesahaH spe-dve mahasU' meM rane 'Niyae-nityaM 422|'bhoye-bhojyet' sana 23 hai. 'se-saH' te 535 'loluyasaMpagADhe-lolupasaMpragADhe' bhAMsa anel pakSiyothI vyAta tathA 'tivvAmitAvI-tIna bhitApI' ya42 satAnA 'NaragAbhisevI -narakAbhisevI' na24mA pana thAya che. // 44 // anvayArtha- kSatri vigerenA gharamAM bhikSA mATe aTana karavAvALA be hajAra vedapAThI brAhmaNane dararoja je bhejana karAve che, te purUSa mAMsa lebhI pakSithI vyApta tathA bhayaMkara saMtApa kAraka evA narakamAM utpanna thAya che.44 TIkArya-brAhmaNanA vacane sAMbhaLIne Adraka kumAramunI teone kahe che For Private And Personal Use Only Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAdani0 659 tathA, te kevalaM bhojanAdyartha tatraiva viSThataH ata eva kulAlayAH rAjAnnamakSakAH rAjasadmani ketanAH brAhmaNAsteSAm 'siNAyagANaM' snAtakAnAM brAhmaNAnAm 'je duve sahasse' yo ve sahasra 'Niyae bhoyara' nityaM bhojayet 'se boluvasaMpagADhe' sa puruSo lolupasaMpagADhe-mAMsabhakSiparAkIrNa narake gcchti| 'tibvAbhitAyI' tIvAmitApI 'NaragAmisevI' narakAbhi sevI, tatra-narake bhayaGkaraM duHkhaM sahamAno vasati / Aramma samArambhananitadAnadopAdAnarakapAta iti vakturAzayaH // 44 // mUlam-dayAvaraM dhamma duguMchamANo, vahAvahaM dhamma ptlmaanno| egapi je bhoyayaI asIlaM,NivoNisaMjAi kuo surehi|45| chAyA-dayAparaM dharma juguptamAno, vadhAvaha dharma prazaMsan / ekamapyazIlaM yo bhojayati, nRpo nizAM yAti kutaH sureSu // 45 // nirAkaraNa karate haiM-kula kA artha hai, kSatriyoM Adi kA ghara, jo bhojana ke lie unake gharoM meM nivAsa karate haiM unheM 'kulAlaya' kahate haiN| arthAt bhojana ke nimitta jo dUsaroM ke ghara meM rahate haiM aise do hajAra snAtaka brAhmagoM ko jo pratidina bhojana karAtA hai, vaha puruSa mAMsa bhakSI vajracaMcu pakSiyoM se yukta naraka meM utpanna hotA hai| vaha vahAM bhayAnaka duHkha sahana karatA rahatA hai| Azaya yaha hai ki ArambhasamAraMbha janita dAna ke doSa ke kAraNa dAtA ko naraka me jAnA par3atA hai // 44 // 'dayAvara dhamma duguchamANA' ityaadi| shbdaarth--'je-ch|' jo rAjA 'dayAvaraM dhammaM duguMcha mANA-dayApara' dharma jugupsamAnaH' dayAmaya dharma kI nindA karatA hai, aura 'vahAvahaM dhamma-vadhAvahaM dharma' hiMsA pradhAna dharma kI 'pasaMsamANo-prazaMsan' prazaMsA karatA hai, aise 'asIlaM-prazIla' zIlarahita arthAt vrata rahita ke--kula eTale kSatriya vigerenA ghara, jeo bhojana mATe temanA gharamAM nivAsa re cha. tara 'kulAlaya' 4Aya che. arthAt lona mAre mAnA gharamAM avarajavara karanAra evA be hajAra snAtaka brahmane dararoja bhejana karAve che, te purUSa mAMsa khAnArA vajI cAMcavALa pakSivALA narakamAM utpanna thAya che. te tyAM bhayaMkara duHkha bhegave che. kahevAne Azaya e che ke-AraMbha. samAraMbhathI thavAvALA dAnanA deSathI dAtAne narakamAM javuM paDe che. 144 'dayAvara dhamma duguchamANA' yA zahAtha-'je-yaH' 2 20n 'dayAvara dhammaM duguchamANA-dayApara dharma jugusamAnaH' yA yuta dhamanI nihA che. mAne 'vahAvahaM dhamma vahAvaha dharma' For Private And Personal Use Only Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAGgasUtre ___ anvayArthI--(je) yA puruSo rAjA vA (dayAvaraM dhAmaM duguchamANo) dayAparaM dharma jugupsamAMno dayAmadhAnaM dharma-zrutacAritrarUpaM nindana (vahAvahaM dhamma) vadhAvaIhiMsAkArakaM dharmam (pasaMtamANo) prazaMsan-anumodayan etAdRzam (asalaM) azIlaM nitam (egarmapi bhoyae) ekapapi brAhmaNa bhojayet saH (Niyo) nRyo rAjA (nisaM jAi) nizAM nityAndhakAratvAt nizeva nizA-jarakabhUmiH tAM yAti-prApnoti, (kuo surehiM) kutaH sureSu-devalokeSu, kayamapi devalokana gacchatItyarthaH // 45 // TIkA-'je' yo rAjA-tadanyo vA puruSaH 'dayAvaraM dhammaM duguMchamANo' dayAparaM -dayAmadhAnaM zreSThaM-jainadharmam athavA dayAmadhAnamiti dayAparam, 'vahAvaha vahAvaI hiMsAvAdasambalitam 'dhamma' dharmam 'pasaMsamANo prazaMsana , rAjA vA-taditaro vA 'egamavi bhojae-ekamapi bhojayet' eka brAhmaNa ko bhI bhojana karAtA hai, vaha 'Nivo-nRpA' rAjA 'nisA jAti-nizAM yAti' andhakAramaya narakabhUmiko prApta karatA hai 'kuo surehi-kutaH sureSu vaha devagati meM kaise jA sakatA hai ? // 45 // ... anvayArtha--jo rAjA dayAmaya dharma kI nindA karatA hai aura hiMsA pradhAna dharma kI prazaMsA karatA hai, aise zIla rahita arthAt vratavihIna eka bhI brAhmaNa ko bhojana karAtA hai, vaha ghora andhakAramaya naraka bhUmi ko prApta hotA hai / vaha devagati meM kaise jA sakatA hai ? // 45 // .. TIkArtha-jo rAjA yA koI bhI anya puruSa dayAna pAlazreSTha dharma kI yA dayAmaya dharma kI nindA karatA huA hiMsApradhAna dharma kI prazaMsA hiMsA pradhAna dhanI 'pasaMsamANA-prazaMsan' prazasA . // 'asIlaMazIlaM' zAsa vinAnA arthAta pratavinAnA 'egamavi bhojae-ekamapi bhojayet' se prAsapane pAlana te 'Nido-nRpaH' in 'nisAM jAi-nizA yAti' mdh4|2 yukta na24 bhUbhina prApta re . 'kuo surehi-kutaH sureSu' te devagatine kevI rIte pAmI zake ? kapA anvayArtha--je rAjA dayAmaya dharmanI niMdA kare che, ane hiMsA pradhAna dharmanI prazaMsA kare che, evA zIla rahita arthAt vrata hina eka paNa brAhma ne bhejana karAve che, te ghara andhakAramaya narakabhUmine prApta kare che. te deva gatimAM kevI rIte jaI zake? iAjapA TIkAthe--je rAjA athavA anya purUSa dayApradhAna zreSTha dharmanI athavA dayA yukta dharmanI niMdA karatA thakA hiMsA yukta dharmanI prazaMsA kare che, te rAjA athavA anya purUSa zIla-guNa vinAnA eka paNa brAhmaNane je SaTukA For Private And Personal Use Only Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI TIkA vi. zru. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdaniH 661 kazcitpuruSaH 'egapi' ekamapi 'asIlaM' azIlaM zIlahInaM brAhmaNam 'bhoyayaI' bhojayati SaTkAyajIvAnupamardayan bhojayati saH 'Niyo' nRze rAnA 'NisaM' nizAmandha. kArAvRtAM narakabhUmim 'jAI' yaati-gcchti| 'surehiM kubho' sureSu kuto-devalokeSu kathamapi na gacchati, 'etena zIlarahitamanyamekamapi brAhmaNaM yo bhojayati sa tajja. nitapApenA'vazramandhatamanarakagantA bhavati kimpunaH sahasradvaya brAhmaNabhojanAt / tatazca tatpuNyabalAtsvargagamanAzAvedaviSayiNI sutarAmadhApAtinIti bhaavH||4|| mUlam-duhao vi dhammami samuTriyA, assei suThiccA taha eskaale| AyArasIle ba~ieha nANI, saMparAyami visesamasthi // 46 // chAyA-dvidhA'pi dharma samutthitI asmin susthitau tthaissykaale| ___AcArazIlaihokto jJAnI na saMparAye vizeSo'sti / 46 // karatA hai, vaha rAjA yA anya puruSa eka bhI zIlarahita brAhmaNa ko yadi SadakAya kI virAdhanA karatA huA bhojana karAtA hai to naraka meM jAtA hai| usakI devagati meM utpatti to ho hI kaise sakatI hai? ___ jaya eka bhI zIlarahira brAhmaNa ko bhojana karAne se naraka kI prApti hotI hai to do hajAra brAhmaNoM ko bhojana karAne se nara kaprApti honA to svataH siddha hai| use kahane kI AvazyakatA hI nahIM rhtii| ata eva isa prakAra se svargapAne kI abhilASA svataH nIce girAne vAlI hai|45| 'duhavo vi dhammami' ityaadi| . zabdArtha--'duhaovi-dvidhA api' donoM sAMkhya aura jaina 'dhamma mi -dharme' dharma meM 'samuTTiyA-samutthito' 'samyak prakArase sthita hai 'taha yanI virAdhanA karatA thakA bhojana karAve che te narakamAM jAya che. tenA deva gatimAM utpatti te kevI rIte thaI zake ? je eka paNa ziva vinAnA brAhmaNane bhojana karAvavAthI narakanI prApti thAya che, te be hajAra brAhmaNone bhojana karAvavAthI naraka prApti thAya te te svataH siddha che. te kahevAnI jarUra ja nathI. tethI ja AvA prakArathI svarga pAmavAnI IcchA ApoApa nIce pADavA vALI ja che. 4pa 'duvo vi dhammaMmi' ityAdi zAya-duhavoM vi-dvidhA api' sAMdhya ma na manne 'dhamma mi-dhau 'samur3hiyA-samusthitau' sArI rIta pravRtta cha. 'taha-tathA'. tathA 'esa kAle-dhyakAle For Private And Personal Use Only Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgasUtre . ___ anvayArtha:-'duhao vi) dvidhA api-dvAvApe AvAM sAMkhyajainI (dhammami) dharme (mamur3hiyA samutthitau (taha) tathA (assi) asmin dharme (muTThiyA) susthitau (taha esakAle) tathA edhyakAle vartamAnabhUtabhaviSyadAtmakakAlatraye'pi (AyArasIle) AcArazIla:-AcArayukta eva puruSaH Avayordazane (nANI buie) jJAnI ukta-kathitaH tathA (saMparAyaMmi Na visesamasthi) saMparAye-paraloke vizeSo bhedo nAsti // 46 // ___TIkA-bhAko'pre gacchati mArge punarapi eko daNDI samAgatya Ardrakamuni kathI -bhoH AI kamune ! 'duhao vi' dvAvapi AvAm 'dhammaMmi' dharphe 'samuTThiyA' esakAle-tathA eSyatkAle bhUta vartamAna kAla meM 'evaM-evaM' evaM bhaviSya kAla meM 'AyArasIle-AcArazIla' AcArazIla puruSa hI hama donoM ke darzana meM 'nANI buie jJAnI uktaH' jJAnI kahA gayA hai tumhAre aura hamAre mata meM 'saMparAyami-saMparAye' paraloka ke saMbaMdha meM bhI 'Na visesamasthi-na vizeSo'sti' vizeSa bheda nahIM hai|46| ___ anvayArtha-hama donoM (sAMkhya aura jaina) ke dharma meM pravRtta haiM tathA dharma meM sampaka prakAra se sthita haiM, bhUta vartamAna evaM bhaviSyakAla meM AcArazIla puruSa hI hama donoM ke darzana meM jJAnI kahA gayA hai / tumhAre aura hamAre mata meM para loka ke saMbaMdha meM bhI vizeSa bheda nahIM hai // 46 // ____TIkArtha-pAI kakumAra japa brAhma goM ko parAjita karake Age ghaDhe to mArga meM ekadaNDI mila gye| unhoMne Akara muni se kahA-he AIka ! tuma aura hama donoM dharma meM samAna rUpa se vartate bhUta, patamAna ne maviSya Mi 'AyArasIle AcArazIlaH' mAyAvAn 535 14 mApa! mannana! 4zanamA 'nANI buipa-jJAnI uktaH' jJAnI vAya cha. tmaa2| sane amA21 matabhA 'saMparAyammi-saparAye' 52senA sa mai 5 'Na visesamasthi-na vizeSo'sti' padhAre mata nathI. // 46 // anvayArtha--ApaNe bane eTale ke sAMkhya ane jaina dharmamAM pravRtta chie tathA dharmamAM samyak prakArathI sthita chi e, bhUtavartamAna temaja bhaviSyakALamAM AcAra zIla purUSa ja amArA banenA darzanamAM jJAnI kahela che. tamArA ane amArA matamAM paleka saMbaMdhamAM paNa vizeSa bheda nathI 4 TIkAI-khAdrakakumAra jyAre brAhmaNane parAjya karIne AgaLa vadhyA te mArgamAM eka daMDI maLI gayA. teNe AvIne Adraka munine kahyuM ke he AtaMka! tame ane ame bane dharmamAM sarakhI rIte vartavAvALA chIe. ane For Private And Personal Use Only Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAdani0 663 samutthitau vartAvahe yadyapi Aya dvau ihaloke zAstrarItyA bhinnadharmANAvapi paraloke tulyadharmANau tathA 'assi' asmin dharme-svasvadharme 'suTTiyA' susthitI -sudRDhau raha esakAle tathA eSyatkAle-vartamAnabhUtabhaviSyadAtmakakAlatraye'pi dharme ena vartamAnau AvAM svaH 'yArasIle nANI buie' Avayo yorapi siddhAnte AcArazIla eva puruSo jJAnI ukta:-kathitaH, na tu-cArahIno jJAnI / 'saMparA yaMmi Na visesamatthi' samparAye-paraloke na kazcidvizeSo'sti-Avayoma te / ane'haM bhattulya eva, manmataM zRNu-satvarajastamasaH sAmyAvasthA prakRtiH-tato mahattatvaM jAyate- tato'haGkArastAH paJcatanmAtrANi, ekAdazendriyANi ca jAyante / puruSazca nityaH svatantrazca / ahiMsAsatyAste yabrahmaparyAparigrahAH paJca ra me' targatA, haiM aura donoM dharma meM sthita haiM ye brahmaga to hiMsaka haiM, magara donoM (apana donoM; samAna dharma vAle haiM / hana vartamAna, bhUta aura bhaviSyat tInoM kAloM meM dharma meM hI sthita haiM / hama donoM (apanadono) ke hI siddhAnta meM AcArazIla puruSa hI jJAnI kahA gayA hai| jo AcAra se hIna hai, vaha jJAnI nahIM mAnA jAtA / hamAre aura tumhAre mata meM saMsAra aura paraloka ke saMbaMdha meM bhI koI vizeSa matabheda nahIM haiM / isa prakAra maiM Apake sadRza hI huuN| mere mata ko suno / vaha isa prakAra hai-satvaguNa, rajoguNa aura tamoguNa kI samAna avasthA prakRti kahalAtI hai| prakRti se mahattava (buddhi) utpanna hotI hai / buddhi se ahaMkAra aura ahaMkAra se pAMca tanmAtrA utpanna hote haiM aura gyAraha indriyAM bhI utpanna hotI haiM / rUpa rasa, gaMdha, sparza aura zabda ye pAMca ApaNe banne dharmamAM sthita chIe. A brAhmaNe te hiMsaka che. paNa ApaNe bane samAna dharmavALA chIe. ame bhUta, vartamAna, ane bhaviSya A traNe kALamAM dharmamAM ja vartavA vALA chIe ApaNA bannenA siddhAMtamAM AcAra vALe purUSa ja jJAnI kahevAya che, je AcAra vinAne che, te jJAnI thaI zakate nathI, amArA ane tamArA matamAM saMsAra ane paralekanA saMbaMdhamAM paNa kaI vadhAre mata bheda nathI. A rIte huM tamArA samAna ja chuM. mArA matane sAMbhaLo. te A pramANe che. satra guNa, rajoguNa, ane tamoguNanI samAna avasthA prakRti kahevAya che. prakRtithI mahat tatva (buddhi) utpanna thAya che. buddhithI ahaMkAra ane ahaMkArathI pAMca tanma triA utpanna thAya che. ane agiyAra Indriya paNa utpanna thAya che. rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane For Private And Personal Use Only Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 664 sUtrakRtAGgasutre bhavanmate paJcatAni nAsana utpattiH / api tu sarveSAmAvirbhAvatirobhAva / kAraNAtmanA sarve'pi nityAH, yathA bhavanmate dravyarUpeNa, saMsArasvarUpaM manmate'pi tathaiva / bhavadbhiH saMsArasyotpattivinAzau na svIkriyete, asmAbhistathA manyete / asmAbhiravi saMsArasyA'virbhAva tirobhAvayorabhyupagatatvAt / ata AvayormataM tulyameveti manmatameva bhavadbhirIi svIkarttavyam / alaM mahAvIropagamanena, uktaJca paJcaviMzatitatrajJo yatra tatrAzrame vaset / I jaTI muNDI zikhIvA'pi mucyate nAtra saMzayaH // 1 // tasmAdAdarttavyaM manmataM bhavadbhiriti // 46 // tanmAtrA haiM / inase pAMca mahAbhUoM kI utpatti hotI hai / puruSatatva eka, niztha aura svataMtra haiN| ahiMsA, satya asteya, brahmacarya aura aparigraha ye pAMca yama haiM / yahI Apake mana meM pAMca mahAvrata kahalAte haiM / hamAre mata ke anusAra asat kArya kI utpatti nahIM hotI aura sata kA kabhI vinAza nahIM hotA, jise dUsare loga utpatti aura vinAza samajhate haiM, ve vAstava meM AvirbhAva aura tirobhAva hI haiM / kAraNa rUpa se sabhI padArtha nitya haiM jaise Apake mata meM dravya rUpa se nizya haiN| saMsAra kA svarUpa jaisA Apa ke mata meM hai vaisA hI hamAre mata meM bhI hai| Apa jagat kA utpAda aura vinAza svIkAra nahIM karate, hama bhI nahIM maante| jagat kA AvirbhAva aura tirobhAva hI hamane svIkAra kiyA hai / isa prakAra jaba apakA aura hamArA mata samAna hai to Apako zabda A pAMca tanmAtrA che. AnAthI pAMca mahAbhUtAnI utpattI thAya che. puruSatattro nitya yAne svataMtra he hiMsA, satya, Asteya; zrahmayayaM ane aparigraha A pAMca yama che. tamArA matamAM aneja pAMca mahAtrata kahe che. amArA mata pramANe asat kAryoMnI utpattI thatI nathI. ane sat kAryanA koI kALe vinAza thatA nathI. jene khIjA leAkA utpattI ane vinAza samaje che. te vAstavamAM AvirbhAva ane tibhAva ja che kAraNa ke rUpamAM badhAja padArtho nitya che. jema ApanA matamAM dravya paNAthI nitya che, saMsAranuM ravarUpa jema tamArA matamAM che. eja mAthe anarA mamAM che. Apa jagatne utpAda ane vinAza svIkAratA nathI. ame paNa te mAnatA nathI jagatanA Avi rbhAva ane tirAbhAva ja ame svakAryo che. A pramANe jayAre ApanA ane amArA mata sarakhA ja che. te Ape amArA matane ja svIkAra karI For Private And Personal Use Only Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AIkamunegozAlakasya saMvAdani0 665 mUlam-avatarUvaM purisaM mahaMtaM, saNAtaNaM akkhayamavayaM ca / savesu bhUesu vi savao se, caMdo va tArAhi smttruuve|47| chAyA-avyaktarUpaM puruSa mahAntaM, sanAtanamakSayamavyayazca / sarveSu bhUteSvapi sarvato'sau, candra iva tArAsu samaratarUpaH // 47 // anvayArthI-(purisaM) puruSam (adhvattastra) avyaktarUpaM vAGmanasA'tItatvAt (mahaMta) mahAntaM vyApakam (saNAtaNa) sanAtanam-nityam (akkhayamavayaM ca) akSaya madhyayaM ca Aha, (se) saH-jI (savvesu bhUyesu vi) sarveSu bhUteSu (sadhabho tArAdi caMdo va) sarvataH tArAsu madhye candra iva (samattarUve) samastarUpaH-paripUrNa, iti / 4.91 hamArA hI mata svIkAra karanA caahie| mahAvIra ke pAsa jAne se kyA phAyadA ? hamAre yahAM kahA hai-paMcaviMzatitatvajJo' ityAdi / - 'cAhe koI jaTA rakhatA ho, mastaka muMDAtA ho yA coTI rakhatA ho aura vaha kisI bhI Azrama meM kyoM na rahatA ho, yadi usane paccIsa tatvoM ke svarUpa ko jAna liyA hai to mukti prApta kara letA hai / isameM tanika bhI saMdeha nahIM hai|' ataeva hamArA mata aMgIkAra karalo // 46 // 'aJcattarUvaM' ityaadi| zabdArtha-'purisaM-puruSaM' puruSa 'avvattarUvaM-avyaktarUpaM' avyakta rUpa hai kyoM kI vaha vANI evaM mana se agocara hai 'mahaMta-mahAntam' vaha vyApaka hai aura 'saNAtaNaM-sanAtanam' nitya hai 'akkhayamavyayaM ca' akSaya aura avyaya hai 'se-sa' vaha puruSa 'savvesu bhUesuvi-sarveSu bhUte. dhvapi' mamasta bhUtoM meM bhI vyApta hai jaise 'savva bho tArAhi-sarvataH tArAsu' le joIe. mahAvIranI pAse javAthI zuM lAbha thavAnuM che? amArAmAM cha -'paMcaviMzatitatvajJo' tyAdi cAhe kaI jaTArAkhatA hoya, mAthuM muMDAvatA hoya, athavA coTalI rAkhatA hoya, ane te koI paNa AzramamAM kema na hoya, paNa je teNe pacIsa ne jANela hoya te te muktine prApta karI le che. temAM jarA paNa saMdeha nathI. tethI ja Apa amArA matane svIkAra karI le. kadA __ 'avvattarUva' tyAha zahA- 'purisa-puruSa" 535 'azvattarUvaM- bhavyaktarUpam' 2041 35 2. bha ta pAe bhane bhanathI bhagoyara cha. 'mahaMta-mahAntam' te vyA55 cha. 'saNAtaNaM' nitya che. 'akkhayamavvayaMca' makSaya bhane 10yaya 'se-maH' te 535 'savvesu bhUesu vi-sarveSu bhUteSvapi' saghA bhUtamA 54 yA cha. 20 sU0 84 For Private And Personal Use Only Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 666 sUtrakRtAce TIkA - vedAntamataM manyamAnA ArdrakametyoktavantaH - moH ! asmadIyaM matamena tvayopAsanIyam asmaddarzanAd yuSmadarzane nAsti pArthakyam, sadapi - arapIyaH prAyaH samatvamupeyAda - tadeva darzayati- 'purisaM' puruSam - puri-zarIre zete - vidyate iti puruSastam | 'avvatarU' avyaktarUpam, ayamAtmA jIvo vAGmanasAtItatvAd avyaktarUpastam / 'mahaMte' mahAntam- sarvavyApaka gaganavat / 'saNAvaNaM' sanAtanam sarvadA sthAyinam / 'avayaM' akSayaM-kSayavRddhihAsAdirahitam / 'abvayaM ca' caMdo va candra iva' 'samasta tArAmaMDala meM candramA 'samasaruve- samastarUpa pUrNarUpa se sambandha karatA hai // 47 // anya pArtha- puruSa avyakta rUpa hai kyoMki vaha vANI aura mana se agocara hai| yaha vyApaka hai, nitya hai, akSaya aura avyaya hai / bahU puruSa samasta bhUtoM meM bhI vyApta hai jaise candramA saba tAgAoM ke sAtha pUrNa rUpa se sambandha karatA hai // 47 // TIkArtha-- vedAnta mata ko mAnane vAle Ardraka ke samIpa Akara pole- hamAre mata kI hI tumheM upAsanA karanI caahie| hamAre darzana se tumhAre darzana meM bhinnatA nahIM hai| agara kucha hai bhI to bahuta thor3I sI hai / prAyaH samAnatA hI hai| yaha AzmA vANI aura mana se agocara hone ke kAraNa avyakta hai, AkAza ke samAna sabaipaka hai, sanAtana arthAt sadaiva avasthita rahane vAlA hai akSaya arthAt hAni aura vRddhi rIte 'savvao tArAhi caMdo va sarvataH tArAsu candra iva' sadhyA tArA bhaDakama candrabhAM 'samattaruve- samastarUpaH 3 prA. 47 anvaya-purUSa avyakta rUpa che kemake te vANI ane manathI ageAcara che. te byApaka che. nitya che. akSaya ane avyaya che. te purUSa saghaLA bhUtamAM-prANiyAmAM paNa vyApta che. jemake caMdramA badhA tarAonI sAthe pUrNapaNe saMdha kare che. 4chA TIkA-vedAnta matane mAnavA vALAeAe Adraka muni pAMse AvIne kahyuM ke-tamAre amArA matane ja ravIkAra karavA joie, amArA ane tamArA dana zAstramAM bhinna paNuM nathI. jo kei judApaNu* hoya te te ceDA pramANamAM ja judA paNuM che. prAyaH sarakhApaNuM ja che. A AtmA vANI ane manathI Age!cara hAvAthI avyakta che. a kAzanI jema sa vyApaka che. sanAtana arthAt hamezAM avasthita rahevAvALe che. akSaya arthAt kSaya vinAnA hAni ane vRddhi tathA dvAsa vinAnA che tenA kAi pazu For Private And Personal Use Only Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 AdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 667 avyayaM ca-vyayo vinAzastadrahita sarvadA nityamAha iti zeSaH / 'se' sa AtmA jIvaH 'savvemu bhUpasu vi' sarveSu bhUteSvapi 'sayo' sarva :-sabAhyAbhyantararUpeNa sarvabhUteSu tiSThati saamstyen| 'tArAhi' tArAmu-nakSatramadhye 'cando va' candra ica 'samattarUve' samastarUpaH-paripUrNaH, yathA-candraH sarvAsu tArAsu sambaddha eva, tathA-jIvo'pi prakAzamAnatvAd vyApakatvAJca sarvatra sarvadA vidyamAna eva / Avayormata sadasadUpame tathA'pi asmanmate jIvasya svarUpaM vivicya pradarzitaM na tathA AItadarzane tasmAt asmanpratameva anuvartasveti bhAvaH // 47 // mUlam-evaMNa mijjaMtiNa saMsaratI, Na mAhaNA khttiyvespesaa| kITA ya pakkhI yasarIsivAya, narAya savve taha devlogaa|48|| chAyA-evaM na mIyante na saMsaranti na bAhmaNakSatriyavaizyapreSyAH / kITAzca pakSiNazca sarIsRpAzca narAzca sarve tathA devlokaaH||48|| tathA hAsa se rahita hai / usakA kabhI vyaya (vinAza) nahIM hotaa| vaha AtmA sabhI bhUtoM meM bAhya aura AbhyantararUpa se vyApta hai jaise candramA samasta tArAoM se sambaddha hai, usI prakAra AtmA bhI prakAzamAna aura vyApaka hone se sarvatra aura sarvadA vidyamAna hI rahatA hai| ApakA aura hamArA mata sat-asat rUpa hai, tathApi hamAre mata meM jIva kA svarUpa jaisA vivecana karake dikhalAyA gayA hai, vaisA Ahetadarzana meM nahIM batalAyA gyaa| ataH Apa hamAre mata ko svIkAra karalo // 47 // 'evaM ga miti' ityAdi / zabdArtha-evaM-evam' isa prakAra Apake matako svIkara karalene se vakhate vyaya (vinAza) thatuM nathI. te AtmA badhAja bhUtemAM bAhya ane AtyaMtara paNuthI vyApta che. jema caMdramA saghaLA tArAomAM pUrNa rUpathI prakAze che te ja rIte AtmA paNa prakAzamAna ane vyApaka hevAthI sarva ane sarvadA vidyamAna ja rahe che. - tamAre ane amAre mata sat asat rUpa che. te paNa amArA matamAM jIvanuM svarUpa je pramANe vivecana karIne batAvavAmAM Avela che, eja pramANe ahaMtanA darzanamAM kahela nathI. tethI Apa amArA matane ja savIkAra karI teja uttama che. 47 'evaM Na mijjati' tyAha zahA-evaM-evam' mA pramANe Apano matanA vii||2 41 Auri For Private And Personal Use Only Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 668 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH-(evaM) ebam-bhavanmate (ga mijjati) na mIyante-jIvAnAM mukhisva-duHkhitva vyavasthAyA api upapAdanaM kartuM na zakyate, jIvAnAM kUTasthanityaH tvAt vyaapktvaac| (Na saMsaraMtI) na saMsaranti te-tathA svakarmapreritajIvAnAM nAnA'na mijaMti-na mIyante' sukhI evaM duHkhI kI jo vyavasthA dekhI jAtI hai, usakI saMgatI nahIM ho sakatI kyoMkI ApakA mAnA huA AtmA kUTastha nitya, aura vyApaka hai| 'Na saMsaraMti-na saMsaranti' apane apane karma prerita jIvoM kA nAnA gatiyoM meM gamana aura Agamana bhI nahIM ho sakatA kyoM ko ve niSkriya hai 'na mAhaNA khattiyavesapesA-na brahma gAH kSatriyavaizyapreSyAH' brAhmaNa, kSatriya, vaizya, aura zUdrakA bhI bheda nahIM ho sakatA kyoMki 'asaMgohyayaM puruSaH' isa zruti se AtmA ekAnta rUpa se asaMga kahA gayA hai 'kITA ya pakkhI yasarIsivA yakITAzca pakSiNazca sarIsRpAzca' kITa, pataMga, aura sarIsRpa (reMgakara calane vAlA prANI) kA bheda bhI nahIM bana sakatA kyoM kI jIva eka aura kriyAhIna hai 'narAya samve taha deva logA-narAzca sarve tathA devalokAH' mAnava aura deva Adi kI vyavasthA bhI saMgata nahIM ho sakatI, kyoMki jIva ko eka kriyA zunya vyApaka aura niHsaMga mAnate ho, ataeva ekAntavAda ramaNIya nahIM hai| Akhira meM sabhI ko anekAntavAda kA hI zaraNa lenI par3atI hai // 48 // Ave to 'na mijjaMti-na mIyante' subhI bhI bigairenI 2 0212yA hebha. vAmAM Ave che. tenI saMgatI thatI nathI. kemake Ape mAnela purUSa (AtmA) nitya bhane 05154 che. 'Na maMsaraMti-na saMsaranti' pAtapAtAnA thA prerita nuM aneka gatimAM gamana ane Agamana paNa thaI zakatuM nathI. bha. te niya che. 'na mAhaNA khattiyavesapesA-na brAhmaNAH kSatriya. vaizyapreSyA:' mAjhae, kSatriya, vaizya bhane zUnA leha 57 nathI. ubha'asaMgohyaya-puruSaH' mA zruti kyanathI mAtmA mata 35thI asAmai mAvata cha. kITA ya pakkhI ya sarIsivA ya-kITAzca pakSiNazca sarIsRgadha' DITa pataMga ane sarIsa (kIne cAlavAvALA prANI) ne bheda paNa thatuM nathI. kemake lame mana yA dinAnA che. 'narA ya savve taha devalogA-narAzca sarve tathA devalokAH' bhAsa aneka virenI vya1159] sAta yatI nathI. bho jIvane eka kriyA zUnya vyApaka ane nisaMgamAne che tethIja ekAntavAda ramaNIya nathI. Akhare badhAne anekAntavAdanuM ja zaraNa grahaNa karavuM paDe che. 48 For Private And Personal Use Only Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 669 gatiSu gamanAgamanamapi na saMbhavati, niSkriyatvAt (Na mAhaNA khattiyavesapesA) na brAhmaNAH kSatriyavaizyapreSyAH-brAhmaNakSatriyavaizyazUdravibhAgo'pi na saMbhavati / (asaGgohyayaM puruSaH) ityAdi zrutyA jIvasyaikAntA'saGgatvapratipAdanAt / (koTA ya. pakkhI ya sarIsivA ya) koTAzca pakSiNazca sarIsRpAzca-kITapataGgagatirapi na samA. hitA bhavet jIvasyaikatvAt niSkriyasvAcca / (narA ya sa taha devalogA) narAca sarve tathA devalokAH / narA'marAdivyavasthA'pi na saMbhavet , jIvasyaikAntatvAnni SkriyatvAd vyApakatvAd asaGgatvasvIkaraNAca / ato na ekAntavAdo rmnniiyH| ___anvayArtha-isa prakAra Apa ke mata ko svIkAra kara lene para sukhI duHkhI Adi kI jo vyavasthA dekhI jAtI hai, usakI saMgati nahIM ho sakatI, kyoM ki ApakA mAnA huA puruSa (AtmA) kUTastha nitya aura vyApaka hai / apane apane karma se prerita jIvoM kA nAnA gatiyoM meM gamana aura Agamana bhI nahIM ho sakatA, kyoM ki ve niSkriya haiM / brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zuda kA bhI bheda nahIM ho sktaa| kyoM ki 'asaMgohyayaM puruSaH' isa zruti meM ekAnta rUpa se asaMga kahA gayA hai| kITa, pataMga aura sarIsRpa (reMgakara calane vAle prANI) vigere kA bheda bhI nahIM bana sakatA, kyoMki jIva eka aura kriyAhIna hai| mAnava aura deva Adi kI vyavasthA bhI saMgata nahIM ho sakatI, kyoM ki aura jIva ko eka kriyAzUnya vyApaka aura nissaMga mAnate ho ataeva yaha ekAntavAda ramaNIya nahIM hai| Akhira sabhI ko anekAnta. vAda kI zaraNa lenI hI par3atI hai / // 48 // anvayArtha_A rIte ApanA matane svIkAravAthI sukhI duHkhI vige. nI je vyavasthA jovAmAM Ave che tenI saMgati thaI zakatI nathI. kemakeApe mAnela purUSa (AtmA) phUTastha, nitya ane vyApaka che. pitApitAnA karmathI prerAyela nuM aneka prakAranI gatiyAmAM gamanAgamana paNa thaI zarI nahI - laya che. tabhara brAhmaNa, kSatriya, vaizya bhane zadA. hinA 2 55 tha rI nahIM hai-'asaMgohyaya puruSaH' mA zratikAyamA ekAntapaNAthI asaMga kahela che. kITa, pataMga ane sarIsRpa (deDIne cAla. vAvALA) vigere prANIne bheda paNa thaI zakaze nahIM kemake-jIva eka ane kriyA zanya che. mAnava ane deva vigerenI vyavasthA paNa saMgata thaI zakatI nathI. kemake Apa jIvane eka kriyAzya vyApaka ane nisaMga mAne che, tethI ja A ekAntavAda ramaNIya nathI, Akhara badhAne anekAntavAdanuM ja zaraNuM zodhavuM paDe che. 48 For Private And Personal Use Only Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtIzAstra antato gattA sarveSAmanekAntavAdaH zaraNam / sAMkhyavedAntamatA'nuyAyinamuttarayati bhAI ko muni:-nAvayomataM tulyaM mahadantaraM vidyate, bhavanta ekAntavAdino nAha. "ntayA / bhavanmate jIvo vyApako nAsmanmate tathA, bhavanmate kAryakAraNayorekAnto. 'bhedo nAsmanmate tathA / api ca Atmano vyApakatve kUTasthanityatve ca-janmamaraNasvarganarakaddhayAdivyavasthA'pi na ghaTate, ato'nekAntapakSa evaM Adartavya iti // 48 // TokA-sugamA // 48 // mUlam-logaM ajANittA iha kevaleNaM, kahaMti je dhmmmjaannmaannaa| pAsaMti appANaM paraM ca NaTThA, saMsAraghoraMmi aNorapAre // 49 // chAyA-lokamajJAtvA iha kevalena kathayanti ye dharmama nAnAnAH / - nAzayantyAtmAnaM parazca naSTAH saMsAraghore'NorapAre // 4 // ... tAtparya--sAkhya aura vedAnta mata ke anuyAyiyoM ko prAka muni uttara de rahe haiN| ve kahate haiM-hamArA aura tumhArA mata samAna nahIM hai| donoM meM bahuta antara hai| jaise Apa nitya ekAntavAdI hai, vaise hama nahIM / Apake mata meM AtmA vyApaka hai hamAre matameM nahIM / Apa kArya aura kAraNa meM ekAnta abheda mAnate haiM, hama aisA ekAntavAda nahIM maante| isake atirikta AtmA ko vyApaka aura kUTastha nitya mAnane para janma, maraNa, svarga, naraka, vRddhi Adi kI vyavasthA bhI ghaTa nahIM sktii| ataeva anekAnanavAda kA hI Adara karanA cAhie // 48 // TIkA sugama hai|||48|| tAtparya A kathananuM e che ke e vedAnta matanA anuyAyione Adrakamuni uttara ApatAM kahe che ke-amAro ane tamAro mata sarakhe nathI. ApaNA banenA matamAM ghaNuM maTe taphAvata che. jema A5 sadA ekAtavAdI che, tevA ame ekAntavAdI nathI. A kArya ane kAraNamAM ekAnta rIte bheda mAnatA nathI paNa abheda mAne che. ame tema ekAntavAdane mAnatA nathI. A zivAya AtmAne vyApaka ane phUTastha nitya mAnavAthI janma, maraNa, svarga, naraka, vadhavA ghaTavA vigerenI vyavasthA ghaTI zakatI nathI. tethI ja anekAntane ja Adara karavo joIe48 TIkA saraLa che.' For Private And Personal Use Only Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. a. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 674 anvayArthaH-(iha loga kevaleNaM ajANittA) iha loka kevale nAmA akhaM sarvataH paridRzyamAnaM sUkSmasthUlasthAvarajaGgamAdiloka caturdazarajjvAtmaka kevaLajJAnena ajJAtvA, (je anAgamANA) ye puruSA ajAnAnAH (dhamma kati) dharma kathayanti-upadizanti / te ajJAninaH (gaTThA) svayaM naSTAH (apANaM) svAsmAnam (paraM ca) parazca (agorapAre ghoraMmi saMsAre) aNorapAre-Aghantarahite ghore saMsAre bhayaGkare'tidustIrNe (NAsaMti) nAzayanti-svayaM naSTAH parAnapi nAzayanti / na yo hAnI sa vastusvarUpaM na jAnAti, kevalIbhagavastIrthakaraena / sa ca kevalI 'loga ajANittA'. ityaadi| zabdArtha-iha loga kevaleNaM ajANittA-iha lokaM kevalena ajJAtvA' isa sthAvara jaMgama caudaha rAjU parimita lokako kevala jJAna ke dvArAvinA jAne 'je ajANamANA-ye ajAnAnAH' vinA jAne jo ajJAnI puruSa dhammaM kahaMti-dharma kathayanni' dharma kA upadeza karate haiM ve 'aNora. pAre ghoraMmi saMsAre-aNoragare ghore saMsAre' isa Adi aura aMtarahita apAra evaM ghora saMsAra meM 'appANaM-nAsaMti-AtmAnaM nAzayati' svayaM naSTa hote haiM aura 'paraMca parazca' dUsaroM ko bhI 'NAsaMti-nAzayanti' naSTa karate haiM // 49 // ___ anvayArtha -isa sthAvara aura jaMgama-trama yA caudaha rAjU parimita loka ko kevalajJAna ke dvArA vinA jAne jo ajJAnI puruSa dharma kA upadeza karate haiM, ve isa ghora saMsAra meM svayaM naSTa hote haiM aura dUsare ko bhI naSTa karate haiM // 49 // ___ bhAvArtha- jo jJAnI nahIM hai vaha vastusvarUpa ko samyak prakAra 'loga ajANittA' tyAdi zArtha -iha loga kevaleNa ajANittA-iha lokaM devalena ajJAtvA' / sthAvara ane jagama-trasa vigere cauda rAju pramANavALA lekane kevaLajJAna dvArA yA vinA je ajANa mANA-ye anAnAnAH' eya! vinA ne ajJAnI 535 'dhamma kaha ti-dharma kathayanti' manA 53 sA che. tasA 'aNorapAre ghoraMmi saMsAre-aNorapAre ghore saMsAre' yA mAhimatati apAra ghAra sevA saMsAramA 'appANaM nAsati-AtmAna nAzayanti' pote ||sh me che. ane 'para'ca-parazca' bhiinyaane| 5 'nAti-nAzayanti' nArA 42 che. anvayArtha-A sthAvara ane jaMgama-trasa athavA cauda rAju pramANavALA lekane kevaLajJAna dvArA jANyA vinA je ajJAnI purUSa dharmane upadeza kare che. te A ghara saMsAramAM pite naSTa thAya che ane bIjAne paNa naSTa kare che. rAjA bhAvArtha-je jJAnI hatA nathI, te vastu varUpane sArI rIte samajI For Private And Personal Use Only Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 672 sutrakRtAGgasUtre dupadiSTa eva dharmaH saMsArapArAyaNasamarthaH / tadanyo mArgo'narthAya eva kevalam / ato po na kevalI-na vA tadupadiSTaM dharme zraddadhAti sa na dharmopadezayogyaH / sa tu - svayaM naSTo'bhthAnapi pAtayituM yatate // 49 // punarapyAha ArdrakaH - 'loyaM vijANaMti' ityAdi / mUlam - loyaM vijANaMtIha kevaleNaM, putreNa nANeNa samAhijuttA / dhammaM samattaM ca keMhati je uM, tAraMti adhyANaM paraM cai tinI / 50 / chAyA - loka vijAnantIha kevalena pUrNena jJAnena samAdhiyuktAH / dharmaM samastaM kathayanti ye tu vArayantyAtmAnaM parazva tIrNAH // 50 // .se nahIM jAnatA / kevalI bhagavAn hI vastusvarUpa ke jJAtA hote haiM, ataeva unake dvArA upadiSTa dharma ho saMsAra se pAra utArane meM samartha hai| usase bhinna jo mArga hai vaha anartha kA hI kAraNa hai| ataeva jo svayaM kevalI nahIM hai yA kevalI ke dvArA upadiSTa dharma para zraddhA nahIM rakhatA hai, vaha dharmopadeza ke yogya nahIM hai / vaha to svayaM naSTa hai aura dUsaroM ko bhI naSTa karane kA prayatna karatA hai ||49 || TIkA sugama hai // 49 // Ardraka punaH kahate haiM- 'loyaM vijANaMtIha kevaleNaM' ityAdi / zabdArtha - 'je u-ye tu' jo puruSa 'samAhijuttA-samAdhiyuktAH' samAdhi se yukta hai tathA 'kevaleNaM- kevalena' kevalajJAna ke dvArA 'loyaM'lokaM' samasta lokako 'vijANaMti-vijAnanti' jAnate haiM aura jAnakara 'punneNa nANeNa' pUrNena jJAnena' pUrNajJAna se 'iha samattaM - iha samastaM ' zakatA nathI. prabhuzrI kevalI bhagavAna ja vastu svarUpane jANanArA hoya che. tethI ja teoe upadezela dharmaja sa'sArathI pAra utAravAmAM rAma che, tenAthI bIjo je mArga che, te ananuM ja kAraNa che. tethI ja je paiAte kevaLajJAnI nathI. athavA kevaLa jJAnI dvArA upadeza karavAmAM Avela dharma para zraddhA rAkhatA nathI.te dharmopadezane cegya nathI. te te peAte nAza pAmela ja che. ane khIjAone nAza karavAnA prayatna kare che. jA A gAthAne TIkA saraLa hAvAthI alaga Apela nathI. 549nA Ardra bhuni irIdhI ur3e che 'loyaM vijANaMtIha kevaleNaM' tyiAhi zabdArtha' - 'je u-ye tu' ne 535 ' samAhijuttA- samAdhiyuktAH' samAdhithI yukta che, tathA 'kevaleNaM - kevalena' ThevaNa jJAna dvArA 'loyaM lokaM' samasta sone 'vijANaMti - vijAnanti' laye che. sane lAkhIne 'punneNa NANeNa-pUrNena jJAnena' pU jJAnathI 'iha samattaM - iha samastaM ' mA bAimAM sa'yU' 'dhamma' kahati-dharma' kathayanti ' For Private And Personal Use Only Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 6 ArdrakamunegozAlakasya saMvAdani0 673 .. anvayArtha:-(je u) ye tu puruSAH (samAhijuttA) samAdhiyuktAH. (kevaleNaM) kevaTena jJAnena (loya) lokam-caturdazarajjyAtmakam (vijANatIha) iha vijAnanti tayA-(punneNa nANega) pUrNena jJAnena (samatta) samastam-sampUrNam (dhamma) dharma zrutacAritralakSaNam (kahaMti) kathayanti, te (tinnA) saMsArAtIrNAH (appANaM paraM ca tArAMti) AtmAnam-svAtmAnaM parazca tArayanti saMsArAditi // 5 // TIkA-munirAIko'nayA gAthayA pratipAdayatIdam-yaH kevalajJAnI sa evaM vastutatvaM vastuto jAnAti / ataH sa eva jagato hitAya dharmamupadeSTumarhaH / upadizya cAtmAnaM parazca saMsArAtArayati, nAnya iti / akSarArthastvevamAha-tathAhi -je samahijuttA' ye samAdhiyuktAH 'iha punneNa' pUrNena 'kevaleNa nANeNa' kevalena isa loka meM sampUrNa 'dhamma kahati-dharma kathayanti' zrunacAritra rUpa dharma kA upadeza karate haiM 'te timA-te tIrNAH' ve tire huve haiM arthAt saMsAra se svayaM tarate haiM tathA 'appANaM paraMca tAraMti-AtmAnaM parazcApi tArayanti' apane svayaM tirate haiM aura dUsaroM ko bhI tArate haiM // 50 // ___anvayArtha-jo puruSa samAdhi se yukta haiM tathA pUrNa kevalajJAna ke bArA samasta loka ko jAnate haiM aura jAnakara dharmopadeza karate haiM, ve saMsAra se tire hue haiM arthAt ve saMsAra se svayaM tairate haiM tathA dUsaroM ko bhI tArate haiM // 50 // TIkArtha-- Ardraka muni isa gAthA ke dvArA yaha pratipAdana karate haiMjo kevalajJAnI hai vahI vAstava meM vastusvarUpa ko jAnatA hai| ataeva vahI jagat ke hita ke lie dharma kA upadeza karane ke yogya hai| vaha dharmopadeza karake svapara ko saMsAra se tAratA hai, anya nhiiN| isa kathana zratayArita 35nI vRti bhanI paheza mA cha. 'te tinnA-te tI tarI tasA. arthAt t| pote sasArathI tare che. 'appANaM paraMca tAra'ti-AtmAna' tathA parazcApi tArayanti' pAtAne tathA mIne 5 tAre the. // 50 // anvayArtha-je purUSa samAdhithI yukta che, tathA pUrNa kevaLa jJAna dvArA saMpUrNa lekane jANe che, ane jANIne dharmopadeza kare che. teo pite saMsArathI tarelA che. arthAt saMsArathI svayaM tare che ane bIjAone paNa tAre che. pote TIkArthaAki muni A gAthA dvArA e pratipAdana kare che ke-jeo kevaLa jJAnI che, teo ja vAstavika rIte vastu svarUpane jANe che. tethI ja teo jagatanA parama kalyANane mATe zratacAritrarUpa dharmane upadeza karavAne cagya che. te su0.85 For Private And Personal Use Only Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . sUcakatArace jJAnena 'loyaM vijAgati' loka caturdazarajjvAtmaka vijAnanti / tathA-'samataM. dhamma kahati' samAtaM-sampUrNa vAstavika dharma kathayanti, te 'tinnA' saMsArasAgarAttIrNAH 'appANaM paraM ca tAraMti' AtmAnaM parazca tArayanti, naitavyatiriktA akevalina stathAkattuM zaknuvantIti sAraH // 50 // mUlam-je garahiyaM ThANamihAvasaMti, je yAvi loe crnnovveyaa| udAhaDaM taMtu samaM maIe, ahAuso ! vippariyAsameva // 51 // chAyA-ye gahita stha namihAvasanti, ye cApi loke crnnoppetaaH| udAhate tattu samaM svamatyA, athAyuSman ! vipryaasme| // 51 // kA tAtparyArtha isa prakAra hai jo puruSa samAdhi se yukta haiM, kevalajJAna ke dvArA caudaha rAjUparimANa vAle loka ko jAnate haiM, ve samasta evaM sasya dharma kA prarUpaNa kara sakate haiM, ve saMsAra sAgara se tire hue haiN| apane ko aura dUsaroM ko bhI tArate haiN| jo unase bhinna haiM, kevala jJAnI nahIM haiM, be sva-paratAraka dharma kA upadeza nahIM kara sakate haiM // 50 // _ 'je garahiyaM' ityaadi| .. zabdArtha-'iha-iha' isa loka meM 'je-ye' jo puSa 'garahiyaM ThANaM vasaMti-gahitaM sthAnaM vamanti' gahita sthAna meM basate haiM arthAt avi. vekI janoM ke dvArA Acarita sthAnakA Azraya karate haiM aura 'je yAvi -ye cApi' jo puruSa 'caraNovaveyA-caraNopapetAH' sadAcAra meM rata hai dharmopadeza karIne potAne tathA anyane saMsAthI tAre che. bIjAo tema tArI zakatA nathI. kahevAne bhAva e che ke-je purUSa samAdhithI yukta che, kevaLajJAna dvArA cauda rAja pramANavALA lekane jANe che. teo saghaLa ane satya dharmane upadeza ApI zake che. teo pote saMsAra sAgarathI tarelA che. ane dharmanA upadezadvAra bIjAone paNa saMsArathI tAre che. AnAthI jeo bhinna che, kevaLajJAnI nathI, teo pitAnA tathA anyanA tAraka dharmane upadeza karI zakatA nathI.gA.50 'je garahiyaM' tyA sahAtha-iha-iha' mA 'je-ye re 535 'garahiyaM ThANaM vasaMti garhitaM sthAna vasanti' ati-mahatasthAnamA pase che arthAta vivI pu3|| jaa| pAyaresa 2thAnanaH Azraya 42 2. bhane 'je yA vi-ye cAri 2 535 'caraNovaveyA-caraNopapetAH' sahAyAramA ta cha, te mannanI 'maIe-matyAre For Private And Personal Use Only Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma.6 AIkamunegozAlakasya saMvAdani0 675 anvayArthaH-(je) ye puruSAH ihaloke (garahiyaM ThaNaM AvasaMti) garhitamazubhaM sthAnam Avasanti-garditaM-nirvivekijanAcaritaM sthAnamAzrayanti (je yAvi) ye cApi (caraNovaveyA) caraNopapetAH-sadAcAraratAH anayo yaH (maIe) svamatyA'jJAnena (samaM udAhauM) samaM tulyamudAhRtaM kathitam (taMtra) tattu-samatvakathanaM tu (ahAuso) athAyuSman ! (vipariyAsameva) viparyAsa:-viparItabuddhireva kevalamiti // 51 // TIkA-iha loe ja garahiyaM ThANaM AvasaMti' iha loke ye garhitamazubhaM sthAnamAcaraNamAvasanti-Acaranti 'je yAvi' ye cApi 'caraNovaveyA' caraNopa petAH-sadAcAre ratAH-tayo yaH 'maIe samaM udAhau" svakIyamatyA sama-tulya. mudAhRtam / Ardrako muniH kathayati-iha hi loke yo nindanIyAcAramAcaratiuna donoM ko 'maIe-matyA' jo apanI kalpanA mati se 'sama udAhau' -samaM udAhRtaM' mamAna kahatA hai 'taMtu-tattu' vaha 'ahAuso-ayAyuSman' 'vipariyAsameva-viparyAsameva umakI viparIta vuddhikA hI phala hai / 51 / ___ anvayArtha-isa loka meM jo puruSa garhita sthAna meM vasate haiM arthAt avivekI janoM dvArA Acarita sthAna kA Azraya lete haiM yA azubha AcaraNa karate haiM aura jo sadAcAra meM rata haiM una donoM ko jo apanI kalpanA mati se samAna kahatA hai, vaha he AyuSman ! usakI viparIta buddhi kA hI phala hai // 51 // . TIkArtha-isa saMsAra meM jo loga azubha AcaraNa karane vAle hai aura jo zubha AcaraNa meM pravRtta haiM, unako apanI buddhi se samAnakahanA viparIta mati kA phala hai / Ardraka muni kahate haiM-isa jagat meM jo ajJAnI puruSa nindanIya AcaraNa karate haiM aura jo uttama AcaraNa karate pAnI 565nA bhuddhiyA 'mamaM udAhau'-samaM udAhRtaM' sa2mA 4 he. 'tatu-tattu' te to 'ahAusoM-athAyuSman' Ayugman 'vippariyAsameva-viparyAsa meva' tenA viparIta buddhinuM phala che. gA051 anvayArtha-A lekamAM je purUSa niMdita sthAnamAM vase che, arthAta avivekI jane dvArA Acarita sthAnane Azraya le che athavA azubha Aca. raNa kare che. ane sadAcAramAM rata rahe che. A bannene je pitAnI kalapanA matithI sarakhA kahe che te te he AyuSyan tenI viparIta buddhinuM ja phaLa che. 51 1 TakAthe-A saMsAramAM je loko azubha AcaraNa karavAvALA che. ane je azubha AcaraNamAM pravRtti vALA che. teone pitAnI buddhithI samAna " kahevA te viparIta buddhinuM ja phaLa che, AdrakamunI kahe che-A jagatamAM je - ajJAnI purUSa niMdanIya AcaraNa kare che. ane je uttama purUSa dharma yukta For Private And Personal Use Only Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yazcottamamAcAra pAlayati dvayoretayo ranuSThIyamAnayoranuSThAnayoH samatvaM sveccha. yA'sarvajJo jano bravIti / 'taM tu' tasya samatvakathanaM tu 'ahAuso! viSpariyAsa meva' athA''yuSman ! viparyAsa:-mattonmattAlApavad bhavatIti // 51 // mUlam-saMvacchareNAvi ya egamegaM, bANeNa mAreu mahAgayaM tu / ... sesANa jIvANa dayaTrayAe, vAsaM vayaM vittiM pakappayAmo // 52 // chAyA-saMvatsareNApi cakaika, bANena mArayitvA mahAgaje tu / va zeSANAM jIvAnAM dayArthAya varSa vayaM vRtti prakalpayAmaH // 52 // haiM, una donoM ko yA unake dvArA kiye jAne vAle AcaraNa ko asarvajJa jana svecchA se samAna kahatA hai / he AyuSman ! sAMkhyAdi kA kathana unmattapralApa ke samAna hai||51|| ' 'saMvacchareNAvi' ityaadi| zabdArtha- 'vayaM-vayaM' hama, hastitApasa 'sesANaM jIvANaM dayaTTha yAe-zeSANAM jIvAnAM dayArthAya zeSa jIvoM kI dayApAlane ke lie 'saMvacchareNa vi ya-saMvatsareNApi ca' eka varSa meM 'egamegaM mahAgayaMekaikaM mahAgajam' eka sthUlakAya, hAthI ko 'ghANeNa-bANena' bANase 'mAreu-mArayitvA' mArakara 'vAsaM-vayaM' vitti-varSamayaM vRttim' ekavarSa taka usIse jIvana nirvAha kappayAmo-kalpayAmaH' karate hai / 52 / AcaraNa kare che. te bannene athavA tenA dvArA karavAmAM AvanArA AcaraNane asarva jana svecchAthI samAna kahe che. te AyuSmana sAMkhya vigerenuM kathana unmatta-gAMDAnA pratApanA sarakhuM che. AgA051 __ 'saMvacchareNAvi' yA Avail:-'vayaM-vayam' a stitApasa 'sesANa jIvANa' dayaTTayAezeSANAM jIvAnAM dayArthAya' mIn wo 52 6yA / bhATe. 'saMvacchareNAvi. ya-saMvatsareNApi ca' me 'egamegaM mahAgaya-ekaikaM mahAgaje' me mahA. yahAthIne 'bANeNa-bANena' mAthI 'mAreu-mArayitvA' bhArIna 'vAsaM vayaM vitti-varSamayaM vRtti' meM varSa 5yata tanAthI pana nivADa 'kappayAmoMkalpayAmaH' zaye chIme // 052 // . - anvayArtha--ame hastitApasa zeSa jIvenI dayA mATe eka varSamAM eka sthUlakAya hAthIne bANathI mArIne eka varSa paryanta tenAthI ja jIvana nirvAha karIe chIe. parA For Private And Personal Use Only Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma.6 Ardrakamune gozAlakasya saMvAdani0 677 ___ anvayArtha:-(vayaM) vayaM hastitApasAH (se sAga jIvANaM dayadvayAe) zeSANA jIvAnAM dayArthAya-dayAM kartum (saMvaccha reNAvi ya) sAtsareNApi ca varSamAtreNa (bANeNa) bANena (egamegaM mahAgayaM mAreu) ekamekaM mahAganaM mArayitvAvyApAdya (vayaM vAsaM vitti) varSa-varSaparyantaM vRttimAjIvikAm (pApayAmo) prakalpayAma:-kuma iti // 52 // TIyA-eka daNDinaM vyudasyA''I ko munimahAvIrasvAminam anugantuM yadA. 'calat tadA-hastivApasanAmAno bahavaH sametyoktavantaH / he AIka ! vayaM zeSa. jIvAnAM rakSaNArtha bhakSaNArtham ekameva mahAntamunnataM ganaM mArayitvA varSameka jIvanayAtrAM parikalpayAmaH / ekasya hanane bahavo rakSitA bhavantIti-alpIyAn me dopaH / anyeSAM tu punaH anekajIvavadhananitaM pApabAhulyaM bhavatIti manmatameva tvayA'pyupAsanIyam' alamalaM tatra gamaneneti, arthe darzayati 'vayaM sesANaM jIvANaM ___ anvayArtha-hama hastitApasa zeSa jIvoM kI dayA pAlane ke lie eka varSa meM eka sthUlakAya hAthI ko ghANa se mAra kara eka varSa taka usI se jIvana nirvAha karate haiM // 52 // ___TIkArtha-ekadaNDI ko parAjita karake ArdrakakumAra muni mahAvIra svAmI ke samIpa jAne lage to bahuta se hastitApasa Akara kahane lage -he AI ka ! yadi hama zeSa jIvoM kI rakSA karane ke lie sirpha eka bar3A aura UMcA hAthI mArate haiM aura usI se eka varSa taka apanA udaranirvAha karate haiM eka jIva kA ghAta karane se bahuta se jIvoM kI rakSA ho jAtI hai| ataH hama saba se kama hiMsA ke bhAgI haiN| dUsare loga apane svArtha ke lie aneka jIvoM kA vadha karate haiM unheM pahata pApa lagatA hai| ataeva tuma bhI hamArA mata kA svIkAra krlo| mahAvIra ke pAsa jAne se kyA lAbha? TIkAI-ekadaMDIne parAjaya karIne AdrakakumAra muni bhagavAna zrI mahAvIra svAmI pAse javA lAgyA te ghaNu hastitApo AvIne teone kahevA lAgyA ke-he Adraka! ame bAkinA jInI rakSA karavA mATe kevaLa eka mahAkAya hAthIne ja mArIye chIe. ane tenAthI eka varSa sudhI pitAnI AjIvikA calAvIe chIe. eka jIvanI hiMsA karavAthI ghaNuM jIvenI rakSA thaI jAya che. tethI ame sauthI ochI hiMsA karavAvALA chIe. bIjA leke pitAnA svArtha mATe aneka jIne vadha kare che teone ghaNuM meTuM pApa lAge che. tethI ja tame paNa amAre mata svIkArI le. mahAvIrasvAmI pAse javAthI zuM vizeSa lAbha thavAne che? For Private And Personal Use Only Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGga dayaTTayAe' hastinApasAH kathayanti yadvayaM zeSAgAM jIvasaGghAnAM dayArthAya 'saMvacchareNAvi ya cANeNa egamegaM mahAgayaM tu mAreu' saMvatsareNApi bANena-ekaikamahA gajaM tu mArayitvA 'vAsaM' varSe yAvat 'vitti' vRtti-jIvanayAtrAsampAdayitrI jIvikAm / yadi-'pakappayAmoM' prakalpayAmaH, anyajIvarakSaNArtha mekameva hastinaM yadi vyApAdya tanmAMsamajA'mRgbhivarSamekaM hi yAvajjIvAmaH, na doSamAjo bhavatAM mate'pIti dhvaniH // 52 // malam-saMvacchareNAvi ya egamegaM, pANaM haMgatA anniyttdosaa| sesANa jIvANa vahe Na laggA, siyA ya thIbhaM gihiNo'vi tamhA // 53 // chAyA-saMvatsareNApi caikaikaM pANaM ghnanto'nivRttadoSAH / zeSANAM jIvAnAM vadhe na lagnAH syuzca stoka gRhiNo'pi tasmAt // 53 // . isa bAta ko dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-hama zeSa jIvoM kI rakSA karane ke lie eka varSa meM sirpha eka sthUlakAya hAthI ko bANa se mAra kara varSa paryanta usase apanA nirvAha karate haiN| tAtparya ima kathana kA yaha hai ki anya jIvoM kI rakSA ke lie hI, sirpha eka hI hAthI ko mArakara yadi usake mAMsa, majjA rudhira Adi se varSa paryanta jIvanayApana karate haiM to Apake mata ke anusAra bhI hama doSa ke pAtra nahIM ho sakate // 52 // 'saMvacchareNAvi' ityaadi| zabdArtha-saMsaccchareNAvi ya saMvatsareNApi ca' -ekavarSa meM 'ega. megaM pANaM haNatA-ikaikaM prANaM nantaH' eka hI prANI kI hiMsA karane vAle A vAta batAvatAM sUtrakAra kahe che ke- ame bAkInA chanuM rakSaNa karavA mATe eka varSamAM kevaLa eka mahAkAya hAthIne bANathI mArIne eka varSa sudhI tenAthI pitAne nirvAha karIe chIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-bIjA jIvonI rakSA karavA mATe ja kevaLa ekaja hAthIne mArIne je tenA mAMsa, majajA, lehI, vigerethI AkhA varSa sudhI jIvana' nirvAha karIe chIe, te tamArA mata pramANe paNa A duSapAtra kahevAya nahIM parA 'saMvacchareNAvi' chatyAhi zahAtha---saMvacchareNAvi ya-saMvatsareNApi ca' me4 varSamA 'egame gaM pANa 'haNaMtA-ekaikaM prANa ghnantaH' meM prANinI hiMsA 4211 // 55 'aNiyaMtadosA For Private And Personal Use Only Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org enerator TIkA dvi. zru. a. 6 ArdrakamunergozAlakasya saMvAdani0 679 anvayArtha :- (saMvachareNAvi ya) saMvatsareNApi - eka smin varSe'pi (ega me pAhaNaMtA' ekaikamapi ekamapi yaM vaJcanamANaM prANinaM ghananto vyApAdayantaH (aMNiyata dosA) anivRttadoSA eva te syuH (sesaNa jIvANa vahe Na laggA ) zeSANAM jIvAnAM badhe - vyApAdane na lagnAH (gihiNovi ) gRhiNaH -- gRhasthA api ( tamhA) tasmAt (tho siyA ya) stokam alpa yathA bhavet tathA syuH - bhaveyuriti // 53 // TIkA - munirAI ko istitApasAn pratyAha-ekasminnapi hAyane yA kati ekamapi yaM kaJcana prANinaM hinasti so'pi manye doSamAkU syAt, kimpunaH paJcendriyaM mahAkArya gajaM yo hinastIti / eteSAmartha prakAzayati- 'saMcchareNAvi ya puruSa bhI 'abhiyaMtadosA- anivRsadoSAH' 'nirdoSa-niSpApa nahIM kahe jA sakate' aisA ho to jina jIvoM kI gRhastha hiMsA karate haiM unake sivAya 'sesANaM jIvANaM vahe Na laggA zeSAnAM jIvAnAM badhe na lagnAH' zeSa jIvoM kI hiMsA na karane ke kAraNa 'gihiNo vi-gRhigospi' gRhastha bhI 'dhobhaM siyA stokaM syuH' nirdoSa kahalAne lageMge | 53 // anvayArtha - eka varSa meM eka prANI kI hiMsA karane vAle puruSa bhI nirdoSa-niSpApa nahIM kahe jA sakate aisA ho to 'jina jIvoM kI gRhastha hiMsA karate haiM, unake sivAya' zeSa jIvoM kI hiMsA na karane ke kAraNa gRhastha bhI nirdoSa kahalAne lageMge // 53 // TIkArya -- AI muni hastitApasa ko uttara dete haiM - eka varSa meM jo kisI eka prANI kI hiMsA karatA hai, vaha bhI pApa kA bhAgI hotA hai| phira paMcendriya aura sthUlakAya hAthI ko mArane kI bAta hI kyA hai ? - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - anivRttadoSA' nirdoSa-niSyAya uDI zAya nahIM. venI hiMsA re hai 'sesANaM' jIvANaM' vahe lagnA' tenA zivAya jADInA lonI hiMsA na gRhastha paNa 'thobhaM siyA - stokaM syuH' nirdoSa nirdoSa ja kahevAze. ApaNA anvayA eka varSImAM eka prANInI hiMsA karavAvALA purUSa paNa nirdeSi-niSpApa kahI zakAya nahI. jo tene niSpApa mAnavAmAM Ave teA (je jIveAnI gRhasthA hiMsA kare che, tenA zivAya) zeSa jIvAnI hiMsA na karavAnA kAraNe gRhastha paNa nirdeSa kahevaDAvaze. nApA zobha utA (gRhasthI ne Na laggA - zeSAnAM jIvAnAM vadhe na vAthI 'gihiko vi- gRhiNo'pi ahevaDAvaze. arthAta tethe pazu TIkA--Aka muni hastitApasAne uttara ApatAM kahe che ke-eka varSImAM jo keI eka prANInI hiMsA kare che, te te paNa pApanA bhAgI ja kahevAya chaeN, tA pachI paMcendriya ane sthUlakAya hAthIne mAravAnI tA vAta ja For Private And Personal Use Only Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcakRtAstra saMvatsareNA'pi ca ye 'egamegaM pANaM haNaMtA' ekai pANaM-pANinaM nimantaH 'aNiyattadosA' anivRttadoSA eka, ekasmin varSe yazca eka pANinaM ghAtayatiso'pi doSAnna pramucyate / yadyevaM tadA-'sesANa jIvANa vahe Na laggA' zeSANAM jIvAnAM vadhe mAraNe na saMLagnA ye te eva zeSajIvamAraNavyApArAnnivRttA jJAyerana 'gihiNo vi' gRhiNo gRhasthA api tamhA' tasmAt 'yobhaM stoka yathAsyAt. tathA 'siyA ya' syuzca / zeSaprANivadhavyApArAnnivRttAH gRhasthA api dUSaNarahitAH kathaM na syuriti / ata ekajIvavadhe'pidoSo bhavan bhavatyakSaM dRzyatyeveti bhAvaH / 53 // mUlam-saMvaccharaNAvi ya eMgamegaM, pANaM heNaMtA smnnvvesu| .. AyAhie se purise aNajje, . ja tArise kevaliNo bhavaMti // 54 // chAyA-saMvatsareNApi caikaika pANaM ghnan zramaNavateSu / ___ AkhyAtaH sa puruSo'nAryoM na tAdRzAH kevalino bhavanti ! // 54 // isa artha ko sUtrakAra pradarzita karate haiM varSa bhara meM jo eka pANI kI hiMsA karate haiM, ve bhI pApa se mukta nahIM ho sakate / yadi unheM niSpApa kahA jAya to zeSa prANiyoM kI hiMsA na karane vAle gRhastha bhI niSpApa kyoM na kahe jAeM ! tAtparya yaha hai ki gRhastha bhI jitane jIvoM kI hiMsA karate haiM, unake ati. rikta zeSa jIvoM kI hiMsA nahIM karate / ataeva unheM bhI nirdoSa karanA cAhie / ataeva eka jIva kI hiMsA karane se bhI pAra hotA hai aura vaha kathana Apake pakSa ko dUSita karatA hai / / 53 / kema kahI zakAya? A vAta sUtrakAra gAthA dvArA pragaTa kare che. eka varSamAM jeo eka ja prANInI hiMsA kare che, temAM paNa pApathI chaTa zakatA nathI. je teone niSpApa kahevAmAM Ave te bAkInA prANIcinI hiMsA na karavAvALA gRhasthane paNa nipApa kema na kahevA? kahevAnuM tAtparya e che ke-gRhastha paNa jeTalA chanI hiMsA kare che, te sivAya bIjA nI hiMsA karatA nathI. tethI temane paNa nida"ja kahevA joIe, tethI ja eka jIvanI hiMsA karavAthI paNa pApa thAya ja che. ane te kAna tamArA pakSane dUSita banAve che. pA. For Private And Personal Use Only Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI rIkA hi.zru. ma. 6 AIkamune!zAlakasya saMvAdani0 681 __ anvayArtha:-(samaNabaesu) zramaNavrateSu-yativrateSu vidyamAnaH saMyataH (saMva: kachareNAvi ya) saMvatsareNApi ca (egamegaM) ekaikam (pANaM) mANaM jIvam (haNaMtA) inan-mArayan (se purise) sa puruSaH (aNajje AyAhie) anAryaH AkhyAtaHkathitaH (tArise) tAdRzAH puruSAH (kevaliNo Na bhAMti) kevalinA-kevaLa jJAnavanto na bhavanti kathamapIti // 51 // / TIkA-punarAIko muniH pUrvoktacAdinaM pAha-'samaNamaesu' zramaNabateSu -yaH puruSaH zramaNAnA-sAdhUnAM vrateSu vidyamAno'pi, 'saMvacchareNAvi ya' saMvatsare'saMvacchareNAvi' ityaadi| zabdArtha-'samaNadhaesu-zramaNavateSu' jo puruSa zramaNoM ke vratoM meM rahakara 'saMvacchareNAvi-saMvatsareNApi' ekavarSa meM 'egamega-ekaikamapi' eka eka bhI 'pANa-prANa' prANI kA 'harNatA-nan' ghAta karate haiM 'se parise-sa puruSaH' vaha puruSa 'aNajje AyAhie-anAryaH AkhyAtaH' anArya hai, aisA kahA gayA hai 'tArise-tAhazAH' 'aise puruSa 'kevaliyo na bhavaMti-kevalinaH na bhavanti' kevalajJAna nahIM pA sakate haiN||54|| ___anvayArtha--jo puruSa zramaNa ke vrato meM rahakara eka varSa meM eka eka prANI kA ghAta karate haiM, ve anArya haiM / aise puruSa kevalajJAna nahIM pA sakate // 54 // TIkArtha--Adraka muni punaH hastitApasa se kahate haiM-jo puruSa zramaNa ke vratoM se sthita hote hue bhI eka varSa meM eka eka prANI 'saMvacchareNAdhi' tyAdi zAya-'samaNacaesu-zramaNavrateSu' 535 zramadAnA prabhArahIna 'saMvacchareNAvi-saMvatsareNApi' me 1 mA 'egamega-ekaikaM' se pANaM prANa prAdhIna 'haNatA-nan' 15 42 che. 'se purise-saH puruSaH' te 535 aNajje AyAhie-anAryaH AkhyAtaH' manA cha tama uvAmAM mAveza cha. 'tArise-tAzAH' me|| pu31 'kevaliNo na bhavaMti-kevalinaH na bhavanti' amjJAna prApta karI zakatA nathI. pakA anvayArtha-je purUSa zramaNa vratamAM rahIne eka varSamAM eka prANIne vadha kare che teo anArya ja che. evA purUSe kevaLajJAna prApta karI zakatA nathI. pApaka TIkAI-pharIthI hastitApasane Adraka munI kahe che ke--je purUSa zramaNanA vratamAM sthita rahIne paNa eka varSamAM eka eka prANInI hiMsA For Private And Personal Use Only Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra NApi ca 'egamega' ekaikamapi 'pANaM' prANa-pANinam 'haNatA' nan-mArayan tiSThati se purise' saH puruSaH 'aNajje Ahie' anArya AkhyAtaH-kathita:ekamapi pANinaM varSa yAvad jIvikAtha yo mArayati so'nArya AkhyAyate 'tArise kevaliNo Na bhavaMti' tAdRzAH kevalino na bhavanti etAdRzapuruSANA kevalajJAnaprAptinaM bhavati / sAdhuvrate sarva sahamAnAnAM madhyato ya ekamapi pANinaM hanti sa kevalajJAnA'nadhikArIti ne tAvat, pratyutA'nAryabhAra syAditi // 54 // mUtram-buddhassa ANAe imaM samAhi, assi suThiccA tiviheNa taaii| tariuM samudaM va mahAbhavAgha, ... AyANavaM dhammamudAharejjA ||55||ttibemi|| chAyA-buddhasyAjJayemaM samAdhimasmin musthAya trividhena traayii| - tarituM samudramiva mahAmavaughamAdAnavAn dharmamudAharet ini brviimi|55| kA hanana karate haiM, ve anArya kahe gae haiN| aise puruSa kevalajJAna prApta nahIM kara skte| tAtparya yaha hai ki sAdhuvrata aMgIkAra karane para samasta prANiyoM kI pUrNarUpa se hiMsA kA tyAga kiyA jAtA hai / aisI sthiti meM jo eka bhI prANI kA vadha karatA hai, vaha kevalajJAna to kyA prApta kara sakegA, Arya bhI nahIM hai, anArya hai // 54 // 'buddhasta ANAe' ityaadi| zabdArtha-'buddhassa-budrasya' parijJAtatatva bhagavAn mahAvIra kI 'ANAe-AjJayA' AjJAmeM 'imaM samAhi-imaM samAdhi' isa samAdhiko prApta karake jo 'asti-asmin' isa samAdhi meM 'suThiccA-susthitvA' kare che, teo anAthe kahevAya che. e purUSa kevaLajJAna prApta karI zakato nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-sAdhuvrata svIkArIne saghaLA prANinI hiMsAne pUrNa rIte tyAga karavAmAM Ave che. A sthitimAM je eka paNa prANine vadha kare che, te kevaLajJAna te zuM prApta karI zake che te Aryaja nathI paNa anAya ja che. 54 'buddhassa ANAe' yA Avat --buddhassa-buddhasya' tapane sArI za sa cha, mevA bhAvAna mahAvanI 'bhANAe-AjJayA' mAthI 'imaM samAhi-imaM samAdhim' / samAdhina 2.1 arIna re asvi-asmin' mA samAdhimA 'suThicA For Private And Personal Use Only Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya saMvAdani0 683 __ anvayArtha:--(buddhassa) buddhasya-jJAtatatvasya (bhANAe) AjJayA (imaM samAhi) imaM samAdhim-saddharmapAkSilakSaNam (assi) asmin samAdhau (suThiccA) musthAya -suSThu sthitvA manovAkAyaH tathA (tiviheNa tAI) trividhena karaNena karaNakAraNAnumodanAtmakaH tribhiH karaNaizca vAyI-SaDjIvanikAyarakSako bhavati (mahAmavogha) mahAmavAgham-dustarasaMsArasamudram (samudaM va) samudamiva (tariuM) taritum (AyANava) AdAnavAna-jJAnAdimAn muniH (dhamma) dharma samyakazrutacAritrarUpam (udAharenjA) udAhareta-tAzadharmamupadizediti / 55 / TIkA-'buddhassa' budvasya-kevalajJAnAtmakabodhi prAptavato mahAvIrasya, 'ANAe' AjJayA 'imaM samAhi' imaM samAdhim-ahiMsAsambali jJAnadarzacAritrAmana vacana, evaM kAyA se sthita hotA hai, vaha 'tiviheNa tAI-trividhena trAyI' tInoM karaNoM se zepa SaT jIvanikAya kI rakSA karatA hai 'AyANavaM-AdAnavAn' samyajJAna Adi se sampannamuni 'mahAbhavoghaM -mahAbhavaughaM' atyata dustara 'samudaM va-samudramiva' samudra ke samAna saMsAra ko tari-tarituM' tirane ke lie 'dhamma-dharma' zrutacAritra dharma kA 'udAharejjA-udAharet' upadezakareM // 5 // anvayArtha-parijJAtatattva bhagavAna zrI mahAvIra svAmI kI AjJA se isa samAdhi ko prApta karake jo isa samAdhi meM sthita hotA hai vaha mana bacana kAya se tathA tInoM pharaNoM se SaTjIvanikAya kI rakSA karatA hai / samyagjJAna Adi se sampanna muni atyanta dustara samudra ke samAna saMsAra ko tirane ke lie zrutacAritra rUpa dharma kA upadeza kareM // 5 // susthitvA' ta bhana, yana, bhane yathA sthita 27 cha, 'tiviheNa tAI-trividhena prAyI' trANe 422thI mAhInA paTU nikAya vA yonI 2kSA 3re che. 'AyANava-AdAnavAn' sabhyajJAna, vizthI yuddhata muni 'mahAbhavopa-mahAbhavogha' atyata 1.2 'samuI va-samudramiva' samudra 21 mA sArane 'variu-tarituM' t21|| bhATe 'dhamma-dharma' zruta yAsti dhamanA 'udAharejjAudAharet' 7542 42. // 55 avayArtha--parisAtatatva bhagavAna mahAvIra svAmInI AjJAthI A samAdhine prApta karIne je A samAdhimAM sthita hoya che. te mana vacana ane kAyAthI tathA traNe karaNathI SajIvanikAyanI rakSA kare ane samyapha jJAna vigerethI yukta muni atyaMta dustara evA A saMsAra samudrane taravA mATe cuta cAritra rUpa dharmane upadeza kare ApaNA For Private And Personal Use Only Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PRITAMILIAR . sUtrakRtAstra smaka mArgam aGgIkRtya 'assi suThiccA' asmina susthAya-asmin dharma samyagava. sthiti kRtvA manovAkAyai mithyAtvaM nindayan 'tiviheNa' trividhena-karaNakAraNAnu modanAtmakaH-karaNena yogena ca trikaraNatriyogaizca 'tAI' bAyo-pajivanikAya: rakSako bhavati svAtmAnaM parazca saMsArA trAtuM samarthoM bhavati / mahAvIramatipAditA'hiMsAdharma svIkRtya manovacanakAyamithyAtvaM nindayan saMrakSaNe samarthoM bhavati / 'mahAbhavodhaM mahAbhavoghaM-dustIrNa saMsArasamudram 'samudaM va' samudramiva tari. u' tarItum-dustarasamudramiva saMsArasamudrasaMtaraNAya 'AyANavaM dhamma' AdAnavAn -samyagdarzanAdimAn muniH dharmam ahiMsAmadhAna hita pANAtipAtAdiviramaNalakSaNam 'udAharejnA' udAhareda-upadizet etaddharmavarNanaM grahaNaM ca vivekimiH kartavyam / TIkArtha-kevalajJAnarUpa bodhiko prApta bhagavAna zrI mahAvIra kI AjJA se isa samAdhi ko arthAt samyagdarzana jJAna cAritra aura tapa rUpa mokSamArga ko aMgIkAra karake aura isameM samyaka prakAra se sthita hokara mana vacana kAya se mithyAtva Adi pApoM kI nindA karatA huA SaTkAya ke jIvoM kA rakSaka hotA hai| vaha apane ko tathA dUsaroM ko saMsAra se trANa karane meM samartha hotA hai| arthAt mahAvIra dvArA pratipAdita ahiMsA dharma ko svIkAra karake mana vacana kAya se mithyAtva kI nindA karatA huA sva para ke saMrakSaNa meM samartha hotA hai| vaha dustara sAgara ke samAna saMsAra se tirane ke lie samyagdarzana Adi se yukta hokara ahiMsA pradAna tathA hiMsA viramaNa Adi lakSaNa vAle munidharma kA upadezakare / vivekI janoM ko isa dharma kA nirUpaNa aura grahaNa karanA caahie| TIka the--kevaLa jJAna rU5 bodhine prApta karela bhagavAna mahAvIranI AjJAthI A samAdhine arthAt samyakdarzana samyaphajJAna samyaka cAritra ane tapa 35 mokSamArgane svIkAra karIne ane temAM samyak prakArathI sthita rahIne mana, vacana ane kAyAthI mithyAtva vigere pApanI niMdA karatA thakA kA. yanA jIvonA rakSaka thAya che. te pitAnuM tathA bIjAnuM saMsArathI rakSaNa karavAmAM samartha thAya che. arthAt mahAvIra dvArA pratipAdana karela ahiMsA ane svIkArIne mana, vacana ane kAyathI mithyAtvanI niMdA karatA thakA StAnA tathA bIjAnA saMrakSaNamAM samartha bane che. te dastara evA saMsArathI camane taravA mATe samyakdarzana vigere lakSaNavALA muni dharmane upadeza kare. vivekI janee A dharmanuM nirUpaNa ane grahaNa karavuM joIe. For Private And Personal Use Only Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- - samayArthabodhinI TIkA di. zru. a. 6 Ardrakamune!zAlakasya sevAdani0 685 ___ yA puruH kevalajJAnavato mahAvIrasvAmina prAjJayA'mumuttamaM dharma svIkRtya manovAkAyaistrikaraNatriyogezca imaM dharma pAlayati, tathA-manovacanakAyaimithyAda: rzanasya nindAM karoti sa ghorasaMsArasamudra tarati tArayati ca parAnupadizya grAha. yitvA / etasyA'sArapArAvArasya santaraNe bAnAdaya evopAyabhUtAH nA'nye / etanmataM dhArayitvA-eva satsaMjJAM lamamAnaH sAdhuH sAdhubhAti nA'nyaH / etAdRzaH puruSaH samyagdarzanapramAvAdevA-yevAM mahimAnaM dRSTvA'pi AhetadarzanAna vibhraSTo bhavati / tathA-sabhyagdarzanaprabhAveNa parAn nirAkRtya tAnapi etanmatamupadizya satyaM dharma grAhayati / tathA-samyak cAritraprabhAvataH sarvajIvahitaiSI bhAna AsravadvAra Azaya yaha hai ki jo puruSa kevalajJAnI bhagavAn zrImahAvIra svAmI kI AjJA se isa uttama zrunacAritrarUpa dharma ko svIkAra karake tIna karaNa auratIna yoga se isa dharma kA pAlana karatA hai tathA mana vacana kAya se mithyAtva kI nindA karatA hai, vaha isa ghora saMsAra samudra se pAra ho jAtA hai, sAtha hI dUsaroM ko sanmArgakA upadezadekara tathA dharma meM sthita karake unheM bhI tAra detA hai| isa asAra saMsAra sAgara se pAra utarane ke lie samyagjJAna Adi hI eka mAtra upAya haiM, anya koI upAya nahIM hai| isa mata ko dhAraNa karake samIcIna saMjJA prApta karatA huA muni hI sAdhu kahalAtA hai / aisA sAdhu puruSa samyagdarzana ke prabhAva se dUsaroM ke mahimo dekha kara bhI Aheta darzana se calAyamAna nahIM hotaa| vaha samyaktva ke prabhAva se dUsaroM kA nirAkaraNa karake tathA unheM isa mata kA upadeza dekara satya dharma grahaNa karavAtA hai| tathA samyakacAritra kahevAne azaya e che ke-je purUSa kevaLa jJAnI bhagavAna zrI mahAvIra svAmInI AjJAthI A uttama thatacAritrarUpa dharmane svIkArIne traNa karaNa ane traNa gathI A dharmanuM pAlana kare che. tathA mana, vacana ane kAyAthI mithyAtvanI nidA kare che. te A ghara evA saMsAra samudrathI pAra thaI jAya che. temaja sAthe bIjAone sanmArgane upadeza ApIne tathA dharmamAM sthita karIne teone paNa tAre che. A asAra saMsAra sAgarathI pAra utaravA mATe samyajJAna vigere ja eka mAtra upAya che. bIje kaI paNa upAya nathI. A matane svIkAra karIne egya saMjJA prApta karela munI ja sAdhu kahevAya che. evA sAdha purUSa samyakdarzananA prabhAvathI bIjAonuM mahamya dekhIne paNa AhaMta darzanathI calAyamAna thatA nathI. te samyakatvanA prabhAvathI bIjAonuM nirAkaraNa karIne tathA teone A matane upadeza ApIne satya dharmane svIkAra karAve che. For Private And Personal Use Only Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 686 sUtrakRtAGgasUtre maruNaddhi / viziSTaziSTa tapobhiranekajanmopArjitaM karma kSapayati / ataevetAviziSTasyaiva vivekabhirgrahaNaM karttavyaM tathA'nyebhyo'pi upadeSTavyam iti bhAvaH / ityahaM bravImi iti sudharmasvAmino vacanam // 55 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyanaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " sUtrakRtAGgasUtrasya" samayArthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvitIyazrutaskandhe // SaSThamadhyayanaM samAptam // - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke prabhAva se samasta prANiyoM kA hitaiSI hotA huA Azrava dvAroM kA nirodha kara detA hai| AzravadvAroM ke nirodha se navIna karmoM kA bandha roka detA hai aura pUrvaSaddha aneka janmoM meM upArjita karmoM ko nAnA prakAra kI tapazcaryA dvArA kSaya karadetA hai / ataeva aise viziSTa dharma kA avalambana hI vivekI jana ko karanA caahie| aura isI kA dUsaroM ko upadeza karanA cAhie / isa prakAra meM sudharmA svAmI ke vacana kahatA hUM // 55 // jainAcArya jainadharmadivAkara 44 pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta 57 sUtrakRtAGgasUtra kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke dvitIya zrutaskaMdha kA chaTTA adhyayana samApta // 2-6 // tathA samyak cAritranA prabhAvathI saghaLA prANiyAnA hitecchu thatA thakA mAsavadvArAnA nirodha kare che. AsavadvAranA nirAya karavAthI navA krarmAnA madha rAkAI jAya che. tathA pUrva addha aneka janmAmAM prApta karelA kramAMne aneka prakAranI tapazcaryA dvArA kSaya karI de che. tethI ja evA vizeSa prakAranA dhamane ja vivekI purUSoe caheNu karavA joie ane bIjAone paNa mA dharmanA ja upadeza ApavA joIe. A pramANe huM sudharmo svAmInA vacane kahuM chuM !!gA pA jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAMgasUtra' nI samayAtha AdhinI vyAkhyAnuM' bIjA zrutaskaMdhanuM chaThThuM adhyayana samApta r-6|| For Private And Personal Use Only Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 saptamAdhyayanAvataraNikA // atha saptamamadhyayanamArabhyate // gataM SaSTha madhyayanaM sAmprataM saptamamadhyayanamArabhyate / SaSThA'dhyayane vistarazaH sAdhUnAmAcAraH pradarzitaH parantu zrAvakANAmAcArI na darzita iti zrAvakANAmAcAraM darzayituM saptamamadhyayanamArabhyate / etasya nAlandIyA'dhyayanamiti nAma sampadyate / rAjagRhAd bahirnAlandA nAmakaM pATakaM vidyate tatra yad jAtaM tad vyapadizyate ato nAlandIyamiti adhyayanasya vyapadezaH / na alaM yAcakebhyo niSedhavacanaM dadAtIti nAlandA, atra na alaM zabdau ubhAvapi niSedhArthako, makRtArthabodhakau eva bhavataH / ato jJAyate tatra yAcakAnAM samastArthaprAptirbhavatIti, anena sambandhenA'yAtasyA satavAM adhyayana kA prAraMbha 6.87 chaThA adhyayana samApta huA, aba sAtavAM AraMbha karate haiN| uThe adhyayana meM vistAra pUrvaka sAdhu kA AvAra pradarzita kiyA gayA hai kintu zrAvakoM ke AcAra kA pratipAdana karane ke lie sAtaveM adhyayana kA AraMbha kiyA jAtA hai / isa adhyayana kA nAma 'nAlandIya' hai / rAjagRha nagara ke bAhara nAlandA nAmaka pATaka (pADA) upanagara - hai / usase saMbaMdha rakhane vAlA viSaya 'nAlandIya' kahalAtA hai / yahI kAraNa hai ki isa adhyayana kA 'nAlandIya-adhyayana' nAma par3A hai / 'nAlandA' zabda ke tIna avayava haiM- na + alam + dA yAcakAn prati iti nAlandA yahA~ na aura alam yaha do niSedha dyotaka zabda haiM jo eka vidhi ko prakaTa karate haiN| isase pratIti hotI hai ki vahAM yAcakoM ko padArthoM kA lAbha hotA thA / ima sambandha se prApta isa adhyayana kA yaha Adi sUtra haiNsAtamA adhyayananA prArabha For Private And Personal Use Only chaThThuM' adhyayana samApta karIne have A sAtamA adhyayananA prAraMbha karavAmAM Ave che. chaThThA adhyayanamAM vistArapUrvaka sAdhunA AcAra batAvavAmAM Avela che. paraMtu zrAvakAnA AcAra kahela nathI. tethI zrAvakanA AcAranuM pratipAdana karavA mATe A sAtamA adhyayananA AraMbha karavAmAM Ave che. A adhyayananuM nAma 'nAlIya' che. rAjagRha nagaranI ahAra nAlandA nAmanuM ghATa (pADA) upanagara he tenI sAthai saMbaMdha rAmavAvANI viSaya 'nAbandIya' kahevAya che. mA kAraNathI ja A ayayananuM nAma 'nAlandIya' rAkhavAmAM ghyAvesa che. 'nAnhA' zabdanA avayava che na+abhU+hA 'na alam yAcakAn prati iti nAlandA' aDIyAMna bhane asam ma bhanne niSedha jatAne vanArA zabdo che. je eka vidhine pragaTa kare che. tenAthI nizcaya thAya che ketyAM yAcakAne saghaLA padArthIne lAbha thate hateA A sambandhathI Avela A Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAso syA'dhyayanasyedamAdima sUtram-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ityAdi / . mUlam -teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe NAmaM nayare hotthA, riddhasthimiyasamiddhe vaNNao jAva paDirUve, tassa NaM rAyagihasta nayarassa bAhiriyA uttarapurasthime disIbhAge estha NaM nAlaMdA nAma bAhiriyA hotthA, aNegabhavaNasayasanniviTThA jAva paDirUvA ||suu01||6|| - chAyA--tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaramAsIt, RddhastimitasamRddhaM varNako yAvatpatirUpam / tasya rAnagRhasya nagarasya bahiH uttarapaurastye digavibhAge, atra khalu nAlandAnAmavAhirakA AsIt , anenakamavanazatasabhiviSTA yAvada pratirUpA // 1-68 // .TIkA-'teNaM kAleNaM' tasmin kAle-upadeSTurmahAvIrasya ya upadezakAlasta. smin kAle 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye-kAlasyaiva vibhAgavizeSaH samayastasmin 'rAyagihe nAma nayare hotthA' rAjagRhaM nAma nagaramAsIt-rAjJo nagaraM rAjanagaram, gRhANAM rAjeva gRhaM yatra tadrAjagRham, tadAsyaM nagaramAsIt / asya kathA granthAntarAdavaseyA / nanu-tanagarasyedAnImapi sattvAt kathamAsIditi bhUtakAlikapayoga 'teNaM kAleNaM' ityaadi| ___TokArtha--usa kAla meM arthAt upadeSTA bhagavAn mahAvIra ke upa. deza ke kAla meM tathA usa samaya meM arthAt usakAla ke usa vibhAga vizeSa meM usa avasara para, rAjagRha nAmaka nagara thaa| jisa nagara meM gRhoM ke rAjA ke samAna arthAt ati uttama gRha hoM vaha rAjagRha kaha lAtA hai / parantu yahAM to isa nAmake nagara se hI abhiprAya hai| zaMkA-rAjagRha nagara to isa samaya bhI vid mAna hai, phira 'hotthA-AsIt-thA' isa bhUtakAla kA prayoga kyoM kiyA gayA ? madhyayananu bhA 59 sUtra cha. 'teNaM kAleja' tyA TIkArtha-te kALe arthAt upadeza ApavAvALA bhagavAna mahAvIranA upadeza kALamAM tathA te samayamAM arthAt te kALanA te vibhAga vizeSamAM, te avasare rAjagRha nAmanuM nagara hatuM. je nagaramAM gRhAnA rAjA jevA arthAt atyaMta zreSTha gRhe heya. te rAjagRha kahevAya che. paraMtu ahIMyAM te 2ja gRha nAmanA nagaranI sAthe ja saMbaMdha che. zaMkA-rAjagRha nagara te A vakhate paNa vidyamAna che. te pachI 'hotthA' 'AsItU' tumA pramANe bhUtAne prayAsa 3 42vAmA mAvata cha ? For Private And Personal Use Only Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA hi.zru. a.7 rAjagRhanagaravarNanam iti cet-'patikSaNapariNAmino hi bhAvAH' iti niyamAta yAvizeSaNaviziSvaM sadAnI tIrthakarasya vartamAnatAyAmAsIt , tAdRzaM sudharmasvAmina upadezakSaNenA'. bhavat / vizeSaNIbhUtasya vailakSaNyasya parivartanAdvizeSasya nagarasyA'pi rUpaurUpya mabhavaditi bhUtakAlikaH prayogaH sUtrakRtaH sambhAvyate / nagaraM kIdRzaM tatrAha'risthimiyasamiddhe' pradastimitasamRddham / tatra-adam-vibhavabhavanAdibhivRddhi supagatam , stimitam-saparacakrabhayarahitaM sthiramiti yAvat , samRdam-dhanadhAnyaiH paripUrNa cAsIt / 'vaSNayo' varNakaH 'jAva paDirUve' yAvatmatirUpam-campApurI vad varNanaM jJAtavyam-uccaupapAtikasUtre pIyUvarSiNI TIkAyAmavalokanIyam / 'tassa gaM rAyagihassa' Namiti vAkyAlaGkAre tasya rAjagRhanAmno nagaramaNe: 'bAhiriyA' _____samAdhAna-sabhI padArtha kSaNa-kSaNa parivartanazIla haiM, isa niyama ke anusAra rAjagRha nagara jisaprakAra kI vizeSatAoM vAlA bhagavAn mahAvIra kI vidyamAnatA ke samaya thA, vaisA sudharmA svAmI ke isa upadeza ke samaya meM nahIM rhaa| arthAt mahAvIra svAmI ke samaya usakI jo varNa, gaMdha, rasa, sparza kI paryAye thI, vaha sudharmA svAmI ke isa kathana ke samaya nahIM rhii| jaba vaha paryAyeM nahIM rahI to usa paryAyoM se viziSTa rAjagRha bhI nahIM rhaa| isa prakAra isake svarUpa meM virUpatA AjAne ke kAraNa sUtrakAra ne bhUtakAlIna prayoga kiyA hai, aisA saMbhava hai| vaha rAjagRha nagara, Rddham-bhavanoM se yukta tathA stimita-svacakaparacakra ke bhaya se rahita arthAt sthira tathA samRddha-arthAt dhana dhAnya se paripUrNa thA, evaM manorama thA / usakA varNana aupapAtika, sUtra ke pIyUSavarSiNI TIkA meM Ae campAnagarI ke varNana ke samAna samajha samAdhAna-saghaLA padArtho kSaNa parivartana zIva che. A niyama pramANe rAgRha nagara je prakAranA vizeSapaNAvALuM bhagavAna mahAvIra svAmInA astitvanA samaye hatuM e pramANe sudharmA svAmIe A upadeza karyo te samaye rahyuM na hatuM. arthAt mahAvIra svAmInA samaye tenA je varNa, gaMdha, rasa, sparzanI paryA hatAM te sudharmA svAmInA A kathananA samaye rahA nathI. jayAre te paryAye rahela nathI, te pachI te paryAthI vizeSa prakAranuM rAjagRha paNa rahyuM nathI. A rIte AnA svarUpamAM virUpapaNuM AvI javAthI satrakAre bhUtakALano prayoga karela che, tema saMbhave che. te rAjagRhanagara ddhama. bhavanathI mRta tathA timita-svacakra paracakrane bhayathI rahita arthAta nirbhaya hovAthI rithara tathA samRddha eTale ke dhanadhAnyathI paripUrNa dhana dhAnya vigere samRddhithI yukta ane mane hara hatuM. tenuM varNana papa tisUtramAM Avela For Private And Personal Use Only Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgAyatre bahiH pradeze 'uttarapurasthime' uttarapUrvasyA dizorantarAle IzAnakoNe iti yAvat 'disImAe' digvibhAge 'ettha NaM' atra khalu etasya rAjagRhasya 'bAhiriyA' bAbabhUmau 'nAlaMdA nAma' nAlandAnAmnI 'bAhirayA' bAhirakA-pATaka:-laghugrAma: hosthA' AsIt , sAkIzI tatrAha-'aNegabhavaNa' ityAdi / 'aNegamavaNasayasaMni: lihAjAva paDirUvA' anekabhavanazatasaniviSTA-anekaiH-bahubhiH bhavanazataH sanniviSTA-yuktA yAvatpatirUpA AsIt-abhUditi / yAvatpadena prAsAdIyA darzanIyA amirUpA iti grAhyam / / 101-68 // mUlam-tattha NaM nAlaMdAe bAhiriyAe leve nAma gAhAvaI hotthA, aDDe ditte vitte vicchiNNavipulabhavaNasayaNAsaNa. jANavAhaNAiNNe bahudhaNabahujAyarUvarajae AogapaogasaMpautte vicchaDDiyapaurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUe bahujaNasta aparibhUe yA vi hotthA / se NaM leve nAmaM gAhAvaI samaNovAsae yA vi hotthA, abhigayajIvAjIve jAva lenA cAhie, yAvat vaha itanA sundara thA ki pratyeka darzaka ko usakA nayA-nayA hI rUpa dRSTigocara hotA thaa| . 'NaM zabda vAkya ke alaMkAra ke lie hai arthAt vAkya kI zobhA baDhAne ke lie prayukta kiyA gayA hai / uma rAjagRha ke bAhya pradeza meM, uttara-pUrva dizA meM arthAt IzAna koNa meM nAlandA nAmaka pATaka (pADA) muhallA yA upanagara thaa| usameM sairar3oM bhavana the yAvat vaha prAsAdIya thA, darzanIya thA, abhirUpa evaM pratirUpathA arthAt vaha atIva sundara thA // 1 // campAnagarInA varNananI jema samajI levuM. yAt te eTaluM badhuM suMdara hatuM ke- dareka jenArAne tenuM navuM ja svarUpa jovAmAM AvatuM hatuM. "" zabda vAkyanA alaMkAra maTe che. arthAt vAkyanI zobhA vadhAravA mATe tene prayoga karavAmAM Avela che. te rAjagRhanA bahAranA pradezamAM- uttara-pUrva dizAmAM arthAt IzAna khUNAmAM "nAlandA' nAmanuM pATaka (pADA) me halle athavA upanagara hatuM. temAM seMkaDe bhava hatA yAvat te prasAdIya hatuM, darzanIya hatuM abhirUpa ane pratirUpa hatuM arthAt te atyaMta suMdara hatuM, sU.1 For Private And Personal Use Only Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir semayArthabodhino TIkA dvi. zru. a. 7 lepagAthApativarNanam viharai, niggaMthe pAkyaNe nistaMkie nikaMkhie nivitigicche laDhe gahiyaTre pucchiyaTre viNicchiyaDhe abhigahiyaTre advimijA pemANurAgarate, ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe ayaM ahe ayaM paramahe sese aNaTe, ussiyaphalihe appAvayadvAre ciyattaMte urappavese cAuddasaTumudiTrapuNNamAsiNIsu paDipunnaM posahaM samma aNupAlemANe samaNe niggaMthe tahAviheNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANe bahahiM sIlavvayaguNaviramaNaeccakkhANaposahovavAsahiM apANaM bhAvemANe evaM ca NaM viharai ||suu0 2 // 69 // chAyA- tasyAM khalu nAlandAyAM bAhyAyAM lepo nAma gAthApatirAsIt / ADhyo dIpto vitto vistIrNavipulabhavanazayanAsanayAnavAhanAkIrNaH, bahudhanabahu. jAtarUparajataH, AyogaprayogasamprayuktaH, vikSiptapacurabhaktapAno bahudAsIdAsagoma. hiSagavelakapabhUtaH bahujanasya aparibhUtathA'pyAsIt / sa khalu lepo nAma gAthA. patiH zramaNopAsakazvA'pAsIt, abhigatajIvA'jobo yAvad viharati / nigranthe pravacane niHzaGkitaH niSkAzitaH nirvicikitsA-labdhArthaH-gRhItArtha:-pRSTArtha:vinizcitArtha:-abhigRhItArtha:-asthimajja-premA'nurAgaraktaH, idamAyuSman ! nainya pravacanam, ayamartha:-ayaM paramAryaH zeSo'nartha:-ucchtiphalaka apAvRtadvAra:-atyatAntaHpuramavezaH caturdazyaSTamyudadRSTA pUrNimAsu pratipUrNa pauSadhaM samyaganupALayan zramaNAn nirgranthAn tathAvidhena eSaNIyena azanapAnakhAdhasvAdhena patilAbhayana, bahubhiH zIlavataguNaviramaNapatyAkhyAnapauSadhopanAsai rAtmAnaM bhAvayana evaM ca khallu viharati |mu02-69|| TIkA-'tastha NaM' tasyAM yasyA varNanamanupadameva kRtaM tasyAm 'nAlaMdAe bAhiriyAe' nAlandAyAM bAhyAyAm 'leve nAma gAhAvAI hotyA' lepo nAmA gAyA 'tatya NaM nAlaMdAe' ityaadi| TIkArtha-usa nAlandA nAmaka bAhya pradeza meM lepa nAmaka gAthA pati (gRhapati) rahatA thaa| usa gAthApati meM Age kahe jAne vAlI vizeSatAeM thIM-- 'tattha NaM nAlaMdAe' tyAdi TIkAI-te nAlandA nAmanA bAhyapradezamAM lepa nAmane gAthApati (gRhapati) rahete hati te gAthApatimAM AgaLa kahevAmAM AvanArI vizeSatAo hatI. For Private And Personal Use Only Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 692 sUtrakRtAGgasUtre * pati :- kazcidgRhapati rAsIt / tasya gRhapatervizeSaNAni vakti- 'aDDe' Aya:dhanavAn ' dite' dIptaH - tejasvI 'vitte' vittaH - jagati prasiddhi prAptaH / 'vicchiSNavipulabhavaNasayaNAsaNa jANavAhaNA iNNe' vistIrNa vipulabhavana zayanA''sanayAna vAhanAkIrNaH / bahulagecha / ''sanazayyAvAhanAdibhiH sarvadeva paripUrNaH / 'bahudhaNa bahujA yarUva rajat' bahucanabahujAtarUparajataH - dhanadhAnyahiraNyarajatAdibhiH samRddhaH 'AyogapaogasaMpatte' AyogaprayogasaMprayuktaH - dhanopArjanopAyajJAvA- tathopArjane'tikuzalaH / 'vicchADi paramattapANe' vikSiptamacura bhaktapAnaH bhuktAvaziSTau nAdinA andhaparavA dibhyo dAyaka: ' bahudAsIdAsa gomahisAgavelagappabhUe' anekadAsIdAsagomahiSavelakama bhUtaH - anekavidhadAsAdInAM svAmI 'bahujaNassa aparibhUe yAtri hotthA' bahujanasyAparibhUtazcApi AsIt / anekaiH sambhUyA'pi parAbhavitumayogyaH, 'i jAva' paryantasya vistaravyAkhyA upAsakadazAGge prathamAdhyayane vilokanIyA / etAzaH sa uktavizeSaNaviziSTagRhapatirAsIditi / 'seNaM leve nAmaM gAhAvaI samaNo leva gAthApati dhanADhaya thA, tejasvI thA aura jagat meM prakhyAta thaa| vistIrNa- vizAla bhavanoM, zayyA, Asana, yAna ora vAhana Adi sAmagrI se sampanna thaa| usake pAsa bahuta dhana-dhAnya, cAMdI-sonA thA / vaha dhana ke upArjana ke upAyoM kA jJAtA thA unake upArjana meM bahuta kuzala thaa| usake yahAM khAne se jo pracura bhojana Adi baca jAtA thA vaha aMdhoM lUloM-laMgaDoM ko bAMTa diyA jAtA thaa| vaha aneka prakAra ke dAsoM -dAsiyoM kA svAmI thaa| bahuta se loga milakara bhI usakA parAbhava nahIM kara sakate the| isakI vistRta vivecanA upAsakadazAMga sUtra ke prathama adhyayana meM kI gaI hai| use dekha lenA cAhie / laipa gAthApati dhanavAna hatA, tejasvI hatA, ane jagatamAM prakhyAta ina vistI - vizANa lavanI, zayyA, Asana, yAna rakhane vAhana vigere sAmagrIthI bharapUra hato, tenI pAMse dhana, dhAnya, yAMhI, sonuM 3tu, te dhana kamAvAnA upAye te jANanAra hatA, ane temAM ghaNeAja kuzaLa hatA. tene tyAM jamyA pachI ghaNu' evuM bhAjana mATe taiyAra karela anna kheMcI jatu hatu ke je lUlA, laMgaDA, AMdhaLA ane apaMgAne vaheMcI devAmAM Avatu hatu. te aneka prakAranA dAseA, dAsIonA svAmI hatA ghaNA lAko maLIne paNa tenA parAjaya karI na zake tevA hatA. tenu savistara vivecana upAsaka dazAMgasUtranA pahelA adhyayanamAM karavAmAM Avela che. te joi levu. For Private And Personal Use Only * Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 lepagAthApativarNanam vAsae yAvihotyA' sa lepo nAma gAthApatiH zramaNopAsakazcApyAsIt / upadezazravaNa dharmarAgabhaktAdidAnena sAdhanAmupAsako'bhavat / 'abhigaya nIvAjIve jAva viharaI' abhigatajI ga'jIvo yAvadviharati jIvA'jIvAnAM jJAtA'bhavat / 'nigaMthe pAvaNe Nispakie nikkaMkhie nidhitigicche laddhaDhe gahiya?' nigranthe pravacane-Aheta pravacanopadeze nizzaGkitaH-sandeharahitaH, niSkAkSitaH-darzanA'ntarIyecchArahita', nirvicikitsA-guNavataHpuruSasyA'nindakaH, labdhArthaH-vastusvarUpajJAtA, gRhI. tArtha:-mokSamArgasvIkartA 'pucchiyaTTe viNicchiyaTTe abhigahiya?' pRSTArthaH vinizcitArtha:-vidvAMsaM pRSTvA vizeSarUpeNa padArthanizvetA, abhigRhItArtha:-praznottaradvArA sarvAMzena jJAtA, 'adviminApemANurAgaratte' asthimajjApremAnurAgarakta -tasyA:sthimajjAsapi jinadharmAnurAga AsIt-manasA jinadharmA'nurAgavAn ityarthaH 'ayamAuso' idamAyuSman ! 'niggaMthe pAvayaNe ayaM aTe ayaM paramaTTe sese agaTTe' nairganya pravacanam ayamarthaH, ayaM paramArthaH-zeSo'narthaH / jinopadeza eva sAraH, ___vaha lepa gAthApati zramaNopAsaka thA, arthAt zramago (sAdhuoM) ke upadeza ko zravaNa karatA thA, unake kama kA anurAgI thA, unheM AhAra Adi kA dAna detA thA, ataH unakA upAsaka thaa| vaha jIva-ajIva Adi kA jJAtA thaa| nirgrantha pravacana meM arthAt vItarAga ke upadeza meM use tanika bhI zaMkA nahIM thii| kisI anya darzana ko grahaNa karane kI isakI abhilASA nahIM thii| dharma kiyA ke phala meM use sandeha nahIM thaa| usane nigraMthapravacana ke artha ko prApta kiyA thA, grahaNa kiyAthA, jijJAsA hone para pUchA thA, pUcha kara nizcaya kiyA thA aura use apane citta meM jamA liyA thaa| jinadharma kA anurAga usake nasa-nasa meM bharA thA usakI aisI zraddhA thI ki nigrandhapravacana hI artha hai, yahI paramArtha hai - te lepa nAmane gAthA pati zramaNopAsaka hatA. arthAta pramANe sAdhue) nA upadezane sAMbhaLatuM hatuM, tenA karmamAM anurAga-prItivALe hate, teone AhAra vigerenuM dAna ApatuM hatuM. tethI tene upAsaka hate. te jIvaajIva vigere padArthone jANavAvALe hate. nirgastha pravacanamAM arthAt vItarAganA upadezamAM tene jarA paNa zaMkA na hatI. keI bIjA darzanano Azraya levAnI tenI IcchA na hatI. dharma kriyAnA phaLamAM tene saMdeha na hatuM. teNe nigraMtha pravacananA arthane prApta karela hatuM. grahaNa karela hatuM. ane tene pitAnA cittamAM bharI lIdhela hatuM. jaina dharma pratye anurAga tenI nase. nasamAM bharela hatA, tene evI zraddhA hatI ke-ni pravacana ja artha che, eja paramArtha che, A sivAya bIjuM badhuM anartha che. tene yaza badhe ja For Private And Personal Use Only Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtra etadvyatiriktaM sarvamevA'sAram, 'ussiyaphalihe appAyaduvAre ciyattate upavese' ucchUitaphalakA-vistRtayazAH, tasya yazaH sarvatra prasRtamabhUn apAvRtadvAro yAcakAya, aniSiddhAntaHpuramaveza:-rAjJAmantaHpure'pi tasya pravezo'nivArito'bhavat , niHzaGkakAryakAritvAt / 'cAuddasaTTamuDhipuNgamAsiNIsa paDipuNNa posaha samma aNupAlemANe' caturdazyaSTamyudadRSTApUrNimAsu tatra-udadRSTA-amAvAsyA, atipUrNa poSadhaM samyaganupAlayan , etAsu prazastAsu tithiSu kRpApadhaH / 'samaNe niggaMthe tahAviheNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANe' zramaNAn nimranthAna tathAvidhena eSagIyeNa dvicatvAriMzaddoSarahitena azanapAnakhAdyasvAyena patilAbhayan-dApayan 'bahU hiM sIlavyayaguNaviramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiappANaM bhAvemANe evaM ca NaM viharaI' bahubhiH zIlavataguNaveramaNapatyAkhyAnapauSadhopavAsairAtmAnaM bhAvayana evaM ca khalu viharati, zIlavatopavAsAntaiH karmabhiH svAtmAnaM pavitrayan dharmAcaraNaM kurvan AsIditiabhigatajIvAjIva ityArabhbha yAvad viharati ityantasya vyAkhyAmatkRtopAsakadazAstrasyAgAradharmasaJjIvanI TokAto draSTavyA ||muu02-69| isake atirikta anya saba anartha haiM / usakA yaza sarvatra phailA huA thaa| yAcakoM ke lie sadaiva usake dvAra khulA rahatA thaa| rAjAbhoM ke antaH pura meM bhI usakA praveza niSiddha nahIM thA / vaha caturdazI, aSTamI amAvAsthA aura pUrNimA ke dina prati pUrNa pauSadhavata kA samyaka prakAra se pAlana karatA thaa| nirgrantha zramaNoM ko eSagIya-vayAlIsa doSoM se rahita, azana pAna khAdima aura svAdima AhAra Adi baharAtA thaa| tathA bahuta-se zIlavata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna tathA poSadhopavAsa Adi se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicaratA thaa| phelAya hate. yAcako mATe haMmezAM tenA dvAra khullA rahetA hatA. rAjAonA aMtaHpuramAM-raNavAsamAM paNa te praveza karI zakatA hatA. arthAt rANIvAsamAM javAmAM paNa tene kaI kaTaka na hatI. te caturdazI -caudasa, AThama, amAsa ane punamanA divase pratipUrNa pauSadhavata sArI rIte pAlana karato hato. nigraMtha zramane eSaNIya-beMtAlIsa prakAranA deze vinAnA azana, pAna, khAdima ane svAdima AhAra vigere vaherAvate have, te ghaNuM zIlavata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna, tathA pauSadhopavAsa vigerethI pitAnA AtmAne bhAvita karate thako vicaratA hatA. For Private And Personal Use Only Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. dhru. a. 7 lepagAthApativarNanam mUlam-tassa NaM levassa gAhAvaissa nAlaMdAe bAhiriyAe uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM sesadaviyA nAmaM udagasAlA hotthaa| aNegakhaMbhasayasanniviTA pAsAdIyA jAva paDirUvA, tIse NaM sesadaviyAe udagasAlAe uttarapurasthime disIbhAe, estha NaM hasthijAme nAmaM vaNasaMDe hotthA, kiNhe vaNNao vaNasaMDasta ||suu0 3 // 7 // chAyA-tasya khalu lepasya gAthApatenAlandAyA bAyAyA uttarapaurastpe dizimAge aba khalu zeSadavyA nAmodakazAlA AsIt anekastambhazAsanniviSTA mAsAdikA yAvat pratirUpA / tasyAH, kha zeSadravyAyA udakazAlAyA uttarapaurastye dimAge atra khalu hastiyAmanAmA vanakhaNDa AsIt kRSNo varNako vanaSaNDasya ||muu03-70|| TIkA-'tassa the levassa' tasya-pUrvoktasamRdayAdiguNagaNagrAmaviziSTasya khalu lepasya 'gAhAvahassa' gAthApateH 'nAlaMdAe bAhiriyAe' tAdRzagAthApatisvAmikAyA nAlandAyA bAhyAyA nagaryAH, 'uttarapurasthime disIbhAe' uttarapUrvadizorantarAla vibhAge-IzAnakoNe ityrthH| 'ettha NaM sesadaviyA nAma udagasAlA hotthA' atra khalu zepadavyA nAma udakazAlA (mapA) AsIt / kIzI sA uda kazAlA tAmeva vizinaSTi 'aNegavaMbha payasanividvA' anekastambhaza. tasaniviSTA-bahuzatasambhavatItyarthaH / 'pAsAIyA' pAsAdikA atizayitA mano. _ 'abhigata-jIvAjIva ke svarUpake jAnakAra thA aura bAkI agekI vistRta vyAkhyA upAsakadazAMga mUtra kI 'agAraM dharma saMjIvanI' TIkA me dekhanI cAhie // 2 // 'tassaNaM sevarasa' ityaadi| TokArtha--pUrvokta guNoM se sampanna lera gAthApati kI nAlaMdA ke uttara pUrva dizA meM-IzAna koNa meM 'zeSadravyA' nAma kI udakazAlA arthAta pyAU thii| vaha udakazAlA saikar3oM staMbhoM (khaMbhoM) vAlI thI, bar3I hI manohara, prAsAdika aura ramaNIka thI / usa zeSadravyA nAmaka abhigata-jIva ane ajIva nA svarUpane jANavAvALe hate. AnA sivAyanuM vizeSa vivecana upAsakarazAMgasUtra nI agArasaMjIvanI TIkAmAM joI levuM. sU rA 'tassa NaM levassa' tyAdi TIkArtha-pUrvokta guNothI yukta lepa gAthApatInI nAlaMdAnI uttara pUrva dizAmAM arthAt IzAna koNamAM "zeSadravyA" nAmanI udakazALA-arthAt paraba hatI te paraba seMkaDo thAMbhalAvALuM hatuM. moTuM hatuM, atyaMta manahara hatuM, For Private And Personal Use Only Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sutrakRtAGgasUtre hAriNI ca pasAdayuktA vA 'jAva paDirUvA' yAvatpatirUpA-sumanoharA, yAvatpadena -darzanIyA abhirUpeti grAhyam / 'tIseNaM sesadaviyAe' tasyAH khalu zeSadracyA nAmavatyAH 'udagasAlAe' udakazAlAyA:-prapAyAH 'uttarapurasthime disImAe' uttarapUrvasyAM dizi ettha NaM' atra khalu 'hatthinAme NAma vaNasaMDe hosthA' istiyAma: nAmA vanaSaNDa AsIt / 'kiNhe raNabho vANasaMDassa' kRSNo varNako vana paNDasya-tadvanaM kRSNarUpaM bahuvidhapuSpapuSkariNIpakSimRgAdibhirAvRttamAsIt etasya vyAkhyA aupapAtika sUtre pIyUSavarSiNI TokAyAM vilokanIyA // 503-70 // mUlam-tassiM ca NaM gihapadesaMmi bhagavaM goyame viharaha, bhagavaM ca NaM ahe ArAmaMsi / ahe NaM udae peDhAlaputte bhagavaM pAsAvaccijje niyaMThe meyajje gotteNaM jeNeva bhagavaM goyame teva uvAgacchai, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-AusaMto! goyamA ! asthi khalu me kei padese pucchiyabve taM ca Auso! ahAsuyaM ahA darisiyaM me viyAgarehi savAyaM, bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputte evaM vayAsI aviyAi Auso! soccA Nisamma jANissAmo savAyaM udae peDhAlaputte bhagavaM goyame evaM vayAsI ||suu0 4 // 7 // chAyA-tasmiMzca gRhamadeze bhagavAn gautamo viharati, bhagavAMzvAdha ArAme / atha khalu udakaH peDhAlaputraH bhagavatpArthApatyIyaH nirganyaH medAryoM gotreNa yatraiva bhagavAn gautamastatraiva upAgacchati, upAgamya bhagavantaM gautamamevamavAdIda AyuSman gautama ! asti khalu meM ko'pi pradezaH RSTavyaH, taccA''yun ! yathA udakazAlA ke uttara pUrva dizA meM hastiyAma nAmaka vanakhaNDa thaa| vaha kRSNa varNa thA, ityAdi varNana yahAM aupapAtika sUtra ke anusAra kara lenA caahie| arthAt vaha vividha prakAra ke puSpoM puskariNiyoM pakSiyoM, mRgoM Adi se yukta thaa| inakI vyAkhyA aupapAtikasUtra kI pIyUSavarSiNI TokA meM dekha lenI cAhie // 3 // prAsAdaya ane ramaNuMya hatuM. te zeSadravya" nAmanI udakazALA-parabanI uttara pUrva dizAmAM hastiyAma nAmanuM vanakhaMDa hatuM. A vanakhaMDa kRSNavarNavALuM hatuM vigere varNana ahIMyAM aupapAtika sUtramAM kahyA pramANe samajI levuM arthAt te jAdA judA prakAranA pupi, puSkariNaye, pakSi, vigerethI yukta hatuM AnI vyAkhyA aupapAtika sUtrane pa yUSa SiNI TIkA mAM joI levI. sU0 rUA For Private And Personal Use Only Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAryabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 udakapeDhAlaputrasya zaGkApradarzanam zrutaM yathAdarzanaM me vyANIhi savAdaM bhagavAn gautamaH udakaM peDhAlaputramevamavAdIda api cedAyuSman ! zrutvA nizamya jJAsyAmaH savAdamudakaH peDhAlaputro bhagavantaM gautamamevamavAdIt // 04-71 // 197 TIkA- 'tassiM caNaM giddapadesaMmi bhagavaM goyame vihara' tasmiMzca khalu gRhamadeze bhagavAna gautamo viharati / banavaNDIya gRhasamIpe gautamaH kadAcit samasRtaH / 'matra ca NaM ahe ArAmaMsi' bhagavAMzcAcaH Ara meM, sa ca gautamaH pUrvAnu pUya viharan grAmAnugrAmaM dravan banavaNDe samavasRta ityarthaH, 'ahe NaM udae peDhAla puse bhagavaM pAsAvaJcijje niyaMThe mevajje goteNa jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchara' atha khala udakaH peDhAlaputro bhagavatpArzvapasthIyaH - bhagavatpArzvasvAminaH paramparAziSyApatyam, nirgranyo gotreNa medArya:- medAryagotreNa nirgranthaH- medAryagotro nirgrantha ityarthaH yatra gautamastatropAgacchati bhagavataH zrI pArzvanAthasya paramparA'patyaM maidAryagotro bhagavato gautamasya samIpamAgatyopavizati / 'uvAgachattA' upAgatya 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavantaM gautamamevamavAdIt, 'Auso gomA !' AyuSman gautama ! 'asthi me keipade se pucchiyanve' asti khalu me kazcitmadezaH praSTavyaH - AgamoktaM praSTavyaM me kiJcidvidyate / 'taM ca Auso ! ahAsuyaM , For Private And Personal Use Only 'si ca NaM' ityAdi / TIkArtha - eka vAra gautama svAmI usa vanakhaNDa meM bane gRha ke samIpa padhAre / arthAt anukrama se vihAra karate hue aura eka grAma se dUsare grAma pahuMcate hue usa vanakhaNDa meM pdhaare| usa samaya udakapeDhAla putra nAmaka nirgrantha, jo bhagavAn pAzrvanAtha kI paramparA ke ziSya the, tathA medArya gotrIya the, bhagavAn gautama ke samIpa Akara baiThe / samIpa Akara unhoMne gautama se kahA- he AyuSman gautama ! mujhe Apa se kucha 'tahiMsa caNaM' ityAhi TIkA ...ekavAra gautama svAmI te vanakhaMDamAM banelA gRhanI najIka padhAryA arthAt anukramathI vihAra karatAM karatAM ane eka gAmathI khIje gAma paheAMcatA thakA te vanakhaMDamAM padhAryA. te vakhate udaka peDhAlaputra nAmanA nigrantha ke je bhagavAna pArzvanAthanI para MparAnA ziSya hatA tathA medA` gotranA hatA. teo bhagavAn gautamasvAmInI pAMse AvIne beThA ane te pachI gautamasvAmIne kahyuM ke-ha AyuSmana gautama! mAre Apane kaMIka pUchavuM che, tenA uttara sU0 88 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAnasUna ahAdarisiyaM me viyAgare / samAya' he AyuSman ! taM praznaM yathA zrutaM yathAdarzaka ne vyAgRNIhi-kathaya savAda-vAdena sahitam, yathA bhagavato mahAvIrasya samIpe bhagavakhA zrutaM nizcitazca tathA savAda me kathayetyarthaH, tataH 'bhagavaM goyame udayaM peDhAlapurva evaM yAsI' bhagavAna gautama udakanAmAnaM peDhAlaputramevam-vakSyamANapakAraM dhaca mAdIt / 'aviyAi Auso! saccA nisamma jANissAmo savArya' api cet-a yuSman ! zrutvA nizamya varSa jJAsyAmaH savAdam, gautamo'vocat bhagavatpazna zrutvA yadyahaM jJAsyAmi-dA-savAdaM tadusaraM dAsyAmi / 'udae peDhAlaputte bhagavaM goyama evaM vayAso' peDhAvaputro bhagavantaM gautamamevamAdIditi // 4-71 // . mUlam-Auso! goyamA! asthi khalu kumAraputtiyA nAma samaNA niggaMthA tumhANaM pavayaNaM patrayamANA gAhAvaI samagovAsagaM ubasannaM evaM paccarakhAnoti-gaNNattha abhioeNaM gAhAvai coraggahaNavimokkhaNayAe tasehiM pANehiM NihAya daMDaM, evaM NaM paccakkhaMtANaM duppaccakkhAyaM bhavai, evaM NhaM paccakkhAvemANANaM dupaccakkhAviyatvaM bhavai, evaM te paraM paccakkhAvemANA atiyaraMti sayaM patipaNaM, kassa taM heuM ? saMsAriyA khalu pANA thAvarA vi pANA tasattAe paJcAyaMti, tasA vi pANA pUchanA hai| usakA uttara bhagavAna mahAvIra se Agne jaisA sunA hai aura vicAra kiyA hai, vaha mujhase vAda sahina arthAt yuktipUrvaka khie| gautama svAmI ne udakapeDhAra putra se isa prakAra kahA-AyuSman / Apake prazna ko sunakara yadi mujhe jJAna hogA to vAda ke sAtha usakA uttrdNgaa| taba udaka peDhAlaputra bhagavAn gautama se isa prakAra kahane lge-||4|| bhagavAna mahAvIra svAmI pAsethI tame je pramANe sAMbhaLela hoya ane vicArela hoya te pramANe mane vAda sahita arthAta yuktiyukta rIte kaho. gotamasvAmIe udakapeDhAla putrane A pramANe kahyuM che AyuSmAna ApanA praznane sAMbhaLIne je mArA jANavAmAM haze te vAda sahita eTale ke sayuktika rIte tene uttara ApIza. te pachI udapeDhAlaputra bhagavAna gautamane A pramANe kahevA lAgyA. sU0 ho . For Private And Personal Use Only Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabofuttarai fr. zu. a. 7 u0 pratyAkhyAnaviSayakazaGkA pradarzanam 699 thAvaratApa paccAyaMti, thAvara kAvAo viSpamucamANA tasakAyaMsi 'uvavajIta, tasakAyAo vippamuccamANA thAvarakAyaMsi uvavajaMti, tersi caNaM thAvarakAyaMsi uvavaNNANaM ThANameyaM ghataM / su05 // 72 // chAyA - AyuSman ! gautama ! santi khalu kumAraputrAH nAma zramaNAH nirgra nyAH yuSmAkaM pravacanaM prAdantaH gAyAratiM zramaNopAsaka musannamevaM pratyAkhyApayanti nAnyatrAbhiyogena gAthApatticoragrahaNavimokSaNena traseSu prANeSu nihAya daNDam evaM pratyAkhvAyatAM duSpratyAkhyAnaM bhavati, evaM pratyAkhyApayatAM duSpatyAkhyApayitavyaM bhavati, evaM te pratyArUpApayanto'ti-caranti svAM pratijJAm / 'kastha hetoH saMsAriNaH khalu prANAH-sthAvarA api prANAH satvAya pratyAyAnti trasA api prANAH sthAvarasvAya matyAyAnti sthAvara kAyAd vimucyamAnAH sakAye pRtpadyante, sakAyAd vimucyamAnAH sthAvarakAyepratyayante teSAM ca khalu sthAvarakAyeSUpannAnAM sthAnametad ghAtyam ||5 72|| TIkA- 'Auso govamA !' AyuSman gautama ! udako vadati bhagavantaM gautamam, he gautama! 'asthi khalu kumAraputtiyA nAma samagA niggaMthA' santi khalu kumAraputrAH zramaNA niryanyAH - kumAraputrA nAmAno jainAH sAdhavaH santi / 'tumhANaM patrayaNaM patrayamANA gAvaI saNAsa uvasannaM evaM paJcakakhAryeti' yuSmAkaM pravacanaM pravadanto gAthApatiM zramaNopAsakam upasannamevaM pratyAkhyApayanti, te ca kumAraputrAH sAdhavo bhagavataH pravacanamanuvarttamAnAH zrAvakAnevaM pratyAkhyApayanti / 'NaNNattha abhioeNaM gAhAvaivoragahaNa vimokkhayAe' nA'nyatrA'miyogena gAthApaticora 'Auso ! goyamA' ityAdi / TIkArtha - - udaka peDhAlaputra ne bhagavAn gautama se kahA- AyuSman gautama ! kumAra putra nAmaka zramaNa nirgrantha haiM jo Apake pravacana kA upadeza karate haiN| jaba koI zramaNopAsaka pratyAkhyAna karane ke lie unake pAsa pahuMcatA hai to ve use yoM pratyAkhyAna karavAte haiM- 'rAjA Adi ke abhiyoga (balAtkAra) ke sivAya, gAthApati cora vimokSaNa "Auso goyamA' ityAdi TIkA udakapeDhAlaputre bhagavAna gautamane kahyuM-huM AyuSmana gautama ! kumAra putraka nAmanA zramaNa nigrantha che, je ApanA pravacananA upadeza kare che. jyAre koi zramaNeApAsaka pratyAkhyAna karavA mATe temanI pAse jAya che, te te tene A pramANe pratyAkhyAna karAve che. 'rAjA vigerenA abhiyeAga (balAtkAra) For Private And Personal Use Only Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mqf www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasU grahaNa vimokSaNena, antareNa rAjAdyamiyogaM tatrA'bhiyogaH - aparAdhaH gAthApaticoragrahaNavimokSaNa dRSTAntena pratyAkhyAnaM kArayanti tadyathA 'tasehiM pANehiM vihAya daMDa' samANiSu daNDaM - hiMsAM nihAya tyaktvA samANiSu daNDasya pratyAkhyAnaM bhavati / 'evaM pacakatA duppaccakkhAyaM bhavaI' evaM pratyAkhyAnavatAM duSpratyAkhyAnaM bhavati, sthUlakAya hiMsAM tyaktvA sUkSmeSu pratyAkhyAnaM karoti tadetatpasyAkhyAnaM na samIcInamanayA rItyA kriyamANaM pratyAkhyAnaM na yuktam / 'evaM he paJcavakkhAvemANANaM dupaJcavakhAviroj bhava' evaM pratyAkhyApayatAM duSpratyAkhyApayitavyaM bhavati / parantu vakSyamANarItyA pratyAkhyAnaM karttavyamiti me pratibhAti / kuto duSpatyAkhyAnamidaM tatrAha - 'evaM te paraM paccakkhAvemANA ativaraMti sayaM patiSNaM' evaM pratyAkhyApayanto'ti caranti svAM pratijJAm evaM kurvANAH svakIyAM pratijJAmetra hApayanti / 'kassa NaM taM he tat kasya hetoH pratijJAbhaGgaH, 'saMsAriyA khalu pANA thAvarA 'vipANA tasattAe paccAyati' saMsAriNaH khalu prANAH sarve jIvAH karmaparAdhInAH sthAvara / api prANAH satvAya pratyAyAnti / idAnIM ye sthAvarAH te eva kAlAntare karmabalAt sayonimApayante 'tasA vi pANA thAvaracAe paccA'yaMti' sA api sthAvaratvAya pratyAyAnti, 'thAvara kAyAo viSpamuccamANA tasa'kAryasi uvavati' sthAvara kAyAd vipramucyamAnA khasakA ye prapadyante / 'tasakAyAo ke nyAya se basa jIvoM kI hiMsA kA tyAga hai|' kintu isa prakAra kA pratyAkhyAna khoTA pratyAkhyAna hai / aisA pratyAkhyAna karane vAle apanI kI huI pratijJA kA ullaMghana karate haiM, kisa prakAra ve apanI pratijJA kA ullaMghana karate haiM, vaha maiM kahatA hUM / saMsAra ke sabhI prANI karmoM ke adhIna haiM / sthAvara pANI kabhI trasaparyAya dhAraNa kara lete haiM aura isa samaya jo prANI trasa haiM ve karmodaya se sthAvara ke rUpa meM AjAte haiN| aneka jIva sakAya se chUTakara sthAvara kAya sivAya gAthApati cAravimaikSaNunA nyAyathI trasa jIveAnI hiMsAnA tyAga che, paraMtu AvA prakAranuM pratyAkhyAna kheDhu pratyAkhyAna che. AvuM pratyAkhyAna karavAvALA pAte karelI pratijJAnuM ullaghana kare che. kai rIte teo peAtAnI pratijJAnuM ullaMghana kare che. te kahu chuM. saMsAranA saghaLA prANiyA . krAMta adhIna che. sthAvara prANI paNa kayAreka trasaryAMya dhAraNa karI le che. ane vamAna samayeje traNa prANI che, tee kamanA udayathI sthAvarapaNAmAM AvI jAya che. aneka jIvA trasakAyathI dRSTine sthAvarapaNAmAM utpanna thAya che. ane For Private And Personal Use Only Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir G samayArthabodhinI TIkA dvi.zru. a. 7 gA. coragrahaNavimocananyAyasvarUpam 701 vippamuccamANA thAvarakAyasi uvavajjati' trasakAyAdvipramucyamAnAH sthAvarakAye dhRtpadyante / 'teti ca NaM thAvarakAyaMsi uvatraNANaM ThANameyaM dhattaM teSAM ca sthAvara kAyepanAnAM sthAnametad ghAtyam, kadAcit trasAH sthAvaratAmApadyante karmatralA spUrvazarIraM parityajantA, tathA-sthAvarA api pUrva sthAvAzarIraM parityajanto viLakSaNakarmabalAt prasazarIram Apnuvanti / pratijJA kRtA sajIvaviSayA, saca sthAvaratAM gataH / sthAvare vihanyamAne pratijJA kathamupapAditA syAditi bhAvaH / ataH pratyAkhyAne kicidvizeSaNIyaM yena pratijJA saMpAditA syAditi me mtiH| ____ gAthAraticauragrahaNavimocananyAyasvarUpamittham-tathAhi-kutracideze-ekorAjA AsIt tena kadAcidevaM vijJApitam-aho lokAH! adya nagarAd bahirughAne kaumudImahotsavo mantavyo vartate / ato'syAM rAtrau nagare kenApi na 6vyam - kintu-tato bahirughAne gantavyam / anyathA-pANadaNDo bhaviSyati, tacchUvA meM utpanna ho jAte haiM aura sthAvara kAya se chUTakara basa kApameM utpanna ho jAte haiN| aisI sthiti meM pratijJA karane vAle ne trasa jIvoM kI hiMsA kA tyAga kiyA aura usa jIva sthAvara ke rUpa meM utpanna ho gayA to usa samaya vaha usakA ghAta karane lgegaa| isa prakAra sthAvara jIva kA ghAta karane para usakI pratijJA khaMDita ho jAtI hai| ataeva pratijJA lete samaya aisA kucha vizeSaNa jor3anA cAhie jisase matijJA khaNDita na ho| aisA merA abhiprAya hai| Upara gAthApati cora vimokSaNa nAmaka jisanyAya (udAharaNa) kA ullekha kiyA gayA hai, usakA svarUpa isa prakAra hai-kisI jagaha eka rAjA thA / eka bAra usane ghoSaNA karavAI-he loko ! Aja nagara ke bAhara udyAna meM kaumudI mahotsava manAnA hai, ataeva isa rAtri ke sthAvarapaNAmAMthI chUTIne trasakAyamAM utpanna thaI jAya che. evI sthitimAM pratijJA karavAvALAe trasa jIvenI hiMsAne tyAga karyo ane trasa tathA sthAvarapaNuthI utpanna thayA. te te samaye tene vAta karavA lAgaze. A rIte sthAvara jIvane ghAta karavAthI tenI pratijJA khaMDita thaI jAya che. tethI ja pratijJA letI vakhate evuM kaMIka vizeSaNa javuM joIe ke jenAthI pratijJA khaMDita na thAya. A pramANe mAro abhiprAya che . upara gAthApati ceravimekSaNa nAmanA je nyAyanuM udAharaNa ApIne tene ullekha karyo che, te nyAya A pramANe che. keI sthaLe eka rAjA hatA teNe jAherAta karAvI ke-he leke ! Aje nagaranI bahAra udyAnamAM komI nAmane utsava manAve che. tethI rAtrInA samaye koIe zaheranI aMdara rahevuM For Private And Personal Use Only Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 702 sUtrakRtAharule sAyakAlAtmAgeva sarve nagarAd bahirudhAnaM gatavantaH, kintu-tatraikasya vaizyasya pazcaputrAH kAryAsaktamanasaH yathAkAlaM nagarAd vahirgantuM na pAritavantaH, pazcAt kiyadrAtrivyatItAnantaraM smaraNe jAte'pi kapATabandIbhUtAnagaradvArAd bahirgantu masaktAH santastatraiva sthitavantaH / tataH prabhAte rAjapuruSeNa rAjJo'pamAnamiti kRtvA te gRhItA AnItAzca rAjAntikam / rAjJA jAtAmarSeNa paJcAnAmapi tatpu. bANAM vadhe AjJapte tatpitA vaizyaH teSAM vimokSaNAya bahumudyogaM cakAra / viphalI. bhUte tadudyoge caturNA trayANAM dvayorekasya ca kramagatyA vimocanAya rAjAnamanusamaya koI nagara ke andara na rahe / maSa bAhara udyAna meM jAeM / jo isa Adeza kA ullaMghana karegA use prANadaNDa diyA jaaegaa| __ yaha ghoSaNA sunakara saba nagara nivAsI saMdhyA hone se pahale hI bAhara udyAna meM cale gye| kintu eka vaNika ke pAMca putra kArya meM atyanta vyasta hone ke kAraNa ukta Adeza ko bhUla gaye aura jaba smaraNa huvA usa samaya nagara ke dvAra bandha hone se bAhara na jA sakane ke kAraNa apane pAMcoM nagara meM hI raha gaye prabhAta hone para rAjapuruSa unakA nagara meM rahanA sahana na kara ske| unhoMne ise rAjA kA apamAna samajhakara unheM pakaDa liyA aura rAjA ke samakSa upasthita kiyaa| rAjA ne kruddha hokara pAMcoM putroM ke prANa vadha kI AjJA de dii| taSa vaNika ne unhe chuDAne kA udyoga kiyaa| jaba usakA yaha udyoga saphala nahIM huA to cAra putroM ko bacAne kA prayatna kiyaa| vaha bhI asaphala rahA to tIna ko, do ko aura anta meM vivaza hokara nahIM badhAe bahAra udyAnamAM javuM. je A hukamanuM ulaghana karaze, tene prANuntanI zikSA karavAmAM Avaze. A jAherAta sAMbhaLIne badhA ja nagara jane sAMja thatAM pahelAM ja nagaranI bahAra bagIcAmAM cAlyA gayA. paraMtu eka vANiyAnA pAMca putro kAmamAM atyaMta mazagula hovAthI rAjAnA te hekamane bhUlI gayA ane jyAre yAda AvyuM tyAre nagaranA daravAjA baMdha hevAthI bahAra jaI zakayA nahIM tethI teo pAMce jaNa zaheramAM rahI gayA. rAjapara teonuM nagaramAM rahevAnuM sahana karI zakayA nahIM teoe tene rAjAnuM apamAna samajIne te pAMca jaNAne pakaDI lIdhA ane rAjAnI pAse hAjara karyA rajAe krodhayukta thaIne pAMca jaNAne phAMsIe caDAvavAno hukama karyo. te vakhate vANIyAe teone choDAvavA ghaNe prayatna karyo paraMtu jyAre te prayanamAM saphaLa na thayA tyAre cAra putrone bacAvavA prayatna karyo temAM paNa te niSphaLa thaye. jethI traNane pachI bene ane chevaTe vyAkuLa thaIne eka putrane For Private And Personal Use Only Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA dvi. thu. a. 7 u0 pratyAkhyAnaviSaye udakasyAbhiprAyaH 703 nItavAn / anunItena rAjJA ca kevalamekaputravadhatyAgamAtreNa anugRhItaH sa vaizyaH / tadvat sAdhuH sarveSAmapi vadhaM nivArayana kAlagatyA duratyayaikasyApi badhaM nivArayediti so'yaM gAthApati coragrahaNavimocananyAyaH // 5-72 // mUlam evaM pahaM paJcakakhaMtANaM supaccakkhAyaM bhavai, evaM paha paJcakhAvemANANaM supaccakkhAviyaM bhavai, evaM te paraM pacapakhAvemANA NAiyaraMti sayaM pavaNaM, NavaNattha abhiogeNaM gAhAvaivoragahaNavimokkhaNayApa tasabhUehiM pANehiM nihAya daMDaM, evameva saibhAsAe parakkame vijjamANe je te kohA vA lohA vA paraM paJcakhAveMti ayaM piNo uvaese No NeyAue bhavai, aviyAI Auso ! goyamA ! tubbhaM pi evaM royai // sU0 6 // // 73 // chAyA - evaM khalu pratyAkhyAyatAM supratyAkhyAtaM bhavati / evaM khalu pratyAkhyApayatAM pratyAkhyApitaM bhavati / evaM te paraM pratyAkhyApayanto nAtivaranti strIyAM pratijJAm, nAnyatrA'bhiyogena gAthApaticoragrahaNavimokSaNataH sabhUteSu prANeSu nizaya daNDam / evameva sati bhASAyAH parAkrame vidyamAne ye te krodhAdvA lobhAdvA paraM pratyAkhyApayanti ( teSAM mRSAvAdo bhavati) ayamapi na upadezo, naiyAyiko bhavati / api ca AyuSman ! gautama ! tubhyamapi evaM rocate // 6-73 // na eka putra ko bacAnekA atyaMta vinaya ke sAtha prayatna kiyA vaNika ke anunaya-vinaya ko svIkAra karake rAjAne eka putra ko bacAne ko prANavadha se mukta kiyaa| isI prakAra sAdhu to sabhI prANiyoM ke prANAtipAta kA tyAga karanA cAhatA hai kintu jaba yaha saMbhava nahIM hotA aura koI saba prANiyoM ke prANAtipAta kA tyAga karane meM samartha nahIM hotA to jitanA tyAga kara sake utanAhI karavAtA hai| yahI gAthApati cora vimokSaNanyAya kA abhiprAya hai // 5 // acAvavA mATe ghaNA ja vinayapUrNAMka prayatna karyAM te vANiyAnA vinayane svIkArIne rAjAe tenA eka putrane phAMsIthI mukta karyAM. A pramANe sAdhu te badhA ja prANiyAnA prANAtipAtaneA tyAga karavAnI IcchA rAkhe che. paratu jyAre tenA saMbhava hAtA nathI. ane keAI badhA ja prANiyAnA prANAtipAta (hiMsA)nA tya ga karavAmAM samaya thatA nathI teA jeTalAne tyAga karI zakAya eTalAnA ja tyAga karAve che. Aja gAthA icAravimAkSaNa nyAyanA abhiprAya che. sU. pAA For Private And Personal Use Only Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Mo: sUtrakRtAGgasUkre TIkA - udakaH peDhAlaputraH svAbhimataM supatyAkhyAnasvarUpaM darzayati parAkRtya parAbhimataM zAstrasiddhaM ca svapatyAkhyAnam / evaM pacakavatANaM supacyavakhAyaM bhavaH' evaM khalu pratyAkhyAyatAM supratyAkhyAtaM bhavati / parantu ya evaM pratyAkhyAnaM karoti tasya suprayAkhyAnaM bhavatIti / evaM chaM paJcakakhAvemANaM suracakrakhAviyaM bhabaI' evaM khalu pratyAkhyAnaM kArayati - tadIyaM pratyAkhyAnaM supratyAkhyApitamiti / 'evaM te paraM paccakhAve mANA gAtiyaraMti sayaM par3agaM' evaM prakAreNa paraM pratyAkhyApaMcato nAticaranti-nAtikrAmanti svakIyAM pratijJAmiti / svAbhimata prasthA syAnaprakAraM darzayati / 'gaNattha AmiogeNaM gAhAvaicoraggahaNa vimokkhaNayAe' nAnyatrAbhiyogena gAthApaticora grahaNa vimokSaNataH 'tasabhUehiM pANehiM vihAya daMDa' asabhUteSu prANeSu nihAya daNDam, tatra abhUt bhavati bhaviSyatIti bhUtaH jIva ityarthaH, prasapadottaraM bhUtapadaM nivezyam tathA ca- 'evameva sai bhAsAe parakame vijjamANe' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' evaM haM paJcakatANaM' ityAdi / TIkA - udaka peDhAla putra apane abhISTa pratyAkhyAna ke svarUpa ko kahate haiM / isa prakAra se pratyAkhyAna karane vAloM kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai aura isa prakAra se pratyAkhyAna karane vAloM kA supratyAkhyAna karAnA kahalAtA haiM / jo isa prakAra pratyAkhyAna karAte haiM, ve apanI pratijJA kA ullaMghana nahIM karate aba pratyAkhyAna kI vaha vidhi dikhalAte haiM - rAjAbhiyoga ko chor3a kara gAthApati cora vimo kSaNa nyAya se sabhUta arthAt vartamAna kAla meM jo jIva trasa paryAya meM hai, unakI hiMsA kA tyAga hai / abhiprAya yaha ki 'sa' isa zabda ke Age eka 'bhUta' zabda aura lagA denA cAhie / 'bhUta' zabda joDa 'eva' ha paJcasaMtANaM' riyAhi TIka tha"--uDaka peDhAlaputra peAtAne iSTa pratyAkhyAnanA svarUpane manAve che. te A pramANe che--pratyAkhyAna karavAvALAe nu pratyAkhyAna supratyAkhyAna kahevAya che. ane AvA prakArathI pratyAkhyAna karavAvALAene supratyAkhyAna kAvavu tema kahevAya che. jee AvI rIte pratyAkhyAna karAve che, tee pAtAnI pratijJAnuM ullaMdhana karatA nathI. have te pratyAkhyAnanI vidhi batAvatAM kahe che-rAjAbhiyega-rAjAdvArA thayela vighnane cheADIne gAthAti cAravimekSaNu nyAyathI trasabhUta arthAt vamAna kALamAM je jIve nnasa paryAyamAM rahelA che. tenI hiM`sAneA tyAga karela che. kahevAnA Azaya e che kesa A zabdanI AgaLa eka 'bhUta' zabda For Private And Personal Use Only Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. ma. 7 pratyAkhyAnaviSayeM udakasyAbhiprAyaH 705 evameva sati bhASAyAH parAkrame vidyamAne / bhUtapadadAnena zaktibalAt kriyamANaM pratyAkhyAnaM supratyAkhyAnaM bhavati anaticaritaM bhavati pratijJA bhaGgo'pi na bhavati / vidhasthita je te kohA vA lohA vA paraM paJcakkhAveti' ye te puruSAH krodhAdvA chobhAdvA svAgrahAdvA bhUtapadamantareNa paraM pratyAkhyApayanti te svakIyAM pratijJAmatikrAmanti / 'ayaM piNo uvara se No NeyAue bhavaI' ayamapi upadezo na naiyAyikona nyAyasiddho bhavatIti manmatAnusAreNa tu bhUtapadaghaTitamatyAkhyAnaM nyAyasiddha. maitra / 'aviyAI Auso goyamA ! tumaMSi evaM roya' api ca AyuSman he gautama ! tubhyamadhyevaM rocate maduktaM kiM bhavate vA na rocate yuktiyuktamahaM kathayAmi madbhirapi svIkartavyam / evaM sati pratijJAbhaGgo na bhavati prANirakSaNa 'suvyavasthitamiti // mu06-73 / / mUlam - sAyaM bhagavaM goyame ! udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsIAusaMto ! udagA ! no khalu amhe eyaM royaha, je te samaNA vA mAhaNA vA emAikkhati jAva parUveMti No khalu te samaNA dene se kiyA athavA karAyA huA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai / aisA karane se pratijJA bhaMga kA doSa bhI nahIM hotA hai| aisI sthiti meM jo puruSa krodha se, lobha se athavA apane Agraha se 'bhUta' zabda kA prayoga kiye binA dUsare kA pratyAkhyAna karAte haiM, ve apanI pratijJA ko bhaMga karate haiN| aisA upadeza nyAya yukta nahIM hai for 'bhUta' pada joDakara karAyA huA pratyAkhyAna hI nyAyayukta hai / he AyuSman gautama ! kyA Apako yaha rucikara nahIM hai ? arthAt maiM yukti yukta kaha rahA hUM ataH Apako bhI svIkAra kara lenA cAhie / aisA karane se prANiyoM kI rakSA ke sAtha pratijJA kI bhI rakSA hotI hai | 6 | lagAvI devA joIe. 'bhUta' zabda lagAvavAthI karela athavA karAvela pratyAkhyAna supratyAkhyAna thAya che. ema karavAthI pratijJA bhaMga doSa paNa lAgate nathI. AvI sthitimAM je purUSa krodhathI, leAbhathI, athavA peAtAnA AgrahathI 'bhUta' zabdanA Agraha karyo vinA bIjAne pratyAkhyAna karAve che. tee peAtAnI pratijJAneA bhAga kare che. A pramANene upadeza nyAyayukta nathI. alyuM 'bhUta' zabdane joDIne karavAmAM Avela pratyAkhyAna ja nyAyayukta che. he AyuSman gautama ! zu' Apane te cegya lAgatu' nathI? arthAt hu yuktiyukta kahI rahyo chuM. tethI A kathana Ape paNa svIkAravu joie. Ama karavAthI prANi cAnI rakSAnI sAthe pratijJAnI rakSA paNa thAya che. pAsU. TrA su0 89 For Private And Personal Use Only Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 706 sUtrakRtArane pANiggaMthA vA bhAsaM bhAsaMti, aNutAviyaM khalu te bhAsaM bhAsaMti, abbhAikkhati khalu te samaNe vA samaNovAsae vA, jehiM vi annehiM jIvahiM pANehiM bhUehiM sattehiM saMjamayaMti tANa vi te abbhAikkhaMti, kassa gaM te heuM ? saMsAriyA khallu pANA, sasA vi pANA thAvarattAe paJcAyati thAvarA vi pANA tasattAe paJcAyaMti, tasakAyAo viSpamuccamANA thAvarakAyaMsi uvava. jati thAvarakAyAo vippamucamANA tasakAyaMsi uvavajaMti, tesiM caNe tasakAsi uvavannANaM ThANameyaM aghttNsuu07||7|| chAyA-- sAI bhagavAn gautamaH udakaM peDhAvaputramevamavAdIt / AyuSman udaka! no khalu asmabhyam evaM rocate / ye te zramamA vA mAhanA vA evamAkhyAnti yAvat prarUpayanti no khalu te zramaNA vA nigranthA vA bhASAM bhASante te'nu. tApinI khalu bhASAM bhASante / abhyAkhyAnti khalu te zramaNAn vA zramaNopAsakAna vA yeSvapi anyeSu jIveSu prANeSu bhUteSu sattveSu saMyamayanti tAnapi te abhyAkhyAnti / kasya hetoH ? sAMsArikAH khalu prANAH, vasA api prANAH sthAvarasAya pratyAyAnti sthAvarA api prANAH satyAya prAtyAyAnti sakAyato vipra. mucyamAnAH sthAvarakAyeSUtpadyante sthAvarakAyato vipramucyamAnAH trasakAyetpadyante, teSAM ca khalu bamakAyeStpannAnAM sthAnametadaghAtyam / / 20 - 74 // TIkA-'savAyaM bhagavaM goyame' sabAda bhagavAn gautamaH 'udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAso' udakaM peDhAlaputramevama vAdota, udakasya pratyAkhyAne bhUtapadasanniviSTavacanaM zrutvA vAdapurassaraM vakSyamANavacanamuktavAn 'usaMto udagA no 'savAyaM bhagavaM goyame' ityAdi / TIkArtha-bhagavAna gautama ne pratyAkhyAna meM 'bhUta' pada ko joDane kI udaka peDhAlaputra kI bAta sunakara vAda ke sAtha isa prakAra kahAAyuSman udaka ! ApakA kathana hameM nahIM macatA hai ki zramaNa aura 'savAyaM bhagava' goyame' tyA TIkAI-bhagavAna gautamasvAmIe pratyAkhyAnamAM bhUta' padane javAnI piDhAlaputranI vAta sAMbhaLIne yuktipUrvaka A pramANe kahyuM- he AyuSyana kudaka! For Private And Personal Use Only Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 udakaprati gautamasyottaraH 707 khalu amhe evaM royai AyuSman-udaka ! bharatA saMsodhitaM vacanam asmabhyaM-gauta mebhyo na rocate, 'je te samaNA vA mAhaNA vA evaM mAikvaMti jAva pati' ye te zramaNA vA-mAhanA vA evam-bhavakathanA'nusAreNA''khyAti yAvat parebhyaH prarUpayanti ca / 'No khalla te samaNA vA NiggaMthA bA bhAsaM bhAsaMti' no khalu te zramaNA vA niryanyA vA samIcInAM bhASAM bhASante 'aNutAviyaM khalu mAsa mAsaMti' apitu-anutApinI bhASA bhASante / . ayamAzayaH-trasapadottaraM bhUtapadasannivezenA'pi na kimapi phalAdhikyamavApyate / yatohi-yo'rthanamapadena jJAyate-sa evAryoM bhUnapadopAdAnenApi jJAyate, ubhayorekArthakatvAt / pratyuta-anAyaiva hi bhuutpdpryogH| api ca sAdRzyabodhako'pi bhUtazabdo dRzyate-devalokabhUtaM nagaramityAdau devalokasAdRzyasya nagare'nu bhavAt / tathA ca-tathAptati trasa sazamANino vadhA'bhAvaH pratyAkhyAnena pratIyeta na tu sajIvasyeti trasajIvAnAM virAdhanAdanartha eva syAt / yadi sAdRzyArthako na bhUtazabdastadA taHprayogo nirarthaka eva bhavet / yathA zItabhUtamudakam ityatra zIta. mAhana aisA jo kahate yA upadeza dete haiM, ve samIcIna bhASA nahIM bolate, parantu anunApinI (jinaparaMparAnusAriNI) bhASA bolate haiN| ___ Azaya yaha hai-'' pada ke bAda 'bhUta' zabda ko joDa dene kA bhI koI vizeSa phala nahIM hai / jo artha trasa zabda ke prayoga se pratIta hotA hai, vahI prasabhUta zabda se bhI pratIta hotA hai| donoM kA artha eka hI hai, parantu usase anartha bhI ho sakatA hai| yathA-'bhUta' zabda sahazatA kA vAcaka bhI dekhA jAtA hai, jaise 'devalokabhUtanagara' kA artha hai devaloka ke samAna nagara / aisI sthiti meM yadi 'sa' ke sAtha 'bhUta' zabda jor3a diyA jAya to usakA 'vasa ke samAna prANI' aisA ApanuM kathana amane rUcikara lAgatuM nathI zramaNa ane mAhana evuM kahe che athavA upadeza Ape che ke teo samIcIna bhASA bolatA nathI. paraMtu anutApinI bhASA bole che. kahevAno Azaya e che ke-trasa 5hanI pachI "bhUta zabdane joDavAthI paNa koI vizeSa phaLane lAbha thavAnuM nathI. je artha trasa zabdanA prayogathI pratIta thAya che. eja traNabhUta zabdathI paNa pratIta thAya che. baMnene artha eka ja che. paraMtu tenAthI anartha paNa thaI jAya che. jemake-"bhUta" zabda sadazapaNane vAcaka para bhavAmI mAva cha. 24-'devalokabhUtanagara'no artha' devAnI sarabhu nagara e pramANe thAya che. A sthitimAM "trasa" zabdanI sAthe "bhUta zabdano mAga karavAmAM Ave te tene artha trasa sarakhA prANI tema kaI samajI leze. For Private And Personal Use Only Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Go sUtrakRtAGgasUtre padottaraM bhUtapadaM zaityamevArthaM gamayati na tato nyUnamadhikaM vA / tacca zItapadenaiva dham-rati bhUtapadaM naikyamavalambate siddhAntavidAm / evaM sthito yo mAhano bhavantamanuvarttamAnastathA prayuGke sa prayogaH zramaNasaGghakalaGkadAyaka eva bhavati / tathA bhUtAdiSu ye saMyaminastAnapi kalaGkayati / 'amAikakheti khalu te samaNe vA samagotrAsae vA' abhyAruyAnti - kalaGkayanti khalu te zramagAna vA zramaNopAsa kAn vA / 'jerhi va annehiM jIvehiM pANehiM bhUehiM sattehi saMyamayaMti tANa vi Hijador anyeSu jIveSu prANeSu bhUteSu sactreSu saMyamayanti tAnapi dsbhyAkhyAnti / kaGkamAropayanti / kassa NaM taM deu' tatkasya hetoH ? 'saMsAriyA khalu paann|' sAMsArikA:- karmaparatantrAH khalu mANAH - jIvAH 'tasA vi pANA artha koI samajha legA aura usI kI hiMsA kA pratyAkhyAna karegA, trasa jIva kI hiMsA kA pratyAkhyAna nahIM karegA / phira to basa jIvoM kI virAdhanA karane se anartha hI ho jAegA / yadi 'bhUta' zabda sadRzatA kA vAcaka nahIM hai to usakA prayoga karanA hI nirarthaka hai usakA koI artha hI nhiiN| jaise zItabhUta jala' yahAM zIta zabda ke pazcAt bhUta zabda kA prayoga kiyA gayA hai kintu vaha zIta artha kA hI bodhaka hai| koI nyUna yA adhika artha prakaTa nahIM karatA hai / ataeva vaha nirarthaka hI hai| aisI sthiti meM jo zramaNa-mAhana ApakA anusaraNa karake ' sa bhUta' zabda kA prayoga karatA hai, vaha zramaNa saMgha ke lie doSAspada hai / vaha zramaNoM aura zramaNopAsakoM ko kalaMka lagAtA hai / vaha anya bhUtoM jIvoM satvoM aura prANiyoM kA jo saMyama pAlate haiM, vana para bhI doSAropaNa karatA hai| maiM aisA kyoM kaha rahA hUM ? sunie ... ane tenI ja hiMsAnu' pratyAkhyAna karaze. trasa jIvanI hiMsAnuM pratyAkhyAna karaze nahI' pachI te trasa jIveAnI virAdhanA (hiMsA) karavAthI anatha ja thaI jaze. ane jo 'bhUta' zabda samAna ane batAvavAvALA na hoya, te te zabdanA prayAga ja nirarthaka che. arthAt tenA kAI atha ja nathI. jema zItabhUtajala' ahI'yAM zIta zabdanI pachI 'bhUta' zabdanA prayoga karavAmAM Avela che. paraMtu te zIta arthanA ja Adha karAve che. tethI koI nyUna athavA adhika artha batAvatuM nathI. tethI ja te niratha ka che, A paristhitimAM je zramaNa-mAhana ApatuM anusaraNa karIne 'trasabhUta' zabdanA prayAga kare che. te zramaNusaMdhane doSAspada che. te zramaNe| ane zramaNeApAsakeAne kalaka samAna che. te anya bhUtA, jIve, savA ane prANiyAne je sayama pALe che, tenA para paNa doSArApaNuM kare che. huM... ema zA mATe kahuM chuM? te sAMbhaLe-sa'sAranA For Private And Personal Use Only Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 udakaM prati gautamasyottara: 709 thAvara tAra paccAyati' asA apei mAgAH- jIvAH karmatralAt sthAvaratvAya pratyAyAnti -sA api kadAcit sthAvarA bhavanti / 'thAvara vipaNA tasanAra pacAyati' sthAvarA api mANAH karmavalAt basavAya pratyAyAnti / 'tasakAyAo viSpamuccamANA yAvara kAryasi upavajrjjati' jasakAyAdvinurUpamAnAH sthAvarakAyeSUtpadyante, AyuSaH kSaye sIyazarIraM vimucya nAmakarmodayAtsthAvarakAyaM prApnuvantaH sthAvaratAM labhante / 'thAvara kAyAo vipyanucvamANA tamakAryasi ubavasifa' sthAvarakAyAdvipramucyamAnAsa kAyetpadyante / 'tesi ca NaM tasakAyaMsi uvavannANaM ThANameyaM adyattaM ' teSAM ca khalu sakAyetpannAnAM sthAnametad adhAzyam / yA jIvAH te kAye samutpadyante tadA te - jIvAH pratyAkhyAnavatA puruSeNa hantumayogyA bhavanti / iti bho - udaka! tvayA sapadAnantaraM nivezyamAnaM bhUtapadaM pratyAkhyAnAkSarrAzau nitarAnna zobhate eva, kintu - ziSTadRzaM svarUpamupavarNitaM tattathA'smabhyaM rocate // mu07-74 ! - saMsAra ke karmAdhIna prANI trasa hokara sthAvara bhI ho jAte haiM aura sthAvara se vrata bhI ho jAte haiN| sakAya ko tyAga kara sthAvara kAya meM utpanna ho jAte haiM arthAt Ayu pUrNa hone para sazarIra ko syAga kara karmodaya se sthAvara kAya ko prApta karate haiM, isI prakAra aneka jIva sthAvara kAya kA tyAga karake prasakAya meM utpanna ho jAte haiN| jaba sthAvara kAya ke jIva trasa kAya meM janma le lete haiM to pratyAkhyAna karane vAle puruSa ke lie ve ghAta karane yogya nahIM rahate haiM / ataeva hai AyuSman udaka ! Apa pratyAkhyAna ke pATha meM 'bhUta' zabda ko joDa dene kI jo bAta kahate haiM, vaha ThIka nahIM hai| ziSTa puruSoM ne jaise pratyAkhyAna ke svarUpa kA varNana kiyA hai, vahI hameM bhI rucatA hai ||7|| karmAdhAna prANI trasa thaine sthAvara paNa thai jAya che, ane sthAvarathI trasa paNa thaI jAya che. trasakAyanA tyAga karIne sthAvara kAyamAM utpanna thaI jAya che, arthAt AyuSya pUrNa thayA pachI trasa zarIrane tyAga karIne sthAvarakAyane prApta kare che, eja pramANe aneka jIvA sthavarakAyanA tyAga karIne traNa krAyamAM utpanna thaI jAya che, jyAre sthAvara kAyanA jIve trasakAyamAM janma lai le che, te pratyAkhyAna karavAvALA purUSanA mATe teo ghAta karavA yAgya rahetA nathI tethI ja huM AyuSman udaka ! Apa pratyAkhyAnanA pAThamAM 'bhUta' zabdane joDavAnI je vAta kaheA che te kharAkhara nathI. ziSTa purUSoe pratyAkhyananI prarUpaNAnuM je pramANe vadhu na karela che, eja pramANe amane paNa caiAgya ane rUcikara jaNAya che. pAchA For Private And Personal Use Only Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAtre . mUlam-savAyaM udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM vayAsIkayare khalu te AusaMto goyamA ! tujhe vayaha tasA pANa tasA Au annahA ? savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-AusaMto udagA! je tubbhe vayaha tasabhUyA pANA tasA te vayaM vayAmo tasA pANA je vayaM vayAmo tasA pANA te tumbhe vayaha tasabhUyA pANA, ee saMti duve ThANA tullA egahA, kimAuso! ime bhe suppaNIyatarAe bhavai tasabhRyA pANA talA, ime bhe duppaNIyatarAe bhavai-tasA pANA tasA, tao egamAuso! paDikosaha eka abhiNaMdaha, ayaM pi bhedo se No NeyAue bhavai / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vRttaputvaM bhavai-No khalu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA agArAo agagAriyaM pavaittae, sA vayaM NhaM ANupuveNa guttassa lisissAmo, te evaM saMkha-ti te evaM saMkhaM ThavayaMti te evaM saMkhaM ThAvayaMti nannattha abhioeNaM gAhAvaicoraggahaNa vimokkhaNayAe tasehiM pANahiM nihAya daMDaM, taM pi tesiM kusalameva bhavai |suu08||75|| chAyA-sAdamudakaH peDhAlaputro bhagavantaM gautamamevavAdIt / katare khala te AyuSman gautama ! yUyaM vadatha sAH prANAH travAH, utAnyayA ? savAdaM bhagavAn gautamaH udakaM peDhAlaputramevamavAdIt AyuSman udaka ! yAn yUyaM vadatha trasabhUnAH pANAvasAstAn vayaM vadAmaH trasAH maannaaH| yAn vayaM vadAma svatAH prANA, tAn yUyaM vadadha sabhUtAH praagaaH| ete dve sthAne tulye ekArthe / kimAyuSman ! artha yuSmAkaM supaNItataro bhavati sabhUtAH prANAH vasAH, ayaM yuSmAkaM duHbhaNItataro bhavati trasAH prANA strasAH tata ekamAyuSman ! pratikrozatha ekamabhinandatha, apamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati ? bhagagaMzca utAha-sansyekake manuSyA bhavanti, taizca damuktapUrva bhavati-na khalu vayaM zaknumo muNDAH bhUtvA agArAdanagAritAM pratipatu, For Private And Personal Use Only Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.7 gautamaM prati punarudakasya praznaH 11 tadvayaM khalu AnupUA gotramupazleSayiSyAmaH / evaM te saMkhyApayanti evaM te saMkhyA sthApayanti nAnyatrAbhiyogena gAthApaticoragrahaNavimokSaNatayA baseSu prANeSu nihAya daNDaM tadapi teSAM kuzalameva bhavati / / 8-75 // TIkA-punarudako bhagavantaM gautamaM pRcchati-'savAyaM udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM kyAsI' savAdam-savAdam-vAdapUrvakaM peDhAlaputra udako bhagavantaM gautamam-evam-vakSyamANaM praina pRSTavAn-'kayare khala AusaMto goyamA ! tumbhe yaha tayA pANA-tasA Au annahA' katare khalu te jIvA yAn-AyuSmangautama ! yUyaM vadatha kiM asAH pANA strasA, uta anyathA vA / ki prasajIva evaM asazabdena kathyate-anyo vA kazcit basa iti / evaM zrutvA bhagavAna gautamaH-'savAya bhA.vaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM kyAsI' sabAdaM bhagavAn gautamaH udakaM peDhA putrame mavAdIt kthitvaanityrthH| 'mAusaMto udagA ! je tumbhe vayaha tasabhUbha pANA tasA' AyuSman-udaka ! yAn yUyaM vadaya trasabhUtAH pANAkhamAH, iti| yaM mANivizeSaM trasabhUtasvasa iti tvaM kathayasi, tamahaM trasaM kathayAmi / 'je vayaM vaya mo tasA pANA te tumbhe vayaha tasabhUyA pANA tasA' yAn vayaM 'savAyaM udae peDhAlaputte' ityaadi| TIkArtha-uka peDhAlaputra ne vAda ke sAtha bhagavAn zrI gautama sthAnI se prazna kiyA-AyuSman gautama! Apa kina jIvoM ko basa karate hai ? kyA isa prANI ko basa kahate haiM athavA anya kisI prANI ko usa kahate haiM? isa prazna ko sunakara bhagavAna zrI gautama svAmI ne vAda ke sAtha udaka peDhAlaputra se isa prakAra kahA-he aayussmn-udk| jina prANiyoM ko Apa 'sabhUta' kahate ho, unako hama 'sa' kahate haiM / jinako hama basa prANI kahate haiM, unheM Apa sabhRta prANI kahate ho| ye donoM 'savAya udae peDhAlaputte' yA TIkA-dika piMDha laputra zrI gautama svAmIne uttara sAMbhaLIne pharIthI zrI gautama svAmIne pUchayuM ke-he AyuSyan gautama! Apa kayA jIvone trasa ch| 1 sa prAcIna sa ch| ? Bolan 18 pravAsa ? A prazna sAMbhaLIne bhagavAna zrI gautama svAmIe yuktipUrvaka udaka peDhAlaputrane A pramANe kahyuM -he AyuSyanuM udaka! je prANine Apa "vyasabhUta" kahe che tene ja ame "trasa" prANu kahIe chIe. jene ame traNa prANI kahIe chIe tene tamo trasabhUta prANuM kahe che. A banne zabdo eka arthavALa che, For Private And Personal Use Only Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 712 sUtrakRtAGgasUtre badAma trapAH prANA iti, tAna yUyaM vadatha trasabhUtAH prANA iti / 'ee saMti duve ThAmA tullA egaTTA' pate dve sthAne tulyArthe - ekArthe / ime dve api pade trasa iti bhUta iti samAnArthake eva / ekArthatayA - ekasyaiva dvayorapi madhye kasyA'pi prayoge punastatra paryAyarUpasya prayogaH paunaH punikaM nirarthakatAM ca yAti / 'kimA uso ?' he AyuSman kim 'hame bhe surapaNIyatarAe bhavaH' artha yuSmAkaM pakSaH supaphIsavaro bhavati / 'tasabhUyA pANA tasA ii' prasabhUtAH prANAtratA iti / 'ime bhe duSpaNIyatarAe bhavara tasA pANA tasA ' api tu ayaM yuSmAkaM duSpraNItataro bhavati, prasAH prANAsvasAH, yadobhayorapi samAnArthatA tadA, 'egamAuso ! par3ikosaha evaM abhinaMdadda' ekamAyuSman / pratikrozatha - eka pakSaM nindaya, ekama paraM ca pakSam abhinandatha-prazaMsatha / 'api bhedo se No NeAura bhavaH' he Ayuman ! ayamapi bhedaH samAnArthakatve'pi ekapakSasya nindA - aparapakSasya prazaMsana miti mezena naiyAyikaH nyAyayukto na bhavati / 'bhagavaM caNaM udAha' bhagavAMca gautamaH punarAha - 'saMtegaiyA maNussA bhavaMti' santi ekake manuSyA, bhavanti 'tesiM caNaM vRttaputraM bhavai' taizcadamuktapUrva bhavati - bahavo manuSyA etAdRzAH sthAna ekArthaka haiM arthAt trama aura trasabhUta, ina donoM zabdoM kA artha eka hI hai / jaba donoM zabdoM kA artha eka hI hai to donoM meM se kisI bhI eka zabda kA prayoga karane para punaH vahI usake paryAyavAcaka zabda kA prayoga karanA punarukti hai aura nirarthaka bhI hai| he AyuSman ! aisI sthiti meM kyA 'trasabhUta prANI asa' aisA ApakA kahanA ThIka hai ? nahIM, yaha ThIka nahIM hai| jaba donoM zabda samAnArthaka haiM to Apa eka kI prazaMsA aura dUsare kI jindA kyoM karate haiM ? he AyuSman yaha nyAya saMgata nahIM hai / bhagavAn zrI gautama svAmI punaH bole- bahuta se manuSya aise hote arthAt trasa ane trasadbhUta A banne zabdanA artha ekaja prakAranA che, jyAre banne zabdonA artha ekaja prakAranA che. te bannemAMthI keIpaNu eka zabdane prayoga karavAthI phIthI eja tenA paryAyavAcaka zabdone prayAga karavA te punarUkti deSa kahevAze. ane te nirarthIka paNa che. ke Ayur A paristhitimAM zu 'trasabhUta prANI trasa' e pramANenu Apanu kathana kharekhara che ? nA te kharekhara nathI. jyAre anne zabdo samAna avALA che, tA Apa ekanI prazaMsA ane khIjAnI niMdA kema kare che ? huM AyuSman A kathana nyAya puraHsara nathI. bhagavAna, zrI gautama vAmI pharIthI kahe che ke-ghaNA manuSye evA hoya For Private And Personal Use Only Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . samayArthabodhinI TIkA hi.bhu. ma. 7 gautama prati punarudakasya pramaH 73 santi ye sAdhusamIpaM sametya evaM vadanti 'No khalu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA agArAo aNagAriya pavaittae' no khallu vayaM zaknumo muNDA bhUtvA agArAd anagAritAM patra jitum / idAnI metArazI paktirnAsti yena sarvam 'sA vayaM vha' sada vayaM khalu 'ANupuTaveNa guttassa lisissAmo' AnupUyeNa-kramazaH gotraM-sAdhubhAvamupazleSayiSyAmaH, prathama sthUlamANAtipAtaM tyakSyAmaH tataH sUkSmANAtipAta parityakSyAmaH / kintu idAnIm-'te evaM saMkhaveM ti' te evaM saMkhyApayanti-vyava. sthApayanti saMkhyA-vyavasthA zrAvayanti pratyAkhyAnaM kurvantaH prakAzayanti 'te evaM saMkhaM ThAvayaMti' evaM te saMkhyA vicAraM sthApayanti-saMkhyA-vicAraM gurusamIpe prakaTayanti mannatha abhiyogeNa gAhAvaicoragahaNavimokkhaNayAe' nAnyatrA'bhi yogena gAthApaticoragrahaNavimokSaNena 'tasehiM pANehi nihAya daMDa' praseSu prANiSu daNDaM-prANAtipAtaM nihAya-tyaktvA karoti taM pi tesi kusalameva bhavaI' tadapi' lezataH prANAtipAtAdiviramaNamapi teSAM kuzalameva bhavati, yAvanmAtrameva hai jo sAdhu ke samIpa Akara kahate haiM-hama muMDita hokara aura gRhatyAga karake anagAra vRtti ko dhAraNa karane meM samartha nahIM haiN| hama anukrama se dhIre-dhIre sAdhutA aMgIkAra kreNge| hama prathama sthUlaprANAtipAta kA tyAga kreNge| tatpazcAt sUkSma prANAtipAta kA syAga kreNge| ve pratyAkhyAna karate hue isa prakAra kI vyavasthA prakAzita karate haiN| ve aisA vicAra prakaTa karate haiN| tadanantara ve rAjAbhiyoga kA AgAra rakhakara gAthApati coravimokSaNa nyAya se prasa prANiyoM kI hiMsA kA tyAga karate haiN| unakA isa prakAra kA thor3A-sA hiMsA kA tyAga :bhI acchA hI hai| vaha jitanA tyAga karate haiM, utanA hI unake lie kalyANakArI hai| kahA bhI hai-'svalpamapyasya dharmasya' ityAdi / dharma kA thor3A sA aMza bhI mahAna bhaya se rakSA karatA hai||8|| che ke ame maMDita thaIne ane gRhano tyAga karIne anagAra vRtti dhAraNa karavAne samartha nathI. ame anukramathI dhIredhIre sAdhupaNAne svIkAra karIzuM. ame pahelAM sthUla prANAtipAtane tyAga karIzuM, te pachI sUkSma prANAtipAtane tyAga karIzuM. teo pratyAkhyAna karatA thakA A pramANenI vyavasthA pragaTa kare che. teo e vicAra kare che. te pachI teo rAjAbhiyegane AgAra rAkhIne "gAthApaticeravimekSaNa nyAyathI trasa prANinI hiMsAno tyAga kare che. A pramANe temane ceDA e hiMsAne tyAga paNa sAro ja che. te eTale tyAga kare che. eTale ja teone mATe kalyANakAraka che. hya' 55 cha-svalpamapyasya dharmasya' ityAdi dhamanA thaa| aza 59 mahAn bhayathI rakSA kare che. te su0 90 For Private And Personal Use Only Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 714 ORREE samAja sUtrakRtAstra tyajati tAvadeva tasya kalyANAyeti / uktazca-svalpamapyasya dharmasya prAyate mahato bhayAditi // 508-75 // ____ mUlam-tasA vi buccaMti tasA tasasaMbhArakaDeNaM kammuNA nAma caNaM abbhuvagayaM bhavai, tasAuyaM caNaM palikkhINaM bhavai, sasakAhiiyA te tao AuyaM viSpajahaMti te tao AuyaM vippajahitA thAvarattAe pccaayti| thAvarA vi vuccaMti thAvarA thAvarasaMbhArakaDeNaM kammuNA NAmaM ca NaM anbhuvagayaM bhavai, thAvarAuyaM ca NaM palikkhINaM bhavai, thAvarakAyaTiiyA te tao AuyaM vipajahaMti, tao AuyaM vippajahittA bhujjo paraloiyattAe paccAyaMti, te pANA vi vucaMti, te tasA vi vucaMti, te mahAkAyA te ciraTriiyA |suu0 9 // 76 // ____ chAyA-prasA apyucyante trasAsvasasambhArakRtena karmaNA nAma ca khalvabhyu. pagataM bhavati / vasAyuSkaM ca khalu parikSINaM bhavati trasakAyasthitikAste tadAyuSka viprajahati / te tadAghuSka vigrahAya sthAvaratvAya pratyAyAnti sthAvarA apyucyante sthAvarA sthAvarasambhArakatena karmaNA nAma ca khalvabhyupagataM bhavati, sthAvarAyuSka ca khalu parikSINaM bhavati sthAvarakAyasthitikAste tadAyuSpha viprajahati, tadAyuSkaM vigrahAya bhUyaH pAralaukikatvena pratyAyAnti, te prANA apyucyante te sA apyucyante te mahAkAyAste cirasthitikAH // 009-76 / / ___TokA-pUrvamudakena gautamasvAmI pRSTaH yaH zrAvakaH sAnAM hiMsanaM na kariSyAmIti pratijJA kRtavAn kintu-trasA evaM sthAvarakAye samutpadyante, tatra sthAvarakAyAn yadi inti-tadA tasya pratijJAmagadoSaH kuto na bhavati yathA 'tasA vi vuccaMti' ityAdi / TIkArtha-pahale udaka peDhAlaputra ne zrIgautama svAmI se pUchA thAkisI zrAvaka ne jana jIvoM kI hiMsA nahIM karU~gA, isa prakAra se hiMsA kA tyAga kiyA kintu trasa jIva mara kara sthAvara kAya meM utpanna 'tasA vi vuccaMti' tyAdi TIkArtha-pahelA udaka piDhAlaputra zrI gautama svAmIne pUchayuM hatuM kekaI zrAvake trasa jIvonI hiMsA nahIM karUM; evI pratijJA karI hiMsAne tyAga karyo hoya, paraMtu trasa jIva marIne sthAvarakayamAM utpanna thaI jAya che. te For Private And Personal Use Only Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a.7 pratijJAbhaGgaviSaye gautamasyottaram 75. nAgarikANAM janAnAM hananaM kariSyAmIti pratijJAM kRArAn kazcit tatra nagarato bahirgatasya tannagarIyasya hanane pratijJAkartuH pratijJAbhadoSo bhavatyeva / ityudaka kRtapraznaM gautama uttarayati-tasAvi' asA api-vasanIvA hi trasanAmakarmodayena phalAnubhavAya trasa iti zabdena 'vuccaMti' ucyante vyavahiyante 'tasA tasasaMbhAra kaDega kammugA NAmaM ca NaM abbhuvayaM bhavaI' trasAstrasasaMmArakRtena karmaNA nAmacAbhyupagataM bhavati, sambhAro nAmakarmaNo'vazyaM vipAkA'nubhavena vedanam basa iti karmodayena trasa iti nAma dhArayanti / 'tasAuyaM ca NaM paLikAvINaM bhavai, tasakAyaTThiyA te tao AuyaM vipajahati' vasAyuSka ca khalu parikSINaM bhavati, ptakAyasthitikAH-traptakAye sthitiyeSAM te tathA, trasakAye tadIya sthitihetubhUte karmaNi naSTe sati te-traptAH tadAyuSka viprajahati / tadA trapsAyuH parikSIyate-ena, sazarI. rakAraNabhUtaM karma cA'pagatam-tadA te trAH tAzamAyustyajani / 'te to AuyaM vipajahitA thAvarattAe paJcAyaMti' te-trasAH vasAyuSka viprahAya sthAvarasvAya pratyAyAnti / 'thArA vi buccaMti-thAvarA thAvarasaMbhArakaDeNaM kammuNA NArma ca NaM abhuvayaM bhavaI' sthAparA api ucyante sthAvarAH sthAvarasambhArakRtena karmaNA nAma ca khalu abhyupagataM bhavati / sthAvarajantavo'pi sthAvaranAmaho jAte haiN| vaha zrAvaka una sthAvara jIvoM kA jo pahale trasa the, ghAta karatA hai| taba usako tyAga bhaMga kA pAra kyoM nahIM lagatA ? isa prazna kA yahAM uttA diyA jAtA hai-- prasa jIva avazya bhogane yogya trasa nAnakarma ke udaya se arthAt ghasa nAmakarma kA phala bhogane ke kAraNa trasa kahalAte haiN| isI kAraNa ve 'sa' isa nAma ko dhAraNa karate haiM / jaba unakI trasa Ayu kA kSaya ho jAtA hai aura usakAya meM sthiti kA kAraNa bhUta karma bhI kSINa ho jAtA hai, taba ve trasa Ayu ko tyAga dete haiM aura sthAvara paryAya ko pachI te zrAvaka te sthAvara jIvone, ke je pahelAM trasa hatA, temane ghAta kare che, tyAre temane pratijJAbhaMganuM pApa kema lAgatuM nathI? A praznane uttara ahIMyAM ApavAmAM Ave che. trasa jIva avazya jogavavAne cagya trasa nAmakarmanA udayathI arthAta trasa nAmakarmanuM phaLa bhogavavAnA kAraNe trasa kahevAya che. e ja kAraNe teo basa A nAmane dhAraNa kare che. jyAre teonA vasANAnA AyuSyane kSaya thaI jAya che, ane trasakAyamAM sthitinA kAraNabhUta karma paNa kSINa thaI jAya che. tyAre teo trApaNAnA AyuSyane tyAga karI de che. ane sthAvara paryAyane dhAraNa For Private And Personal Use Only Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - saMketakiyo karmagoH phalamanu bhavantaH sthAvarA iti kathyante / aAste sthAvara iti saMjJAmapi prApnuvanti / 'thAvarAuyaM ca NaM palikkhINaM bhavai thAvarakAyaTTiiyA te to AuyaM vippajahaMti' sthAvarAyuSkaM ca khalu parikSINaM bhavati, sthAvarakAyasthitikA:-sthAvarakAye sthitiyeSAM te tathA, sthAvarakAyasthiti hetubhUte karmaNi naSTe sati testhArAH tadAyukaM vipajahati-sthAvarAyuH parityajanti / 'to AuyaM viSNajahitA bhujo paraloiyattAe pacAyati' te sthAvarAH tadAyuSka vimahAya-tyaktvA bhUyaH-punarapi pAralaukikatayA pratyAyAnti / 'te pANA vi vucaMti te tasA vi vuccaMti-te mahAkAyA-te cirahiyA' te-trasasthAvarajI, prANadhAraNAt mANA apyucyante-te trasanAmakarmodayAt trasA apyucyante, te mahAkAyA api bhavanti, yojanalakSapramANazIravikurvaNAta, te cirasthitikA api bhavanti-trayaviMzatsAgarAyudhabhAvAditi // 09-76 // dhAraNa karate haiN| isI prakAra sthAravara jIva bhI avazya bhogane yogya sthAvara nAma karma ke udaya se, sthAvara kahalAte haiM aura isI kAraNa 'sthAvara' nAma ko dhAraNa karate haiN| jaba unakI sthAvara kI Ayu kSINa ho jAtI hai aura sthAvarakAya kI sthiti ke kAraNabhUta karma bhI kSINa ho jAtA hai taba ve jIva sthAvara-Ayu kA tyAga kara dete haiM / sthAvaraAyuSa ko tyAga kara ve saparyAya ko dhAraNa kara lete haiM / ve prANI bhI kahe jAte haiM, usa bhI kahalAte haiM aura mahAn zarIra vAle evaM cirakAlIna sthiti vAle bhI kahalAte haiM, arthAt unameM koI-koI eka lAkha yojana pramANa zarIra kI vikriyA bhI karate haiM aura tetIsa sAgaropama kI bhI sthiti pAte haiM // 9 // kare che. A ja pramANe sthAvara jIva paNa avazya jogavavA egya sthAvara nAmakarmanA udayathI sthAvara kahevAya che. ane e ja kAraNe "sthAvara' nAmane dhAraNa kare che. jyAre temanA sthAvarapAnA AyuSyane kSaya thaI jAya che, ane sthAvarakAyanI sthitinA kAraNabhUta karmane paNa kSaya thaI jAya che. tyAre te jIve sthAvara AyuSyane tyAga karI de che. sthAvara AyuSyane tyAga karIne teo trasa paryAyane dhAraNa karI le che. teo prANI paNa kahevAya che. trasa paNa kahevAya che. ane moTA zarIravALA ane lAMbA kALanI sthitivALA paNa kahevAya che. arthAta teomAM koIkeI eka lAkha jana pramANuvALA zarIranI vikriyA paNa kare che. ane tetrIsa sAgaropamanI sthiti paNa pAme che. pAkA For Private And Personal Use Only Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TokA dvi. zru. a. 7 hiMsAtyAgaviSayaka praznottaraca 77 mUlam-savAyaM udae peDhAlaputte bhagavaM goyama evaM vayAsIAusaMto goyamA ! Natthi NaM se kei pariyAe japaNaM samaNovAsagassa egapANAivAyavirae vi daMDe nikkhitte, kassa NaM taM heDaM ? saMsAriyA khalu pANA, thAvarA vi pANA tasattAe paccAyaMti, tasA vi pANA thAvarattAe paccAyaMti, thAvarakAyAo vippamuccamANA savve tasakAyaMsi uvavati, tasakAyAo vippamuccamANA savve thAvarakAyAMsa uvavati, tesiM ca NaM thAvarakAyaMsi uvavannANaM ThANameyaM dhattaM / savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-No khalu Auso! udagA asmAkaM vattavvaeNaM tubhaM ceva aNuppavAdeNaM, atthi NaM se pariyAe je NaM samaNovAsagasta savvapANehiM savvabhUehiM sabajIvahiM sabasattehiM daMDe nikkhitte bhavai, kassa gaM taM heuM ? saMsAriyA khalu pANA, tasA vi pANA thAvarattAe paccAyaMti, thAvarA vi pANA tasattAe paccAyaMti, tasakAyAo vippamuccamANA savve thAvarakAyaMsi uvavajjaMti, thAvarakAyAo vippamuccamANA savve tasakAyaMsi uvavajjaMti, tesiM ca NaM tasakAyaMsi uvavannANaM ThANameyaM aghattaM, te pANA vi vuccaMti, te tasA vi vuccati, te mahAkAyA te cirahiiyA, te bahuyaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhavati, te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa appaccakkhAyaM bhavai, se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaSTriyassa paDivirayassa jannaM tumbhe For Private And Personal Use Only Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 718 sUtrakRtasUtre vA anno vA evaM vadaha - Natthi NaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagussa egapANAivAyavirae vi daMDe Nikkhitte, ayaMpi bhede se No NeyAue bhavai // sU0 10 // 77 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAyA - savAdamudakaH peTa (laputrI bhagavantaM gautamamevamavAdIt-AyuSman gautama ! nAsti khalu sa ko'pi paryAyo yasmina zramaNopAsakasya- eka prANAtipAtaviraterapi daNDo nikSiptaH / tatkasya hetoH ? sAMsArikAH khalu mANAH sthAvarA api mANAH satvAya pratyAyAnti / trasA api prANAH sthAvarasvAya mAyAnti / sthAvarakAyato vipramucyamAnAH sarve sakAyeSUtpadyante jasakAyato vimAnAH sarve sthAvarakAyeSUtpadyante / teSAM ca khalu sthAvara kAyeSUtpannAnAM sthAnametad ghAtyam / savAdaM bhagavAn gautamaH udakaM peDhalaputramevamavAdIt / no khalu AyuSman - udaka! asmAkaM vaktavyatvena yuSmAkaM caivAnumavAdena, asti khalu sa paryAyaH yasmin zramaNopAsakasya sarvaprANeSu sarvabhUteSu sarvajIveSu sarvasatveSu daNDo nikSipto bhavati / tat kasya hetoH ? sAMsArikAH khalu prANAH sA api prANAH sthAvaratvAya pratyAyAnti / sthAvarA api prANAH satvAya pratyAyAnti / trasakAyato vipramucyamAnAH sarve sthAvara kAye pUtpadyante, sthAvarakAyato vipramudhyamAnAH sarve kAyeSUtpadyante / teSAM ca khalu trasakAyetpannAnAM sthAnametad adhAzyam / te mANA ayucyante te trasA apyucyante te mahAkAyAste cirasthitikAH / te bahutarakAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya supatyAkhyAtaM bhavati / te'lpatarakAH prANAH yeSu pAsakasyApatyAkhyAtaM bhavati / tasya mahatastrasakAyAdurazAntasyopa sthitasya prativiratasya yad yUyaM vA anyo vA evaM vadatha nAsti khalu sa koDape paryAyaH - yasmin zramaNopAsakasya eka prANAtipAtaviraterapi daNDo nikSipto bhavati / ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati ||sU0 10 // 1 TIkA - punarapi - udakaH peDhAlaputro bhagavantaM pRcchati - 'savAyaM' udae peDhAlaputte bhagavaM gomaM evaM vayAsI' savAdam - vAdasahitaM peDhAlaputra udako bhagavantaM gautamasvAminaM punarapi evamavAdIt vakSyamANaM praznaM pRSTavAn 'AusaMto - 'savAyaM udae peDhAlaputte' ityAdi / TIkArya - udaka peDhAlaputra ne vAda ke sAtha bhagavAn zrI gautama se isa prakAra kahA - AyuSman gautama ! jIva kA aisA eka bhI koI paryAya 'vAya' udae peDhAlaputte' tyAhi TIkA"----udaka peDhAlaputre vAdasahita bhagavAn zrI gautamasvAmIne A pramANe kahyuM--he AyuSman gautama ! jIvanA evA eka paNa paryAya nathI ke For Private And Personal Use Only Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA i. zu. a. 7 hiMsAtyAgaviSayaka praznottara'ca 719 goyamA ! AyuSman he gautama! ' Natthi NaM se kei pariyAra' tAdRzaH tAvAn kospi paryAyo nAsti / 'javaNaM samaNovAsagassa' yasmina prayokSyamANaparyAye mopAsakasya zrAvakasya, 'egapAgAivAyavirae vi daMDe nikkhitte' ekamANApratipAta viraterapi daNDo nikSiptaH / nAsti ko'pi paryAyo yam amArayana zrAvakaH strIyAM prANAtipAta matyAkhyAnamatijJAM saphalayet / 'kassa NaM taM heu' tarakasya hetoH ? 'saMsAriyA khala pANA' sAMsArikAH khalu prANAH, parivartanazIlA hi prANino bhavanti / 'thAvarA vipANA tasatAra paccAyaMti' sthAvarA api prANAH prasavAya pratyAyAnti - kadAcit sthAvarA api prANA sA bhavanti 'tasAci pANA yAvaratAe paccAyati' trasA api prANAH sthAvaratvAya pratyAyAnti / kadAcit trA api mANAH sthAvarA bhavanti / 'thAvara kAyAo vizvamuccamANAH savve tasakAryasi uvavajrjjati' sthAvarakAyato vipramucyamAnAH sarve jIvAH sakAye pUrayante tathA-'tasakAyAo viSpamuccamANA savve thAvarakAryaMsi uvavajrjjati' jasakAyato vipramucyamAnAH sarve sthAvarakAyeSu samutpadyante / 'tesi ca NaM thAvakAryasi uvanajJAnaM ThANameyaM yattaM teSAM ca khalu sthAvarakAyevRtyannAnAM sthAnametad ghAtyam / yadA te sarve sAH sthAvarakAyeSu samutpadyante - tadA te trasAH zrAvakasya ghAtayogyA nahIM hai, jisakI hiMsA kA zramaNopAsaka tyAga kara sakatA ho| isakA kAraNa kyA hai ? saMsAra ke prANiyoM ke paryAya parivartanazIla haiN| sthAvara prANI bhI trasa rUpa meM AjAte haiM aura trasa prANI bhI sthAvara ho jAte haiN| sthAvara kAya se chUTakara sabhI jIva sakAya meM utpanna ho jAte haiM tathA kAma se chUTakara sabhI sthAvara kAyoM meM utpanna ho jAte hai / jaba ve saba sthAvara kAya meM utpanna ho jAte haiM to zramaNopAsakoM ke ghAta ke yogya ho jAte haiN| aisI sthiti meM vaha pratijJA prayojana hIna ho jAtI hai| mAna lIjie kisI ne aisI pratijJA kI ki maiM isa nagaranivAsiyoM kA ghAta nahIM karU~gA / tatpazcAt vaha nagara ujaDa gayA jenI hiMsAnA zramaNe pAsaka tyAga karI zakatA hoya, tenuM zu' kAraNa che? saMsAranA prANiyenA paryAyeA parivartana svabhAvavALA che. sthAvara prANI paNa trasAmAM AvI jAya che. ane traNa prANI paNa sthAvara pazuAmAM AvI jAya che sthAvara kAyathI chUTIne badhA ja jIve trasakAyamAM utpanna thai jAya che. tathA trasakAyathI chUTine badhA ja jIvA sthAvakAryamAM utpanna thai jAya che jyAre te badhA sthAvarakAceAmAM utpanna thaI jAya che, te zramaNeApAsa kenA ghAtane ceAgya thaI jAya che. A sthitimAM te pratijJA prayAjana vinAnI banI jAya che. mAnIle ke phAie evI pratijJA karI hAya ke-A nagaramAM rahenArAonI hiMsA karIza nahI' te For Private And Personal Use Only Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 720 sUtrakRtAGgasUtre bhavanti / iti niSiyA prayojanazUnyA pratijJA bhavati, yathA- kenacit pratijJAvaM nagaravAsI mayA na hantavya iti taccodvasitaM nagaraM tato nirviSayaM pratyAkhyAnamiti / bhagavAn gautamaH - udakaM kathayati bho udaka! mama siddhAntamanusarato janasya mana eva nopatiSThati / yataH sarve tramA ekadaiva sthAvarA bhavantIti nAyaM pakSaH, evantu nAbhUna bhavati na vA bhaviSyati / kintu tatra mate'pi zrAvakatrataM nirviSayaM na bhavati / samate'pi sarve sthAvarA api asAH kadAcidbhavanti, tadA zrAvakasya svAgaviSayasaralsdhika upajAyate / tatsamaye zrAvakasya pratyAkhyAnaM sarva prANiviSayaka bhavati / ataH zrAvakasya pratyAkhyAnaM nirviSayakaM bhavatItikathanaM na nyAyasiddhamiva pratimAtIti / akSarArthastvevam-tathAhi - 'samAyaM bhagarva goyame udayaM peDhAla evaM vayAsI' savAdaM-vAdapUrvaka bhagavAn gautamaH udaka to usakA pratyAsthAna nirviSaya nirarthaka ho jAtA hai| kyoMki usa sthiti meM vahAM ghAta karane yogya koI prANI usake lie nahIM rahatA / bhagavAn zrI gautama svAmI udaka se kahate haiM-he udaka! mere siddhAnta kA anusaraNa kiyA jAya to yaha prazna hI upasthita nahIM hotaa| kyoMki sabhI trasa jIva eka hI kAla meM sthAvarakAya ho jAte haiM aura usa samaya koI sa jIvazva se rahatA hI nahIM hai, aisA hamArA pakSa nahIM hai / na kabhI aisA huA hai, na kabhI aisA hotA hai aura na kabhI aisA hI hogA / kintu tumhAre mata ke anusAra bhI Avaka kA vrata nirviSaya nahIM ho sakatA, kyoM ki tumhAre mata ke anusAra kisI samaya sabhI sthAvara jIva bhI sa ho jAte haiM, usa samaya zrAvaka ke tyAga kA viSaya bahuta adhika bar3ha jAtA hai / usa avasthA meM zrAvaka kA pratyAkhyAna sarva prANI visspachI te nagara ujjaDa thaI gayuM hoya te tenuM pratyAkhyAna nirthaka banI jAya che, kemake-e sthitimAM ghAta na karavA cegya koI prANI tyAM hAtu ja nathI. bhagavAn zrI gautama svAmI udaka peDhAlaputrane kahe che.-he uMdraka! mArA siddhAMta prama Ne. vicAravAmAM Ave te A prazna ja upasthita thatA nathI. kemakebadhA ja trasa jIve. eka ja samaye sthAvara jIve banI jAya che, ane e vakhate kAi trasa jIve| rahetA ja nathI. evA amArA pakSa nathI. koi kALe tema thayuM nathI. keAI kALe tema thatu nathI, ane kayAreya paNa tema thaze nahIM. paraMtu tamArA mata pramANe paNa zrAvakanuM vrata niviSaya arthAt niratha ka thaI zakatu' nathI. kemake-tamArA mata pramANe keAI samaye sthAvara jIve paNa trasa banI jAya che. te vakhate zrAvakane tyAga karavAnA viSaya ghaNA adhika vadhI jAya che. te avasthAmAM For Private And Personal Use Only Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA zi. zru. ma. 7hiMsAtyAgaviSayaka praznottara 721 peDhAlaputramevamavAdIt 'Auso' AyuSman udaka ! 'No khalu amhANaM vattavaraNa' no khalu asmAkaM vaktavyatvena,-asmavasiddhAntA'nusAreNa eSaH prazna evaM na bhavati, 'tumbhaM ceva aNuppAdeNaM asthi NaM se pariyAra' yuSmAkaM caivA'nuSavAdena khalu sa paryAyA'sti bhavasiddhAntAnusAreNA'pi 'je NaM samaNovAsagassa samba pANehi sambabhUehi samajIvehiM samasattehi daMDe nikkhite bhavaI' yasmin zramaNo. pAsakasya sarvapANeSu sarvabhUteSu sarvajIveSu sarvasattveSu daNDo nikSipta parityakto bhavati / tvadIyamatA'nusAregA'pi tAdRzaH paryAyo'sti, yasmin sarvajIvAdiSu zrAva: kasya hiMsAtyagaH saMbhavatIti / 'kassa gaM taM he' tatkasya hetoH 1 'tasA vi pANA thAvaratAra paccAyati' asA api prANA:-jIvAH sthAvarazarIragrahaNAya pratyAyAnti 'thAvarA vi pANA tasattAe paccAyati' sthAvarA api prANAH prasatvAya pratyAyAnti 'tasakAyAyo vippamuccamANA samdhe thAvarakAryasi upavanaMti' prasakAyato vipayaka bana jAtA hai / ataeva zrAvaka kA pratyAkhyAna niviSaya hai| yaha kahanA nyAya saMgata pratIta nahIM hotaa| zabdArtha isa prakAra hai bhagavAn zrI gautama svAmI ne vAdapUrvaka udaka peDhAlaputra se kahAhe AyuSman udaka ! hameM kahane kI AvazyakatA hI nahIM hai| hamAre siddhAnta ke anusAra yaha prazna hI upasthita nahIM hotaa| Apake siddhAnta ke anusAra bhI vaisA paryAya hai jisameM sarvabhUta prANa jIva aura sattva ke viSaya meM zrAvaka kA hiMsA tyAga saMbhava hai / kisa kAraNa se maiM aisA kahatA hUM? kyoM ki trasa prANI bhI sthAvararUpa se utpanna ho jAte haiM aura sthAvara jIva bhI usa rUpa meM utpanna ho jAte haiN| usakAya se chUTa kara sabhI jIva sthAvarakAyoM meM utpanna ho jAte hai aura sthAvara kAya ko tyAgakara sabhI jIva trasa kAya meM utpanna ho jAte haiN| jaba sabhI jIva zrAvakanuM pratyAkhyAna sarva prANI viSayaka banI jAya che. zrAvakanuM pratyAkhyAna nirviSaya che. Ama kahevuM te nyAyayukta lAgatuM nathI. zabdArtha A pramANe che bhagavAna zrI gautamasvAmIe udaka paDhAlaputrane vAda sAthe A pramANe kahyuMhe Ayuna udaka! amAre kahevAnI jarUra ja rahetI nathI. mArA siddhAMta pramANe A prazna ja upasthita thatuM nathI. ApanA siddhAMta pramANe paNa ema ja paryAya parivartana che. jemAM sarvabhUta, prANI, jIva, ane satvanA viSayamAM zrAvakanA hiMsAnA tyAgane saMbhava che huM kayA kAraNathI A pramANe kahuM chuM? kemake trasa prANuM paNa sthAvarapaNuthI utpanna thaI jAya che. ane sthAvara jIva paNa trasapaNAthI utpanna thAya che. trasakAyathI chUTine badhA ja che sthAvarakAyamAM utpanna thaI jAya che. ane sthAvarakAyane tyAga karIne badhA ja je vasa For Private And Personal Use Only Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 722 sUtrakRtAGgasUrya muvyamAnAH sarve jIvAH sthAvara kA ye padyante te sazarIraM parityajya sthAvara kArya grahNanti / tathA - 'thAvarakAyAo diSpamuccamANA sabve tasakAryasi uvavajjaMti' dArakAyatovAnAH sarve jIvA trapakAyevRtpadyante, parityajya sthAvaratAm - upAvadate sazarorANi, 'tersi caNaM tasakAryasi uvavaSNANaM ThANameyaM adhattaM ' teSAM khalu paye pannAnAM sthAnametad aghaatym| yadA ca te sarve jIvA khasakAye samupayante tadA tatra sthAnaM bhAvakasyAhiMsAyogyaM bhavati / tadA- 'te pANAviduceti te tasAvi bukaceti te mahAkAyA-ciradviiyA' te mANadhAraNAt mANA ayudhyante te nAkarmodayAt tratA apyucyante te mahAkAyA ste cirasthivikAH mANAdi zabdervyavahiyante mahAkAyavanto bhavanti yojanalakSapramANazarIravi kurvaNAt, bahukAlasthAyino'pi bhavanti, trayastriMzatsAgarAyuSkamAnAt, 'te bahuva raMgA pANA jehiM samagovAsagassa supacakakhAyaM bhavaI' te bahutarakAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya supalyAkhyAnaM bhavati / te prANito bahavaH santi yeSu zrAvakasya pratyAkhyAnaM saphalaM bhAti / ' te adhyayaragA pANA jersi samaNovAsagassa apaccakkhAyaM bhavai' te'lpatarakAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya apatyAkhyAtaM bhavati / tathA - tatsamaye te prANino bhavantyeva na hi yeSu zrAvakasya pratyAkhyAnaM na bhavatIti / sakAya meM utpanna ho jAte hai taba vaha sthAna zrAvaka ke lie ahiMsA ke yogya ho jAtA hai / ve trasa jIva prANa dhAraNa karane ke kAraNa prANa kahalAte haiM basa nAma karma kA udaya hone se sa bhI kahalAte haiM, ve mahAkAya aura cirasthitika Adi bhI kahe jAte haiM / eka lAkha yojana jitane bar3e zarIra kI vikriyA karane se unheM mahAkAya kahate haiN| tetIsa sAgaropama taka kI Ayu hone se mahAsthitika kahalAte haiM / isa prakAra aise prANI bahuta haiM / jinake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna saphala hotA hai / usa samaya ve prANI hote hI nahIM haiM kAyamAM utpanna thaI jAya che. jayAre badhA ja jIve trasakAyamAM utpanna thaI jAya che, tyAre te sthAna zrAvakane mATe ahiMsA ceAgya thaI jAya che, te trasa jIvA prANa dhAraNa karavAthI prANa kahevAya che, trasa nAmakarmInA udaya thavAthI trasa paNa kahevAya che. teo mahAkAya ane cirasthitika vigere paNa kahevAya che. eka lAkha ceAjana jeTalA meATA zarIranI vikriyA karavAthI teone mahAkAya kahevAmAM Ave che. tetrIsa sAgaraipama sudhInuM' AyuSya hAvAthI mahAsthitika kahevAya che. A rIte AvA prANI ghaNA ja che, jenA sabaMdhamAM zramaNApAsakanu' pratyAkhyAna saphaLa thAya che. te samaye tee prANI ja hAtA For Private And Personal Use Only Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 hiMsAtyAgaviSayaka praznottara'ca 723 'se mahayA tasakAyAo vasaMtassa uvadviyassa paDikriyassa jattaM tumbhe vA anno vA evaM vadaha' tasya mahatastrasakAyAdupazAntasyopasthitasya prativiratasya yad yUyaM vA anyo vA evaM vadatha / anena prakAreNa sa zrAvako mahatvakAyAdupazAnto hiMsayA prativirato bhavati, asyAM sthitau yUyamanyo vA evaM vadatha 'Natthi NaM se keI pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAvAyavirae vi daMDe Nikkhitte' nAsti so'pi paryAyo yasmin zramaNopAsakasya ekaprANAtipAtaviraterapi daNDo nikSiptaH - parityaktaH / tadA yad yUyaM kathayatha, nAsti tAdRzaH paryAyo yadarthe zrAvakasya pratyAkhyAnaM saMbhavet / 'api bhede se No NeyAue bhAi' ayamapi bhedosa na naiyAviko bhavati tadidaM bhavatAM kathanaM na nyAyasiddha bhavati, tataH sa udakaH peDhALaputraH savAdaM gautamasyottaraM zrutvA asmin viSaye pratibuddho jAta iti / / 10- 77 // mUlam - bhagavaM caNaM udAhu NiyaMTA khalu pucchiyavvA AusaMto ! niyaMThA iha khalu saMtegaiyA maNussA bhavati, tesiM ca evaM vRttapuvvaM bhavai je ime muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM patraie, eliM ca NaM AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte, je ime agAramAvasaMti eesiMNaM AmaraNaMtAe daMDe jo Nikkhitte, kei gha samaNA jAva vAsAI caupaMcamAI vA chaTuddasamAI vA appayaro vA jinake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nahIM hotA hai / isa prakAra vaha zramaNopAsaka mahAn sakAya jIva kI hiMsA se upazAnta evaM nivRtta hotA hai / ataeva Apa yA dUsaroM kA yaha kahanA nyAya saMgata nahIM hai ki aisA eka bhI paryAya nahIM jisake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna saphala ho sake / zrI gautamasvAmI kA vAda pUrvaka yaha uttara suna kara udaka peDhAlaputra isa viSaya meM pratibuddha ho gae || 10|| nathI, ke je enA saMbaMdhamAM zramaNeApAsakanuM pratyAkhyAna thatuM nathI. A rIte te zramaNeApAsaka mahAn trasakAyanI hiMsAthI upazAMta ane nivRtta thAya che. tethI ja Apatu ke khIjAenuM A kathana nyAyayukta nathI. ke evA eka pazu paryAya nathI, ke jenA saMbaMdhamAM zramaNeApAsakanuM pratyAkhyAna saphaLa khanI zake. zrI gautama svAmIne vAda pUrvaka A uttara sAMbhaLIne udaka peDhAlaputra A viSayamAM pratibAdhavALA thaI gayA. nAnA For Private And Personal Use Only Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - 724 sUtrakRtAmasUtra bhujjayaro vA desaM dUIjjittA agAramAvasejjA?, haMtA vasejjA, tassa gaM taM gAratthaM vahamANassa se paccakkhANe bhaMge bhavai ?, No iNahe samaTe, evameva samaNovAsagasta vi tasehiM pAhiM daMDe Niklitte, thAvarehiM daMDe No Nikkhitte, tassa NaM taM thAvarakAyaM vahamANassa se paccakkhANe No bhaMge bhavai, se evamAyANaha ? NiyaMThA!, evamAyANiyavvaM / bhagavaM ca NaM udAha NiyaMThA khalu pucchiyavvA-AusaMto niyaMThA! iha khalu gAhAvai vA gAhAvaiputto vA tahappagArehiM kulahiM Agamma dhammaM savaNavattiyaM uvasaMkamajjA ? haMtA uvasaMkamajjA, tesiM ca NaM tahappagArANaM dhammaM Aikkhiyave?, haMtA Aikkhiyo, kiM te tahappagAraM dhamma soccA Nisamma evaM vaejjA-iNameva niggaMthaM pAvayaNaM saccaM aNuttaraM kevaliyaM paDipuNNaM saMsuddhaM NayAuyaM sallakattaNaM siddhimaggaM muttimaggaM nijjANamaggaM nivvANamaggaM avitahamasaMdiddhaM sabadakkhappahINamaggaM, ettha ThiyA jIvA sijhaMti bujhaMti muJcati pariNivAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti, tamANAe tahA gacchAmo tahA ciTThAmo tahA NisiyAmo tahA tuyaTThAmo tahA bhuMjAmo tahA bhAsAmo tahA abbhuTThAmo tahA uTAe uTAmoti pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM saMjameNaM saMjamAmotti vaejjA? hatA vaejjA, kiM te tahappagArA kappaMti pavAvittae ?, haMtA kappaMti, kiM te tahappagArA kappaMti muMDAvittae ?, haMtA kappaMti, kiM te tahappagArA kappaMti sikkhAvittae ?, haMtA kappati, kiM te taha. ppagArA kappati uvahAvittae?, haMtA kappati, tesiM ca NaM tahapagArANaM savvapANahi~ jAva sabasattehiM daMDe Nikkhitte ?, haMtA mikkhitte ?, se NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA jAva vAsAI For Private And Personal Use Only Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samArthabodhinI TIkA dvi. zu. a. 7 gautamasya saddaSTAnto vizeSopadezaH 725 caupaMcamAI chuTTadasamAI vA appayaro vA bhujjayarAM vA desaM dUijjettA agAraM vaejjA, haMtA vaejjA, tassa NaM jAva savvasattehiM daMDe Nikkhitte ?, jo iNaTTe samaTTe, se je se jIve jassa pareNa savvapANehiM jAva sabasattehi daMDe No Nikkhite, se je se jIve jassa AreNaM savvapANehiM jAva sattehi daMDe Nikkhitte, se je se jIve jassa iyANi savvapANehiM jAva sattehi daMDe No Nikkhitte bhavai, pareNa asaMjae AreNaM saMjae, iyANi asaMjae, asaMjayassa NaM savvapANehiM jAva sattehi daMDe No Nikkhitte bhavai, se evamAyANaha ?, niyaMThA ! se evamAyANiyavvaM / bhagavaM caNaM ca udAhuNiyaMA khalu pucchiyavvA - AusaMto ! niyaMThA iha khalu parivAiyA vA parivvAiyAo vA annayarehiMto titthAyayarohito Agamma dhammaM savaNavattiyaM uvasaMkamejjA ?, haMtA uvasaMkamejjA, kiM tesiM tahappagAreNaM dhamme Aikkhiyavve !, haMtA Aikkhiyavve, taM cetra uvadvAvittae jAva kappaMti, haMtA kappaMti kiM te tahRppagArA kappaMti saMbhuMjittae / haMtA kappaMti, teNaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA taM caiva jAva agAraM vaejjA ? haMtA vaejjA, te NaM tahRppagArA kappaMti saMbhuMjittae ! jo iTTe samaTThe se je se jIve pareNaM no kappaMti saMbhujittae, sejese jIve ANaM kappaMti saMbhujittae, se je se jIve je iyANiM No kappaMti saMbhuMjittae, paraNaM assamaNe AreNaM samaNe, iyANi assamaNe asamaNeNaM saddhi No kappaMti samaNANaM niggaMthANaM saMbhuMjittae, se etramAyANaha, niyaMThA, se evamAyANiyavvaM // sU0 119 // 78 // chAyA - bhagavAMzca khalu udAha nirgranthAH khalu praSTavyAH AyuSmanto nirgranthAH iha khalu sanskataye manuSyA bhavanti teSAM caivamuktapUrva bhavati ye ime muNDA For Private And Personal Use Only Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 726 sUtrakRtAsUtra bhUtvA agArAdanagAritvaM pravajanti eSAM ca AmaraNAnto daNDo nikSiptA, ye ime agAramAvasanti eteSAM khalu AmaraNAnto daNDo no nikSiptaH kecicca khalu zramaNAH yAvad varSANi catuHpazcaSaDdazAni vA alpataraM vA bhUyastaraM vA vihRtya dezama gAramAvaseyuH ? / hanta vseyuH| tasya taM gRhasthaM jatA tatpatyAkhyAnaM bhagnaM bhavati ? nAyamarthaH samarthaH, evameva zramaNopAsakasyA'pi traseSu prANeSu daNDo nikSiptaH sthAvareSu daNDo na nikSiptaH tasya khalu taM sthAvarakAyaM nataH tat patyA. khyAnaM no bhagna bhavati tadevaM jAnIta nirgranthAH , evaM jJAtavyam / bhagavAMzca udAha -nirgranyAH khalu praSTavyA AyuSmanto nirgranthAH, iha khalu gAthApatirvA gAthApati putro-vA tathAmakAreSu kuleSu Agatya dharmazravaNArtha mupasaMkrameyuH ? hanta ! upasaMkrameyuH, teSAM ca khalu yathApakArANAM dharma AkhyAtavyaH ? hanta aakhyaatvyH| kiM te tathApakAra dharma zrutvA nizamya evaM vadeyuH-idameva nainya pravacanaM satya manuttaraM kaivalika paripUrNa saMzuddhaM naiyAyika zalyakartanaM siddhimArga muktimArgaH nirmANamArga nirvANamArgaH avitadhamasaMdigdhaM srvduHkhphiinnmaargm| atra sthitvA jIvAH sidhyanti budhyante muzcanti parinirvAnti sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti, tadAjJayA tathA gacchAma stathA tiSThAmastathA niSIdAma stathA tvacaM vartayAma stathA bhunAmahe tathA bhASAmahe tathA abhyuttiSThAmastathA utthAya uttiSThAma iti mANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM satcAnAM saMyamena saMyacchAma iti vadeyuH ? inta vdeyuH| ki te tathApakArAH kalpyante pravrAjayitum ? hanta klpynte| kiM te tathApakarAH kalpyante muNDayituM hanta kalpyante / kiM te tathAmakArAH kalpyante zikSayituM ? hanta kalpyante / kiM te tathApakArAH kalpante upasthApayitum 1 hanta kalpyante / taizca khalu, tathAprakAraiH sarvapANiSu yAvat sarvasatveSu daNDo nikSitaH ? hanta nikssiptH| te khalu etadrUpeNa vihAreNa viharanto yAvad varSANi catuH pazcAni SaDdazAni vA alpataraM vA bhUyastaraM vA dezaM vihRtya agAraM vrajeyuH ? hanta vrajeyuH / taizva khalu sarvaprANeSu yAvatsarvasatveSu daNDo nikSipta ! nAyamarthaH samarthaH tasya yaH sa jIvaH yena parataH sarvaprANeSu yAvatsarvasattveSu danDo no nikSiptaH tasya yaH sa jIvaH yena ArAt sarvaprANeSu yAvat sarvasattveSu daNDo nikSiptaH, tasya sa jIvaH yena idAnIM sarvamANeSu yAvat sarvasattveSu daNDo na nikSipto bhavati parato'saMyataH ArAt saMyataH idAnImasaMyataH, asaMyatasya khalu sarvaprANeSu yAvat sarvasattveSu daNDo no nikSipto bhavati tadevaM jAnIta nirgrnthaaH| tadevaM jJAtavyam / bhagavAMzca udAha-nirgranthAH khala praSTavyA AyuSmanto nirgnyaaH| iha khalu parivrAjakA vA paritrAjikA vA anyatarebhya stIrthAyatanebhya Agatya For Private And Personal Use Only Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . samayArthabodhinI kA vi. zru. a.7 gautamasya sadRSTAnto vizeSopadezaH 727 dharmazravaNapratyaya mupasaMkrameM yuH ? hanta upsNkrmeyuH| ki teSAM tathAprakArANAM dharmaAkhyAtavyaH ? hanta aakhyaatnyH| te caivamupasthApayituM yAvat kalpyante ? hanta krpynte| kiM te tathAmakArAH kalpyante saMbhojayitum ? hanta kalpyante / te khalu etadrUpeNa vihAreNa biharantaH tathaiva yAvadAgAraM brajeyuH ? hanta vrjeyuH| te ca tathApakArAH kalpyante saMbhojayitum ? nAyamarthaH samarthaH te ye te jIvA ye parataH no karapyante saMbhojayitum, te ye te jIvA ArAt kalpyante saMbhojayitum, te ye te jIvA ye idAnIM no kalpyante saMmojayitum, parato'zramaNaH ArAt zramaNaH idAnImazramaNaH / azramaNena sAdha no kalpante zramaNAnAM nimranthAnAM saMmoktuM tadevaM jAnIta ninyAH / tadevaM jJAtavyam // 2011-78 // TIkA-'bhagavaM ca NaM udAhu' udakaM peDhAlaputra prati bhagavAn zrIgautamasvAmI udAha-movAca. 'NiyaMThA khalu pucchiyacyA niryanyAH khalu praSTavyAH ninthAn vayaM pRcchema iti yAvat / 'AusaMto' he AyuSmanta udakapamukhAH sAdhavaH ? iha khalu 'saMtegaiyA maNussA bhavaMti' iha santyekataye manuSyA bhavanti / iha loke'pi manujA etAdRzA bhavanti, 'tesiM ca evaM vuttapulaM bhavaI' teSAM caevamuktapUrva bhavati / ye etAdRzIM pratijJAM kurvanti 'je ime muMDA bhavittA AgArAo aNagAriyaM pabvaie' ye ime muNDA bhUtvA agArAdanagAritvaM pravananti, ye dIkSA mAdAya gRhamutsRjya sAdhavo bhavanti / 'esiM ca NaM AmaraNatAe daMDe Nikivatte' eSAM cA''maraNAnto daNDo nikSiptaH-parityaktaH / eteSAM sadhUnAM maraNaM yAvatmayA hananaM na kartavyamiti pratyAkhyAnaM kRtamasti / 'je ime agAramAvasaMti eesiM NaM AmaraNaMtAe daMDe No Nikkhitte' ye ime AgAramAvasanti, eteSAmAmara 'bhagavaM ca NaM udAhu' ityAdi / TIkArtha-bhagavAn zrIgautamasvAmI ne udaka peDhAla putra se kahA-hama nirgranthoM se pUchate haiM ki he AyuSman udaka Adi nirgrantho! isa loka meM aise bhI manuSya hote haiM jo isa prakAra kA tyAga karate haiM ki ye jo muNDita hokara gRha ko tyAga kara anagAra ho gae haiM, unakI maiM jIvana paryanta hiMsA nahIM kruuNgaa| aura jo gRha meM nivAsa karate hai arthAt 'bhagava ca NaM udAhu' tyA TIkAthe-bhagavAna zrI gautama svAmIe udaka peDhAlaputrane kahyuM ke-huM nirmane pUchuM chuM ke-he Ayujhana udaka vigere nigraMtha aNagAre! A lekamAM evA paNa manuSyo hoya che, jeo e tyAga kare che ke-je A muMDita thaIne gRhano tyAga karIne anagAradazAne prApta thaI gayA che. temanI huM jIvatA sudhI hiMsA karIza nahIM ane je gharamAM nivAsa kare che, arthAta gRhastha che, For Private And Personal Use Only Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAnto daNDo no nikSiptaH / parantu-ye gRhe vasanti teSAM vadhasya maraNaparyanta pratyAkhyAnaM na karoti 'kei ca NaM samaNA jAva vAsAI caupaMcamAI chaTThahasamAI appayaro vA bhunjayaro vA desaM duIjjittA AgAramAvasejjA' kecica khalu bhamaNA yAvad varSANi catuHpaJcaSaDdazAni vA-alpataraM vA-bhUyastaraM vA dezaM mihatya-sAdhvavasthAyAM vihAraM kRtvA agAramAvase yuH, gautamo vadati-he udaka peDhAla putra ! adhA'haM pRcchAmi-teSu sAdhuSu kazcit sAdhuH catuH paJcata Arabhya dazavarSANi yAvat itastato dezaM vihatya ki puna dRhastha iti / 'tassa gaM taM gArasya bahamANassa se pacakkhANe bhaMge bhavai ?' tasya taM gRhasthaM dhanataH tatpatyAkhyAna bhagnaM bhavati, bhagavAna gautamaH kathayati-tAdRzaM sAdhutaH parAvRtyAgataM sAdhugRhasthaM inyamAnasya sAdhupatyAkhyAnadhAriNaH tAdRzapatyAkhyAtaM ki bhagnaM bhavati-na katha. mapi vratamaGgo bhavatIti dhaniH, udakAdayo bhagavantamAhuH 'jo iNaDhe samaDe' nAyamaryaH samartha:-zramaNAH kathayanti-sAdhubhAvaM parityajya puna havAsa vasataH pUrvagRhastha haiM unakI hiMsA kA maiM jIvanaparyanta tyAga nahIM karatA huuN| aisI sthiti meM koI sAdhu cAra pAMca chaha yA daza varSa taka yA nyUnAdhika samaya taka sAdhu avasthA meM dezoM meM vicarakara he udaka peDhAlaputra / maiM pUchatA hUM ki gRhastha bana jAte haiM yA nahIM ? nigrantha kahate haiM-hAM kaI punaH gRhastha ho jAte haiN| zrIgautamasvAmI kahate haiM-to jo sAdhupanA chor3akara gRhastha ho gae haiM, una gRhasthoM kI hiMsA karane vAle usa pUrvokta pratyAkhyAnakartA kA pratyAkhyAna bhaMga ho jAtA hai kyA? nirgandha kahate haiN-nhiiN| jisane gRhastha ko mArane kA pratyAkhyAna nahIM kiyA vaha puruSa yadi sAdhupana choDakara gRhastha bane hue puruSa ko temanI hiMsAne huM jIvatA sudhI tyAga karatA nathI, A paristhitimAM kaI sAdhu cAra, pAMca, cha, athavA daza varSa sudhI athavA tethI ochAvattA samaya sadhI sAdhu avasthAmAM dezamAM vicaraNa karIne he udaka peDhAlaputra! huM pUchuM chuM ke-gRhastha banI jAya che ke nahIM? - niraMtha kahe che hA keTalAka pharIthI gRhastha banI jAya che. zrI gautama svAmI kahe che ke-te jeo sAdhupaNAne tyAga karIne gRhastha banI gayA che te gRhasthanI hiMsA karavAvALA te pUrvokta pratyAkhyAna karavAvALAnA pratyAkhyAnane bhaMga thaI jAya che ? nirgaLa aNagAra kahe che ke.nA jeNe gRhasthane mAravAnuM pratyAkhyAna karyuM nathI, te purUSa je sAdhupaNuM choDIne gRhastha banelA purUSane mAre che, te For Private And Personal Use Only Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lamayArthabodhinI TIkA zi. zru. a.7 gautamasya sadRSTAnto vizeSopadezaH 79 sApoH mAraNena pratyAkhyAninaH pratyAkhyAnasya bhaGgo na bhavati kathamapi, yataH sAdhuna mayA hantavya etAdRzaM pratyAkhyAnaM kRtam / ayantu nedAnIM sAdhuH-apitu gRhasthaH / asastAdRzagRhasthasya mAraNe sAdhumAraNapatyAkhyAnasya bhaGgo naiva bhavatIti / punaH gautamasvAmyAha-'evameva samaNocAsagassa vi tasehiM pANehi daMDe Nikkhitte' evameva bhamaNopAsakasyA'pi baseSu mANeSu daNDo nikssiptH| 'thAvarehiM daMDe go mikkhitte' sthAvareSu daNDo no nikSiptaH 'tassaNaM thAvarakAyaM vahamANassa se paccakkhANe No bhaMge bhAi' tasya sthAvarakAyaM natastatmatyAkhyAnaM no bhagnaM bhvti| gautamaH kathayati-pathA tasya vratabhaGgo na bhavati, evaM prasakArya pratyAkhyAtura sthAvarazarIra nAzane'pi pratyAkhyAnamaGgo na bhavati, yatastadAnI sthAvarAvacchiA. jIve prasazarIrAvacchinnatvA'bhAvAt / 'se evamAyANada ? NiyaMThA ! evamAyANiyam' he ninanyAH sAdhA ! tadevaM jAnIta-evameva jJAtavyamiti / puna gautamo'mumartha bodhayitumudAharaNAntaramAha-'bhagavaM ca NaM udAhu NiyaMThA khalu pucchiyabvA' bhagavAMzca khalu udAi-nigraMthAH khalu praSTavyAH gautamaH kathayati-ahaM zramaNAna pRcchAmi-'AusaMto NiyaMThA AyuSmanto nirgranthAH ? 'iha khalu gAhAvaI vA mAratA hai to usakA pratyAkhyAna bhaMga nahIM hotaa| usane to sAdhu ko hI na mArane kA pratyAkhyAna kiyA hai, parantu yaha puruSa apa sAdhu nahIM hai, parantu gRhastha hai| ataeva usa gRhastha ko mArane se mAdhu ko na mArane kI pratijJAkA bhaMga nahIM hotaa| ___ zrIgautamasvAmI bole-isI prakAra zramaNopAsakane sajIvoM kI hiMsA kA tyAga kiyA sthAvara jIvoM kI hiMsA kA tyAga nahIM kiyaa| ataH vaha yadi sthAvara jIvoM kI hiMsA karatA hai to usakA pratyAkhyAna bhaMga nahIM hotaa| kyoM ki vaha jIva isa samaya sazarIra meM nahIM kintu sthAvara zarIra meM hai| he nirgrantha sAdhubho ! aisA hI samajhanA caahie| tenA pratyAkhyAnane bhaMga thato nathI. teNe te sAdhune ja na mAravAnuM pratyAkhyAna karyuM che. paraMtu A purUSa have sAdhu rahela nathI, paraMtu gRhastha che. tethI ja te gRhasthane mAravAthI sAdhune na mAravAnI pratijJAna bhaMga thato nathI. gautamasvAmIe kahyuM-A ja pramANe zramaNopAsake trasa jIvonI hiMsAne tyAga karyo che, ane sthAvara jIvonI hiMsAne tyAga karyo nathI, tethI te je sthAvara onI hiMsA kare che, te tene pratyAkhyAnane bhaMga thatuM nathI kemake te jIva A vakhate trasa zarIramAM nathI, paNa sthAvara zarIramAM rahela che, huM -ni- sAdhu! ma sabhA naye. For Private And Personal Use Only Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - gAhAvai putto vA tahappagArehi kulehi Agamma' iha khalu gAthApatirvA gAthA. patiputro vA tayAmakAreSu kuleSvAgasya 'dhamma savaNavattiyaM upasaMkamajjA' dharma dharaNArthamupasaMkrameyu:-AgaccheyurityayaH / iha hi jagati uttamakulotpano gAthApati svasputro vA dharmazravaNArtha sAdhusamIpaM gantuM zaknoti kim ? 'hatA uvasaMkamajjA' inta-upasaMkrameyuH sAdhubhiH kathitaM hanta bhoH gantuM zaknoti zrotum 'tesiM ca tApagArANaM dhamma Aikviyamve' teSAM ca gAthApatyAdInAM tayApakArANAM dharma pAkhyAtavyA-vaktavyaH kim, 'haMta Aikkhiyo' hanta ! AkhyAtavyaH sAdhavo badanti munibhiH tebhyo dharma upadeSTavya iti / 'ki te tahapagAraM dhamma socA Nisamma evaM vaejjA' kiM te tathAmakAraM dharma zru vA-nizamya evaM vadeyuH, te tAdRzaM dharma bhrUtvA'jagatya ca--evaM kaya yeyuH, 'iNameM NiggaMthaM pAvayaNaM saccaM aNu taraM kevaliyaM paDiSuNNaM saMsuddhaM Ne yAuyaM saralakattaNa sidimamga-muttimaggaM nijjANamagaM nivANamagaM-avitahamasaMsiddhaM-sambaduvApahINamagaM - etthaM ThiyA jIvA sijhaMti-bujjhati-muccaMti parinivAyati sambadukkhANamaMta kareMti' idameva - gautama svAmI isI artha ko samajhAne ke lie dUsarA udAharaNadete hai-he AyuSman nimranyo ! koI gAthApati yA gAthApati kA putra tathAprakArake uttama kuloM meM janma lekara kyA dharma zravaNa karane ke lie sAdhu ke samIpa A sakate haiM ? nirgranthoM ne kahA-hAM Asakate haiM / gautanasvAmI-una gAthApati Adi ko kyA dharma kA upadeza karanA cAhie? nirgrantha-hAM, sAdhuoM ko dharmopadeza karanA caahie| gautama svAmI-kyA dharma ke upadeza ko sUnakara aura samajhakara ve aisA kaha sakate haiM ki-yaha niyantha pravacana hI satya hai, anuttara zrI gautamasvAmI A ja vAta samajAvavA mATe bIjuM udAharaNa Ape chehe Ayubana nirca kaI gAthA pati athavA gIthApatine putra tevA prakAranA uttama kuLamAM janma laIne zuM dharma zravaNa karavA mATe sAdhuonI samIpe AvI zake che? nizranthAle yu-hai| mAvI za che. gautamasvAmIe kahyuM-te gAthA pati vigerene zuM upadeza karavo joIe. nitthAe kahyuM-hA sAdhuoe dharmopadeza kara joIe. gautamasvAmIe kahyuM-zuM dharmanA upadezane sAMbhaLIne ane samajIne teo evuM kahI zake che ke-A nigraMtha pravacana ja satya che. anuttara For Private And Personal Use Only Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org , hereafter east fa. a. a. 7 gautamasya sadRSTAnto vizeSopadezaH 731 nirgranthaM pravacanaM satyaM satyamartha bodhayati tat anuttaraM kailika paripUrNa saMvadaM naiyAyikaM zalyakarttanaM siddhimArgaH muktimArgaH nirmANamArgaH nirvANamArgaH avitatham-mithyAtvarahitam, asaMdigdhaM sarvaduHkhamahINamArgaH, anuttaramananyasadRzam, kelinA proktaM kailikamadvitIyam - paripUrNam apavargaprApakakRtsnaguNasaMyuktam - kaSAyAdimalarahitam saMzuddha naiyAyikaM nyAyena caratIti mokSagamakaM vA zalpaM - mAyAdi pApaM vA kuntati-chinattIti zalyakarttanama, siddhimArga:-siddhiH avicala - sukhamAziH tasyA, mArgaH muktimArga:- muktiH - ahitArthakarmapradAnaM tasthA mArgaH, niryANam - sakalakarmabhya Atmano niHsaraNaM tasya mArgaH nirmANamArgaH, nirvANanirvRtiH - nikhilakarmakSayajanyaM paramasukhaM tasya mArgaH nirvANamArgaH, avitathaMtathyam, asaMdigdham - sandeharahitam, sarvaduHkhaprahINa mArga :- sarva duHkhamahoNaMniHzreyasaM tasya mArgaH atra sthitA jIvA sidhyanti sidvigatiM prApnuvanti, budhyante - kevalino bhavanti, muJcanti - karmabandhAt pRthag bhavanti, parinirvAntisarvathA sukhino bhavanti, sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti sarvaduHkhAni - zarIravAGmAnasAni teSAmanto nAzastaM kurvanti / atra sthitA jIvAH sidhyanti - budhyante - muJcanti parinirvAnti-sarva-duHkhAnAmantaM kurvanti / AhaMdU dharmaM zrukhA te kathayiSyanti - ayametra dharmaH satyaH - sandeharahitaH / amuM dharmamAsAdya mokSamapi prApya sarvottama hai, paripUrNa hai, saMzuddha haiM, nyAyayukta hai, zaya arthata mAyA Adi pApoM ko naSTa karane vAlA hai, avicala sukha rUpa siddhi kA mArga hai, muni kA mArga hai, samasta karmoM se AtmA ko pRthaka karane kA mArga hai, nirvANa arthAt samasta karmoM ke kSaya se utpanna hone vAle paramasukha kA mArga hai, tathya hai, saMzayAnIta hai, samasta duHkhoM ke vinAza karane kA mArga hai / isa dharma meM sthita jIva siddha hote haiM buddha hote haiM, mukta hote haiM, parinirvANa prApta karate haiM aura saba prakArakA arthAt zArIrika aura mAnasika duHkhoM kA anta karate haiN| ataH hama tIrthaMkara 6000 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvottama che. paripUra che. saMzuddha che, nyAyayukta che zahayo arthAt bhAyA vigere pApAne nAza karavAvALu che. avicala sukharUpa siddhinA mArga che, samasta kama thI AtmAne jADA karavAnA mArga che nirvANu arthAt samasta urbhAnA kSayathI utpanna thavAvANA parabhasumano bhAga che tathya - satya che. sa'zaya vagaranA che. samasta du:khAnA vinAza karavAnA mAga che. A dhama mAM rahela jIva siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, parinirvANa prApta kare che, ane avAja arthAt zArIrika-zarIra saMbaMdhI ane mAnasika duHkhAne For Private And Personal Use Only Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ntiityaadi| 'tamANAe tahA gacchAmo tahA ciTThAmo tahA NisiyAmo tahA tuyaTTAmo tahA bhuM nAmo tahA bhAsAno tahA abhuTThAmo tahA uThAe uhimoti pANArNa bhUgarNa jIvANaM sattANaM saMjameNaM saMjamAmotti vaejjA?' tadAzayA-etattIrthakarodirita. dharmasthAtrayA tathA gacchAmaH-yatanayA viharAmaH, yatanayA tathA tiSThAmaH-kara caraNAdikamavikSipantaH samAhitA bhavAmaH, tathA niSIdAma:-yatanayA upavizAmaH, tathA tvaravartayAmaH-yatanayA pAzrvaparivartanaM kurmaH, tathA bhunAmahe yathA kalyA. gAhAraM mAgnumaH, tathA bhASAmahe, tathA'bhyuttiSThAmaH, tathA-utthAya uttiSThAmaH, iti prANAnAM drIndriyANaM bhUtAnAM-sacAnAM jIvAnAM-pazcendriyANAM satyAnAmekendriyapRthivyAdInAM saMyamena-saptadazavidhena saMyamaM saMyacchAmaH-paripAlayAma iti vadeyuH-gAthApatyAdayaH kim ? 'haMtA vaegjA' hanta bhoH? vadeyuH iti sAdhubhiH kathitam / 'ki te tahappagArA kappaMti paJcAvittae' kiM te tathAmakArA:tAzA gAthApatyAdayaH-pravrAjayituM kalpyante, ete puruSA dIkSAyogyAH kim, dvArA upadiSTa isa dharma kI AjJA ke anusAra hI hama yatanA se gamana karege-yatanA se vihAra kareMge yatanAse ThahareMge, hAtha-paira Adi ko nahIM paTakate hue samAhita hoMge, yatanA se baiTheMge, yatanAse pasavAr3A palaTeMge, paMtanA se AhAra prApta kareMge, boleMge aura utthege| isa dharma meM kahI huI vidhi ke anusAra hI uThakara prANiyoM-dvIndriya Adi, bhUtoM-vanaspati, jIvoM-paMcendriyoM tathA sattvoM-pRthvIkAya Adi kI rakSA ke lie saMyama pAlana kareMge kyA ve gAyApati Adi aisA kaha sakate haiM ? nirgrantha-hAM ve aisA kaha sakate haiN| . gautama svAmI-kyA ve aisA vicAra rakhate vAle puruSa dIkSA aMta kare che. tethI tIrthakara dvArA upadeza karavAmAM Avela A dharmanI AjJA pramANe ja ame yatanA pUrvaka gamana karIzuM. yatanAthI vihAra karIzuM yatanAthI ubhA rahIzuM-hAtha, paga vigerene tare cheDyA vinA samAdhivALA , thaIzuM yatanAthI besIzuM, yatanAthI paDakhA badalIzuM. yetanAthI AhAra prApta karIzuM, yatanAthI belIzuM ane yatanAthI uThIzuM. A dharmamAM kahevAmAM Avela vidhi pramANe ja uThIne kandriya vigere prANiyo, bhUtA-bana35ti, 7-5'yendriyo, tathA satvA-pRthvIya vizeSa rakSA karavA mATe saMyamanuM pAlana karIzuM? A pramANe te gAthApati vigere Ama kahI zakaze ? niya 48- tote hI za cha. - gautamasvAmIe kahyuM-zuM teo A vicAra rAkhavavALA purU For Private And Personal Use Only Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabAdhinI TIkA dvi. zru. a. gautamasya sadRSTAnto vizeSopadezaH 733 'haMtA kappaMti' hanta kalpyante-santi diikssaayogyaaste| 'kiM te tahapagArA kappaMti' muMDAvittae' kiM te tathAprakArA svAdazAH muNDanayogyAH santi ? haMtA kappati' inta kalpyante / 'kiM te tahappagArA kappati sikkhAvittae' kiM te tathAprakArAH kalpyante zikSayitum, gragAsevanayA zikSAdAnayogyA kim ime, 'haMtA kappaMti' inta kalpyante / "kiM te tahappagArA kappaMti ubaTThAvittae' kiM te tathApakArA sAdhutvAya upasthApayituM kalapyante / 'haMtA kapaMti' hanta kalpyante 'tesiM ca NaM tahappagArANaM samvapANehi jAva sabasattehi daMDe Nikkhitte' taizca sarvapANiSu yAvatsarvasattveSu daNDo nikSiptaH / taiH sarvatrANiSu daNDamatyAkhyAna kattuM zakyate kim / 'haMtA Nikkhitte' hanta nikSiptaH-pratyAkhyAnaM kattuM zakyate / 'se NaM eyAgrahaNa kara sakate haiM ? nirgrantha hAM, ve dIkSA le sakate haiM / ve dIkSA dene ke yogya haiN| gautama svAmI-kyA isa prakAra ke vicAra vAle ve puruSa muNDina karane yogya haiM ? nirgrantha-hAM, ve muNDita karane yogya haiN| gautama svAmI--kyA ve grahaNa aura Asevana zikSA dene ke yogya haiM ? nirgrantha-hA~ yogya haiN| gautama svAmI--kyA ve sAdhutva meM sthApita karane yogya haiM ? " nirgandha-hAM, yogya haiN| gautama svAmI--kyA ve samasta prANiyoM yAvat sattvoM ke saMbaMdha meM daNDa dene kA tyAga kara sakate haiM? nirgrantha--hAM ve tyAga kara sakate haiN| dIkSAne svIkAra karI zake che? nirmAe kahyuM-hA te dIkSA dhAraNa karI zake che. teone dIkSA ApA cogya che. - gautamasvAmI-zuM AvA prakAranA vicAravALA te purUSa muMDita karapaan yogya cha ? ni9-hA gya che. gautamasvAmI-zuM teo sAdhupaNAmAM sthApavAne gya che? nizra-thaM- yo25 cha. gautamasvAmI-zuM teo saghaLA prANi yAvat sarvenA saMbaMdhamAM daMDa ApavAne tyAga karI zake che? nirmastha- teo te pramANe daMDa devAne tyAga karI zake che. te For Private And Personal Use Only Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAgapatra rUveNaM vihAreNaM viharamANA jAva vAsAI caupaMcamAI chaTTaddasamAI vA appayaro vA bhujjayaro vA desaM duijjettA agAraM vaejjA' te etadra peNa vihAreNa viharato yAvadvarSANi catuH-pazcAni SaDdazAni vA alpataraM vA bhUyastaraM vA dezaM-sAdhu. vihAraM kRtvA vihRtya-agAraM vrajeyuH / 'hatA vaejjA' hanta ! bajeyuH 'tassa gaM jAva sabasattehi daMDe Nikkhitte' taizca khalu sarvaprANeSu daNDo nikSiptaH, te gRhasthA bhUtvA kiM sarvajantuSu daNDaM parityajanti kim ? arthAt te gRhasthAH sarvajIveSu daNDaM na parityajanti / kintu-kurvantyeA daNDaM tadevAha te udaka yatAdayo nigranthAH kathayanti he gautama ! 'No iNahe samar3heM' nAyamarthaH samarthaH 'se je se jIve jassa pareNaM savvapANehiM samasattehiM daMDe No Nikkhitte' tasya yaH sa jIva yena parataH sarvamANeSu yAvat sarvasattveSu daNDo no nikSiptaH, sa jIvo yo dIkSAtaH pUrva gRhasthAvasthAyAM sarvapANiSu daNDaM na parityaktavAnAsIt / 'se je se jIve jassa gautama svAmI--ve dIkSA paryAya meM vicarate hue cAra, pAMca, chaha yA dasa varSa taka thoDe yA bahuta dezoM meM vihAra karake punaH gRhastha ho sakate haiM ? nirgrandha--hAM, phira gRhastha ho sakate haiN| ___ gautama svAmI-ve gRhastha hokara kyA samasta prANiyoM ko daNDa dene kA tyAga karate haiM ? nindha --nahIM yaha artha samartha nahIM hai arthAt punaH gRhastha ho kara ve samasta prANiyoM kI hiMsA ke tyAgI nahIM ho skte| gautama svAmI--vaha yahI puruSa hai jisane dIkSA aMgIkAra karane se pUrva sampUrNa prANiyoM ko daMDa dene kA tyAga nahIM kiyA thA vaha vahI puruSa gautamasvAmI-teo dIkSA paryAyamAM vicaratA thA cAra, pAMca, che athavA dasa varSa sudhI thaDA ke ghaNA dezamAM vihAra karIne pharIthI gRhastha thaI zake che ? nigraMtha- hA pharIthI gRhastha thaI zake che. gautamasvAmI-teo gRhastha thaIne badhA prANiyene daMDa ApavAno tyAga kare che? niW--nA, A artha barAbara nathI, arthAta pharIthI gRhastha thaIne teo saghaLA prANiyonI hiMsAno tyAga karavAvALA thaI zakatA nathI. gautamasvAmI-te eja purUSa che. ke jeNe dIkSAne svIkAra karyA pahelAM badhA ja prANione daMDa devAne tyAga karyo na hate. te eja purUSa che ke, For Private And Personal Use Only Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAyodhinI TIkA zi. zru. a. 7 gautamasya sahaSTAnto vizeSopadezaH 735 AreNaM sammapANehi jAva sattehi daMDe Nikvitte' tasya yo jIvaH sa yena ArAta -munisAmIpyAt sarvamANiSu yAvatsarvasattveSu daNDo nikSiptaH / sa eva jIyaH pavAd dIkSAdhAraNAnantaraM sarvapANiSu daNDa parityaktavAn / 'se je se jIdhe jassa yANiM sambhapANehi jAva sambasalehi daMDe No Nikkhitte bhAI tasya yaH sa jIvo yena idAnIM sarvapANiSu yAvatsatveSu daNDo na nikSipto bhvti| evaM sa eva jIyo vidhate-yo gRhasthamAtramAdadAnaH sarvajIveSu pratyAkhyAnaM na kuta. bAn, 'pareNaM asaMjae AreNa saMjae' parato'saMyataH-ArAsaMyata:-sAdhvavasthAta: pAca-gRhasthAvasthAyAm asaMyata AsIt, ArAt-sAdhvavasthAyAM sNytH| 'iyANi asaMnae' idAnIm-punaH sAdhuliGgatyAgAtparaM gRhasthabhAvamApannaH punarasaMyato jAtaH / 'asaMjayarasa samrapANehiM jAva sabasattehiM daMDo No Nikkhitte bhavaI' asaMyatasya sarvapANiSu yAvat sarvasatveSu daNDo no nikSipto bhavati, asaMyamI jIvaH sarvavyApAreNa sarvaprANiSu daNDatyAgI na bhavati / 'se evaM mAyANaha' tadevaM jAnIta, 'NiyaMThA' nigranthAH 'se evamAyANiyabdhaM tadevaM jJAtavyam / ayaM bhAvaH yadyapi trasajIvavadhasya pUrva pratyAkhyAnaM kRtam, sa eva kAlAntare sthaahai| jisane dIkSA dhAraNa karane ke pazcAt samasta prANiyoM ko daNDa dene kA tyAga kara diyA thA aura yaha vahI puruSa hai jo dIkSA tyAga kara aura gRhastha avasthA meM Akara samasta prANiyoM ko daMDa dene kA syAgI nahIM hai| vaha sabake pahale asaMyamI ho gayA aura phira sAdhu liMga tyAga kara asaMyamI ho gayA / jo asaMyamI hai vaha samasta prANiyoM yAvat samasta sattvoM ko daMDa dene kA tyAgI nahIM ho sktaa| he nirgrantho ! aisA hI jAno aura aisA hI jAnanA cAhie / bhAvArtha yaha hai-yadyapi usa jIva ke hiMsA kA pratyAkhyAna pahale kiyA hai, kintu vaha trasa jIva kAlAntara meM sthAyara ho jAtA hai |trit jeNe dIkSA dhAraNa karyA pachI badhA ja prAoine daMDa devAne tyAga karyo hate. ane te eja purUSa che ke je dIkSAne tyAga karIne ane gRhastha avasthAmAM AvIne badhA ja praNiyone daMDa devAne tyAga karanAra nathI. te sauthI pahelAM asaMyamI hato. te pachI saMyamI thaI gayo. ane te pachI pAche sAdhunA veSane tyAga karIne asaMyamI thaI gaye. je asaMyamI che. te saghaLA prANi yAvatu saghaLA sone daMDa ApavAno tyAga karavAvALA hotA nathI. he nigraMtho ! tame evuM jANe ane e ja pramANe jANavuM joIe. bhAvArtha A pramANe che-je ke trasa jIvanI hiMsAnuM pratyAkhyAna pahelAM karyuM hatuM. paraMtu te trasa jIva kAlAntaramAM sthAvara banI jAya che. trasa jIvanuM For Private And Personal Use Only Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9 jarA mAsAdayati sajIve pratyAkhyAna kartuH sthAvarajIvavinAzanena pratyAkhyAnaM na bhajyeta tatkAle tasmiMstrasAvacchinna jIvatvA'bhAvAt paryAyeNa sahaiva pratyAkhyAnasya sambandhaH, na tu dravyatayA'vasthitajIvena saha paryAyasya ca pratikSaNaM bhiyAnasvAt / yathA kazcit gRhasthaH sAdhurbhavati tasyAM ca gRhasthAvasthAyAM jIvaM virAdhayati tAvatA sAdhvavacchinapatyAkhyAnasya bhaGgo na bhavati taskasya to ? sAdhuyagRhasthaparyAyayorbhedAt / pratyAkhyAnasya sAdhuparyAyeNa samba syAt / gRhasthAvasthAyAM tenaiva jIvena kRte'pi badhe pratyArUpAnaM na duSTaM bhavati, dihApi sajIvaviSaye gautamena pratibodhitaH sa iti bhAvaH / 1 - sUtra For Private And Personal Use Only gautamasvAmI kathitamevArtha dRSTAntAntareNa punaH udakapeDhAlaputra zramaNebhyaH pradarzayati - 'bhagavaM ca NaM udAhu bhagavAn punaH khalu udAha- 'NiyaMThA khalu pucchiyanA' jIva kA pratyAkhyAna karane vAle kA pratyAkhyAna sthAvara jIvoM kI hiMsA karane se bhaMga nahIM hotaa| kyoM ki usa samaya vaha trasa jIva nahIM hai / pratyAkhyAna kA sambandha paryAya ke sAtha hai, dravya rUpa se sthita rahane vAle jIva ke sAtha sambandha nahIM hai| kintu paryAya palaTatI rahatI / jaise koI gRhastha hai, sAdhu nahIM hai aura usa avasthA meM jIvoM kI virAdhanA karatA hai to sAdhu saMbaMdhI pratyAkhyAna kA bhaMga nahIM hotA hai / isakA kyA kAraNa hai ? kAraNa yahI hai ki sAdhuparyAya aura gRhastha paryAya meM bheda hai| pratyAkhyAna kA saMbaMdha sAdhu paryAya ke sAtha hai / gRhasthAvasthA meM jIva kI hiMsA karane para bhI gRhastha pratyAkhyAna ke bhaMga kA doSI nahIM hotA / isI prakAra prakRta trasa ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie | isa prakAra gautama svAmI ne una nirgranthoM ko pratibodha diyaa| pratyAkhyAna karavAvALAnA pratyAkhyAnanA sthAvara jIvAnI hiMsA karavAthI bhaga thatA nathI. kemake-te vakhate te trasa jIva rahela nathI. pratyAkhyAnanA sabaMdha paryAyanI sAthe che. dravyapaNAthI sthita rahevAvALA jIvanI sAthe sa''dha nathI paraMtu paryAya pharyA kare che. jemake ke. gRhasya che, te sAdhu nathI ane te e avasthAmAM jIveAnI virAdhanA-hiMsA karatA hAya tA sAdhu sa'badhI pratyAkhyAnanA bhaga thatA nathI, tenuM kAraNa zuM che? kAraNa eja che kesAdhu paryAya ane gRhastha paryAyamAM bheda che. pratyAkhyAnane saMbadha sAdhuparyAya sAthe che. gRhustha avasthAmAM jIvanI hi~MsA karavAthI paNa gRhastha pratyAkhyAnanA bhaMgarUpI doSavALA thatA nathI. eja pramANe cAlu trasanA sadaMba dhamAM paNu samajI levuM joie. A pramANe gautamasvAmIe te nigranthAne pratibaMdha ApyA. Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zu. a. 7 gautamasya sadRSTAnto vizeSopadezaH 737 nirgranthAH khalu praSTavyA: - nirgranthAnahaM pRcchAmi, 'AusaMto niyaMThA' AyuSmanto nirgranthAH iha loke 'parivAiyA vA' pArivAjakA vA 'parivvAiyAo bA' parivAjikA vA 'annaya rehiMto' anyatarebhyaH 'tityAyayaNehiMto Agamya dhammaM vaNavattiya uvasaMmejjA' tIrthAyatanebhya Agatya dharme zravaNapratyayamupasaMkrameyuH / 'yatanebhyaH svatIrthebhyaH sAdhubhyaH sAdhvIbhyo vA kiM dharmazravaNArthamAgantuM 'zakyate ? 'haMtA ubasekamejjA' hanta - upasaMkrameyuH - AgantuM zakyate, 'ki tesiM' sahapagAre dhamme Aikkhiyance' tathAprakArANAM teSAM kiM dharma AkhyAtavyaHkathanIyaH ? 'haMtA Aikkhiyanye' inta AkhyAtavyaH - zrAvayitavya ityarthaH 'taM ceSa uTThAvisa jAna kappaMti' te caitra mupasthApayituM yAvatkalpyante, yAvatpadena te khalu sarvaprANiSu yAvara sarvasamveSu daNDo nikSiptaH hanta nikSiptaH ityanyasya grahaNam, samyag dharma zrAvaNAnantaraM yadi teSAM vairAgyaM bhavet tathA sAdhurbhaviSyA - gautama svAmI dUsarA dRSTAnta dekara udaka peDhAlaputra ko aura nigranthoM ko samajhAte haiN| bhagavAn zrIgautamasvAmI ne kahA- maiM nirgranthoM se pUchatA hUM ki he AyuSman nirgranthoM ! kyA koI parivrAjaka yA parivrAjikA kisI dUsare tIrtha ke sthAna meN| (Azrama yA maTha Adi meM) rahate hue sAdhu ke samIpa dharma zravaNa karane ke lie Asakate haiM ? nirgrantha- hAM Asakate haiM / gautamasvAmI -- tathAprakAra ke una vyaktiyoM ko dharma kA upadeza denA cAhie ? nirgrantha-- hAM, unheM dharma sunAnA cAhie / gautama svAmI - dharma zramaNa karane ke pazcAt pUrvokta prakAra se gautamasvAmI bIju dRSTAnta ApIne udaka peDhAlaputrane ane tenA nirthanthAne samabhave che. bhagavAna zrI gautamasvAmIe kahyuM ke-Du nigranthAne pUchuM chu` ke he AyuSmana nigranthA ! zu` kaiI parivrAjaka athavA parivrAjIkA kAI bIjA tIrthaMkaranA sthAnamAM (Azrama athavA maDha vigeremAM) rahevAvALA sAdhunI pAse dha zravaNu karavA mATe AvI zake che ? nirgrantha:- hA bhAvI zaDe che ? gautamasvAmI-tevA prakAranI te vyaktione dhama nA upadeza ApavA joie? nigrantha-hA teone dharmanuM zravaNu karAvavuM joIe. gautamasvAmI--dhamanuM zravaNa karyAM pachI pUrvokta prakArathI yAvat dIkSA sU0 13 For Private And Personal Use Only Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakatAmA mItIcchA bhaveta-tadA ki te dIkSayitavyAH ? 'hatA kappaMti' inta klpynte| arthAdIkSAdAnayogyAste gyuH / 'kiM te tahappagArA kappaMti saMbhuMjittae kisI tathA pakArAH kalpyante saMbhojayitum ? arthAdIkSAdhAraNAnantaraM kiM te saMmojyA bhavitumaInti ? hetA kApati hanta kampyante, sAdhuH sAdhubhiH saha sAdhvI sAcIbhiH saha samAnasAmAcAriNAM saha bhojanAdikaM saMmogaH, tamavazyaM yAditi sAdhanAmuttaram / teNaM eyAraveNaM vihAreNaM viharamANA te ceva jAba bhAgAraM baejjA' se-etadrapeNa vihAreNa viharanta stathaiva yAvadagAraM brajeyu: kim ? te dIkSAM pAlayantaH saMyatAvasthAyAM vihAraM kRtvA punareva gRhasthA bhaviSyanti kim ? 'haMtA vaejjA' hanta bajeyu:-azubhakarmodayAt gRhaM gantuM zaknuvanti / yAvat ve dIkSA lenA cAheM to unheM dIkSA dekara dharma meM upasthApita karanA cAhie? nirgandha--hAM, karanA caahie| gautamasvAmI--yadi ve virakta hokara dIkSA leleM to kyA saMbhoga ke yogya haiM ? . nirgrantha--hAM, ve saMbhoga ke yogya haiN| sAdhuoM kA sAmAna samAcArI vAle sAdhuoM ke sAtha aura sAdhviyoM ko sAdhvIyoM ke sAtha bhojanAdi vyavahAra karanA saMbhoga kahA jAtA hai ve dIkSita hone ke pazcAt avazya saMbhoga ke yogya haiN| gautama svAmI--ve isa prakAra ke vihAra se vicarate hue arthAt sAdhupana pAlate hue yAvat punaH gRhasthI meM jA sakate haiM ? nigraMtha--hA~ azubha karma ke udaya se gRhasthI meM punaH jA sakate haiM levAnI IrachA kare te teone dIkSA ApIne dharmamAM sthApita karavA joIe? nircandha- hA karavA joIe. gautamasvAmI-je teo virakta thaIne dIkSA dhAraNa karI le te zuM teo saMga karavAne cagya che? nigna -hA, teo saMga karavAne cagya che. sAdhuonA sarakhA sAmAcArIvALA sAdhuonI sAthe ane sAdhvIjIone sAdhvIonI sAthe bhojana vigere vyavahAra kare te saMjoga kahevAya che. teo dIkSita thayA pachI avazya saMjoga karavAne cagya bane che. gautamasvAmI-teo A prakAranA vihArathI vicaratA thakA arthAt sAdhupaNAnuM pAlana karatA thakA yAvat pharIthI gRhastha avasthAmAM jaI zake che? mithe--hA azubha karmanA udayathI gRhasthapaNAmAM jaI zake che. For Private And Personal Use Only Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhaat are fa. dhu. a. 7 gautamasya sadRSTAnto vizeSopadezaH 739 'te NaM tapagArA kappaMdita saMbhuMjittae' te khalu tathAprakArAH kalpyante saMbhoja yitum ? parityaktasAdhu liGgAste gRhasthAH sAdhubhiH saha saMbhoktuM zaknuvanti kim ? 'go iNaTThe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH, gRhasthabhAvamApannAH sAdhubhiH saha bhoktuM lakSyanti ? nahItyutaram, athavA gRhasthabhAvamAgatAH sAdhyaH sAdhvIbhiH saha bhoktuM na zaknuvanti, 'se je se jIve pareNa no kappaMti saMbhujittae' te ye te jIvA :- ye parato to kalpyante saMmeojayitum / te eva jIvAH yaiH saha sAdhUnAM saMmojana dIkSAtaH pUrve nA'bhavat, 'se je se jIve AreNaM kappaMti saMbhuMjitae' te ye - te jIvAH ArAtkalpyante saMmeojayitum, dIkSA dhAraNAnantaraM dIkSitaissaha sAdhUnAM cirakAlaparyantaM saMbhojanAdikaM bhavati / 'se je se jIve je iyANi no kappaMti saMsuMjittae' te ye te jIvAH ye-idAnIM no kalpyante saMbhojayitum, pUrva sAdhusamaye saMbhojanAdiyogyAH ye jIvA ste eva - idAnoM parityaktasAdhubhAvAH parikalpitagRhasthabhAvAH saMbhojanAdiyogyA na bhavanti / 'pareNa assamaNe AreNa samaNe iyANi assamaNe' parato'bhramaNaH ArAt zramaNaH idAnImazramaNaH / gautama svAmI -- jaba ve sAdhu kA veSa tyAga deM aura gRhastha ho jAeM taba sAdhuoM ke sAtha saMbhoga ke yogya hote haiM ? nirgrantha-- nahIM yaha artha samartha nahIM hai, arthAt gRhastha ho jAne ke pazcAta ve saMbhoga ke yogya nahIM rahate / 1 gautama svAmI - ye vahI jIva haiM, jo dIkSA lene se pahale saMbhoga ke yogya nahIM the / ye vahI jIva haiM jo dIkSA lene ke pazcAt saMbhoga ke yogya the aura ye vahI jIva haiM jo aba dIkSA tyAga dene ke pazcAt saMbhoga ke yogya nahIM rahe haiN| ye vahI haiM jo pahale zramaNa nahIM the, phira bhramaNa ho gae the aura aba zramaNa nahIM rahe haiN| zramaNoM ko gautamasvAmI--jyAre tee sAdhunA veSanA tyAga karI de ane gRha stha banI jAya, te pachI sAdhuonI sAthe sabhAga karavAne caigya gaNAya che? nimanthA--nA, A atha kharekhara nathI. arthAt gRhastha thayA pachI te sabhAgane cogya rahetA nathI, gautamasvAmI--A teja jIva che, je dIkSA lIdhA pahelAM sa'bhAgane rAgya na hatA. A eja jIva che ke je draDhIkSA lIdhA pachI sabhAgane cAgya hatA. ane A eja jIva che ke je-have DhIkSAnA tyAga karyAM pachI sabhAgane cegya rahela nathI. A eja jIva che je pahelAM zramaNu na hatA. te pachI zramaNa banyA ane have pAchA zramaNu rahyo nathI. zramaNAne azramaNeAnI sAthe For Private And Personal Use Only Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 740 - - - saMkatAko saMyamagrahaNAt pUrva gRhasthA-na sAdhuH, dIkSAdhAraNAnantara sAdhuH jAtaH na gRhasthA, dIkSAparityAgAnantaraM punarapi gRhastha eva jAtaH na tu saadhuH| 'assamaNeNaM saddhi No kappaMti samagANaM niggaMyANaM saMbhuMjittae' azramaNena sAdhe no kalpante zramaNAnAM nirgranyAnAM saMbhoktum / sAdhavo nA'bhyavaharanti-azramaNena sh| tAdRzA cArA'bhAvAt / 'se eva mAyANaha NiyaMThA se eva mAyANiya' tadevaM jAnItanirgranyAH tadevaM jJAtavyam, evameva prasAdi pratyAkhyAnasthale'pi saparyAya mAzrityaiva pratyAkhyAnaM na tu dravyamAzrityeti boddhavyamiti gautamo'kathayatsAdhUna pratIti ||suu011-78|| malam-bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vRttapuvvaM bhavai-No khalu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaittae, vayaM NaM cAuddasaTamu. hiTpuNNimAsiNIsu paDipuNNaM posahaM sammaM aNupAlemANA viharissAmo, thUlagaM pANAivAyaM paccakkhAissAmo, evaM thUlagaM azramaNoM ke sAtha saMbhoga karanA nahIM kalpatA hai, kyoMki unakA AcAra zramaNoM jaisA nahIM hotA hai| ataeva he zramaNa niyoN| Apa aisA samajhie Apako aisAhI samajhanA caahie| isI prakAra jisa zramaNopAsaka ne trasa jIva kI hiMsA kA svAga kiyA hai, usake lie brasa jIva hiMsA kA viSaya nahIM rhtaa| kintu jaba vahI jIva prata paryAya tyAga kara sthAvara ho jAtA hai to vaha usake tyAga kA viSaya nahIM rahatA hai / isa prakAra pratyAkhyAna paryAya kI apekSA se hotA hai, dravya kI apekSA se nahIM hotaa| aimA gautama svAmI ne una nirgranthoM ko samajhAyA // 11 // saMga karavAnuM kalpatuM nathI. kemake-teone AcAra zramaNe je hete tethI ja he zramaNa nirgaLe Apa evuM samaje Ape evuM ja samajavuM joIe. Aja pramANe je zramaNopAsake trasajIvanI hiMsAne tyAga karela hoya, tene mATe trasa jIva, hiMsAne viSaya banatA nathI. paraMtu jyAre e ja jIva trasa paryAyane tyAga karIne sthAvara banI jAya che. te pachI te teonA tyAgane viSaya rahe nathI. A rIte pratyAkhyAna paryAyanI apekSAthI thAya che. dravyanI apekSAe thatuM nathI. A pramANe gautamasvAmIe te ninthane samajAvela che. 11 For Private And Personal Use Only Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArthabodhinI TIkA fr. zru. ma. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 741. musAvArya thUlagaM adinnAdANaM thUlagaM mehuNaM thUlagaM parigahaM paccakkhA islAmo, icchAparimANaM karissAmo, duvihaM tiviheNaM, mA khalu mamahAe kiMci kareha vA karAveha vA tattha vipaccakkhA islAmo, te NaM abhoccA apiccA asiNAittA AsaMdI peDhIyAo paccoruhitA, te tahA kAlagayA kiM vattavvayaM siyA ? sammaM kAlagati vattavaM siyA, te pANA vi vuccati te tasA viccati te mahAkAyA te viraTTiiyA, te bahutaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhavai, te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagasta apaccakkhAyaM bhavai, iti se mahayAo japaNaM tubhe vayaha taM caiva jAva ayaM pi bhede se jo yAue bhavai / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAlagA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vRttapuvaM bhavai, No khalu vayaM saMcAramo muMDA bhavitA AgArAo jAva pavaittae, No khalu vayaM saMvAemo cAudasamuddiTTa puNNamAsiNIsu jAva aNupAlemANA viharittae, vayaM NaM apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNA jUsaNA jUsiyA bhattapANaM paDiyAi kkhiyA jAva kAlaM aSNavakakhamANA vihArassAmo, savvaM pANAivAyaM paJcakakhAissAmo jAva savaM pariggahaM paJcakakhAislAmo tivihaM tiviheNaM, mA khalu mamaTTAe kiMci vi jAva AsaMdI peDhiyAo paccoruhittA ee tahA kAlagayA, kiM vattavaM siyA ?, sammaM kAlagaya tti vattavaM siyA, te pANA vi cvaMti jAva ayaM pi bhede se No NeyAue bhavai / bhagavaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavati, taM jahA maha icchA mahAraMbhA mahApariggahA ahammiyA jAva duppaDiyAnaMdA jAva saGghAo pariggahAo appaDivirayA jAvajIvAe, jehiM samaNovAsagassa For Private And Personal Use Only Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 742 saMkRtAstra AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte bhavai, te tao AugaM vippajahaMti, tao bhujjo saggamAdAe duggaigAmiNo bhavaMti te pANA vi vuccati te tasA vi vuccaMti te mahAkAyA te ciraTiiyA te bahuyaragA AyANaso, iti se mahayAo NaM jaNNaM tubbhe vadaha taM ceva ayaM pi bhede se No NeyAue bhavai / bhagavaM ca NaM udAhu saMtagaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-aNAraMbhA apariggahA dhammiyA dhammANuyA jAva savvAo parigahAo paDivirayA jAvajjIvAe, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte tao AugaM vippajahaMti te tao bhujjo saggamAdAe saggaigAmiNo bhavaMti, te pANA vi vuccaMti te tasA vi vuccaMti jAva No geyAue bhvi| bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-apacchA appAraMbhA apapariggahA dhammiyA dhammANuyA jAva egaccAo pariggahAo appaDivirayA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte, bhavai te tao AugaM vippajahaMti, tao bhujjo saggamAdAe saggaigAmiNo bhavaMti, te pANA vi vuccaMti tasA vi jAva NoNeyAue bhvi| bhagavaM caNaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-AraNiyA AvasahiyA gAmaNiyaMtiyA kaNhuI. rahassiyA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaNaMtAe daMDe Nikkhitte bhavai, No bahupaDivirayA pANabhUyajIva sattehiM, apaNA saccAmosAiM evaM vippaDivedeti-ahaM Na haMtavyo anne haMtavvA, jAva kAlamAse kAlaM kiccA annayarAiM AsuriyAI kivisiyAI jAva uvavattAro bhavaMti, tao vippamuccamANA bhujjo elamuyattAe tamorUvattAe pccaayNti| te pANA vi For Private And Personal Use Only Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI rIkA dvi. zru. ma. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 743 buccaMti tasA vi vuccaMti jAva No NeyAue bhavai / bhagavaMca NaM udAhu-saMtegaiyA pANA samAuyA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe jAva daMDe Nikkhitte bhavai, te puvvAmeva kAlaM kareMti karitA pAraloiyattAe paccAyaMti, te pANA vi vuracaMti, te tasA vi vuccaMti te mahAkAyA te ciraTriiyA te dIhAuyA te bahuyaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supacca... kkhAyaM bhavai jAva No NeyAue bhvi| bhagavaM ca NaM udAhu sate. gaDyA pANA samAuyA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe jAva daMDe Nikkhitte bhavai te sayameva kAlaM karoti, karittA pAraloiyattAe paccAyati, te pANA vi vuccaMti te tasA vi vuccati te mahAkAyA te samAuyA te bahuyaragA jehiM samaNovAsagassa suppaccakkhAyaM bhavai jAva No NeyAue bhavai / bhagavaM ca NaM udAhu saMtagaiyA pANA appAuyA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe jAva daMDe Nikkhitte bhavai, te puvAmeva kAlaM kareMti, karittA pAraloiyattAe paccAyaMti, te pANA vi buccaMti te tasA vi buccati te mahAkAyA te appAuyA te bahuyaragA pANA, jehiM samaNovAsagasta supaccakkhAyaM bhavai, jAva No geyAue bhvi| bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vRttapuvvaM bhavai-No khalu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA jAva pavaittae, No khallu vayaM saMcAemo cAuddasaDamudiTTapuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM aNupAlittae, No khalu vayaM saMcAemo apacchimaM jAva viharittae, vayaM ca NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM puratthA pAINaM vA paDiNaM vA dAhiNaM vA udINaM vA etAvatAjAva savvapANehiM jAva savvasattehi For Private And Personal Use Only Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir we daMDe Nikkhitte sabapANabhUyajIvasattehiM khemaMkare, ahamaMsi, tattha AreNaM je tasA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte tao AuyaM vippajahaMti, vippajahitA tastha AreNaM caiva je tasA pANA jehiM samaNovAsassa AyANaso jAvate supaccAyati jehiMsamaNovAsagasta suparacakhAyaM bhavahAte pANA vi jAva ayaM pi bhede se No NeyAue bhavai ||suu012||79|| . chAyA-bhagavAMzca khalu udAha-santyekataye zramaNopAsakA bhavanti, taizca. khalvevamuktapUrva bhavati-no khalu vayaM zaknumo muNDA bhUtvA'gArAdanagAritvaM patra jitum| vayaM khalu caturdazyaSTamyuddiSTapUrNimAsu pratipUrNa pauSadhaM samyag anu galapanto vihariSyAmaH / sthUlaM prANAtipAtaM pratyAkhyAsyAmaH, evaM sthUlaM mRpAvAdaM sthUla madattAdAnaM sthUlaM maithunaM sthUlaM parigrahaM pratyAkhyAsyAmaH / icchAparimANaM kariSyAmo vividhaM trividhena mA khalu madartha kizcitkuruna vA kArayata vA tatrA'pi prtyaakhyaasyaamH| te khalu abhuktvA apItvA asnAtvA AsandI pIThikAtaH paryAruhya te tathA kAlagatAH, kiM vaktavyaM syAt ? samyakAlagatA iti vaktavyaM syAt / te prANAapyucyante te trasA api ucyante te mahAkAyAste cirasthitikAH, te bahutarakAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya supratyAkhyAnaM bhavati, te alpatarakAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya apratyAkhyAtaM bhavati / iti sa mahataH yathA yUyaM vadatha tathaiva yAvad ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / bhagavAMzca khalu udAha-santyeke zramaNopAsakA bhavanti, taizca-khalu evamuktapUrva bhavati-na khalu vayaM zaknumo muNDAH bhUzvA agArAd yAvatmavajitum / na khalu vayaM zaknumazcatR ISTamyudiSTapUrNimAsu yAvadanupAlayanto vihartum / vayaM khalu apazcimamaraNAntika saMlekhanA jopaNAjuSTAH bhaktapAnaM pratyAkhyAya yAvatkALamanavakAGkSamANAH vihariSyAmaH sarva pANAtipAtaM pratyAkhyAsyAmaH yAvatsarva parigraha pratyAkhyAsyAmaH trividhaM trividhena mA khalu kizcinmadartha yAvad AsandIpIThikAtaH pratyAruhya ete tathA kAlagatAH kiM vaktavyaM syAt ? samyaka kAlagatA iti vaktavyaM syAt, te prANaH apyucyante yAvadayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / bhagavAMzca khalu udAha-santyekataye manuSyA bhavanti tadhathA mahecchAH mahAramzaH mahAparigrahAH adhArmikAH yAvad duSpratyAnandA yAva. sarvabhyaH pariyahebhyo'pativiratAH yAvajjIvam yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH AmaraNAntaM daNDo nikSipto bhavati / te tataH AyuH viprajahadi tato bhUyaH svakamAdAya durgatigAmino bhavanti / te pANA apyucyante te sA apyucyante te For Private And Personal Use Only Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA di. zru. ma. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 745 . mahAkAyAste cirasthitikAste bahutarakAH AdAnazaH iti, tasya mahato yeSu yUrya vadatha taccaiva ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / bhagavAMzca khalu udAhasantyekataye manuSyA bhavanti tapathA anArammA: aparigrahAH dhArmikAH dharmAnugAH pArat sarvebhya paripahebhyaH pativiratA yAvajjIvanaM yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH bhAmaraNAntaM daNDo nilimA, te satA Ayurviprajahati te tato bhUyaH svakamAdAya satigAmino bhavanti te pANA apyusyante te asA apyucyante yAvalo naiyA. viko bhavati / bhagavAca khalu udAha-santyekataye manuSyA bhavanti tadyathA-arUpe. chAH alpArambhAH alpaparigrahAH dhArmikAH dharmAnugAH yAvadekataH parigrahAd aprativiratA yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH AmaraNAntaM daNDo nitimaH te tataH AyurviprajAti tato bhUyaH samAdAya svargagatigAmino bhavanti / te mANA apyucyante prasA api yAvatro naiyAyiko bhavati / bhagavAMzca khala udAha-santyekataye manuSyA bhavanti tadyathA-AraNyakAH AvasathikAH grAmaniyantrikAH kvaciH prAisikAH yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH AmaragAntAya daNDo nikSipto bhavati no bahusaMyatA no bahuprativiratAH, pANabhUtajIvasattvebhyaH AtmanA satyAni mRSA evaM viprativedayanti ahaM na hantavyo'nye hantavyAH yAvat kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu AsurikeSu kilviSikeSu yAvad upapattAro bhavanti / tato viSamucya. mAnAH bhUyaH elamUkatvAya tamorUpatvAya pratyAyAnti / te pANA apyucyante asA apyucyante yAvano naiyAyiko bhavati / bhagavAMzca khalu udAha-santyekataye prANino dIrghAyuSaH yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH AmaNAntAya yAvad daNDo nikSipto bhavati / te pUrvameva kAlaM kurvanti, kRtvA pAralaukikatvAya pratyAyAnti / te pANA apyucyante te prasA apyucyante te mahAkAyAste cirasthitikA ste dIrghA yuSaH te bahutarakAH pANAH, yeSu zramaNopAsakasya supatyAkhyAtaM bhavati / yAvatro naiyAyiko bhavati / bhagavAMzca khalu udAha-santyekataye prANAH samAyuSaH yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH AmaraNAntAya yAvad daNDo nikSipto bhavati / te svayameva kAlaM kurvanti kRtvA pAralaukikasvAya pratyAyAnti te prANA apyucyante te sA apyucyante te mahAkAyAste samAyuSaH te bahutarakAH yeSu zramaNopAsakasya supatyAkhyAtaM bhavati yAvanno naiyAyiko bhvti| bhagavAMzca khalu udAha santekataye mANA alpAyuSo yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH AmaraNAntAya yAvad daNDo nikSipto bhavati te pUrvameva kAlaM kurvanti kRtvA pAralaukikatvAya pratyAyAnti te prANA apyucyante te trasA apyucyante te mahAkAyAste alpAyuSaH te bahutarakAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya sumatyAkhyAtaM bhavati / yAvanno naiyAyiko bhavati / bhagavAMzca khalu udAha-santyestaye zramaNopAsakA bhavanti taizca khalu evamuktapUrva 90 94 For Private And Personal Use Only Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - 746 sUtrakRtAGgasUtre 3 bhavati no khalu vayaM zaknumo muNDA bhUtvA yAvat prabrajituM no khalu vayaM zaknuma caturddazvaSTayuzraSTA pUrNimAsu paripUrNa pauSadhamanupAlayitum, no khalu vayaM zaknumo pazcimaM yAvad vihartum vayazca sAmAyikaM dezAtrakA zikaM prAtareva vA pratIna yAM vA dakSiNasyAM vA udIcyAM vA etAvat sarvaprANeSu yAvatsarvasamveSu daNDo " nizciptaH sarvabhUtajIvAnAM kSemaGkaro'hamasmi / tatra ArAdye prasA prANAH yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH AmaraNAntAya daNDo nikSiptaH, sa Ayurvimajadati, vimAya tatra ArAdeva ye trasAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya bAdAnazaH yAvatteSu pratyAyAnti yeSu zramagopAsakasya sumatyAkhyAtaM bhavati te: prANA api yAvad ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / / 5012-79 // -- TIkA punarapi gautamasvAmI prakArAntareNodakAdipaznasyottaraM dadAti he udaka / nAyaM saMsAraH kadAcidapi sairikto bhavati, yato'nekaprakAreNa saMsAre japajIvAnAm utpattirbhavati tadahaM saMkSipya tubhyaM pratipAdayAmi sAvadha / namanAH zRNu / 'bhagavaM ca NaM udAhu bhagavAM khaju - gautamatha punaH - 'NaM khalu' - 'NaM' iti vAkyAlaGkAre - prAyaH sarvatra, udAha- udAharati punaH - 'saMtegaiyA samaNovAsagA bhavati' santyekataye - katipaye zramaNopAsakA bhavanti / bahavo hi zAntAH zrAvakA bhuvi bhavanti / teci NaM evaM puNyaM bhava' se kSetramuktapUrva bhavati itthe kathayanti sAdhorantikamupetya / 'No khalu vayaM saMcAramo muMDA bharittA agArAo agagAriyaM panaitara' no khalu vayaM zaknumo muNDa / bhUtvA'gArAdanagAritvaM prava udAha' ityAdi / " 'bhagavaM ca TIkArtha gautama svAmI phira prakArAntara se udaka peDhAlaputra Adi ke prazna kA uttara dete haiM - he udaka! yaha saMsAra kabhI bhI asajIvoM se rahita nahIM hotaa| aneka prakAra ke saMsAra meM trasa jIva utpannaM hote rahate haiM / yaha bAta saMkSepa se maiM Apake samakSa pratipAdana karatAhUM | Apa dhyAna pUrvaka sunie- ' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagavAn gautama bole- bahuta se zramaNopAsaka aise hote haiM jo sAdhu ke samIpa Akara kahate haiM- 'hama muNDita hokara evaM gRha tyAgakara 'bhagava' carNa udAhu' ityAhi TIkA - zrI gautamasvAmI pharIthI prakArAntarathI udaka peDhAlaputra vigerenA praznanA uttara Ape che --hai udaka ! A saMsAra kayAreya paNa trasa jIvA vinAne thatA nathI. aneka prakArathI saMsAramAM trasa jIvA utpanna thatA rahe che. A vAta saMkSepathI huM ApanI pAse pratipAdana karUM te Apa dhyAna ane sAMbhaLe. bhagavAn zrI gautama svAmI kahe che-A leAkamAM ghaNA zramaNeApAsaka evA hoya che ke je sAdhunI pAMse AvIne kahe che-ane mu MDita thane ane For Private And Personal Use Only Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthacodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 747 jitum, pravrajyAM grahotuM vayaM na zaknuma iti / 'vayaM ca NaM cAudanasudiTTa pugimAsiNIsu paDipuNNaM posahaM samma aNupAlemANA viharistAmo' vayaM caturdazyaSTa myudiSTapUrNimAsu tiyiSu pratipUrNa samagravidhipUrvaka pauSadhaM-jannAmakaM vrataM samyak. pAlayanto vihariSyAmaH, saMsArayAtrA manukyAmaH / 'zUlagaM pANAivAyaM paJca kkhAissAmo' sthUlaM mANAtipAtaM pratyAkhyAsyAmaH / 'evaM thUlagaM mumAvAyaM adi. bhAdANaM thUlagaM mehuNaM dhUlaga pariggaraM paJcakvAistAmo' evaM sthUlaM mRpAvAda, sthUlamadattAdAnam, sthulaM maithunam, sthUlaM parigrahaM pratyAkhyAsyAmaH / 'icchAparimANaM karissAmo' icchAparimANaM kariSyAmaH-arthAt sImitaM kariSyAmaH, 'duvihaM tiviheNaM' dvividhaM trivina-dvikaraNAbhyAM triyogaizca pratyAkhyAnaM kariSyAmaH, 'mA khalu madavAra kiMci kareha vA karAveha vA' pauSadhAvasthAyAm asmadartha mA kiJcin kuruta vA kArayata vaa| 'tatya vi ecakkhAissAmo' tatrApi pratyAkhyAsyAmaH 'te NaM amo ccA apiccA asiNAittA AsaMdIpeDhiyAo paccoruhitA' te'bhuktvA'pItvA'snA: svA AsandIpoThikAtaH paryAruhya-avatIrya samyak pauSadhaM kRtvA 'tahA kAlagayA anagAra vRtti ko aMgIkAra karane meM samartha nahIM haiN| hama caturdazI aSTamI, amAvAsthA aura pUrNimA ke dina pratipUrNapoSadha nAmaka zrAvaka ke vrata ko pAlana karate hue vicreNge| hama sthUla prANAtipAta kA pratyA khyAna kareMge, sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, sthUla maithuna aura sthUla parigraha kA pratyAkhyAna kareMge, hama icchA kA parimANa kareMge-do karaNa tIna yoga se pratyAkhyAna kareMge, hamAre lie kucha bhI mata karo aura kucha bhI mata karAo, aisA pratyAkhyAna bhI kreNge| vezramaNopAsaka vinA khAye, vinA piye, vinA snAna kiye, Asana se nIce utara kara, samyaka prakAra se pauSadha kA pAlana kara ke yadi mRtyu ko vaibhathI bharelA gharane tyAga karIne anagAravRttine svIkAra karavAne samartha nathI. ame caudasa AThama, amAsa, ane punamane divase pratipUrNa pauSadha nAmanA zrAvakanA agIyAramA vratanuM pAlana karatA thakA vicarIzuM. ame skUla prANAtipAtanuM pratyAkhyAna karIzuM. sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, sthUla maithuna, ane sthUla parigrahanuM pratyAkhyAna karIzuM ame IcchAnuM parimANa karIzuM. be karaNa ane traNa bhegathI pratyAkhyAna karIzuM. amArA mATe kaMI paNa na kare. ane 45 42sava se pratyAbhyAna 5 zazu. amapAsaka suzrAvaka khAdhA vina, pANI pIdhA vinA, nADyA vinA, AsananI nIce utarIne samyapha prakArathI pauSadhanuM pAlana karIne je mRtyune prApta thAya, te For Private And Personal Use Only Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ge sUtrakRtA kiM vattavyaM siyA' tathA - kAlagatA / kiM vaktavyaM syAt - etAdRza vrataniyamAdhArakaH zrAvako mRtyuM yadi prApnuyAt tadA tadviSaye kiM vaktavyaM bhavet / 'sammaM kAlagatetti vattatraM siyA' samyak kAlagatA iti vaktavyaM syAt / devaloke gatAste 'te pANA viti te tasAviccati te mahAkAyA te ciraDiyA' te prANA apyucyante prANadhAraNAt te trasA apyucyante saMcaraNAt-te mahAkAyA :- lakSasahasra yojanapramANa dehavikurvaNAt te cirasthitikA api kathyante - dvAviMzatisAgaropamasthitikatvAt, 'te bahutaragA pANA jersi samaNovAsagasta supaccakakhAyaM bhavaI' te prANino bahutarakA aneke santi teSu zramaNopAsakasya pratyAkhyAnaM supratyAyAvaM bhavati, 'te appayaragA pANA jehiM samaNovAsagassa apaccavakhAyaM bhavai' te prANA alpatarAH santi yeSu zramaNopAsakasya zrAvakasya apratyAkhyAtaM bhavati, 'iti - se mahayAo jaNNaM tubbhe vayaha taM cetra jAva ayaMpi bhede se No pAue bhava' iti sa mahataH yathA yUyaM vadatha tathaiva yAvad ayamapi bhedo no naiyAyiko prApta ho jAeM to unake viSaya meM kyA kahanA cAhiye ? unake viSaya meM yahI kahanA cAhie ki unhoMne samyak prakAra se kAla kiyA hai, ve devaloka ko prApta hue haiN| ve prANoM ko dhAraNa karane ke kAraNa prANI bhI kahalAte haiM, trasa nAma karma kA udaya hone se ve trasa bhI kahalAte hai eka lAkha yojana ke zarIra kI vikriyA kara sakane ke kAraNa ve mahAkAya bhI kahalAte haiM aura bAvIsa sAgaropama kI utkRSTa sthiti hone se cirasthitika bhI kahalAte haiN| aise prANI bahuta haiM jinake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna kahalAtA hai| ve prANI thoDe haiM jinake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nahIM hotA hai / isa prakAra vaha mahAn sakAya tenA samadhamAM zuM kahevAnu hAya ? tenA viSayamAM emaja kahevu joie ke teoe samyak prakArathI samAdhipUrvaka kALa karela che, teoe devalAka prApta karyo che. teo prANuAne dhAraNa karavAnA kAraNe prANI pazu kahevAya che. trasa nAmakarmonA udaya hAvAthI, teo trasa paNa kahevAya che. eka lAkha ceAjana jeTalA vizALa zarIranI vikriyA karI zakavAthI teo mahAkAya pazu kahevAya che. ane bAvIsa sAgaropamanI utkRSTa sthiti hAvAthI cirasthitika paNa kahevAya che. evA ghaNA prANiyA che ke jeonA viSayamAM zramaNeApAsakanuM pratyAkhyAna supratyAkhyAna kahevAya che. jeenA sabaMdhamAM zramaNeApAsakanu' pratyAmyAna thatu nathI tevA prANiyA thADA che. A rIte mahAn trasakAyanI hiM'sAthI For Private And Personal Use Only Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir D samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 749 bhavati, ataH sa zrAvako mahataH trasakAyAcittaH tathApi tAdRzasya tasya pratyAkhyAnaM nirviSayamiti bhavantaH kathayanti-tannyAyasiddhaM viddhi / 'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagavAMzca khalu gautama udAha-saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti' santyekake zramaNopAsa kA bhavanti / 'sesi ca NaM evaM vuttapuvvaM bhavaI' tezcaiva muktapUrva bhavati, 'No khalu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA AgArAo jAva pancaittae' bhuvi bhavanti aneke zrAvakArateSu kecana sAdhusamIpamAgatya kathayanti-na khalu vayaM zaknumo muNDA:sAdhavo bhUtvA agArAd yAvat patra jitum / 'yo khalu vayaM saMcAemo cAuddasaTamuddiSTa puNNamAsiNIsu jAva aNupAlemANA viharittae' no khalu vayaM zaknumo caturdazyaSTa. myuddiSTa pUrNimAsu tatra uddiSTA-amAvAsyA, ArAdhya tithiSu pauSadhaM sampUrNarUpeNa yAvat pAlayanto vihariSyAmaH, yAvatpadena-paripUrNa poSadhaM samyag ityantasya grahaNaM na vayaM samarthA etAdRzaM vrataM kartuM kintu 'vayaM ca NaM apacchimamAraNaMtiyaM saMlehaNAjUmaNAjUsiyA bhattapANaM paDiyAikkhiyA' vayamapazcimamAraNAntikaM saMlekhaNA joSaNAjuSTAH bhaktapAnaM pratyAkhyAya 'jAva savvaM pariggahaM paccakkhAissAmo yAtrasarva parigrahaM pratyAkhyAsyAmaH 'tivihaM tiviheNaM' trividhaM trividhena-maraNasamaye kAraNatrayeNa yogaizca samastapAgAtipAtaM sarva parigrahaM ca parityakSyAmaH / 'mA khala kI hiMsA se nivRtta hai| aisI sthiti meM Apa zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahate haiN| ApakA yaha kathana nyAya saMgata nahIM hai| bhagavAn gautamane punaH kahA-koI-koI zramaNopAsaka hote haiM jo isa prakAra kahate haiM-hama muMDita hokara, gRhatyAga karake sAdhu hone meM samartha nahIM hai| hama caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA tithiyAM meM pratipUrNa poSadha vrata kA pAlana karane meM bhI samartha nahIM haiN| hama to anta samaya meM maraNa kA avasara Ane para saMlekhanA kA sevana karake, AhAra-pAnI kA tyAga karake yAvat jIvana kI icchA na karate hue, mRtyu se bhaya nahIM karate hue vicreNge| usI samaya hama tIna karaNa aura nivRtta che. AvI sthitimAM Apa zramaNe pAsakanA pratyAkhyAnane nirviSaya kahA che, te ApanuM A kathana nyAyayukta nathI. bhagavAna zrI gautamasvAmIe pharIthI kahyuM ke-ke koI zramaNopAsake A pramANe kahe che. -ame muMDita thaIne gharane tyAga karIne sAdhu thavAne samartha nathI. ame caudaza, AThama, amAsa, ane punamanI tithimAM pratipUrNa pauSadhanuM pAlana karavAmAM paNa samartha nathI. ame te aMta samaye maraNane avasara prApta thAya tyAre saMkhanAnuM sevana karIne AhAra pANIne tyAga karIne jIvavAnI IcchA na karatA thakA mRtyuthI bhaya na pAmatAM vicArIzu, A For Private And Personal Use Only Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra maDhahAe kiMci vi jAva' mA kizcana madartha yAvat pacanapAcanAdikamArambhasamArammam asmadartha mA kizcit kuru-mA kAraya evaM rUpeNa sarvAne pratyAkhyAsyAmaH / 'AsaMdIpeDhiyAyo paccoruhitA te tahA kAlagayA' AsandIpIThikAta: pratyadaruhya ete kAlagatAH-maraNamanuprAptAH "ki vattamaM siyA' kiM vaktavyaM syAt-etadviSaye ki vaktavyaM tadAnIm, ninyA uttarayanti-'samma kAlagati' samyakAlagatA iti / 'vattavyaM siyA vaktavyaM syAt-samyaktadIyaM maraNamiti / 'te pANAvi vuccaMti jAva ayaM pi bhede se No NeyAue bhavaI' te prANA apyucyaH nte yAvaMdayamapi bhedo no sa naiyAyiko bhavati te prANA api kathyante-sA api, mahAkAyA api, cirasthitikA apyucyante, tathA-sAnAM hiMsAyAH zrAvakeNa pratyAkhyAnaM kRtam ataH zrAvakasya vrataM nirviSayamiti kathanaM na nyAyasiddham iti 'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagavAMzca khalu puna rudAha saMtegaDyA maNussA bhavaMti' santyekataye bhuvi manuSyA bhavanti, 'taM jahA' tayathA 'mahaicchA' mahecchA!-mahatI tIna yoga se sampUrNa prANAtipAta aura sampUrNa parigraha kA tyAga kreNge| hamAre lie na kucha karo aura na karAo, aisA bhI pratyAkhyAna kreNge| isa prakAra kahakara ve zrAvakapaNA pAlatA huA anta samaya meM saMdhArA karake mRtyu ko prApta hote haiM to unake viSaya meM kyA kahanA cAhie ? nirgranthoMne uttara diyA unhoMne samyak prakAra se kAla kiyA, aisA kahanA caahie| ve prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiM, mahAkAya aura cirasthitika bhI kahalAte haiM / inakI hiMsA se zramaNopAsaka nivRtta hai ataeva zramaNopAsaka ke vrata ko nirviSayaka kahanA nyAya saMgata nahIM hai| bhagavAn gautama punaH bole-isa saMsAra meM aise bhI manuSya hote hai jo rAjya vaibhava parivAra Adi kA atyadhika icchA vAle hote haiN| vakhate ame traNa karaNa ane traNa vegathI saMpUrNa prANAtipAta ane saMpUrNa parigrahane tyAga karIzuM. amAre mATe kaMI karavuM nahIM ane kaMI karAvavuM nahIM. evuM paNa pratyAkhyAna karIzuM A pramANe kahIne teo zrAvakapaNAnuM pAlana karatA thakA aMtasamaye saMthAre karIne mRtyune prApta kare che te temanA saMbaMdhamAM zuM kahevAnuM che ? che. nircAe uttara ApatAM kahyuM ke-tamee sArI rIte kALa karyuM tema kahevuM joIe. teo prANI paNa kahevAya che. trasa paNa kahevAya che. mahAkAya ane cirasthitika paNa kahevAya che. temanI hiMsAthI zramaNopAsaka nivRtta rahe che. tethI ja zrama pAsakanA vatane nirviSayaka kahevuM te nyAya saMgata nathI. bhagavAna gautamasvAmIe pharIthI kahyuM-A saMsAramAM evA paNa manuSya hoya che ke jeo rAjyavaibhava parivAra vigerenI atyaMta avika IcchAvALA For Private And Personal Use Only Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhino rIkA li. zru. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 7519. -rAjyavibhavaparivArAdikA sarvAtizAyinI icchA-antaH kamaNavRtti ryeSAM te tathA vizALalAlasA, 'mahAraMbhA' mahAn ArambhA paJcendriyAntoSamardanalakSaNo yeSAM te tathA, 'mahAparigahA' mahAparigrahA:-parimANAtirekeNa dhanadhAnyadvipadacatuSpadaH vAstu kSetrAdirUpAH yeSAM te tathA 'ahammiyA' adhArmikA:-dharma zrutacArijalakSaNaM carantIti dhArmikAH, na dhArmikA adhArmikAH 'jAva duDiyANaMdA' yAvad duSpatyA. nadAra-duHkhena patyAnandate ye te tayA, atikaSTena prasAyogyA, yAvatpadena adharmAnugA:-adharma sevinaH adharmiSThAH adharmAkhyAyinaH adharmarAgiNaH, adharmaH lagekinaH adharmajIvinaH adhamarajanAH adharmazIlasamudAcArAH adharme caiva jIvikA kalpayantaH ityannapAnA grahaNam, tadeteSAmarthA:-dharma zrutacAritraNakSaNam anu. gacchanti ye te dharmAnugA stadviparItA:-adharmAnugAH, adharma sevina:-kalavAdi nimittAnIkAyopamardakAH, adharmiSThA:-atizayito dharmoM yeSAM te dharmiSThA stadviparItAH adharmamAkhyAtuM zIlaM yeSAM te adharmAkhyAyinaH, adharmarAgigaH-na dharmo'dharmaH tatra rAga:-raktuM zIlaM yeSAM te tathA, adharmapralokina:-na dharmo'dharmaH paMcendriya ke vadha Adi kA mahAna AraMbha karate haiM, mahAparigrahavAle arthAt aparimita dhana, dhAnya, vipada, catuSpada, makAna, kheta Adi parigrahavAle hote haiM, adhArmika arthAt zrutacAritra dharma se varjina hote haiM, yAvat bahuta kaThinAI se prasanna honevAle hote haiN| yahAM 'yAvat' zabda se ye vizeSaNa aura samajha lene cAhie, adharmAnuga zrutacAritra dharma kA anusaraNa na karanevAle, adharmasevI patnI Adi ke nimitta SaTU jIvanikAya kI hiMsA karanevAle adharmiSTha atyanta adharmI, adharma kI bAta kahane vAle aura adharma ko hI dekhanevAle, adharmajIvI-pApa se jIvana yApana karane vAle, adharmaraMjana-pApa karake hI prasanna honevAle, adharmazIla samuhAnAra-pApamaya AcaraNa karanevAle tathA pApa se hI hoya che. paMcendriyanA vadhu vigerene mahAna AraMbha kare che. mahAparigrahavALA, aparimita dhana, dhAnya, dvipada makAno, khetare vigere parigrahavALA hoya che. adhArmika arthAt mRtacAritra dharmathI rahita hoya che. yAvat ghaNIja kaThaNAIthI prasanna thavAvALA hoya che. ahIMyAM yAvat zabdathI A pramANenA bIjA vizepaNe paNa samajI levA. adharmAnuga-yutacAritra dharmanuM anusaraNa na karavAvALA adharmasevI-strI vigere mATe SajIvanikAyanI hiMsA karavAvALA, adhamiTha-atyaMta adhamI adharmanI vAta kahevAvALA, ane adharmane ja dekhavAvALA, adharmajIvI-pApathI jIvana yApana karavAvALA, adharmaraMjana pApa karIne ja prasanna thavAvALA, adharma zIla samudAcAra-pApamaya AcaraNa karIne For Private And Personal Use Only Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 752 sUtrakRtAmasane -pApam taM prakarSeNa lokituM-draSTuM zIlaM yeSAM te tathA, adharmajIvina:-adharmeNa pApena jIvituM zIlaM yeSAM te tathA, adharaJjanAH adharmaH pApaM tatra prakarSaNa raMjyante ye te tayA, adharmasamudAcArA:-adharmazIlA-sAvadyakAryazIla samudAcAraH yat kizanaanuSThAnaM yeSAM te tathA, adharmeNa-kevalamadharmeNeva vRtti-jIvikA karA. pannA-kurvanto vihrtiiti| ... 'jAva sambo pariggahAo appaDiviriyA jAvajjIvAe' yAvatsarvasmAt parigrahAd apativiratAH yAvajIvanam atra yAvatpadena-mANAtipAtamRpAvAda dacAdAnamaithunAnAM pahaNaM bhavati, sarvasmAt prANAtipAtAt sarvasmAd mRSAvAdAda sarvasmAd adattAdAnAt sarvasmAd maithunAd aprativiratA anivRtA ityarthaH 'jehi samaNovAsagassa AyANaso AmaraNatAe daMDe Nikkhitte' yeSu zramaNo. pAsakasya AdAnazaH vratagrahaNakAlAdArabhya AmaraNAntaM maraNaparyantaM-daNDo nikSiptaH-syato bhAti / kenA'pi sAmAnyazrAvakeNa mahArammAdiSu pratyA khyAnaM kRtam / te tataH 'AugaM vipanahaMti' te tathAbhUtAH puruSAH maragasamaye Ayurvipajahanti-parityajanti / 'tato bhujjo sagamAdAya' tato bhUyaH svaka mAdAya svakaM strIya karmAdAya 'duggaigAmiNo bhavaMti' durgatigAmino bhavanti / te'dhArmikAH, 'te pANA vi vuccaMti' te prANA apyucyante pANadhAraNAt 'te AjIvikA krnevaale| yAvat samasta parigraha se jIvanaparyanta nivRtta na honevAle, yahAM yAvat zabda se prANAtipAta, mRSAvAda, pradattAdAna, aura maithuna kA grahaNa karanA cAhie arthAt samasta hiMsA jhUTha, corI aura maithuna se jIvanaparyanta nivRtta na honevAle hote haiN| zramaNopAsaka aise prANiyoM kI hiMsA karane kA vrata grahaNa se lekara maraNaparyanta tyAga karatA hai| aise pUrvokta puruSa maraNa ke samaya Ayu kA tyAga karate haiM aura apane-apane karma ke anusAra durgati (naraka) meM jAte haiN| ve adhArmika puruSa prANI bhI kahalAte haiM, basa bhI kahalAte haiM aura mahA. prasanna thavAvALA, tathA pApathI ja AjIvikA karavAvALA, yAvat samasta pari. prahathI jIvanaparyata nivRtta na thavAvALA, ahIMyAM yAvat za thI prANAtipAta mRSAvAda, adattAdAna, ane mithunanuM grahaNa karela che. arthAt badhA ja prakAranI hiMsA, asatya, corI ane mithunathI jIvanaparyata nivRtta na thavAvALA hoya che. zramaNopAsake evA prANinI hiMsA karavAnA vrata grahaNathI laIne maraNaparyaMta tyAga kare che. e pUrvokta purUSa maraNa samaye Ayune tyAga kare che ane potapotAnA karma pramANe durgati (naraka)mAM jAya che. te adhA mika purUSa prANI paNa kahevAya che. trasa paNa kahevAya che. tathA mahakAya For Private And Personal Use Only Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbadhinI TIkA dvi. zru. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 753 tasA vi buccati' te ghasA apyucyante saJcaraNazIlatvAtU 'te mahAkAyA- te cirahiyA te bahuyaragA AyANaso' te mahAkAyAste virasthitikAste bahutarakAH saMrUpatA aneke bhavanti / AdAnazaH vratagrahaNAdArabhya AjIvanam eteSAM jIvAnAM erreneurnaviSayaka matijJA zratagrahaNAdArabhyA''maraNaM zrAvakeNa kRtA / 'ha se mahayAo' iti sa mahataH tasmAdayaM bhAvako bahUnAM jIvAnAM mANAtipAtavirataH ''jaI tumbhe vadaha' yeSu yUyaM vadaya, zrAvakatrataM nirviSayaM kathayatha 'taM caiva ayaM pi bhede se No NeyAura bhava taccaiva ayamapi bhedaH sa no naiva naiyAyiko bhavatIti / punarapi bhagavAn gautamaH kathayati- 'bhagavaM ca NaM udAhu' magavodha khaDha udAha'saMvegaiyA maNurasA bhaveti' santyekataye manuSyA bhavanti / 'taM jahA' tadyathA'aNAraMbhA' anArambhAH, 'jAvajjIvAe' yAvajjIvanam - jIvanata Arabhya maraNaparyantam - ArambharahitA bhavanti 'apariggahA' aparigrahAH - parigraharahitA bhavanti / 'ghammiyA' dhArmikAH- dharmAcaraNazIlAH / 'dhammANuyA' dharmA'nugAH parAnapi dharmAcaraNAnujJayA prtibodhynti| 'jAva' yAvat 'sadhyAo pariggadAo paDivirayA' sarvebhyaH parigrahebhyaH prativiratAH- nivRttA bhavantIti / etAdRzA api kecana kava kAya tathA cirasthitika bhI kahalAte haiN| ataH aise jIva bahuta hote haiM, jina kI hiMsA kA zrAvaka vrata grahaNa karane ke samaya se lagAkara maraNaparyanta tyAga karatA hai| isa prakAra vaha zrAvaka bahuta jIvoM kI hiMsA kA tyAgI hotA hai| aisI sthiti meM ApakA yaha kahanA nyAyasaMgata nahIM hai ki zrAvaka kA pratyAkhyAna nirviSaya hai / bhagavAna zrI gautama svAmI punaH kahate haiM- isa saMsAra meM koI 2 aise manuSya hote haiM jo vrata grahaNa se lekara maraNa paryanta AraMbha ke tyAgI hote haiM, parigraha se rahita hote haiN| dhArmika dharmAnugAmI yAvat samasta parigraha se nivRtta hote haiM / zrAvaka vrata grahaNa karane ke samaya se tathA cirasthitika paNa kahevAya che. tethI evA jIvA ghaNA hoya che, ke jenI hiM'sAnu' zrAvaka vratagraMhmaNa karavAnA samayathI laIne maraNu pavanta tyAga kare che. rIte te zrAvaka ghaNA jIveAnI hi'sAne tyAga karavAvALA heAya che. AvI sthitimAM ApanuM A kathana nyAya saMgata nathI ke zrAvakanu pratyAkhyAna niviSaya che. bhagavAna zrI gautama svAmI pharIthI kahe che-A saMsAramAM kAI kaI evA manuSyA hAya che, ke jee trata grahaNathI laine maraNa panta Ara'bhane tyAga karavAvALA hoya che. parigrahathI rahita hoya che. dhArmika dharmAnugAmI, cAvata saghaLA parigrahathI nivRtta hAya che, zrAvaka vrata grahaNa karavAnA samayathI sU0 15 For Private And Personal Use Only Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bana puruSAH loke bhavantIti, 'jehi samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe mikkhise' zramaNopAsakasya yeSu AdAnazaH AmaraNAntaM daNDo nikssiptH| etA zeSa jIve zrAvakAra vratagrahaNAdArabhya maraNAntaM daNDaM tyajanti, kecana sAmAnya bhaavkaaH| 'te tamao AugaM virAjahaMti' te-pUrvoktA dhArmikA: maraNasamaye. ghupasthite-mAyuH prityjnti| 'te to bhujjo sagamAe saggaigAmiko bhAMti' te pUrvoktA mRtA..dhArmikAH zrAvakAH bhUyaH-punarapi svakaM-svasaMpAdita puNyakarmamAdAya sadgatigAmino bhavanti, 'te pANA vi vucati' te mANA apyucyante -mANadhAraNAt , asA api kathayante-saMcaraNazIlatvAt , vikuNAkaraNAd mahAkAyAH 'jAva No NeyAue bhavaI' pAvanno naiyAyiko bhavati, te jIvAdhirakAlaM svarge vasanti, eteSu daNDo na dIyate zrAvakeNa / asmAdeva kAraNAt sA'mAvAt zrAvakamatikA nirviSayiNIti kathanaM na nyAyasiddham iti gautamasvAmina uttaramiti / 'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagazca khalu udAha-saMtegaiyA paNussA bhavaMti' santyekataye manuSyA bhavanti, 'taM jahA' tadyathA-'appecchA' alpecchA:-alpAmaraNa paryanta aise jIvoM kI hiMsA karane kA tyAga karate haiN| ve pUrvokta dhArmika puruSa maraNa kA samaya upasthita hone para apane Ayu kA tyAga karate hai aura apane dvArA pahale upArjita puNya karma ke phala se sadgati meM jAte haiN| ve prANa dhAraNa karane ke kAraNa prANI bhI kahalAte haiM, prasa bhI kahalAte haiM vikriyA karane ke kAraNa mahAkAya bhI kahalAte haiM aura cirasthitivAle bhI kahalAte haiM, arthAt ve cirakAla taka devaloka meM nivAsa karate haiM aura zrAvaka unheM daMDa nahIM denA hai| aisI sthiti meM yaha kahanA nyAya saMgata nahIM hai ki trasa jIvoM kA abhAva ho jAne se Avaka-kI pratijJA niviSaya hai| yaha zrI gautamasvAmI kA uttara hai| maraNa paryata evA jenI hiMsA karavAne tyAga kare che. te pUrvokta dhArmika purUSa maraNa samaya prApta thAya tyAre A yuno tyAga kare che. ane pite prApta karela puNaya karmanA phaLathI sadgatimAM jAya che. teo prANa dhAraNa karavAthI prANI paNa kahevAya che. traNa paNa kahevAya che. vikriyA karavAne kAraNe mahAkAya paNa kahevAya che. ane cira sthiti vALA paNa kahevAya che. arthAta teo lAMbA samaya sudhI devaloka mAM nivAsa kare che. ane zrAvaka teone daMDa detA nathI. AvI sthitimAM A kahevuM nyAya saMgata nathI, ke trasa jIve. no abhAva thaI javAthI zrAvakanI pratijJA nirviSaya che. A pramANe zItabhAbhI se uttara zo cha, . . . . For Private And Personal Use Only Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi. zru. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 755 rAjyavibhavaparivArAdikA icchA-antaHkaraNavRtti SAM te tathA, 'appAraMbhA' alyA. rambhAH-alpa:-ArambhaH-kRSyAdinA pRthivyAdijovopamardo yeSAM te tathA, 'appapariggahA' alpaparigrahA:-alpaH parigraho dhanadhAnyAdisvIkArarUpo yeSAM te tathA, 'dhammiyA' dhArmikAH-dharmeNa-prANAtipAtAdi viramaNena caranti ye te tathA 'dhammANuyA' dharmAnugA:-dharmamanugacchanti ye te dharmAnugAH 'jAva' yAvat-dharmiSThA:-dharmaeva iSTo vallabho yeSAM te tathA 6, dharmakhyAtayaH-dharmAt khyAti: prasiddhi yeSAM te tathA7, dharmapalokinaH-dharmameva pralokante-pazyanti sveSTatayA ye te tathA 8, dharmaparaJjanA:-dharme parajyanti-parAyaNA bhavanti ye te tathA 9, dharmasamu. dAcAraH-sadAcAro yeSAM te tathA 10, dharmeNaiva vRttiM jIvikA kalAyantaH-dhArmikajIvikayA nirvahantaH 11, suzIlA:-zobhanAcAravantaH12, muvratAH-zobhanavata. vantaH 13, supatyAnandAH-suSThu pratyAnandaH-cittAhlAdo yeSAM te tathA 14, sAdhubhyaH sAdhvanti ke pratyAkhyAya ekasmAt sthUlAt prANAtipAtAt pativiratAH - bhagavAnazrI gautama svAmI ne phira kahA-isa saMsAra meM koI-koI aise manuSya bhI hote haiM jo alpa icchA vAle arthAt parimita rAjya vaibhava, parivAra Adi kI icchA karate haiM, alpa AraMbha karanevAle arthAt kRSi Adi karma karake pRthvIkAya Adi ke jIvoM kA upamardana karane bAle hote haiM, alpArigrahI-parimita dhana-dhAnya Adi ko svIkAra karane vAle, dharmapUrvaka AcaraNa karane vAle, dharma ke anugAmI, dharma ke premI tathA dhArmika ke rUpa meM prakhyAta hote haiN| ve dharma ko hI apanA iSTa samajhate haiM, dharma karake prasanna hote haiM, dharma kA hI AcaraNa karate haiM, dharma se hI AjIvikA karate haiN| suzIla, sundara vratoM vAle, saralatA se prasanna hone yogya hote haiN| ve sAdhu ke samIpa sthUla proNAtipAta. kA tyAga karate haiM parantu-sUkSma prANAtipAta se nivRtta nahIM hote| isI- bhagavAna zrI gautamasvAmI e pharIthI kahyuM ke-A saMsAramAM kaI kaI evA manuSya paNa hoya che, ke jeo alpa IcchAvALA arthAta parimita rAjya vaibhava, dhana dhAnya parivAra dvipada catuSpada vigerenI IcchA kare che. alpa AraMbha samAraMbha karavAvALA arthAta kRSi-khetI vigere karma karIne pRthvIkAya vigere januM upamana karavAvALA hoya che. a95 parigrahI-parimita dhana dhAnya vigerene svIkAra karavAvALA, dharmapUrvaka AcaraNa karavAvALA, dharmanA anugAmI, dharmanA premI, tathA dhArmikapaNAthI prakhyAta hoya che. teo dhamane ja pitAnuM ISTa samaje che. dharma karIne prasanna thAya che. cogya bane che. teo sAdhu samIpe sthUla prANAtipAtane tyAga kare che. paraMtu sUkSama prANAtipAtathI nivRtta For Private And Personal Use Only Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRtAGgako -nivRttAH 15, ekasmAt sUkSmajIvAd amativiratA:-anivRttAH 16 / 'jAva egayAo pariggahAo appaDivirayA' yAvadekataH parigrahAda amativiratA bhava. ntIti / tAdRzAH zrAvakAH kasmAccidapi mANAtipAtAdapativiratAH kasmAcca viratA bhavantIti / evameva parigrahaparyantA''zravadvArebhyo'viratAH viratAzca bhavanti / 'jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMThAe daMDe Nikkhitte' yeSu zramaNopAsa. kasyA''dAnataH AmaraNAntaM daNDo nikSiptaH, eSu jIveSu vratagrahaNAdArabhya Ama. raNaM zrAvakeNa daNDatyAgaH kRtaH, 'te to AugaM vipajahaMti' te tata Ayurvimajahati-te tAdRzamAyustyajanti / 'to bhuno sagamAdAya saggAgAmiNo bhavaMti' tataH svAyuSaH kSaye maraNAntaraM bhUyaH punarapi svakamAdAya-svakIyaM karmA''dAya svargatigAmino bhavanti, 'te pANA vi vuccaMti jAva No NeyAue bhavai' te pANA apyucyante-sA api ucyante, yAvanno naiyAyiko bhavati, prANazabdena kathyante prasazabdenA'pi kathayante, ataH zrAvakasya vrataM nirviSayamiti na nyAyasaGgamiti / prakAra sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, sthUlamaithuna aura sthUla parigraha se nivRtta hote haiM kintu sUkSma mRSAvAda adattAdAna maithuna Adi se nivRtta nahIM hote haiM / arthAt hiMsA Adi AzravadvAroM kA eka deza se tyAga kara dete haiM aura ekadeza se tyAga nahIM karate haiN| aise jIvoM kI hiMsA se zrAvaka vrata grahaNa karane ke samaya se jIvana paryanta nivRtta hotA hai| ve manuSya apanI Ayu kA tyAga karate haiM aura apane upArjita karma ke anusAra sadgati (svarga) prApta karate haiN| ve prANI bhI kahalAte haiM, usa bhI kahalAte haiM, mahAkAya aura cirasthitika bhI kahA lAte haiN| zrAvaka unakI hiMsA kA tyAgI hotA hai, ataeSa zrAvaka kA pratyAkhyAna nirviSaya hai, aisA kahanA nyAya saMgata nahIM hai| thatA nathI, e ja kAraNe sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna skUla mithuna ane sthUla parigrahathI nivRtta thAya che. paraMtu sUphamAmRSAvAda sUphama adattAdAna sUrama mithuna ane sUkSama parigrahathI nivRtta thatA nathI, arthAt hiMsA vigere Asava dvArane eka dezathI tyAga karI de che. ane ekadezathI tyAga karatA nathI. evA jenI hiMsAthI zrAvaka, vrata grahaNa karavAnA samayathI jIvatAM sudhI nivRtta rahe che. te mane pitAnA AyuSyane tyAga kare che, ane te prApta karelA karma pramANe sadgati (vaga) prApta kare che. teo prANI paNa kahevAya che, trasa paNa kahevAya che. mahAkAya ane cirasthitika paNa kahevAya che. zrAvakanuM pratyAkhyAna nirviya che. tema kahevuM nyAyasaMgata nathI. For Private And Personal Use Only Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA vi.. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 757 'bhagavaM ca NaM udAha' bhagavAMzca khalu udAha-saMtegaDyA maNussA bhavaMti' sansye. kataye manuSyA bhavanti / 'taM jahA' tadyathA-'ArapNiyA' AraNyakA:-araNye kRtanilayAH kandamUlAzinaH araNyanivAsina stApamA ityarthaH, 'AvasahiyA' AvasathakA:-kuTIravAsinaH, 'gAmaNiyaMtiyA' grAmanimantrikA:-grAme nimantritA jovanta: 'kaNhuirahassiyA' kvacidrahasikA:-grahanakSatrAdiraho vidyayA jIvanta:jyotividyAbhirAjIvikA kurvANAH 'jehiM yeSu 'samaNovAsagassa' zramaNopAsakasya 'AyANaso' AdAnazA-vratagrahaNAdArabhya 'AmaraNaMtAe' AmaraNAntAya-maraNaM yAvattAvadityarthaH 'daMDe Nikkhitte' daNDo nikSipta:-tyakto muktadaNDaH zrAvako bhavati 'jo bahusaMjayA' no ete jIvAH bahusaMyatAH, 'yo bahupaDivirayA' no bahupativiratAH prANAtipAtaviSayebhyaH 'pANabhUya jIvasattehi' prANabhUtajorasattvebhyo nAtyantaM viratAH 'appaNA saccAmosAI evaM vippaDivedeti' AtmanA satyAni mRSA ca evaM vipativedayanti satyamakRtaM ca kathayanti-ityathA, tadevAha- 'ahaM Na hakamo anne hatayA' ahaM na hantavyo'pi tu-anye intavyAH ityaM satyaM bhagavAn zrIgautama svAmI ne punaH kahA-isa jagat meM aise bhI bahuta manuSya hote haiM, jina meM koI araNya nivAsI-jaMgala meM rahenevAle arthAt tApasa hote haiM, koI Avasathaka-kuTI Adi sthAnoM meM nivAsa karate haiN| grAma meM nimaMtrita hokara apanI jIvikA calAte haiN| koI graha nakSatra Adi rahasya vidyA ke dvArA jIvana yApana karate haiN| zrAvaka vratagrahaNa karane ke samaya se maraNa paryanta unakI hiMsA kA tyAga karatA hai| ve manuSya bahuta saMyamI nahIM haiM, proNI bhUta jIva aura satva kI hiMsA se nivRtta nahIM haiN| ve apane mana ke anusAra kalpanA karake saca-jhUTha bolate haiM, bhagavAna zrI gautama svAmIe pharIthI kahayuM ke-A jagatamAM evA paNa ghaNA manuSya hoya che, jemAM keI araNya eTale ke jaMgalamAM nivAsa karanArA arthAt tApasa hoya che. keI Avasathaka-kuTira vigere sthAne mAM nivAsakare che. teo grAmamAM-gAmamAM nimaMtrita thaI ne pitAnI AjIvikA calAve che. kaI graha, nakSatra vigere rahasya vidyAo dvArA jIvana nirgamana kare che. zrAvaka, vrata grahaNa karavAnA samayathI maraNaparyanta teonI hiMsAne tyAga kare che. te manuSya adhika saMyamI hotA nathI. prANI bhUta jIva ane savanI hiMsA thI nivRtta thatA nathI. teo potAnA mata pramANe kalpanA karIne sAcuM khoTuM bole che. jema ke-huM mAravAne gya nathI paraMtu bIjA ave mAravAne yege che. AvA prakAranA cha AyuSya samApta thAya tyAre mRtyune prApta For Private And Personal Use Only Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAce mRSA ca teSAM vacanAni, itthaMbhUtA vividhAH prANina:-'jAva kAlamAse kAlaM kicA' yAva kAlamAse kAlaM-kRtvA-AyuSo'vasAne maraNamupalabhya, 'annayarAI AsuriyAI' anyatareSu AsurikeSu 'kinisiyAiM jAva' kilviSayonau 'uvava. tAro bhavaMti' upapattAro bhavanti-asurasaMjJakAH pApadevAH 'tao vipamuccamANA' tato viSamucyamAnAH 'bhujno elamugatAe tamorUvattAe paJcAyati' bhUyaH-elamkatvAya tamorUpatvAya pratyAyAnti-paratrA'suratvamupabhujya nipAtyamAnAH hInayonau . samutpadyante, 'te pANA vi vuccaMti jAva No NeyAue bhavaI' te prANA apyucyante sA api kathyante, AH zrAvakasya pratyAkhyAnaM nirviSayamitikathanaM na naiyAyika nA'sagataM pratyAkhyAnaM bhavatIti / 'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagavAMzva khalu udAha-saMte. gaiyApANAdIhAuyA' santyekataye pANA: dIrghAyuSaH 'jehi samaNovAsagasta yeSu zramaNopAsakasya 'AyANaso' AdAnazaH vratagrahaNAdArabhya 'AmaraNatAe' jAva daMDeNikkhatte bhavai' AmaraNAntAya daNDo nikSipto bhavati, 'te puyAmeva kAlaM kareMti' te pUrvameva kAlaM kurvanti 'karittA' kRtvA ca kAlam 'paraloiyattAe pacAyati' pAralaukikatvAya pratyAyAnti, 'te pANAvi vuccaMti te tamA vi buccaMti' te pANA api ucyante asA apyucyante 'te mahAkAyA te ciravilyA' te mahAkAyA ste cirasthitikA bhavanti, 'te dIhAuyA te bahuyaragA pANA' te dIrghAyuSa ste jaise-maiM to mArane yogya nahIM hUM kintu dUsare jIva mArane yogya haiN| isa prakAra ke jIva Ayu ke anta meM mRtyu ko prApta hokara kisI asuranikAya meM kilviSaka deva ke rUpa meM utpanna hote haiM / punaH vahAM se cavakara bakare ke samAna gUMge evaM tAmasI hote haiM arthAt asura. nikAya kI Ayu bhogane ke pazcAt hIna yoni meM utpanna hote haiM / ghe prANI bhI kahalAte haiM, trasa bhI kahalAte haiM / ataeva capsa jIva ko na mArane kA zrAvaka kA pratyAkhyAna niviSaya nahIM hai, - bhagavAn zrIgautama svAmI ne puna: kahA-isa loka meM koI-koI prANI dIrghAyu hote haiM, jinake viSaya meM zramaNopAsaka vrata grahaNa se lekara karIne koI asura nikAyamAM kilbiSika devapaNAthI utpanna thAya che. pharIthI tyAMthI AvIne bakarAnI jema guMgA ane tAmasI thAya che. arthAt asuranikAyanuM AyuSya bhagavyA pachI adhamaye nimAM utpanna thAya che. teo prANa paNa kahevAya che, trasa paNa kahevAya che. tethI ja trasa jIvane na mAravAnuM zrAvakanuM pratyAkhyAna nirviSaya nathI. te bhagavAna zrI gautama svAmIe pharIthI kahayuM ke-AlekamAM kaI keI prANI lAMbA AyuSyavALA hoya che. jenA saMbaMdhamAM zramaNopAsaka vrata For Private And Personal Use Only Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arentafant TIkA dvi. zru. ma. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 759 bahutarakAH aneke prANinaH santi itthaM bhUtAH / 'jehiM samaNovAsa gassa' yeSu jIveSu zramaNopAsakasya vratadhAriNaH zrAvakasya, 'supaccakakhAyaM bhavaI' pratyAkhyAnaM su tyAkhyAtaM bhavati' 'jAva No jeyAue bhavai' yAvabho naiyAyiko bhavati / 'bhagava udAhu'bhagavAM khalu udAha- punaruvAca 'saMtegaiyA pANA samAjyA' santye kataye prANinaH samAyuSo bhavanti, 'jehiM samaNovAsagassa AyANAso AmaraNaMare jAva daMDe Nikkhite bhavai' yeSu samAyuSSu jIveSu zramaNopAsakasyA''dAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSipto bhavati 'te sayameva kAlaM kareMti' te svayameva kurvanti, Atmano'vasAnaM kurvanti, na teSAM mAraNe'nye mamatra iti ni 'karitA pAraloiyA kRtvA pAralaukikatvAya pratyAyAnti / 'te pANA vi 'buccati tasA viduccati' te mANA apyucyante - trasA apyucyante / 'te mahAkAyA te samAuyA te bahuparagA' te mahAkAyAste samAyuSaste bahutarakA: 'jehiM samaNovAsagrasta supacakvAyaM bhavaH' yeSu zramaNopAsakasya supratyAkhyAtaM bhavati / 'jAba mRtyuparyanta daNDa kA tyAga karatA hai| ve prANI pahale hI kAla karate haiM aura kAla karake paraloka meM jAte haiM / ve prANI bhI kahalAte haiM, sa bhI kahalAte haiM, mahAkAya aura dIrghakAlIna sthitivAle bhI kahalAte haiM / aise dIrghAyu prANI bahuta-se hote haiN| unake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai / ataeva ApakA yaha kahanA nyAya saMgata nahIM hai ki zrAvaka kA pratyAkhyAna nirviSaya hai / bhagavAn zrI gautama svAmI phira bole- jagata meM koI-koI prANI samAna AyuvAle hote haiM, jinako zramaNopAsaka vrata grahaNa ke samaya se lekara jIvana paryanta daMDa dene kA sthAga karatA hai / ve jIva svayaM hI kAla karate haiM, unheM mArane meM dUsare koI samartha nahI haiN| ve kAla grahaNathI laIne maraNa panta daDanA tyAgakare che te prANiyA pahelAM ja kALakare che. ane kALa karIne paraleAka mAM jAya che tee prANIpaNu kahevAya che. trasa paNa kahevAya che. tee mahAkAya ane dIrghakAlanI sthitivALA pazu kahevAya che. evA dIrghAyu prANI ghaNA hAya che, tenA saMbaMdhamAM zramaNApAsakanu' pratyAkhyAna supratyAkhyAna hoya che. tethI ja Apanu. A thana nyAyayukta nathI kaiM-zrAvakanuM pratyAkhyAna niviSaya che. bhagavAna zrI gautamasvAmI pharIthI kahe che ke--A jagamAM koi koi prANI samAna AyuvALA hAya chaeN. jene zramaNeApAsaka vrata%0NunA samayathI laIne jIvanaparyaMta krUDa devAnA tyAga kare che. evA jIvA pAtAnI meLe ja phALa kare che. tene maravA anya kAI samartha nathI, teo kALa karIne parle For Private And Personal Use Only Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgo go geyAura bhavaI' yAvanno naiyAyiko bhavati arthAt na bhavati zrAvakampa patyA. rUvAnaM nyAyasiddhamiti bhAvaH / 'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagavAMzca khalu udAi-'saMte. pAyA pANA appAuyA' sansyekata ye pANino'lpAyuSaH 'jehi samaNovAsagassa 'beSu zramaNopAsakasya 'AyANaso AmaraNatAe jAva daMDe Nivikhate bhavaI' AdAna bhAmaraNAntAya yAvat daNDo nikSipto bhvti| te pumvameva kAlaM kare'ti' te pUrvameva kAlaM kurvanti, 'karitA pAraloiyattAe paccAyati' kRtvA kAlaM pAralaukikatvAya patyAyAnti mRtvA paralokaM gacchanti, 'te pANA vidhucaMti tasA vi vucaMti' te prANA api ucyante-sA apyucyante / te mahAkAyA te appAuyA te bahuyaragA pANA' te mahAkAyAste alpAyuSAste bahutarakAH prANAH 'jehi samaNovAsagassa' yeSu zra. maNopAsakasya 'supaJcakkhAyaM bhavaI' supasyAkhyAtaM bhavati / 'jAvaNo Nezaue bhava' yAvalo naiyAyiko bhavati, arthAbha bhavati zrAvakasya pratyAkhyAnaM niviSayamiti / karake paraloka meM jAte haiN| ve prANI bhI kahalAte haiM, usa bhI kahalAte haiM mahAkAya bhI kahe jAte haiM / aise sama Ayu vAle bahuta-se jIva hote hai| unake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai| ataeva yaha kahanA nyAya saMgata nahIM hai ki zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nirviSaya hai| bhagavAn zrIgautama svAmI phira bole-jagat meM koI-koI prANI alpAyu hote haiM / zramaNopAsaka vrata grahaNa karane se lekara maraNa paryanta unakI hiMsA kA tyAga karatA hai| ve pahale hI kAla kara jAte haiM aura kAla karake paraloka cale jAte haiN| ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM / ve mahAkAya aura alpAyu bhI kahe jAte haiN| aise prANI bahata hote haiN| unake viSaya meM zrAvaka kA pratyAkhyAna supatyAkhyAna kamAM jAya che. teo prANI paNa kahevAya che, trasa paNa kahevAya che. mahAkAya paNa kahevAmAM Ave che. AvA sama AyuSyavALA ghaNA ja hoya che, tenA saMbaMdhamAM zramaNopAsakanuM pratyAkhyAna supratyAkhyAna heya che. tethIja pramANe pAsakanuM pratyAkhyAna nyAyasaMgata nathI tema kahevuM te niviSaya che. - bhagavAna zrI gautamasvAmI pharIthI kahe che-jagatamAM kaI ke I prANI alpa AyuSyavALA hoya che. zramaNopAsaka vrata karavAthI laIne maraNaparyaMta tenI hiMsAne tyAga kare che. teo pahelAM ja kALa karI jAya che. ane kALa karIne paralokamAM jAya che. teo prANuM paNa kahevAya che. ane trasa paNa kahevAya che. teo mahAkAya ane alpAyu paNa kahevAya che. evA prANiye For Private And Personal Use Only Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sArthabodhinI TIkA vi. bhu. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 761 'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagavAMtha khala punarapyuvAca 'saMtagayA samaNovAlagA maveti' samasyekataye zramaNopAsakA bhavanti, 'tersi caNaM evaM butaputraM bhava' tI - zrAH kaiSa khalu evamuktapUrvaM bhavati, evaM vakSyamANaprakAreNa vadanti kurvanti ca / 'vayaM muMDA bhavitA jAva pAie jo khalu saMcAramo' vayaM muNDA bhUtvA yAvanna khalu zaknumaH patrajitum - sarvathA gRhaM parityajya na khalu zaknumaH pravrajyAmAdA tum| tathA vayaM cAdasamuddipuNNamAsiNIsa paDaNNaM posahaM aNupAlitapa mo khalu saMcAramo vayaM caturdazyaSTamyulA pUrNimAsu paripUrNa sampUrNarUpeNa pauSadhaM tadAkhyaM vratama pe anupAlayituM no khalu zaktumaH / 'no khalu saMcAramo apacchima jAva viharita' vayamapazcimaM yAvat-vihartumapi na zaknumaH / maraNasamaye saMstara grahaNamapi kartu na prbhvaamH| kintu 'vayaM ca NaM sAmAiyaM desAva gAsiyaM purasthA pAINaM vA paDINaM vA dAhiNaM vA udIrNaM vA eyAvayA jAva savyapANehiM jAba sambasahiM daMDe gikkhite' vayaM ca khalu sAmAyika dezAvakA zikaM vratavizeSaM kariSyAmaH arthAt sAvadha vyApAratyAgaM kurmaH anena prakAreNa pratidinaM prAtaH kAle eva mAcyAM pratIcyAM dakSiNasyAmudIcyAM vA etAvada dezamaryAdAM kRtvA tenaiva prakAreNa sarvamANeSu yAvatsarvasatveSu daNDo nikSiptaH prANAtipAtA rUyaM daNDaM na kariSyAmi / 'sanpANabhUyajI nasate hi khemaMkare ahamaMsi' sarvamANabhUtajIvahotA hai| ataeva yaha kahanA nyAyasaMgata nahIM hai ki zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nirviSaya hai / bhagavAn zrIgautama svAmI ne punaH kahA- isa jagat meM koI-koI zramaNopAsaka hote haiM jo isa prakAra kahate haiM-hama muNDita hokara aura gRha kA sthAga karake sAdhutA aMgIkAra karane meM samartha nahIM haiN| hama caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA ke dina pratipUrNa pauSavrata ko karane meM bhI samartha nahIM haiN| hama to sAmAyika, dezAvakAzika vrata sAvadha vyApAra kA tyAga ko grahaNa kreNge| pratidina prAtaHkAla hI pUrva, pazcima, dakSiNa, ghaNA hAya che. teeAnA saMbaMdhamAM zrAvakanuM pratyAkhyAna supratyAkhyAna heAya che. tethIja zramaNopAsakanu pratyAkhyAna nivi Saya che tema kahevuM te nyAya sa`gata nathI. bhagavAna zrI gautamaravAmIe pharIthI kahyu` ke-A jagatamAM kAI kAI zramaNeApAsaka hAya che je AApramANe kahe che-ame muDita thaI ne ane gRhanA tyAga karIne sAdhupaNAne svIkAra karavAmAM samatha nathI. ame caudaza, AThama, amAsa, ane punamanA divase pratipUrNa pauSadhavrata karavAmAM paNa samatha nathI. ame te sAmAyika dezAvakAzika vrata-sAvadha vyApAranA tyAgane grahaNa karIzuM. dararoja savAre pUrva' ane pazcima dakSiNa ane utaradezAmAM javA AvavAnI su0 96 For Private And Personal Use Only Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org G sUtrakRtAGgasUtre saccAnAM kSemaGkaraH- kalAkarttA'hamasmi amavAmItyarthaH / 'tattha AreNa je tasA pANA' tatra - ArAddure ye sAH prANAH, 'jehiM samaNovAsagassa AyANasI AmaraNaMtAe daMDe Nikkhite' yeSu dUrasthitaprANiSu zramaNopAsakasya AdAnaza AmaraNAntAya - vratagrahaNakAlAdArabhya maraNaparyantaM daNDo nikSiptaH, mANAtipAtAda virato'bhavat / 'tao AuyaM vidhvajadeti' tataste sA Ayurvimajadati 'viSyajahitA' vihAya 'saMstha' taMtra 'AreNa' ArAt 'caitra' patra 'je tasA pANA jehi saNavAra AyAgaso jAva' tesu paJcAyati' ye pratAH mANAH yeSu zramaNapAsakasya AdAnazo yAvatteSu pratyAyAnti ye jIvAM yadA zrAvakarayaktadezeSu sarUpeNa praadurbhvti| "jehiM samaNobAsagassa sudaJcakakhAyeM mavaI' yeSu 'jIdeSu entertaste supratyayAnaM mavati, 'te pANA vi jAva' te prANA' apyusyante Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir api kthyte| 'ayaM pi bhede se' athamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati, arthaH zrAvakasya nirviSayapratipAdanam udakasya na nyAyasaGgatamiti // 1012 // 79 // mUlam - tattha AreNaM je tasA pANA jehi samaNovAsagastaM AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte te tao AuM vippa l uttara dizA meM jAne-Ane kI maryAdA kA svIkAra karake usa maryAdA se bAhara ke prANiyoM kI hiMsA kA tyAga kreNge| hama samasta prANiyAM, bhUtoM, jIvoM aura satroM ke lie kSemaMkara (kalyANakarttA) baneMge / isa prakAra zramaNopAsaka kI huI maryAdA se bAhara sthita prANIyoM kI, vratagrahaNa se lekara jIvana paryanta ke lie hiMsA kA tyAga kara detA hai| tatpazcAt yaha Ayu kA tyAga karatA hai| ve prANI jaba Ayu ko tyAga kara zrAvaka ke dvArA grahaNa kI huI maryAdA se bAhara ke pradeza meM trama rUpa se utpana hote haiM taba unake viSaya meM zrAvaka kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hotA hai| ve mANI bhI kahalAte haiM. basa bhI kahalAte haiN| ataeva zramaNopAsaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA nyAyasaMgata nahIM hai | 12 | maryAdAne 'svIkAra karIne te maryAdAthI bahAranA prANiyA bhUtA jIvA ane sA bhATe kSetra 42 (udaya.zu. 12nAra) manIzu, ApramANe zramazopAsa ukSI bharyADA aDAra rahelA prANiyAnI vrata grahaNathI laIne jIvana pantane mATe hiMsAne tyAgakare che. te pachI te AyunA paga kare che. te prANiyA jyAre AyuSyane tyAga karIne zrAvakadvArA grahaNu karavAmAM Avela maryAdAthI bahAranA pradezamAM trasapaNAthI utpanna thAya che. tyAre tenA saMbaMdhamAM zrAvakanu pratyAkhyAna supratyA byAna hAya che. teo prANI paNa kahevAya che trasa paNa kahevAya che. tethI ja zramaNopa sAnA pratyAkhyAnane niviSaya kahevuM te nyAyayukata lAgatu nathI. 51aa For Private And Personal Use Only Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAyodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 76 jahaMti vippajahittA tattha AreNaM ceva jAra thAvarA pANa jehi samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikkhitte aNaTThAe daMDe Nikkhitte tesu pnycaayNti| tehiM samaNovAsagasta aTAe daMDe aNikkhitte aNatthAe daMDe Nikkhitte, te pANAvi vuccaMti te tasA vi vuccaMti te ciraTriiyA jAya ayaM pi bhede se No NeyAue bhavai / tattha je AreNaM. tasA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNa-tAe0 te taoAuMvippajahAMta vippajahittA tattha pareNaM je se tasA thAvarApANAjehiM samaNovAsagassaAyANaso AmaraNaMtAe0 tesu paccAyati, tehiM samaNovAsagasta supaJcakkhAyaM bhavai, te pANA vi jAva ayaM pi bhede se NoNeyAue bhavai / tattha je AreNaMthAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikkhitte aNaTrAe daMDe nikkhitte tao AuM vippajahaMti, vippajahitA tattha AreNaM ceva je tasA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 tesu paccAyati tesu samaNovAsagasta, supaccakkhAyaM bhavai, te pANA vi jAva. ayaM pibhede se No neyAue bhavai / tattha je te AreNa je thAvarApANA jehiM samaNovAsagassa aTrAe daMDe aNikkhitte agahAe Nikkhitte, te tao AuM vippajahaMti, 'vippajahitA te tattha AreNaM ceva je thAvarA pANA jehi samaNo. vAsagasta aTAe daMDe aNikkhitte aNaTAe daMDe Nikkhitte tesa paJcAyaMti, tehi samaNovAsagasta aTTAe daMDe arNikkhitte aNadvAe Nikkhitte / te pANA vi jAva ayaM pi bhede se No NeyA. ue bhavai / tattha je te AreNaM thAvarA pANA jehiM samaNovAsagasa ahAe daMDe aNikkhitte aNaTAe Nikkhitte tao AuM vippajahaMti vippajahittA tattha pareNaM je tasathAvarA pANA jehiM For Private And Personal Use Only Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAstra samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 tesu pccaayti| tehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhavai, te pANA vi jAva ayaM pi bhede se No NeyAue bhavai / tattha je te pareNaM tasathAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe. te tao AuM vippajahaMti vippajahittA tattha AreNaM je tasA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANasI AmaraNaMtAe0 tesu paccAyaMti, tehiM samaNovAsagasta supacakkhAyaM bhavai, te pANA vi jAva ayaM pi bhede se No NeyAue bhvi| tattha je te pareNaM tasathAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaM. tAe0 te tao AuM vippajahaMti vippajahittA tattha AreNaM je thAvarA pANA jehi samaNovAsagassa aTTAe daMDe aNikkhitte aNaTrAe Nikkhitte tesu paJcAyaMti, jehiM samaNovAsagassa aTTAe daMDe aNikkhitte aNaTAe Nikkhitte jAva te pANA vijAva ayaMpi bhede se No NeyAue bhvi| tattha je te pareNaM tasathAvarA pANA jehi samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 te tao AuM viSNajahati, vippajahitA te tattha pareNaM caiva je tasathAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 tesu paJcAyaMti, jehiM samaNovAsagasta supaJcakkhAyaM bhavaha, te pANA vijAva ayaM pi bhede se No NeyAue bhavai / bhagavaM ca NaM udAhuNa evaM bhUyaM Na eyaM bhavvaM Na evaM bhavissaMti jaNNaM tasA pANA vocchijiiMti thAvarA pANA bhavissaMti, thAvarA pANA vi vocchijihiti tasA pANA bhavissaMti, avocchinnehiM tasathAvarehiM pANehi jaNa tumbhe vA anno vA evaM vadaha patthi NaM se kei pariyAe jAva No NeyAue bhavai |suu013||8|| For Private And Personal Use Only Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI TIkA vi.zru. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 765 chAyA-tatra ArAd ye trasAH pANAH, yeSu zraraNopAsakasya AdAnaza Amara. gAntAya daNDo nikSiptaH te tata Ayurvipajahati, vigrahAya tatra ArAccaiva yAvasthAvarAH prANA yeSu zramaNopAsakasyArthAya daNDo'nikSiptaH, anarthAya daNDonikSitasteSu pratyAyAnti / teSu zramaNopAsakasyArthAya daNDo'nikSipto'nAya daNDo nikssiptH| te pANAH apyucyante te trasA apyucyante te cirasthitikAH, yAvadayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tatra ye ArAt prasAH pANAH yeSu zramaNopAsakasma AdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSiptaH te tata Ayurvipajahati, vigrahAya tatra pareNa ye te trasAH sthAvarAca pANAH yeSu zramaNopAsakasya AdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSiptasteSu pratyAyAnti, teSu zramaNopAsakasya supatyAkhyAnaM bhavati / te mANA api yAvadayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tatra ArAd ye sthAvarAH prANA! yeSu zramaNopAsakasya arthAya daNDo'nikSiptaH anarthAya daNDo nikSitaH, te badAyuviprajahati, vipahAya tatra ArAccaiva ye trasAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya AdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSipta steSu pratyAyAnti teSu zramaNopAsasya supatyAkhyAnaM bhAti / te mANA api yAvadayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tatra ye te ArA ye sthAvarAH prANAH yeSu zramaNopAyakasya arthAya daNDo'nikSipto'naya nikSiptaH te tadAyurviprajAti vihAya te tatra ArAccaiva ye sthAvarA: prANAH yeSu zramaNopAsakasya arthAya daNDo'nikSiptaH anarthAya daNDo nikSiptaH teSu pratyAyAnti / teSu zramaNopAsakasya arthAya daNDo'nikSiptaH anarthAya nikssiptH| te mANA apyucyante te yAvadayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tatra ye te ArAva sthAvarAH prANA yeSu zravaNopAtakasya arthAya daNDo'nikSiptaH anarthAya nikSiptaH tata AyuH vipajahati, vihAya tatra pareNa ye sasthAvarAH pANA yeSu zramaNopAsakasya AdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSiptasteSu pratyAyAnti teSu zramaNopAsakasya supatyAkhyAnaM bhavati / te prANA api yAvad ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tatra yete pareNa sasthAvarAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH AmaraNAntAya daNDo nikSipta ste tata Ayurviprajahati viSahAya tatra ArAd ye asA prANAH yeSu zramaNopAsakasya AdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSiptaH teSu pratyA. yAnti teSu zramaNopAsakasya supratyAkhyAnaM bhavati / te mANA api yAvad ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tatra ye te pareNa trasasthAvarAH prANA yeSu bhramaNopAsakasya AdAnaza AmaNAntAya daNDo nikSipta ste tata AyuH vipajAti, vigrahAya tatra ArAda ye sthAvarAH prANA yeSu zramaNopAsakasya arthAya daNDo'nizitaH anarthAya nikSiptaH teSu pratyAyAnti, yeSu zramaNopAsakasya arthAya daNDo'ni For Private And Personal Use Only Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org GEE sUtrakRtAGgasUtre " kSiptaH anarthAya nikSiptaH yAvat te mANA api yAvadayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tatra ye te pareNa sasthAvarAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya AdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSiptaH, te uta Ayurviprajahati viprahAya te tatra pareNa caiva ye sasthAvarAH prANA yeSu zramaNopAsakasya AdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSiptasteSu pratyAyAnti / yeSu zramaNopAsakasya sumatyAkhyAnaM bhavati te prANA api yAvada ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / bhagavAMtha khalu udAha- netavU bhUtaM naitad mAdhyaM naivad maviSyanti yat khalu trasAH prANAH vyucchetsyanti sthAvarAH prANAH bhaviSyanti, sthAvarAH prANA api vyucchetsyanti trasAH prANA bhaviSyanti / acchinneSu sasthAvareSu prANeSu yat khalu yUyaM vA abhyo vA evaM vada nAsti sa ko'pi paryAyaH yAvanno naiyAyiko bhavati ||013-80 // - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . TIkA- 'tattha' tatra 'AreNa' ArAt tatra samIpasthadeze vidyamAnAH- nivasantaH 'je tasA pANA' ye trasAH prANAH 'jehi' yeSu 'samaNovAsagassa' zramaNopAsakasya 'AyANaso AmaraNaMtAe' AdAnaza AmaraNAntAya - vratadhAraNasamayAdArabhya maraNaparyantam | 'daMDe Nikkhitte' daNDo nikSiptaH daNDaH parityaktaH, 'te tabha AuM vippajahaMti' te sA jIvAH tata Ayu viprajahati trakhAyuSkaM tyajanti / 'viSyajahittA tattha Are caiva jAva thAvarA pANA' vimahAya- parityajya tatra ArAtsamIpadeze ye sthAvarAH mANA 'jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe aNikkhitte aAe daMDe Nikkhitte' yeSu sthAvarajIveSu zramaNopAsakasyA'rthAya daNDonikSiNo'narthAya ca daNDo nikSiptaH / 'tesu pazcAyati' teSu kAryeSu pratyAyAntimudyante / 'jehiM samaNovAsagassa supacavakhAyaM bhavai' yeSu bhramaNopAsakasya 'tattha AreNaM' ityAdi / TIkArtha - vahAM samIpavartI deza meM vidyamAna jo brasa prANI haiM, unakI hiMsA zramaNopAsakane vrata grahaNa ke dina se lekara jIvana paryanta ke lie tyAga dI hai| ve prANI usa Ayu kA parityAga kara dete haiM aura vahAM ke samIpa deza meM sthAvara rUpa se utpanna hote haiM jinako zrAvaka ne anartha (niSprayojana) daNDa denA tyAga diyA hai, kintu artha daMDa denA 'tattha AreNaM' hatyA hi TIkA tyAM samIpavartI dezamAM je trasa prANIyA rahelA che, tenI hiMsA karavAnA zramaNopAsake vata grahaNu karavAnA divasathI laI ne jIvana paryaMta mATe tyAga karela che. te prANI te trasa AyuSyane tyAga karI de che. ane tyAMnA samIpanA dezamAM sthAvarapaNAthI utpanna thAya che. jene zrAvake anatha For Private And Personal Use Only Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samapArthapodhinI TIkA dvi. zru. ma. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 767 pANAtipAtapratyAkhyAna supatyAkhyAtam-saphala gaNyate / 'te pANA vi jAva' te bhASA api kathayante-trasA-api kazyante / 'te ciravilyA jA' te cirasthi. tikA mahAkAyAH aneke ca santi 'ayaM pi bhee se No NezAue bhavaI' apamapi medaH sa vo naiyAyiko bhavati / tasya je AreNaM tasA pANA jehi samaNobAsamessa pAyANaso AmaraNetAe' tatra ye ArAt basAH prANAH yeSu zramaNopAsakaspa bAdAnazaH vratadhAraNAdArasya AmaraNAntAya daNDo nikSitaH 'te to Au vika mAti' te-samIpavatino jIvA vasA tataH svAyuSaM viprajAti, vipajahitA' vihAya 'tattha pareNa je tasA yAvarA pAgA jehi samaNovAsagarasa AyANaso AmaraNaMtAeM' tatra ye pareNa prasAH sthAvarAH prANAH yeSu zramaNopAsakasyAdAnaza bhAmaraNAntAya daNDI nikSita: 'tesu paJcAyati' teSu pratyAyAnti 'tehiM samaNI. vAsamassa supaJcakkhAyaM bhavaI teSu zramaNopAsasya mumatyAkhyAnaM bhavati / 'se pANA vijAva' te mANA apyucyante te vasA api te mahAkAyA api 'apapi mede nahIM tyAMgA hai| una prANiyoM meM utpanna hote haiN| ve prANI bhI kahalAte haiM trasa bhI kahalAte haiM ve cirakAla taka sthita rahate haiN| unheM zrama. jopAsaka daNDa nahIM detA hai| ataH usake pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA nyAya saMgata nahIM hai| ... ___ vahAM samIpa deza meM rahane vAle jo trasa prANI haiM, zramaNopAsaka ne vrata grahaNa ke samaya se lekara maraNaparyanta jinakI hiMsA kA tyAga' kara usa deza se dUravatI kisI pradeza meM rahane vAle jo trasa aura sthAvara prANI haiM, jinako vrata grahaNa ke samaya se mRtyuparyanta daNDa denA zrAvaka ne tyAga diyA hai, unameM utpanna hote haiM, una prANiyoM ke viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna saphala hotA hai / ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM / zramaNopAsaka unakI hiMsA (vinAprajanadaMDadevAno tyAga karela che. paraMtuM arthadaMDa devAne tyAga karela nathI. teomAM utpanna tha ya che. teo prANI paNa kahevAya che. trasa paNa kahe vAya che. teo lAMbA kALa sudhI sthita rahe che tene zramaNopAsakadaDadetA nathI. tethI tenA pratyAkhyAnane nirviSaya kahevuM te nyAyayukta nathI. tyAM samIpanA dezamAM rahevAvALA je rasaprANI che. zramaNopAsake vrata grahaNa karavAnA samaya thI laI ne maraNa paryanta jenI hiMsAne tyAga karela che. teo pitAnA AyuSya ne tyAga karIne te dezathI dUra rahelA koI pradezamAM rahevAvALA je trasa ane sthAvara prANuM che. jene vrata grahaNa karavAnA samaya thI lai ne maraNa paryata daMDa devAna zrAvake tyAga karela che. teomAM upanna thAya che. te prANiyAnA saMbaMdhamAM zrama pAsakanuM pratyAkhyAna For Private And Personal Use Only Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 718 sUtrakatAmA se No NeyAue bhavai' ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati, arthAt-bhAvaka: pratyAkhyAnasya nirviSayatvapatipAdanaM na yuktiyuktamiti / 'tastha je AreNaM thAyarA rANA jehi samagovAsagamsa avAe daMDe aNikkhitte aNaDAe Nikkhitte tatra ye bhArA sthAvarA pANAH jIvAH samIpadezavartinaH santi yeSu zramaNogasakasya arthApa prayojanamuddizya daNDa:-anikSiptaH-prANiprANavyaparopaNaM na syttH| anAya yojanamantareNa daNDo nikSipta:-hiMsAto-mANagyaparopaNAta nivRtto jaataa| te samo AuM vipajahati' te tadAyu vipajAti 'vipajahitA' vimAya 'tastha pAre cebaje tasA pANA jehi samaNobAsagarasa AyANaso AmaraNaMsAra' tabArAcaitra pe prasAH prANAH yeSu zramayopAsakarapA''dAnazaH AmaraNAntAya damo niliptH| 'tesu paccAyati' teSu prasthAyAnti-masyAganti 'jehi samayogAsanahIM karatA hai| ataeva zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna nirviSaya hai, aisA kahanA nyAya saMgata nahIM hai| - vahAM samIpa deza meM jo sthAvara prANI haiN| jinake viSaya meM zrAvaka ne arthadaNDa kA tyAga nahIM kiyA hai aura anartha daNDa kA tyAga kara diyA hai, ve jaba apanI Ayu samApta karake, samIpa dezavartI trasa prANI ke rUpa meM, jinako daMDa denA zrAvaka ne brata grahaNa ke samaya se lekara jIvana paryanta tyAga diyA hai, utpanna hote haiM to unake viSaya meM zramaNopAsaka kA pratyAkhyAna supatyArUpAna hotA hai| ve prANI bhI kahe jAte haiM aura trasa bhI kahe jAte haiN| ataeva yaha kahanA nyAyayukta nahIM hai ki zrAvaka kA pratyAkhyAna trasajIvoM ke abhAva ke kAraNa nirviSaya hai| saphaLa thAya che. teo prANI paNa kahevAya che. ane trasa paNa kahevAya che. zramaNopAsaka teonI hiMsA karatA nathI. tethI ja zrama pAsakanuM pratyAkhyAna nirviSaya che, tema kahevuM te nyAvayukta nathI. tyAM samIpanA dezamAM je sthAvara prANI che. jenA saMbaMdhamAM zrAvake pitAnA jIvanamAM arthadaMDane tyAga karela nathI. ane anarthadaMDane tyAga karela che. teo jyAre pitAnuM AyuSya samApta karIne samIpanA dezamAM rahela trasa prANi paNathI ke jene daMDa devAnuM zrAvake vrataprahaNa nA samayathI laIne jIvana paryata tyAga karela che. temAM utpanna thAya che. te temanA saMbaMdhamAM zramapAsakanuM pratyAkhyAna su pratyAkhyAna kahevAya che. teo prANa paNa kahevAya che. ane trasa paNa kahevAya che. tethI zrAvakanuM pratyAkhyAna trasajInA abhAvanA kAraNe nirviSaya che, tema kahevuM te nyAya yukta nathI. For Private And Personal Use Only Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI rokA di. zu. a.7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 769 gassa supaccakkhAyaM bhavaI yeSu zramaNopAsakasya supatyAkhyAnaM bhavati / 'te pANA vi jAva' te pANA apyucyante sA api yAvat / 'ayaM pi bhede se No NeyAupa bhavaI' ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati iti / 'tasya' tatra 'je te AreNaM' pe te ArAma-samIce sthitAH, 'je thAvarA pANA' ye sthAvarAH mANAH 'jehiM samagovAsagassa aTTAe daMDe aNikkhise' yeSu zrapaNopAsasya arthAya-prayojanaM samaH dizya daNDo na nikssiptH| 'aNaDAe Nivikhase' anarthAya-prayojanaM vinA tu daNDa prityktH| 'te to AuM vipajahaMti' te-sthAvarA jIvanadAyu vipnaatiprityjni| 'vippajahitA te' cimahAya te 'tasya AreNaM je yAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa' tatrA''rAd ye sthAvarAH prANAH yeSu zramaNopAsakasya 'aTThAe' arthAya-prayojanamuddizya 'daMDe aNikkhitte' daNDo'nikSiptaH 'aNaTAe NikkhiteM' anarthAya daNDo nikSiptaH 'tesu paccAyati' teSu pratyAyAnti 'tehi samaNovAsagasta aTTAe daMDe aNikkhitte' teSu zramaNopAsakasyA'rthAya daNDo'nikSiptaH-na parityaktA, anarthAya ca prityktH| te pANA vi jAva' te pANA apyucyante, te asA api / 'ayaM pi bhede se No NeyAue bhavaI' ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko vahAM samIpa deza meM jo sthAvara prANI hai, jinakI zramaNopAsaka ne prayojanavaza hiMsA kA tyAga nahIM kiyA hai, kintu niSprayojana hiMsA kA tyAga kara diyA hai, ve jIva jaba apanI Ayu ko tyAga kara vahAM jo samIpavartI sthAvara prANiyoM meM, jinako prayojanavaza hiMsA karanA zrAvaka ne nahIM tyAgA hai kintu niSprayojana hiMsA kA tyAga kara diyA hai, unameM utpanna hote haiM unako zrAvaka prayojanavaza daNDa detA hai, vinA prayojana daNDa nahIM detA hai, ataH zrAvaka kA pratyAkhyAna nirviSaya hai, aisA kahanA nyAya saMgata nahIM hai| vahAM jo samIpa pradeza meM sthAvara prANI haiM, jinheM zrAvaka ne artha- tyAM samIpanA dezamAM je sthAvaraprANI che, ke jenI hiMsAne zramaNopAsake prajanavaza tyAga karela nathI paraMtu niprayajana hiMsAno tyAga karela che te jIva jyAre potAnA AyuSyane tyAga karIne tyAM je najIkamAM rahelA sthAvara vi che. ke jenI prayajana vaza hiMsA karavAne zrAvake tyAga karela nathI. paraMtu prayajana vinAnI hiMsAno tyAga karela che. teomAM utpanna thAya che. tene zrAvaka prayajana vaza daMDa Ape che. prayajana vinA daMDadetA nathI tethI zrAvakanuM pratyAkhyAna niviSaya che, tema kahevuM te nyAyayukta nathI. tyAM je najIkanA pradezamAM thAvara prANI che ke jene zrAvake artha laMDa su. 97 For Private And Personal Use Only Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sabakatAva bhavati bhAvakasya patizA na nirviSayeti bhaavH| 'satya' tatra 'je te AreNaM thAvarA pANA' ye te ArAva-samIpe sthAparAH prANA: 'jehi samaNIvAsagassa' yeSu zrama jopAsakasya 'aTThAe daMDe aNikkhitte agaTThAe gikvitte' arthAya daNDo'nitiH ma tyaktaH anarthAya nikSiptaH tyaktaH 'te tao Au vipajahaMti' te tataH Ayu pijAti 'vippajahittA' vihAya tasya tatra 'pareNa' pareNa 'je tasathArA pANA' ye ghasasthAvarAH prANA: 'jehi samaNodhAsagarasa AyANaso AmaraNaMtAe' yeSu zramaNopAsakasyAdAnaza AmaraNatAntA ya daNDonikSipta:, 'tesu paccAyati' teSu pratyAyAnti / 'tehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaM bhavaI' teSu zramaNopAsakasya supatyAkhyAnaM bhavati / 'te pANA vi jAva' te prANA api yAvat 'ayaM pi bhede se go yAue bhavaI' ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tathA ca zrAvakaraya mupatyAkhyAna na nirvissykmiti| . 'tattha je te pareNaM tasathAvarA pAgA' tatra ye te pareNa trasasthAvarAH prANAH jIvAH, 'jehiM samaNovAsagarama AyANaso AmaraNatAe' yeSu zramaNopAsakasya AdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSiptaH, zrAvakadvArA gRhIta dezAtiriktadeze daMDa denA nahIM tyAgA hai, kintu anarthadaMDa denA tyAgA hai, ve jaba apanI Ayu ko tyAga kara dUra deza meM jo trasa sthAvara prANI haiM, zrAvaka ne vrata grahaNa ke samaya se jIvanaparyanta jinakI hiMsA kA tyAga kara diyA hai, unameM utpanna hote haiM to zrAvaka kA pratyAkhyAna supasyAkhyAna hotA hai| ve prANI bhI kahalAte haiM, usa bhI kahalAte haiM ataeva zrAvaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA nyAyayukta nahIM hai| vahAM dUra deza meM arthAt zrAvaka ke dvArA niyata kiye hue deza parimANa se bAhara jo asa aura sthAvara prANI haiM, vrata grahaNa se lekara jIvanapaparyanta zrAvaka ne jinakI hiMsA tyAga dI hai, ve prANI jaya devAno tyAga karela nathI. paraMtu anartha daMDa devAne tyAga karela che. teo jyAre pitAnA AyuSyane tyAga karIne pharadezamAM je trasa ane sthAvara prANI che. ane zrAvake vrata grahanA samayathI jIvana paryanta jenI hiMsAne tyAga karela che, temAM utpanna thAya che. te zrAvakanuM supratyAkhyAna hoya che. teo prANI paNa kahevAya che. trasa paNa kahevAya che. tethI ja zrAvakanA pratyAkhyAna ne nirviSaya kahevuM te nyAyayukta nathI. tyAM dUra dezamAM arthAt zrAvaka dvArA niyata karavAmAM Avela dezaparimANathI bahAra je trasa ane sthAvara prANI che vratagrahaNathI laIne jIvana paryaMta zrAvake jeonI hiMsAne tyAga karela che. te prANI jyAre pitAnA AyuSyane For Private And Personal Use Only Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 771 samutpannA jAvAH-yadviSaye zrAvakeNa daNDadAnaM na gRhItam / 'te to Avippa jahaMti' te jIvA stata Ayu nihati 'vippana hittA' viprahAya-parityajya 'tattha AreNaM je tasA pANA' tatra ArAt-ye trasAH prANAH 'jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0' yeSu zramaNopAsakasya AdAnazaH vratagrahaNakAlAdArabhya maraNaparyantaM daNDaH parityaktaH / 'tehiM paccAyati' teSu pratyAyAti 'tehi samaNovAsagassa' teSu zramaNopAsakasya 'mupaJcaravAyaM bhavaI' supatyAkhyAnaM bhavati, 'te pANA vi jAva' te prANA api tramA apyucyante 'ayaM pi bhede se No NeyAue bhavaI' ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / tadviSaye kRtaM pratyAkhyAnaM zrAvakasya nA'saGgataM bhavati, kintu-nyAyasaGgatameveti bhaavH| 'tatya je te pareNaM tasa thAvarA pANA' tatra ye te pareNa sasthAvarAH prANAH zrAvakavratagRhItadezapariNAmato. 'nyadeze vidyamAnAH 'jehi samaNobAsagassa AmaraNaMtAe' yeSu zramaNopAsakasya pAdAnaza AmaraNAntAya daNDo nikSipta:-tyaktaH 'te to AviSpajahaMti' te jIvA stata Ayurvimanahati-tyajanti, 'vippanahittA tattha AreNaM je thAvarA apanI Ayu kA tyAga karake zrAvaka dvArA grahaNa kiye hue deza pari. NAma ke andara sthita isa prANI ke rUpa meM utpanna hote haiM, jinako zrAvaka daMDa denA tyAga diyA hai, taba una jIvoM ke viSaya meM zrAvaka kA pratyAkhyAna supratyArUpAna hotA hai| ve prANI bhI kahalAte hai aura prasa bhI kahalAte haiM ataeva zrAvaka ke pratyAkhyAna ko nirviSaya kahanA nyAya yukta nahIM hai| vahAM jo trasa aura sthAvara prANI zramaNopAsaka ke dvArA grahaNa kiye hue deza parimANa se bhinna deza meM vidyamAna haiM, jinako zramaNopAsaka ne vratAraMbha se lekara mRtyuparyanta daMDa denA tyAga diyA hai, ve usa Ayu kA parityAga kara dete haiM aura samIpavartI sthAvara prANI ke tyAga karIne zrAvaka dvArA grahaNa karavAmAM Avela deza parimANanI aMdara rahela trasa prANIpaNAthI utpanna thAya che. jene zrAvake daMDa devAno tyAga karela che. tyAre te jInA saMbaMdhamAM zrAvakanuM pratyAkhyAna supratyAkhyAna hoya che teo prANI paNa kahevAya che. ane trasa paNa kahevAya che. tethI ja zrAvakanA pratyAkhyAnane nirviSaya kahevuM te nyAya yukta nathI. tyAM je trasa ane sthAvara prANI zramaNe pAsaka dvArA grahaNukarela deza pariNAmathI judA dezamAM rahelA che, jemane zrama pAsake vratAraMbhathI laIne mRtyu paryanta daMDa devAne tyAga karela che, teo e AyuSyane tyAga karI de che, ane samIpamAM rahelA sthAvara prANapaNAmAM ke jene zrAvake arthadaMDa For Private And Personal Use Only Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 772 satrakRtAstre pANA' viprahAya tatra ArAd ye sthAvarAH mANAH 'jehi samaNovAsagassa' yeSu zramaNopAsakasya 'aTThAe daMDe aNi kvitte' arthAya daNDo'nikSiptaH 'aNahAra NikkhitteM' anarthAya daNDo nikSiptaH 'tesu paJcAyati' teSu pratyAyAnti-Agacchanti te jIvAstramA bhUtapUrvAH 'jehi samaNobAsagassa avAe daMDe aNikhitte agavAe Nikkhitte' yeSu zramaNopAsakasyA'rthAya daNDo'nikSipto'naryAya daNDo nikSiptaH, 'jAva te pANA vi jAva' yAva te mANA api ucyante trasA api yAvat 'ayaM pi bhede se No NeyAue bhavaI' ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati, ataH zrAvakasya pratyAkhyAnaM nA'saGgatamiti / 'tatya je te pareNaM tasa thAvarA pANA' tatra ye te pareNa sasthAvarAH mANAH 'jehiM samaNovAsagassa AyAgaso AmaraNaMtAe' yeSu zramaNopAsakasyAdAnaza AmaraNAntAya dIkSAgrahaNamavadhIkRtya syAd yAvanmaraNaM dezAvakAziSu jIvakAyeSu daNDaH prihtH| 'te tamo AuM vipanahati' te tata Ayurvimajahati tyajanti, 'vipajahitA te vihAya te 'tattha pareNaM ceva tasA thAvarA pANA' tatra pareNa caitra ye tramAH sthAvarAzya prANinaH 'jehiM samaNovAsagassa' rUpa meM, jinako zrAvaka ne daMDa denA nahIM chor3A hai kintu anartha daMDa denA choDa diyA hai, unameM ve janma lete haiM, zrAvaka unako nirarthaka daMDa nahIM detA hai| ve prANI bhI kahalAte haiM aura trasa bhI kahalAte haiM ataeva zrAvaka ke vrata ko nirviSaya kahanA ThIka nahIM hai| jo usa aura sthAvara prANI zrAvaka ke dvArA grahaNa kiye hue deza parimANa se bhinna dezavartI haiM jinako zrAvaka ne vratagrahaNa se lekara maraNaparyanta daNDa denA tyAga diyA hai, ve usa Ayu ko tyAga kara zrAvaka ke dvArA grahaNa kiye hue dezaparimANa se bAhara anya deza meM jo trasa aura sthAvara prANI haiM, jinako zrAvaka ne batagrahaNa se lekara maraNaparyanta daMDa denA tyAga diyA hai, unameM utpanna hote haiM unameM devAne tyAga karela nathI. paraMtu anartha daMDa devAne tyAga karela che, temAM te janma dhAraNa kare che, zrAvaka tene nirarthaka daMDa detA nathI, teo prANI paNa kahevAya che ane trasa paNa kahevAya che, tethI ja zrAvakanA vratane nirviSaya kahevuM te nyAyayukta nathI. je trasa ane sthAvara prANI zrAvaka dvArA grahaNa karela dezapariNAmathI judA dezamAM rahelA che, jene zrAvake vata grahaNathI laIne maraNaparyaMta daMDa devAne tyAga karela che. teo e AyuSyane tyAga karIne zrAvaka dvArA grahaNa karavAmAM Avela deza pariNAmathI bahAranA bIjA dezamAM je trasa ane sthAvara For Private And Personal Use Only Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAMbodhinI TIkA vi.zru..7 gautamasya dezavirati dharmAdisamarthanam 773 yeSu zramaNopAptakasya 'AyANaso AmaraNatAe' AdAnaza AmaraNAntAya daNDI nikSiptaH, 'temu paJcAyati' teSu pratyAyAnti, 'jehiM samaNovAsagassa supacce. kkhAyaM bhavaI' yeSu zramaNopAsakasya supatyAkhyAnaM bhavati, 'te pANA vi jAra' te mANA apyucyante prasAzca, 'ayaM pi bhede se No NeyAue bhavaI' ayamapi bhedaH sa no naiyAyiko bhavati / 'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagavAn gautamasvAmI ca khalu puna. rapyAha-'Na evaM bhUyaM' netadbhutam , yadbhavatA kathyate / 'Na evaM bhavvaM naivaM bhAvyam 'Na evaM bhavisaMti' naivaM bhaviSyanti bhavanti ca 'jaNaM tasA pANA vocchijjihiMti yat praptAH prANAH vyucchetsyanti prasAH prANA vyucchimA bhaviSyanti, 'thAvarA pANA bhavirasaMti' sthArA pANAH bhaviSyanti 'thAvarA paann| vi vocchi. jinahiti tasA pANA bhavissaMti' sthAvarA api prANA: vyucchetsyanti vasA bhavipyanti, 'abocchinnehiM tasathAvarehiM pANehi avyucchinneSu prasasthAvareSu pANeSu 'jaNNaM tumbhe vA anno vA' yat khalu yUyaM vA anyo vA 'evaM vadaha' evaM vadaya 'pasthi NaM se kera pariyAe' nAsti khalu sa ko'pi paryAyaH yatra zrAvakamalyAkhyAnaM saphalaM zrAvaka kA pratyAkhyAna supasyAkhyAna hotA hai / ataeva zrAvaka kA pratyAkhyAna niviSaya hai, aisA kahanA nyAya saMgata nahIM haiN| bhagavAn gautama ne kahA-aisA kabhI huA nahIM hai aisA kabhI hogA nahIM aura vartamAna meM hotA bhI nahIM hai ki isa saMsAra meM trasa jIvoM kA viccheda ho jAya arthAt koI trasa prAgI hI nahIM rahe aura saMsAra ke samasta prANI sthAvara hI ho jAeM ! athavA sthAvara jIvoM kA viccheda ho jAya aura saba ke saba prama prANI hI raha jAeM ! jaba basa aura sthAvara donoM kA hI sarvathA viccheda nahIM hotA to yaha kathana yuktisaMgata nahIM hai ki aisA koI paryAya hI nahIM hai jahAM zrAvaka kA prANI che, jene zrAvake vrata grahaNathI laIne maraNapayanta daMDadevAne tyAga karela che. temAM utpanna thAya che. tethI ja zrAvakanuM pratyAkhyAna supratyAkhyAna kahevAya che. tethI ja zrAvakanuM pratyAkhyAna nirviSaya che, tema kahevuM te nyAyayukta nathI. - bhagavAna gautama svAmI e kahayuM-Ama kayAre ya thayuM nathI Ama kyAreya thaze nahIM ane vartamAnamAM thatuM paNa nathI ke-A saMsAramAM traNa jI ne vichera thaI jAya arthAta keItrasa prANI ja na rahe, ane saMsAra nA badhA ja praNa sthAvara ja hoya, athavA sthAvara jIvane viccheda thAya, ane badhA trasa prANija rahI jAya. jyAre trasa ane sthAvara bane ne ja sarvathA viccheda thatuM nathI, te ApanuM A kathana yuktiyukta nathI. ke For Private And Personal Use Only Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 774 sUtrakRtIkAstra bhavediti / 'se No NeyAue bhavaI' sa no naiyAyiko bhavati, satsu sasthAvarajIveSu kartha na zrAvakasya pratyArAnaM saphalam api tu saphalameva ||muu0 13 // 8 // athopasaMhAramAha mUlam-bhagavaM ca NaM udAhu AusaMto! udagA! je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA paribhAsei mittiM mannai, AgamittA NANaM AgamittA daMsaNaM AgamittA carittaM pAvANaM kammANaM akaraNayAe se khalu paralogapalimaMthattAe ciTai, je khalu samaNe vA mAhaNaM vA No paribhAsai mitiM mannai AgamittA gANaM AgamittA daMsaNaM AgamittA carittaM pAvANaM kammANaM akaraNayAe se khalu paralogavisuddhIe ciTai, tae NaM se udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM aNADhAyamANe jAmeva disi pAunbhUe tAmeva disiM pahArettha gamagAe / bhagavaM ca NaM udAha Au. saMto udagA! je khalu tahAbhUyassa samaNasta vA. mAhaNassa kA aMtie egamavi AriyaM dhammiyaM suvayaNaM socA nisamma appaNo ceva suhumAe paDilehAe aNuttaraM jogakhemapayaM laMbhie samANo so vi tAva taM ADhAi parijANei vaMdai namasai sakArei saMmANei jAva kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsai / tarapha se udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-eesi NaM bhaMte ! payANaM purvi annANayAe asavaNayAe abohie aNabhigamaNaM pratyAkhyAna saphala ho! jaba basa aura sthAvara donoM jIvarAziyAM sadaiva rahatI haiM to zrAvaka kA pratyAkhyAna niSphala nahIM ho sakatA arthAt saphala hotA hai // 13 // evAkaI paryAya ja nathI. ke jyAM zrAvakanuM pratyAkhyAna saphaLa thAya, jyAre trasa ane sthAvara ane jIvarAza hamezAM rahe che. te zrAvakanuM pratyAkhyAna niSphaLa thaI zakatuM nathI. arthAt saphaLa thAya che. tema samajavuM 23 For Private And Personal Use Only Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayAbodhinI rIkA di. mu. a.7 granthopasaMhAraH adiTrANaM asuyANaM amuyANaM avinnAyANaM avvogaDANaM aNigUDhANaM avicchinnANaM aNisihANaM aNibUDhANaM aNuvahAriyANaM eyamaDhe No sadahiyaM No pattiyaM No roiyaM, eesiNe bhaMte ! payANaM ehi jANayAe savaNayAe bohie jAva uvahAraNayAe eyamaTuM sadahAmi pattiyAmi roemi evameva se jaheyaM tujhe bdh| tae NaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM kyAsI sadahAhi NaM ajjo ! pattiyAhi NaM ajjo ! roehi NaM ano! evamayaM jahA NaM amhe vayAmo, tae NaM se udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte ! tubhaM aMtie cAujjAmAo dhammAo paMcamahatvaiyaM sapaDikamaNaM dhamma uvasaMpajjittA NaM viharittae / tae NaM se bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM gahAya jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIra teNeva uvAgacchaDa, uvAgacchittA tae NaM se udae peDhAlaputte samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karittA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsIicchAmi NaM bhaMte ! tumbhaM aMtiye cAujjAmAo dhammAo paMcamahavvaiyaM sapaDikamaNaM dhammaM uvasaMpajjittA NaM viharittae, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIraM udayaM evaM vayAsI-ahA suhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM karehi, tae NaM se udae peDhAlaputte samaNasta bhagavao mahAvIrassa aMtie cAujjAmAo dhammAo paMcamahatvaiyaM sapaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajittA NaM viharai ttibemi||suu.14|81|| // iti nAlaMdaijjaM sattamaM ajjhayaNaM samattaM // // sUyagaDAMga vIyasuyakkhaMdho smtto|| For Private And Personal Use Only Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 776 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrakRtAGgasUtre chAyA --- bhagavAMzca khalu udAha AyuSman udaka / yaH khalu zramaNaM vA mAhanaM yA paribhASate maitrIM manyate, Agamya jJAnam Agamya darzanam Agamya cAritre pApAnAM karmaNAmakaraNAya sa khalu paralokamabhyanAya tiSThati / yaH khalu zramarNa mAnaM vA na paribhASate maitrIM manyate bagathya jJAnam Agamya darzanam Agabhya cAritraM pApAnAM karmaNAmakaraNAya sa khalu paralokavizuyA viSThati, tataH khalu sa udakaH peAlaputra bhagavantaM gautamamanAdiyamANaH yasyA eva dizaH pradurbhUtaH tAmeva dize pradhAritavAn gamanAya | magadha khalu udAha-AyuSman udaka ! yaH khalu tathAbhUtasya bhramaNasya vA mAhanas vA antike ekamapi Arye dhArmikaM sutracanaM zrutvA nizamya Atmanazcaiva sUkSmayA pratyupekSya anuttaraM yogakSemapadaM lambhitaH san so'pi tAvat tamAdriyate parijAnAti, vandate namasyati sarakAra yati saMmAnayati yAvat kalyANaM maGgalaM devataM satyaM paryupAste / tataH khalu sa udakaH peDhAlaputraH bhagavantaM gautamamevamavAdIt / eteSAM khalu bhadanta ! padAnAM pUrvamajJAnAd azravaNatayA'bodhyA'nabhigamena adRSTAnAmazrutAnAmasmRtAnAmavijJAtAnAmavyutkRtAnAmanigUDhAnAmavicchinnAnAmanisRSTAnA - ma nirvyUDhAnAmanupadhAritAnAmevo'rtho na zraddhitaH na matItaH na rocitaH eteSAM khalu madanta ? padAnAmidAnIM jJAtatayA zravaNatayA bodhyA yAvadupadhAraNatayA etamartha zraddadhAmi prasyemi rocayAmi evameva tadyathA yUyaM vadatha / tataH khalu bhagavAn gautama udakaM peDhALa putramevamavAdIt zravatsva khalu arya ! pratIhi khalu Arya ! rocaya khalu Aye ! evametad yathA khalu vayaM vadAmaH / tataH khalu sa udakaH pelaputraH bhagavantaM gautamamevamavAdIt icchAmi khalu madanta / yuSmAkamantike cAturyAmAddharmAt paJcamahAvratikaM sapratikramaNaM dharmamupasampadya khalu vihartum / tataH khalu bhagavAn gautama udakaM peDhAlaputraM gRhItvA yatraitra zramaNo bhagavAn mahAvIra statraiva upAgacchati / upAgasya tataH khalu sa udakaH peDhAlaputraH zramaNaM bhagavataM mahAvIraM triHkRtvaH AdakSiNAM pradakSiNAM kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasthitvA evamavAdIt icchAmi khalu bhadanta ! tavAntike caturyAmAddharmAt paJca mahAvratikaM samatikramaNaM dharmamupasaMpadya khalu vihartum tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra udakamevamavAdIt yathAsukhaM devAnupriya mA pratibandhaM kuru tataH khalu sa udakaH peDhAlaputraH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike caturyAmAddharmAt pazca mahAvikaM pratikramaNaM dharmamupasaMpadya khalu viharatIti bravImi // 014-81 // // iti nAlandAkhyaM saptamam adhyayanaM samAptam || sUtrakRtAGgasUtrasya dvitIya zrutaskandhaH samAptaH // 27 // * For Private And Personal Use Only Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 777 ----- ---- - - samayArthabodhinI rIkA dvi.zru. ma. 7 granthopasaMhAra TIkA--'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagavAMzca khalu udAha-'AusaMto udagA!' Ayu. jman udaka ! 'je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA paribhAseI' yaH kubuddhiH puruSaH zramaNa cA mAhanaM vA zrutacAritrAdiniyamadharaM sAdhuM paribhASate-nindati, sa mandamatiH 'miti manaI' sAdhubhiH saha maitrI manyate 'AgamittA NANaM' Agamya pApya jJAnammAnavAnapItyarthaH, 'AgamittA dasaNa' bhAgamya-mApyApi darzanam 'AgamittA carita' Agamya cAritram 'pAvANaM kamANe akaraNayagae' pApAnAM karmaNAmakaraNAyapApakarmaNAM vinAzAya pravRtto'pi, kintu-se khallu paralogapalimaMyattAe ciTTA' se khalu paralokaparimanthanAya tiSThati, sa paraloka sambandhinI mugati vinAzayatIti yAvat / 'je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA No paribhAseI' yA khalu puruSavizeSa: zramaNaM vA mAhanaM vA na paribhASate-na nindati / api tu-'mittiM mannai' maitrI manyate-sAdhunA saha maitrIbhAvanAM karoti / sa khalu puruSaH, tathA-'NANaM AgamittA' jJAnamAgamya-labdhvA 'dasaNaM AgamittA' darzanamAgamya 'carittamAgamittA' cAmitramAgamya-mApya 'pAvANaM kammANa' pApAnAM kutsitAnAM karmaNAm 'akaraNayAe' akaraNatAyai-vinAzAya pravRttaH sana 'paralogavisuddhIe' paralokavizuddhayA tiSThati / 'bhagavaMca NaM udAhu' ityAdi / TIkArtha-bhagavAn gautama svAmIne kahA-he AyuSman udaka ! jo puruSa zruta aura cAritra ke dhAraka zramaNa yA mAhana kI nindA karatA hai, vaha sAdhuoM ke prati maitrI rakhatA huA bhI, evaM jJAnadarzana aura cAritra ko prApta karake bhI tathA pApa karmoM ko na karane ke lie yatnazIla hone para bhI apane paraloka kA vinAza karatA hai-pAralaukika sugati ko naSTa karatA hai| kintu jo puruSa zramaNa yA mAhana kI nindA nahIM karatA hai, kintu maitrIbhAvanA karatA haiM, vaha jJAna darzana aura cAritra ko prApta karake tathA pApakarmoM ko na karane ke 'bhagavaM ca NaM udAhu' tyAdi TakArya-bhagavAna gautama svAmI e kahayuM- Ayumna uka! je purUSa zratacAritrane dhAraNa karavAvALA zramaNa athavA mAhananI niMdA kare che. te sAdhuonI sAthe maitrI rAkhavA chatAM paNa jJAnadarzana ane cAritrane prApta karIne paNa tathA pApakarmane na karavA mATe yatanazIla hovA chatAM paNa pitAnA -paraleka ne vinAza kare che paraka saMbaMdhI sugati ne nAza kare che. paraMta je purUSa zramaNa athavA mAhananI nIMdA karatA nathI. paraMtu maitrIbhAva rAkhe che. te jJAna, darzana ane cAritra ne prApta karIne tathA pApakarma ne na karavA For Private And Personal Use Only Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhoH samarthakaH puruSaH paralokadvAramudghATayatItyarthaH, 'tae NaM se udae peDhAla. putta' tataH khalu sa udakaH peDhAlaputra: 'bhagavaM goyamaM' bhagavantaM gautamam 'aNADhA yamANe' anAdriyamANaH-'jAmeva disaM pAunbhUe' yasyA evaM dizaH sakAzAt pAdurbhUtaH 'tAmeva disi pahArettha gamaNAe' tAmeva dirza pradhAritavAn gamanAyatatraiva gantumudyato jAtaH / 'bhagavaM ca NaM udAhu' bhagavAn punarapi provAcodakam / 'AusaMto udagA' AyuSman udaka ! 'je khalu sahAbhUyassa samaNassa vA mAhaNassa cA atie egamavi AriyaM dhammiyaM sutrayaNaM socA' yA khalnu tathAbhUtasya zramaNasya vA mAhanasya vA antike-samIpe-ekamapi-Arya saMsArAt tAraka dhArmika suvacanam-pariNAmahitaM zRNoti zrutvA ca nizamya-hRdi vicArya 'apaNo cera muhumAe paDilehAe' Atmanazcaiva sUkSmayA budayA pratyupekSya samyaganuvici. ntya 'aNuttaraM jogakhemapaya laMbhie' anuttaraM sarvAtizAyi yogakSemapadaM kalyANakara padaM lambhitaH prAptavAn 'so vi tAva taM ADhAi parijANe' so'pi tAvat tam Adriyate-vizeSana AdaraM karoti parijAnAti, sa tasyopadeSTugadaraM karoti, lie udyata hokara paraloka kI vizuddhi karatA hai, arthAt sAdhu kA samarthaka puruSa paraloka saMbaMdhI hita kA dvAra ughAr3atA hai| gautama svAmI kA yaha kathana sunane ke pazcAt udaka peDhAlaputra bhagavAn zrI gautama svAmI kA Adara na karatA huA jisa ora se AyA thA, usI ora jAne ko udyata huaa| usa samaya gautamasvAmI ne udaka se kahA-AyuSman udaka ! jo puruSa tathAbhUta zramaNa yA mAhana ke samIpa saMsAra se tArane vAlA eka bhI pariNAma meM hitakara suva. cana sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa karake tathA apanI sUkSma vuddhi se cintana karake sarvottama kalyANakArI mArga ko prApta hotA hai vaha bhI usa zramaNa-mAhana kA Adara karatA hai, vizeSa rUpa se Adara mATe ughata thaI ne paralokanI vizuddhi kare che. arthAt sAdhunA samarthaka purUSa pAka saMbaMdhI hitanuM dvAra ughADe che. zrI gautamasvAmInuM savAda naya nikSepa puraHsaranuM A kathana sAMbhaLIne udaka DhiAlaputra bhagavAna zrI gautamasvAmIne Adara karyA vinA je dizAethI AvyA hatA te tarapha javA lAgyA, te samaye bhagavAna zrI gautama svAmIe udaka peDhAlaputrane kahayuM ke-he Ayuzmana udaka ! je purUSa tevA prakAranA zramaNuM athavA mAhananI samIpe saMsArathI tAravAvALA eka paNa pariNAme hitakara savacana sAMbhaLIne ane hadayamAM tene dhAraNa karIne tathA pitAnI sUkSma buddhithI samyaka prakAre vicArIne sarvottama kalyANakArI mArgane prApta kare che. te paNa For Private And Personal Use Only Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabAdhinI TIkA dvi. zru. a.7 granthopasaMhAraH 779 'vaMdai namasaI' vandate namaskaroti 'sakArei' satkaroti saMpaNeI' saMpanyate 'kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsai' kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM paryupAste, vandate-vAcA stauti, namaspati kAyena namrI bhavati, satkaroti abhyutthAnAdinA, saMmAnayati-vastrabhaktAdinA, vanditvA namasyitvA satkRtya saMmAnya kalyANaM, kalyo mokSaH karmajanitasakaLopAdhirahitatvAt tam Anayati prApayati iti kalyANaM, maGgalam-ma-bhavasambandhi bandhanaM gAlayati-nAzayati iti maGgalam, daivataM dharmadevamityarthaH, caityaM citiH-samyagjJAnaM tadeva caityam / upadezakaM samyaksezaM karoti 'tae NaM se udae peDhAla yutte' tata stadanantaraM gautamasvAminaH pravacanA. nantaram-khalu sa udakaH-peDhAlaputro muniH 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavantaM gautamamevaM-vakSyamANaM vacanamavAdIt / 'bhaMte' bhadanta ! eesi payANa' eteSAM bhavaduktapadAnAM vacanAnAm 'pubdhi annANayAra' pUrvamajJAnatayA 'asavaNayAe' azravaNatayA karatA hai| vaha usakI vandanA (stuti) karatA hai, namaskAra karatA hai, satkAra karatA hai, sammAna karatA hai, usako kalyANa, maMgala, deva svarUpa aura (cetyaM) jJAnarUpa mAnakara usakI upAsanA karatA hai| karma jAnita samasta upAdhiyoM se rahita hone ke kAraNa mokSa ko kalya kahate haiN| usa kalya arthAt mokSa ko jo prApta karatA hai, vaha 'kalyANa' kahalAtA hai / maM arthAt saMsAra saMbaMdhI bandhana, use jo galA de-naSTa karade vaha maMgala kahA jAtA hai| daivata kA artha hai dharma deva / citi yA caitya samyagjJAna ko kahate haiM / zrIgautamasvAmI ke isa pravacana ko sunakara udaka peDhAla putra ne bhagavAn zrIgautama se isa prakAra kahA-bhagavan ! Apake kahe hue ina " e zramaNa-mahanane Adara kare che. vizeSarUpe Adara kare che. te temanI nA (stuti) 3re che. nabha2462 43 che. sA2 42 che. sanmAna re che. tabhane 48yA, bhaga, dveva 1135 bhane 'ceiyaM jJAna35 bhAnAna tamanI upAsanAkare che. karmabaMdhathI thavAvALI saghaLI AvyAdhI ane upAdhIthI rahita hovAthI mokSane kahyuM kahe che. kalya arthAt mokSane je prApta kare che. te kalyANuM kahevAya che. huM arthAt saMsAra saMbaMdhI baMdhanane gALI de. arthAta mArA paNAno nAza kare te maMgaLa kahevAya che. daivatane artha dharma e pramANe che. citi athavA caitya samyak jJAnane kahe che, ' gautamasvAmInA A pravacanane sAMbhaLIne uThaka paDhAlaputre bhagavAna gautamasvAmIne A pramANe kahayuM- he bhagavan Ape kahela A pado vacane For Private And Personal Use Only Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 780 sUtrakRtAhara eteSAM padAnAmiyAnarthoM mayA pUrva na jJAtaH na zruta aasiit| 'abohie aNabhigameMNa' abodhyA'abhigamena na vA pUrva hRdayaGgamaM kRtametat 'adiTThANaM asuyANaM abhuyANaM' adRSTAnAmazrutAnA maramAnAm 'avinnAyANaM' avijJAtAnAm ayogaDANaM' avyutkRtAnAm, 'aNigUDhANaM' anigUDhAnAm 'avicchinANaM' avicchinnAnAm, -asaMzayajJAnarahitAnAm 'aNisihANaM' anisRSTAnAm, adRSTAnAM sAkSAtsvayamanupalabdhAnAm, azrutAnAmanyadvArA anAkarNitAnAm, asmRtAnAm-anubhavajanyasaMskArAbhAvAt, avijJAtAnAM viziSTabodhAviSayIkRtAnAm, avyutkRtAnAM gurumukhA. damAptAnAm anigUDhAnAm apakaTAnAM-prakaTarUpeNa ajJAtAnAma, avicchinnAnAM vipakSAdavyAvRttAnAm-anamimatAdAd vyAvRttirahitAnAm saMzayarAhityena ajJA. tAnAmityarthaH, aniyUDhAnAM sukhAvabodhAya mahato granthAt kRpayA atyantasaMkSepeNa gurubhiranurdhAnAm, anisRSTAnAm-ananujJAtAnAm etAni padAni gurumukhAnna zrutapUrvANi etAni na prakaTAyaryAni saMzayetarajJAna viSayANi na, eteSAM nirvAho na mayA kRtaH etAni hRdayena na nizcitAni 'aNivuDhArga' anityU dAnAm 'aNu. vahAriyANa' anupadhAritAnAm-dhAraNAviSayIkRtA'bhAvAnAm 'eyama' apamarthaH 'No sadahiyaM na addhitaH-ayameva saMsAratArakA, iti matam 'yo pattiyaM' no pado-vacanoM kA yaha artha pahale maiMne nahIM jAnA thA aura na sunA thaa| abodhi evaM anabhigama ke kAraNa maiM inheM hRdayaMgama nahIM kara sakA thA / na to maiMne inheM svayaM mAkSAt jAnA thA, na dUsaroM se sunA thA, anubhava janita saMskAra (dhAraNA) na hone se smaraNa nahIM kiyA thaa| ve mere lie avijJAta the, aprakaTa the, saMzaya Adi se rahita nahIM the, niyaMDha nahIM the arthAt saralatA se samajhane ke lie vizAla zAstra meM se saMkSepa karake guru ne kRpA pUrvaka uddhRta nahIM kiye the| inako maiMne hRdaya meM nizcita rUpa se dhAraNa nahIM kiyA thaa| isa kAraNa ina para maiMne zraddhA nahIM kI arthAt ina padoM ko maiMne saMsAratAraka nahIM mAnA, ne A artha pahelA meM jAye na hatuM, ane sAMbhaLela na hate. adhi athavA anabhigamananA kAraNe huM tene hRdayaMgama karI zakela na hatuM. meM tene svayaM sAkSAta jANela na hatuM. bIjAo pAsethI sAMbhaLela na hate. anubhava janita saMskAra (dhAraNuM) na hovAthI kamaraNa karela na hatuM. te mArAmATe avijJAta hatA. apragaTa hate. saMzaya vigerethI rahita na hate. niryuM na hato. arthAt saralatA thI samajavA mATe vizALa zAstramAMthI saMkSepa karIne gurU e kapA pUrvaka upUta karela na hato. tethI tenA para meM vizvAsa karela na hato. arthAt A padene meM saMsAra tAraka mAnyA na hatA. tenA For Private And Personal Use Only Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabAdhinI TIkA dvi. zru. a.7 granthopasaMhAraH 781 pratItaH-no vizvasitaH 'No roiyaM' no rocitaH-utsAhAtirekeNAsevanAbhimukho na jAtaH 'bhaMte' he bhadanta ! 'eesi NaM payANaM' eteSAM khalu padAnAm 'eNhi' idAnIm-bhavanmukhAt sacchAstrANAM zAsanAnantaram 'jANayAe' jJAnatayA 'savaNAe' zravaNatayA 'bohie' bodhitayA 'jAva uvahAraNayAe' yAvad upadhAraNatayA-yAvatpadena amigamAmisthAnAdInA matraiva pUrvoktAnAM saGgrahaH, upadhAraNatayA etAni padAni jJAtAni tvatprasAdena zrutAnIdAnIm-idAnoM samyagavagatAni-yAvadidAnI nizcita tAni, 'eyamadraM sadahAmi' etamartha zradayAmi-saMsArottArakaM jAnAmi, 'pattiyAmi' pratyemi mItyA prApnomi, 'roemi' rocayAmi-utsAhenAsevanAbhimukho bhavAmi, 'evameva se jaheyaM tubbhe vadaha' evametad yathA yUyaM vadatha / 'taeNaM bhagavaM goyame udagaM peDhAlaputaM evaM kyAsI' tataH-tadanantaraM khalu bhagavAn gautama udaka peDhAlaputra mevamavAdIt-'sadahAhiNaM ajjo' he Arya udaka ! zradadhatsva khalu AgamavAkye / 'pattiyAhi NaM ajjo' pratIhi khalu Arya! 'roehi ina para pratIti nahIM kI, ina para ruci nahIM kI arthAt atyanta vaDhate hue utsAha ke sAtha inake sevana ke lie abhimukha nahIM huaa| bhagavan ! aba Apake zrImukha se ina padoM ko aba jAnA hai, aba sunA hai, samajhA hai yAvat dhAraNa kiyA hai| ataeva ina padoM para maiM aba zraddhA karatA hUM pratIti karatA hUM ruci karatA hUM arthAt inheM saMsAra se tArane vAlA mamajhatA hUM, prema pUrvaka prApta karatA huuN| utsAha pUrvaka sevana ke lie udyata hotA huuN| Apane jo kahA hai, vahI satya hai tatpazcAt bhagavAna gautama ne udaka peDhAlaputra se isa prakAra kahA-he Arya ! Agama vAkya para arthAt mere kathana para zraddhA karo, he Arya! pratIti karo, he Arya ! ruci kro| jaisA hamane kahA hai, vahI satya hai| para pratIti karela na hatI. tenA para rUci karela na hatI. arthAta atyaMta vadhatA evA utsAhanI sAthe tenA sevana mATe abhimukha thayela nathI te bhagavana have ApanA zrImukhathI A padone have jANela che. have sAMbhaLela che. have samajela che. yAvat dhAraNa karela che. tethI ja A pada para huM have zraddhA karuM chuM, pratIti karUM chuM. rUci karUM chuM. arthAt Ane saMsArathI tAravAvALA samajuM chuM. tene premapUrvaka grahaNa karuM chuM. utsAhapUrvaka tenA sevana mATe udyamavALe banuM chuM. Ape je kahela che, eja satya che. te pachI bhagavAna gautamasvAmIe udakapeDhAlaputrane A pramANe kahyuM-he Arya ! Agamana vAkaya para arthAt mArA kathana para zraddhA kare. he AyaT For Private And Personal Use Only Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 782 sUtrakRtAstre NaM ajjo' rocaya khalu Arya ! 'evameyaM jahaNaM amhe vayAyo' evametad yathA khallu vayaM vadAmaH, satyameva sarva pratipAdayAmo nA'nyathA kartavyo vA 'tae NaM se udae. peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM kyAsI' tataH khalu sa udakaH peDhAlaputro bhagavantaM gautamamevamavAdIn 'icchAmi NaM bhaMte' he bhadanna ! icchAmi 'tumbhaM aMtie' yuSmAkamantike-bhavatAM samIpe 'cAujjAmAo dhammAo paMcamahatvaiyaM sappaDikka maNaM dhamma upasaMpanjitANaM viharittae' cAturyAmAddharmAt cAturyAmikacaturmahAvatalakSaNo dharmastasmAt pazcamahAvatika sAdhudharmam upasaMpadya-prApya khalu vihartum, ___ samatikramaNa dharmamupasaMpadya prApya vihartum bhavatsamIpe paJca mahAvrataM grahItumicchAmItyarthaH, iti zrutvA gautamo bhagavatsamIpaM nayati-'tara NaM se bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputaM gahAya' tataH khalu sa bhagavAn gautamaH udakaM peDhAlaputraM gRhItvA 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaI' yatra zramaNo bhagavAn mahAvIra statropAgacchati 'uvAgacchitA' upAgatya-bhagavatsamIpaM gatvA 'tae NaM se udae peDhAlaputte' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtyaH 'AyAhiNaM payAdiNaM karittA' AdakSiNAM pradakSiNAM kRtvA 'vaMdai namasa' vandate namasyati 'vaMdittA namaMsittA' vanditvA namasyitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIva 'icchAmi gaM bhaMte ! tumbhaM aMtie' icchAmi khalu bhadanta ! tavAnti ke 'cAujjAmAo dhammAo' hamane yathArtha kahA hai| Apa isase viparIta na kareM aura na mAne / taya udaka peDhAlaputra ne bhagavAn gautama se isa prakAra kahA-bhagavan meM cAturyAma dharma ke badale ca pAMmahAvrata rUpa dharma ko prApta karake vica. ranA cAhatA hUM, tathA sapratikramaNa dharma ko aMgIkAra karanA cAhatA huuN| __udakapeDhAlaputra kI icchA jAnakara gautamasvAmI unheM jahAM bhagavAna zrI mahAvIra the, vahAM legae / bhagavAn ke samIpa pahuMca kara udakapeDhAlaputra ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tInavAra AdakSiNa pdmArA kathana para pratIti kare. he AI ! mArA kathananI rUci kare. ame je rIte kahela che, eja satya che. meM yathArtha kahela che. Apa tene ulaTuM na samana na 31 udaka peDhAlaputre te pachI bhagavAna gautamasvAmIne A pramANe kahyuM che bhagavAna huM cAturyAma dharmane badale pAMca mahAvrata rUpa dharmane prApta karIne vicaravA cAhuM chuM. tathA pratikramaNa sahita dharma aMgIkAra karavA cAhuM chuM. udaka peDhAlaputranI A pramANenI IcchA jANIne gautamasvAmI teone jyAM mahAvIrasvAmI hatA tyAM laI gayA. bhagavAnanI pAse pahoMcIne udaka peDhAlaputre zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIne traNa vAra AdakSiNa pradakSiNA For Private And Personal Use Only Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayArthabodhinI TIkA dvi. zru. a. 7 granthopasaMhAraH cAturyAmAd dharmAt 'paMcamahatvaiyaM sapaDikamaNaM dhamma upasaMpajjittA gaM viharittae' pazcamahAvatika saMpatikramaNaM dharmamupasaMpadya-pApya khalu vihA~p / 'tae NaM se samaNe bhagavaM mahAvIre udayaM evaM vayAsI' tataH khalu sa zramaNo bhagavAn mahAvIra:-udaka mevamavAdIt / 'ahAsuhaM devANuppiyA' yathAsukhaM devAnumiya ! 'mA paDibaMdhaM karei' mA pratibandhaM kArSIH-vilamba mA kuru / 'tae NaM se udae peDhAlaputte' tataH khalu sa udakaH peDhAla putraH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie' zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAnti ke savidhe 'cAujjAmAo dhammAo' cAturyAmAd dharmAt 'paMca mahannayaM' paJcamahAvatikam 'sapaDikkamaNaM dhamma' sapatikramaNaM dharmam 'upasaMpajittA' upasaMpadya 'viharaI' viharati tibemi' iti zabdaH samAptyarthakaH, sudharmasvAmI kathayati-ityaha kathayAmIti ||suu014|| // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasidavAcaka-pazcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "sUtrakRtAGgasUtrasya" samayArthabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvitIyazrutaskandhe // saptamamadhyayanaM samAptam // 2-7 // kSiNa pUrvaka arthAna vidhi pUrvaka vandanA kii| unakI stutikI / namaskAra kiyaa| stuti aura namaskAra karane ke pazcAt isa prakAra kahA-he bhagavan ! maiM Apake samIpa cAturyAma dharma ke badale pratikramaNa mahita pAMca mahAvatoM vAle dharma ko aMgIkAra karake vicaranA cAhatA huuN| ___ taya zramaNa bhagavAna mahAvIra ne udaka peDhAla putra se kahA-devAnu priya ! jisameM sukha upaje, use karane meM vilamba na kro| pUrvaka arthAta vidhipUrvaka vaMdanA karI. teonI stuti karI. temane namaskAra karyA. stuti ane namaskAra karyA pachI A pramANe kahyuM- he bhagavad huM ApanI pAse cAturyAma dharmane badale pratikramaNa sahita pAMca mahAvratavALA dharmane svIkAra karIne vicaravA cAhuM chuM. A sAMbhaLIne zamaNe bhagavAna mahAvIra svAmIe udaka peDhAlapatrane A pramANe kahyuM- he devAnupriya! je pramANe tamane sukha upaje te pramANe karavAmAM vilamba na kare. For Private And Personal Use Only Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAkatAmaya . taba udakapedAlaputra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa cAturyAma dharma ke badale pAMca mahAvratoM vAle pratikramaNa sahita dharma ko aMgIkAra karake vicarane lge| 'iti' zabda samApti kA sUcaka hai| sudharmA svAmI ne jambUsvAmI se kahA-he jambU ! jaisA maiMne bhagavAna ke mukha se sunA hai paisA hI tumheM kahatA hU~ // 14 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta " sUtrakRtAGgasUtra" kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke dvitIya zrutaskaMdha kA sAtavAM adhyayana samApta // 2-7 // te pachI udaka paDhAlaputra zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse cAturyAma dharmane badale pAMca mahAvravALA pratikramaNa sahita dharmane savIkAra karIne viyaravA sAya. 'iti' za6 samAtino sUya: cha. sudhAravAbhIme svAmIne kahyuM-he ja bU! meM je pramANe bhagavAnanA mukhathI sAMbhaLela che, eja pramANe tamane kahuM chuM. 14 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "sUtrakRtAMgasUtranI samayArthabadhinI vyAkhyAnA bIjA zrutaskaMdhanuM sAtamuM adhyayana samApta kara-chA For Private And Personal Use Only Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only