Book Title: Punchaastikaai Sangrah
Author(s): Kundkundacharya, 
Publisher: Digambar Jain Swadhyay Mandir Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008395/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates bhagavAnazrIkundakunda kahAna jaina zAstramAlA , puSpa-14 * namaH srvjnyviitraagaay| zrImadbhagavatkundakundAcAryadevapraNIta paMcAstikAyasaMgraha GOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO mUla gAthAeM, saMskRta chAyA, gujarAtI padyAnuvAda, zrI amRtacandrAcAryadevaviracita saMskRta 'samayavyAkhyA' TIkA aura usake gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntara sahita gujarAtI gadyapadyAnuvAdaka : himmatalAla jeThAlAla zAha gujarAtI anuvAda kA hindI rUpAntarakAra maganalAla jaina prakAzaka : zrI digambara jaina svAghyAyamandira TrasTa sonagaDha - 364250 [ saurASTra] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates : prAptisthAna : sonagaDha zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa, 364250 [ saurASTra ] mudraka : jJAnacanda jaina, kahAna mudraNAlaya, jinendramahimA evaM satsvAdhyAyakA yuga pravartAne vAle pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmIkI janmazatAbdIke maMgala avasara para [vai. zu. 2, vi. saM. 2045 se vai. zu. 2, vi. saM. 2046 ] zrI digambara jaina svAdhyAyamandira TrasTa sonagaDha dvArA prakAzita sonagaDha 364250 [ saurASTra ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates parama pUjya AtmajJasaMta zrI kAnajIsvAmI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates THANKS & OUR REQUEST Shree PunchAstikaiSangrah (Hindi) has been typed into electronic form by Atmaarthis in India and USA whose motivation was to study this great shastra and in the process also make it available to the whole world. These Atmaarthis have no desire for recognition and have requested that their names are not mentioned. However, AtmaDharma.com wishes to thank these Atmaarthis for their efforts in making this shastra available to the whole world. Our request to you: 1) Great care has been taken to ensure this electronic version of Shree PunchAstikai Sangrah (Hindi) is a faithful copy of the paper version. However if you find any errors please inform us on rajesh@AtmaDharma.com so that we can make this beautiful work even more accurate. 2) Keep checking the version number of the on-line shastra so that if corrections have been made you can replace your copy with the corrected one. VERSION HISTORY Version number 001 Date 8 June 2008 Changes First electronic version Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates * arpaNa * jinhoMne isa pAmara para apAra upakAra kiyA hai, jinakI preraNA aura kapAse 'paMcAstikAyasaMgraha' kA yaha anavAda haA hai. jo zrI kundakundabhagavAnake asAdhAraNa bhakta haiM, pA~ca astikAyoMmeM sArabhUta aise zuddhajIvAstikAyakA anubhava karake jo sva-para kalyANa sAdha rahe haiM, aura jinakI anubhavajharatI kalyANamayI zaktizAlI vANIke paramapratApase pA~ca astikAyoMkI svataMtratAkA siddhAMta tathA zuddha jIvAstikAyakI anubhUtikI mahimA sAre bhAratameM gUMja rahI hai, una paramapUjya paropakArI kalyANamUrti sadagurudeva zrIkAnajIsvAmIko yaha anuvAda puSpa atyanta bhaktibhAva se arpaNa karatA gujarAtI anuvAdaka: himmatalAla jeThAlAla zAha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 7 zrI sadgurudeva-stuti [ harigIta] saMsArasAgara tAravA jinavANI che naukA bhalI, jJAnI sukAnI maLayA binA o nAva paNa tAre nahIM; A kALamAM zuddhAtmajJAnI sukAnI bahu bahu dohyalo, muja puNyarAzi phaLayo aho! guru kahAna tuM nAvika mlyo| [anuSTupa] aho! bhakta cidAtmAnA, sImaMdhara-vIra-kuMdanA! bAhyAMtara vibhavo tArA, tAre nAva mumukssunaaN| [zikhariNI] sA dRSTi tArI vimaLa nija caitanya nIrakhe, ane jJaptimAhI darava-guNa-paryAya vilase; nijAlaMbIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe, nimitto vahevAro cidaghana viSe kAMI na mle| [ zArdUlavikrIDita] haiyuM 'sata sata, jJAna jJAna' dhabake ne vajravANI chUTe, je vaje sumumukSu sattva jhaLake; paradravya nAto tUTe; -rAgadveSa ruce na, jaMpa na vaLe bhAveMdrimAM-aMzamAM, TaMkotkIrNa akaMpa jJAna mahimA hRdaye rahe srvdaa| [vasaMtatilakA] nitye sudhAjharaNa caMdra! tane namuM huM, karuNA akAraNa samudra! tane namuM huM he jJAnapoSaka sumegha! tane namuM A dAsanA jIvanazilpI! tane namuM huN| [sragdharA] UMDI UMDI, UMDethI sukhanidhi satanA vAyu nitye vahaMtI, vANI cinmUrti! tArI ura-anubhavanA sUkSma bhAve bharelI; bhAvo UMDA vicArI, abhinava mahimA cittamAM lAvI lAvI, khoyeluM ratna pAmuM, - manaratha manano; pUrajo zaktizAlI! 'tch vidh icy top Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates namaH zrI paramAgamajinazrutAya / * prakAzakIya nivedana * tIrthanAyaka bhagavAna zrI mahAvIrasvAmIkI divyadhvanIse pravAhita aura zrI gautama gaNadhara Adi guru paramparA dvArA prApta hue paramapAvana AdhyAtmapravAhako jhelakara tathA videhakSetrastha zrI simandhara jinavarakI sAkSAta vandanA evaM dezanA zravaNase puSTakara, use bhagavatkundakundAcAryadevane samayasArAdi paramAgamarUpa bhAjanameM saMgrahita kara AdhyAtmatatvapremI jagata para mahAna upakAra kiyA hai| AdhyAtmazrutapraNetA RSizvara zrI kundakundAcAryadeva dvArA praNIta racanAoMmeM zrI samayasAra, zrI pravacanasAra, zrI paMcAstikAyasaMgraha, zrI niyamasAra aura zrI aSTaprAbhRta - ye pA~ca paramAgama mukhya haiN| ye pAcoM paramAgama hamAre TrasTa dvArA gujarAtI evaM hindI bhASAmeM aneka bAra prasiddha ho cuke haiN| TIkAkAra zrImad-amRtacandrAcAryadevakI 'samayavyAkhyA' nAmaka TIkA sahita 'paMcAstikAyasaMgraha' ke zrI himmatalAla jeThAlAla zAha kRta gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntarakA yaha paMcama saMskaraNa AdhyAtmavidyApremI jijJAsuoMke hAthameM prastuta karate hue Ananda anubhUta hotA hai| zrI kundakundabhAratIke ananya parama bhakta, AdhyAtmayugapravartaka, paramopakArI pUjya sadgurudeva zrI kAnajIsvAmIne isa paramAgama zAstra para aneka bAra pravacanoM dvArA usake gahana rahasyoMkA udghATana kiyA hai| vAstavameM isa zatAbImeM AdhyAtmarucike navayugakA pravartana kara mumukSusamAja para unhoMne asAdhAraNa mahAna upakAra kiyA hai| isa bhautika viSama yugameM, bhAratavarSa evaM videzoMmeM bhI, AdhyAtmake pracArakA jo Andolana pravartatA hai vaha pUjya gurudevazrIke camatkArI prabhAvanAyogakA hI sundara phala hai| pUjya gurudevazrIke punIta pratApase hI jaina AdhyAtmazrutake aneka paramAgamaratna mumukSujagatako prApta hue haiN| yaha saMskaraNa jisakA hindI rUpAntara hai vaha [paMcAstikAyasaMgraha paramAgamakA] gujarAtI gadyapadyAnuvAda bhI, zrI samayasAra Adike gujarAtI gadyapadyAnuvAdakI bhA~ti, prazamamUrti pUjya bahinazrI campAbenake bhAI AdhyAtmatattvarasika, vidvadvara, AdaraNIya paM0 zrI himmatalAla jeThAlAla zAhane, pUjya gurudeva dvArA diye gaye zuddhAtmadarzI upadezAmRtabodha dvArA zAstroMke gahana bhAvoMko kholanekI sUjha prApta kara, AdhyAtma- jinavANIkI agAdha bhaktise sarala bhASAmeM - AbAlavRddhagrAhya , rocaka evaM sundara DhaMgase - kara diyA hai| anuvAdaka mahAnubhava AdhyAtmarasika vidvAna honeke atirikta gambhIra, vairAgyazAlI, zAnta evaM vivekazIla sajjana hai, tathA unameM AdhyAtmarasa syandI madhura kavitva bhI hai| ve bahuta varSoM taka pUjya gurudevake samAgamameM rahe haiM, aura pUjya gurudevake AdhyAtmapravacanoMke gahana manana dvArA unhoMne apanI AtmArthitA kI bahuta puSTi kI hai| tattvArthake mUla rahasyoM para unakA manana ati gahana hai| zAstrakAra evaM TIkAkAra AcAryabhagavantoMke hRdayake gahana bhAvoMkI gambhIratAko yathAvat surakSita rakhakara unhoMne yaha zadvazaH gujarAtI anuvAda kiyA hai; taduparAnta mUla gAthAsutroMkA bhAvapUrNa madhura gujarAtI padyAnuvAda bhI (harigItachandameM ) unhoMne kiyA hai, jo isa anuvAdakI madhuratA meM atIva adhikatA lAtA hai aura svAdhyAya premiyoMko bahutahI Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates upayogI hotA hai| taduparAnta jahA~ AvazyakatA lagI vahA~ bhAvArtha dvArA yA padaTippaNa dvArA bhI unhoMne spaSTatA kI hai| isa prakAra bhagavAna zrI kundakundAcAryadevake samayasArAdi uttamottama paramAgamoMke anuvAdakA parama saubhAgya adaraNIya zrI himmatabhAIko milA hai tadartha ve vAstavameM abhinandanIya haiN| pUjya gurudevazrIkI preraNA jhelakara atyanta parizramapUrvaka aisA sundara anuvAda kara deneke badalemeM saMsthA unakA jitanA upakAra mAne utanA kama hai| yaha anuvAda amUlya hai, kyoMki mAtra, kundakundabhAratI evaM gurudevake prati parama bhaktise prerita hokara apanI AdhyAtmarasikatA dvArA kiye gaye isa anuvAdakA mulya kaise A~kA jAye ? isa anuvAdake mahAna kAryake badalemeM unako abhinandanake rUpameM kucha kImatI bheMTa denekI saMsthAko atIva utkaMThA thI, aura use svIkAra karaneke liye unako bArambAra Agrahayukta anurodhabhI kiyA gayA thA, parantu unhoMne use svIkAra karaneke liye spaSTa inakAra kara diyA thA / unakI yaha nispRhatA bhI atyaMnta prazaMsanIya hai / pahale pravacanasArake anuvAdake samaya jaba unako bheMTakI svIkRtike liye anurodha kiyA gayA thA taba unhoMne vairAgyapUrvaka aisA pratyuttara diyA thA ki 'merA AtmA isa saMsAra paribhramaNase chUTe itanA hI paryApta, -- dUsarA mujhe kucha badalA nahIM caahiye''| upodghAtameM bhI apanI bhAvanA vyakta karate hue ve likhate haiM ki: yaha anuvAda maine zrIpaMcAstikAyasaMgraha prati bhaktise aura pUjya gurudevakI preraNAse prerita hokara, nija kalyANake liye, bhavabhayase Darate Darate kiyA hai " "" 66 isa zAstrakI mUla gAthA evaM usakI saMskRta TIkAke saMzodhanake liye 'zrI digambara jaina zAstrabhaMDAra' IDara, tathA 'bhAMDArakara orienTala rIsarca insTiTyUTa' pUnAkI orase hameM pAMDulekha mile the, tadartha una donoM saMsthAoMke prati bhI kRtajJatA vyakta karate haiN| zrI maganAlAlajI jainane zrI paMcAstikAyasaMgraha ke gujarAtI anuvAda ke gadyAMza kA handI rUpAntara, bra0 zrI candUlAlabhAIne prastuta saMskaraNa kA 'prUpha' saMzodhana tathA 'kahAna mudraNAlaya' ke mAlika zrI jJAnacandajI jainane utsAhapUrvaka isa saMskaraNa kA sundara mudraNa kara dayA hai, tadartha unake prati bhI kRtajJatA vyakta karate haiN| mumukSu jIva ati bahumAnapUrvaka sadgurugama se isa paramAgama kA abhyAsa karake usake gahana bhAvoMko AtmasAt kareM aura zAstrake tAtparyabhUta vItarAgabhAvako prApta kareM -- -- -- yahI bhaavnaa| poSa vadI 8, vi. saM. 2046 zrI kundakunda-AcAryapadadina' (' gurudeva zrI kAnajIsvAmI - janmazatAbdI' varSa ) --*-- sAhityaprakAzanasamiti zrI di0 jaina svAdhyAyamandira TrasTa, sonagaDha--364250 ( saurASTra ) Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates OM bhagavAna zrI kundakundAcAryadevake sambandhameM * ullekha * vandyo vibhurbhuvi na kairahi kauNDakundaH kunda-prabhA-praNayi-kIrti-vibhUSitAzaH / yazcAru-cAraNa-karAmbujacaJcarIkazcakre zrutasya bharate prayataH pratiSThAm / / [candragirI parvatakA zilAlekha] artha:-- kundapuSpakI prabhAko dhAraNa karanevAlI jinakI kIrti dvArA dizAyeM vibhUSita huI haiM, jo cAraNoMke -- cAraNaRddhidhArI mahAmuniyoMke -sundara hastakamaloMke bhramara the aura jina pavitrAtmAne bharatakSetrameM zrutakI pratiSThA kI hai, ve vibhu kundakunda isa pRthvIpara kisake dvArA vaMdya nahIM haiM ? ..koNDakundo yatIndraH / / rajobhiraspRSTatamatvamantarbAhyepi saMvyaJjayituM yatIzaH / rajaHpadaM bhUmitalaM vihAya cacAra manye caturaMgulaM saH / / [vidhyagiri-zilAlekha Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates artha:-- yatIzvara [zrI kundakundasvAmI ] raja:sthAnako-bhUmitalako- chor3akara cAra aMgula Upara AkAzameM calate the usase maiM aisA samajhatA hU~ ki ve aMtaraMgameM tathA bAhyameM rajase apanA atyanta aspRSTapanA vyakta karate the|[-aNtrNgmeN rAgAdika malase aura bAhyameM dhUlase aspRSTa the|] jai paumaNaMdiNAho siimndhrsaamidivvnnaannenn| Na vibohai to samaNA kahaM sumaggaM pyaannNti|| [ darzanasAra] artha:-- [ mahAvidehakSetrake vartamAna tIrthaMkaradeva ] zrI sImandharasvAmIse prApta divya jJAnake dvArA zrI padmanandInAtha [ kundakundAcAryadeva] ne bodha na diyA hotA to munijana saccemArgako kaise jAnate ? he kundakundAdi AcArya ! Apake vacana bhI svarUpAnusandhAnameM isa pAmarako parama upakArabhUta hue haiN| isaliye maiM Apako atizaya bhaktise namaskAra karatA huuN| [ zrImad rAjacandra] Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates / / namaH zrIsadguruve / / * upodghAta * bhagavAna kuMdakuMdAcAryadeva praNIta yaha 'paMcAstikAyasaMgraha' nAmaka zAstra 'dvitIya zrutaskaMdha' ke sarvotkRSTa AgamoMmeMse eka hai| 'dvitIya zrutaskaMdha' kI utpatti kisa prakAra huI, yaha hama paTTAvaliyoMke AdhArase saMkSepameM dekhe:-- Ajase 2483 varSa pUrva isa bharatakSetrakI puNyabhUmimeM jagatapUjya paramabhaTTAraka bhagavAna zrI mahAvIrasvAmI mokSamArgakA prakAza karaneke liye samasta padArthoM kA svarUpa apanI sAtizaya divyadhvani dvArA pragaTa kara rahe the| unake nirvANake pazcAt pA~ca zrutakevalI hue, jinameM antima zrutakevalI zrI bhadrabAhusvAmI the| vahA~ taka to dvAdazAMgazAstrakI prarUpaNAse nizcayavyavahArAtmaka mokSamArga yathArtharUpameM pravartamAna rhaa| tatpazcAt kAladoSase kramaza: aMgoke jJAnakI vyucchitti hotI gii| isa prakAra apAra jJAnasiMdhukA bahubhAga vicchedako prApta honeke pazcAt dUsare bhadrabAhusvAmI AcAryakI paripATImeM do samartha munivara hue- eka zrI dharasenAcArya aura dUsare zrI gunndhraacaary| unase prApta jJAnake dvArA unakI paraMparAmeM honevAle AcAryone zAstroMkI racanA kI aura vIra bhagavAnake upadezakA pravAha acchinna rkhaa| zrI dharasenAcAryane AgrAyaNIpUrvake paMcama vastu adhikArake mahAkarmaprakRti nAmaka caturtha prAbhRtakA jJAna thaa| usa jJAnAmRtase kramaza: unake bAda honevAle AcAryoMne SaTkhaMDAgama, dhavala, mahAdhavala, jayadhavala, gommaTasAra, labdhisAra, kSapaNAsAra Adi zAstroMkI racanA kii| isa prakAra prathama zrutaskaMdhakI utpatti huii| usameM mukhyataH jIva aura karmake saMyogase utpanna honevAlI AtmAkI saMsAraparyAyakA -guNasthAna, mArgaNAsthAna AdikA -varNana hai, paryAyArthika nayako pradhAna karake kathana hai| isa nayako azuddhadravyArthika bhI kahate hai aura adhyAtmabhASAmeM azuddhanizcayanaya athavA vyavahAra kahA jAtA hai| zrI guNadharAcAryako jJAnapravAdapUrvake dazama vastuke tRtIya prAbhRtakA jJAna thaa| usa jJAnameMse unake pazcAt honevAle AcAryoMne kramaza: siddhAnta-racanA kii| isa prakAra sarvajJa bhagavAna mahAvIrase cale AnevAlA jJAna AcArya - paramparA dvArA bhagavAna kuMdakuMdAcAryadevako prApta huaa| unhoMne paMcAstikAyasaMgraha, pravacanasAra, samayasAra, niyamasAra, aSTapAhur3a Adi zAstroMkI racanA kii| isa prakAra dvitIya zrutaskaMdhakI utpatti huii| usameM mukhyatayA jJAnakI pradhAnatApUrvaka zuddhadravyArthika nayase kathana hai, AtmAke zuddha svarUpakA varNana hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates bhagavAna kuMdakuMdAcAryadeva vikrama saMvatake prArambhame hue haiN| digambara jaina paramparAmeM bhagavAna kuMdakuMdAcAryadevakA sthAna sarvotkRSTa hai| 'maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gnnii| maMgalaM kuMdakuMdAryo jainadharmo'stu mNglNm||'- yaha zloka pratyeka digambara jaina zAstrapaThanake prArambhameM maMgalAcaraNarUpase bolatA hai| isase siddha hotA hai ki sarvajJa bhagavAna zrI mahAvIrasvAmI aura gaNadhara bhagavAna zrI gautamasvAmIke pazcAt turta hI bhagavAna kuMdakuMdAcAryakA sthAna AtA hai| digambara jaina sAdhu apaneko kuMdakuMdAcAryakI paramparAkA kahalAnemeM gaurava mAnate haiN| bhagavAna kuMdakuMdAcAryadevake zAstra sAkSAt gaNadharadevake vacanoM jitane hI pramANabhUta mAne jAte haiN| unake pazcAt honevAle graMthakAra AcArya apane kisI kathanako siddha karaneke liye kuMdakuMdAcAryadevake zAstroMkA pramANa dete haiM jisase vaha kathana nirvivAda siddha ho jAtA hai| unake pazcAt likhe gaye graMthoMmeM unake zAstroMmeMse bahuta avataraNa lie gaye haiN| vAstavameM bhagavAna kuMdakuMdAcAryane apane paramAgamoMmeM tIrthaMkaradevoM dvArA prarUpita uttamottama siddhAMtoMko surakSita karake mokSamArgako sthira rakhA hai| vi0 saM0 990 meM honevAle zrI devasenAcAryavara apane darzanasAra nAmaka graMthameM kahate haiM ki * "videhakSetrake vartamAna tIrthaMkara zrI sImaMdharasvAmIke samavasaraNameM jAkara zrI padmanandinAtha (kuMdakuMdAcAryadeva) ne svayaM prApta kiye hue jJAna dvArA bodha na diyA hotA to munijana sacce mArgako kaise jAnate ?'' hama eka dUsarA ullekha bhI dekhe, jisameM kuMdakuMdAcAryadevako kalikAlasarvajJa kahA gayA hai: 'padmanandi, kuMdakuMdAcArya, vakragrIvAcArya, elAcArya, gRdhrapicchAcArya - ina pA~ca nAmoMse vibhUSita, jinheM cAra aMgula Upara AkAzameM gamana karanekI Rddhi prApta thI, jinhoMne pUrva videhameM jAkara sImaMdharabhagavAnakI vaMdanA kI thI aura unase prApta hue zrutajJAnake dvArA jinhoMne bhAratavarSake bhavya jIvoMko pratibodhita kiyA hai aise jo jinacandrasuribhaTTArakake paTTake AbharaNarUpa kalikAlasarvajJa (bhagavAna kuMdakuMdAcAryadeva) unake dvArA race gaye isa SaTprAbhRta granthameM.000 sUrIzvara zrI zrutasAgara racita mokSaprAbhRtakI TIkA samApta huii|'' aisA SaTprAbhRtakI zrI zrutasAgarasUrikRta TIkAke aMtameM likhA hai| bhagavAna kuMdakuMdAcAryadevakI mahattA darazAnevAle aise anekAneka ullekha jaina sAhityameM milate haiM; zilAlekha bhI aneka haiN| isa prakAra hama dekhate haiM ki sanAtana jaina sampradAyameM kalikAlasarvajJa bhagavAna kuMdakuMdAcAryadevakA sthAna advitIya hai| ----- * mUla zlokake liye dekhiye Age 'bhagavAna zrI kuMdakuMdAcAryadeva sambandhI ullekh'| 1 bhagavAna kuMdakaMdAcAryadevake videha gamana sambandhI eka ullekha (lagabhaga vikrama saMvata kI terahavIM zatAbdImeM honevAle) zrI jayasenAcAryane bhI kiyA hai| usa ullekhake liye isa zAstrake tIsare pRSThakA padaTippaNa dekhe| 2 zilAlekhoMke liye dekhiye Age 'bhagavAna zrI kuMdakuMdAcAryadeva sambandhI ullekh'| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates bhagavAna kundakundAcArya dvArA racita aneka zAstra haiM, jinameMse kucha vartamAnameM vidyamAna haiN| trilokanAtha sarvajJadevake mukhase pravAhita zrutAmRta saritAmeMse bhara liye gaye amRtabhAjana Aja bhI aneka AtmArthiyoMko AtmajIvana pradAna kara rahe haiN| unake samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra aura paMcAstikAyasaMgraha nAmaka uttamottama paramAgamoMmeM hajAroM zAstroMkA sAra AjAtA hai| bhagavAna kundakundAcAryake pazcAt likhe gaye aneka graMthoM ke bIja ina paramAgamoMmeM vidyamAna haiM aisA sUkSma dRSTise abhyAsa karane para jJAta hotA hai| zrI samayasAra isa bharatakSetrakA sarvotkRSTa paramAgama hai| usameM nava tattvoMkA zuddhanayakI dRSTise nirUpaNa karake jIvakA zuddha svarUpa sarva prakArase-Agama, yukti, anubhava aura paramparAse-ati vistArapUrvaka samajhAyA hai| zrI pravacanasArameM usake nAmAnusAra jinapravacanakA sAra saMgRhita kiyA hai tathA use jJAnatattva, jJeyatattva aura caraNAnuyogake tIna adhikAroMmeM vibhAjita kara diyA hai| zrI niyamasArameM mokSamArgakA spaSTa satyArtha nirUpaNa hai| jisa prakAra samayasArameM zuddhanayase nava tattvoMkA nirUpaNa kiyA hai usI prakAra niyamasArameM mukhyataH zuddhanayase jIva, ajIva, zuddhabhAva, pratikramaNa, pratyAkhyAna, AlocanA, prAyazcita, samAdhi, bhakti, Avazyaka, zuddhopayoga AdikA varNana hai| zrI paMcAstikAyasaMgrahameM kAla sahita pA~ca astikAyoMkA (arthAt chaha dravyoMkA) aura nava padArthapUrvaka mokSamArgakA nirUpaNa hai| isa paMcAstikAyasaMgraha paramAgamako prArambha karate hue zAstrakartAne ise 'sarvajJa mahAmunike mukhase kahe gaye padArthoMkA pratipAdaka, caturgatinAzaka aura nirvANakA kAraNa' kahA hai| isameM kahe gaye vastutattvakA sAra isa prakAra hai: vizva arthAta anAdi-anaMta svayaMsiddha sat aisI anaMtAnanta vastuoMkA smudaay| usameMkI pratyeka vastu anutpanna evaM avinAzI hai| pratyeka vastameM anaMta zaktiyA~ athavA gaNa haiM. jo traikAlika nitya hai| pratyeka vasta pratikSaNa apanemeM apanA kArya karatI hone para bhI arthAta navIna dazAeMavasthAyeM-paryAyeM dhAraNa karatI haiM tathApi ve paryAyeM aisI maryAdAmeM rahakara hotI haiM ki vastu apanI jAtiko nahIM chor3atI arthAt usakI zaktiyoMmeMse eka bhI kama-adhika nahIM hotii| vastuoMkI [dravyoMkI ] bhinnabhinna zaktiyoMkI apekSAse unakI [-dravyoMkI ] chaha jAtiyA~ hai: jIvadravya, pudgaladravya, dharmadravya, adharmadravya, AkAzadravya aura kaaldrvy| jisameM sadA jJAna, darzana, cAritra, sukha Adi anaMta guNa [-zaktiyA~ ] ho vaha jIvadravya hai; jisameM sadA varNa, gaMdha, rasa, sparza Adi anaMta guNa ho vaha pudgaladravya hai; zeSa cAra dravyoMke viziSTa guNa anukramase gatihetutva, sthitihetutva, avagAhahetutva tathA vartanAhetutva hai| ina chaha dravyoMmeMse prathama pA~ca dravya sat honese tathA zakti athavA vyaktiapekSAse vizAla kSetravAle honese 'astikAya' hai; kAladravya 'asti' hai 'kAya' nahIM hai| jinendrake jJAnadarpaNameM jhalakate hue yaha sarva dravya - anaMta jIvadravya , anantAnanta pudgaladravya, eka dharmadravya, eka adharmadravya, eka AkAzadravya, tathA asaMkhya kAladravya, svayaM paripUrNa haiM aura anya dravyoMse bilakula svataMtra haiM; ve paramArthataH kabhI eka dUsarese milate nahIM haiM, bhinna hI rahate haiN| deva, manuSya, tiryaJca , nAraka, ekendriya, dvIndriya, Adi jIvoMmeM jIva-pudgala mAno mila gaye hoM aisA lagatA haiM kintu vAstavameM aisA nahIM hai| ve bilakula pRthaka haiN| sarva jIva ananta jJAnasukhakI nidhi hai tathApi, para dvArA unheM kucha sukhaduHkha nahIM hotA tathApi, saMsArI ajJAnI jIva anAdi kAlase svataH ajJAnaparyAyarUpa pariNamita hokara apane jJAnAnaMdasvabhAvako, paripUrNatAko, svAtaMtryako evaM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates astitvako bhI bhUla rahA hai aura para padArthoMko sukhaduHkhakA kAraNa mAnakara unake prati rAgadveSa karatA rahatA hai; jIvake aise bhAvoMke nimittase pudgala svataH jJAnAvaraNAdikarmaparyAyarUpa pariNamita hokara jIvake sAtha saMyogameM Ate haiM aura isaliye anAdi kAlase jIvako paudgalika dehakA saMyoga hotA rahatA hai| paraMtu jIva aura dehake saMyogameM bhI jIva aura pudgala bilakula pRthak haiM tathA unake kArya bhI eka dUsarese bilakula bhinna evaM nirapekSa haiM-- aisA jineMdroMne dekhA hai, samyagjJAniyone jAnA hai aura anumAnagamya bhI hai| jIva kevala bhrAMtike kAraNa hI dehakI dazAse tathA iSTa-aniSTa para padArthoMse apane ko sukhI duHkhI mAnatA hai| vAstavameM apane sukhaguNakI vikArI paryAyarUpa pariNamita hokara vaha anAdi kAlase duHkhI ho rahA hai| jIva dravya-guNase sadA zuddha hone para bhI, vaha paryAya-apekSAse zubhAzubhabhAvarUpameM, AMzikazuddhirUpameM, zuddhikI vRddhirUpameM tathA pUrNazuddhirUpameM pariNamita hotA hai aura una bhAvoMke nimittase zubhAzubha pudgalakarmokA AsravaNa evaM baMdhana tathA unakA rukanA, khiranA aura sarvathA chUTanA hotA hai| ina bhAvoMko samajhAneke liye jinendrabhagavaMtoane nava padArthohakA upadeza diyA hai| ina nava padArthoMko samyakrUpase samajhanepara, jIvako kyA hitarUpa hai, kyA ahitarUpa hai, zAzvata parama hita pragaTa karaneke liye jIvako kyA karanA cAhiye, para padArthoM ke sAtha apanA kyA sambandha hai-ityAdi bAte yathArtharUpase samajhameM AtI hai aura apanA sukha apanemeM hI jAnakara, apanI sarva paryAyomeM bhI jJAnAnaMdasvabhAvI nija jIvadravyasAmAnya sadA ekarUpa jAnakara, te anAdi-aprApta aise kalyANabIja samyagdarzanako tathA samyagjJAnako prApta karatA hai| unakI prApti honepara jIva apaneko dravya-apekSAse kRtakRtya mAnatA hai aura usa kRtakRtya dravyakA paripUrNa Azraya karanese hI zAzvata sukhakI prAptimokSa-hotI hai aisA samajhatA hai| samyagdarzanakI prApti hone para jIvako zuddhAtmadravyakA jo alpa Alambana thayuM ho jAtA hai usase vRddhi hone para kramaza: dezavirata zrAvakatva evaM munitva prApta hotA hai| zrAvakako tathA muniko zaddhAtmadravyake madhyama AlambanarUpa AMzika zaddhi hotI hai vaha karmoMke aTakane khiranemeM nimitta hotI hai aura jo azuddhirUpa aMza hotA hai vaha zrAvakake dezavratAdirUpase tathA munike mahAvratAdirUpase dekhAI detA hai, jo karmabaMdhakA nimitta hotA hai| anukramase vaha jIva jJAnAnaMdasvabhAvI zuddhAtmadravyakA ati ugrarUpase avalaMbana karake, sarva vikalpoMse chUTakara, sarva rAgadveSa rahita hokara, kevalajJAnako prApta karake, AyuSya pUrNa hone para dehAdisaMyogase vimukta hokara, sadAkAla paripUrNa jJAnadarzanarUpase aura atIndriya ananta avyAbAdha AnaMdarUpase rahatA hai| -yaha, bhagavAna kundakundAcAryadevane paMcAstikAyasaMgraha zAstrameM parama karuNAbuddhi-pUrvaka prasiddha kiye gaye vastutattvakA saMkSipta sAra hai| isameM jo rIta batalAI hai usake atirikta anya kisI prakAra jIva anAdikAlIna bhaMyakara duHkhase chUTa nahIM sktaa| jaba taka jIva vastusvarUpako nahIM samajha pAtA taba taka anya lAkha prayatnoMse bhI mokSakA upAya usake hAtha nahIM laagtaa| isaliye isa zAstrameM sarva prathama paMcAstikAya aura nava padArthakA svarUpa samajhAyA gayA hai jisase ki jIva vastusvarUpako samajhakara mokSamArgake mUlabhUta samyagdarzanako prApta ho| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates astikAyoM aura padArthoM ke nirUpaNake pazcAta zAstrameM mokSamArgasUcaka cUlikA hai| yaha antima adhikAra, zAstrarUpI maMdira para ratnakalaza bhA~ti zobhA detA hai| adhyAtmarasika AtmArthI jIvoMkA yaha ati priya adhikAra hai| isa adhikArakA rasAsvAdana karate hue mAnoM unheM tRpti hI nahIM hotii| isameM mukhyataH vItarAga cAritrakA-svasamayakA-zuddhamunidazAkA-pAramArthika mokSamArgakA bhAvavAhI madhura pratipAdana hai, tathA muniko sarAga cAritrakI dazAmeM AMzika zuddhike sAtha sAtha kaise zubha bhAvoMkA sumela avazya hotA hI hai usakA bhI spaSTa nirdeza hai| jinake hRdayameM vItarAgatAkI bhAvanA kA maMthana hotA rahatA hai aise zAstrakAra aura TIkAkAra munIMdroMne isa adhikArameM mAnoM zAMta vItarAga rasakI saritA pravAhita kI hai| dhIra gambhIra gatise bahatI huI usa zAMtarasakI adhyAtmagaMgAmeM snAna karanese tattvajijJAsu bhAvuka jIva zItalatAbhIbhUta hote haiM aura unakA hRdaya zAMta-zAMta hokara muniyoMkI AtmAnubhavamUlaka sahajazuddha udAsIna dazAke prati bahumAnapUrvaka namita ho jAtA hai| isa adhikAra para manana karanese supAtra mumukSu jIvoM ko samajhameM AtA hai ki 'zuddhAtmadravyake Azrayase sahaja dazAkA aMza pragaTa kiye binA mokSake upAyakA aMza bhI prApta nahIM hotaa| - isa pavitra zAstrake kartA zrImadbhagavatkundakundAcAryadevake prati pUjya gurudeva (zrI kAnajIsvAmI) ko apAra bhakti hai| ve anekoM bAra kahate hai ki - 'zrI samayasAra, niyamasAra, pravacanasAra, paMcAstikAyasaMgraha Adi zAstrokI pratyeka gAthAmeM divyadhvanikA saMdeza hai| ina gAthAoMmeM itanI apAra gaharAI hai ki use mApate hue apanI hI zaktikA mApa nikala AtA hai| ina sAragaMbhIra zAstroMke racayitA parama kRpAlu acAryabhagavAnakI koI parama alaukika sAmarthya hai| parama adbhUta sAtizaya aMtarbAhya yogoMke binA ina zAstroMkI racanA zakaya nahIM hai| ina zAstroMkI vANI tarate hue puruSakI vANI hai aisA hama spaSTajAnate haiN| inakI pratyeka gAthA chaThe-sAtaveM guNasthAnameM jhu mahAmunIke AtmAnubhavameMse pragaTa huI hai| ina zAstroMke racayitA bhagavAna kundakundAcAryadeva mahAvidehakSetrameM sarvajJa vItarAga zrI sImaMdharabhagavAnake samavasaraNameM gaye the aura ve vahA~ ATha dina taka rahe the yaha bAta yathAtathya hai, akSarazaH satya hai, pramANasiddha hai| una paramopakArI AcAryabhagavAna dvArA race gaye samayasArAdi zAstroMmeM tIrthaMkaradevakI U~ kAradhvanimeMse nIkalA haA upadeza hai|" isa zAstrameM bhagavAna kundakundAcAryadevakI prAkRta gAthAoM para samayamAkhyA nAmaka saMskRta TIkAke lekhaka (lagabhaga vikrama saMvatakI 10 vIM zatAdvImeM ho gaye) zrI amRtacaMdrAcAryadeva hai| jisaprakAra isa zAstrake mUla kartA alaukika puruSa haiM usI prakAra usake TIkAkAra bhI mahAsamartha AcArya haiM; unhoMne samayasArakI tathA pravacanasArakI TIkA bhI likhI hai aura tattvArthasAra, puruSArthasiddhyupAya Adi svataMtra graMtha bhI race haiN| unakI TIkAoM jaisI TIkA abhI taka anya kisI jaina graMthakI nahIM likhI gayI hai| unakI TIkAe~ par3hanevAle unakI adhyAtmarasikatA, AtmAnubhava, prakhara vidvattA, vastusvarUpakI nyAyase siddha karanekI asAdhAraNa zakti, jinazAsanakA sAtizaya agAdha jJAna, nizcaya-vyavahArakA saMdhibaddha nirUpaNa karanekI virala zakti evaM uttama kAvyazaktikI sampUNara pratIti ho jAtI hai| ati saMkSepameM gaMbhIra rahasya bhara denekI unakI zakti vidvAnoMko Azcaryacakita kara detI hai| unakI daivI TIkAeM zrutakevalIke vacana samAna haiN| jisa prakAra mUla zAstrakAranake zAstra anubhavayukti Adi samasta samRddhise samRddha haiM usI prakAra TIkAkArakI TIkAeM bhI una-una sarva samRddhiyoMse vibhUSita haiN| zAsanamAnya bhagavAna kudakundAcAryadene isa kalikAlameM jagadguru tIrthaMkaradeva jaisA kArya kiyA hai aura zrI amRtacaMdrAcAryadene -mAnoM ve kundakundabhagavAnake hRdayameM praviSTa ho gaye hoM Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates isa prakAra -- unake gaMbhIra AzayoMko yathArtharUpase vyakta karake unake gaNadhara jaisA kArya kiyA hai| zrI amRtacaMdrAcAryadevake race hue kAvya bhI adhyAtmarasa evaM AtmAnubhavakI mastIse bharapUra hai| zrI samayasArakI TIkAmeM AnevAle kAvyoM (-kalazoM) ne zrI padmaprabhamaladhArIdeva jaise samartha munivaroM para gaharA prabhAva DAlA hai aura Aja bhI ve tattvajJAna evaM adhyAtmarasase bharapUra madhura kalaza adhyAtmarasikoMke hRdtaMtrIko jhaMkRta kara dete haiN| adhyAtmakavike rUpameMzrI amRtacaMdrAcAryadevakA sthAna advitIya hai| paMcAstikAyasaMgrahameM bhagavAna kundakundAcAryadevane 173 gAthAoMkI racanA prAkRtameM kI hai| usa para zrI amRtacaMdrAcAryadevane samayavyAkhyA nAmakI tathA zrI jayasenAcAryadevane tAtparyavRtti nAmakI saMskRta TIkA likhI hai| zrI pAMDe hemarAjajIne samayavyAkhyAkA bhAvArtha (prAcIna) hiMdImeM likhA hai aura usa bhAvArthakA nAma bAlAvabodhabhASATIkA rakhA hai| vikrama saMvat 1972 meM zrI paramazrutaprabhAvaka maMDala dvArA prakAzita hiMdI paMcAstikAyameM mUla gAthAe~, donoM saMskRta TIkAe~ aura zrI hemarAjajIkRta bAlAvabodhabhASATIkA (zrI pannAlAlajI bAkalIvAla dvArA pracalita hiMdI bhASAke parivartita svarUpameM) dI gaI hai| isake pazcAt prakAzita honevAlI gujarAtI paMcAstikAyasaMgrahameM mUla gAthAe~, unakA gujarAtI padyAnuvAda, saMskRta samayavyAkhyA TIkA aura usa gAthA-TIkAkA akSaraza: gujarAtI anuvAda prakAzita kiyA gayA hai, jisakA yaha hindI anuvAda hai| jahA~ vizeSa spaSTatA karane kI AvazyakatA dikhAI dI vahA~ 'kauMsa' meM athavA 'bhAvArtha' meM athavA padaTippaNameM spaSTatA kI hai| usa spaSTatAmeM aneka sthAnoMpara zrI jayasenAcAryadevakRta tAtparyavRtti atizaya upayogI huI hai; kucha sthAnoMpara to tAtparyavRttike kisI kisI bhAgakA akSarazaH anuvAda hI 'bhAvArtha' athavA TippaNI rUpameM kiyA hai| zrI hemarAjajIkRta bAlAvabodhabhASATIkAkA AdhAra bhI kisI sthAnapara liyA hai| zrI paramazrutaprabhAvaka maMDala dvArA prakAzita paMcAstikAyameM chapIhuI saMskRta TIkAkA hastalikhita pratiyoMke sAtha milAna karanepara usameM kahIM alpa azuddhiyA~ dikhAI dI ve isameM sudhAralI gaI haiN| isa zAstrakA gujarAtI anuvAda karanekA mahAbhAgya mujhe prApta huA vaha atyaMta harSakA kAraNa hai| parama pUjya sadagarudevake AzrayameM isa gahana zAstrakA anavAda haA hai| anuvAda karanekI samasta zakti mujhe pUjyapAda sadagurudevase hI prApta huI hai| paramopakArI sadagurudevake pavitra jIvanake pratyakSa paricaya binA tathA unake AdhyAtmika upadezake binA isa pAmarako jinavANIke prati leza bhI bhakti yA zraddhA kahA~se pragaTa hotI? bhagavAna kuMdakuMdAcAryadeva aura unake zAstroMkI leza bhI mahimA kahA~se AtI aura una zAstrokA artha samajhanekI leza bhI zakti kahA~se prApta hotI ? isa prakAra anuvAdakI samasta zaktikA mUla zrI sadgurudeva hI honese vAstavameM to sadgurudevakI amRtavANIkA strota hI --unake dvArA prApta anamola upadeza hI-yathAsamaya isa anuvAdarUpameM pariNamita huA hai| jinake zaktisiMcana tathA chatrachAyAse maine isa gahana zAstrakA anuvAdakA sAhasa kiyA thA aura jinakI kRpAse vaha nirvighna samApta huA hai una paramapUjya paramopakArI sadgurudeva (zrI kAnajIsvAmI) ke caraNAraviMdameM atyaMta bhaktibhAvapUrvaka vaMdana karatA huuN| parama pUjya benazrI caMpAbenake tathA parama pUjya bena zAntAbenake prati bhI, isa anuvAdakI pUrNAhuti karate hue, upakAravazatAkI ugra vRttikA anubhava hotA hai| jinake pavitra jIvana aura bodha , Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates isa pAmarako zrI paMcAstikAyasaMgraha prati, paMcAstikAyasaMgrahake mahAna kartA prati evaM paMcAstikAyasaMgrahameM upadezita vItarAgavijJAnake prati bahumAna vRddhike viziSTa nimitta hue haiM, aisI parama pUjya bahinazrIke caraNakamameM yaha hRdaya namana karatA hai| _isa anuvAdameM, AdaraNIya vakIla zrIrAmajIbhAI mANekacaMda dozI tathA bAlabrahmacArI bhAIzrI caMdulAla khImacaMda jhobAliyAkI hArdika sahAyatA hai| AdaraNIya zrI rAmajIbhAIne apane vyasta dhArmika vyavasAyoMmeMse samaya nikAlakara samasta anuvAdakI sukSmatAse jA~cakI hai, yathocita sUcanAyeM dI hai aura anuvAdameM AnevAlI choTI-bar3I kaThinAIyoMkA apane vizAla zAstrajJAnase nirAkaraNa kiyA hai| unakI sUcanAe~ mere liye ati upayogI siddha huI hai| bramhacArI bhAIzrI caMdulAlabhAIne samasta anuvAdako ati sUkSmatAse jA~cakara upayogI sUcanAeM dI hai, bahuta parIzramapUrvaka hastalikhita pratiyoMke AdhArase saMskRta TIkA sudhArI hai, anukramaNikA, gAthAsUcI, zuddhipatra Adi taiyAra kiye haiM, tathA atyaMta sAvadhAnIse 'prUpha' saMzodhana kiyA hai--isa prakAra ati parizrama evaM sAvadhAnIpUrvaka sarvatomukhI sahAyatA kI hai| donoM sajjanoMkI sahAyatAke liye maiM unakA aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnatA huuN| unakI hArdika sahAyatAke binA isa anuvAdameM aneka truTiyA~ raha jaatii| jina- jina TIkAoM tathA zAstroMkA maine AdhAra liyA hai una sabake racayitAoMkA bhI maiM RNI huuN| yaha anuvAda maine paMcAstikAyasaMgrahake prati bhakti evaM gurudevakI preraNAse prerita hokara, nijakalyANake hetu , bhavabhayase Darate Darate kiyA hai / anuvAda karate samaya isa bAtakI maine sAvadhAnI rakhI hai ki zAstrake mUla AzayoMmeM koI parivartana na ho jaaye| tathApi alpajJatAke kAraNa isameM kahI Azaya-parivartanathayo haA ho yA bhalo raha gaI ho to usake liye maiM zAstrakAra zrI kundakundAcArya-bhagavAna, TIkAkAra zrI amRtacaMdrAcAryadeva, paramakRpAlu zrI sadgurudeva evaM mumukSu pAThakoMse hArdika kSamA yAcanA karatA huuN| jinendrazAsanakA saMkSepameM pratipAdana karanevAle isa pavitra zAstrakA adhyayana karake yadi jIva isake AzayoMko bhalIbhA~ti samajhale to vaha avazyahI cAra gatike anaMta du:khonakA nAza karake nirvANako prApta ho| isake Azayako samyak prakArase samajhaneke liye nimnokta bAtoMko lakSameM rakhanA Avazyaka hai:- isa zAstrameM katipaya kathana svAzrita nizcayanayake haiM (-jo svakA parase pRthakUpa nirUpaNa karate haiM) aura katipaya kathana parAzrita vyavahAranayake haiM (-jo svakA parake sAtha mizritarUpase nirUpaNa karate haiM); tathA katipaya kathana abhinnasAdhyasAdhana-bhAvAzrita nizcayanayake haiM aura katipaya bhinnasAdhyasAdhanabhAvazrita vyavahAranayake haiN| vahA~ nizcayakathanoMkA to sIdhA hI artha karanA cahiye aura vyavahArakathanoMkA abhUtArtha samajhakara unakA saccA Azaya kyA hai vaha nikAlanA caahiye| yadi aisA na kiyA jAyagA to viparIta samajha honese mahA anartha hogaa| 'pratyeka dravya svataMtra hai| vaha apane hI guNaparyAyoMko tathA utpAdavyayadhrauvyako karatA hai| paradravyakA vaha grahaNatyAga nahIM kara sakatA tathA paradravya vAstavameM use kucha lAbha-hAni yA sahAya nahIM kara sakatA / --jIvakI zuddha paryAya saMvara-nirjarA-mokSake kAraNabhUta hai aura azuddha paryAya Asrava-baMdhake kAraNabhUta hai|'- aise mUlabhUta siddhAMtoMko kahIM bAdhA na pahu~ce isa prakAra sadaiva zAstrake kathanoMkA artha karanA caahiye| punazca isa zAstrameM kucha paramaprayojanabhUta bhAvoMkA nirUpaNa ati saMkSepameM hI kiyA gayA hai Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates isaliye , yadi isa zAstrake abhyAsakI pUrti samayasAra, niyamasAra, pravacanasAra Adi anya zAstroke abhyAsa dvArA kI jAve to mumukSuoMko isa zAstrake Azaya samajhanemeM vizeSa sugamatA hogii| AcAryabhagavAnane samyagjJAnakI prasiddhike hetuse tathA mArgakI prabhAvanAke hetuse yaha paMcAstikAyasaMgraha zAstra kahA hai| hama isakA adhyayana karake, sarva dravyoMkI svataMtratA samajhakarake, nava padArthoko yathArtha samajha karake, caitanyaguNamaya jIvadravyasAmAnyakA Azraya karake, samyagdarzana-samyagjJAna pragaTA karake, mArgako prApta karake, bhavabhramaNake duHkhoMkA anta prApta kareM yahI bhAvanA hai| zrI amRtacaMdrAcAryadevane paMcAstikAyasaMgrahake samyak avabodhake phalakA nimnokta zabdomeM varNana kiyA hai:-'jo puruSa vAstavameM vastuttvakA kathana karanevAle isa 'paMcAstikAyasaMgraha' ko arthataH arthIrUpase jAnakara, isImeM kahe hue jIvAstikAyameM aMtargata apaneko (nija AtmAko) svarUpase atyaMta vizuddha caitanyasvabhAvavAna nizcita karake, paraspara kAryakAraNabhUta aise anAdi rAgadveSapariNAma evaM karmabaMdhakI paraMparAse jisameM svarUpavikAra Aropita hai aisA apaneko (nija AtmAko) usa kAla anubhavameM AtA avaloka kara, usa samaya vivekajyoti pragaTa honese (arthAt atyaMta vizuddha caitanyasvabhAvakA tathA vikArakA bhedajJAna usa kAla hI pragaTa pravartamAna hone se) karmabaMdhakI paraMparAko pravartana karAne vAlI rAgadveSapariNatiko chor3atA hai, vaha puruSa, sacamuca jisakA sneha jIrNa hotA jAtA hai aisA, jaghanya snehaguNake saMmukha vartata paramANukI bhA~ti bhAvI baMdhase parAGmukha vartatA huA, pUrva baMdhase chUTatA huA , agnitapta jalakI duHsthiti samAna jo duHkha usase parimukta hotA hai|' | kArtika kRSNA 4, |vi. saM. 2013 hiMmatalAla jaThAlAla zAha sonagar3ha ( saurASTra) Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates * zAstroM kA artha karane kI paddhati * ......* * ...... vyavahAra kA zraddhAna chor3akara nizcayakA zraddhAna karanA yogya hai| vyavahAranaya svadravya aura paradravyako tathA unake bhAvoMko tathA kAraNa-kAryAdi ko kisIko kisImeM milAkara nirUpaNa karatA hai, ataH aise hI zraddhAna se mithyAtva hai; isaliye usakA tyAga krnaa| tathA nizcayanaya unhIM / yathAvat nirUpaNa karatA hai, kisI ko kisI meM nahIM milAtA, ata: aise hI zraddhAnase samyaktva hotA hai, isaliye usakA zraddhAna krnaa| prazna :----yadi aisA hai, to jinamArga meM donoM nayoM ko grahaNa karanA kahA hai----vaha kisa prakAra kahA hai ? uttara :----jinamArga meM kahIM to nizcayanayakI mukhyatAse vyAkhyAna hai, use to 'satyArtha aisA hI hai' ----aisA jAnanA; tathA kahIM vyavahAranayakI mukhyatAse vyAkhyAna hai, use 'aisA nahIM, nimittAdikI apekSAse upacAra kiyA hai' aisA jaannaa| isa prakAra jAnanekA nAma hI donoM nayoMkA grahaNa hai| parantu donoM nayoMke vyAkhyAnako samAna satyArtha jAnakara aisA bhI hai aura aisA bhI hai ' aisA bhramarUpa pravartanese to donoM nayoMkA grahaNa karanA nahIM kahA hai| prazna:- yadi vyavahAranaya asatyArtha hai, to usakA upadeza jinamArgameM kisaliye diyA ? eka nizcayanayakA hI nirUpaNa karanA thA ? uttara:- aisA hI tarka zrI samayasArameM kiyA hai; vahA~ yaha uttara diyA hai: jaha Navi sakkamaNajjo aNajjabhAsaM viNA u gaaheuN| taha vavahAreNa viNA paramatthuvaesaNamasakkaM / / artha:- jisa prakAra anAryako -mlecchako mlecchabhASAke binA artha grahaNa karAnA zakya nahIM hai, usI prakAra vyavahArake binA paramArthakA upadeza azakya hai| isaliye vyavahArakA upadeza hai| tathA isI sUtrakI vyAkhyAmeM aisA kahA hai ki - vyavahAranayo nAnusartavyaH' arthAt nizcayako aMgIkAra karAneke liye vyavahAra dvArA upadeza diyA jAtA hai, parantu vyavahAranaya hai vaha aMgIkAra karane yogya nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates praznaH- [1] vyavahArake binA nizcayakA upadeza nahIM hotA - vaha kisa prakAra ? tathA [2] vyavahAranayako aMgIkAra nahIM karanA cAhiye - vaha kisa prakAra ? uttara:- [1] nizcayanayase to AtmA paradravyase bhinna, svabhAvoMse abhinna svayaMsiddha vastu hai| use jo na pahicAne, unase aisA hI kahate rahe to ve nahIM smjheNge| isaliye unheM samajhAneke liye vyavahAranayase zarIrAdika paradravyoMkI sApekSatA dvArA nara-nAraka-pRthvIkAyAdirUpa jIvake bheda kiye, taba 'manuSya jIva hai,' nArakI jIva hai' ityAdi prakArase unheM jIvakI pahicAna huI; athavA abheda vastumeM bheda utpanna karake jJAna-darzanAdi guNaparyAyarUpa jIvake bheda kiye, taba 'jAnanevAlA jIva hai,' 'dekhanevAlA jIva hai' ityAdi prakArase unheM jIvakI pahicAna huii| aura nizcayase to vItarAgabhAva mokSamArga hai; kintu use jo nahIM jAnate, unase aisA hI kahate raheM to ve nahIM samajheMge ; isaliye unheM samajhAneke liye, vyavahAranayase tattvArthazraddhAna jJAnapUrvaka paradravyakA nimitta miTAnekI sApekSatA dvArA vrata-zIla-saMyamAdirUpa vItarAgabhAvake vizeSa darzAye, taba unheM vItarAgabhAvakI pahicAna huii| isI prakAra, anyatra bhI vyavahAra binA nizcayakA upadeza na honA smjhnaa| [2] yahA~ vyavahArase nara-nArakAdi paryAyako hI jIva khaa| isaliye kahIM usa paryAyako hI jIva na mAna lenaa| paryAya to jIva-pudgalake saMyogarUpa hai| vahA~ nizcayase jIvadravya prathaka hai; usIko jIva maannaa| jIvake saMyogase zarIrAdikako bhI jIva kahA vaha kathanamAtra hI hai| paramArthase zarIrAdika jIva nahIM hote| aisA hI zraddhAna krnaa| DUsarabha, abheda AtmAmeM jJAna-darzanAdi bheda kiye isaliye kahIM unheM bhedarUpa hI na mAna lenA; bheda to samajhAneke liye hai| nizcayase AtmA abheda hI hai; usIko jIvavastu maannaa| saMjJA-saMkhyAdi bheda kahe ve kathanamAtra hI hai ; paramAthase ve pRthaka- pRthaka nahIM haiN| aisA hI zraddhAna krnaa| punazca , paradravyakA nimitta miTAnekI apekSAse vratazIla-saMyamAdikako mokSamArga kahA isaliye kahIM unhIMko mokSamArga na mAna lenA; kyoMki paradravyake grahaNa-tyAga AtmAko ho to AtmA paradravyakA kartA-hartA ho jAye, kintu koI dravya kisI dravyake AdhIna nahIM haiN| AtmA to apane bhAva jo rAgAdika hai unheM chor3akara vItarAgI hotA hai, isaliye nizcayase vItarAgabhAva hI mokSamArga hai| vItarAgabhAvoMko aura vratAdikako kadAcit kAryakAraNapanA hai isaliye vratAdikako mokSamArga kahA kintu vaha kathanamAtra hI hai| paramArthase bAhyakriyA mokSamArga nahIM hai| aisA hI zraddhAna krnaa| isI prakAra, anyatra bhI vyavahAranayako aMgIkAra na karanekA samajha lenaa| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates praznaH- vyavahAranaya parako upadeza karane meM hI kAryakArI hai yA svayaMkA bhI prayojana sAdhatA hai ? uttara:- svayaM bhI jaba taka nizcayanayase prarUpati vastuko nahIM jAnatA tabataka vyavahAramArga dvArA vastukA nizcaya karatA hai| isaliye nIcalI dazAmeM svayaMko bhI vyavahAranaya kAryakArI hai| parantu vyavahArako upacAramAtra mAnakara usake dvArA vastukA zraddhAna barAbara kiyA jAve to vaha kAryakArI ho, aura yadi nizcayakI bhA~ti vyavahAra bhI satyabhUta mAnakara vastu aisI hI hai' aisA zraddhAna kiyA jAve to vaha ulTA akAryakArI ho jaaye| yahI puruSArthasiddhyupAyameM kahA hai: abudhasya bodhanArtha munIzvarA deshynttybhuutaarthm| vyavahArameva kevalamavaiti yastasya dezanA naasti|| mANavaka eva siMho yathA bhvtynvgiitsiNhsy| vyavahAra eva hi tathA nizcayatAM yaatynishcyjnysy|| artha:- munirAja, ajJAnIko samajhAneke liye asatyArtha jo vyavahAranaya usako upadeza dete haiN| jo kevaLa vyavahArako hI samajhAtA hai, use to upadeza hI denA yogya nahIM hai| jisa prakAra jo sacce siMhako na samajhatA use to bilAva hI siMha hai, usI prakAra jo nizcayako nahIM samajhatA usake to vyavahAra hI nizcayapaneko prApta hotA hai| -zrI mokSamArgaprakAzaka Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates * nizcayavyavahArAbhAsa-avalambiyoMkA nirUpaNa * aba. nizcaya-vyavahAra donoM nayoMke AbhAsakA avalambana lete haiM aise mithyAdRSTiyoMkA nirUpaNa karate haiM:-- koI aisA mAnate haiM ki jinamatameM nizcaya aura vyavahAra do naya kahe haiM isaliye hameM una donoMkA aMgIkAra karanA caahiye| aisA vicArakara, jisa prakAra kevaLanizcayabhAsake avalimbayoMkA kathana kiyA thA tadanusAra to ve nizcayakA aMgIkAra karate haiM aura jisa prakAra kevalavyavahArAbhAsake avalimbayoMkA kathana kiyA thA tadanusAra vyavahArakA aMgIkAra karate haiN| yadyapi isa prakAra aMgIkAra karanemeM donoM nayoMmeM virodha hai, tathApi kareM kyA ? donoM nayoMkA saccA svarUpa to bhAsita huA nahIM hai aura jinamatameM do naya kahe haiM unameMse kisIko chor3A bhI nahIM jaataa| isaliye bhramapUrvaka donoM nayokAM sAdhana sAdhate haiN| una jIvoMko bhI mithyAdRSTi jaannaa| aba unakI pravRttikI vizeSatA darzAte haiM: aMtaraMgameM svayaMko to nirdhAra karake yathAvat nizcaya-vyavahAra mokSamArgako pahicAnA nahIM hai parantu jina-AjJA mAnakara nizcaya-vyavahArarUpa do prakArake mokSamArga mAnate haiN| aba mokSamArga to kahIM do haiM nahIM, mokSamArgakA nirUpaNa do prakArase hai| jahA~ sacce mokSamArgako mokSamArga nirUpaNa kiyA hai vaha nizcayamokSamArga hai, aura jahA~ mokSamArga to hai nahIM kintu mokSamArgakA nimitta hai athavA sahacArI hai, use upacArase mokSamArga kaheM vaha vyavahAramokSamArga hai; kyoMki nizcaya-vyavahArakA sarvatra aisA hI lakSaNa hai| saccA nirUpaNa so nizcaya, upacAra nirUpaNa so vyvhaar| isaliye nirUpaNakI apekSAse do prakAse mokSamArga jaannaa| paraMtu eka nizcayamokSamArga hai tathA eka vyavahAramokSamArga hai isa prakAra do mokSamArga mAnanA mithyA hai| punazca , ve nizcaya-vyavahAra donoMko upAdeya mAnate haiN| vaha bhI bhrama hai, kyoMki nizcaya aura vyavahArakA svarUpa to paraspara virodha sahita hai - -zrI mokSamArgaprakAzaka Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan viSayAnukramaNikA // gAthA 17 viSaya gAthA | viSaya 1 SaDdravyapaMcAstikAyavarNana | donoM nayoM dvArA dravyake lakSaNakA vibhAga | dravya aura paryAyoMke abhedapanekA kathana | * SaDdravyapaMcAstikAyake sAmAnya | dravya aura guNoMke abhedapanekA kathana vyAkhyAnarUpa pIThikA * | dravyake Adezake pakSa sptbhNgii| | utpAdameM asatkA prAdurbhAva aura vyayameM / | zAstrake AdimeM bhAvanamaskArarUpa / sat kA vinAza honekA niSedha asAdhAraNa maMgala dravyoM,guNoM tathA paryAyoMkA prajJApana samaya arthAta Agamako praNAma karake bhAvakA kA nAza nahIM hotA aura usakA kathana karane sambandhI abhAva kA utpAda nahIM hotA usakA zrImadakundakundAcArya devakI pratijJA / 2 / udAharaNa zabdarUpase, jJAnarUpase aura artharUpase | dravya kathaMcita vyaya aura utpAdayukta hone aise tIna prakArakA 'samaya' zabdakA para bhI usakA sadaiva avinaSTapanA artha tathA loka-alokarUpa evaM anutpannapanA vibhAga pA~ca astikAyoMkI vizeSa saMjJA, dhruvatA ke pakSase satkA avinAza aura sAmAnya -vizeSa astitva tathA kAyatvakA asatkA anutpAda kathana pA~ca astikAyoMkA astitva kisa siddhako atyaMta asat-utpAdakA niSedha prakAra se hai aura kAyatva kisa prakArase hai| jIvako utpAda, vyaya. sata-vinAza evaM usakA kathana asata-utpAdakA kartApanA honekI pA~ca astikAyoMko tathA kAlako siddhirUpa upasaMhAra dravyapanekA kA kathana chaha dravyoMmeMse pA~cako astikAyapanekA chaha dravyoMkA paraspara atyaMta saMkara sthApana honepara bhI ve apane apane nizcita svarUpase kAla astikAyarUpase anakta hone pr| cyuta nahIM hote aisA kathana | bhI usakA arthapanA astitva kA svarUpa | nizcayakAlakA svarUpa sattA aura dravyakA arthAntarapanA vyavahArakAlakA kathaMcita parAzritapanA honekA khaNDana vyavahArakAlake kathaMcita parAzritapane | tIna prakArase dravyakA lakSaNa 10 / sambandhI satya yukti | 23 26 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 49 viSaya gAthA | viSaya gAthA * jIvadravyAstikAyakA vyAkhyAna * vyapadeza Adi ekAntase dravyaguNoM ke | saMsAradazAvAle AtmAkA saupAdhi aura anyapanekA kAraNa honekA khaNDana 46 nirupAdhi svarUpa 27 vasturUpase bheda aura [ vasturUpase ] | muktadazAvAle AtmAkA nirupAdhi svarUpa 28 / abhedakA udAharaNa 47 siddhake nirupAdhi jJAna darzana aura dravya aura guNoMkA arthAntarapanA honese sukhakA samarthana doSa jIvatvaguNakI vyAkhyA 30 jJAna aura jJAnIko samavAya sambandha | jIvoMkA svAbhAvika pramANa tathA unakA | hone kA nirAkaraNa ___ mukta aura amukta aisA vibhAga 31-32 | samavAyame padArthanatarapanA hone kA | jIvake dehapramANapaneke dRSTAntakA kathana | 33 / | jIvakA dehase dehAntarameM astitva , deha dRSTAMtarUpa tathA hASTatirUpa padArtha | se pRthakatva tathA dehAntarameM gamana kA | pUrvaka, dravya aura guNoMke abhinnakAraNa padArthapaneke vyAkhyAnakA upasaMhAra | 51-52| | siddha bhagavantoMke jIvatva evaM dehapramANatvakI vyavasthA | 35 siddhabhagavAnako kAryapanA aura | apane bhAvoMko karate hue, kyA jIva kAraNapanA honekA nirAkaraNa | anAdi ananta hai ? kyA sAdi sAnta | 'jIvakA abhAva so mukti' -isa bAta | | hai? kyA sAdi anaMta hai? kyA kA khaNDana 37 tadAkArarUpa pariNata hai ? kyA | cetayitRtva guNakI vyAkhyA 38 tadAkArarUpa apariNata hai ? --ina kisa jIvako kaunasI cetanA hotI hai AzaMkAoMkA samAdhAna usakA kathana 39 | jIvako bhAvavazAt sAdi-sAMtapanA aura | upayoga guNake vyAkhyAnakA prArambha 40 - anAdi-anantapanA honemeM virodhakA jJAnopayogake bhedoMke nAma aura svarUpakA kathana 41 | jIvako satabhAvake uccheda aura asatadarzanopayogake bhedoM ke nAma aura bhAvake utpAdameM nimittabhUta upAdhi svarUpakA kathana kA pratipAdana eka AtmA aneka jJAnAtmaka honekA jIvoMko pA~ca bhAvoMkI pragaTatAkA varNana | 56 samarthana / 43 | jIvake audayikAdi bhAvoMkA akartRtva| dravyakA guNoMse bhinnatva aura guNoMkA prakArakA kathana 57 dravyase bhinnatva honemeM doSa | nimittamAtrarUpase dravyakarmokA dravya aura guNoMkA svocita ananyapanA / 45 / audayikAdi bhAvoMkA kartApanA 58 parihAra 44 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates gAthA 70 71-72 74 75 76 77 78 | viSaya gAthA | viSaya karmako jIvabhAvakA kartApanA honeke | karmavimuktapanekI mukhyatAse prabhutva| sambandhameM pUrvapakSa 59 - guNakA vyAkhyAna | 59 vIM gAthAmeM kahe hue pUrvapakSake | jIvake bhedoMkA kathana samAdhAnarUpa siddhAnta 60 | baddha jIvako karmanimittaka SaDavidhi | nizcanaya se jIva ko apane bhAvoM kA | gamana aura mukta jIvako svAbhAvika | kartApanA aura pudgalakarmoMkA aisA eka Urdhvagamana | akartApanA nizcanayase abhinna kAraka honese karma |* pudgaladravyAstikAyakA vyAkhyAna aura jIva svayaM apane-apane rUpake / pudgaladravyake bheda kartA haiM- tatsambandhI nirUpaNa | pudagaladravyake bhedoMkA varNana yadi karma jIvako anayonya akartApanA | skandhoMmeM 'pudgala' aisA jo vyavahAra | ho, to anyakA diyA huA phala anya hai usakA samarthana | bhoge, aisA prasaMga AyegA, -aisA doSa | paramANu kI vyAkhyA batalAkara pUrvapakSakA nirUpaNa 63 paramANu bhinna-bhinna jAtike honekA karmayogya pudgala samasta lokameM vyApta khaNDana haiM; isaliye jahA~ AtmA hai vahA~, binA | zadba pudgalaskandhaparyAya honekA kathana lAye hI, ve vidyamAna haiM---tatsambandhI paramANuke eka pradezIpanekA kathana kathana | 64 paramANudravyameM guNa-paryAya vartanekA anya dvArA kiye binA karma kI uttpatti kathana kisa prakAra hotI hai usakA kathana | 65 | sarva pudgalabhedoMkA upasaMhAra karmoMkI vicitratA anya dvArA nahIM kI *dharmadravyAstikAya aura adharmajAtI ----tatsambandhI kathana / 66 dravyAstikAyakA vyAkhyAna nizcayase jIva aura karmako nija-nija dharmAstikAyakA svarUpa rUpakA hI kartApanA hone para bhI, dharmAstikAyakA zeSa svarUpa vyavahArase jIvako karma dvArA diye gaye dharmAstikAyake gatihetatva sambandhI phala kA upabhoga virodhako prApta nahIM __ dRSTAnta hotA--- tatsambandhI kathana | 67 | adharmAstikAyakA svarUpa kartRtva aura bhoktRtvakI vyAkhyAna kA / dharma aura adharmake sadabhAvakI siddhike upasaMhAra 68 / liye hetu karmasaMyuktapane kI mukhyatA se prabhutvaguNa | | dharma aura adharma gati aura sthitike kA vyAkhyAna hetu hone para bhI unakI atyanta / udAsInatA 79 88 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 90 108 109 viSaya gAthA | viSaya gAthA dharma aura adharmake udAsInapane duHkhase vimukta honekA kramakA kathana 104 sambandhI hetu 89 2, navapadArthapurvaka mokSamArgaprapaMca varNana *AkAzadravyAstikAya vyAkhyAna | AptakI stutipUrvaka pratijJA 105 AkAzakA svarUpa mokSamArgakI sUcanA 106 lokake bAhara bhI AkAza honekI | smyagdarzana-jJAna-cAritrakI sUcanA 107 sUcanA | AkAzameM gatihetutva honemeM padArthoM ke nAma aura svarUpakA kathana doSakA nirUpaNa | 92 | * jIvapadArthakA vyAkhyAna * 92 vIM gAthA meM gatipakSasambandhI kathana jIvake svarUpakA kathana karaneke pazcAta sthitipakSasambandhI | saMsArI jIvoMke bhedoMmeMse pRthvIkAyika kathana AkAzako gatisthitihetutvakA Adi pA~ca bhedoMkA kathana abhAva honeke sambandhameM hetu | 94 / pRthvIkAyika Adi paMcavidha jIvoMke AkAzako gatisthitihe honeke sthAvaratrasapane sambandhI kathana khaNDana sambandhI kathanakA upasaMhAra / 95 pRthvIkAyika Adi paMcavidha jIvoMke / dharma, a dharma aura lokaakaashkaa| ekendriyapanekA niyama 112 avagAhakI apekSAse ekatva honepara bhI ekendriyoMko cetanyakA astitva vasturUpase anyatva | hone sambandhI dRSTAnta 113 * cUlikA * drIndriya jIvoMke prakArakI sacanA | dravyoMkA mUrtAmUrtapanA aura | trIndriya jIvoMke prakArakI sUcanA / 115 cetanAcetanapanA 97 caturindriya jIvoMke prakArakI sUcanA 116 | dravyoMkA sakriya- niSkriyapanA 98 paMcendriya jIvoMke prakArakI sUcanA 117 | mUrta aura amUrtake lakSaNa 99 | ekendriyAdi jIvoMkA caturgatisambandha * kAladravyakA vyAkhyAna * darzAkara una jIvabhedoMkA upasaMhAra | 118 vyavahArakAla tathA nizcayakAlakA | gatinAmakarma aura Ayukameka udatase svarUpa kAlake 'nitya' aura 'kSaNika' aise niSpanna honeke kAraNa devatvAdikA do vibhAga anAtmasvabhAvapanA kAlako dravyapanekA vidhAna aura | pUrvokta jIvavistArakA upasaMhAra 120 astikAyapanekA niSedha / 102 | vyavahAra jIvatvake ekAntakI * upasaMhAra * pratipattIkA khaNDana | paMcAstikAtake avabodhakA phala | anyase asAdhAraNa aise jIvakAryoMkA kahakara usake vyAkhyAnakA upasaMhAra / 103 / kathana 114 100 101 121 Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates gAthA 142 sUcanA / 123 143 144 145 hetu 146 viSaya gAthA | viSaya jIvavyAkhyAnake upasaMhArakI tathA sAmAnyarUpase saMvarakA svarUpa ajIvavyAkhyAnake prAraMbhakI sUcanA vizeSarUpase saMvarakA svarUpa * ajIvapadArthakA vyAkhyAna * * nirjarA padArthakA vyAkhyAna * AkAzAdikA ajIvapanA darzAneke | nirjarAkA svarUpa | 124 | nirjarAkA mukhya kAraNa | AkAzAdikA acetanatvasAmAnya | dhyAnakA svarUpa nizcita karaneke liye anumAna * bandhapadArthakA vyAkhyAna * | jIva-pudgalake saMyogameM bhI, unake / bandhakA svarUpa bhedake kAraNabhUta svarUpakA kathana 126- baMdhakA bahiraMga aura aMtaraMga kAraNa 27 jIva-pudgalake saMyogase niSpanna | mithyAtvAdi dravyaparyAyoMke bhI baMdhake honevAle anya sAta padArthoM ke bahiraMga kAraNapanekA prakAzana upodghAta hetu jIvakarma aura * mokSapadArthakA vyAkhyAna * pudkarmake cakrakA varNana | 128- dravyakarmamokSake hetubhUta parama-saMvara 147 148 149 30 150-51 | 152 153 154 * puNya-pApapadArthakA vyAkhyAna * rUpase bhAvamokSake svarUpakA puNya-pApako yogya bhAvake kathana svabhAvakA kathana 131 dravyakarmamokSake hetubhUta aisI parama puNya-pApakA svarUpa 132 / nirjarAke kAraNabhata dhyAna kA samarthana | dravyamokSakA svarUpa | mUrtakarmakA mUrtakarmake sAtha jo bandha- | | mokSamArgaprapaMcasUcaka cUlikA * | prakAra tathA amUrta jIvakA mUrta-karmake | | mokSamArgakA svarUpa sAtha jo bandha prakAra usakI 134 | svasamayake grahaNa aura parasamayake sUcanA * AstravapadArthakA vyAkhyAna * tyAgapUrvaka karmakSaya hotA hai-- puNyAstravakA svarUpa 135 aise pratipAdana dvArA 'jIvasvabhAvameM prazasta rAgakA svarUpa niyata cAritra vaha mokSamArga hai' anukampAkA svarUpa 137 -aisA nirUpaNa cittakI kalazatAkA svarUpa 138 / paracAritrameM pravartana karanevAlekA | pApAstravakA svarUpa 139 / svarUpa pApAstravabhUta bhAvoMkA vistAra 140 paracAritrapravRtti baMdhahetu bhUta honese * saMvarapadArthakA vyAkhyAna * use mokSamArgapanekA niSedha papake saMvarakA kathana 136 156 157 141 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates viSaya gAthA | viSaya gAthA svacAritrameM pravartana karanevAlekA | svasamayakI upalabdhimeM rAga hI eka hetu | 167 svarUpa | 158 | rAgalavamUlaka doSaparamparAkA nirUpaNa 168 | zuddha svacAritrapravRttikA mArga 159 / rAgarUpa klezakA niHzeSa nAza karanenizcayamokSamArgake sAdhanarUpase. yogya honekA nirUpaNa pUrvodiSTa vyavahAramokSamArgakA nirdeza | 160 arhatAdikI bhaktirUpa parasamayavyavahAramokSamArgake sAdhyarUpase, pravRttimeM sAkSAta mokSahetupanekA nizcayamokSamArgakA kathana | 161 abhAva honepara bhI paramparAse | AtmAke cAritra-jJAna-darzanapanekA mokSahetupanekA sadbhAva 170 prakAzana 162 | mAtra arhatAdikI bhakti jitane rAgase | sarva saMsArI AtmA mokSamArgake yogya utpanna honevAlA sAkSAta mokSakA honekA nirAkaraNa | 163 aMtarAya 171 darzana-jJAna cAritrakA kathaMcita sAkSAta mokSamArgake sAra-sUcana dvArA baMdhahetupanA aura jIvasvabhAvameM zAstratAtparyarUpa upasaMhAra 172 | niyata cAritrakA sAkSAta mokSahetapanA 164 | zAstrakartAkI pratijJAka sUkSma parasamayakA svarUpa 165 karanevAlI samApti | zuddhasamprayogako kathaMcita bNdhhetupnaa| honese use mokSamArgapanekA niSedha / 166 173 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates * namaH zrI sarvajJavItarAgAya * Wan zAstrasvAdhyAyakA maMgalAcaraNa // oMkAraM bindusaMyuktaM nityaM dhyAyanti yoginH| kAmadaM mokSadaM caiva OM kArAya namo nmH||1|| avirlshbdghnaughprkssaalitsklbhuutlklngkaa| munibhirupAsitatIrthA sarasvatI haratu no duritaan||2 / / ajJAnatimirAndhAnAM jnyaanaanyjnshlaakyaa| cakSurunmIlitaM yena tasmai zrIgurave nmH|| 3 / / // zrIparamagurave namaH, paramparAcAryagurave namaH // sakalakaluSavidhvaMsakaM, zreyasAM parivardhakaM, dharmasambandhakaM, bhavyajIvamanaHpratibodhakAraka, puNyaprakAzakaM, pApapraNAzakamidaM zAstraM zrI paMcAstikAyanAmadheyaM, asya mUlagranthakartAraH zrIsarvajJadevAstaduttaragranthakartAra: zrIgaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteSAM vacanAnusAramAsAdya AcAryazrIkundakundAcAryadevaviracitaM, zrotAra: sAvadhAnatayA maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gnnii| maMgalaM kundakundAryo jainadharmo'stu mNglm||9|| sarvamaGgalamAMgalyaM srvklyaannkaark| pradhAnaM sarvadharmANAM jainaM jayatu shaasnm|| 2 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates * zrI sarvajJavItarAgAya namaH zrImadbhagavatkundakundAcAryadevapraNIta zrI paMcAstikAyasaMgraha ---- SaDdravya-paMcAstikAyavarNana zrImadmRtacandrAcAryadevaviracitA samayavyAkhyA sahajAnanda caitanyaprakAzAya mhiiyse| namo'nekAntavizrAntamahimne prmaatmne||1|| mUla gAthAoM evaM samayavyAkhyA nAmaka TIkAke gujarAtI anuvAdakA hindI rUpAntara [prathama, granthake AdimeM zrImadbhagavatkundakundAcAryadevapraNIta prAkRtagAthAbaddha isa 'paMcAstikAyasaMgraha' nAmaka zAstrakI 'samayavyAkhyA' nAmaka saMskRta TIkA racanevAle AcArya zrI amRtacandrAcAryadeva zloka dvArA maMgalake hetu paramAtmAko namaskAra karate haiM:-- [ zlokArtha:--] sahaja Ananda evaM sahaja caitanyaprakAzamaya honese jo ati mahAna hai tathA anekAntameM sthita jisakI mahimA hai, usa paramAtmAko namaskAra ho| [1] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda durnivaarnyaaniikvirodhdhvNsnaussdhiH| syAtkArajIvitA jIyAjjainI siddhaantpddhtiH||2|| samyagjJAnAmalajyotirjananI dvinyaashryaa| athAta: samayavyAkhyA sNkssepennaa'bhidhiiyte||3|| [aba TIkAkAra AcAryadeva zloka dvArA jinavANIkI stuti karate haiM:--] [zlokArtha:-] syAtkAra jisakA jIvana hai aisI jainI [-jinabhagavAnakI] siddhAMtapaddhati - jo ki durnivAra nayasamUhake virodhakA nAza karanevAlI auSadhi hai vaha- jayavaMta ho| [2] [aba TIkAkAra AcAryadeva zloka dvArA isa paMcAstikAyasaMgraha nAmaka zAstrakI TIkA racane kI pratijJA karate haiM] [zlokArtha:-] aba yahA~se, jo samyagjJAnarUpI nirmala jyotikI jananI hai aisI dvinayAzrita [ do nayoMkA Azraya karanArI ] samayavyAkhyA [ paMcAstikAyasaMgraha nAmaka zAstrakI samayavyAkhyA nAmaka TIkA ] saMkSepase kahI jAtI hai| [3] [aba, tIna zlokoM dvArA TIkAkAra AcAryadeva atyanta saMkSepameM yaha batalAte haiM ki isa paMcAstikAyasaMgraha nAmaka zAstrameM kina-kina viSayoMkA nirUpaNa hai:---] 1. ' syAt' pada jinadevakI siddhAntapaddhatikA jIvana hai| [ syAt = kathaMcita; kisI apekSAse; kisI prkaarse|] 2. durnivAra = nivAraNa karanA kaThina; TAlanA ktthin| 3. pratyeka vastu nityatva, anityatva Adi aneka antamaya [dharmamaya] hai| vastukI sarvathA nityatA tathA sarvathA anityatA mAnanemeM pUrNa virodha Anepara bhI, kathaMcita [arthAt dravya-apekSAse ] nityatA aura kathaMcita [arthAt paryAya- apekSAse] anityatA mAnanemeM kiMcita virodha nahIM AtA-aisA jinavANI spaSTa samajhAtI hai| isaprakAra jinabhagavAnakI vANI syAdvAda dvArA [apekSA-kathanase] vastukA parama yathArtha nirUpaNa karake, nityatvaanityatvAdi dharmoMmeM [ tathA una-una dharmoko batalAnevAle nayoMmeM] avirodha [ sumela] abAdhitarUpase siddha karatI hai aura una dharmoMke binA vastukI niSpatti hI nahIM ho sakatI aisA nirbAdharUpase sthApita karatI hai| 4. samayavyAkhyA = samayakI vyAkhyA; paMcAstikAyakI vyAkhyA; dravyakI vyAkhyA; padArthakI vyaakhyaa| [ vyAkhyA = vyAkhyAna; spaSTa kathana; vivaraNa; spssttiikrnn|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana paJcAstikAyaSaDdravyaprakAreNa prruupnnm| pUrvaM mUlapadArthAnAmiha sUtrakRtA kRtm||4|| jIvAjIvadviparyAyarUpANAM citrvrtmnaam| tatonavapadArthAnAM vyavasthA prtipaaditaa||5|| tatastattvaparijJAnapUrveNa trityaatmnaa| proktA mArgeNa kalyANI moksspraaptirpshcimaa||6|| [zlokArtha:-] yahA~ prathama *sutrakartAne mUla padArthoMkA paMcAstikAya evaM SaDdravyake prakArase prarUpaNa kiyA hai [arthAt isa zAstrake prathama adhikArameM zrImadbhagavatkundakundAcAryadevane vizvake mUla padArthoMkA pA~ca astikAya aura chaha dravyakI paddhatise nirUpaNa kiyA hai| [4] [zlokArthaH-] pazcAt [ dUsare adhikArameM ], jIva aura ajIva- ina do kI paryAyoMrUpa nava padArthoMkI-ki jinake mArga arthAt kArya bhinna-bhinna prakArake haiM unakI-vyavasthA pratipAdita kI hai| [zlokArtha:-] pazcAt [dUsare adhikArake antameM] , tattvake parijJAnapUrvaka [ paMcAstikAya, SaDdravya tathA nava padArthoMke yathArtha jJAnapUrvaka ] trayAtmaka mArgase [ samyagdarzana jJAnacAritrAtmaka mArgase ] kalyANasvarUpa uttama mokSaprApti kahI hai| [6] * isa zAstrake kartA zrImadbhagavatkundakundAcAryadeva haiN| unake dUsare nAma padmanaMdI, vakragrIvAcArya, elAcArya aura gRddhapicchAcArya haiN| zrI jayasenAcAryadeva isa zAstrakI tAtparyavRtti nAmaka TIkA prArambha karate hue likhate haiM ki:-- 'aba zrI kumAranaMdI-siddhAMtidevake ziSya zrImatkundakundAcAryadevanejinake dUsare nAma padmanaMdI Adi the unhoMne - prasiddhakathAnyAyase pUrvavidehameM jAkara vItarAgasarvajJa sImaMdharasvAmI tIrthaMkaraparamadevake darzana karake, unake mukhakamalase nIkalI huI divya vANIke zravaNase avadhArita padArtha dvArA zuddhAtmatattvAdi sArabhUta artha grahaNa karake, vahA~se lauTakara aMtaHtattva evaM bahiHtattvake gauNa-mukhya pratipAdanake hetu athavA zivakumAramahArAjAdi saMkSeparuci ziSyoMke pratibodhanArtha race hue paMcAstikAyaprAbhRtazAstrakA yathAkramase adhikArazuddhipUrvaka tAtparyArtharUpa vyAkhyAna kiyA jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 4] atha sUtrAvatAra : paMcAstikAyasaMgraha IdasadavaMdiyANaM tihuaNahidamadhuravisadavakkANaM / aMtAtIdaguNANaM Namo jiNANaM jidabhavANaM / / 1 / / indrazatavanditebhyastribhuvanahitamudharavizadavAkyebhyaH / antAtItaguNebhyo namo jinebhyo jitabhavebhyaH / / 1 / / athAtra 'namo jinebhyaH' ityanena jinabhAvanamaskArarUpamasAdhAraNaM zAstrasyAdau mngglmupaattm| anAdinA saMtAnena pravarttamAnA anAdinaiva saMtAnena pravarttamAnairindrANAM zatairvanditA ye ityanena sarvadaiva aba [ zrImadbhagatvakundakundAcAryadevaviracita ] gAthAsUtrakA avataraNa kiyA jAtA hai :--- [ bhagavAna zrIkundakunda gAthA 1 anvayArthaH- [ indrazatavanditebhyaH ] jo so indroMse vandita haiM, [ tribhuvanahitamadhuravizadavAkyebhyaH ] tIna lokako hitakara, madhura evaM vizada [ nirmala, spaSTa] jinakI vANI hai, [ antAtItaguNebhyaH ] [ caitanyake ananta vilAsasvarUpa ] ananta guNa jinako vartatA hai aura [ jitabhavebhyaH ] jinhoMne bhava para vijaya prApta kI hai, [ jinebhyaH ] una jinoMko [ namaH ] namaskAra ho / TIkA:- yahA~ [ isa gAthAmeM ] 'jinoMko namaskAra ho' aisA kahakara zAstrake AdimeM jinako bhAvanamaskArarUpa asAdhAraNa 'maMgala kahA / ' jo anAdi pravAhase pravartate [ -cale Arahe ] hue anAdi pravAhase hI pravartamAna [ -cale Arahe ] sau sau indroMse vandita haiM' aisA kahakara sadaiva devAdhidevapaneke kAraNa ve hI [ jinadeva hI ] asAdhAraNa namaskArake yogya haiM aisA kahA / 1 / malako arthAta pApako gAle -- naSTa kare vaha maMgala hai, athavA sukhako prApta kare -- lAye vaha maMgala hai| guNa 2 / bhavanavAsI devoMke 40 indra, vyantara devoMke 32, kalpavAsI devoMke 24, jyotiSka devoMke 2, manuSyoMkA 1 aura tiryaMcoMkA 1- isaprakAra kula 100 indra anAdi pravAharUpaseM cale Arahe haiM / zata-indravaMdita, trijagahita-nirmala-madhura vadanArane, dharanArane, jitabhava namuM jinraajne|1| niHsIma Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana devdhidevtvaattessaamevaasaadhaarnnnmskaaraarhtvmuktm| tribhuvanamudhiomadhyalokavartI samasta eva jIvalokastasmai niyobaadhvishuddhaatmtttvoplmbho-paayaabhidhaayitvaaddhitN paramArtharasikajanamanohAritvAnmadhuraM, nirastasamastazaMkAdidoSAspadatvAdvi-zadaM vAkyaM divyo dhvaniryeSAmityanena smstvstuyaathaatmyopdeshitvaatprekssaavtprtiikssytvmaakhyaatm| antamatIta: kSetrAnavacchinnaH kAlAnavacchinnazca paramacaitanyazaktivilAsalakSaNo guNo yeSAmityanena tu paramAdbhutajJAnAtizayaprakAzanAdavAptajJAnAtizayAnAmapi yogIndrANAM vndhtvmuditm| jito bhava AjavaMjavo yairityanena tu kutakRtyatvaprakaTanAtta evAnyeSAmakRtakRtyAnAM shrnnmityupdissttm| iti sarvapadAnAM taatprym||1|| 'jinakI vANI arthAta divyadhvani tIna lokako -Urdhva-adho-madhya lokavartI samasta jIvasamuhakonirbAdha vizuddha AtmatattvakI upalabdhikA upAya kahanevAlI honese hitakara hai, paramArtharasika janoMke manako haranevAlI honese madhura hai aura samasta zaMkAdi doSoMke sthAna dUra kara denese vizada [ nirmala , spaSTa ] hai' --- aisA kahakara [jinadeva] samasta vastuke yathArtha svarUpake upadezaka honese vicAravaMta buddhimAna puruSoMke bahumAnake yogya haiM [ arthAt jinakA upadeza vicAravaMta buddhimAna puruSoMko bahumAnapUrvaka vicAranA cAhiye aise haiM ] aisA khaa| 'ananta-kSetrase anta rahita aura kAlase anta rahita---paramacaitanyazaktike vilAsasvarUpa guNa jinako vartatA hai' aisA kahakara [ jinoMko] parama adabhuta jJAnAtizaya pragaTa honeke kAraNa jJAnAtizayako prApta yogandroMse bhI vaMdya hai aisA khaa| 'bhava arthAt saMsAra para jinhoMne vijaya prApta kI hai' aisA kahakara kRtakRtyapanA pragaTa ho jAnese ve hI [ jina hI ] anya akRtakRtya jIvoMko zaraNabhUta haiM aisA upadeza diyaa|- aisA sarva padoMkA tAtparya bhAvArtha:- yahA~ jinabhagavantoMke cAra vizeSaNoMkA varNana karake unheM bhAvanamaskAra kiyA hai| [1] prathama to, jinabhagavanta sau indroMse vaMdya haiN| aise asAdhAraNa namaskArake yogya anya koI nahIM hai, kyoMki devoM tathA asuroMmeM yuddha hotA hai isalie [ devAdhideva jinabhagavAnake atirikta ] anya koI bhI deva sau indroMse vandita nahIM hai| [2] dUsare, jinabhagavAnakI vANI tInalokako zuddha AtmasvarUpakI prAptikA upAya darzAtI hai isalie hitakara hai; vItarAga nirvikalpa samAdhise utpanna sahaja -apUrva paramAnandarUpa pAramArthika sukharasAsvAdake rasika janoMke manako haratI hai isalie [arthAt parama samarasIbhAvake rasika jIvoMko mudita karatI hai isalie] madhura hai; Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda zuddha jIvAstikAyAdi sAta tattva, nava padArtha, chaha dravya aura pA~ca astikAyakA saMzaya-vimohavibhrama rahita nirUpaNa karatI hai isalie athavA pUrvAparavirodhAdi doSa rahita honese athavA yugapad sarva jIvoMko apanI-apanI bhASAmeM spaSTa arthakA pratipAdana karatI hai isalie vizada-spaSTa- vyakta hai| isaprakAra jinabhagavAnakI vANI hI pramANabhUta hai; ekAntarUpa apauruSeya vacana yA vicitra kathArUpa kalpita purANavacana pramANabhUta nahIM hai| [3] tIsare, ananta dravya-kSetra-kAla-bhAvakA jAnanevAlA ananta kevalajJAnaguNa jinabhagavantoMko vartatA hai| isaprakAra buddhi Adi sAta RddhiyA~ tathA matijJAnAdi caturvidha jJAnase sampanna gaNadharadevAdi yogandroMse bhI ve vaMdya haiN| [4] cauthe, pA~ca prakArake saMsArako jinabhagavantoMne jItA hai| isaprakAra kRtakRtyapaneke kAraNa ve hI anya akRtakRtya jIvoMko zaraNabhUta hai, dUsarA koI nhiiN|- isaprakAra cAra vizeSaNoMse yukta jinabhagavantoMko graMthake AdimeM bhAvanamaskAra karake maMgala kiyaa| prazna:- jo zAstra svayaM hI maMgala haiM, usakA maMgala kisalie kiyA jAtA hai ? uttara:- bhaktike hetuse maMgalakA bhI maMgala kiyA jAtA hai| sUryakI dIpakase , mahAsAgarakI jalase, vAgIzvarIkI [ sarasvatI] kI vANIse aura maMgalakI maMgalase arcanA kI jAtI hai / / 1 / / * isa gAthAkI zrIjayasenAcAryadevakRta TIkAmeM, zAstrakA maMgala zAstrakA nimitta, zAstrakA hetu [ phala ], zAstrakA parimANa, zAstrakA nAma tathA zAstrake kartA- ina chaha viSayoMkA vistRta vivecana kiyA hai| punazca, zrI jayasenAcAryadevane isa gAthAke zabdArtha, nayArtha, matArtha, AgamArtha evaM bhAvArtha samajhAkara, 'isaprakAra vyAkhyAnakAlame sarvatra zabdArtha, nayArtha, matArtha, AgamArtha aura bhAvArtha prayukta karane yogya haiM' --- aisA kahA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [7 samaNamuhuggadamaTuM caduggadiNivAraNaM snnivvaannN| eso paNamiya sirasA samayamiyaM saNaha vocchaami||2|| zramaNamukhodgatArthaM caturgatinivAraNaM snirvaannm| eSa praNamya zirasA samayamimaM zRNuta vkssyaami||2|| samayo hyaagmH| tasya praNAmapUrvakamAtmanAbhidhAnamatra prtijnyaatm| yujyate hi sa praNantumabhidhAtuM cAptopadiSThatve sati sphltvaat| tatrAptopadiSTatvamasya shrmnnmukhodgtaarthttvaat| zramaNA hi mahAzramaNA: srvjnyviitraagaaH| arthaH punaranekazabdasaMbandhenAbhidhIyamAno vstutyaiko'bhidhey| saphalatvaM tu catasRNAM gAthA 2 anvayArtha:- [zramaNamukhodgatArthe ] zramaNake mukhase nikale hue arthamaya [-sarvajJa mahAmunike mukhase kahe gaye padArthoM kA kathana karanevAle ], [caturgatinivAraNaM] cAra gatikA nivAraNa karanevAle aura [ sanirvANam ] nirvANa sahita [-nirvANake kAraNabhUta ] - [imaM samayaM] aise isa samayako [ zirasA praNamya zirasA namana karake [ eSavakSyAmi ] maiM usakA kathana karatA hU~; [zrRNuta] vaha zravaNa kro| TIkA:- samaya arthAta Agama; use praNAma karake svayaM usakA kathana kareMge aisI yahA~ [zrImadbhagavatkundakundAcAryadevane] pratijJA kI hai| vaha [ samaya ] praNAma karane evaM kathana karane yogya hai, kyoMki vaha "Apta dvArA upadiSTa honese saphala hai| vahA~, usakA Apta dvArA upadiSTapanA isalie hai ki jisase vaha 'zramaNake mukhase nikalA huA arthamaya' hai| 'zramaNa' arthAt mahAzramaNasarvajJavItarAgadeva; aura 'artha' arthAt aneka zabdoMke sambandhase kahA jAnevAlA , vasturUpase eka aisA pdaarth| punazca usakI [-samayakI ] saphalatA isalie hai ki jisase vaha samaya * Apta = vizvAsapAtra; pramANabhUta; yathArtha vktaa| [ sarvajJadeva samasta vizvako prati samaya saMpUrNarUpase jAna rahe haiM aura ve vItarAga [ moharAgadveSarahita] honeke kAraNa unheM asatya kahanekA lezamAtra prayojana nahIM rahA hai; isalie vItarAga-sarvajJadeva sacamuca Apta haiN| aise Apta dvArA Agama upadiSTa honese vaha [Agama] saphala haiN| A samayane ziranamanapUrvaka bhAluM chu sUNajo tame; jinavadananirgata-arthamaya , caugatiharaNa , zivahetu ch| 2 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda nArakatiryagmanuSyadevatvalakSaNAnAM gatInAM nivAraNatvAt pArataMtryanivRttilakSaNasya nirvANasya zuddhAtmatattvopalambharUpasya paramparayA kAraNatvAt svAtaMtryaprAptilakSaNasya ca phalasya sdbhaavaaditi|| 2 / / *samavAo paMcaNhaM samau tti jiNuttamehiM pnnnnttN| so ceva havadi loo tatto amio aloo khaM / / 3 / / *samavAdaH samavAyo vA paMcAnAM samaya iti jinottamaiH prjnyptm| sa ca eva bhavati lokastato'mito'loka: khm||3|| [1] 'nArakatva' tiryacatva, manuSyatva tathA devatvasvarUpa cAra gatiyoMkA nivAraNa' karane ke kAraNa aura [2] zuddhAtmatattvakI upalabdhirUpa 'nirvANakA paramparAse kAraNa' honeke kAraNa [1] parataMtratAnivRti jisakA lakSaNa hai aura [2] svataMtratAprApti jisakA lakSaNa hai -- aise phala sahita hai| bhAvArtha:- vItarAgasarvajJa mahAzramaNake mukhase nIkale hue zabdasamayako koI Asannabhavya puruSa sunakara, usa zabdasamayake vAcyabhUta paMcAstikAyasvarUpa artha samayako jAnatA hai aura usameM AjAne vAle zuddhajIvAstikAyasvarUpa arthameM [ padArthameM ] vItarAga nirvikalpa samAdhi dvArA sthita rahakara cAra gatikA nivAraNa karake, nirvANa prApta karake, svAtmotpanna , anAkulatAlakSaNa, ananta sukhako prApta karatA hai| isa kAraNase dravyAgamarUpa zabdasamaya namaskAra karane tathA vyAkhyAna karane yogya hai||2|| gAthA 3 anvayArtha:- [paMcAnAM samavAdaH ] pA~ca astikAyakA samabhAvapUrvaka nirUpaNa [ vA ] athavA [ samavAyaH ] * mUla gAthAmeM 'samavAo' zabda hai; saMskRta bhASAmeM usakA artha 'samavAdaH' bhI hotA hai aura -- samavAyaH' bhI hotA hai| 1 / cAra gatikA nivAraNa [arthAt paratantratAkI nivRti ] aura nirvANakI utpatti [arthAt svatantratAkI prApti ] vaha samayakA phala hai| samavAda vA samavAya pAMca taNo samaya- bhAkhyuM jine; te loka che, AgaLa amApa aloka AbhasvarUpa che|3| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [. tatra ca paJcAnAmastikAyAnAM samo madhyastho rAgadveSAbhyAmanupahato varNapadavAkya-sannivezaviziSTa: pATho vAda: zabdasamayaH zabdAgama iti yaavt| teSAmeva mithyAdarzanodayocchede sati samyagvAya: paricchedo jJAnasamayo jJAnagama iti yaavt| teSAmevAbhidhAnapratyayaparicchinnAnAM vasturUpeNa samavAyaH saMdhAto'rthasamayaH sarvapadArthasArtha iti yaavt| tadatra jJAnasamayaprasiddhayartha zabdasamayasambandhenArthasamaya 'bhidhaatumbhipretH| atha tasyaivArthasamayasya dvaividhyaM lokaalok-viklpaat| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - unakA samavAya [-paMcAstikAyakA samyak bodha athavA samUha ] [ samayaH] vaha samaya hai [iti] aisA [ jinottamaiH prajJaptam] jinavaroMne kahA hai| [saH ca eva lokaH bhavati] vahI loka hai| [ -pA~ca astikAyake samUha jitanA hI loka hai| ]; [ tata: ] usase Age [ amita: aloka: ] amApa aloka [ kham ] AkAzasvarUpa hai| TIkA- yahA~ [ isa gAthAmeM zabdarUpase , jJAnarUpase aura artharUpase [-zabdasamaya, jJAnasamaya aura arthasamaya]- aise tIna prakArase 'samaya' zabdakA artha kahA hai tathA loka-alokarUpa vibhAga kahA hai| vahA~, [1] 'sama' arthAt madhyastha yAnI jo rAgadveSase vikRta nahIM huA; 'vAda' arthAt varNa [akSara], pada [zabda ] aura vAkyake samUhavAlA paatth| pA~ca astikAyakA 'samavAda' arthAta madhyastha [ -rAgadveSase vikRta nahIM huA ] pATha [-maukhika yA zAstrArUr3ha nirUpaNa] vaha zabdasamaya hai, arthAt zabdAgama vaha zabdasamaya hai| [2] mithyAdarzanake udayakA nAza hone para, usa paMcAstikAyakA hI *samyak avAya arthAt samyak jJAna vaha jJAnasamaya hai, arthAt jJAnAgama vaha jJAnasamaya hai| [3] kathanake nimittase jJAta hue usa paMcAstikAyakA hI vasturUpase samavAya arthAt samUha vaha arthasamaya hai, arthAt sarvapadArthasamUha vaha arthasamaya hai| usameM yahA~ jJAna samayakI prasiddhike hetu zabdasamayake sambandhase arthasamayakA kathana [ zrImadbhagavatkundakundAcAryadeva ] karanA cAhate haiN| * samavAya =[1] sam+avAya; samyak avAya; samyak jnyaan| [2] smuuh| [ isa paMcAstikAyasaMgraha zAstrameM yahA~ kAladvavyako-- ki jo dravya hone para bhI astikAya nahIM hai use --vivakSAmeM gauNa karake 'paMcAstikAyakA samavAya vaha samaya hai|' aisA kahA hai; isaliye 'chaha dravyakA samavAya vaha samaya hai' aise kathanake bhAvake sAtha isa kathanake bhAvakA virodha nahIM samajhanA cAhiye, mAtra vivakSAbheda hai aisA samajhanA caahiye| aura isI prakAra anya sthAna para bhI vivakSA samajhakara aviruddha artha samajha lenA cAhiye] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda sa eva paJcAstikAyasamavAyo yAvAMstAvA~llokastataH paramamito'nanto hyalokaH, sa tu nAbhAvamAtraM kintu tatsamavAyAtiriktaparimANamanantakSetraM khmaakaashmiti||3|| jIvA puggalakAyA dhammAdhammA taheva aavaasN| atthittamhi ya NiyadA aNaNNamaiyA annmhNtaa||4|| jIvAH pudgalakAyA dharmo dharmoM tathaiva aakaashm| astitve ca niyatA ananyamayA annumhaantH||4|| aba, usI arthasamayakA, 'loka aura alokake bhedake kAraNa dvividhapanA hai| vahI paMcAstikAyasamUha jitanA hai, utanA loka hai| usase Age amApa arthAta ananta aloka hai| vaha aloka abhAvamAtra nahIM hai kintu paMcAstikAyasamUha jitanA kSetra chor3a kara zeSa ananta kSetravAlA AkAza hai [arthAta aloka zUnyarUpa nahIM hai kintu zuddha AkAzadravyarUpa hai|| 3 / / gAthA 4 anvayArtha:- [ jIvAH] jIva, [ pudgalakAyAH] pudgalakAya, [dharmAdharmoM ] dharma, adharma [ tathA eva] tathA [AkAzam ] AkAza [astitve niyatA:] astitvameM niyata, [ananyamayAH] [astitvase ] ananyamaya [ca ] aura [ aNumahAntaH] *aNumahAna [pradezase bar3e ] haiN| 1 / 'lokyante dRzyante jIvAdipadArthA yatra sa lokaH' arthAt jahA~ jIvAdipadArtha dikhAI dete haiM, vaha loka hai| * aNumahAna=[1] pradezameM bar3e arthAt anekapradezI; [2] ekapradezI [ vyakti-apekSAse] tathA anekapradezI [shkti-apekssaase]| jIvadravya, pudgalakAya, dharma, adharma ne AkAza o astitvaniyata, ananyamaya ne aNumahAna padArtha ch| 4 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana kahAnajainazAstramAlA ] atra paJcAstikAyAnAM vizeSasaMjJA sAmAnyavizeSAstitvaM kAyatvaM coktm| tatra jIvAH pudgalAH dharmAdharmau AkAzamiti teSAM vizeSasaMjJA anvarthAH pratyeyAH / sAmAnyavizeSAstitvaJca teSAmutpAdavyayadhrauvyamayyAM sAmAnyavizeSasattAyAM niyatatvAdvaya vsthittvaadvseym| astitve niyatAnAmapi na teSAmanyamayatvam, yataste sarvadaivAnanya-mayA aatmnirvRttaaH| ananyamayatve'pi teSAmastitvaniyatatvaM nayaprayogAt / dvau hi nayau bhagavatA praNIta - dravyArthikaH paryAyArthikazca / tatra na khalvekanayAyattAdezanA kintu tdubhyaaytaa| paryAyArthAdezAdastitve svataH kathaMcidbhinna'pi vyavasthitAH dravyArthAdezAtsvayameva santaH sato'nanyamayA bhvntiiti| kAyatvamapi teSAmaNumahattvAt / aNavo'tra pradezA mUrto'mUrtAzca nirvibhAgAMzAstaiH mahAnto'NumahAntaH pradezapracayAtmakA iti siddhaM teSAM kAyatvam / annubhyaaN| mahAnta itiH vyatpattyA tataH TIkA:- yahA~ [ isa gAthAmeM ] pA~ca astikAyoMkI vizeSasaMjJA, sAmAnya vizeSa - astitva tathA kAyatva kahA hai| [ 38 vahA~ jIva, pudgala, dharma, adharma aura AkAza - yaha unakI vizeSasaMjJAe~ anvartha jaannaa| ve utpAda-vyaya-dhrauvyamayI sAmAnyavizeSasattAmeM niyata - vyavasthita [ nizcita vidyamAna ] honese unake sAmAnyavizeSa - astitva bhI hai aisA nizcita karanA caahiye| ve astitvameM niyata hone para bhI [ jisaprakAra bartanameM rahanevAlA ghI bartanase anyamaya hai usIprakAra ] astitvase anyamaya nahIM hai; kyoMki ve sadaiva apanese niSpanna [ arthAt apanese sat ] honeke kAraNa [ astitvase ] ananyamaya hai [ jisaprakAra agni uSNatAse ananyamaya hai usIprakAra ] / ' astitvase ananyamaya' hone para bhI unakA astitvameM niyatapanA' nayaprayogase hai / bhagavAnane do naya kahe hai - dravyArthika aura paryAyArthika / vahA~ kathana eka nayake AdhIna nahIM hotA kintu una donoM nayoMke AdhIna hotA hai| isaliye ve paryAyArthika kathanase jo apanese kathaMcit bhinna bhI hai aise astitvameM vyavasthita [ nizcita sthita ] haiM aura dravyArthika kathanase svayameva sat [ - vidyamAna ] honeke kAraNa astitvase ananyamaya haiN| 6 ** anvartha=arthakA anusaraNa karatI huI; arthAnusAra / [ pA~ca astikAyoMke nAma unake arthAnusAra haiM / ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 12] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda vyaNukapudgalaskandhAnAmapi tthaavidhtvm| aNavazca mahAntazca vyaktizaktirUpAbhyAmiti paramANunAmekapradezAtmakatve'pi ttsiddhiH| vyaktyapekSayA zaktyapekSayA ca pradeza pracayAtmakasya mahattvasyAbhAvAtkAlANUnAmastitvaniyatatve'pyakAyatvamanenaiva saadhitm| ata eva teSAmastikAyaprakaraNe staampynupaadaanmiti||4|| unake kAyapanA bhI hai kyoMki ve aNumahAna haiN| yahA~ aNu arthAt pradeza-mUrta aura amUrta nirvibhAga [choTese choTe ] aMza; 'unake dvArA [ -bahu pradezoM dvArA ] mahAna ho' vaha aNumahAna; arthAt pradezapracayAtmaka [ -pradezoMke samUhamaya] ho vaha aNumahAna hai| isaprakAra unheM [uparyukta pA~ca dravyoMko ] kAyatva siddha huaa| [ upara jo aNumahAnakI vyutpatti kI usameM aNuoMke arthAt pradezoMke liye bahuvacanakA upayoga kiyA hai aura saMskRta bhASAke niyamAnusAra bahuvacanameM dvivacanakA samAveza nahIM hotA isaliye aba vyutpattimeM kiMcit bhASAkA parivartana karake dvi-aNuka skaMdhoMko bhI aNumahAna batalAkara unakA kAyatva siddha kiyA jAtA hai:] 'do aNuoM [-do pradezoM dvArA mahAna ho' vaha aNumahAna- aisI vyutpattise dvi-aNuka pudgalaskaMdhoMko bhI [aNumahAnapanA honese] kAyatva hai| [ aba, paramANuoMko aNumahAnapanA kisaprakAra hai vaha batalAkara paramANuoMko bhI kAyatva siddha kiyA jAtA hai; ] vyakti aura zaktirUpase 'aNu tathA mahAna' honese [ arthAt paramANu vyaktirUpase eka pradezI tathA zaktirUpase aneka pradezI honeke kAraNa ] paramANuoMko bhI , unake eka pradezAtmakapanA hone para bhI [ aNamahAnapanA siddha honese ] kAyatva siddha hotA hai| kAlANaoMko vyakti-apekSAse tathA zakti-apekSAse pradezapracayAtmaka mahAnapanekA abhAva honese, yadyapi ve astitvameM niyata hai tathApi, unake akAyatva hai --aisA isIse [-isa kathanase hI] siddha huaa| isaliye, yadyapi ve sat [vidyamAna ] haiM tathApi, unheM astikAyake prakaraNameM nahIM liyA hai| bhAvArtha:- pA~ca astikAyoMke nAma jIva, pudgala, dharma, adharma aura AkAza haiN| ve nAma unake arthAnusAra haiN| ye pA~coM dravya paryAyArthika nayase apanese kathaMcita bhinna aise astitvameM vidyamAna haiM aura dravyArthika nayase astitvase ananya haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [13 jesiM atthi sahAo guNehiM saha pajjuehiM vivihehiN| te hoMti atthikAyA NippiNNaM jehiM taillukkaM / / 5 / / yeSAmasti svabhAva: guNaiH saha nnryyairvividhaiH| te bhavantyastikAyAH niSpannaM yaistrailokym||5|| punazca, yaha pA~coM dravya kAyatvavAle haiM kAraNa kyoMki ve aNumahAna hai| ve aNumahAna kisaprakAra haiM so batalAte haiM:--'aNumahAntaH' kI vyutpatti tIna prakArase hai: [1] aNubhiH mahAntaH aNumahAntaH arthAta jo bahu pradezoM dvArA [- do se adhika pradezoM dvArA] bar3e hoM ve aNumahAna haiN| isa vyutpattike anusAra jIva, dharma aura adharma asaMkhyapradezI honese aNumahAna haiM; AkAza anaMtapradezI honese aNumahAna hai; aura tri-aNuka skaMdhase lekara anantANuka skaMdha takake sarva skandha bahupradezI honese aNumahAna hai| [2] aNubhyAm mahAntaH aNumahAntaH arthAta jo do pradezoM dvArA bar3e hoM ve aNumahAna haiN| isa vyutpattike anusAra dvi-aNuka skaMdha aNumahAna haiN| [3] aNavazca mahAntazca aNumahAntaH arthAt jo aNurUpa [-eka pradezI] bhI hoM aura mahAna [aneka pradezI] bhI hoM ve aNumahAna haiN| isa vyutpattike anusAra paramANu aNumahAna hai, kyoMki vyakti-apekSAse ve ekapradezI haiM aura zakti-apekSAse anekapradezI bhI [ upacArase ] haiN| isaprakAra uparyukta pA~coM dravya aNumahAna honese kAyatvavAle haiM aisA siddha huaa| kAlANuko astitva hai kintu kisI prakAra bhI kAyatva nahIM hai, isaliye vaha dravya hai kintu astikAya nahIM hai|| 4 / / gAthA 5 anvayArthaH- [ yeSAm ] jinheM [ vividhaiH ] vividha [ guNaiH ] guNoM aura [ paryayaiH ] *paryAyoMke [pravAhakramanake tathA vistArakramake aMzoMke ] [ saha] sAtha [ svabhAvaH ] apanatva [ asti ] hai [te] ve [astikAyAH bhavanti ] astikAya hai [yaiH ] ki jinase [ trailokyam ] tIna loka [ niSpannam ] niSpanna hai| * paryAyeM = [ pravAhakramake tathA vistArakramake] nirvibhAga aNsh| [ pravAhakramake aMza to pratyeka dravyake hote haiM, kintu vistArakramake aMza astikAyake hI hote haiN|] vidhavidha guNo ne paryayo saha je annayapaNuMdhare te astikAyo jANavA, trailokyaracanA je vdde|5| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda atra paJcAstikAyAnAmastitvasaMbhavaprakAra: kaaytvsNbhvprkaarshcoktH| asti hyastikAyAnAM guNaiH paryAyaizca vividhaiH saha svabhAvo AtmabhAvo' nnytvm| vastuno vizeSA hi vyatirekiNa: paryAyA guNAstu ta evaanvyinH| tata aikena paryAyeNa pralIyamAnasyAnyenopajAyamAnasyAnvayinA guNena dhrauvyaM bibhrANasyaikasyA'pi vastunaH samucchedotpAdadhrauvyalakSaNamastitvamupapadyata ev| guNaparyAyaiH saha sarvathAnyatve tvanyo vinazyatyanya: prAdurbhavatyanyo dhravutvamAlambata iti sarvaM viplvte| tataH saadhvstitvsNbhv-prkaarkthnm| kaaytvsNbhvprkaarstvymupdishyte| avayavino hi jIvapudgaladharmAdharmAkAza-padArthAsteSAmavayavA api pradezAkhyAH parasparavyatirekitvAtparyAyAH ucynte| teSAM taiH sahAnanyatve kaaytvsiddhiruuppttimtii| niravayavasyApi paramANo: sAvayavatvazaktisadbhAvAt kaaytvsiddhirnpvaadaa| na caitadAyam - - - - - - - - - - - - - - - - - - TIkA:- yahA~, pA~ca astikAyoMko astitva kisa prakAra hai aura kAyatva kisa prakAra hai vaha kahA hai| vAstavameM astikAyoMko vividha guNoM aura paryAyoMke sAtha svapanA-apanApana-ananyapanA hai| vastuke vyatirekI vizeSa ve paryAyeM haiM aura anvayI vizeSo ve guNa haiN| isaliye eka paryAyase pralayako prApta honevAlI, anya paryAyase utpanna honevAlI aura anvayI guNase dhruva rahanevAlI eka hI vastuko vyaya-utpAda-dhauvyalakSaNa astitva ghaTita hotA hI hai| aura yadi guNoM tathA paryAyoMke sAtha [ vastuko] sarvathA anyatva ho taba to anya koI vinAzako prApta hogA, anya koI prAdurbhAvako [ utpAdako] prApta hogA aura anya koI dhruva rahegA - isaprakAra saba 'viplava prApta ho jaayegaa| isaliye [ pA~ca astikAyoMko ] astitva kisa prakAra hai tatsambandhI yaha [ uparyukta ] kathana satyayogya-nyAyayukta hai| 1 / vyatireka=bheda; ekakA dusarerUpa nahIM honA; 'yaha vaha nahIM hai' aise jJAnake nimittabhUta bhinnruuptaa|| eka paryAya dUsarI payAryarUpa na honese paryAyoMmeM paraspara vyatireka hai; isaliye paryAyeM dravyake vyatirekI [ vyatirekavAle] vizeSa haiN|] 2 / anvaya=ekarUpatA; sadRzatA; 'yaha vahI hai' aise jJAnake kAraNabhUta ekruuptaa| [ guNoMmeM sadaiva sadRzatA rahatI honese unameM sadaiva anvaya hai, isaliye guNa dravyake anvayI vizeSa [anvayavAle bheda ] haiN| 3 / astitvakA lakSaNa athavA svarUpa vyaya-utpAda-dhrauvya hai| 4 / viplava aMdhAdhUndhI; uthalaputhala; gar3abar3I; virodh| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] SaDdravya - paMcAstikAyavarNana na caitadAGkayam pudgalAdanyeSAmamUrtatvAdavibhAjyAnAM sAvayavatvakalpanamanyAyyam / dRzyata evAvibhAjye'pi vihAya -sIdaM ghaTAkAzamidamaghaTAkAzamiti vibhaagklpnm| yadi tatra vibhAgo na kalpeta tadA yadeva ghaTAkAzaM tadevAghaTAkAzaM syAt / na ca tdissttm| tataH kAlANubhyo'nyatra sarveSAM kAyatvAkhyaM saavyvtvmvseym| trailokyarUpeNa niSpannatvamapi tessaamstikaaytvsaadhnprmupnystm| tathA ca-trayANAmUrdhvA'dhomadhyalokAnAmutpAdavyayadhrauvyavantastadvizeSAtmakA bhAvA bhavantasteSAM mUla [15 aba, [ unheM ] kAyatva kisa prakAra hai usakA upadeza kiyA jAtA hai :- jIva, pudgala, dharma, adharma, aura AkAza yaha padArtha 'avayavI haiN| pradeza nAmake unake jo avayava haiM ve bhI paraspara vyatirekavAle honese paryAyeM kahalAtI hai| unake sAtha una [ pA~ca ] padArthoMko ananyapanA honese kAyatvasiddhi ghaTita hotI hai| paramANu [ vyakti - apekSAse ] niravayava honepara bhI unako sAvayavapanekI zaktikA sadbhAva honese kAyatvasiddhi "nirapavAda hai / vahA~ aisI AzaMkA karanA yogya nahIM hai ki pudgalake atirikta anya padArtha amUrtapaneke kAraNa 'avibhAjya honese unake sAvayavapanekI kalpanA nyAya viruddha [ anucita ] hai / AkAza avibhAjya honepara bhI usameM 'yaha ghaTAkAza hai, yaha aghaTAkAza [ paTAkAza ] hai' aisI vibhAgakalpanA dRSTigocara hotI hI hai| yadi vahA~ [ kathaMcit] vibhAgakI kalpanA na kI jAye to jo ghaTAkAza hai vahI [ sarvathA ] aghaTAkAza ho jAyegA; aura vaha to ISTa [mAnya ] nahIM hai| isaliye kAlANuoMke atirikta anya sarvameM kAyatva nAmakA sAvayavapanA nizcita karanA caahiye| 1 / avayavI=avayavavAlA; aMzavAlA; aMzI; jinake avayava [ arthAt ] ekase adhika pradeza ] hoM aise / 2 / paryAyakA lakSaNa paraspara vyatireka hai| vaha lakSaNa pradezoMmeM bhI vyApta hai, kyoMki eka pradeza dUsare pradezarUpa na honese pradezoMmeM paraspara vyatireka hai; isaliye pradeza bhI paryAya kahalAtI hai| 3 / niravayava=avayava rahita; aMza rahita ; niraMza; ekase adhika pradeza rahita / 4 / nirapavAda=apavAda rahita / [ pA~ca astikAyoMko kAyapanA honemeM eka bhI apavAda nahIM hai, kyoMki [ upacArase ] paramANuko bhI zakti - apekSAse avayava - pradeza haiM / ] 5 / avibhAjya= jinake vibhAga na kiye jA sakeM aise / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda padArthAnAM guNaparyAyayogapUrvakamastitvaM saadhynti| anumIyate ca dharmAdharmAkAzAnAM pratyekamUrdhvA'dhomadhyalokavibhAgarUpeNa pariNamanAtkAyatvAkhyaM saavyvtvm| jhaviAnAmapi pratyekamUrdhvAdhomadhyalokavibhAgarUpeNa pariNamanAllokapUraNAvasthAvyavasthitavyaktassadA sannihitazaktestadanumIyata ev| pudgalAnAmapyUrvAdhomadhyalokavibhAgarUpapariNatamahAskandhatvaprAptivyaktizaktiyogitvAttathAvidhA saavyvtvsiddhirstyeveti||5|| unakI jo tIna lokarUpa niSpannatA [-racanA] kahI vaha bhI unakA astikAyapanA [astipanA tathA kAyapanA] siddha karaneke sAdhana rUpase kahI hai| vaha isaprakAra hai : [1] Urdhva-adho-madhya tIna lokake utpAda-vyaya-dhrauvyavAle bhAva- ki jo tIna lokake vizeSasvarUpa haiM ve-bhavate hue [ pariNamata hote hue ] apane mUlapadArthoMkA guNaparyAyayukta astitva siddha karate haiN| [ tIna lokake bhAva sadaiva kathaMcit sadRza rahate haiM aura kathaMcit badalate rahate haiM ve aisA siddha karate hai ki tIna lokake mUla padArtha kathaMcit sadRza rahate haiM aura kathaMcit parivartita hote rahate haiM arthAt una mUla padArthoMkA utpAda-vyaya-dhauvyavAlA athavA guNaparyAyavAlA astitva hai|] [2] punazca, dharma, adharma aura AkAza yaha pratyeka padArtha Urdhva-adho-madhya aise lokake [ tIna ] 'vibhAgarUpase pariNamita honese unake kAyatva nAmakA sAvayavapanA hai aisA anumAna kiyA jA sakatA hai| pratyeka jIvake bhI Urdhva-adho-madhya aise tIna lokake [ tIna ] vibhAgarUpase pariNamita 1 / yadi lokake Urdhva, adhaH aura madhya aise tIna bhAga haiM to phira 'yaha UrdhvalokakA AkAzabhAga hai, yaha adholokakA AkAzabhAga hai aura yaha madhyalokakA AkAzabhAga hai' - isaprakAra AkAzake bhI vibhAga kiye jA sakate haiM aura isaliye yaha sAvayava arthAt kAyatvavAlA hai aisA siddha hotA hai| isIprakAra dharma aura adharma bhI sAvayava arthAta kAyatvavAle haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana te ceva atthikAyA tekAliyabhAvapariNadA nniccaa| gacchaMti daviyabhAvaM kahAnajainazAstramAlA ] pariyaTTaNaliMgasaMjutA / / 6 / / te caivAstikAyA: traikAlikabhAvapariNatA nityAH / gacchaMti dravyabhAvaM privrtnlinggsNyuktaaH||6|| atra paJcAstikAyAnAM kAlasya ca drvytvmuktm| * lokapUraNa avasthArUpa vyaktikI zaktikA sadaiva sadbhAva honese jIvoMko bhI kAyatva nAmakA sAvayavapanA hai aisA anumAna kiyA hI jA sakatA hai| pudgalo bhI Urdhva adho-madhya aise lokake [ tIna ] vibhAgarUpa pariNata mahAskaMdhapanekI prAptikI vyaktivAle athavA zaktivAle honese unheM bhI vaisI [kAyatva nAmakI ] sAvayavapanekI siddhi hai hI / / 5 / / gAthA 6 [17 anvayArtha:- [ traikAlikabhAvapariNatAH ] jo tIna kAlake bhAvoMrUpa pariNamita hote haiM tathA [nityAH] nitya haiM [ te ca eva astikAyAH ] aise ve hI astikAya, [ parivartanaliGgasaMyuktAH ] parivartanaliMga [ kAla ] sahita, [ dravyabhAvaM gacchanti ] dravyatvako prApta hote haiM [ arthAt ve chahoM dravya haiN|] TIkA:- yahA~ pA~ca astikAyoMko tathA kAlako dravyapanA kahA hai| * lokapUraNa=lokavyApI / [ kevalasamuddyAta ke samaya jIvakI trilokavyApI dazA hotI hai| usa samaya 'yaha UrdhvalokakA jIvabhAga hai, yaha adholokakA jIvabhAga hai aura yaha madhyalokakA jIvabhAga hai' aise vibhAga kiye jA sakate hai / aisI trilokavyApI dazA [ avasthA ] kI zakti to jIvoMmeM sadaiva hai isaliye jIva sadaiva sAvayava arthAt kAyatvavAle hai aisA siddha hotA hai / ] te astikAya trikAlabhAve pariName che, nitya che; a pA~ca tema ja kAla vartanaliMga sarve dravya che / 6 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 18] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda atra paJcAstikAyAnAM kAlasya ca drvytvmuktm| dravyANi hi sahakramabhuvAM guNaparyAyANAmananyatayAdhArabhUtAni bhvnti| tato vRttavartamAnavartiSyamANAnAM bhAvAnAM paryAyANA svarUpeNa pariNatatvAdastikAyAnAM parivartanaliGgasya kAlasya cAsti drvytvm| na ca teSAM bhUtabhavadbhaviSyadbhAvAtmanA pariNamamAnAnAmanityatvam, yataste bhUtabhavadbhaviSyadbhAvAvasthAsvapi pratiniyatasvarUpAparityAgA-nnityA ev| atra kAla: pudgalAdiparivartanahetutvAtpudgalAdiparivartanagamyamAnaparyAyatvA-ccAstikAyeSvantarbhAvArtha sa parivartanaliGga ityukta iti||6|| ------ dravya vAstavameM sahabhAvI guNoMko tathA kramabhAvI paryAyoMko 'ananyarUpase AdhArabhUta hai| isaliye jo varta cUke haiM, varta rahe haiM aura bhaviSyameM varte una bhAvoM-paryAyoMrUpa pariNamita honeke kAraNa [ pA~ca ] astikAya aura parivartanaliMga kAla [ ve chahoM] dravya haiN| bhUta, vartamAna aura bhAvI bhAvasvarUpa pariNamita honese ve kahIM anitya nahIM hai, kyoMki bhUta, vartamAna aura bhAvI bhAvarUpa avasthAoMmeM bhI pratiniyata [-apane-apane nizcita ] svarUpako nahIM chor3ate isaliye ve nitya hI hai| yahA~ kAla pudgalAdike parivartanakA hetu honese tathA pudgalAdike parivartana dvArA usakI paryAya gamya [jJAta] hotI haiM isaliye usakA astikAyoMmeM samAveza karaneke hetu use parivartanaliMga' kahA hai| [ pudgalAdi astikAyoMkA varNana karate hue unake parivartana (pariNamana) kA varNana karanA caahiye| aura unake parivartanakA varNana karate hue una parivartanameM nimittabhUta padArthakA [kAlakA] athavA usa parivartana dvArA jinakI paryAyeM vyakta hotI haiM usa padArthakA [ kAlakA] varNana karanA anucita nahIM kahA jA sktaa| isaprakAra paMcAstikAyake varNanameM kAlake varNanakA samAveza karanA anucita nahIM hai aisA darzAneke hetu isa gAthAsUtrameM kAlake liye 'parivartanaliMga' zabdakA upayoga kiyA hai|] / / 6 / / 1 / ananyarUpa=abhinnarUpa [ jisaprakAra agni AdhAra hai aura uSNatA Adheya hai tathApi ve abhinna haiM, usIprakAra dravya AdhAra hai aura guNa-paryAya Adheya haiM tathApi ve abhinna haiN|] 2 / parivartanaliMga padagalAdikA parivartana jisakA liMga hai; vaha padagalAdike pariNamana dvArA jo jJAna hotA hai vh| [liMga cihna; sUcaka; gamaka; gamya karAnevAlA; batalAnevAlA; pahicAna kraanevaalaa|] 3 / [1] yadi pudgalAdikA parivartana hotA hai to usakA koI nimitta honA cAhiye-isaprakAra parivartanarUpI cihna dvArA kAlakA anumAna hotA hai [ jisaprakAra dhuA~rUpI cihna dvArA agnikA anumAna hotA hai usIprakAra], isaliye kAla 'parivartanaliMga' hai| [2] aura pudagalAdike parivartana dvArA kAlakI paryAyeM [ -'karma samaya', 'adhika samaya aisI kAlakI avasthAe~] gamya hotI haiM isaliye bhI kAla 'parivartanaliMga' hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [19 aNNoNNaM pavisaMtA ditA ogaasmnnnnmnnnnss| mlaMtA vi ya NiccaM sagaM sabhAvaM Na vijhNti||7|| anayo'nyaM pravizanti ddntyvkaashmnyo'nysy| milantyapi ca nityaM svakaM svabhAvaM na vijhnti||7|| atra SaNNAM dravyANAM parasparamatyantasaMkare'pi prtiniytsvruupaadprcyvnmuktm| ata eva teSAM pariNAmavattve'pi praagnitytvmuktm| ata eva ca na teSAmekatvApattirna ca jIvakarmaNorvyavahAranayAdezAdekatve'pi prsprsvruupopaadaanmiti||7|| gAthA 7 anvayArthaH- [anyonyaM pravizanti ] ve eka-dUsaremeM praveza karate haiM, [anyonyasya ] anyonya [avakAzam dadanti ] avakAza dete haiM, [ milanti ] paraspara [kSIra-nIravat ] mila jAte haiN| [ api ca] tathApi [ nityaM] sadA [ svakaM svabhAvaM ] apane-apane svabhAvako [ na vijahanti ] nahIM chodd'te| TIkA:- yahA~ chaha dravyoMko paraspara atyanta saMkara hone para bhI ve pratiniyata [-apane-apane nizcita ] svarUpase cyuta nahIM hote aisA kahA hai| isaliye [-apane-apane svabhAvase cyuta nahIM hote isaliye], pariNAmavAle hone para bhI ve nitya haiM-- aisA pahale [chaThavI gAthAmeM ] kahA thA; aura isaliye ve ekatvako prApta nahIM hote; aura yadyapi jIva tathA karmako vyavahAranayake kathanase ekatva [ kahA jAtA ] hai tathApi ve [jIva tathA karma] eka-dUsareke svarUpako grahaNa nahIM krte|| 7 / / * saMkara milana; milApa; [anyonya-avagAharUpa] mishritpnaa| anyonya thAya praveza, o anyonya de avakAzane, anyonya milana, chatAM kadI chor3e na aapsvbhaavne|7| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 20] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda sattA savvapayatthA savissaruvA annNtpjjaayaa| maMguppAdadhuvattA sappaDivakkhA havadi aikkaa||8|| sattA sarvapadArthA savizvarUpA anntpryaayaa| bhaGgotpAdadhrauvyAtmikA sapratipakSA mvtyekaa||8|| atraastitvsvruupmuktm| astitvaM hi sattA nAma sato bhAvaH sttvm| na sarvathA nityatayA sarvathA kSaNikatayA vA vidyamAnamAtraM vstu| sarvathA nityasya vastunastattvataH kramabhuvAM bhAvAnAmabhAvAtkuto vikaarvttvm| sarvathA kSaNikasya ca tattvataH pratyabhijJAnAbhAvAt kuta eksNtaantvm| tataH pratyabhijJAnahetubhUtena kenacitsvarUpeNa dhrauvyamAlambyamAnaM kAbhyAMcitkramapravRttAbhyAM svarUpAbhyAM pralIyamAnamupajAyamAnaM caikakAlameva paramArthatatritayImavasthAM bibhrANaM vastu sdvbodhym| ata eva sattApyutpAdavyayadhrauvyAtmikA'vaboddhavyA, bhAvabhAvavatoH kthNcideksvruuptvaat| sA ca trilakSaNasya gAthA 8 anvayArthaH- [ sattA] sattA [bhaGgotpAdadhrauvyAtmikA ] utpAdavyayadhrauvyAtmaka, [ekA ] eka, [ sarvapadArthA] sarvapadArthasthita, [ savizvarUpA] savizvarUpa, [anantaparyAyA] anantaparyAyamaya aura [sapratipakSA] sapratipakSa [ bhavati ] hai| TIkAH- yahA~ astitvakA svarUpa kahA hai| astitva arthAta sattA nAmaka satkA bhAva arthAta 'sttv| vidyamAnamAtra vastu na to sarvathA nityarUpa hotI hai aura na sarvathA kSaNikarUpa hotI hai| sarvathA nitya vastuko vAstavameM kramabhAvI bhAvoMkA abhAva honese vikAra [-parivartana, pariNAma] kahA~se hogA? aura sarvathA kSaNika vastumeM vAstavameM pratyabhijJAnakA abhAva honese ekapravAhapanA kahA~se rahegA ? isaliye pratyabhijJAnake hetubhUta kisI svarUpase dhruva rahatI huI aura kinhIM do kramavartI svarUpoMse naSTa hotI huI tathA utpanna hotI huI - isaprakAra paramArthataH eka hI kAlameM tigunI [ tIna aMzavAlI ] avasthAko dhAraNa karatI huI vastu sat jaannaa| isaliye 'sattA' bhI 1 / sattva satpanAM; astitvapanA; vidyamAnapanA; astitvakA bhAva; 'hai' aisA bhaav| 2 / vastu sarvathA kSaNika ho to 'jo pahale dekhanemeM [-jAnanemeM ] AI thI vahI yaha vastu hai' aisA jJAna nahIM ho sktaa| sarvArthaprApta , savizvarUpa, anaMtaparyayavaMta che, sattA janama-laya-dhrauvyamaya che, oka che, savipakSa ch| 8 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [21 samastasyApi vastuvistArasya saadRshysuucktvaadekaa| sarvapadArthasthitA ca trilakSaNasya sadityabhidhAnasya saditi pratyayasya ca sarvapadArtheSu tnmuulsyaivoplmbhaat| savizvarUpA ca vizvasya samastavastuvistArasyApi rUpaistrilakSaNaiH svabhAvai: saha vrtmaantvaat| anantaparyAyA cAnantAbhirdravyaparyAyavyaktibhistrilakSaNAbhiH parigamyamAnatvAt evaMbhUtApi sA na khalu nirakuzA kintu sprtipkssaa| pratipakSo hyasattA sattAyAH avilakSaNatvaM trilakSaNAyAH, anekatvamekasyAH, ekapadArthasthitatvaM sarvapadArthasthitAyAH, ekarUpatvaM savizvarUpAyAH, ekaparyAyatvamanantaparyAyAyA iti| 'utpAdavyayadhrauvyAtmaka' [trilakSaNA] jAnanA; kyoMki bhAva aura bhAvavAnakA kathaMcit eka svarUpa hotA hai| aura vaha [ sattA] 'eka' hai, kyoMki vaha trilakSaNavAle samasta vastuvistArakA sAdRzya sUcita karatI hai| aura vaha [ sattA] ' sarvapadArthasthita' hai; kyoMki usake kAraNa hI [-sattAke kAraNa hI] sarva padArthomeM trilakSaNakI [-utpAdavyayadhrauvyakI], 'sat' aise kathanakI tathA 'sata' aisI pratItikI upalabdhi hotI hai| aura vaha [ sattA] 'savizvarUpa' hai, kyoMki vaha vizvake rUpoM sahita arthAt samasta vastuvistArake trilakSaNavAle svabhAvoM sahita vartatI hai| aura vaha [ sattA] 'anaMtaparyAyamaya' hai| kyoMki vaha trilakSaNavAlI ananta dravyaparyAyarUpa vyaktiyoMse vyApta hai| [isaprakAra sAmAnya-vizeSAtmaka sattAkA usake sAmAnya pakSakI apekSAse arthAt mahAsattArUpa pakSakI apekSAse varNana huaa|] aisI hone para bhI vaha vAstavameM 'niraMkuza nahIM hai kintu sapratipakSa hai| [1] sattAko asattA pratipakSa hai; [2] trilakSaNAko atrilakSaNapanA pratipakSa hai; [3] ekako anekapanA pratipakSa hai; [4] sarvapadArthasthitako ekapadArthasthitapanA pratipakSa hai; [5] savizvarUpako ekarUpapanA pratipakSa hai; |6 anantaparyAyamayako ekaparyAyamayapanA pratipakSa hai| 1 / sattA bhAva hai aura vastu bhAvavAna hai| 2 / yahA~ 'sAmAnyAtmaka'kA artha 'mahA' samajhanA cAhiye aura vizeSAtmaka' kA artha 'avAntara' samajhanA caahiye| sAmAnya vizeSake dUsare artha yahA~ nahIM smjhnaa| 3 / niraMkuza aMkuza rahita; viruddha pakSa rahita ; ni:prtipkss| [sAmAnyavizeSAtmaka sattAkA Upara jo varNana kiyA hai vaisI hone para bhI sarvathA vaisI nahIM hai; kathaMcit [sAmAnya-apekSAse] vaisI hai| aura kathaMcit [ vizeSaapekSAse] viruddha prakArakI hai|] 4 / sapratipakSa pratipakSa sahita; vipakSa sahita; viruddha pakSa shit| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 22] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda dvividhA hi sattA- mahAsattA-vAntarasattA c| tatra savapadArthasArthavyApinI sAdRzyAstitvasUcikA mahAsattA proktv| anyA tu pratiniyatavastuvartinI svruupaastitvsuucikaa'vaantrsttaa| tatra mahAsattA'vAntarasattArUpeNA'-sattA'vAntarasattA ca mahAsattArUpeNA'sattetyasattA sttaayaaH| yena svarUpeNottpAdastattatho-tpAdaikalakSaNameva, yena svarUpeNocchedastattathocchedaikalakSaNameva, yena svarUpeNa dhrovyaM tattathA dhrauvyaikalakSaNameva, tata utpadyamAnocchidyamAnAvatiSThamAnAnAM vastunaH svarUpANAM pratyeka trailakSaNyAbhAvAdavilakSaNatvaM: trilkssnnaayaaH| ekasya vastunaH svarUpasattA nAnyasya vastunaH svarUpasattA bhvtiitynektvmeksyaaH| pratiniyatapadArthasthitAbhireva sattAbhi: padArthAnAM pratiniyamo [ uparyukta sapratipakSapanA spaSTa samajhAyA jAtA hai :-] sattA dvividha hai : mahAsattA aura avAntarasattA / unameM sarva padArthasamUhameM vyApta honevAlI, sAdRzya astitvako sUcita karanevAlI mahAsattA [sAmAnyasattA] to kahI jA cukI hai| dUsarI, pratinizcita [-eka-eka nizcita] vastumeM rahenevAlI, svarUpa-astitvako sUcita karanevAlI avAntarasattA [ vizeSasattA] hai| [1] vahA~ mahAsattA avAntarasattArUpase asattA hai aura avAntarasattA mahAsattArUpase asattA hai isaliye sattAko asattA hai | arthAt jo sAmAnyavizeSAtmaka sattA mahAsattArUpa honese 'sattA' hai vahI avAntarasattArUpa bhI honese 'asattA' bhI hai]| [2] jisa svarUpase utpAda hai usakA [-usa svarUpakA] usaprakArase utpAda eka hI lakSaNa hai, jisa svarUpase vyaya hai usakA [-usa svarUpakA ] usaprakArase vyaya eka hI lakSaNa hai aura jisa svarUpase dhrauvya hai usakA [-usa svarUpakA] usaprakArase dhrauvya eka hI lakSaNa hai isaliye vastuke utpanna honevAle. naSTa honevAle aura dhrava rahanetavAle svarUpoMmeMse pratyekako trilakSaNakA abhAva honese trilakSaNA [ sattA] ko atrilakSaNapanA hai| [ arthAta jo sAmAnyavizeSAtmaka sattA mahAsattArUpa honese 'trilakSaNA' hai vahI yahA~ kahI huI avAntarasattArUpa bhI honese 'atrilakSaNA' bhI hai]| [3] eka vastukI svarUpasattA anya vastukI svarUpasattA nahIM hai isaliye eka [ sattA] ko anekapanA hai| [arthAt jo sAmAnyavizeSAtmaka sattA mahAsattArUpa honese 'eka' hai vahI yahA~ kahI huI avAntarasattArUpa bhI honese 'aneka' bhI hai]| [4] pratinizcita [vyaktigata nizcita] padArthameM sthita sattAoM dvArA hI padArthoM kA pratinizcitapanA [-bhinna-bhinna nizcita vyaktitva] hotA hai isaliye sarvapadArthasthita [ sattA] ko ekapadArthasthitapanA hai| [arthAt jo sAmAnyavizeSAtmaka sattA mahAsattArUpa honese Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 23 bhavatItyekapadArthasthitatvaM sarvapadArtha sthitaayaaH| pratiniyataikarUpAbhireva sattAbhiH pratiniyataikarUpatvaM vastUnAM bhavatItyekarUpatvaM savizvarUpAyAH pratiparyAyaniyatAbhireva sattAbhiH pratiniyataikaparyAyANAmAnantyaM bhvtiityekpryaay-tvmnntpryaayaayaaH| iti sarvamanavayaM saamaanyvishessprruupnnprvnnnydvyaaytttvaattddeshnaayaaH||8|| 'sarvapadArthasthita' hai vahI yahA~ kahI huI avAntarasattArUpa bhI honese 'ekapadArthasthita' bhI hai|] [5] pratinizcita eka-eka rUpavAlI sattAoM dvArA hI vastuoMkA pratinizcita eka ekarUpa hotA hai isaliye savizvarUpa [ sattA] ko ekarUpapanA hai [ arthAt jo sAmAnyavizeSAtmaka sattA mahAsattArUpa honese 'savizvarUpa' hai vahI yahA~ kahI huI avAntarasattArUpa bhI honese 'ekarUpa' bhI hai]| [6] pratyeka paryAyameM sthita [ vyaktigata bhinna-bhinna ] sattAoM dvArA hI pratinizcita eka-eka paryAyoMkA anantapanA hotA hai isaliye anaMtaparyAyamaya [ sattA] ko ekaparyAyamayapanA hai [arthAt jo sAmAnyavizeSAtmaka sattA mahAsattArUpa honese 'anaMtaparyAyamaya' hai vahI yahA~ kahI huI avAntarasattArUpa bhI honese 'ekaparyAyamaya' bhI hai| isaprakAra saba niravadya hai [ arthAt Upara kahA huA sarva svarUpa nirdoSa hai, nirbAdha hai, kiMcita virodhavAlA nahIM hai ] kyoMki usakA [-sattAke svarUpakA ] kathana sAmAnya aura vizeSake prarUpaNa kI ora Dhalate hue do nayoMke AdhIna hai| bhAvArtha:- sAmAnyavizeSAtmaka sattAke do pakSa haiM:-- eka pakSa vaha mahAsattA aura dUsarA pakSa vaha avaantrsttaa| [1] mahAsattA avAntarasattArUpase asattA hai aura avAntarasattA mahAsattArUpase asattA hai; isaliye yadi mahAsattAko 'sattA' kahe to avAntarasattAko 'asattA' kahA jaaygaa| [2] mahAsattA utpAda, vyaya aura dhrauvya aise tIna lakSaNavAlI hai isaliye vaha 'trilakSaNA' hai| vastuke utpanna honevAle svarUpakA utpAda hI eka lakSaNa hai, naSTa honevAle svarUpakA vyaya hI eka lakSaNa hai aura dhruva rahanevAle svarUpakA dhrauvya hI eka lakSaNa hai isaliye una tIna svarUpoMmeMse pratyekakI avAntarasattA eka hI lakSaNavAlI honese 'atrilakSaNA' hai| [3] mahAsattA samasta padArthasamUhameM 'sat, sat, sat' aisA samAnapanA darzAtI hai isaliye eka hai| eka vastukI svarUpasattA anya kisI vastukI svarUpasattA nahIM hai, isaliye jitanI vastue~ utanI svarUpasattAe~; isaliye aisI svarUpasattAe~ athavA avAntarasattAe~ 'aneka ' haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha daviyadi gacchadi tAiM tAiM sabbhAvapaJjayAI jaM / daviyaM taM bhaNNaMte aNaNNabhUdaM tu sattAdo / / 9 // dravati gacchati tAMstAn sadbhAvaparyAyAn yat / dravya tat bhaNanti ananyabhUtaM tu sattAtaH / / 9 // ? 4] sarva padArtha sat hai isaliye mahAsattA ' sarva padArthoMmeM sthita hai| vyaktigata padArthoMmeM sthita bhinna-bhinna vyaktigata sattAoM dvArA hI padArthoMkA bhinna-bhinna nizcita vyaktitva raha sakatA hai, isaliye usa-usa padArthakI avAntarasattA usa-usa 'eka padArthameM hI sthita ' hai / [5] mahAsattA samasta vastusamUhake rUpoM [ svabhAvoM ] sahita hai isaliye vaha 'savizvarUpa' [ sarvarUpavAlI ] hai / vastukI sattAkA [ kathaMcit ] eka rUpa ho tabhI usa vastukA nizcita eka rUpa [ - nizcita eka svabhAva ] raha sakatA hai, isaliye pratyeka vastukI avAntarasattA nizcita 'eka rUpavAlI' hI hai| [6] mahAsattA sarva paryAyoMmeM sthita hai isaliye vaha 'anantaparyAyamaya' hai| bhinna-bhinna paryAyoMmeM [ kathaMcit ] bhinna-bhinna sattAe~ hoM tabhI pratyeka paryAya bhinna-bhinna rahakara ananta paryAyeM siddha hoMgI, nahIM to paryAyoMkA anantapanA hI nahIM rahegA - ekapanA ho jAyagA; isaliye pratyeka paryAyakI avAntarasattA usa-usa 'eka paryAyamaya' hI hai| [ bhagavAna zrIkundakunda isa prakAra sAmAnyavizeSAtmaka sattA, mahAsattArUpa tathA avAntarasattArUpa honese, [1] sattA bhI hai aura asattA bhI hai, [2] trilakSaNA bhI hai aura atrilakSaNA bhI hai, [ 3 ] eka bhI hai aura aneka bhI hai, [4] sarvapadArthasthita bhI hai aura ekapadArthasthita bhI hai| [5] savizvarUpa bhI hai aura ekarUpa bhI hai, [ 6 ] anaMtaparyAyamaya bhI hai aura ekaparyAyamaya bhI hai / / 8 / / te te vividha sadbhAvaparyayane drave-vyApe-lahe tene kahe che dravya, je sattA thakI nahi anya che| 9 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 25 atra sattAdravyayorarthAntaratvaM prtyaakhyaatm| dravati gacchati sAmAnyarUpeNa svarUpeNa vyApnoti tAMstAn kramabhuvaH sahabhuvazvasadbhAvaparyAyAn svabhAvavizeSAnityanugatArthayA niruktyA dravyaM vyaakhyaatm| dravyaM ca lakSya-lakSaNabhAvAdibhyaH kathaJcidbhede'pi vastutaH sattAyA apRthagbhUtameveti mntvym| tato yatpUrvaM sattvamasattvaM trilakSaNatvamavilakSaNatvamekatvamanekatvaM sarvapadArthasthitatvamekapadArthasthitatvaM vizva gAthA 9 anvayArtha:- [ tAn tAn sadbhAvaparyAyAn ] una-una sadbhAvaparyAyoko [ yat ] jo [ dravati] dravita hotA hai - [ gacchati ] prApta hotA hai, [ tat ] use [dravyaM bhaNanti ] [ sarvajJa ] dravya kahate haiM - [ sattAtaH ananyabhUtaM tu] jo ki sattAse ananyabhUta hai| ___TIkAH- yahA~ sattAne aura dravyako arthAntarapanA [ bhinnapadArthapanA, anyapadArthapanA] honekA khaNDana kiyA hai| ___' una-una kramabhAvI aura sahabhAvI sadbhAvaparyAyoMko arthAta svabhAvavizeSoMko jo 'dravita hotA hai - prApta hotA hai - sAmAnyarUpa svarUpase vyApta hotA hai vaha dravya hai' - isa prakAra anugata arthavAlI niruktise dravyakI vyAkhyA kI gii| aura yadyapi 'lakSyalakSaNabhAvAdika dvArA dravyako sattAse kathaMcit bheda hai tathApi vastutaH [ paramArthetaH ] dravya sattAse apRthak hI hai aisA maannaa| isaliye pahale [8vIM gAthAmeM ] sattAko jo satpanA, asatpanA, trilakSaNapanA, atrilakSaNapanA, ekapanA, 1 / zrI jayasenAcAryadevakI TIkAmeM bhI yahA~kI bhA~ti hI 'dravati gacchati' kA eka artha to 'dravita hotA hai arthAt prApta hotA hai ' aisA kiyA gayA hai; taduparAnta 'dravati' arthAta svabhAvaparyAyoMko dravita hotA hai aura gacchati arthAta vibhAvaparyAyoMko prApta hotA hai ' aisA dUsarA artha bhI yahA~ kiyA gayA hai| 2 / yahA~ dravyakI jo nirukti kI gaI hai vaha 'dru' dhAtukA anusaraNa karate hue [-milate hue] arthavAlI haiN| 3 / sattA lakSaNa hai aura dravya lakSya hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda rUpatvamekarUpatvamanantaparyAyatvamekaparyAyatvaM ca pratipAditaM sattAyAstatsarvaM tadanantarabhUtasya dravyAsyaiva drssttvym| tato na kazcidapi teSu sattA vizeSo'vaziSyeta yaH sattAM vastuto dravyAtpRthak vyvsthaapyediti||9|| davvaM sallakkhaNayaM uppAdavvayadhuvattasaMjuteM guNapajuyAsyaM vA jaM taM bhaNNaMti savvaNhu / / 10 / / dravyaM sallakSaNakaM utpaadvyydhruvtvsNyuktm| guNapayAyAzrayaM vA yattagaNanti srvjnyaa||10|| atra tredhA drvylkssnnmuktm| savyalakSaNam uktalakSaNAyAH sattAyA avizeSAvyasya satsvarUpameva lkssnnm| na cAnekAntAtmakasya dravyasya sanmAtrameva svaM rUpaM yato lakSyalakSaNavibhAgAbhAva iti| utpAda anekapanA, sarvapadArthasthitapanA, ekapadArthasthitapanA, vizvarUpapanA, ekarUpapanA, anantaparyAyamayapanA aura ekaparyAyamayapanA kahA gayA vaha sarva sattAse anarthAMtarabhUta [abhinnapadArthabhUta, ananyapadArthabhUta] dravyako hI dekhanA [arthAt satpanA , asatpanA, trilakSaNapanA, atrilakSaNapanA Adi samasta sattAke vizeSa dravyake hI hai aisA maannaa]| isaliye unameM [-una sattAke vizeSomeM] koI sattAvizeSa zeSa nahIM rahatA jo ki sattAko vastutaH [ paramArthata: ] dravyase pRthak sthApita kare / / 9 / / gAthA 10 anvayArtha:- [ yat ] jo [ sallakSaNakam ] 'sat' lakSaNavAlA hai, [ utpAdavyayadhruvatvasaMyuktam ] jo utpAdavyayadhrauvyasaMyukta hai [ vA] athavA [ guNaparyAyAzrayam ] jo guNaparyAyoMkA Azraya hai, [ tad ] use [ sarvajJAH ] sarvajJa [ dravyaM ] dravya [bhaNanti ] kahate haiN| TIkA:- yahA~ tIna prakArase dravyakA lakSaNa kahA hai| 'sat' dravyakA lakSaNa hai| purvokta lakSaNavAlI sattAse dravya abhinna honeke kAraNa 'sat' svarUpa hI dravyakA lakSaNa hai| aura anekAntAtmaka dravyakA satmAtra hI svarUpa nahIM hai ki jisase lakSyalakSaNake vibhAgakA abhAva ho| [ sattAse dravya abhinna hai isaliye dravyakA jo sattArUpa svarUpa vahI che sattva lakSaNa jehanu, utpAdavyayadhruvayukta je, guNaparyayAzraya jeha, tene dravya sarvajJo khe| 10 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [27 vyayadhrauvyANi vA drvylkssnnm| ekajAtyavirodhini kramabhuvAM bhAvAnAM saMtAne pUrvabhAvavinAzaH sumacchedaH, uttarabhAvaprAdurbhAvazca samutpAdaH, pUrvotarabhAvocchedotpAdayorapi svajAteraparityAgo dhrauvym| tAni sAmAnyAdezAda-bhinnAni vizeSAdezAdbhinnAni yugapadbhAvIni svabhAvabhUtAni dravyasya lakSaNaM bhvntiiti| guNaparyAyA vA drvylkssnnm| anekAntAtmakasya vastuno'nvayino vizeSA guNA vyatirekiNa: paryAyAste dravye yaugapadyena krameNa ca pravartamAnAH kathaJcidbhinnAH kathaJcidabhinnAH svabhAvabhUtAH dravyalakSaNatAmA dravyakA lakSaNa hai| prazna:-- yadi sattA aura dravya abhinna hai - sattA dravyakA svarUpa hI hai, to 'sattA lakSaNa hai aura dravya lakSya hai' - aisA vibhAga kisaprakAra ghaTita hotA hai ? uttara:anekAntAtmaka dravyake ananta svarUpa haiM, unameMse sattA bhI usakA eka svarUpa hai; isaliye anantasvarUpavAlA dravya lakSya hai aura usakA sattA nAmakA svarUpa lakSaNa hai - aisA lakSyalakSaNavibhAga avazya ghaTita hotA hai| isaprakAra abAdhitarUpase sat dravyakA lakSaNa hai|] athavA, utpAdavyayadhrauvya dravyakA lakSaNa hai| 'eka jAtikA avirodhaka aisA jo kramabhAvI bhAvoMkA pravAha usameM pUrva bhAvakA vinAza so vyaya hai, uttara bhAvakA prAdurbhAva [-bAdake bhAvakI arthAta vartamAna bhAvakI utpatti ] so utpAda hai aura pUrva-uttara bhAvoMke vyaya-utpAda hone para bhI svajAtikA atyAga so dhrauvya hai| ve utpAda-vyaya-dhrauvya -- jo ki sAmAnya Adezase abhinna haiM [arthAta sAmAnya kathanase dravyase abhinna haiM ], vizeSa Adezase [ dravyase ] bhinna haiM, yugapad vartate haiM aura svabhAvabhUta haiM ve - dravyakA lakSaNa haiN| athavA, guNaparyAyeM dravyakA lakSaNa haiN| anekAntAtmaka vastuke anvayI vizeSa ve guNa haiM aura vyatirekI vizeSa ve paryAyeM haiN| ve guNaparyAyeM [ guNa aura paryAyeM] - jo ki dravyameM eka hI sAtha tathA kramazaH pravartate haiM, [ dravyase ] kathaMcita bhinna aura kathaMcita abhinna haiM tathA svabhAvabhUta haiM ve - dravyakA lakSaNa haiN| 1 / dravyameM kramabhAvI bhAvoMkA pravAha eka jAtiko khaMDita nahIM karatA-tor3atA nahIM hai arthAta jAti-apekSAse sadaiva ekatva hI rakhatA hai| 2 / anvaya aura vyatirekake liye pRSTha 14 para TippaNI dekhiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 28] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda pdynte| trayANAmapyamISAM drvylkssnnaanaameksminnbhihite'nydubhymrthaadevaapdyte| saccedutpAdavyayadhrauvyavacca gunnpryaayvcc| utpAdavyayadhrauvyavacetsacca gunnpryaayvcc| gunnpryaayvccetscotpaadvyydhrauvyvceti| saddhi ninyAnityasvabhAvatvAddhRvatvamutpAdavyayAtmakatAJca prathayati, dhruvatvAtmakairguNairutpAdavyayAtmakaiH paryAyaizca shaiktvnycaakhyaati| utpAdavyayadhrauvyANi tu nityA-nityasvarUpaM paramArthaM sadAvedayanti , guNaparyAyAMzcAtmalAbhanibandhanabhUtAna prthynti| dravyake ina tInoM lakSaNoMmeMse [-sat, utpAdavyayadhrauvya aura guNaparyAyeM ina tIna lakSaNoMmeMse ] eka kA kathana karane para zeSa donoM [ binA kathana kiye ] arthase hI AjAte haiN| yadi dravya sat ho, to vaha [1] utpAdavyayadhrauvyavAlA aura [2] guNaparyAyavAlA hogA; yadi utpAdavyayadhrauvyavAlA ho, to vaha [1] sat aura [2] guNaparyAyavAlA hogA; guNaparyAyavAlA ho, to vaha [1] sat aura [2] utpAdavyayadhrauvyavAlA hogaa| vaha isaprakAra:- sat nityAnityasvabhAvavAlA honese [1] dhrauvyako aura utpAdavyayAtmakatAko prakaTa karatA hai tathA [2] dhrauvyAtmaka guNoM aura utpAdavyayAtmaka paryAyoMke sAtha ekatva darzAtA hai| utpAdavyayadhrauvya [1] nityAnityasvarUpa 'pAramArthika satko batalAte haiM tathA [2] apane svarUpakI prAptike kAraNabhUta guNaparyAyoMko prakaTa karate haiM, 'guNaparyAyeM anvaya aura 1 / pAramArthika vAstavika; yathArtha; saccA / [vAstavika sat nityAnityasvarUpa hotA hai| utpAdavyaya anityatAko aura dhrauvya nityatAko batalAtA hai isaliye utpAdavyayadhrauvya nityAnityasvarUpa vAstavika satko batalAte hai| isaprakAra 'dravya utpAdavyayadhrauvyavAlA hai ' aisA kahanese 'vaha sat hai' aisA bhI binA kahe hI AjAtA hai|] 2 / apane utpaadvyydhrauvyke| [yadi guNa ho tabhI dhrauvya hotA hai aura yadi paryAyeM hoM tabhI utpAdavyaya hotA hai; isaliye yadi guNaparyAyeM na hoM to utpAdavyayadhrauvya apane svarUpako prApta ho hI nahIM skte| isaprakAra 'dravya utpAdavyayadhrauvyavAlA hai' -aisA kahanese vaha guNaparyAyavAlA bhI siddha ho jAtA hai|] 3 / prathama to, guNaparyAyeM anvaya dvArA dhrAvyako sUcita karate haiM aura vyatireka dvArA utpAdavyayane sacita karate haiM; isaprakAra ve utpAdavyayadhrauvyako sacita karate haiN| dUsare, guNaparyAyeM anvaya dvArA nityatAko batalAte haiM aura vyatireka dvArA anityatako batalAte haiM; -isaprakAra ve nityAnityasvarUpa satko batalAte haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana kahAnajainazAstramAlA ] [ 29 guNaparyAyAstvanvayavya-tirekitvAdbrauvyotpattivinAzAn sucayanti nityAnityasvabhAvaM paramArthaM saccopalakSayantIti / / 10 / / " uppattI va viNAso davvassa ya Natthi atthi sabbhAvo / vigamuppAdadhavattaM kareMti tasseva pjjaayaa|| 11 / / utpattirvo vinAzo dravyasya ca nAstyasti sadbhAvaH / vigamotpAdadhuvratvaM kurvanti tasyaiva paryAyAH / / 11 / / atrobhayanayAbhyAM dravyalakSaNaM pravibhaktam / vyatirekavAlI honese [1] dhrauvyako aura utpAdavyayako sUcita karate haiM tathA [2] nityAnityasvabhAvavAle pAramArthika satko batalAte haiN| bhAvArthaH- dravyake tIna lakSaNa haiM: sat utpAdavyayadhrauvya aura guNaparyAyeM / ye tInoM lakSaNa paraspara avinAbhAvI haiM; jahA~ eka ho vahA~ zeSa donoM niyamase hote hI haiM / / 10 / / gAthA 11 anvayArtha:-[ dravyasya ca ] dravyakA [ utpatti: ] utpAda [ vA ] yA [ vinAza: ] vinAza [ na asti ] nahIM hai, [sadbhAvaH asti ] sadbhAva hai / [ tasya eva paryAyAH ] usIkI paryAyeM [ vigamotpAdadhruvatvaM ] vinAza, utpAda aura dhruvatA [ kurvanti ] karatI haiN| TIkA:- yahA~ donoM nayoM dvArA dravyakA lakSaNa vibhakta kiyA hai [ arthAt do nayoMkI apekSAse dravyake lakSaNake do vibhAga kiye gaye haiM ] / sahavartI guNoM aura kramavartI paryAyoMke sadbhAvarUpa, trikAla - avasthAyI [ trikAla sthita rahanevAle ], anAdi-ananta dravyake vinAza aura utpAda ucita nahIM hai / parantu usIkI paryAyoMke-- nahi dravyano utpAda athavA nAza nahi, sadbhAva che; tenA ja je paryAya te utpAda-laya-dhruvatA kare / 11 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha dravyasya hi sahakramapravRttaguNaparyAyasadbhAvarUpasya trikAlAvasthAyino'nAdinidhanasya na samucchedasamudayau yuktau / atha tasyaiva paryAyANAM sahapravRttibhAjAM keSAMcit dhrauvyasaMbhave'pyareSAM kramapravRttibhAjAM vinaashsNbhvsNbhaavnmuppnnm| tato dravyArthArpaNAyAmanutpAdamucchedaM satsvabhAvameva dravyaM, tadeva paryAyArthArpaNAyAM sotpAdaM socchedaM cAvaboddhavyam / sarvamidamanavadyaJca drvypryaayaannaambhedaat|| 11 / / pajjayavijudaM davvaM davvavijuttA ya pajjayA Natthi / dohaM aNaNNabhUdaM bhAvaM samaNA paruviMti / / 12 / / paryayaviyutaM dravyaM dravyaviyuktAzca paryAyA na santi / dvayorananyabhUtaM bhAvaM zramaNAH prarUpayanti / / 12 / / atra dravyaparyAyANAmabhedo nirdiSTa / sahavartI katipaya [ paryAyoM ] kA dhrauvya hone para bhI anya kramavartI [ paryAyoM ] ke - vinAza aura utpAda honA ghaTita hote haiM / isaliye dravya dravyArthika Adezase [ - kathanase ] utpAda rahita, vinAza rahita, satsvabhAvavAlA hI jAnanA cAhiye aura vahI [ dravya ] paryAyArthika Adezase utpAdavAlA aura vinAzavAlA jAnanA cAhiye / [ bhagavAnazrIkundakunda -- yaha saba niravadya [ - nirdoSa, nirbAdha, aviruddha ] hai, kyoMki dravya aura paryAyoMkA abheda [ - abhinnapanA ] hai / / 11 / / gAthA 12 anvayArthaH- [ paryayaviyutaM ] paryAyoMse rahita [ dravyaM ] dravya [ ca ] aura [ dravyaviyuktAH ] dravya rahita [paryAyAH] paryAyeM [ santi ] nahIM hotI; [ dvayoH ] donoMkA [ ananyabhUtaM bhAvaM ] ananyabhAva [ananyapanA ] [ zramaNAH ] zramaNa [ prarUpayanti ] prarUpita karate haiN| TIkA:- yahA~ dravya aura paryAyoMkA abheda darzAyA hai| paryAyavirahita dravya nahi, nahi dravyahIna paryAya che, paryAya tema ja dravya kerI ananyatA zramaNo kahe / 12 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana dugdhadadhinavanItadhRtAdiviyutagorasavatparyAyaviyutaM dravyaM naasti| gorasaviyuktadugdhadadhinavanItadhRtAdivaTravyaviyuktAH paryAyA na snti| tato dravyasya paryAyANAJcAdezavazAtkathaMcinede'ppekAstitvaniyatatvAdanyonyAjahadvRttInAM vastutvenAbheda iti||12|| devveNa viNA Na guNA guNahiM davvaM viNA Na sNbhvdi| avvadiritto bhAvo davvaguNANaM havadi tmhaa||13|| dravyeNa vinA na guNA guNairdravyaM vinA na smbhvti| avyatirikto bhAvo dravyaguNAnAM bhavati tsmaat||13|| atradravyaguNAnAmabhedo nirdssttH| pudgalapRthagbhUtasparzarasagandhavarNavadrvyeNa vinA na guNAH saMbhavanti sparzarasa jisaprakAra dUdha, dahI, makkhaNa, ghI ityAdise rahita gorasa nahIM hotA usIprakAra paryAyoMse rahita dravya nahIM hotA; jisaprakAra gorasase rahita dUdha, dahI, makkhaNa, ghI ityAdi nahIM hote usIprakAra dravyase rahita paryAyeM nahIM hotii| isaliye yadyapi dravya aura paryAyoMkA AdezavazAt [kathanake vaza ] kathaMcita bheda hai tathApi, ve eka astitvameM niyata [ -dRr3harUpase sthita ] honeke kAraNa *anyonyavRtti nahIM chor3ate isalie vasturUpase unakA abheda hai|| 12 / / gAthA 13 anvayArtha:- [ dravyeNa vinA] dravya binA [ guNaH na ] guNa nahIM hote, [ guNaiH vinA] guNoM binA [ dravyaM na sambhavati] dravya nahIM hotA; [ tasmAt ] isaliye [ dravyaguNAnAm ] dravya aura guNoMkA [avyatiriktaH bhAvaH ] avyatiriktabhAva [ -abhinnapaNuM] [ bhavati ] hai| TIkAH- yahA~ dravya aura guNoMkA abheda darzAyA hai / jisaprakAra pudgalase pRthak sparza-rasa-gaMdha-varNa nahIM hote usIprakAra dravyake binA guNa nahIM hote; jisaprakAra sparza-rasa-gaMdha-varNase pRthak pudgala nahIM hotA usIprakAra guNoMke binA dravya * anyonyavRtti-eka-dUsareke Azrayase nirvAha karanA; eka-dUsareke AdhArase sthita rahanA; eka-dUsareke banA rhnaa| nahi dravya viNa guNa hoya, guNa viNa dravya paNa nahi hoya che; tethI guNo ne dravya kerI abhinnatA nirdiSTa ch| 13 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 32] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda gandhavarNapRgthabhUtapudgalavadguNairvinA dravyaM na sNbhvti| tato dravyaguNAnAmapyAdezavazAt kathaMcidbhede'pyekAstitvaniyatatvAdanyonyAjahadvRttInAM vastutvenAbheda iti||13|| siya atthi Natthi uhayaM avvattavvaM puNo ya tttidyN| davvaM khu satabhaMgaM AdesavaseNa sNbhvdi||14|| syAdasti nAstyubhayamavaktavyaM punazca tttritym| dravyaM khalu saptabhaGgamAdezavazena smbhvti||14|| atra dravyasyAdezavazenoktA sptbhnggii| syAdasti dravyaM, syAnnAsti dravyaM, syAdasti ca nAsti ca dravyaM, syAdavaktavyaM dravyaM, syAdasti cAvaktavyaM ca dravyaM, syAnnAsti cAvaktavyaM ca dravyaM, syAdasti ca nAsti cAvaktavyaM ca drvymiti| atra sarvathAtvaniSedhako nahIM hotaa| isaliye, dravya aura guNoMkA AdezavazAt kathaMcita bheda hai tathApi, ve eka astitvameM niyata honeke kAraNa anyonyavRtti nahIM chor3ate isalie vasturUpase unakA bhI abheda hai [arthAt dravya aura paryAyoMkI bhA~ti dravya aura guNoMkA bhI vasturUpase abheda hai ] / / 13 / / gAthA 14 anvayArthaH- [ dravyaM ] dravya [Adezavazena ] AdezavazAt [-kathanake vaza ] [ khula ] vAstavameM [ syAt asti ] syAt asti, [ nAsti] syAt nAsti, [ubhayam ] syAt asti-nAsti, [avaktavyam ] syAt avaktavya [ punaH ca] aura phira [ tattritayam ] avaktavyatAyukta tIna bhaMgavAlA [syAt asti-avaktavya, syAt nAsti-avaktavya aura syAt asti-nAsti-avaktavya ] [ -saptadhaGgam ] isaprakAra sAta bhaMgavAlA [ sambhavati ] hai| TIkA:- yahA~ dravyake Adezake vaza saptabhaMgI kahI hai| [1] dravya 'syAt asti' hai; [2] dravya 'syAt nAsti' hai; [3] dravya 'syAt asti aura nAsti' hai; [4] dravya 'syAt avaktavya' hai; [5] dravya 'syAt asti aura avaktavya' hai; [6] dravya 'syAt nAsti aura avaktavya' hai; [7] dravya 'syAt asti, nAsti aura avaktavya' hai| che asti nAsti, ubhaya tema avAcya Adika bhaMga je, Adezavaza te sAta bhaMge yukta sarve dravya ch| 14 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [33 'nekAntadyotaka: kathaMcidarthe syAcchabdo nipaatH| tatra svadravyakSetrakAlabhAvairAdiSTamasti dravyaM, paradravyakSetrakAlabhAvairAdiSTaM nAsti dravyaM, svadravyakSetrakAlabhAvaiH paradravyakSetrakAlabhAvaizca krameNAdiSTamasti ca nAsti ca davyaM, svadravyakSetrakAlabhAvaiH paradravyakSetrakAlabhAvaizca yugapadAdiSTamavaktavyaM dravyaM, svadravyakSetrakAlabhAvairyugapatsvaparadravyakSetrakAlabhAvaizcAdiSTamasti cAvaktavyaM ca dravyaM, caradravyakSetrakAlabhAvairyugapatsvaparadravyakSetrakAlabhAvaizvAdiSTaM nAsti cAvaktavyaM ca dravyaM, svadravyakSetra-kAlabhAvai: paradravyakSetrakAlabhAvaizca yugapatsvaparadravyakSetrakAlabhAvaizvAdiSTamasti ca nAsti cAvaktavyaM ca drvymiti| na caitadanupapannam, sarvasya vastunaH svarUpAdinA azUnyatvAt, pararUpAdinA zUnyatvAt, yahA~ [ saptabhaMgImeM ] sarvathApanekA niSedhaka, anekAntakA dyotaka syAt ' zabda 'kathaMcit ' aise arthameM avyayarUpase prayukta huA hai| vahA~ -[1] dravya svadravya-kSetra-kAla-bhAvase kathana kiyA jAne para 'asti' hai; [2] dravya paradravya-kSetra-kAla-bhAvase kathana kiyA jAne para 'nAsti' hai; [3] dravya svadravya-kSetra-kAla-bhAvase aura paradravya-kSetra-kAla-bhAvase kramaza: kathana kiyA jAne para 'asti aura nAsti' hai; [4] dravya svadravya-kSetra-kAla-bhAvase aura paradravya-kSetra-kAla-bhAvase yugapad kathana kiyA jAne para avaktavya' hai; [5] dravya svadravya-kSetra-kAla-bhAvase aura yugapad svaparadravya-kSetra-kAla-bhAvase kathana kiyA jAne para 'asti aura avaktavya' hai; [6] dravya paradravya-kSetrakAla-bhAvase aura yugapada svaparadravya-kSetra-kAla-bhAvase kathana kiyA jAne para 'nAsti aura avaktavya' hai; [7] dravya svadravya-kSetra-kAla-bhAvase, paradravya-kSetra-kAla-bhAvase aura yugapad svaparadravya-kSetra-kAla-bhAvase kathana kiyA jAne para 'asti, nAsti aura avaktavya' hai| - yaha [ uparyakta bAta ] ayogya nahIM hai. kyoMki sarva vasta [1] svarUpAdise 'azanya' hai. [2] pararUpAdise - 'zUnya' hai, [3] donoMse [ svarUpAdise aura pararUpAdise] 'azUnya aura zUnya' hai [ 4 ] donoMse [ svarUpAdise aura 1 syAt kathaMcita; kisI prakAra; kisI apekssaase| [ 'syAt' zabda sarvathApanekA niSedha karatA hai aura anekAntako prakAzita karatA hai - darzAtA hai| 2 / avaktavya jo kahA na jA sake; avaacy| [ ekahI sAtha svacatuSTaya tathA paracatuSTayakI apekSAse dravya kathanameM nahIM A sakatA isaliye 'avaktavya' hai|] 3 / azUnya=jo zUnya nahIM hai aisA; astitva vAlA; st| 4 / zUnya=jisakA astitva nahIM hai aisA; ast| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ bhagavAnazrI kundakunda ubhAbhyAmazUnyazUnyatvAt, sahAvAcyatvAt, bhaGgasaMyogArpaNAyAmazUnyAvAcyatvAt, zUnyAvAcya-tvAt, ashuunyshuunyaavaacytvaacceti||14|| bhAvassa Natthi NAso Natthi abhAvassa ceva uppAdo / guNapaJjayesu bhAvA uppAdavae pakuvvaMti / / 15 / / paMcAstikAyasaMgraha bhAvasya nAsti nAzo nAsti abhAvasya caiva utpAdaH / guNaparyAyeSu bhAvA utpAdavyayAn prakurvanti / / 15 / / " pararUpAdise ] ekahI sAtha avAcya' hai, bhaMgoMke saMyogase kathana karane para [5] 'azUnya aura avAcya' hai, [6]'zUnya aura avAcya' hai, [7]' azUnya, zUnya aura avAcya' hai| bhAvArtha:- [1] dravya *svacatuSTayakI apekSAse 'hai'| [2] dravya paracatuSTayakI apekSAse ' nahIM hai'| [3] dravya kramazaH svacatuSTayakI aura paracatuSTayakI apekSAse ' hai aura nahIM hai ' / [4] dravya yugapad svacatuSTayakI aura paracatuSTayakI apekSAse 'avaktavya hai'| [5] dravya svacatuSTayakI aura yugapad svaparacatuSTayakI apekSAse 'hai aura avaktavya hai'| [6] dravya paracatuSTayakI, aura yugapad svaparacatuSTayakI apekSAse 'nahIM aura avaktavya hai'| [7] dravya svacatuSTayakI, paracatuSTayakI aura yugapad svaparacatuSTayakI apekSAse 'hai, nahIM hai aura avaktavya hai ' / isaprakAra yahA~ saptabhaMgI kahI gaI hai|| 14 / / gAthA 15 anvayArtha:- [ bhAvasya ] bhAvakA [ satkA ] [ nAza: ] nAza [ na asti ] nahIM hai [ ca eva ] tathA [ abhAvasya ] abhAvakA [ asatkA ] [ utpAdaH ] utpAda [ na asti ] nahIM hai; [ bhAvA: ] bhAva [ sat dravyoM ] [ guNaparyAyaSu ] guNaparyAyoMmeM [ utpAdavyayAn ] utpAdavyaya [ prakRrvanti ] karate haiN| *svadravya, svakSetra, svakAla aura svabhAvako svacatuSTaya kahA jAtA hai / svadravya arthAt nija guNaparyAyoMke AdhArabhUta vastu svayaM; svakSetra arthAta vastukA nija vistAra arthAt svapradezasamUha; svakAla arthAt vastukI apanI vartamAna paryAya; svabhAva arthAt nijaguNa - svazakti / nahi 'bhAva' kero nAza hoya, ' abhAva 'no utpAda nA; 'bhAvo' kare che nAza ne utpAda guNaparyAyamAM / 15 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana atrAsatprAdurbhAvatvamutpAdasya saducchedatvaM vigamasya nissiddhm| kahAnajainazAstramAlA ] [ 35 bhAvasya sato hi dravyasya na dravyatvena vinAzaH, abhAvasyAsato'nyadravyasya na drvytvenotpaadH| kintu bhAvAH santi dravyANi saducchedamasadutpAdaM cAntareNaiva guNaparyAyeSu vinAzamutpAdaM caarbhnte| yathA hi ghRtotpatau gorasasya sato na vinAzaH na cApi gorasavyatiriktasyArthAntarasyAsataH utpAda: kintu gorasasyaiva saducchedamasadutpAdaM cAnupalabha-mAnasya sparzarasagandhavarNAdiSu pariNAmiSu guNeSu pUrvAvasthayA vinazyatsUttarAvasthayA prAdarbhavatsu nazyati ca navanItaparyAyo ghatRparyAya utpadyate, srvbhaavaanaampiiti|| 15 / / tathA TIkA:- yahA~ utpAdameM asatke prAdurbhAvakA aura vyayameM satke vinAzakA niSedha kiyA hai [arthAt utpAda honese kahIM asatkI utpatti nahIM hotI aura vyaya honese kahIM satkA vinAza nahIM hotA -- aisA isa gAthAmeM kahA hai ] / bhAvakA-sat dravyakA - dravyarUpase vinAza nahIM hai, abhAvakA -asat anyadravyakA - dravyarUpase utpAda nahIM hai; parantu bhAva - sat dravyoM, satke vinAza aura asatke utpAda binA hI, guNaparyAyoMmeM vinAza aura utpAda karate haiN| jisaprakAra ghIkI utpattimeM gorasakA - satkA - vinAza nahIM hai tathA gorasase bhinna padArthAntarakA -asatkA - utpAda nahIM hai, kintu gorasako hI, satkA vinAza aura asatkA utpAda kiye binA hI, pUrva avasthAse vinAza prApta hone vAle aura uttara avasthAse utpanna hone vAle sparza-rasa-gaMdha-varNAdika pariNAmI guNoMmeM makkhanaparyAya vinAzako prApta hotI hai tathA ghIparyAya utpanna hotI hai; usIprakAra sarva bhAvoMkA bhI vaisA hI hai [ arthAt samasta dravyoMko navIna paryAyakI utpattimeM satkA vinAza nahIM hai tathA asatkA utpAda nahIM hai, kintu satkA vinAza aura asatkA utpAda kiye binA hI, pahalekI [ purAnI ] avasthAse vinAzako prApta honevAle aura bAdakI [ navIna ] avasthAse utpanna honevAle * pariNAmI guNoMmeM pahalekI paryAya vinAza aura bAdakI paryAyakI utpatti hotI hai ] / / 15 / / * pariNAmI=pariNamita honevAle, pariNAmavAle / [ paryAyArthika nayase guNa pariNAmI haiM arthAt pariNamita hote haiM / ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 36] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda bhAvA jIvAdIyA jIvaguNA cedaNA ya uvogo| suraNaraNArayatiriyA jIvassa ya pajjayA bhugaa||16|| bhAvA jIvAdyA jIvaguNAzcetanA copyogH| suranaranArakatiryaJco jIvasya ca paryAyAH bhvH|| 16 / / atra bhAvaguNaparyAyAH prjnyaapitaaH| bhAvA hi jIvAdayaH SaT pdaarthaaH| teSAM guNAH paryAyAzca prsiddhaaH| tathApi jIvasya vkssymaannodaahrnnprsiddhythrmbhidhiiynte| guNA hi jIvasya jJAnAnubhUtilakSaNA zuddhacetanA, kAryAnubhUtilakSaNA karmaphalAnubhUtilakSaNA cAzuddhacetanA, caitanyAnuvidhAyipariNAmalakSaNa: savikalpanirvikalparUpaH zuddhAzuddhatayA sakalavikalatAM gAthA 16 anvayArtha:- [ jIvAdyAH ] jIvAdi [ dravya ] ve [ bhAvAH ] 'bhAva' haiN| [ jIvaguNAH ] jIvake guNa [ cetanA ca upayogaH] cetanA tathA upayoga haiM [ca] aura [ jIvasya paryAyAH ] jIvakI paryAyeM [ suranaranArakatiryazcaH ] deva-manuSya-nAraka-tiryaMcarUpa [ bahavaH ] aneka haiN| TIkA:- yahA bhAvoM [ dravyoM], guNoM aura paryAyeM batalAye haiN| jIvAdi chaha padArtha ve 'bhAva' haiN| unake guNa aura paryAyeM prasiddha haiM, tathApi Age [agalI gAthAmeM ] jo udAharaNa denA hai usakI prasiddhike hetu jIvake guNoM aura paryAyoM kathana kiyA jAtA hai: jIvake guNoM jJAnAnubhUtisvarUpa zuddhacetanA tathA kAryAnubhUtisvarUpa aura karmaphalAnubhUtisvarUpa azuddhacetanA hai aura caitanyAnuvidhAyI-pariNAmasvarUpa, savikalpanirvikalparUpa, zuddhatA 1 / agalI gAthAmeM jIvakI bAta udAharaNake rUpameM lenA hai, isaliye usa udAharaNako prasiddha karane ke liye yahA~ jIvake guNoM aura paryAyoMkA kathana kiyA gayA hai| 2 / zuddhacetanA jJAnakI anubhUtisvarUpa hai aura azuddhacetanA karmakI tathA karmaphalakI anubhUtisvarUpa hai| 3 / caitanya-anuvidhAyI pariNAma arthAt caitanyakA anusaraNa karanevAlA pariNAma vaha upayoga hai| savikalpa upayogako jJAna aura nirvikalpa upayogako darzana kahA jAtA hai| jJAnopayogake bhedoMmeMse mAtra kevajJAna hI zuddha honese sakala [akhaNDa, paripUrNa] hai aura anya saba azuddha honese vikala [khaNDita, apUrNa] haiM; darzanopayogake bhedoMmese mAtra kevaladarzana hI zuddha honese sakala hai aura anya saba azuddha honese vikala haiN| jIvAdi sau che "bhAva,' jIvaguNa cetanA upayoga che; jIvaparyayo tiryaMca-nAraka-deva-manuja aneka ch| 16 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [37 dadhAno dvedhopyogshc| paryAyAstvagurulaghuguNahAnivRddhinirvRttAH zuddhAH, sUtropAttAstu suranArakatiryamanuSlakSaNAH prdrvysmbndhnirvRtttvaadshuddhaashceti||16|| maNusattaNeNa NaTTho dehI devo havedi idaro vaa| ubhayattha jIvabhAvo Na Nassadi Na jAyade annnno||17|| manuSyatvena naSTo dehI devo bhavatItaro vaa| ubhayatra jIvabhAvo na nazyati na jaayte'nyH||17|| idaM bhaavnaashaabhaavotpaadnissedhodaahrnnm| azuddhatAke kAraNa sakalatA-vikalatA dhAraNa karanevAlA, do prakArakA upayoga hai [arthAt jIvake *guNoM zuddha-azuddha cetanA tathA do prakArake upayoga haiM ] / jIvakI paryAyeM isaprakAra haiM:-- agurulaghuguNakI hAnivRddhise utpanna paryAyeM zuddha paryAyeM haiM aura sutrameM [-isa gAthAmeM ] kahI huI, deva-nAraka-tiryaMca-manuSyasvarUpa paryAyeM paradravyake sambandhase utpanna hotI hai isaliye azuddha paryAyeM haiN|| 16 / / gAthA 17 anvayArtha:- [ manuSyatvena ] manuSyapatvase [ naSTa: ] naSTa huA [ dehI ] dehI [ jIva] [ devaH vA itara: ] deva athavA anya [bhavati ] hotA hai; [ ubhayatra] una donoMmeM [ jIvabhAva:] jIvabhAva [na nazyati] naSTa nahIM hotA aura [anyaH ] dUsarA jIvabhAva [ na jAyate ] utpanna nahIM hotaa| TIkA:- 'bhAvakA nAza nahIM hotA aura abhAvakA utpAda nahIM hotA' usakA yaha udAharaNa hai| * paryAyArthikanayase guNa bhI pariNAmI haiN| [ dakhiye, 15 vI gAthAkI ttiikaa|] manujatvathI vyaya pAmIne devAdi dehI thAya che; tyAM jIvabhAva na nAza pAme, anya nahi udbhava lhe| 17 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 38 ] [ bhagavAna zrI kundakunda sopAdhinA pratisamayasaMbhavadagurulaghuguNahAnivRddhinirvRttasvabhAvaparyAyasaMtatyavicchedakenaikena manuSyatvalakSaNena paryAyeNa vinazyati jIvaH, tathAvidhena devatvalakSaNena nArakatiryaktvalakSaNena vAnyena pryaayennotpdyte| na ca manuSyatvena nAze jIvatvenApi nazyati, devatvAdinotpAde jIvatvenApyutpadyateH kiM tu saducchedamasadutpAdamantareNaiva tathA vivartata iti / / 17 / / paMcAstikAyasaMgraha so ceva jAdi maraNaM jAdi Na NaThTho Na ceva uppaNNo / uppaNNo ya viNaTTho devo maNusu tti pajjAo / / 18 / / sa ca eva yAti maraNaM yAti na naSTo na caivotpannaH / utpannazca vinaSTo devo manuSya iti paryAyaH / / 18 / / atra kathaMcidvayayotpAdavattve'pi dravyasya sadAvinaSTAnutpannatvaM khyaapitm| yadeva pUrvottaraparyAyavivekasaMparkApAditAmubhayImavasthAmAtmasAtkurvANamucchidyamAnamutpadya-mAnaM ca pratisamaya honevAlI aguruladhuguNakI hAnivRddhise utpanna honevAlI svabhAvaparyAyoMkI saMtatikA viccheda na karanevAlI eka sopAdhika manuSyatvasvarUpa paryAyase jIva vinAzako prApta hotA hai aura tathAvidha [ - svabhAvaparyAyoMke pravAhako na tor3anevAlI sopAdhika ] devatvasvarUpa, nArakatvasvarUpa yA tiryaMcatvasvarUpa anya paryAyase utpanna hotA hai| vahA~ aisA nahIM hai ki manuSyapatvase vinaSTa honepara jIvatvase bhI naSTa hotA hai aura devatvase Adise utpAda honepara jIvatva bhI utpanna hotA hai, kintu satke uccheda aura asatke utpAda binA hI tadanusAra vivartana [ - parivartana, pariNamana ] karatA hai / / 17 / / gAthA 18 anvayArtha:- [ saH ca eva ] vahI [ yAti ] janma letA hai aura [ maraNaMyAti ] mRtyu prApta karatA hai tathApi [ na eva utpanna: ] vaha utpanna nahIM hotA [ca] aura [ na naSTaH ] naSTa nahIM hotA; [ devaH manuSyaH] deva, munaSya [ iti paryAyaH ] aisI paryAya [ utpannaH] utpanna hotI hai [ca] aura [ vinaSTaH ] vinaSTa hotI hai| TIkA:- yahA~, dravya kathaMcit vyaya aura utpAdavAlA honepara bhI usakA sadA avinaSTapanA aura anutpannapanA kahA hai| janme mare che te ja, topaNa nAza udbhava nava lahe; sura-mAnavAdika paryayo utpanna ne laya thAya che| 18 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [39 dravyamAlakSyate, tadeva tathAvidhobhayAvasthAvyApinA pratiniyataika- vastutvanibandhanabhUtena svabhAvenAvinaSTamanutpannaM vA vedyte| paryAyAstu tasya pUrvapUrvapariNAmo-pamardottarottarapariNAmotpAdarUpAH prnnaashsNbhvdhrmaanno'bhidhiiynte| te ca vastutvena dravyAdapRthagbhUtA evoktaaH| tataH paryAyaiH sahaikavastutvAjjAyamAnaM mriyamANamati jIvadravyaM sarvadAnutpannA vinaSTaM drssttvym| devamanuSyAdiparyAyAstu kramavartitvAdupasthitAtivAhitasvasamayA utpadyante vinazyanti ceti||18|| evaM sado viNAso asado jIvassa Natthi uppaado| tAvadio jIvANaM devo maNuso tti gdinnaamo||19|| evaM sato vinAzo'sato jIvasya naastyutpaadH| tAvajjIvAnAM devo manuSya iti gtinaam||19|| -------------------------- ------------------------------------------ jo dravya 'pUrva paryAyake viyogase aura uttara paryAyake saMyogase honevAlI ubhaya avasthAko AtmasAt [apanerUpa] karatA huA vinaSTa hotA aura upajatA dikhAI detA hai, vahI [ dravya ] vaisI ubhaya avasthAmeM vyApta honevAlA jo pratiniyata ekavastutvake kAraNabhUta svabhAva usake dvArA [-usa svabhAvakI apekSAse ] avinaSTa evaM anutpanna jJAta hotA hai; usakI paryAyeM pUrva-pUrva pariNAmake nAzarUpa aura uttara-uttara pariNAmake utpAdarUpa honese vinAza-utpAdadharmavAlI [-vinAza evaM utpAdarUpa dharmavAlI ] kahI jAtI hai, aura ve [ paryAyeM] vasturUpase dravyase apRthagbhUta hI kahI gaI hai| isaliye, paryAyoMke sAtha ekavastupaneke kAraNa janmatA aura maratA hone para bhI jIvadravya sarvadA anutpanna evaM avinaSTa hI dekhanA [-zraddhA karanA]; deva manuSyAdi paryAya upajatI hai aura vinaSTa hotI haiM kyoMki ve kramavartI honese unakA svasamaya upasthita hotA hai aura bIta jAtA hai|| 18 / / gAthA 19 ___ anvayArtha:- [ evaM] isaprakAra [ jIvasya] jIvako [ sataH vinAzaH] satkA vinAza aura [asataH utpAda:] asatkA utpAda [na asti] nahIM hai; [ 'deva janmatA hai aura manuSya maratA hai' - aisA kahA jAtA hai usakA yaha kAraNa hai ki ] [ jIvAnAm ] jIvoMkI [ devaH manuSyaH ] deva, manuSya [iti gatinAma ] aisA gatinAmakarma [ tAvat ] utane hI kAlakA hotA hai| 1 / pUrva = phlekii| 2 / uttara = bAdakI o rIte sata-vyaya ne asat-utpAda hoya na jIvane; suranarapramukha gatinAmano hadayukta kALa ja hoya che| 19 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha atra sadasatoravinAzAnutpAdau sthitipksstvenopnystau| yadi hi jIvo ya eva mriyate sa eva jAyate, ya eva jAyate sa eva mriyate, tadaivaM sato vinAzo'sat utpAdazca nAstIti vyavatiSThate / yattu devo jAyate manuSyo mriyate iti vyapadizyate tadavadhRtakAladevamanuSyatvaparyAyanirvartakasya devamanuSyagatinAmnastanmAtratvAdaviruddham / yathA hi mahato veNudaNDasyaikasya kramavRttInyane kAni parvANyAtmIyAtmIyapramANAvacchinnatvAt parvAntaramagacchanti svasthAneSu bhAvabhAjji parasthAneSvabhAvabhAji bhavanti, veNudaNDastu sarveSvapi parvasthAneSu bhAvabhAgapi parvAntarasaMbandhena parvAntarasaMbandhAbhAvAdabhAvabhAgbhavati; tathA niravadhitri-kAlAvasthAyino jIvadravyasyaikasya kramavRttayo'neke: manuSyatvAdiparyAyA AtmIyAtmIyapramANA-vacchinnatvAt paryAyAntaramagacchantaH svasthAneSu bhAvabhAjaH parasthAneSvabhAvabhAjo bhavanti, jIvadravyaM tu sarvaparyAyasthAneSu bhAvabhAgapi paryAyAntarasaMbandhena pryaayaantrsNbndhaabhaavaadbhaavbhaagbhvti||19|| [ bhagavAna zrI kundakunda TIkA:- yahA~ satkA avinAza aura asatkA anutpAda dhruvatAke pakSase kahA hai [ arthAt dhruvatAkI apekSAse satkA vinAza yA asatkA utpAda nahIM hotA-- aisA isa gAthAmeM kahA hai ] / yadi vAstavameM jo jIva maratA hai vahI janmatA hai, jo jIva janmatA vahI maratA hai, to isaprakAra satkA vinAza aura asatkA utpAda nahIM hai aisA nizcita hotA hai / aura 'deva janmatA hai aura manuSya maratA hai' aisA jo kahA jAtA hai vaha [bhI] aviruddha hai kyoMki maryAdita kAlakI devatvaparyAya aura manuSyatvaparyAyako racane vAle devagatinAmakarma aura manuSyagatinAmakarma mAtra utane kAla jitane hI hote haiN| jisaprakAra eka bar3e bA~sake kramavartI aneka 'parva apane-apane mApameM maryAdita honese anya parvameM na jAte hue apane-apane sthAnoMmeM bhAvavAle [ - vidyamAna ] haiM aura para sthAnoMmeM abhAvavAle [ - avidyamAna ] tathA bA~sa to samasta parvasthAnoMmeM bhAvavAlA honepara bhI anya parvake sambandha dvArA anya parvake sambandhakA abhAva honese abhAvavAlA [bhI] hai; usIprakAra niravadhi trikAla sthita rahanevAle eka jIvadravyakI kramavartI aneka manuSyatvAdiparyAya apane-apane mApameM maryAdita honese anya paryAyameM na jAtI huI apane-apane sthAnoMmeM bhAvavAlI haiM aura para sthAnoM meM abhAvavAlI haiM tathA jIvadravya to sarvaparyAyasthAnomeM bhAvavAlA hone para bhI anya paryAyake sambandha dvArA anya paryAyake sambandhakA abhAva honese abhAvavAlA [bhI] hai / 1 / parva = eka gAMThase dUsarI gAMTha takakA bhAga; pora / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [41 NANAvaraNAdIyA bhAvA jIveNa suTTha annubddhaa| tesimabhAvaM kiccA abhUdapuvvo havadi siddho||20|| jJAnAvaraNAdyA bhAvA jIvena suSThu anubddhaa| teSAmabhAvaM kutvA'bhUtapUrvo bhavati siddhaH / / 20 / / bhAvArtha:- jIvako dhrauvya apekSAse satkA vinAza aura asatkA utpAda nahIM hai| manuSya maratA hai aura deva janmatA hai' -aisA jo kahA jAtA hai vaha bAta bhI uparyukta vivaraNake sAtha virodhako prApta nahIM hotii| jisaprakAra eka bar3e bA~sakI aneka poreM apane-apane sthAnoMmeM vidyamAna haiM aura dUsarI poroMke sthAnoMmeM avidyamAna haiM tathA bA~sa to sarva poroMke sthAnoMmeM anvayarUpase vidyamAna hone para bhI prathamAdi porake rUpameM dvitIyAdi porameM na honese avidyamAna bhI kahA jAtA hai; usIprakAra trikAla-avasthAyI eka jIvakI naranArakAdi aneka paryAyeM apane-apane kAlameM vidyamAna haiM aura dUsarI paryAyoMke kAlameM avidyamAna haiM tathA jIva to sarva paryAyoMmeM anvayarUpase vidyamAna hone para bhI manuSyAdiparyAyarUpase devAdiparyAyameM na honese avidyamAna bhI kahA jAtA hai|| 19 / / gAthA 20 anvayArtha:- [ jJAnAvaraNAdyAH bhAvAH] jJAnAvaraNAdi bhAva [jIvena] jIvake sAtha [ suSThu ] bhalI bhA~ti [anubaddhAH ] anubaddha hai; [ teSAm abhAvaM kRtvA ] unakA abhAva karake vaha [abhUtapUrvaH siddhaH ] abhUtapUrva siddha [ bhavati ] hotA hai| TIkAH- yahA~ siddhako atyanta asat-utpAdakA niSedha kiyA hai| [arthAt siddhatva honese sarvathA asatkA utpAda nahIM hotA aisA kahA hai| jJAnAvaraNa ityAdi bhAvo jIva saha anubaddha che; teno karIne nAza , pAme jIva siddhi apuurvne| 20 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 42] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda atrAtyantAsadutpAdatvaM siddhasya nissiddhm| yathA stokakAlAnvayiSu nAmakarmavizeSodayanirvRtteSu jIvasya devAdiparyAyeSvekasmin svakAraNanivRtau nivRtte'bhUtapUrva eva cAnyasminnutpanne nAsadutpattiH, tathA dIrdhakAlA- nvayini jJAnAvaraNAdikarmasAmAnyodayanirvRttisaMsAritvaparyAye bhavyasya svakAraNanivRttau nivRtte sumutpanne cAbhUtapUrve siddhatvaparyAye naasdutpttiriti| kiM ca-yathA drAghIyasi veNudaNDe vyavahitAvyavahitavicitracitrakirmIratAkhacitAdhastanArdhabhAge ekAntavyavahitasuvizuddhordhibhAge'vatAritA dRSTi: samantato vicitracitrakirmIratAvyAptiM pazyantI samunaminoti tasya sarvatrAvizuddhatvaM, tathA kvacidapi jIvadravye vyavahitAvyavahitajJAnAvaraNAdikarmakirmIratAkhacitabahutarAdhastanabhAge ekAntavyavahitasuvizuddhabahutaro_bhAge'vatAritA buddhiH samantato jJAnAvaraNAdikarmakirmIratAvyApti vyavasyantI samanuminoti tasya srvtraavishuddhtvm| yathA ca tatra veNudaNDe vyAptijJAnAbhAsanibandhanavicitracitra kirmIratAnvayaH tathA ca kvacijjIvadravye jJAnAvara - - - - - - - - - jisaprakAra kucha samaya taka anvayarUpase [-sAtha-sAtha] rahane vAlI, nAmakarmavizeSake udayase utpanna honevAlI jo devAdiparyAyeM unameMse jIvako eka paryAya svakAraNakI nivRtti honepara nivRtta ho tathA anya koI abhUtapUrva paryAyahI utpannaho, vahA~ asatkI utpatti nahIM hai; usIprakAra dIrdha kAla taka anvayarUpase rahanevAlI, jJAnavaraNAdikarmasAmAnyake udayase utpanna honevAlI saMsAritvaparyAya bhavyako svakAraNakI nivRtti hone para nivRtta ho aura abhUtapUrva [-pUrvakAlameM nahIM huI aisI] siddhatvaparyAya utpanna ho, vahA~ asatkI utpatti nahIM hai| punazca [ vizeSa samajhAyA jAtA hai| ]: jisa prakAra jisakA vicitra citroMse citravicitra nIcekA ardha bhAga kucha ba~kAhuA aura kucha bina DhaMkA ho tathA suvizuddha [ -acitrita ] UparakA ardha bhAga mAtra DhaMkA huA hI ho aise bahuta laMbe bA~sa para dRSTi DAlanese vaha dRSTi sarvatra vicitra catroMse hue citravicitrapanekI vyAptikA nirNaya karatI huI 'vaha bA~sa sarvatra avizuddha hai [arthAt sampUrNa raMgabiraMgA hai]' aisA anumAna karatI hai; usIprakAra jisakA jJAnAvaraNAdi karmoMse huA citravicitratAyukta [-vividha vibhAvaparyAyavAlA] bahuta bar3A nIcekA bhAga kucha DhaMkA huA aura kucha bina DhaMkA hai tathA suvizuddha [siddhaparyAyavAlA], bahuta bar3A UparakA bhAga mAtra DhaMkA huA hI hai aise kisI jIvadravyameM buddhi lagAnese vaha buddhi sarvatra jJAnAvaraNAdi karmase hue citravicitrapanekI vyAptikA nirNaya karatI huI 'vaha jIva sarvatra avizuddha hai [arthAt sampUrNa saMsAraparyAyavAlA hai]' aisA anumAna karatI hai| punazca jisa prakAra usa bA~sameM vyAptijJAnAbhAsakA kAraNa [nIceke khule bhAgameM ] vicitra citroMse hue citravicitrapanekA anvaya [saMtati, pravAha ] hai, usIprakAra usa jIvadravyameM vyAptijJAnAbhAsakA kAraNa [ niceke khule bhAgameM] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana nnaadikrmkirmiirtaanvyH| yathaiva ca tatra veNudaNDe vicitracitrakirmIratAnvayAbhAvAtsuvizuddhatvaM, tathaiva ca kvacijjIvadravye jJAnavaraNAdikarma kirmiirtaanvyaabhaavaadaaptaagmsmygnumaanaatiindriyjnyaanpricchinnaatsiddhtvmiti||20||| - - - - - - - - - jJAnAvaraNAdi karmase hue citravicitrapanekA anvaya hai| aura jisa prakAra bA~sameM [ uparake bhAgameM ] suvizuddhapanA hai kyoMki [ vahA~ ] vicitra citroMse hue citravicitrapaneke anvayakA abhAva hai, usIprakAra usa jIvadravyameM [uparake bhAga] siddhapanA hai kyoMki [ vahA~] jJAnAvaraNAdi karmase hue citravicitrapaneke anvayakA abhAva hai- ki jo abhAva Apta- Agamake jJAnase samyak anumAnajJAnase aura atIndriya jJAnase jJAta hotA hai| bhAvArtha:- saMsArI jIvakI pragaTa saMsArI dazA dekhakara ajJAnI jIvako bhrama utpanna hotA hai ki - 'jIva sadA saMsArI hI rahatA hai, siddha ho hI nahIM sakatA; yadi siddha ho to sarvathA asatutpAdakA prasaMga upasthita ho|' kintu ajJAnIkI yaha bAta yogya nahIM hai| jisa prakAra jIvako devAdirUpa eka paryAyake kAraNakA nAza hone para usa paryAyakA nAza hokara anya paryAyakI utpanna hotI hai, jIvadravya to jo hai vahI rahatA hai; usI prakAra jIvako saMsAraparyAyake kAraNabhUta moharAgadveSAdikA nAza hone para saMsAraparyAyakA nAza hokara siddhaparyAya utpanna hotI hai, jIvadravya to jo hai vahI rahatA hai| saMsAraparyAya aura siddhaparyAya donoM eka hI jIvadravyakI paryAyeM haiN| punazca, anya prakArase samajhAte haiM :- mAna lo ki eka laMbA bA~sa khar3A rakhA gayA hai; usakA nIcekA kucha bhAga raMgabiraMgA kiyA gayA hai aura zeSa uparakA bhAga araMgI [-svAbhAvika zuddha ] hai| usa bA~sake raMgabiraMge bhAgameMse kucha bhAga khulA rakhA gayA hai aura zeSa sArA raMgabiraMgA bhAga aura pUrA araMgI bhAga Dhaka diyA gayA hai| usa bA~sakA khulA bhAga raMgabiraMgA dekhakara avicArI jIva 'jahA~-jahA~ bA~sa ho vahA~-vahA~ raMgabiraMgIpanA hotA hai' aisI vyApti [-niyama, avinAbhAvasambandha ] kI kalpanA kara letA hai aura aise mithyA vyAptijJAna dvArA aisA anumAna khIMca letA hai ki 'nIcese upara taka sArA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha evaM bhAvamabhAvaM bhAvAbhAvaM abhAvabhAvaM ca / guNapajjayehiM sahido saMsaramANo kuNadi jiivo|| 21 / / evaM bhAvamabhAvaM bhAvAbhAvamabhAvabhAvaM c| guNaparyayaiH sahitaH saMsaran karoti jIvaH / / 21 / / [ bhagavAna zrI kundakunda bA~sa raMgabiraMgA hai|' yaha anumAna mithyA hai; kyoMki vAstavameM to usa bA~sake UparakA bhAga raMgabiraMgepaneke abhAvavAlA hai, araMgI hai| bA~sake dRSTAMtakI bhA~ti - koI eka bhavya jIva hai; usakA nIcekA kucha bhAga [ arthAt anAdi kAlase vartamAna kAla takakA aura amuka bhaviSya kAla takakA bhAga ] saMsArI hai aura UparakA ananta bhAga siddharUpa [ - svAbhAvika zuddha ] hai / usa jIvake saMsArI bhAgameM se kucha bhAga khulA [ pragaTa ] hai aura zeSa sArA saMsArI bhAga aura pUrA siddharUpa bhAga Dha~kA huA [ apragaTa ] hai / usa jIvakA khulA [ pragaTa ] bhAga saMsArI dekhakara ajJAnI jIva 'jahA~jahA~ jIva ho vahA~-vahA~ saMsArIpanA hai' aisI vyAptikI kalpanA kara letA hai aura aise mithyA vyAptijJAna dvArA aisA anumAna karatA hai ki ' anAdi - ananta sArA jIva saMsArI hai|' yaha anumAna mithyA hai; kyoMki usa jIvakA uparakA bhAga [ - amuka bhaviSya kAlake bAdakA ananta bhAga ] saMsArIpaneke abhAvavAlA hai, siddharUpa hai- aisA sarvajJapraNIta Agamake jJAnase, samyak anumAnajJAnase tathA atIndriya jJAnase spaSTa jJAta hotA hai / isa taraha aneka prakArase nizcita hotA hai ki jIva saMsAraparyAya naSTa karake siddharUpaparyAyarUpa pariNamita ho vahA~ sarvathA asatkA utpAda nahIM hotA / / 20 / / guNaparyaye saMyukta jIva saMsaraNa karato o rIte udbhava, vilaya, valI bhAva-vilaya, abhAva- udbhavane kre| 21 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [45 jiivsyotpaadvyysducchedaasdutpaadkrtRtvoppttyupsNhaaro'ym| dravyaM hi sarvadA'vinaSTAnutpannamAmnatam tato jIvadravyasya dravyarUpeNa nityatvamupanyastam tasyaiva devAdiparyAyarUpeNa prAdurbhavato bhAvakartRtvamuktaM; tasyaiva ca manuSyAdiparyAyarUpeNa vyayato'bhAvakartRtvamAkhyAtaM; tasyaiva ca sato devAdiparyAyasyocchedamArabhamANasya bhAvAbhAvakartRtvamuditaM; tasyaiva cAsataH punarmanuSyAdiparyAyasyotpAdamArabhamANasyAbhAvabhAvakartRtvamabhihitam sarvamidamanavA dravyaparyAyANAmanyataraguNamukhyatvena vyAkhyAnAt tathA hi-yadA jIva: paryAya-guNatvena dravyamukhyatvena vivakSyate tadA notpadyate, na vinazyati , na ca kramavRttyAvartamAnatvAt gAthA 21 anvayArtha:- [ evam ] isaprakAra [ guNaparyayaiH sahita ] guNaparyAya sahita [jIvaH ] jIva [ saMsaran ] saMsaraNa karatA huA [ bhAvam ] bhAva, [abhAvam ] abhAva, [bhAvAbhAvam ] bhAvAbhAva [ca] aura [ abhAvabhAvam ] abhAvabhAvako [ karoti ] karatA hai| TIkA:- yaha, jIva utpAda, vyaya, sat-vinAza aura asat-utpAdakA kartRtva honekI siddhirUpa upasaMhAra hai| ___ dravya vAstavameM sarvadA avinaSTa aura anutpanna AgamameM kahA hai; isaliye jIvadravyako dravyarUpase nityapanA kahA gyaa| [1] devAdiparyAyarUpase utpanna hotA hai isaliye usIko [-jIvadravyako hI] bhAvakA [-utpAdakA] kartRtva kahA gayA hai; [2] manuSyAdiparyAyarUpase nAzako prApta hotA hai isaliye usIko abhAvakA [-vyayakA ] kartRtva kahA gayA hai; [3] sat [vidyamAna ] devAdiparyAyakA nAza karatA hai isaliye usIko bhAvAbhAvakA [-satke vinAzakA] kartRtva kahA gayA hai; aura [4] phirase asat [-avidyamAna ] manuSyAdiparyAyakA utpAda karatA hai isaliye usIko abhAvabhAvakA [asatke utpAdakA ] kartRtva kahA gayA hai| -yaha saba niravadya [ nirdoSa, nirbAdha , aviruddha ] hai, kyoMki dravya aura paryAyomeMse ekakI gauNatAse aura anyakI mukhyatAse kathana kiyA jAtA hai| vaha isa prakAra hai :-- Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 46] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda satyaparyAyajAtamucchinatti, nAsadutpAdayati yadA tu dravyaguNatvena paryAyamukhyatvena vivakSyate tadA prAdurbhavati, vinazyati, satparyAyajAtamativAhitasvakAlamucchinatti, asadupasthita-svakAlamutpAda yati ceti| sa khalvayaM prasAdo'nekAntavAdasya yadIdRzo'pi virodho na virodhH||21|| iti ssdddrvysaamaanyprruupnnaa| jIvA puggalakAyA AyAsaM asthikAiyA sesaa| amayA atthittamayA kAraNabhudA hi logss|| 22 / / jIvAH pudgalakAyA AkAzamastikAyau shessau| amayA astitvamayAH kAraNabhUtA hi loksy||22|| jaba jIva, paryAyakI gauNatAse aura dravyakI mukhyatAse vivakSita hotA hai taba vaha [1] utpanna nahIM hotA, [2] vinaSTa nahIM hotA, [3] kramavRttise vartana nahIM karatA isaliye sat [-vidyamAna ] paryAyasamUko vinaSTa nahIM karatA aura [4] asatko [-avidyamAna paryAyasamUhako] utpanna nahIM karatA; aura jaba jIva dravyakI gauNatAse aura paryAyakI mukhyatAse vivakSita hotA hai taba vaha [1] upajatA hai, [2] vinaSTa hotA hai, [3] jisakA svakAla bIta gayA hai aise sat [-vidyamAna] paryAyasamUhako vinaSTa karatA hai aura [4] jisakA svakAla upasthita huA hai [-A pahu~cA hai] aise asatko [-avidyamAna paryAyasamUhako] utpanna karatA hai| vaha prasAda vAstavameM anekAntavAdakA hai ki aisA virodha bhI [ vAstavameM ] virodha nahIM hai|| 21 / / isaprakAra SaDdravyakI sAmAnya prarUpaNA samApta huii| gAthA 22 anvayArtha:- [ jIvAH ] jIva, [ pudgalakAyAH] pudgalakAya, [AkAzam ] AkAza aura [ zeSau astikAyau ] zeSa do astikAya [ amayAH ] akRta haiM, [ astitvamayAH ] astitvamaya haiM aura [ hi ] vAstavameM [ lokasya kAraNabhUtAH] lokake kAraNabhUta haiN| TIkA:- yahA~ [ isa gAthAmeM], sAmAnyataH jinakA svarUpa [ pahale] kahA gayA hai aise chaha dravyoMmeMse pA~cako astikAyapanA sthApita kiyA gayA hai| jIvadravya , puddagalakAya, nabha ne astikAyo zeSa be aNukRtaka che, astitvamaya che, lokakAraNabhUta ch| 22 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [47 atra sAmAnyenoktalakSaNAnAM SaNNAM dravyANAM madhyAtpazcAnAmastikAyatvaM vyvsthaapitm| akRtatvAt astitvamayatvAt vicitrAtmapariNatirUpasya lokasya kAraNatvAccAbhyupagamyamAneSu SaTsu davyeSu jIvapudgalAkAzadharmAdharmAH pradezapracayAtmakatvAt pnycaastikaayaaH| na khalu kAlastadabhAvAdastikAya iti sAmarthyAdavasIyata iti||22|| sabbhAvasabhAvANaM jIvANaM taha ya poggalANaM c| pariyaTTaNasaMbhUdo kAlo NiyameNa pnnnntto||23|| sadbhAvasvabhAvAnAM jIvAnAM tathaiva pudgalAnAM c| parivartanasambhUtaH kAlo niyamena prjnypt||23|| atrAsitakAyatvenAnuktasyApi kAlasyArthApannatvaM dyotitm| ----------------------------------------------------------------------------- akRta honese, astitvamaya honese aura aneka prakArakI apanI pariNatirUpa lokake kAraNa honese jo svIkAra [-sammata] kiye gaye haiM aise chaha dravyoMmeM jIva, pudgala, AkAza, dharma aura adharma pradezapracayAtmaka [-pradezoMke samUhamaya] honese ve pA~ca astikAya haiN| kAlako pradezapracayAtmakapanekA abhAva honese vAstavameM astikAya nahIM haiM aisA [ binA-kathana kiye bhI] sAmarthyase nizcita hotA hai|| 22 / / gAthA 23 anvayArtha:- [ sadbhAvasvabhAvAnAm ] sattAsvabhAvavAle [jIvAnAm tathA eva pudgalAnAm ca] jIva aura pudgaloMke [ parivartanasambhUtaH ] parivartanase siddha hone vAle [ kAla: ] aisA kAla [niyamena prajJaptaH ] [ sarvajJoM dvArA ] niyamase [ nizcayase] upadeza diyA gayA hai| TIkA:- kAla astikAyarUpase anukta [-nahIM kahA gayA ] hone para bhI use arthapanA [ padArthapanA] siddha hotA hai aisA yahA~ darzAyA hai| 1 / loka chaha dravyoMke anekavidha pariNAmarUpa [-utpAdavyayadhrauvyarUpa] hai; isaliye chaha dravya sacamuca lokake kAraNa haiN| sattAsvabhAvI jIva ne pudgala taNA pariNamanathI che siddhi jenI, kAla te bhAkhyo jiNaMde niyamathI / 23 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 48] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda iha hi jIvAnAM pudgalAnAM ca sattAsvabhAvatvAdasti pratikSaNamutpAdavyayadhrauvyaikavRttirUpaH prinnaamH| sa khalu sahakArikAraNasadbhAve dRSTaH, gtisthityvgaahprinnaamvt| yastu sahakArikAraNaM sa kaalH| tatpariNAmAnyathAnupapatigamyamAnatvAdanukto'pi nizcayakAlo'-stIti nishciiyte| yastu nizcayakAlaparyAyarUpo vyavahArakAla: sa jIvapadgalapariNAmenAbhi-vyajyamAnatvAttadAyatta evAbhigamyata eveti||23|| isa jagatameM vAstavameM jIvoMko aura pudgaloMko sattAsvabhAvake kAraNa pratikSaNa utpAdavyayadhrauvyakI ekavRttirUpa pariNAma vartatA hai| vaha [-pariNAma] vAstavameM sahakArI kAraNake sadbhAvameM dikhAI detA hai, gati-sthita-avagAhapariNAmakI bhaaNti| [jisaprakAra gati, sthiti aura avagAharUpa pariNAma dharma, adharma aura AkAzarUpa sahakArI kAraNoMke sadbhAvameM hote haiM, usI prakAra utpAdavyayadhrauvyakI ekatArUpa pariNAma sahakArI kAraNake sadbhAvameM hote haiN|] yaha jo sahakArI kAraNa so kAla hai| 'jIva-pudgalake pariNAmakI anyathA anupapatti dvArA jJAta hotA hai isalie, nizcayakAla-[astikAyarUpase ] anukta hone para bhI-[dravyarUpase ] vidyamAna hai aisA nizcita hotA hai| aura jo nizcayakAlakI paryAyarUpa vyavahArakAla vaha, jIva-pudagaloMke pariNAmase vyakta [-gamya ] hotA hai isaliye avazya tadAzrita hI [-jIva tathA pudgalake pariNAmake Azrita hI] ginA jAtA hai / / 23 / / 1 / yadyapi kAladravya jIva-pudgaloMke pariNamAke atirikta dharmAstikAyAdike pariNAmako bhI nimittabhUta hai tathApi jIva-pudgaloMke pariNAma spaSTa khyAlameM Ate haiM isaliye kAladravyako siddha karanemeM mAtra una doke pariNAmakI hI bAta lI gaI hai| 2 / anyathA anupapatti = anya kisI prakArase nahIM ho sktaa| [ jIva- pudagaloMke utpAdavyayadhrauvyAtmaka pariNAma arthAt unakI samayaviziSTa vRtti| vaha samayaviziSTa vRtti samayako utpanna karanevAle kisI padArthake binA [-nizcayakAlake binA] nahIM ho sktii| jisaprakAra AkAza binA dravya avagAhana prApta nahIM kara sakate arthAt unakA vistAra [ tiryakapanA] nahIM ho sakatA usI prakAra nizcayakAla binA dravya pariNAmako prApta nahIM ho sakate arthAt unako pravAha [UrdhvapanA] nahIM ho sktaa| isa prakAra nizcayakAlake astitva binA [arthAt nimittabhUta kAladravyake sadbhAva binA] anya kisI prakAra jIva-pudgalake pariNAma bana nahIM sakate isaliye 'nizcayakAla vidyamAna hai' aisA jJAta hotA hai- nizcita hotA hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana vavagadapaNavaNNaraso vavagadadogaMdhaaTThaphAso y| agurulahugo amutto vaTTaNalakkho ya kAlo tti|| 24 / / vyapagatapazcavarNaraso vyapagatadvigandhASTasparzazca / agurulaghuko amUrto vartanalakSaNazca kAla iti||24|| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - gAthA 24 anvayArtha:- [ kAlaH iti ] kAla [ nizcayakAla ] [vyapagatapaJcavarNarasaH ] pA~ca varNa aura pA~ca rasa rahita, [vyapagatadvigandhASTasparza: ca ] do gaMdha aura ATha sparza rahita, [ agurulaghuka: ] agurulaghu, [ amUrta: ] amUrta [ ca ] aura [ vartanalakSaNa: ] vartanAlakSaNavAlA hai| bhAvArtha:- yahA~ nizcayakAlakA svarUpa kahA hai| lokAkAzake pratyeka pradezameM eka-eka kAlANu [kAladravya ] sthita hai| vaha kAlANu [ kAladravya ] so nizcayakAla hai| alokAkAzameM kAlANu [ kAladravya ] nahIM hai| vaha kAla [ nizcayakAla ] varNa-gaMdha-rasa-sparza rahita hai, varNAdi rahita honese amUrta hai aura amUrta honese sUkSma, atandriyajJAnagrAhya hai| aura vaha SaTguNahAnivRddhisahita agurulaghutvasvabhAvavAlA hai| kAlakA lakSaNa vartanAhetutva hai; arthAt jisa prakAra zItaRtumeM svayaM adhyayanakriyA karate hue puruSako agni sahakArI [-bahiraMga nimitta ] hai aura jisa prakAra svayaM ghumane kI kriyA karate hue kumbhArake cAkako nIcekI kIlI sahakArI hai usI prakAra nizcayase svayameva pariNAmako prApta jIvapudgalAdi dravyoMko [ vyavahArase ] kAlANurUpa nizcayakAla bahiraMga nimitta hai| prazna:- alokameM kAladravya nahIM hai vahA~ AkAzakI pariNati kisa prakAra ho sakatI hai ? * zrI amRtacadrAcAryadevane isa 24vIM gAthAkI TIkA likhI nahIM hai isalie anuvAdameM anvayArthake bAda turanta bhAvArtha likhA gayA hai| rasavarNapaMcaka sparza-aSTaka , gaMdhayugala vihIna che, che mUrtihIna, agurulaghuka che, kALa vartanaliMga che| 24 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 50] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda samao Nimiso kaTThA kalA ya NAlI tado divaarttii| mAsoduayaNasaMvaccharo tti kAlo praaytto||25|| samayo nimiSaH kASThA kalA ca nAlI tato divaaraatr| mAsavayanasaMvatsaramiti kAla: praaytt|| 25 / / atra vyavahArakAlasya kathaMcitparAyattatvaM dyotitm| paramANupracalanAyattaH smyH| nayanapuTaghaTanAyatto nimissH| tatsaMkhyAvizeSataH kASThA kalA nAlI - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - uttara:- jisa prakAra laTakatI huI lambI DorIko, lambe bA~sako yA kumhArake cAkako eka hI sthAna para sparza karane para sarvatra calana hotA hai, jisa prakAra manojJa sparzanendriyaviSayakA athavA rasanendriyaviSayakA zarIrake eka hI bhAgameM sparza hone para bhI sampUrNa AtmAmeM sukhAnubhava hotA hai aura jisa prakAra sarpadaMza yA vraNa [ghAva ] Adi zarIrake eka hI bhAgameM hone para bhI sampUrNa AtmAmeM duHkhavedanA hotI hai, usI prakAra kAladravya lokAkAzameM hI hone para bhI sampUrNa AkAzameM pariNati hotI hai kyoMki AkAza akhaNDa eka dravya hai| yahA~ yaha bAta mukhyataH dhyAnameM rakhanA cAhiye ki kAla kisI dravyako pariNamita nahIM karatA, sampUrNa svataMtratAse svayameva pariNamita honevAle dravyoMko vaha bAhyanimittamAtra hai / isa prakAra nizcayakAlakA svarUpa darzAyA gyaa|| 24 / / gAthA 25 anvayArthaH- [ samayaH ] samaya , [ nimiSaH ] nimeSa , [ kASThA] kASThA , [ kalA ca] kalA, [nAlI] ghar3I, [ tataH divArAtra: ] ahorAtra, [-divasa], [ mAsarvayanasaMvatsaram ] mAsa, Rtu, ayana aura varSa - [iti kAlaH ] aisA jo kAla [ arthAt vyavahArakAla ] [ parAyattaH ] vaha parAzrita hai| TIkA:- yahA~ vyavahArakAlakA kathaMcit parAzritapanA darzAyA hai| paramANuke gamanake Azrita samaya hai; AMkhake micaneke Azrita nimeSa hai; usakI [-nimeSakI ] amuka saMkhyAse kASThA, kalA aura ghar3I hotI hai; sUryake gamanake Azrita ahorAtra hotA hai; aura usakI [-ahorAtrakI ] amuka saMkhyAse mAsa, Rtu, ayana aura varSa hote haiN| -aisA vyavahArakAla Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [51 c| gaganamaNigamanAyatto divaaraatrH| tatsaMkhyAvizeSataH mAsaH, RtuH ayanaM, sNvtsrmiti| evaMvidho hi vyavahArakAla: kevalakAlaparyAyamAtratvenAvadhArayitumazakyatvAt parAyatta ityupamIyata iti||25|| Natthi ciraM vA khippaM mattArahidaM tu sA vi khalu mttaa| poggaladavveNa viNA tamhA kAlo pddddccbhvo||26|| nAsti ciraM vA kSipraM mAtrArahitaM tu sApi khalu maatraa| pudgaladravyeNa vinA tasmAtkAla pratItyabhavaH / / 26 / / kevala kAlakI paryAyamAtrarUpase avadhAranA azakya honase [arthAt parakI apekSA binA- paramANu, AMkha, sUrya Adi para padArthokI apekSA binA-vyavahArakAlakA mApa nizcita karanA azakaya honese ] use 'parAzrita' aisI upamA dI jAtI hai| bhAvArtha:- 'samaya' nimittabhUta aise maMda gatise pariNata pudgala-paramANu dvArA pragaTa hotA haimApA jAtA hai [arthAt paramANuko eka AkAzapradezase dUsare anantara AkAzapradezameM maMdagatise jAnemeM jo samaya lage use samaya kahA jAtA hai]| 'nimeSa' A~khake micanese pragaTa hotA hai [arthAt khulI A~khake micanemeM jo samaya lage use nimeSa kahA jAtA hai aura vaha eka nimeSa asaMkhyAta samayakA hotA hai]| pandraha nimeSakA eka 'kASThA', tIsa kASThAkI eka 'kalA', bIsase kucha adhika kalAkI eka 'ghar3I' aura do ghar3IkA eka 'mahUrta banatA hai ] / 'ahorAtra' sUryake gamanase pragaTa hotA hai [ aura vaha eka ahorAtra tIsa muhUrtakA hotA hai] tIsa ahorAtrakA eka 'mAsa', do mAsakI eka 'Rtu' tIna RtukA eka 'ayana' aura do ayanakA eka varSa' banatA hai| - yaha saba vyavahArakAla hai| 'palyopama', 'sAgaropama' Adi bhI vyavahArakAlake bheda haiN| uparokta samaya-nimeSAdi saba vAstavameM mAtra nizcayakAlakI hI [-kAladravyakI hI] paryAyeM haiM parantu ve paramANu Adi dvArA pragaTa hotI haiM isaliye [arthAt para padArthoM dvArA mApI sakatI haiM isaliye ] unheM upacArase parAzrita kahA jAtA hai|| 25 / / 'cira' 'zIdhra ' nahi mAtrA binA, mAtrA nahIM pudgala binA, te kAraNe para-Azraye utpanna bhAkhyo kAla aa| 26 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha atra vyavahArakAlasya kathaMcita parAyattatve sadupapattiruktA / iha hi vyavahArakAle nimiSasamayAdau asti tAvat cira iti kSipra iti saMpratyayaH / sa khalu dIrdhahrasvakAlanibaMdhanaM pramANamaMtareNa na saMbhAvyate / tadapi pramANaM pudgaladravyapariNAmamantareNa nAvadhAryate / tataHparapariNAmadyotamAnatvAdvyavahArakAlo nizcayenAnanyAzrito'pi pratItyabhava itybhidhiiyte| tadatrAstikAyasAmAnyaprarUpaNAyAmastikAyatvAbhAvAtsAkSAdanupanyasyamAno'pi [ bhagavAna zrI kundakunda gAthA 26 anvayArtha:- [ ciraM vA kSipraM ] 'cira' athavA 'kSipra' aisA jJAna [ - adhika kAla athavA alpa kAla aisA jJAna ] [ mAtrArahitaM tu ] parimANa binA [ - kAlake mApa binA ] [ na asti ] nahIM hotA; [ sA mAtrA api ] aura vaha parimANa [ khalu ] vAstavameM [ pudgaladravyeNa vinA ] pudgaladravyake nahIM hotA; [tasmAt ] isaliye [ kAlaH pratItyabhavaH ] kAla AzritarUpase upajanevAlA hai [ arthAt vyavahArakAla parakA Azraya karake utpanna hotA hai aisA upacArase kahA jAtA hai ] / TIkA:- yahA~ vyavahArakAlake kathaMcita parAzritapaneke viSayameM satya yukti kahI gaI hai| prathama to, nimeSa - samayAdi vyavahArakAlameM 'cira' aura 'kSipra ' aisA jJAna [ - adhika kAla aura alpa kAla aisA jJAna hotA hai ] / vaha jJAna vAstavameM adhika aura alpa kAla sAtha sambandha rakhanevAle pramANa [ - kAlaparimANa ] binA saMbhavita nahIM hotA; aura vaha pramANa pud galadravyake pariNAma binA nizcita nahIM hotaa| isaliye, vyavahArakAla parake pariNAma dvArA jJAta honeke kAraNa yadyapi nizcayase vaha anyake Azrita nahIM hai tathApi AzritarUpase utpanna honevAlA [ - parake avalambanase upajanevAlA ] kahA jAtA hai| - - isaliye yadyapi kAlako astikAyapaneke abhAvake kAraNa yahA~ astikAyakI sAmAnya prarUpaNAmeM usakA *sAkSAt kathana nahIM hai tathApi, jIva- pudgalake pariNAmakI anyathA anupapatti dvArA siddha honevAlA nizcayarUpa kAla aura unake pariNAmake Azrita nizcita honevAlA vyavahArarUpa kAla paMcAstikAyakI bhA~ti lokarUpase pariNata hai - aisA atyanta tIkSNa daSTise jAnA jA sakatA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com * sAkSAt =sIdhA [ kAlakA vistRta sIdhA kathana zrI pravacanasArake dvitIya - zrutaskaMdhameM kiyA gayA hai; isaliye kAlakA svarUpa vistArase jAnaneke icchuka jijJAsuko pravacanasArameMse te jAna lenA caahiye| ] Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [53 jIva-pudgalapariNAmAnyathAnupapattyA nizcayarUpastatpariNAmAyattatayA vyavahArarUpa: kAlo'stikAyapaJcakavallokarUpeNa pariNata iti kharataradRSTyAbhyupagamyata iti|| 26 / / bhAvArtha:- 'samaya' alpa hai, "nimeSa' adhika hai aura 'muhurta' usase bhI adhika hai aisA jo jJAna hotA hai vaha 'samaya', 'nimeSa' AdikA parimANa jAnanese hotA hai; aura vaha kAlaparimANa pudgaloM dvArA nizcita hotA hai| isaliye vyavahArakAlakI utpatti pudgaloM dvArA hotI [ upacArase ] kahI jAtI hai| isa prakAra yadyapi vyavahArakAlakA mApa pudgala dvArA hotA hai isaliye use upacArase pudgalAzrita kahA jAtA hai tathApi nizcayase vaha kevala kAladravyakI hI paryAyarUpa hai, pudgalase sarvathA bhinna hai-aisA smjhnaa| jisa prakAra dasa sera pAnIke miTTImaya ghar3ekA mApa pAnI dvArA hotA hai tathApi ghar3A miTTIkI hI paryAyarUpa hai, pAnIkI paryAyarUpa nahIM hai, usI prakAra samaya-nimeSAdi vyavahArakAlakA mApa pudgala dvArA hotA hai tathApi vyavahArakAla kAladravyakI hI paryAyarUpa hai, pudgalakI paryAyarUpa nahIM hai| kAlasambandhI gAthAsUtroMke kathanakA saMkSepa isa prakAra hai:- jIvapudgaloMke pariNAmameM [samayaviziSTa vRttimeM ] vyavahArase samayakI apekSA AtI hai; isaliye samayako utpanna karanevAlA koI dArtha avazya honA caahiye| vaha padArtha so kAladravya hai| kAladravya pariNamita honese vyavahArakAla hotA hai aura vaha vyavahArakAla pudagala dvArA mApA jAnese use upacArase parAzrita kahA jAtA hai| paMcAstikAyakI bhA~ti nizcayavyavahArarUpa kAla bhI lokarUpase pariNata hai aisA sarvajJoMne dekhA hai aura ati tIkSNa dRSTi dvArA spaSTa samyak anumAna bhI ho sakatA hai| ____ kAlasambandhI kathanakA tAtparyArtha nimnoktAnusAra grahaNa karane yogya hai:- atIta ananta kAlameM jIvako eka cidAnandarUpa kAla hI [svakAla hI] jisakA svabhAva hai aise jIvAstikAyakI upalabdhi nahIM huI hai; usa jIvAstikAyakA hI samyak zraddhAna, usIkA rAgAdise bhinnarUpa bhedajJAna aura usImeM rAgAdivibhAvarUpa samasta saMkalpa-vikalpajAlake tyAga dvArA sthira pariNati kartavya hai / / 26 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] iti samayavyAkhyAyAmantanIMtaSaDddravyapaJcAstikAyasAmAnyavyAkhyAnarUpaH pIThabaMdhaH samAptaH / / athAmISAmeva vizeSavyAkhyAnam / tatra tAvat jIvadravyAstikAyavyAkhyAnam / Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha " jIvo tti havadi cedA uvaogavisesido pahU kattA / bhottA ya dehametto Na hi mutto kammasaMjutto / / 27 / / 1 jIva iti bhavati cetayitopayogavizeSitaH prabhuH kartA / bhoktA ca dehamAtro na hi mUrtaH karmasaMyuktaH / / 27 / / isa prakAra [zrImadbhagavatkundakundAcAryadevapraNIta zrI paMcAstikAyasaMgraha zAstrakI zrI amRtacaMdrAcAryadevaviracita ] samayavyAkhyA nAmakI TIkAmeM SaDdravya - pa - paMcAstikAyake sAmAnya vyAkhyAnarUpa pIThikA samApta huii| atra saMsArAvasthasyAtmanaH sopAdhi nirupAdhi ca svruupmuktm| AtmA hi nizcayena bhAvaprANadhAraNAjjIvaH, vyavahAreNa drvypraanndhaarnnaajjiivH| nizcayena aba unhIMkA [-Sadravya aura paMcAstikAyakA hI ] vizeSa vyAkhyAna kiyA jAtA hai / usameM prathama, jIvadravyAstikAyake vyAkhyAna haiN| gAthA 27 anvayArthaH- [ jIvaH iti bhavati ] [ saMsArasthita ] AtmA jIva hai, [ cetayitA ] cetA [ cetanevAlA ] hai, [ upayogavizeSitaH ] upayogalakSita hai, [ prabhuH ] prabhu hai, [ kartA ] kartA hai, [bhoktA ] bhoktA hai, [ dehamAtraH ] dehapramANa hai, [ na hi mUrtaH ] amUrta hai [ ca ] aura [ karmasaMyuktaH ] karmasaMyukta hai| TIkA:- yahA~ [ isa gAthAmeM ] saMsAra - dazAvAle AtmAkA * sopAdhi aura nirupAdhi svarUpa kahA AtmA nizcayase bhAvaprANako dhAraNa karatA hai isaliye 'jIva' hai, vyavahArase [ asadbhUta vyavahAranayase ] dravyaprANako dhAraNa karatA hai isaliye 'jIva' hai; nizcayase citsvarUpa honeke kAraNa 'cetayitA' [ cetanevAlA ] hai, vyavahArase [ sadbhUta vyavahAranayase ] citzaktiyukta honese 'cetayitA = [ bhagavAnazrI kundakunda 1 / sopAdhi upAdhi sahita; jisameM parakI apekSA AtI ho aisA / 2 / nizcayase citzaktiko AtmAke sAtha abheda hai aura vyavahArase bheda hai; isaliye nizcayase AtmA citzaktisvarUpa hai aura vyavahArase citzaktivAna hai / che jIva, cetayitA, prabhu, upayogacihna, amUrta che, kartA ane bhoktA, zarIrapramANa, karme yukta che / 27 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com , Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [55 cidAtmakatvAt, vyavahAreNa cicchktiyukttvaaccetyitaa| nizcayenApRthagbhUtena, vyavahAreNa pRthagbhUtena caitnyprinnaamlkssnnenopyogenoplkssittvaadupyogvishessitH| nizcayena bhAvakarmaNAM, vyavahAreNa dravyakarmaNAmAsravaNabaMdhanasaMvaraNanirjaraNamokSaNeSu svayamIzatvAt prbhuH| nizcayena paudgalikakarmanimittAtmapariNAmAnAM, vyavahAreNAtmapariNAmanimittapaudgalikakarmaNAM krtRtvaatkrtaa| nizcayenazubhAzubhakarmanimittasukhaduHkhapariNAmAnAM, vyavahAreNa zubhAzubhakarmasaMpAdi-teSTAniSTaviSayANAM bhoktRtvaadbhoktaa| nizcayena lokamAtro'pi viziSTAvagAhapariNAmazaktiyukta-tvAnnAmakarmanivRttamaNu mahacca zarIramadhitiSThan vyavahAreNa dehmaatrH| vyavahAreNa karmabhiH sahaikatvapariNAmAnmUrto'pi nizcayena ------------------------ hai; nizcayase apRthagbhUta aise caitanyapariNAmasvarUpa upayoga dvArA lakSita honese 'upayogalakSita' hai, vyavahArase [ sadbhUta vyavahAranayase ] pRthagbhUta aise caitanyapariNAmasvarUpa upayoga dvArA lakSita honese 'upayogalakSita' hai; nizcayase bhAvakarmoMke Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa karanemeM svayaM Iza [samartha] honese 'prabhu' hai, vyavahArase [ asadbhUta vyavahAranayase] dravyakarmoMke Asrava , baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa karanemeM svayaM Iza honese 'prabhu' hai; nizcayase paudgalika karma jinakA nimitta hai aise AtmapariNAmoMkA kartRtva honese 'kartA' hai, vyavahArase [ asadbhUta vyavahAranayase ] AtmapariNAma jinakA nimitta hai aise paudgalika karmokA kartRtva honese 'kartA' hai; nizcayase zubhAzubha karma jinakA nimitta hai aise sukhaduHkhapariNAmoMkA bhoktRtva honese 'bhoktA' hai, vyavahArase [asadbhUta vyavahAranayase] zubhAzubha karmoMse saMpAdita [ prApta ] iSTAniSTa viSayoMkA bhoktRtva honese 'bhoktA' hai; nizcayase lokapramANa hone para bhI, viziSTa avagAhapariNAmakI zaktivAlA honese nAmakarmase racita choTe-bar3e zarIrameM rahatA huA vyavahArase [ sadbhUta vyavahAranayase] 'dehapramANa' hai; vyavahArase [asadbhUta vyavahAranayase ] karmoM ke sAtha ekatvapariNAmake kAraNa mUrta hone para bhI, nizcayase arUpIsvabhAvavAlA honeke kAraNa 'amUrta' hai; nizcayase pudgalapariNAmako anurUpa caitanyapariNAmAtmaka 1 / apRthagbhUta = apRthak; abhinn| [ nizcayase upayoga AtmAse apRthak hai aura vyavahArase pRthaka hai|] 2 / saMsArI AtmA nizcayase nimittabhUta pudagalakarmoko anurUpa aise naimittika Atma pariNAmoM ke sAtha [ arthAta bhAvakoM ke sAtha] saMyukta honese karmasaMyukta hai aura vyavahArase nimittabhUta AtmapariNAmoMko anurUpa aise naimittika pudgalakarmoMke sAtha [arthAt dravyakarmoM ke sAtha ] saMyukta honese karmasaMyukta hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda nIrUpasvabhAvatvAnna hi muurtH| nizcayena pudgala-pariNAmAnurUpacaitanyapariNAmAtmabhiH, vyavahAreNa caitanyapariNAmAnurUpapudgalapariNAmAtmabhiH karmabhiH saMyuktatvAtkarmasaMyukta iti||27|| kammamalavippamukko uDDhe logassa aNtmdhigNtaa| so savvaNANadarisI lahadi suhmnniNdiymnnNtN||28|| karmamalavipramukta UrdhvaM loksyaantmdhigmy| sa sarvajJAnadarzI labhate sukhmnindriymnNtm|| 28 / / karmoM ke sAtha saMyukta honese 'karmasaMyukta' hai, vyavahArase [ asadbhUta vyavahAranayase ] caitanyapariNAmako anurUpa pudagalapariNAmAtmaka karmoM ke sAtha saMyukta honese 'karmasaMyakta' hai| __bhAvArtha:- pahalI 26 gAthAoMmeM SaDdravya aura paMcAstikAyakA sAmAnya nirUpaNa karake, aba isa 27vIM gAthAse unakA vizeSa nirUpaNa prArambha kiyA gayA hai| usameM prathama, jIvakA [AtmAkA] nirUpaNa prArambha karate hue isa gAthAmeM saMsArasthita AtmAko jIva [arthAt jIvatvavAlA], cetayitA, upayogalakSaNavAlA, prabhu, kartA ityAdi kahA hai| jIvatva, cetayitRtva, upayoga, prabhutva, kartRtva , ityAdikA vivaraNa agalI gAthAoMmeM aayegaa|| 27 / / gAthA 28 anvayArtha:- [ karmamalavipramukta:] karmamalase mukta AtmA [ UrdhvaM ] Upara [lokasya antam ] lokake antako [ adhigamya ] prApta karake [ saH sarvajJAnadarzI ] vaha sarvajJa-sarvadarzI [ anaMtam ] ananta [ anindriyam ] anindriya [ sukham ] sukhakA [ labhate ] anubhava karatA hai| sau karmamaLathI mukta AtmA pAmIne lokAgrane, sarvajJadarzI te anaMta aniMdri sukhane anubhve| 28 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [57 atra muktAvasthasyAtmano nirupaadhisvruupmuktm| AtmA hi paradravyatvAtkarmarajasA sAkalyena yasminneva kSaNe mucyate tasminevordhvagamanasvabhAvatvAllokAMtamadhigamya parato gatihetorabhAvAdavasthitaH kevalajJAnadarzanAbhyAM svarUpabhUtatvAdamukto'naMtamatIndriyaM sukhmnubhvti| muktasya cAsya bhAvaprANadhAraNalakSaNaM jIvatvaM, cidrUpalakSaNaM cetayitRtvaM, citpariNAmalakSaNa upayogaH, nirvartitasamastAdhikArazaktimAtraM prabhutvaM, samastavastvasAdhAraNasvarUpanirvartanamAtraM kartRtvaM, svarUpabhUtasvAtantryalakSaNasukhopalambha-rUpaM bhoktRtvaM, atItAnaMtarazarIraparimANAvagAhapariNAmarUpaM dehamAtratvaM, upaadhisNbNdhviviktmaatyntikmmuurttvm| karmasaMyuktatvaM tu dravyabhAvakarmavipramokSAnna bhvtyev| dravyakarmANi hi pudgalaskaMdhA bhAvakarmANi tu TIkA:- yahA~ muktAvasthAvAle AtmAkA nirupAdhi svarUpa kahA hai| AtmA [ karmarajake] paradravyapaneke kAraNa karmarajase sampUrNarUpase jisa kSaNa chUTatA hai [-mukta hotA hai], usI kSaNa [apane] UrdhvagamanasvabhAvake kAraNa lokake antako pAkara Age gatihetukA abhAva honese [ vahA~ ] sthira rahatA huA, kevalajJAna aura kevaladarzana [nija ] svarUpabhUta honeke kAraNa unase na chUTatA huA ananta atIndriya sukhakA anubhava karatA hai| usa mukta AtmAko, bhAvaprANadhAraNa jisakA lakSaNa | -svarUpa] hai aisA 'jIvatva' hotA hai; cidrapa jisakA lakSaNa [svarUpa] hai aisA 'cetayitRtva' hotA hai ; citpariNAma jisakA lakSaNa [-svarUpa] hai aisA upayoga' hotA hai: prApta kiye hae samasta [ Atmika ] adhikAroMkI 'zaktimAtrarUpa 'prabhutva' hotA hai; samasta vastuoMse asAdhAraNa aise svarUpakI niSpattimAtrarUpa [-nija svarUpako racanerUpa] tA hai: jasakA lakSaNa [-svarUpa] hai aise sakhakI upalabdhirUpa 'bhoktatva' hotA hai; atIta anantara [ -antima ] zarIra pramANa avagAhapariNAmarUpa dehapramANapanA' hotA hai; aura upAdhike sambandhase vivikta aisA AtyaMtika [ sarvathA ] 'amUrtapanA' hotA hai| [ mukta AtmAko] 1 / zakti = sAmarthya; iishtv| [mukta AtmA samasta Atmika adhikAroMko bhoganemeM arthAt unakA upayoga karanemeM svayaM samartha hai isaliye vaha prabhu hai|] 2 / mukta AtmAkI avagAhanA caramazarIrapramANa hotI hai isaliye usa antima zarIrakI apekSA lekara unako 'dehapramANapanA' kahA jA sakatA hai| 3 / vivikta = bhinna; rhit| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 58] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda cidvivrtaaH| vivartate hi cicchaktiranAdijJAnAvaraNAdi-karmasaMparkakUNitapracArA paricchedyasya vizvasyaikadezeSu krameNa vyaapriymaannaa| yadA tu jJAnAvaraNAdikarmasaMparka: praNazyati tadA paricchedyasya vizvasya sarvadezeSu yugapaTyApRtA kathaMcitkauTasthyamavApya viSayAMtaramanApnuvaMtI na vivrtte| sa khalveSa nizcitaH srvjnysrvdrshitvoplmbhH| ayameva dravyakarmanibaMdhanabhUtAnAM bhAvakarmaNAM kartRtvocchedaH / ayameva 'karmasaMyuktapanA' to hotA hI nahIM , kyoMki dravyakarmo aura bhAvakarmose vimukti huI hai| dravyakarma ve pudgalaskaMdha hai aura bhAvakarma ve cidvivarta haiN| citzakti anAdi jJAnAvaraNAdikarmoMke samparkase [ sambandhase ] saMkucita vyApAravAlI honeke kAraNa jJeyabhUta vizvake [-samasta padArthoM ke ] eka-eka dezameM kramaza: vyApAra karatI huI vivartanako prApta hotI hai| kintu jaba jJAnAvaraNAdikarmokA samparka vinaSTa hotA hai, taba vaha jJeyabhUta vizvake sarva dezoMmeM yugapad vyApAra karatI huI kathaMcit kUTastha hokara, anya viSayako prApta na hotI huI vivartana nahIM krtii| vaha yaha [ citzaktike vivartanakA abhAva], vAstavameM nizcita [-niyata, acala] sarvajJapanekI aura sarvadarzIpanekI upalabdhi hai| yahI, dravyakoMke nimittabhUta bhAvakoMke kartRtvakA vinAza hai; yahI, vikArapUrvaka anubhavake abhAvake kAraNa aupAdhika sukhaduHkhapariNAmoMke bhoktRtvakA vinAza hai; aura yahI, anAdi vivartanake khedake vinAzase 1 / pUrva sUtrameM kahe hue 'jIvatva' Adi nava vizeSomeMse prathama ATha vizeSa muktAtmAko bhI yathAsaMbhava hote haiM, mAtra eka 'kamesayuktapanA' nahIM hotaa| 2 / cidvivarta = caitanyakA parivartana arthAt caitanyakA eka viSayako chor3akara anya viSayako jAnanerUpa badalanA; citzaktikA anya anya jJeyoMko jAnanerUpa parivartita honaa| 3 / kUTastha = sarvakAla eka rUpa rahanevAlI; acl| [ jJAnAvaraNAdikarmokA sambandha naSTa hone para kahIM citzakti sarvathA apariNAmI nahIM ho jAtI; kintu vaha anya-anya jJeyoMko jAnanerUpa parivartita nahIM hotI-sarvadA tInoM kAlake samasta jJeyoMko jAnatI rahatI hai, isaliye use kathaMcit kUTastha kahA hai|] sarvadhA apariNAmI nahIM ho jAtI; kintu vaha anya 4 / aupAdhika = dravyakarmarUpa upAdhike sAtha 4 / aupAdhika = dravyakarmarUpa upAdhike sAtha sambandhavAle; jinameM dravyakarmarUpI upAdhi nimitta hotI hai aise; asvAbhAvika; vaibhAvika; vikaarii| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAnajainazAstramAlA ] [ 59 bhoktRtvocchedH| idameva cAnAdivivartakhedavicchittisusthitAnaMtacaitanyasyAtmanaH svataMtrasvarUpAnubhUtilakSaNasukhasya bhoktR ca Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana vikArapUrvakAnubhavAbhAvAdaupAdhikasukhaduHkhapariNAmAnAM tvmiti||28|| jAdo sayaM sa cedA savvaNhU savvalogadarasI ya / pappodi suhamaNaMtaM avvAbAdhaM sagamamuttaM / / 29 / / jAtaH svayaM sa cetayitA sarvajJaH prApnoti sukhamanaMtamavyAbAdhaM sarvalokadarzI ca / svakamamUrtam / / 29 / / jisakA ananta caitanya susthita huA aise AtmAko svataMtrasvarUpAnubhUtilakSaNa sukhakA [ - svataMtra svarUpakI anubhUti jisakA lakSaNa hai aise sukhakA ] bhoktRtva hai / / 28 / / gAthA 29 anvayArthaH- [ saH cetayitA ] vaha cetayitA [ cetanevAlA AtmA ] [ sarvajJaH ] sarvajJa [ca] aura [sarvalokadarzI ] sarvalokadarzI [ svayaM jAtaH ] svayaM hotA huA, [ svakam ] svakIya [ amUrtam ] amUrta [ avyAbAdham ] avyAbAdha [ anaMtam ] ananta [ sukham ] sukhako [ prApnoti ] upalabdha karatA hai| siddhake nirupAdhi jJAna, darzana aura sukhakA samarthana hai| TIkA:- yaha, vAstavameM jJAna, darzana aura sukha jisakA svabhAva hai aisA AtmA saMsAradazAmeM, anAdi karmakleza dvArA Atmazakti saMkucita kI gaI honese, paradravyake samparka dvArA [ - iMdriyAdike sambandha dvArA ] kramaza: kucha-kucha jAnatA hai aura dekhatA hai tathA parAzrita, mUrta [ indriyAdi ] ke sAtha sambandhavAlA, savyAbAdha [ - bAdhA sahita ] aura sAnta sukhakA anubhava karatA hai; kintu jaba usake karmakleza samastarUpase vinAzako prApta hote haiM taba, Atmazakti anargala [ - niraMkuza ] aura asaMkucita honese, vaha asahAyarUpase [ - kisIkI sahAyatAke binA ] svayameva yugapad saba [sarva dravyakSetrakAlabhAva ] jAnatA hai aura dekhatA hai tathA svAzrita, mUrta [ indriyAdi ] ke sAtha sambandha rahita, avyAbAdha aura ananta sukhakA anubhava karatA hai| isaliye saba svayameva jAnane aura dekhanevAle tathA svakIya sukhakA anubhavana karanevAle siddhako parase [ kuchabhI ] prayojana nahIM hai| svayameva cetaka sarvajJAnI - sarvadarzI thAya che, ne nija amUrta anaMta avyAbAdha sukhane anubhave / 29 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 60] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda idaM siddhasya nirupaadhijnyaandrshnsukhsmrthnm| AtmA hi jJAnadarzanasukhasvabhAvaH saMsArAvasthAyAmanAdikarmaklezasaMkocitAtmazakti: paradravyasaMparkeNa krameNa kiMcit kiMcijjAnAti pazyati, parapratyayaM mUrtasaMbaddhaM savyAbAdhaM sAMtaM sukhamanubhavati c| yadA tvasya karmaklezA: sAmastyena praNazyanti, tadA'nargalAsaMkucitAtmazaktirasahAyaH svayameva yugapatsamagraM jAnAti pazyati, svapratyayamamUrtasaMbaddhamavyAbAdhamanaMtaM sukha manubhavati c| tata: siddhasya samastaM svayameva jAnata: pazyataH, sukhamanubhavatazca svaM, na pareNa pryojnmiti||29|| bhAvArtha:- siddhabhagavAna [ tathA kevalIbhagavAna ] svayameva sarvajJatvAdirUpase pariNamita hote haiM; unake usa pariNamanameM lezamAtra bhI [ indriyAdi] parakA Alambana nahIM hai| yahA~ koI sarvajJakA niSedha karanevAlA jIva kahe ki- 'sarvajJa hai hI nahIM, kyoMki dekhane meM nahIM Ate,' to use nimnoktAnusAra samajhAte haiM: he bhAI! yadi tuma kahate ho ki 'sarvajJa nahIM hai,' to hama pUchate haiM ki sarvajJa kahA~ nahIM hai ? isa kSetrameM aura isa kAlameM athavA tInoM lokameM aura tInoM kAlameM ? yadi 'isa kSetrameM aura isa kAlameM sarvajJa nahIM hai' aisA kaho. to vaha saMmata hI hai| kinta yadi . tInoM lokoM aura tInoM kAlameM sarvajJa nahIM hai ' aisA kaho to hama pUchate haiM ki vaha tumane kaise jAnA ? yada tInoM lokako aura tInoM kAlako sarvajJa rahita tamane dekha-jAna liyA to tamhI sarvajJa ho gaye. kyoMki jo loka aura tIna kAlako jAne vahI sarvajJa hai| aura yadi sarvajJa rahita tInoM loka aura tInoM kAlako tumane nahIM dekhA-jAnA hai to phira ' tIna loka aura tIna kAlameM sarvajJa nahIM hai ' aisA tuma kaise kaha sakate ho ? isa prakAra siddha hotA hai ki tumhArA kiyA huA sarvajJakA niSedha yogya nahIM hai| he bhAI! AtmA eka padArtha hai aura jJAna usakA svabhAva hai; isaliye usa jJAnakA sampUrNa vikAsa hone para aisA kucha nahIM rahatA ki jo usa jJAnameM ajJAta rhe| jisa prakAra paripUrNa uSNatArUpa pariNamita agni samasta dAhyako jalAtI hai, usI prakAra paripUrNa jJAnarUpa pariNamita Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] SaDdravya - paMcAstikAyavarNana pANehiM caduhiM jIvadi jIvissadi jo hu jIvido puvvaM / so jIvo pANA puNa balamiMdiyamAu ussAso / / 30 / / prANaizcaturbhirjIvati jIviSyati yaH khalu jIvitaH pUrvam / sa jIvaH prANAH punarbalamindriyamAyurucchvAsaH / / 30 / / jiivtvgunnvyaakhyeym| AtmA samasta jJeyako jAnatA hai| aisI sarvajJadazA isa kSetrameM isa kAlameM [ arthAt isa kSetrameM isa kAlameM janma lene vAle jIvoMko ] prApta nahIM hotI tathApi sarvajJatvazaktivAle nija AtmAkA spaSTa anubhava isa kSetrameM isa kAlameM bhI ho sakatA hai| yaha zAstra adhyAtma zAstra honese yahA~ sarvajJasiddhikA vistAra nahIM kiyA gayA hai; jijJAsuko vaha anya zAstromeM dekha lenA cAhiye / / 29 / / [ 69 gAthA 30 anvayArtha:- [ yaH khalu ] jo [ caturbhiH prANaiH ] cAra prANoMse [ jIvati ] jItA hai, [ jIviSyati ] jiyegA aura [ jIvitaH pUrvam ] pUrvakAlameM jItA thA, [ sa jIvaH ] vaha jIva hai; [ punaH prANAH ] aura prANa [ indriyam ] indriya, [ balam ] bala, [ AyuH ] Ayu tathA [ ucchvAsa: ] ucchvAsa hai| 4 TIkA:- yaha, jIvatvaguNakI vyAkhyA 1 prANa indriya, bala, Ayu aura ucchvAsasvarUpa hai| unameM [ - prANoMmeM ], #citsAmAnyarUpa anvayavAle ve bhAvaprANa hai aura pudgalasAmAnyarUpa anvayavAle ve dravyaprANa haiM / una donoM prANoMko trikAla acchinna-saMtAnarUpase [ aTUTa dhArAse ] dhAraNa karatA hai isaliye saMsArIko jIvatva hai| muktako [ siddhako ] to kevala bhAvaprANa hI dhAraNa honese jIvatva hai aisA smjhnaa|| 30 / / * jina prANoMmeM citsAmAnyarUpa anvaya hotA hai ve bhAvaprANa haiM arthAt jina prANoMmeM sadaiva 'citsAmAnya, citsAmAnya, citsAmAnya' aisI ekarUpatA - sadRzatA hotI hai ve bhAvaprANa haiM / [ jina prANoMmeM sadaiva " 'pudgalasAmAnya, pudgalasAmAnya, pudgalasAmAnya aisI ekarUpatA - sadRzatA hotI hai ve dravyaprANa haiM / ] je cAra prANe jIvato pUrve, jIve che, jIvaze, te jIva che; ne prANa indriya- Ayu-bala- ucchvAsa che / 30 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha indriyabalAyurucchvAsalakSaNA citsAmAnyAnvayino hi praannaaH| teSu pudgalasAmAnyAnvayino drvypraannaaH| teSAmubhayeSAmapi triSvapi dhAraNAtsaMsAriNo jIvatvam / muktasya tu kevalAnAmeva bhAvaprANAnAM dhAraNAttadavaseyamiti / / 30 / / kAleSvanavacchinnasaMtAnatvena agurulahugA aNaMtA tehiM aNaMtehiM pariNadA savve / desehiM asaMkhAdA siya logaM svvmaavnnnnaa|| 31 / / kecittu aNAvaNNA micchAdaMsaNakasAyajogajudA / vijudA ya tehiM bahugA siddhA saMsAriNo jIvA / / 32 / / agurulaghukA anaMtAstairanaMtaiH pariNatAH srve| dezairasaMkhyAtAH syAllokaM sarvamApannAH / / 31 / / kecittu anApannA mithyAdarzanakaSAyayogayutAH / viyutAzca tairbahavaH siddhAH saMsAriNo jIvAH / / 32 / / gAthA 31-32 [ bhagavAna zrI kundakunda bhAvaprANAH, anvayArthaH- [ anaMtAH agurulaghukA: ] ananta aise jo agurulaghu [ guNa, aMza ] [ taiH anaMtaiH ] una ananta agurulaghu [ guNa ] rUpase [ sarve ] sarva jIva [ pariNatA: ] pariNata haiM; [ dezaiH asaMkhyAtAH ] ve asaMkhyAta pradezavAle haiN| [ syAt sarvam lokam ApannAH ] katipaya kathaMcit samasta lokako prApta hote haiM [ kecit tu ] aura katipaya [ anApannAH ] aprApta hote haiM / [ bahavaH jIvAH ] aneka [ - ananta ] jIva [ mithyAdarzanakaSAyayogayutAH ] mithyAdarzana- kaSAya-yogasahita [ saMsAriNaH ] saMsArI haiM [ca] aura aneka [ -ananta jIva ] [ taiH viyutAH ] mithyAdarzana- kaSAya-yogarahita [ siddhAH ] siddha haiN| je agurulaghuka ananta te rUpa sarva jIvo pariName; saunA pradeza asaMkhya; katipaya lokavyApI hoya che; 31 / avyApI che katipaya; valI nirdoSa siddha jIvo ghaNA; mithyAtva-yoga-kaSAyayuta saMsArI jIva bahu jANavA / 32 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [63 kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana atra jIvAnAM svAbhAvikaM pramANaM muktaamuktvibhaagshcoktH| jIvA hyvibhaagaikdrvytvaallokprmaannaikprdeshaaH| agurulaghavo guNAstu teSAmagurulaghutvAbhidhAnasya svarUpapratiSThatvanibaMdhanasya svabhAvasyAvibhAgaparicchedAH pratisamaya TIkA:- yahA~ jIvoMkA svAbhAvika pramANa tathA unakA mukta aura amukta aisA vibhAga kahA hai| jIva vAstavameM avibhAgI-ekadravyapaneke kAraNa lokapramANa-ekapradezavAle haiN| unake [jIvoMke] agurulaghuguNa-agurulaghutva nAmakA jo svarUpapratiSThatvake kAraNabhUta svabhAva usakA 'avibhAga pariccheda-pratisamaya hone vAlI SaTsthAnapatita vRddhihAnivAle ananta hai; aura | unake arthAt jIvoMke ] pradeza- jo ki avibhAga paramANu jitane mApavAle sUkSma aMzarUpa haiM ve-asaMkhya haiN| aise una jIvoMmeM katipaya kathaMcita [ kevalasamadaghAtake kAraNa ] lokapUraNa-avasthAke prakAra dvArA samasta lokameM vyApta hote haiM aura katipaya samasta lokameM avyApta hote haiN| aura una jIvoMmeM jo anAdi 1 / pramANa = mApa; primaann| [jIvake agurulaghutvasvabhAvake choTese choTe aMza [ avibhAga pariccheda ] karane para svabhAvase hI sadaiva ananta aMza hote haiM, isaliye jIva sadaiva aise [SaTguNavRddhihAniyukta] ananta aMzoM jitanA haiN| aura jIvake svakSetrake choTese choTe aMza karane para svabhAvase hI sadaiva asaMkhya aMza hote haiM, isaliye jIva sadaiva aise asaMkhya aMzoM jitanA hai|] 2 / guNa = aMza; avibhAga pricched| [jIvameM agurulaghutva nAmakA svabhAva hai| vaha svabhAva jIvako svarUpapratiSThatvake [arthAt svarUpameM rahaneke] kAraNabhUta hai| usake avibhAga paricchedoMko yahA~ agurulaghu guNa [-aMza] kahe haiN|] 3 / kisI guNameM [ arthAt guNakI paryAyameM ] aMzakalpanA kI jAnepara, usakA jo choTese choTA [ jaghanya mAtrArUpa, niraMza ] aMza hotA hai use usa guNakA [arthAt guNakI paryAyakA ] avibhAga pariccheda kahA jAtA hai| 4 / SaTsthAnapatita vRddhihAni = chaha sthAnameM samAveza pAnevAlI vRddhihAni; SaTguNa vRddhihaani| [ agurulaghutvasvabhAvake ananta aMzomeM svabhAvase hI pratisamaya SaTguNa vRddhihAni hotI rahatI hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 64] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda sNbhvtsssthaanptitvRddhihaanyo'nNtaaH| pradezAstu avibhAgaparamANuparicchinnasUkSmAMzarUpA asNkhyeyaaH| evaMvidheSu teSu kecitkathaMcillokapUraNAvasthAprakAreNa sarvalokavyApinaH, kecittu tadavyApina iti| atha ye teSu mithyAdarzanakaSAyayogairanAdisaMtatipravRttairyuktAste saMsAriNaH, ye vimuktAste siddhAH, te ca pratyekaM bahava iti|| 31-32 / / jaha paumarAyarayaNaM khittaM khIre pabhAsayadi khiirN| taha dehI dehattho sadehamittaM pbhaasydi||33|| yathA padmarAgaratnaM kSiptaM kSIre prabhAsayati kssiirm| tathA dehI dehastha: svadehamAtraM prbhaaysti||33|| eSa dehmaatrtvdRssttaaNtopnyaasH| pravAharUpase pravartamAna mithyAdarzana-kaSAya-yoga sahita haiM ve saMsArI haiM, jo unase vimukta haiM [arthAt mithyAdarzana-kaSAya-yogase rahita haiM] ve siddha haiM; aura ve hara prakArake jIva bahuta haiM [ arthAt saMsArI tathA siddha jIvoMmeMse haraeka prakArake jIva ananta haiM] / / 31-32 / / gAthA 33 anvayArthaH- [ yathA] jisa prakAra [ padmarAgaratnaM ] padmarAgaratna [ kSIre kSiptaM ] dUdhameM DAlA jAne para [kSIram prabhAsayati] dUdhako prakAzita karatA hai, [tathA] usI prakAra [ dehI] dehI [ jIva] [ dehasthaH ] dehameM rahatA huA [ svadehamAtraM prabhAsayati ] svadehapramANa prakAzita hotA hai| TIkAH- yaha dehapramANapaneke dRSTAntakA kathana hai [arthAt yahA~ jIvakA dehapramANapanA samajhAneke liye dRSTAnta kahA hai| * yahA~ yaha dhyAna rakhanA cAhiye ki dRSTAnta aura dArTAnta amuka aMzomeM hI eka-dUsareke sAtha milate haiM [ samAnatAvAle ] hote haiM, sarva aMzomeM nhiiN| jyama dUdhamAM sthita padmarAgamaNi prakAze dUdhane, tyama dehamAM sthita dehI dehapramANa vyApakatA lhe| 33 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] SaDdravya - paMcAstikAyavarNana [ 65 yathaiva hi padmarAgaranaM kSIre kSiptaM svato'vyatiriktaprabhAskaMdhena tadvyApnoti kSIraM, tathaiva hi jIva: anAdikaSAyamalImasatvamUle zarIre'vatiSThamAna: svapradezaistadabhivyApnoti zarIram / yathaiva ca tatra kSIre'gnisaMyogAdudvalamAne tasya padmarAgaratnasya prabhAskaMdha udvalate punarnivizamAne nivizate ca, tathaiva ca tatra zarIre viziSTAhArAdivazAdutsarpati tasya jIvasya pradezAH utsarpanti punarapasarpati apasarpanti c| yathaiva ca tatpadmarAgaratnamanyatra prabhUtakSIre kSiptaM svaprabhA - skaMdhavistAreNa tadvyApnoti prabhUtakSIraM, tathaiva hi jIvo'nyatra mahati zarIre'vatiSThamAna: svapradezavistAreNa tadvyApnoti mhcchriirm| yathaiva ca tatpadmarAgaratnamanyatra stokakSIre nikSiptaM svaprabhAskaMdhopasaMhAreNa tadvadvyApnoti stokakSIraM, tathaiva ca jIvo'nyatrANuzarIre'vatiSThamAnaH jisa prakAra padmarAgaratna dUdhameM DAlA jAne para apanese #avyatirikta prabhAsamUha dvArA usa dUdhameM vyApta hotA hai, usI prakAra jIva anAdi kAlase kaSAya dvArA malinatA honeke kAraNa zarIrameM rahatA huA svapradezoM dvArA usa zarIrameM vyApta hotA hai| aura jisa prakAra agnike saMyogase usa dUdhameM uphAna Ane para usa padmarAgaratnake prabhAsamUhameM uphAna AtA hai [ arthAt vaha vistArako vyApta hotA hai ] aura dUdha phira baiTha jAne para prabhAsamUha bhI baiTha jAtA hai, usI prakAra viziSTa AhArAdike vaza usa zarIrameM vRddhi hone para usa jIvake pradeza vistRta hote haiM aura zarIra phira sUkha jAne para pradeza bhI saMkucita ho jAte haiN| punazca jisa prakAra vaha padmarAgaratna dUsare adhika dUdhameM DAlA jAne para svaprabhAsamUhake vistAra dvArA usa adhika dUdhameM vyApta hotA hai, usI prakAra jIva dUsare bar3e zarIrameM sthitiko prApta hone para svapradezoMke vistAra dvArA usa bar3e zarIrameM vyApta hotA hai / aura jisa prakAra vaha padmarAgaratna dUsare kama dUdhameM DAlane para svaprabhAsamUhake saMkoca dvArA usa thor3e dUdhameM , ** avyatirikta = abhinna [ jisa prakAra 'mizrI eka dravya hai aura miThAsa usakA guNa hai' aisA kahIM dRSTAMtameM kahA ho to use siddhAMtarUpa nahIM samajhanA cAhiye; usI prakAra yahA~ bhI jIvake saMkocavistArarUpa dAtako samajhaneke liye ratna aura (dUdhameM phailI huI) usakI prabhAko jo avyatiriktapanA kahA hai yaha siddhAMtarUpa nahIM samajhanA caahiye| pudgalAtmaka ratnako dRSTAMta banAkara asaMkhyapradezI jIvadravyake saMkocavistArako kisI prakAra samajhAneke hetu yahA~ ratnakI prabhAko ratnase abhinna kahA hai| (arthAt ratnakI prabhA saMkocavistArako prApta hone para mAnoM ratnake aMza hI - ratna hI - saMkocavistArako prApta hue aisA samajhaneko kahA hai ) / ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 66] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda svapradezopasaMhAreNa tvyaapnotynnushriirmiti||33|| savvattha atthi jIvo Na ya ekko ekkakAya ekkttttho| ajjhavasANavisiTTho ciTThadi maliNo rjmlehiN|| 34 / / sarvatrAsti jIvo na caika ekakAye aikysthH| adhyavasAnaviziSTazceSTate malino rjomlaiH|| 34 / / atra jIvasya dehAddehAMtare'stitvaM , dehAtpRthagbhUtatvaM , dehAMtarasaMcaraNakAraNaM copnystm| vyApta hotA hai, usI prakAra jIva anya choTe zarIrameM sthitiko prApta hone para svapradezoMke saMkoca dvArA usa choTe zarIrameM vyApta hotA hai| bhAvArtha:- tIna loka aura tIna kAlake samasta dravya-guNa-paryAyoMko eka samayameM prakAzita karanemeM samartha aise vizuddha-darzanajJAnasvabhAvavAle caitanyacamatkAramAtra zuddhakkavAstikAyase vilakSaNa mithyAtvarAgAdi vikalpoM dvArA upArjita jo zarIranAmakarma usase janita [arthAt usa zarIranAmakarmakA udaya jisameM nimitta hai aise] saMkocavistArake AdhInarUpase jIva sarvotkRSTa avagAharUpase pariNamita hotA huA sahasrayojanapramANa mahAmatsyake zarIrameM vyApta hotA hai, jaghanya avagAharUpase pariNamita hotA huA utsedha ghanAMgulake asaMkhyAtaveM bhAga jitane labdhyaparyApta sUkSmanigodake zarIrameM vyApta hotA hai aura madhyama avagAharUpase pariNamita hotA huA madhyama zarIrameM vyApta hotA hai|| 33 / / gAthA 34 anvayArthaH- [ jIvaH ] jIva [ sarvatra ] sarvatra [kramavartI sarva zarIromeM ] [ asti ] hai [ca ] aura [ ekakAye] kisI eka zarIrameM [ aikyasthaH] [kSIranIravat ] ekarUpase rahatA hai tathApi [na ekaH] usake sAtha eka nahIM hai; [adhyavasAnaviziSTa: ] adhyavasAyaviziSTa vartatA huA [ rajomalaiH malinaH] rajamala [ karmamala ] dvArA malina honese [ ceSTate ] vaha bhamaNa karatA hai| TIkAH- yahA~ jIvakA dehase dehAMtarameM [-eka zarIrase anya zarIrameM ] astitva , dehase pRthaktva tathA dehAntarameM gamanakA kAraNa kahA hai| tana tana dhare jIva, tana mahIM aukayastha paNa nahi oka che jIva vividha adhyavasAyayuta, rajamaLamalina thaIne bhme| 34 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] SaDdravya - paMcAstikAyavarNana [ 67 AtmA hi saMsArAvasthAyAM kramavartinyanavacchinnazarIrasaMtAne yathaikasmin zarIre vRttaH tathA krameNAnyeSvapi zarIreSu vartata iti tasya srvtraastitvm| na caikasmin zarIre nIre kSIramivaikyena sthito'pi bhinnasvabhAvatvAttena sahaka iti tasya dehaatpRthgbhuuttvm| anAdibaMdhanopAdhivivartitavividhAdhyavasAyaviziSTatvAtanmUlakarmajAlamalImasatvAca ceSTamAnasyAtmanastabhavatIti tasya dehAMtarasaMcaraNakAraNopanyAsa thAvidhAdhyavasAyakarmanirvartitetarazarIrapravezo iti||34|| jesiM jIvasahAvo Natthi abhAvo ya savvahA tassa / te hoMti bhiNNadehA siddhA vacigoyaramadIdA / / 35 / / yeSAM jIvasvabhAvo nAstyabhAvazca sarvathA tasya / te bhavanti bhinnadehAH siddhA vAggocaramatItAH / / 35 / / AtmA saMsAra-avasthAmeM kramavartI acchinna [ -aTUTa ] zarIrapravAhameM jisa prakAra eka zarIrameM vartatA hai usI prakAra kramase anya zarIroMmeM bhI vartatA hai; isa prakAra use sarvatra [ - sarva zarIroMmeM ] astitva hai| aura kisI eka zarIrameM, pAnImeM dUdhakI bhA~ti ekarUpase rahane para bhI, bhinna svabhAvake kAraNa usake sAtha eka [ tadrUpa ] nahIM hai, isa prakAra use dehase pRthakpanA hai| anAdi baMdhanarUpa upAdhise vivartana [ parivartana ] pAnevAle vividha adhyavasAyoMse viziSTa honeke kAraNa [ - aneka prakArake adhyavasAyavAlA honeke kAraNa ] tathA ve adhyavasAya jisakA nimitta haiM aise karmasamUhase malina honeke kAraNa bhramaNa karate hue AtmAko tathAvidha adhyavasAyoM tathA karmoMse race jAne vAle [ - usa prakArake mithyAtvarAgAdirUpa bhAvakarmoM tathA dravyakarmoMse race jAne vAle ] anya zarIrameM praveza hotA hai; isa prakAra use dehAntarameM gamana honekA kAraNa kahA gayA / / 34 / / gAthA 35 anvayArtha:- [ yeSAM ] jinake [ jIvasvabhAva: ] jIvasvabhAva [ - prANadhAraNarUpa asti ] nahIM hai aura [ sarvathA ] sarvathA [ tasya abhAvaH ca ] usakA abhAva bhI [ bhinnadehAH] deharahita [ vAggocaram atItAH ] vacanagocarAtIta [ siddhAH [ siddhabhagavanta ] haiN| nahIM jIvatva nahi ne sarvathA tadabhAva paNa nahi jemane, te siddha che-je dehavirahita vacanaviSayAtIta che / 35 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com jIvatva ] [ na hai, [ te ] ve bhavanti ] siddha Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 68] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda siddhAnAM jiivtvdehmaatrtvvyvstheym| siddhAnAM hiM dravyaprANadhAraNAtmako mukhyatvena jIvasvabhAvo naasti| na ca jIvasvabhAvasya sarvathAbhAvo'sti bhAvaprANadhAraNAtmakasya jIvasvabhAvasya mukhyatvena sdbhaavaat| na ca teSAM zarIreNa saha nIrakSIrayorivaikyena vRttiH, yataste ttsNprkhetubhuutkssaayyogvipryogaadtiitaanNtrshriirmaatraavgaahprinnttve'pytyNtbhinndehaaH| vAcAM gocaramatItazca tanmahimA, yataste laukikaprANadhAraNamaMtareNa zarIrasaMbaMdhamaMtareNa ca pariprAptanirupAdhisvarUpAH satataM prt-pNtiiti||35|| Na kudoci vi uppaNNo jamhA kajjaM Na teNa so siddho| uppAdedi Na kiMci vi kAraNamavi teNa Na sa hodi|| 36 / / TIkA:- yaha siddhoMke [ siddhabhagavantoMke ] jIvatva aura dehapramANatvakI vyavasthA hai| siddhoMko vAstavameM dravyaprANake dhAraNasvarUpa jIvasvabhAva mukhyarUpase nahIM hai; [ unheM] jIvasvabhAvakA sarvathA abhAva bhI nahIM hai, kyoMki bhAvaprANake dhAraNasvarUpa jIvasvabhAvakA mukhyarUpase sadbhAva hai| aura unheM zarIrake sAtha, nIrakSIrakI bhA~ti, ekarUpa vRtti nahIM hai; kyoMki zarIrasaMyogase hetubhUta kaSAya aura yogakA viyoga huA hai isaliye ve atIta anantara zarIrapramANa avagAharUpa pariNata hone para bhI atyaMta deharahita haiN| aura vacanagocarAtIta unakI mahimA hai; kyoMki laukika prANake dhAraNa binA aura zarIrake sambandha binA, saMpUrNarUpase prApta kiye hue nirupAdhi svarUpa dvArA ve satata pratapate haiM [ -pratApavanta vartate haiM ] / / 35 / / 1 / vRtti = vartana; astitv| 2 / atIta anantara = bhUta kAlakA sabase antima; crm| [ siddhabhagavantoMkI avagAhanA caramazarIrapramANa hone ke kAraNa usa antima zarIrakI apekSA lekara unheM 'dehapramANapanA' kahA jA sakatA hai tathApi, vAstavameM ve atyanta deharahita haiN|] 3 / vacanagocarAtIta = vacanagocaratAko atikrAnta ; vacanaviSayAtIta; vcn-agocr| Upaje nahIM ko kAraNe te siddha tethI na kArya che, upajAvatA nathI kAMI paNa tethI na kAraNa paNa tthre| 36 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana na kutazcidapyutpanno yasmAt kAryaM na tena saH siddhaH / utpAdayati na kiMcidapi kAraNamapi tena na sa bhavati / / 36 / / kahAnajainazAstramAlA ] siddhasya kaarykaarnnbhaavniraaso'ym| yathA saMsArI jIvo bhAvakarmarUpayAtmapariNAmasaMtatyA dravyakarmarUpayA ca pudgalapariNAmasaMtatyA kAraNabhUtayA tena tena devamanuSyatiryagnArakarUpeNa kAryabhUta utpadyate na tathA siddharUpeNApIti / siddho hyubhayakarmakSaye svayamutpadyamAno nAnyataH kutazcidutpadyata iti| yathaiva ca sa eva saMsArI bhAvakarmarUpAmAtmapariNAmasaMtatiM dravyakarmarUpAM ca pudgalapariNAmasaMtatiM kAryabhUtAM kAraNabhUtatvena nirvartayan tAni tAni devamanuSyatiryagnArakarUpANi kAryANyutpAdayatyAtmano na tathA siddhruupmpiiti| siddho hyubhayakarmakSaye svayamAtmAnamutpAdayannAnyatkiJcidutpAdayati / / 36 / / [ 69 gAthA 36 anvayArtha:- [ yasmAt saH siddhaH ] ve siddha [ kutazcit api ] kisI [anya] kAraNase [ na utpannaH] utpanna nahIM hote [ tena ] isaliye [ kAryaM na ] kArya nahIM haiM, aura [ kiMcit api ] kucha bhI [ anya kAryako ] [ na utpAdayati] utpanna nahIM karate [ tena ] isaliye [sa: ] ve [ kAraNam api ] kAraNa bhI [ na bhavati ] nahIM haiM / TIkA:- yaha, siddhako kAryakAraNabhAva honekA nirAsa hai [ arthAt siddhabhagavAnako kAryapanA aura kAraNapanA honekA nirAkaraNa - khaNDana hai ] / jisa prakAra saMsArI jIva kAraNabhUta aisI bhAvakarmarUpa *AtmapariNAmasaMtati aura dravyakarmarUpa pudgalapariNAmasaMtati dvArA una-una deva - manuSya - tiryaMca-nArakake rUpameM kAryabhUtarUpase utpanna hotA hai, usI prakAra siddharUpase bhI utpanna hotA hai-- aisA nahIM hai; [ aura ] siddha [ - siddhabhagavAna ] vAstavameM, donoM karmoM kA kSaya hone para, svayaM [ siddharUpase ] utpanna hote hue anya kisI kAraNase [ - bhAvakarmase yA dravyakarmase ] utpanna nahIM hote / punazca jisa prakAra vahI saMsArI [ jIva ] kAraNabhUta hokara kAryabhUta aisI bhAvakarmarUpa AtmapariNAmasaMtati aura dravyakarmarUpa pudgalapariNAmasaMtati racatA huA kAryabhUta aise ve-ve devamanuSya-tiryaMca-nArakake rUpa apanemeM utpanna karatA hai, usI prakAra siddhakA rUpa bhI [ apanemeM ] utpanna karatA hai-- aisA nahIM hai; [ aura ] siddha vAstavameM, donoM karmoMkA kSaya hone para, svayaM apaneko [siddharUpase ] utpanna karate hue anya kucha bhI [ bhAvadravyakarmasvarUpa athavA devAdisvarUpa kArya ] utpanna nahIM krte|| 36 / / * AtmapariNAmasaMtati = AtmAke pariNAmoMkI paramparA / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha sassadamadha ucchedaM bhavvamabhavvaM ca suNNamidaraM ca / viNNANamaviNNANaM Na vi jujjadi asadi sabbhAve / / 37 / / zAzvatamathocchedo bhavyamabhavyaM ca zUnyamitaracca / vijJAnamavijJAnaM nApi yujyate asati sadbhAve / / 37 / / [ bhagavAna zrI kundakunda atra jIvAbhAvo muktiriti nirstm| dravyaM dravyatayA zAzvatamiti, nitye dravye paryAyANAM pratisamayamuccheda iti, dravyasya sarvadA abhUtaparyAyaiH bhAvyamiti, dravyasya sarvadA bhUtaparyAyairabhAvyamiti, dravyamanyadravyaiH sadA zUnyamiti, dravyaM svadravyeNa sadA'zUnyamiti, kvacijjIvadravye'naMtaM jJAnaM kvacitsAMtaM jJAnamiti kvacijjIvadravye'naMtaM kvacitsAMtamajJAnamiti etadanyathA 3 gAthA 37 anvayArtha:- [ sadbhAve asati ] yadi [ mokSameM jIvakA ] sadbhAva na ho to [ zAzvatam ] zAzvata, [ atha ucchedaH] nAzavaMta, [ bhavyam ] bhavya [ - honeyogya ], [ abhavyam ca ] abhavya [ - na honeyogya ], [ zUnyam ] zUnya, [ itarat ca ] azUnya, [vijJAnam ] vijJAna aura [ avijJAnam ] avijJAna [na api yujyate ] [ jIvadravyameM ] ghaTita nahIM ho sakate / [ isaliye mokSameM jIvakA sadbhAva hai hii| ] TIkA:- yahA~, -- jIvakA abhAva so mukti hai' isa bAtakA khaNDana kiyA hai| [1] dravya dravyarUpase zAzvata hai, [2] nitya dravyameM paryAyoMkA prati samaya nAza hotA hai, [3] dravya sarvadA abhUta paryAyarUsape bhAvya [ - honeyogya, pariNamita honeyogya ] hai, [4] dravya sarvadA bhUta paryAyarUpase abhAvya [ - na honeyogya ] hai, [5] dravya anya dravyoM se sadA zUnya hai, [6] dravya svadravyase sadA azUnya hai, [7] "kasI jIvadravyameM ananta jJAna aura kisImeM sAnta jJAna hai, [8] kisI 2 1 / jise samyaktvase cyuta nahIM honA hai aise samyaktvI jIvako ananta jJAna hai aura jise samyaktvase cyuta honA hai aise samyaktvI jIvake sAnta jJAna hai| 2 / abhavya jIvako ananta ajJAna hai aura jise kisI kAla bhI jJAna hotA hai aise ajJAnI bhavya jIvako sAnta ajJAna hai| sadbhAva jo nahi hoya to dhruva, nAza, bhavya, abhavya ne vijJAna, aNavijJAna, zUnya, azUnya se kaI nava ghaTe / 37 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [71 nupapadyamAnaM muktau jIvasya sdbhaavmaavedytiiti||37|| kammANaM phalameko ekko kajjaMtu NANamadha ekko| cedayadi jIvarAsI cedagabhAveNa tivihenn||38|| karmaNAM phalamekaH ekaH kAryaM tu jnyaanmthaikH| cetayati jIvarAzizcetakabhAvena trividhen||38|| cetyitRtvgunnvyaakhyeym| eke hi cetayitAraH prakRSTataramohamalImasena prakRSTatarajJAnAvaraNamudritAnubhAvena - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - jIvadravyameM ananta ajJAna aura kisImeM sAnta ajJAna hai - yaha saba, anyathA ghaTita na hotA huA, mokSameM jIvake sadbhAvako pragaTa karatA hai|| 37 / / gAthA 38 anvayArtha:- [ trividhena cetakabhAvena ] trividha cetakabhAva dvArA [ eka: jIvarAziH ] eka jIvarAzi [ karmaNAM phalam ] karmoMke phalako, [ekaH tu] eka jIvarAzi [ kAryaM ] kAryako [atha ] aura [ ekaH ] eka jIvarAzi [ jJAnam ] jJAnako [ cetayati ] cetatI [-vedatI ] hai| 1 / anyathA = anya prakArase; dUsarI riitise| [ mokSameM jIvakA astitva hI na rahatA ho to uparokta ATha bhAva ghaTita ho hI nahIM skte| yadi mokSameM jIvakA abhAva hI ho jAtA ho to, [1] pratyeka dravya dravyarUpase zAzvata hai-yaha bAta kaise ghaTita hogI? [2] pratyeka dravya nitya rahakara usameM paryAyakA nAza hotA rahatA hai- yaha bAta kaise ghaTita hogI? [3-6] pratyeka dravya sarvadA anAgata paryAyase bhAvya, sarvadA atIta paryAyase abhAvya, sarvadA parase zUnya aura sarvadA svase azUnya hai- yaha bAteM kaise ghaTita hoMgI? [7] kisI jIvadravyameM ananta jJAna hai- yaha bAta kaise ghaTita hogI? aura [8] kisI jIvadravyameM sAnta ajJAna hai [arthAt jIvadravya nitya rahakara usameM ajJAnapariNAmakA anta AtA hai- yaha bAta kaise ghaTita hogI? isaliye ina ATha bhAvoM dvArA mokSameM jIvakA astitva siddha hotA hai|] traNavidha cetakabhAvathI ko jIvarAzi 'kArya 'ne, ko jIvarAzi 'karmaphaLa 'ne, koI cete 'jnyaan'ne| 38 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 72] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda cetakasvabhAvena prakRSTataravIryAMtarAyAvasAditakAryakAraNasAmarthyAH sukhaduHkharUpaM karmaphalameva prAdhAnyena cetyNte| anye tu prakRSTataramohamalImasenApi prakRSTajJAnAvaraNamudritAnubhAvena cetaka-svabhAvena manAgvIryAMtarAyakSayopazamAsAditakAryakAraNasAmarthyAH sukhaduHkharUpakarmaphalAnubhavana-saMvalitamapi kAryameva prAdhAnyena cetyNte| anyatare tu prakSAlitasakalamohakalaGkena samucchinnakRtmajJAnAvaraNatayAtyaMtamunmudritasamastAnubhAvena cetakasvabhAvena samastavIryAMtarAyakSayAsAditAnaMtavIryA api nirjIrNakarmaphalatvAdatyaMta TIkAH- yaha, 'cetayitRtvaguNakI vyAkhyA hai| koI cetayitA arthAt AtmA to, jo ati prakRSTa mohase malina hai aura jisakA prabhAva [ zakti ] ati prakRSTa jJAnAvaraNase mu~da gayA hai aise cetaka-svabhAva dvArA sukhaduHkharUpa 'karmaphala' ko hI pradhAnata: cetate haiM, kyoMki unakA ati prakRSTa vIryAntarAyase kArya karanekA [-karmacetanArUpa pariNamita honekA] sAmarthya naSTa gayA hai| dUsare cetayitA arthAt AtmA, jo ati prakRSTa mohase malina che aura jisakA prabhAva prakRSTa jJAnAvaraNase mu~da gayA hai aise cetakasvabhAva dvArA - bhale hI sukhaduHkharUpa karmaphalake anubhavase mizritarUpase bhI - 'kArya' ko hI pradhAnataH cetate haiM, kyoMki unhoMne alpa vIryAMtarAyake kSayopazamase kArya karanekA sAmarthya prApta kiyA hai| aura dUsare cetayitA arthAt AtmA, jisameMse sakala mohakalaMka dhula gayA hai tathA samasta jJAnAvaraNake vinAzake kAraNa jisakA samasta prabhAva atyanta vikasita ho gayA hai aise cetakasvabhAva 1 / cetayitRtva = cetayitApanA; cetanevAlApanA ; cetkpnaa| 2 / karmacetanAvAle jIvako jJAnAvaraNa 'prakRSTa' hotA hai aura karmaphalacetanAvAleko 'ati prakRSTa' hotA hai| 3 / kArya = [jIva dvArA] kiyA jAtA ho vaha; icchApUrvaka iSTAniSTa vikalparUpa krm| [jina jIvoMko vIryakA kincat vikAsa huA hai unako karmacetanArUpase pariNamita sAmarthya pragaTa huA hai isaliye ve mukhyata: karmacetanArUpase pariNamita hote haiN| vaha karmacetanA karmaphalacetanAse mizrita hotI hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [73 kRtakRtyatvAca svato'vyatiriktasvAbhAvikasukhaM jJAnameva cetayaMta iti||38|| savve khalu kammaphalaM thAvarakAyA tasA hi kjjjudN| pANittamadikkaMtA NANaM vidaMti te jiivaa||39 / / sarve khalu karmaphalaM sthAvarakAyAstrasA hi kaaryyutm| prANitvamatikrAMtA: jJAnaM vidanti te jIvAH / / 39 / / - dvArA 'jJAna' ko hI - ki jo jJAna apanese avyatirikta svAbhAvika sukhavAlA hai usIko -cetate haiM, kyoMki unhoMne samasta vIryAMtarAyake kSayase ananta vIryako prApta kiyA hai isaliye unako [ vikArI sukhaduHkharUpa] karmaphala nirjarita ho gayA hai aura atyanta kRtakRtyapanA huA hai [arthAt kucha bhI karanA lezamAtra bhI nahIM rahA hai] / / 38 / / gAthA 39 anvayArtha:- [ sarve sthAvarakAyAH] sarva sthAvara jIvasamUha [khalu] vAstavameM [karmaphalaM] karmaphalako vedate haiM, [trasA:] trasa [hi] vAstavameM [kAryayutam ] kAryasahita karmaphalako vedate haiM aura [ prANitvam atikrAMtAH ] jo prANitvakA [-prANoMkA ] atikrama kara gaye haiM [ te jIvAH ] ve jIva [ jJAnaM ] jJAnako [ viMdanti ] vedate haiN| TIkAH- yahA~, kauna kyA cetatA hai [ arthAt kisa jIvako kaunasI cetanA hotI hai ] vaha kahA cetatA hai, anubhava karatA hai, upalabdha karatA hai aura vedatA hai -ye ekArtha haiM [ arthAt yaha saba zabda eka arthavAle haiM], kyoMki cetanA, anubhUti, upalabdhi aura vedanAkA eka artha hai| vahA~, sthAvara 1 / avyatirikta = abhinn| [ svAbhAvika sukha jJAnase abhinna hai isaliye jJAnacetanA svAbhAvika sukhake saMcetana anubhavana-sahita hI hotI hai|] 2 / kRtakRtya = kRtkaary| [ paripUrNa jJAnavAle AtmA atyanta katakArya haiM isaliye, yadyapi unheM anaMta vIrya pragaTa huA hai tathApi, unakA vIrya kAryacetanAko [ karmacetanAko ] nahIM racatA, [ aura vikArI sukhaduHkha vinaSTa ho gaye haiM isaliye unakA vIrya karmaphala cetanAko bhI nahIM racatA,] jJAnacetanAko hI racatA hai|] vede karamaphala sthAvaro, trasa kAryayuta phala anubhave, prANitvathI atikrAnta je te jIva vede jnyaanne| 39 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 74] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda atra kaH kiM cetayata ityuktm| cetayaMte anubhavanti upalabhaMte vidNtiityekaarthaashcetnaanubhuutyuplbdhivednaanaamekaarthtvaat| tatra sthAvarAH karmaphalaM cetayaMte, trasAH kAryaM cetayaMte, kevalajJAninojJAnaM cetayaMta iti||39 / / athopyoggunnvyaakhyaanm| uvaogo khalu duviho NANeNa ya daMsaNeNa sNjutto| jIvassa savvakAlaM aNaNNabhUdaM viyaanniihi|| 40 / / upayogaH khalu dvividho jJAnena ca darzanena sNyuktH| jIvasya sarvakAlamananyabhUtaM vijaaniihi|| 40 / / karmaphalako cetate haiM, trasa kAryako cetate haiM, kevalajJAnI jJAnako cetate haiN| bhAvArtha:- pA~ca prakArake sthAvara jIva avyakta sukhaduHkhAnubhavarUpa zubhAzubhakarmaphalako cetate haiN| dvIindriya Adi trasa jIva usI karmaphalako icchApUrvaka iSTAniSTa vikalparUpa kArya sahita cetate haiN| 'paripUrNa jJAnavanta bhagavanta [ananta saukhya sahita ] jJAnako hI cetate haiN|| 39 / / aba upayogaguNakA vyAkhyAna hai| 1 / yahA paripUrNa jJAnacetanAkI vivakSA honese, kevalIbhagavantoM aura siddhabhagavantoMko hI jJAnacetanA kahI gaI hai| AMzika jJAnacetanAkI vivakSAse to muni, zrAvaka tathA avirata samyagdRSTiko bhI jJAnacetanA kahI jA sakatI hai; unakA yahA~ niSedha nahIM samajhanA, mAtra vivakSAbheda hai aisA samajhanA caahiye| che jJAna ne darzana sahita upayoga yugala prakArano; jIvadravyane te sarva kALa ananyarUpe jaannvo| 40. Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ 75 kahAnajainazAstramAlA ] SaDdravya - paMcAstikAyavarNana eva, AtmanazcaitanyAnuvidhAyI pariNAma upayogaH / so'pi dvividhaH - jJAnopayogo darzano-payogazca / tatra vizeSagrAhi jJAnaM, sAmAnyagrAhi drshnm| upayogazca sarvadA jIvAdapRthagbhUta ekAstitvanirvRttatvAditi / / 40 / / AbhiNisudodhimaNakevalANi NANANi paMcabheyANi / kumadisudavibhaMgANi ya tiNNi vi NANehiM saMjutte / / 41 / / AbhinibodhikazrutAvadhimana:paryayakevalAni jJAnAni paJcabhedAni / kumatizrutavibhaGgAni ca trINyapi jJAnaiH saMyuktAni / / 41 / / anvayArtha:- [ jJAnena ca darzanena saMyuktaH ] jJAna aura darzanase saMyukta aisA [ khalu dvividhaH ] vAstavameM do prakArakA [ upayogaH ] upayoga [ jIvasya ] jIvako [ sarvakAlam ] sarva kAla [ ananyabhUtaM ] ananyarUpase [ vijAnIhi ] jAno / gAthA 40 TIkA:- AtmakA caitanya - anuvidhAyI [ arthAt caitanyakA anusaraNa karanevAlA ] pariNAma so upayoga hai| vaha bhI do prakArakA hai - jJAnopayoga aura drshnopyog| vahA~, vizeSako grahaNa karanevAlA jJAna hai aura sAmAnyako grahaNa karanevAlA darzana hai [ arthAt vizeSa jisameM pratibhAsita ho vaha jJAna hai aura sAmAnya jisameM pratibhAsita ho vaha darzana hai ] / aura upayoga sarvadA jIvase *apRthagbhUtahI hai, kyoMki eka astitvase racita hai / / 40 / / * apRthagbhUta anvayArtha:- [ AbhinibodhikazrutAvadhimana:paryayakevalAni ] Abhinibodhika [ -mati ], zruta, avadhi, mana:paryaya aura kevala - [ jJAnAni paJcabhedAni ] isa prakAra jJAnake pA~ca bheda haiM; [ kumatizrutavibhaGgAni ca ] aura kumati, kuzruta aura vibhaMga - [ trINi api ] yaha tIna [ ajJAna ] bhI [ jJAnai: ] [ pA~ca ] jJAnake sAtha [ saMyuktAni ] saMyukta kiye gaye haiM / [ isa prakAra jJAnopayogake ATha bheda haiN|] = gAthA 41 abhinn| [ upayoga sadaiva jIvase abhinna hI hai, kyoMki ve eka astitvase niSpanna hai| mati, zruta, avadhi, mana:, kevala pAMca bhedo jJAnanA; kumati, kuzruta, vibhaMga-traNa paNa jJAna sAthe jor3avAM / 41 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 76 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jJAnopayogavizeSANAM naamsvruupaabhidhaanmett| tatrAbhinibodhikajJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaHparyayajJAnaM kevalajJAnaM kumatijJAnaM kuzruta-jJAnaM vibhaGgajJAnamiti naamaabhidhaanm| AtmA hyanaMtasarvAtmapradezavyApivizuddha jnyaansaamaanyaatmaa| sa khalvanAdijJAnAvaraNakarmAvacchannapradezaH san, yattadAvaraNakSayopazamAdindri-yAnindriyAvalambAcca mUrtAmUrtadravyaM vikalaM vizeSeNAvabudhyate tadAbhinibodhikajJAnam, yattadAvaraNakSayopazamAdanindriyAvalaMbAca mUrtAmUrtadravyaM vikalaM vizeSeNAvabudhyate tat zrutajJAnam, yattadAvaraNakSayopazamAdeva mUrtadravyaM vikalaM vizeSeNAvabudhyate tadavadhijJAnam , yattadA-varaNakSayopazamAdeva ------------------------------------------------------------------------- TIkA:- yaha, jJAnopayogake bhedoMke nAma aura svarUpakA kathana hai| vahA~, [1] AbhinibodhikajJAna, [2] zrutajJAna, [3] avadhijJAna, [4] manaHparyayajJAna, [5] kevalajJAna, [6] kumatijJAna, [7] kuzrutajJAna aura [8] vibhaMgajJAna-isa prakAra [ jJAnopayogake bhedoMke] nAmakA kathana hai| [aba unake svarUpakA kathana kiyA jAtA hai:-] AtmA vAstavameM ananta, sarva AtmapradezoMmeM vyApaka, vizuddha jJAnasAmAnyasvarUpa hai| vaha [AtmA] vAstavameM anAdi jJAnAvaraNakarmase AcchAdita pradezavAlA vartatA huA, [1] usa prakArake [arthAt matijJAnake] AvaraNake kSayopazamase aura indriya-manake avalambanase mUrta-amUrta dravyakA vikalarUpase vizeSata: avabodhana karatA hai vaha AbhinibodhikajJAna hai, [2] usa prakArake [arthAt zrutajJAnake] AvaraNake kSayopazamase aura manake avalambanase mUrta-amUrta dravyakA vikalarUpase vizeSataH avabodhana karatA hai vaha zrutajJAna hai, [3] usa prakArake AvaraNake kSayopazamase hI mUrta dravyakA vikalarUpase vizeSataH avabodhana karatA hai vaha avadhijJAna hai, [4] usa prakArake AvaraNake kSayopazamase hI paramanogata [-dUsaroMke manake sAtha sambandhavAle ] mUrta dravyakA vikalarUpase vizeSataH avabodhana karatA hai vaha manaHparyayajJAna hai, [5] samasta AvaraNake atyanta kSayase, kevala hI [ -AtmA akelA hI ], mUrta-amUrta dravyakA sakalarUpase 1 / vikalarUpase = apUrNarUpase; aNshtH| 2 / vizeSataH avabodhana karanA = jaannaa| [ vizeSa avabodha arthAta vizeSa pratibhAsa so jJAna hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [77 kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana paramanogataM mUrtadravyaM vikalaM vizeSeNAvabudhyate tanmanaHparyayajJAnam, yatsakalAvaraNAtyaMtakSaye kevala eva mUrtAmUrtadravyaM sakalaM vizeSeNAvabudhyate tatsvAbhAvikaM kevljnyaanm| mithyAdarzanodayasahacaritamAbhinibodhikajJAnameva kumatijJAnam, mithyAdarzanodaya-sahacaritaM zrutajJAnameva kuzrutajJAnam, mithyAdarzanodayasahacaritamavadhijJAnameva vibhaGgajJAnamiti svruupaabhidhaanm| itthaM matijJAnAdijJAnopayogASTakaM vyaakhyaatm|| 41 / / vizeSataH avabodhana karatA hai vaha svAbhAvika kevalajJAna hai, [6] mithyAdarzanake udayake sAthakA AbhinibodhikajJAna hI kumatijJAna hai, [7] mithyAdarzanake udayake sAthakA zrutajJAna hI kuzrutajJAna hai, [8] mithyAdarzanake udayake sAthakA avadhijJAna hI vibhaMgajJAna hai| - isa prakAra [ jJAnopayogake bhedoMke ] svarUpakA kathana hai| isa prakAra matijJAnAdi ATha jJAnopayogoMkA vyAkhyAna kiyA gyaa| bhAvArtha:- prathama to, nimnAnusAra pA~ca jJAnoMkA svarUpa hai: nizcayanayase akhaNDa-eka-vizuddhajJAnamaya aisA yaha AtmA vyavahAranayase saMsArAvasthAmeM karmAvRtta vartatA huA, matijJAnAvaraNakA kSayopazama hone para, pA~ca indriyoM aura manase mUrta-amUrta vastuko vikalparUpase jo jAnatA hai vaha matijJAna hai| vaha tIna prakArakA hai: upalabdhirUpa, bhAvanArUpa aura upyogruup| matijJAnAvaraNake kSayopazamase janita arthagrahaNazakti [-padArthako jAnanekI zakti ] vaha upalabdhi hai, jAne hue padArthakA punaH punaH ciMtana vaha bhAvanA hai aura yaha kAlA hai,' 'yaha pIlA hai ' ityAdirUpase arthagrahaNavyApAra [-padArthako jAnanekA vyApAra ] vaha upayoga hai| usI prakAra vaha [ matijJAna] avagraha, IhA, avAya aura dhAraNArUpa bhedoM dvArA athavA koSThabuddhi, bIjabuddhi , padAnusArIbuddhi tathA saMbhinnazrotRtAbuddhi aise bhedoM dvArA cAra prakArakA hai| [ yahA~, aisA tAtparya grahaNa karanA cAhiye ki nirvikAra zuddha anubhUtike prati abhimukha jo matijJAna vahI upAdeyabhUta ananta sukhakA sAdhaka honese nizcayase upAdeya hai, usake sAdhanabhUta bahiraMga matijJAna to vyavahArase upAdeya hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda vahI pUrvokta AtmA, zrutajJAnAvaraNakA kSayopazama hone para, mUrta-amUrta vastuko parokSarUpase jo jAnatA hai use jJAnI zrutajJAna kahate haiN| vaha labdhirUpa aura bhAvanArUpa hai tathA upayogarUpa aura nayarUpa hai| 'upayoga' zabdase yahA~ vastuko grahaNa karanevAlA pramANa samajhanA cAhiye arthAt sampUrNa vastuko jAnanevAlA jJAna samajhanA cAhiye aura 'naya' zabdase vastuke [ guNaparyAyarUpa ] eka dezako grahaNa karanevAlA aisA jJAtAkA abhiprAya samajhanA cAhiye / [ yahA~ aisA tAtparya grahaNa karanA cAhiye ki vizuddhajJAnadarzana jisakA svabhAva hai aise zuddha Atmatattvake samyak zraddhAna - jJAna- anucaraNarUpa abhedaratnatrayAtmaka jo bhAvazruta vahI upAdeyabhUta paramAtmatattvakA sAdhaka honese nizcayase upAdeya hai kintu usake sAdhanabhUta bahiraMga zrutajJAna to vyavahArase upAdeya hai / ] 1 yaha AtmA, avadhijJAnAvaraNakA kSayopazama hone para, mUrta vastuko jo pratyakSarUpase jAnatA hai vaha avadhijJAna hai| vaha avadhijJAna labdhirUpa tathA upayogarUpa aisA do prakArakA jAnanA / athavA avadhijJAna dezAvadhi, paramAvadhi aura sarvAvadhi aise bhedoM dvArA tIna prakArase hai / usameM, paramAvadhi aura sarvAvadhi caitanyake uchalanese bharapUra AnandarUpa paramasukhAmRtake rasAsvAdarUpa samarasIbhAvase pariNata caramadehI tapodhanoMko hotA hai| tInoM prakArake avadhijJAna nizcayase viziSTa samyaktvAdi guNase hote haiN| devoM aura nArakoMke honevAle bhavapratyayI jo avadhijJAna vaha niyamase dezAvadhi hI hotA hai| yaha AtmA, mana:paryayajJAnAvaraNakA kSayopazama hone para, paramanogata mUrta vastuko jo pratyakSarUpase jAnatA hai vaha mana:paryayajJAna hai / Rjumati aura vipulamati aise bhedoM dvArA mana:paryayajJAna do prakArakA hai| vahA~, vipulamati mana:paryayajJAna parake manavacanakAya sambandhI padArthoMko, vakra tathA avakra donoMko, jAnatA hai aura Rjumati mana:paryayajJAna to Rjuko [ avakrako ] hI jAnatA hai| nirvikAra AtmAkI upalabdhi aura bhAvanA sahita caramadehI muniyoMko vipulamati mana:paryayajJAna hotA hai| yaha donoM mana:paryayajJAna vItarAga Atmatattvake samyak zraddhAna - jJAna - anuSThAnakI bhAvanA sahita, pandraha pramAda rahita apramatta muniko upayogameM- vizuddha pariNAmameM - utpanna hote haiN| yahA~ mana:paryayajJAnake utpAdakAlameM hI apramattapanekA niyama hai, phira pramattapanemeM bhI vaha saMbhavita hotA hai 1 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [79 daMsaNamavi cakkhujudaM acakkhujudamavi ya ohiNA shiyN| aNidhaNamaNaMtavisayaM kevaliyaM cAvi paNNattaM / / 42 / / - - - - - - jo jJAna ghaTapaTAdi jJeya padArthoMkA avalambana lekara utpanna nahIM hotA vaha kevalajJAna hai| vaha zrutajJAnasvarUpa bhI nahIM hai| yadyapi divyadhvanikAlameM usake AdhArase gaNadharadeva Adiko zrutajJAna pariNamita hotA hai tathApi vaha zrutajJAna gaNadharadeva Adiko hI hotA hai, kevalIbhagavantoMko to kevalajJAna hI hotA hai| punazca, kevalIbhagavantoMko zrutajJAna nahIM hai itanA hI nahIM, kintu unheM jJAna-ajJAna bhI nahIM hai arthAt unheM kisI viSayakA jJAna tathA kisI viSayakA ajJAna ho aisA bhI nahIM hai - sarva viSayoMkA jJAna hI hotA hai; athavA, unheM mati-jJAnAdi aneka bhedavAlA jJAna nahIM hai - eka kevalajJAna hI hai| yahA~ jo pA~ca jJAnoMkA varNana kiyA gayA hai vaha vyavahArase kiyA gayA hai| nizcayase to bAdala rahita sUryakI bhA~ti AtmA akhaNDa-eka-jJAna-pratibhAsamaya hI hai| aba ajJAnatrayake sambandhameM kahate haiM : mithyAtva dvArA arthAt bhAva-AvaraNa dvArA ajJAna [-kumatijJAna, kuzrutajJAna tathA vibhaMgajJAna ] aura aviratibhAva hotA hai tathA jJeyakA avalambana lenese [-jJeya sambandhI vicAra athavA jJAna karanese ] usa-usa kAla duHnaya aura duHpramANa hote haiN| [ mithyAdarzanake sadbhAvameM vartatA huA matijJAna vaha kumatijJAna hai, zrutajJAna vaha kuzrutajJAna hai, avadhijJAna vaha vibhaMgajJAna hai; usake sadbhAvameM vartate hue naya ve duHnaya haiM aura pramANa vaha duHpramANa hai|] isaliye aisA bhAvArtha samajhanA cAhiye ki nirvikAra zuddha AtmAkI anubhUtisvarUpa nizcaya samyaktva upaadeyhai| isa prakAra jJAnopayogakA varNana kiyA gyaa|| 41 / / darzana taNA cakSu-acakSurUpa, avadhirUpa ne niHsImaviSaya anidhana kevaLarUpa bheda kahela ch| 42 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 80 paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda darzanamapi cakSuryutamacakSuryutamapi cAvadhinA shitm| anidhanamanaMtaviSayaM kaivalyaM cApi prjnyptm|| 42 / / darzanopayogavizeSANAM naamsvruupaabhidhaanmett| cakSurdarzanamacakSurdarzanamavadhidarzanaM kevaladarzanamiti naamaabhidhaanm| AtmA hynNtsrvaatmprdeshvyaapivishuddhdrshnsaamaanyaatmaa| sa khalvanAdidarzanAvaraNakarmAvacchannapradezaH san, yattadAvaraNakSayopazamAcakSurindriyAvalambAca mUrtadravyaM vikalaM sAmAnye .................... gAthA 42 anvayArthaH- [ darzanam api] darzana bhI [ cakSuryutam ] cakSudarzana, [acakSuryutam api ca ] acakSudarzana, [avadhinA sahitam ] avadhidarzana [ca api] aura [anaMtaviSayam ] ananta jisakA viSaya hai aisA [ anidhanam ] avinAzI [ kaivalyaM ] kevaladarzana [ prajJaptam ] - aise cAra bhedavAlA kahA hai| TIkA:- yaha, darzanopayogake bhedoMke nAma aura svarUpakA kathana hai| [1] cakSudarzana, [2] acakSudarzana, [3] avadhidarzana aura [4] kevaladarzana - isa prakAra [ darzanopayogake bhedoMke ] nAmakA kathana hai| [aba usake svarUpakA kathana kiyA jAtA hai:-] AtmA vAstavameM ananta, sarva AtmapradezoMmeM vyApaka, vizuddha darzanasAmAnyasvarUpa hai| vaha [AtmA] vAstavameM anAdi darzanAvaraNakarmase AcchAdita pradezoMvAlA vartatA huA , [1] usa prakArake [ arthAt cakSudarzanake ] AvaraNake kSayopazamase aura cakSuindriyake avalambanase mUrta dravyako vikalarUpase sAmAnyataH avabodhana karatA hai 1 / sAmAnyataH avabodhana karanA = dekhnaa| [ sAmAnya avabodha arthAt sAmAnya pratibhAsa vaha darzana hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana kahAnajainazAstramAlA ] [cs nAvabudhyate taccakSurdarzanam, yattadAvaraNakSayopazamAcakSurvarjitetaracaturindriyAnindriyAvalambAcca mUrtA - mUrtadravyaM vikalaM sAmAnyenAvabudhyate tadacakSurdarzanam, yattadAvaraNakSayopazamAdeva mUrtadravyaM vikalaM sAmAnyenAvabudhyate tadavadhidarzanam, yatsakalAvaraNAtyaMtakSaye kevala eva mUrtAmUrtadravyaM sakalaM sAmAnyenAvabudhyate tatsvAbhAvikaM kevaladarzanamiti svarUpAbhidhAnam / / 42 / / Na viyappadi NANAdo NANI NANANi hoMti gANi / tamhA du vissarUvaM bhaNiyaM daviyatti NANIhiM / / 43 / / na vikalpyate jJAnAt jJAnI jJAnAni bhavaMtyanekAni / tasmAttu vizvarUpaM bhaNitaM dravyamiti jnyaanibhiH|| 43 / / eksyaatmno'nekjnyaanaatmktvsmrthnmett| na tAvajjJAnI jJAnAtpRthagbhavati, dvayorapyekAstitvanirvRttatvenaikadravyatvAt, vaha cakSudarzana hai, [2] usa prakArake AvaraNake kSayopazamase tathA cakSuke atirikta zeSa cAra indrayoM aura manake avalambanase mUrta-amUrta dravyako vikarUpase sAmAnyataH avabodhana karatA hai vaha acakSudarzana hai, [3] usa prakArake AvaraNake kSayopazamase hI mUrta dravyako vikarUpase sAmAnyataH avabodhana karatA hai vaha avadhidarzana hai, [4] samasta AvaraNake atyanta kSayase, kevala hI [ - AtmA akelA hI ], mUrta-amUrta dravyako sakalarUpase sAmAnyataH avabodhana karatA hai vaha svAbhAvika kevaladarzana hai| - isa prakAra [ darzanopayogake bhedoMke ] svarUpakA kathana hai / / 42 / / gAthA 43 anvayArthaH- [ jJAnAt ] jJAnase [ jJAnI na vikalpyate ] jJAnIkA [ - AtmAkA ] bheda nahIM kiyA jAtA; [ jJAnAni anekAni bhavaMti ] tathApi jJAna aneka hai / [ tasmAt tu] isaliye to [ jJAnibhiH ] jJAniyoMne [ dravyaM ] dravyako [ vizvarUpam iti bhaNitam ] vizvarUpa [ - anekarUpa ] kahA hai| TIkA:- eka AtmA aneka jJAnAtmaka honekA yaha samarthana hai 1 prathama to jJAnI [ - AtmA ] jJAnase pRthak nahIM hai; kyoMki donoM eka astitvase racita honese che jJAnathI nahi bhinna jJAnI, jJAna toya aneka che; te kAraNe to vizvarUpa kahyuM daravane jnyaaniio| 43 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda dvayorapyabhinnapradezatvenaikakSetratvAt, dvayorapyekasamayanirvRttatvenaikakAlatvAt, dvyorpyeksvbhaavtvenaikbhaavtvaat| na caivamucyamAnepyekasminnAtmanyAbhinibodhikAdInyanekAni jJAnAni virudhyaMte, dravyasya vishvruuptvaat| dravyaM hi sahakramapravRttAnaMtaguNaparyAyAdhAratayAnaMtarUpatvAdekamapi vizvarUpamabhidhIyata iti|| 43 / / jadi havadi davvamaNNaM guNado ya guNA ya davvado annnne| davvANaMtiyamadhavA davvAbhAvaM pkuvvNti||44|| yadi bhavati dravyamanyadguNatazca guNAzca drvyto'nye| dravyAnaMtyamathavA dravyAbhAvaM prkRrvnti|| 44 / / dravyasya guNebhyo bhede, guNAnAM ca dravyAdbhede dossopnyaaso'ym| donoMko ekadravyapanA hai, donoMke abhinna pradeza honese donoMko ekakSetrapanA hai, donoM eka samayameM race jAte honese donoMko ekakAlapanA hai, donoMkA eka svabhAva honese donoMko ekabhAvapanA hai| kintu aisA kahA jAne para bhI, eka AtmAmeM Abhinibodhika [-mati] Adi aneka jJAna virodha nahIM pAte, kyoMki dravya vizvarUpa hai| dravya vAstavameM sahavartI aura kramavartI aise ananta guNoM tathA paryAyoMkA AdhAra honeke kAraNa anantarUpavAlA honese , eka hone para bhI, 'vizvarUpa kahA jAtA hai / / 43 / / gAthA 44 anvayArtha:- [ yadi ] yadi [ dravyaM ] dravya [ guNataH ] guNoMse [anyat ca bhavati ] anya [-bhinna ] ho [ guNAH ca aura guNa [ dravyataH anye] dravyase anya ho to [ dravyAnaMtyam ] dravyakI anantatA ho [ athavA ] athavA [ dravyAbhAvaM ] dravyakA abhAva [ prakurvanti ] ho| TIkA:- dravyakA guNoMse bhinnatva ho aura guNoMkA dravyase bhinnatva ho to doSa AtA hai usakA yaha kathana hai| 1 / vizvarUpa = anekruup| [eka dravya sahavartI ananta guNoMkA aura kramavartI ananta paryAyoMkA AdhAra honeke kAraNa anantarUpavAlA bhI hai , isaliye use vizvarUpa [anekarUpa] bhI kahA jAtA hai| isaliye eka AtmA aneka jJAnAtmaka honemeM virodha nahIM hai|] jo dravya guNathI anya ne guNa anya mAno dravyathI to thAya dravya-anantatA vA thAya nAsti drvynii| 44 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [83 guNA hi kvcidaashritaaH| ytraashritaastvym| tccednydgunnebhyH| punarapi guNAH kvcidaashritaaH| ytraashritaastvym| tadapi anyccedgunnebhyH| punarapi guNAH kvcidaashritaaH| yatrAzritAH tvym| tadapyanyadeva gunnebhyH| evaM dravyasya guNebhyo bhede bhavati dravyA nNtym| dravyaM hi guNAnAM smudaayH| guNAzcedanye samudAyAt, ko nAma smudaayH| eva guNAnAM dravyAdbhede bhavati dravyAbhAva iti|| 44 / / avibhattamaNaNNattaM davvaguNANaM vibhttmnnnnttN| NicchaMti NiccayaNhU tavvivarIdaM hi vA tesiN|| 45 / / avibhaktamananyatvaM dravyaguNAnAM vibhktmnytvm| necchanti nizcayajJAstadviparItaM hi vA tessaam|| 45 / / dravyaguNAnAM svocitaannytvoktiriym| -------------------------------- ------ ---------------- guNa vAstavameM kisIke Azrayase hote haiM; [ve] jisake Azrita hoM vaha dravya hotA hai| vaha [-dravya ] yadi guNoMse anya [-bhinna ] ho to-phira bhI, guNa kisIke Azrita hoMge; [ ve] jisake Azrita hoM vaha dravya hotA hai| vaha yadi guNoMse anya ho to- phira bhI guNa kisIke Azrita hoMge; [ ve] jisake Azrita hoM vaha dravya hotA hai| vaha bhI guNose anya hI ho|-- isa prakAra, yadi dravyakA guNoMse bhinnatva ho to, dravyakI anantatA ho| vAstavameM dravya arthAt guNoMkA smudaay| guNa yadi samudAyase anya ho to samudAya kaisA ? [arthAt yadi guNoMko samudAyase bhinna mAnA jAye to samudAya kahA~se ghaTita hogA ? arthAt dravya hI kahA~se ghaTita hogA? ] isa prakAra, yadi guNoMkA dravyase bhinnatva ho to, dravyakA abhAva ho|| 44 / / gAthA 45 anvayArtha:- [ dravyaguNAnAm ] dravya aura guNoMko [avibhaktam ananyatvam ] avibhaktapanerUpa ananyapanA hai; [ nizcayajJA: hi] nizcayake jJAtA [ teSAm ] unheM [ vibhaktam anyatvam ] vibhaktapanerUpa anyapanA [vA ] yA [tadviparItaM ] [ vibhaktapanerUpa] ananyapanA [na icchanti ] nahIM maante| guNa-dravyane avibhaktarUpa ananyatA budhamAnya che; paNa tyAM vibhakta ananyatA vA anyatA nahi mAnya ch| 45 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda avibhaktapradezatvalakSaNaM drvygunnaanaamnnytvmbhyupgmyte| vibhaktapradezatvalakSaNaM tvanyatvamananyatvaM ca nAbhyupagamyate / tathA hi-yathaikasya paramANorekenAtmapradezena sahAvibhaktatvAdananya-tvaM, tathaikasya paramANostadvartinAM sparzarasagaMdhavarNAdiguNAnAM caavibhktprdeshtvaadnnytvm| yathA tvatyaMtaviprakRSTayoH sahyaviMdhyayoratyaMtasannikRSTayozca mizritayostoyapayasorvibhaktapradezatvalakSaNamanyatvamananyatvaM ca, na tathA dravyaguNAnAM vibhaktapradezatvAbhAvAdanyatvamananyatvaM ceti|| 45 / / Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates TIkA:- yaha, dravya aura guNoMke svocita ananyapanekA kathana hai [ arthAt dravya aura guNoMko kaisA ananyapanA ghaTita hotA hai vaha yahA~ kahA hai ] / dravya aura guNoMko 'avibhaktapradezatvasvarUpa ananyapanA svIkAra kiyA jAtA hai; parantu vibhaktapradezatvasvarUpa anyapanA tathA [ vibhaktapradezatvasvarUpa ] ananyapanA svIkAra nahIM kiyA jAtA / vaha spaSTa samajhAyA jAtA hai:- jisa prakAra eka paramANuko eka svapradezake sAtha avibhaktapanA honese ananyapanA hai, usI prakAra eka paramANuko tathA usameM rahanevAle sparza-rasa-gaMdha-varNa Adi guNoMko avibhakta pradeza honese [ avibhakta- pradezatvasvarUpa ] ananyapanA hai; parantu jisa prakAra atyanta dUra aise sahya aura viMdhyako vibhaktapradezatvasvarUpa anyapanA hai tathA atyanta nikaTa aise mizrita kSIra-nIrako vibhaktapradezatvasvarUpa ananyapanA hai, usI prakAra dravya aura guNoMko vibhakta pradeza na honese [ vibhaktapradezatvasvarUpa ] anyapanA tathA [ vibhaktapradezatvasvarUpa ] ananyapanA nahIM hai / / 45 / / = 1 / avibhakta abhinn| [dravya aura guNoMke pradeza abhinna hai isaliye dravya aura guNoMko abhinnapradezatvasvarUpa ananyapanA hai|] 2 / atyanta dUra sthita sahya aura viMdhya nAmake parvatoMko bhinnapradezatvasvarUpa anyapanA hai| 3 / atyanta nikaTa sthita mizrita dUdha-jalako bhinnapradezatvasvarUpa ananyapanA hai| dravya aura guNoMko aisA ananyapanA nahIM hai, kintu abhinnapradezatvasvarUpa ananyapanA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [85 vavadesA saMThANA saMkhA visayA ya hoMti te bhugaa| te tesimaNaNNatte aNNatte cAvi vijjNte||46 / / vyapadezAH saMsthAnAni saMkhyA viSayAzca bhavanti te bhukaaH| te teSAmananyatve anyatve cApi vidyte||46|| vyapadezAdInAmekAMtena dravyaguNAnyatvanibaMdhanatvamatra prtyaakhyaatm| yathA devadattasya gaurityanyatve SaSThIvyapadezaH, tathA vRkSasya zAkhA dravyasya guNA itynnytve'pi| yathA devadattaH phalamaGkuzena dhanadattAya vRkSAdvATikAyAmavacinotItyanyatve kArakavyapadezaH, tathA mRttikA ghaTabhAvaM svayaM svena svasmai svasmAt svasmin karotItyAtmAtmAnamAtmanAtmane Atmana Atmani gAthA 46 anvayArtha:- [vyapadezAH] vyapadeza, [ saMsthAnAni ] saMsthAna, [saMkhyAH ] saMkhyAe~ [ca ] aura [viSayAH ] viSaya [ te bahukAH bhavanti ] aneka hote haiN| [ te ] ve [vyapadeza Adi], [ teSAm ] dravyaguNoMke [ anyatve ] anyapanemeM [ ananyatve ca api] tathA ananyapanemeM bhI [ vidyaMte ] ho sakate haiN| TIkAH- yahA~ *vyapadeza Adi ekAntase dravya-guNoMke anyapanekA kAraNa honekA khaNDana kiyA jisa prakAra 'devadattakI gAya' isa prakAra anyapanemeM SaSThIvyapadeza [-chaThavIM vibhaktikA kathana] hotA hai, usI prakAra 'vRkSakI zAkhA,' 'dravyake guNa' aise ananyapanemeM bhI [ SaSThIvyapadeza] hotA hai| jisa prakAra devadatta phalako aMkaza dvArA dhanadattake liye vakSa parase bagIcemeM toDatA hai' aise anyapane meM kArakavyapadeza hotA hai, usI prakAra 'miTTI svayaM ghaTabhAvako [-ghar3ArUpa pariNAmako] apane dvArA apane liye apanemeMse apanemeM karatI hai', 'AtmA Atmako AtmA dvArA AtmAke liye AtmAmeMse AtmAmeM jAnatA hai' aise ananyapane meM bhI [kArakavyapadeza] hotA hai| jisa prakAra 'U~ce devadattakI U~cI gAya' aisA anyapanemeM saMsthAna hotA hai, usI prakAra 'vizAla vRkSakA vizAla zAkhAsamudAya', mUrta dravyake mUrta guNa' aise ananyapanemeM bhI [ saMsthAna ] hotA hai| jisa prakAra 'eka devadattakI dasa * vyapadeza = kathana; abhidhaan| [ isa gAthAmeM aisA samajhAyA hai ki-jahA~ bheda ho vahIM vyapadeza Adi ghaTita hoM aisA kucha nahIM hai; jahA~ abheda ho vahA~ bhI ve ghaTita hote haiN| isaliye dravya-guNoMmeM jo vyapadeza Adi hote haiM ve kahIM ekAntase dravya-guNoMke bhedako siddha nahIM krte|] vyapadeza ne saMsthAna, saMkhyA, viSaya bahu ye hoya che; te temanA anyatva tema ananyatAmAM paNa ghtte| 46 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 86] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jaanaatiitynnytve'pi| yathA prAMzordevadattasya prAMzu}rityanyatve saMsthAnaM, tathA prAMzovRkSasya prAMzuH zAkhAbharo mUrtadravyasya mUrtA guNA itynnytve'pi| yathaikasya devadattasya daza gAva jaanaatiitynnytve'pi| yathA prAMzordevadattasya prAMzu}rityanyatve saMsthAnaM, tathA prAMzovRkSasya prAMzuH zAkhAbharo mUrtadravyasya mUrtA guNA itynnytve'pi| yathaikasya devadattasya daza gAva ityanyatve saMkhyA, tathaikasya vRkSasya daza zAkhA: ekasya dravyasyAnaMtA guNA itynnytve'pi| yathA goSThe gAva ityanyatve viSayaH, tathA vRkSe zAkhAH dravye guNA itynnytve'pi| tato na vyapadezAdayo dravyaguNAnAM vastutvena bhedaM saadhyNtiiti|| 46 / / NANaM dhaNaM ca kuvvadi dhaNiNaM jaha NANiNaM ca duvidhehiN| bhaNNaMti taha pudhattaM eyattaM cAvi tcnnhuu|| 47 / / jJAnaM dhanaM ca karoti dhaninaM yathA jJAninaM ca dvividhaabhyaam| bhaNaMti tathA pRthaktvamekatvaM cApi tttvjnyaaH|| 47 / / ----------------------------------------------------------------------------- gAyeM, aise anyapanemeM saMkhyA hotI hai, usI prakAra 'eka vRkSakI dasa zAkhAyeM', 'eka dravyake ananta guNa' aise ananyapane meM bhI [ saMkhyA hotI hai| jisa prakAra 'bAr3e meM gAyeM' aise anyapanemeM viSaya [ - AdhAra] hotA hai, usI prakAra 'vRkSameM zAkhAyeM', 'dravyameM guNa' aise ananyapanemeM bhI [ viSaya hotA hai| isaliye [ aisA samajhanA cAhiye ki ] vyapadeza Adi, dravya-guNoMmeM vasturUpase bheda siddha nahIM krte|| 46 / / gAthA 47 anvayArthaH- [ yathA ] jisa prakAra [dhanaM ] dhana [ca ] aura [ jJAnaM ] jJAna [dhaninaM ] [ puruSako] 'dhanI' [ca ] aura [ jJAninaM ] 'jJAnI' [ karoti ] karate haiM- [ dvividhAbhyAm bhaNaMti ] aise do prakArase kahA jAtA hai, [ tathA ] usI prakAra [ tattvajJAH ] tattvajJa [ pRthaktvam ] pRthaktva [ca api] tathA [ ekatvam ] ekatvako kahate haiN| dhanathI dhanI' ne jJAnathI 'jJAnI '-dvidhA vyapadeza che, te rIta tattvajJo kahe okatva tema pRthktvne| 47 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [87 nasya, bhinnasaMkhyaM bhinnasaMkhyasya, bhinnaviSayalabdhavRttikaM bhinnaviSayalabdhavRttikasya puruSasya dhanIti vyapadezaM pRthaktvaprakAreNa kurute, yathA ca jJAnamabhinnAstitvanirvRttamabhinnAstitvanirvRttasyAbhinnasaMsthAnamabhinnasaMsthAnasyAbhinnasaMkhyamabhinnasaMkhyasyAbhinnaviSayalabdhavRttikamabhinnaviSayalabdhavRttikasya puruSasya jJAnIti vyapadezamekatvaprakAreNa kurute; tthaanytraapi| yatra dravyasya bhedena vyapadezAdiH tatra pRthaktvaM, yatrAbhedena ttraiktvmiti||47|| NANI NANaM ca sadA atyaMtaridA du annnnmnnnnss| doNhaM acedaNattaM pasajadi sammaM jinnaavmdN|| 48 / / jJAnI jJAnaM ca sadArthAMtarite tvnyo'nysy| dvayoracetanatvaM prasajati samyaga jinaavmtm|| 48 / / ............. TIkA:- yaha, vasturUpase bheda aura [ vasturUpase ] abhedakA udAharaNa hai| jisa prakAra[1] bhinna astitvase racita , [ 2 ] bhinna saMsthAnavAlA, [3] bhinna saMkhyAvAlA aura [4] bhinna viSayameM sthita aisA dhana [1] bhinna astitvase racita, [2] bhinna saMsthAnavAle, [3] bhinna saMkhyAvAle aura [4] bhinna viSayameM sthita aise puruSako 'dhanI' aisA vyapadeza pRthaktvaprakArase karatA haiM, tathA jisa prakAra [1] abhinna astitvase racita, [2] abhinna saMsthAnavAlA, [3] abhinna saMkhyAvAlA aura [4] abhinna viSayameM sthita aisA jJAna [1] abhinna astitvase racita, [2] abhinna saMsthAnavAle, [3] abhinna saMkhyAvAle aura [4] abhinna viSayameM sthita aise puruSako 'jJAnI' aisA vyapadeza ekatvaprakArase karatA hai, usI prakAra anyatra bhI samajhanA caahiye| jahA~ dravyake bhedase vyapadeza Adi hoM vahA~ pRthaktva hai, jahA~ [ dravyake ] abhedase [ vyapadeza Adi] hoM vahA~ ekatva hai|| 47 / / gAthA 48 anvayArthaH- [ jJAnI] yadi jJAnI [-AtmA] [ca ] aura [ jJAnaM ] jJAna [ sadA] sadA [anyo'nyasya ] paraspara [ arthAMtarite tu] arthAMtarabhUta [ bhinnapadArthabhUta ] hoM to [ dvayoH ] donoMko [acetanatvaM prasajati] acetanapanekA prasaMga Aye- [ samyag jinAvamatam ] jo ki jinoMko samyak prakArase asaMmata hai| jo hoya arthAMtarapaNuM anyonya jJAnI-jJAnane, banne acetanatA lahe-jinadevane nahi mAnya je| 48 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 88] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda dravyaguNAnAmAMtarabhUtatve dosso'ym| jJAnI jJAnAdyadyAMtarabhUtastadA svakaraNAMzamaMtareNa parazurahitadevadattavatkaraNavyApArAsamarthatvAdacetayamAno'cetana eva syaat| jJAnaJca yadi jJAnino'rthAMtarabhUtaM tadA tatkarjazamaMtareNa devadattarahitaparazuvattatkartRtvavyApArAsamarthatvAdacetayamAnamacetanameva syaat| na ca jJAnajJAninoryutasiddhayossaMyogena cetanatvaM dravyasya nirvizeSasya guNAnAM nirAzrayANAM shuunytvaaditi|| 48 / / TIkA:- dravya aura guNoMko arthAntarapanA ho to yaha [ nimnAnusAra ] doSa aayegaa| yadi jJAnI [-AtmA] jJAnase arthAntarabhUta ho to [ AtmA ] apane karaNa-aMza binA, kulhAr3I rahita devadattakI bhA~ti, 'karaNakA vyApAra karanemeM asamartha honese nahIM cetatA [-jAnatA] huA acetana hI hogaa| aura yadi jJAna jJAnIse [-AtmAse ] arthAntarabhUta ho to jJAna apane kartR-aMzake binA, devadatta rahita kulhAr3IkI bhA~ti, apane kartAkA vyApAra karanemeM asamartha honese nahIM cetatA [-jAnatA] huA acetana hI hogaa| punazca, yutasiddha aise jJAna aura jJAnIko [-jJAna aura AtmAko] saMyogase cetanapanA ho aisA bhI nahIM hai, kyoMki nirvizeSa dravya aura nirAzraya guNa zUnya hote haiN|| 48 / / 1 / karaNakA vyApAra = sAdhanakA kaary| [AtmA kartA hai aura jJAna karaNa hai| yadi AtmA jJAnase bhinna hI ho to AtmA sAdhanakA vyApAra arthAt jJAnakA kArya karanemeM asamartha honese jAna nahIM sakegA isaliye AtmAko acetanatva A jaayegaa|] 2 / kartAkA vyApAra = kartAkA kaary| [ jJAna karaNa hai aura AtmA kartA hai| yadi jJAna AtmAse bhinna hI ho to jJAna kartAkA vyApAra arthAta AtmAkA kArya karanemeM asamartha honese jAna nahIM sakegA isaliye jJAnako acetanapanA A jaavegaa|] 3 / yutasiddha = jur3akara siddha hue; samavAyase-saMyogase siddha hue| [ jisa prakAra lakar3I aura manuSya pRthak hone para bhI lakar3Ike yogase manuSya 'lakar3IvAlA' hotA hai usI prakAra jJAna aura AtmA pRthak hone para bhI jJAnake sAtha yukta hokara AtmA 'jJAnavAlA [-jJAnI]' hotA hai aisA bhI nahIM hai| lakar3I aura manuSyakI bhA~ti jJAna aura AtmA kabhI pRthak hoMge hI kaise ? vizeSarahita dravya ho hI nahIM sakatA, isaliye jJAna rahita AtmA kaisA ? aura Azraya binA guNa ho hI nahIM sakatA, isaliye AtmAke binA jJAna kaisA ? isaliye 'lakar3I' aura 'lakar3IvAle 'kI bhA~ti 'jJAna' aura 'jJAnI'kA yutasiddhapanA ghaTita nahIM hotaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana hi so samavAyAdo atyaMtarido du NANado NANI / aNNANIti ca vayaNaM egattappasAdhagaM hodi / / 49 / / kahAnajainazAstramAlA ] na hi saH samavAyAdArthaMtaritastu jJAnato jnyaanii| ajJAnIti ca vacanamekatvaprasAdhakaM bhavati / / 49 / / jJAnajJAninoH smvaaysNbNdhniraaso'ym| na khalujJAnAdarthAntarabhUtaH puruSo jJAnasamavAyAt jJAnI bhvtiityuppnnm| sa khalu jJAnasamavAyAtpUrvaM kiM jJAnI kimajJAnI ? yadi jJAnI tadA jJAnasamavAyo niSphalaH / athAjJAnI tadA kimajJAnasamavAyAt, kimajJAnena sahaikatvAt ? na tAvadajJAnasamavAyAt; ajJAnino hyajJAnasamavAyo niSphalaH, jJAnitvaM tu jJAnasamavAyAbhAvAnnAstyeva / tato'jJAnIti vacanamajJAnena sahaikatvamavazyaM [s gAthA 49 anvayArthaH- [ jJAnataH arthAMtaritaH tu] jJAnase arthAntarabhUta [saH ] aisA vaha [-AtmA ] [samavAyAt] samavAyase [ jJAnI ] jJAnI hotA hai [ na hi ] aisA vAstavameM nahIM hai / [ ajJAnI ] 'ajJAnI' [ iti ca vacanam ] aisA vacana [ ekatvaprasAdhakaM bhavati ] [ guNa-guNIke ] ekatvako siddha karatA hai| TIkA :- yaha, jJAna aura jJAnIko samavAyasambandha honekA nirAkaraNa [ khaNDana ] hai / jJAnase arthAntarabhUta AtmA jJAnake samavAyase jJAnI hotA hai aisA mAnanA vAstavameM yogya nahIM hai| [ AtmAko jJAnake samavAyase jJAnI honA mAnA jAye to hama pUchate haiM ki ] vaha [ -AtmA ] jJAnakA samavAya honese pahale vAstavameM jJAnI hai ki ajJAnI ? yadi jJAnI hai [ aisA kahA jAye ] to jJAnakA samavAya niSphala hai| aba yadi ajJAnI hai [ aisA kahA jAye ] to [ pUchate haiM ki ] ajJAnake samavAyase ajJAnI hai ki ajJAnake sAtha ekatvase ajJAnI hai ? prathama, ajJAnake samavAyase ajJAnI ho nahIM sakatA; kyoMki ajJAnIko ajJAnakA samavAya niSphala hai aura jJAnIpanA to jJAnake samavAyakA abhAva honese hai hI nhiiN| isaliye 'ajJAnI' aisA vacana ajJAnake sAtha ekatvako avazya siddha karatA hI hai / aura isa prakAra ajJAnake sAtha ekatva siddha honese jJAnake sAtha bhI ekatva avazya siddha hotA hai| re! jIva jJAnavibhinna nahi samavAyathI jJAnI bane; 'ajJAnI' avuM vacana te okatvanI siddhi kare / 49 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda saadhytyev| siddhe caivamajJAnena sahaikatve jJAnenApi sahaikatvamavazyaM sidhytiiti|| 49 / / samavattI samavAo apudhabbhUdo ya ajudasiddho y| tamhA davvaguNANaM ajudA siddhi tti nnidditthtthaa||50|| samavartitvaM samavAya: apRthagbhUtatvamayutasiddhatvaM c| tasmAddavyaguNAnAM ayutA siddhiriti nirdissttaa||5|| samavAyasya pdaarthaantrtvniraaso'ym| ................................. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - bhAvArtha:- AtmAko aura jJAnako ekatva hai aisA yahA~ yuktise samajhAyA hai| prazna:- chadmasthadazAmeM jIvako mAtra alpajJAna hI hotA hai aura kevalIdazAmeM to paripUrNa jJAnakevalajJAna hotA hai; isaliye vahA~ to kevalIbhagavAnako jJAnakA samavAya [ -kevalajJAnakA saMyoga] huA na? uttara:- nahIM, aisA nahIM hai| jIvako aura jJAnaguNako sadaiva ekatva hai, abhinnatA hai| chadmasthadazAmeM bhI usa abhinna jJAnaguNameM zaktirUpase kevalajJAna hotA hai| kevalIdazAmeM, usa abhinna jJAnaguNameM zaktirUpase sthita kevalajJAna vyakta hotA hai; kevalajJAna kahIM bAharase Akara kevalIbhagavAnake AtmAke sAtha samavAyako prApta hotA ho aisA nahIM hai| chadmasthadazAmeM aura kevalIdazAmeM jo jJAnakA antara dikhAI detA hai vaha mAtra zakti-vyaktirUpa antara samajhanA caahiye|| 49 / / gAthA 50 anvayArtha:- [ samavartitvaM samavAyaH ] samavartIpanA vaha samavAya hai; [apRthagbhUtatvam ] vahI, apRthakpanA [ca ] aura [ ayutasiddhatvam ] ayutasiddhapanA hai| [ tasmAt ] isaliye [ dravyaguNAnAm ] dravya aura guNoMkI [ ayutA siddhiH iti ] ayutasiddhi [ nirdiSTA ] [ jinoMne ] kahI hai| samavartitA samavAya che, apRthaktva te, ayutatva te; te kAraNe bhAkhI ayutasiddhi guNo ne drvyne| 50 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana dravyaguNAnAmekAstitvanirvRttitvAdanAdiranidhanA sahavRttirhi samavartitvam; sa eva samavAyo jainAnAm; tadeva saMjJAdibhyo bhede'pi vastutvenAbhedAdapRthagbhUtatvam; tadeva yutsiddhinibNdhnsyaastitvaantrsyaabhaavaadyutsiddhtvm| tato dravyaguNAnAM samavartitvalakSaNasamavAyabhAjAmayutasiddhireva , na pRthgbhuuttvmiti||50|| vaNNarasagaMdhaphAsA paramANuparUvidA visesehiN| davvAdo ya aNaNNA aNNattapagAsagA hoti||51 / / dasaNaNANANi tahA jIvaNibaddhANi nnnnnnbhuudaanni| vavadesado pudhattaM kuvvaMti hi No sbhaavaado|| 52 / / TIkA:- yaha, samavAyameM padArthAntarapanA honekA nirAkaraNa [ khaNDana ] hai| dravya aura guNa eka astitvase racita haiM unakI jo anAdi-ananta sahavRtti [-eka sAtha rahanA] vaha vAstavameM samavartIpanA hai; vahI, jainoMke matameM samavAya hai; vahI, saMjJAdi bheda hone para bhI [-dravya aura guNoMko saMjJA- lakSaNa-prayojana AdikI apekSAse bheda hone para bhI ] vasturUpase abheda honese apRthakpanA hai; vahI, yutasiddhike kAraNabhUta astitvAntarakA abhAva honese ayutasiddhapanA hai| isaliye samavartitvasvarUpa samavAyavAle dravya aura guNoMko ayutasiddhi hI hai, pRthakpanA nahIM hai|| 50 / / 1 / astitvAntara = bhinna astitv| [yutasiddhikA kAraNa bhinna-bhinna astitva hai| lakar3I aura lakaDIvAlekI bhA~ti guNa aura dravyake astitva kabhI bhinna na honese unheM yutasiddhapanA nahIM ho sktaa|] 2 / samavAyakA svarUpa samavartIpanA arthAt anAdi-ananta sahavRtti hai| dravya aura guNoMko aisA samavAya [ anAdi ananta tAdAtmyamaya sahavRtti ] honese unheM ayutasiddhi hai, kabhI bhI pRthakpanA nahIM hai| paramANumA prarUpita varaNa, rasa, gaMdha tema ja sparza je, aNuthI abhinna rahI vizeSa vaDe prakAze bhedane; 51 / tyama jJAnadarzana jIvaniyata ananya rahIne jIvathI, anyatvanA kartA bane vyapadezathI-na svbhaavthii| 52 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 92] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda varNarasagaMdhasparzAH paramANuprarUpitA vishessaiH| dravyAcca ananyAH anyatvaprakAzakA bhvnti|| 51 / / darzanazAne tathA jIvanibaddhe annybhuute| vyapadezataH pRthaktvaM kurute hi no svbhaavaat|| 52 / / dRSTAMtadArTAntikArthapurassaro drvygunnaanaamnaaNntrtvvyaakhyopsNhaaro'ym| varNarasagaMdhasparzA hi paramANoH prarUpyaMte; te ca paramANoravibhaktapradezatvenAnanye'pi saMjJAdivyapadezanibaMdhanairvizeSairanyatvaM prkaashynti| evaM jJAnadarzane apyAtmani saMbaddhe AtmadravyAdavibhaktapradezatvenAnanye'pi saMjJAdivyapadezanibaMdhanairvizeSaiH pRthaktvamAsAdayataH, svabhAvatastu nityamapRthaktvameva bibhrtH|| 51-52 / / -itiupayogaguNavyAkhyAnaM smaaptm| gAthA 51-52 anvayArtha:- [ paramANuprarUpitAH] paramANumeM prarUpita kiye jAne vAle aise [ varNarasagaMdhasparzA:] varNa-rasa-gaMdha-sparza [ dravyAt ananyAH ca] dravyase ananya vartate hue [vizeSaiH ] [ vyapadezake kAraNabhUta] vizeSoM dvArA [ anyatvaprakAzakAH bhavanti ] anyatvako prakAzita karanevAle hote haiM [svabhAvase anyarUpa nahIM hai]; [ tathA] isa prakAra [ jIvanibaddha ] jIvameM sambaddha aise [ darzanajJAne] darzana-jJAna [ananyabhUte] [jIvadravyase ] ananya vartate hue [ vyapadezata: ] vyapadeza dvArA [ pRthaktvaM kurute hi ] pRthaktva karate haiN| [no svabhAvAt ] svabhAvase nhiiN| TIkA:- dRSTAntarUpa aura hArTAntarUpa padArthapUrvaka, dravya tathA guNoMke abhinna-padArthapaneke vyAkhyAnakA yaha upasaMhAra hai| varNa-rasa-gaMdha-sparza vAstavameM paramANumeM prarUpita kiye jAte haiM; ve paramANuse abhinna pradezavAle honeke kAraNa ananya hone para bhI, saMjJAdi vyapadezake kAraNabhUta vizeSoM dvArA anyatvako prakAzita karate haiN| isa prakAra AtmAmeM sambaddha jJAna-darzana bhI Atmadravyase abhinna pradezavAle honeke kAraNa ananya hone para bhI, saMjJAdi vyapadezake kAraNabhUta vizeSoM dvArA pRthakpaneko prApta hote haiM, parantu svabhAvase sadaiva apRthakpane ko hI dhAraNa karate haiN|| 51-52 / / isa prakAra upayogaguNakA vyAkhyAna samApta huaa| * hArTAnta = dRSTAnta dvArA samajhAAna ho vaha bAta; upmey| [ yahA~ paramANu aura varNAdika dRSTAntarUpa padArtha haiM tathA jIva aura jJAnAdika hArTAntarUpa padArtha haiN|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [93 atha krtRtvgunnvyaakhyaanm| tatrAdigAthAtrayeNa tadupoddhAtaH jIvA aNAiNihaNA saMtA NaMtA ya jiivbhaavaado| sabbhAvado aNaMtA paMcaggaguNappadhANA y||53|| jIvA anAdinidhanAH sAMtA anaMtAzca jiivbhaavaat| sadbhAvato'naMtA: paJcAgraguNapradhAnAH c|| 53 / / jIvA hi nizcayena parabhAvAnAmakaraNAtsvabhAvAnAM kartAro bhvissynti| tAMzca kurvANAH kimanAdinidhanAH, kiM sAdisanidhanAH, kiM sAdyanidhamAH, kiM tadAkAreNa pariNatAH, kimapariNatAH bhvissyNtiityaashngkyedmuktm| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ___aba kartRtvaguNakA vyAkhyAna hai| usameM , prArambhakI tIna gAthAoMse usakA upodghAta kiyA jAtA hai| gAthA 53 anvayArtha:- [jIvAH ] jIva [anAdinidhanAH] [ pAriNAmikabhAvase ] anAdi-ananta hai, [ sAMtAH ] [ tIna bhAvoMse ] sAMta [arthAt sAdi-sAMta ] hai [ca] aura [ jIvabhAvAt anaMtAH ] jIvabhAvase ananta hai [arthAt jIvake sadbhAvarUpa kSAyikabhAvase sAdi-ananta hai] [ sadbhAvataH anaMtAH ] kyoMki sadbhAvase jIva ananta hI hote haiN| [ paJcAgraguNapradhAnAH ca] ve pA~ca mukhya guNoMse pradhAnatAvAle haiN| TIkA:- nizcayase para-bhAvoMkA katRtva na honese jIva sva-bhAvoMke kartA hote haiM ; aura unheM [-apane bhAvoMko] karate hue, kyA ve anAdi-ananta haiM ? kyA sAdi-sAMta haiM ? kyA sAdi-ananta haiM ? kyA tadAkArarUpa [ usa-rUpa] pariNata hai ? kyA [ tadAkArarUpa] apariNata haiM ?- aisI AzaMkA karake yaha kahA gayA hai [arthAt una AzaMkAoMke samAdhAnarUpase yaha gAthA kahI gaI hai| jIvo anAdi-anaMta, sAMta , anaMta che jIvabhAvathI, sadbhAvathI nahi aMta hoya; pradhAnatA guNa paaNcthii| 53 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jIvA hi shjcaitnylkssnnpaarinnaamikbhaavenaanaadinidhnaaH| ta evaudayikakSAyopazamikaupazamikabhAvai: saadisnidhnaaH| ta eva kSAyikabhAvena saadynidhnaaH| na ca sAditvAtsanidhanatvaM kssaayikbhaavsyaashym| sa khalUpAdhinivRttau pravartamAna: siddhabhAva iva sadbhAva eva jIvasya; sadbhAvena cAnaMtA eva jIvAH prtijnyaayNte| na ca teSAmanAdinidhanasahajacaitanya-lakSaNaikabhAvAnAM sAdisanidhanAni sAdyanidhanAni bhAvAMtarANi nopapadyaMta iti vaktavyam; te khalvanAdikarmamalImasA: paMkasaMpRktatoyavattadAkAreNa pariNatatvAtpaJcapradhAnaguNapradhAnatvenaivAnubhUyaMta iti|| 53 / / jIva vAstavameM sahajacaitanyalakSaNa pAriNAmika bhAvase anAdi-ananta hai| ve hI audayika, kSAyopazamika aura aupazamika bhAvoMse sAdi-sAnta haiN| ve hI kSAyika bhAvase sAdi-ananta haiN| 'kSAyika bhAva sAdi honese vaha sAMta hogA' aisI AzaMkA karanA yogya nahIM hai| [ kAraNa isa prakAra hai:-] vaha vAstavameM upAdhikI nivRtti hone para pravartatA huA, siddhabhAvakI bhA~ti, jIvakA sadbhAva hI hai [arthAt karmopAdhike kSayameM pravartatA hai isaliye kSAyika bhAva jIvakA sadbhAva hI hai ]; aura sadbhAvase to jIva ananta hI svIkAra kiye jAte haiN| [isaliye kSAyika bhAvase jIva ananta hI arthAt vinAzarahita hI hai|] punazca, 'anAdi-ananta sahajacaitanyalakSaNa eka bhAvavAle unheM sAdi-sAMta aura sAdi-ananta bhAvAntara ghaTita nahIM hote [arthAt jIvoMko eka pAriNAmika bhAvake atirikta anya bhAva ghaTita nahIM hote]' aisA kahanA yogya nahIM hai; [ kyoMki ] ve vAstavameM anAdi karmase malina vartate hue kAdavase saMpRkta jalakI bhA~ti tadAkArarUpa pariNata honeke kAraNa, pA~ca pradhAna guNoMse pradhAnatAvAle hI anubhavameM Ate haiN|| 53 / / * jIvake pAriNAmika bhAvakA lakSaNa arthAta svarUpa sahaja-caitanya hai| yaha pAriNAmika bhAva anAdi ananta honese isa bhAvakI apekSAse jIva anAdi ananta hai| 1 / kAdavase saMpRkta = kAdavakA samparka prApta; kAdavake sNsrgvaalaa| [ yadyapi jIva dravyasvabhAvase zuddha hai tathApi vyavahArase anAdi karmabaMdhanake vaza, kAdavavAle jalakI bhA~ti, audayika Adi bhAvarUpa pariNata haiN|] 2 / audayika, aupazamika, kSAyopazamika, kSAyika aura pAriNAmika ina pA~ca bhAvoMko jIvake pA~ca pradhAna guNa kahA gayA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana evaM sado viNAso asado jIvassa hoi uppaado| idi jiNavarehiM bhaNidaM aNNoNNaviruddhamaviruddhaM / / 54 / / kahAnajainazAstramAlA ] evaM sato vinAzo'sato jIvasya bhvtyutpaadH| iti jinavarairbhaNitamanyo'nyaviruddhamaviruddham / / 54 / / jIvasya bhAvavazAtsAdisanidhanatve sAdyanidhanatve ca virodhprihaaro'ym| evaM hi paJcabhirbhAvaiH svayaM pariNamamAnasyAsya jIvasya kadAcidaudayikenaikena manuSyatvAdilakSaNena bhAvena sato vinAzastathApareNaudayikenaiva devatvAdilakSaNena bhAvena asata utpAdo bhvtyev| etacca 'na sato vinAzo nAsata utpAda' iti pUrvoktasUtreNa saha viruddhamapi na viruddham; yato jIvasya dravyArthikanayAdezena na satpraNAzo nAsadutpAdaH, tasyaiva paryAyArthikanayAdezena stprnnaasho'sdutpaadshc| na caitadanupapannam, nitye jale kllolaanaam-nitytvdrshnaaditi|| 54 / / [ 95 gAthA 54 anvayArtha:- [ evaM ] isa prakAra [ jIvasya ] jIvako [ sataH vinAzaH ] satkA vinAza aura [ asata: utpAdaH ] asatkA utpAda [ bhavati ] hotA hai - [ iti ] aisA [ jinavaraiH bhaNitam ] jinavaroMne kahA hai, [anyonyaviruddham ] jo ki anyonya viruddha [ 19 vIM gAthAke kathanake sAtha virodhavAlA ] tathApi [ aviruddham ] aviruddha hai| TIkA:- yaha, jIvako bhAvavazAt [ audayika Adi bhAvoMke kAraNa ] sAdi-sAMtapanA aura anAdi-anantapanA honemeM virodhakA parihAra hai| isa prakAra vAstavameM pA~ca bhAvarUpase svayaM pariNamita honevAle isa jIvako kadAcit audayika aise eka manuSyatvAdisvarUpa bhAvakI apekSAse satkA vinAza aura audayika hI aise dUsare devatvAdisvarUpa bhAvakI apekSAse asatkA utpAda hotA hI hai / aura yaha [ kathana ] satkA vinAza nahIM hai tathA asatkA utpAda nahIM hai' aise pUrvokta sUtrake [ - 19vIM gAthAke ] sAtha virodhavAlA hone para bhI [ vAstavameM ] virodhavAlA nahIM hai; kyoMki jIvako dravyArthikanayake kathanase satkA nAza nahIM hai aura asatkA utpAda nahIM hai tathA usIko paryAyArthikanayake kathanase satkA nAza hai aura asatkA utpAda hai| aura yaha 'anupapanna nahIM hai, kyoMki nitya aise jalameM kalloloMkA anityapanA dikhAI detA hai| = * yahA~ 'sAdi 'ke badale 'anAdi' honA cAhiye aisA lagatA hai; isaliye gujarAtImeM 'anAdi' aisA anuvAda kiyA hai| 1 / anupapanna ayukta; asaMgata; aghaTita; na ho sake aisA / o rIta sat-vyaya ne asat utpAda jIvane hoya che -bhAkhyaM jine, je pUrva-apara viruddha paNa aviruddha che| 54 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda NeraiyatiriyamaNuA devA idi NAmasaMjudA pyddii| kuvvaMti sado NAsaM asado bhAvassa uppaadN|| 55 / / nArakatiryamanuSyA devA iti nAmasaMyutAH prkRtyH| kurvanti sato nAzamasato bhaavsyotpaadm|| 55 / / jIvasya sdsdbhaavocchittyutpttinimittopaadhiprtipaadnmett| bhAvArtha:- 53 vI gAthAmeM jIvako sAdi-sAntapanA tathA anAdi-anantapanA kahA gayA hai| vahA~ prazna sambhava hai ki-sAdi-sAMtapanA aura anAdi-anaMtapanA paraspara viruddha hai; paraspara viruddha bhAva ekasAtha jIvako kaise ghaTita hote haiM ? usakA samAdhAna isa prakAra hai: jIva dravya-paryAyAtmaka vastu hai| use sAdi-sAntapanA aura anAdi-anantapanA donoM eka hI apekSAse nahIM kahe gaye haiM, bhinnabhinna apekSAse kahe gaye haiM; sAdi-sAntapanA kahA gayA hai vaha paryAya-apekSAse hai aura anAdianantapanA dravya-apekSAse hai| isaliye isa prakAra jIvako sAdi-sAntapanA tathA anAdi-anantapanA ekasAtha barAbara ghaTita hotA hai| [ yahA~ yadyapi jIvako anAdi-ananta tathA sAdi-sAnta kahA gayA hai, tathApi aisA tAtparya grahaNa karanA cAhiye ki paryAyArthikanayake viSayabhUta sAdi-sAnta jIvakA Azraya karaneyogya nahIM hai kintu dravyArthikanayake viSayabhUta aisA jo anAdi-ananta, TaMkotkIrNajJAyakasvabhAvI, nirvikAra, nityAnandasvarUpa jIvadravya usIkA Azraya karane yogya hai ] / / 54 / / gAthA 55 anvayArtha:- [ nArakatiryaMGmanuSyAH devAH ] nAraka, tiryaMca , manuSya aura deva [ iti nAmasaMyutAH ] aise nAmoMvAlI [prakRtayaH ] [ nAmakarmakI ] prakRtiyA~ [ sataH nAzam ] sat bhAvakA nAza aura [ asataH bhAvasya utpAdam ] asat bhAvakA utpAda [ kurvanti ] karatI haiN| tiryaMca-nAraka-deva-mAnava nAmanI che prakRti je, te vyaya kare sat bhAvano, utpAda asata taNo kre| 55 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [97 yathA hi jalarAzerjalarAzitvenAsadutpAdaM saducchedaM cAnanubhavatazcaturyaH kakubvibhAgebhyaH krameNa vahamAnAH pavamAnA: kallolAnAmasadutpAdaM saducchedaM ca kurvanti, tathA jIvasyApi jIvatvena saducchedamasadutpattiM cAnanubhavata: krameNodIyamAnAH nArakatiryaGmanuSyadevanAmaprakRtayaH saducchedamasadutpAdaM ca kurvNtiiti|| 55 / / udayeNa uvasameNa ya khayeNa duhiM missidehiM prinnaame| juttA te jIvaguNA bahusu ya atthesu vicchinnnnaa|| 56 / / udayenopazamena ca kSayeNa dvAbhyAM mizritAbhyAM prinnaamen| yuktAste jIvaguNA bahuSu cArtheSu vistiirnnaaH|| 56 / / TIkAH- jIvako sat bhAvake uccheda aura asat bhAvake utpAdameM nimittabhUta upAdhikA yaha pratipAdana hai| jisa prakAra samudrarUpase asatke utpAda aura satke ucchedakA anubhava na karanevAle aise samudrako cAroM dizAoMmeMse kramazaH bahatI huI havAe~ kalloloMsambandhI asatkA utpAda aura satkA uccheda karatI haiM [arthAt avidyamAna taraMgake utpAdameM aura vidyamAna taraMgake nAzameM nimitta banatI hai], usI prakAra jIvarUpase satke uccheda aura asatke utpAda anubhava na karanevAle aise jIvako kramazaH udayako prApta hone vAlI nAraka-tiryaMca-manaSya-deva nAmakI [nAmakarmakI] prakatiyA~ [ bhAvoMsambandhI, paryAyoMsambandhI ] satkA uccheda tathA asatkA utpAda karatI haiM [arthAt vidyamAna paryAyake nAzameM aura avidyamAna paryAyake utpAdameM nimitta banatI haiN]|| 55 / / gAthA 56 anvayArtha:- [ udayena] udayase yukta, [ upazamena ] upazamase yukta, [kSayeNa] kSayase yukta, [dvAbhyAM mizritAbhyAM ] kSayopazamase yukta [ca ] aura [ pariNAmena yuktAH ] pariNAmase yukta-[ te] aise [ jIvaguNAH ] [ pA~ca ] jIvaguNa [-jIvake bhAva ] haiM; [ca ] aura [ bahuSu artheSu vistIrNAH ] unheM aneka prakAroMmeM vistRta kiyA jAtA hai| pariNAma, udaya,kSayopazama , upazama, kSaye saMyukta je, te pAMca jIvaguNa jANavA; bahu bhedamAM vistIrNa ch| 56 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 98] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jIvasya bhaavodyvrnnnmett| karmaNAM phaladAnasamarthatayodbhatirudayaH, anudrUtirupazamaH, udbhUtyanudbhUtI kSayopazamaH, atyaMtavizleSa: kSayaH, dravyAtmalAbhahetuka: prinnaamH| tatrodayena yukta audayika:, upazamena yukta aupazamika:, kSayopazamena yuktaH kSAyopazamikaH, kSayeNa yuktaH kSAyikaH, pariNAmena yuktaH paarinnaamikH| ta ete paJca jiivgunnaaH| tatropAdhicaturvidhatvanibaMdhanAzcatvAraH, svabhAvanibaMdhana ekH| ete copAdhibhedAtsvarUpabhedAca bhidyamAnA bahuSvartheSu vistAryaMta iti||56 / / TIkAH- jIvako bhAvoMke udayakA [ -pA~ca bhAvoMkI pragaTatAkA ] yaha varNana hai| karmokA phaladAnasamartharUpase udbhava so 'udaya' hai, anubhava so 'upazama' hai, udbhava tathA anubhava so 'kSayopazama' hai, atyanta vizleSa so 'kSaya' hai, dravyakA AtmalAbha [ astitva ] jisakA hetu hai vaha 'pariNAma' hai| vahA~, udayase yukta vaha 'audayika' hai, upazamase yukta vaha 'aupazamika' hai, kSayopazamase yukta vaha 'kSAyopazamika' hai, kSayase yukta vaha 'kSAyika' hai, pariNAmase yukta vaha 'pAriNAmika' hai|- aise yaha pA~ca jIvaguNa haiN| unameM [-ina pA~ca guNoMmeM] 'upAdhikA caturvidhapanA jinakA kAraNa [ nimitta ] hai aise cAra haiM, svabhAva jisakA kAraNa hai aisA eka hai| upAdhike bhedase aura svarUpake bhedase bheda karane para, unheM aneka prakAroMmeM vistRta kiyA jAtA hai|| 56 / / 1 / phaladAnasamartha = phala denemeM smrth| 2 / atyanta vizleSa = atyanta viyoga; AtyaMtika nivRtti| 3 / AtmalAbha = svarUpaprApti; svarUpako dhAraNa kara rakhanA; apaneko dhAraNa kara rakhanA; astitv| [ dravya apaneko dhAraNa kara rakhatA hai arthAt svayaM banA rahatA hai isaliye use 'pariNAma' hai|] 4 / kSayase yukta = kSaya sahita; kSayake sAtha smbndhvaalaa| [vyavahArase karmoke kSayakI apekSA jIvake jisa bhAvameM Aye vaha 'kSAyika' bhAva hai| 5 / pariNAmase yukta = pariNAmamaya; pariNAmAtmaka; prinnaamsvruup| 6 / karmopAdhikI cAra prakArakI dazA [-udaya, upazama, kSayopazama aura kSaya] jinakA nimitta hai aise cAra bhAva haiM; jinameM karmopAdhirUpa nimitta bilakula nahIM hai, mAtra dravyasvabhAva hI jisakA kAraNa hai aisA eka pAriNAmika bhAva hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana kammaM vedayamANo jIvo bhAvaM karedi jaarisyN| so tassa teNa kattA havadi tti ya sAsaNe pddhidN|| 57 / / karma vedayamAno jIvo bhAvaM karoti yaadRshkm| sa tasya tena kartA bhavatIti ca zAsane ptthitm|| 57 / / jIvasyaudayikAdibhAvAnAM krtRtvprkaaroktiriym| jIvena hi dravyakarma vyavahAranayenAnubhUyate; taccAnubhUyamAnaM jIvabhAvAnAM nimittmaatrmupvrnnyte| tasminnimittamAtrabhUte jIvena kartRbhUtenAtmanaH karmabhUto bhAvaH kriyte| amunA yo yena prakAreNa jIvena bhAvaH kriyate, sa jIvastasya bhAvasya tena prakAreNa kartA bhvtiiti|| 57 / / ................... ......... gAthA 57 anvayArthaH- [ karma vedayamAnaH ] karmako vedatA haA [jIvaH ] jIva [ yAdRza-kam bhAvaM] jaise bhAvako [ karoti] karatA hai, [ tasya ] usa bhAvakA [ tena ] usa prakArase [ saH] vaha [kartA bhavati] kartA hai-[iti ca ] aisA [zAsane paThitam ] zAsanameM kahA hai| TIkAH- yaha, jIvake audayikAdi bhAvoMke kartRtvaprakArakA kathana hai| jIva dvArA dravyakarma vyavahAranayase anubhavameM AtA hai; aura vaha anubhavameM AtA huA jIvabhAvoMkA nimittamAtra kahalAtA hai| vaha [ dravyakarma] nimittamAtra honese, jIva dvArA kartArUpase apanA karmarUpa [ kAryarUpa] bhAva kiyA jAtA hai| isaliye jo bhAva jisa prakArase jIva dvArA kiyA jAtA hai, usa bhAvakA usa prakArase vaha jIva kartA hai|| 57 / / pudgalakaramane vedatAM AtmA kare je bhAvane, te bhAvano te jIva che kartA-kaDaM jinshaasne| 57 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 100] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda kammeNa viNA udayaM jIvassa Na vijjade uvasamaM vaa| khaiyaM khaovasamiyaM tamhA bhAvaM tu kmmkdN|| 58 / / karmaNA vinodayo jIvasya na vidyata upazamo vaa| kSAyika: kSAyopazamikastasmAdbhAvastu krmkRtH|| 58 / / dravyakarmaNAM nimittmaatrtvenaudyikaadibhaavkrtRtvmtroktm| na khalu karmaNA vinA jIvasyodayopazamau kSayakSAyopazamAvapi vidyete; tataH kSAyikakSAyopazamikazcaudayikaupazamikazca bhAvaH krmkRto'numNtvyH| pAriNAmikastvanAdinidhano - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - gAthA 58 anvayArtha:- [ karmaNA vinA] karma binA [jIvasya ] jIvako [ udayaH ] udaya, [ upazamaH ] upazama, [kSAyika: ] kSAyika [ vA ] athavA [kSAyopazamika: ] kSAyopazamika [ na vidyate] nahIM hotA, [ tasmAt tu] isaliye [ bhAvaH ] bhAva [-caturvidha jIvabhAva ] [ karmakRtaH ] karmakRta haiN| TIkA:- yahA~, [ audayikAdi bhAvoMke ] nimittamAtra rUpase dravyakarmoko audayikAdi bhAvoMkA kartApanA kahA hai| [eka prakArase vyAkhyA karane para-] karmake binA jIvako udaya-upazama tathA kSaya-kSayopazama nahIM hote [arthAt dravyakarmake binA jIvako audayikAdi cAra bhAva nahIM hote]; isaliye kSAyika, kSAyopazamika, audayika yA aupazamika bhAva karmakRta saMmata krnaa| pAriNAmika bhAva to anAdiananta *nirupAdhi svAbhAvika hI haiN| [ audayika aura kSAyopazamika bhAva karmake binA nahIM hote isaliye karmakRta kahe jA sakate haiM- yaha bAta to spaSTa samajhameM A sakatI hai; kSAyika aura aupazamika bhAvoMke sambandhameM nimnoktAnasAra spaSTatA kI jAtI hai:] kSAyika bhAva. yadyapi svabhAvakI vyaktirUpa [-pragaTatArUpa] honese ananta [-anta rahita ] hai tathApi, karmakSaya dvArA utpanna honeke * nirupAdhi = upAdhi rahita; aupAdhika na ho aisaa| [jIvakA pAriNAmika bhAva sarva karmopAdhise nirapekSa honeke kAraNa nirupAdhi hai|] pudgalakarama viNa jIvane upazama, udaya, kSAyika ane kSAyopazamika na hoya, tethI karmakRta o bhAva ch| 58 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [101 nirupAdhiH svAbhAvika ev| kSAyikastu svabhAvavyaktirUpatvAdanaMto'pi karmaNaH kSayeNotpadyamAnatvAtsAdiriti karmakRta evoktH| aupazamikastu karmaNAmupazame samutpadyamAnatvAdanupazame samucchidyamAnatvAt karmakRta eveti|| __ athavA udayopazamakSayakSayopazamalakSaNAzcatasro dravyakarmaNAmevAvasthAH, na puna: pariNAmalakSaNaikAvasthasya jIvasya; tata udayAdisaMjAtAnAmAtmano bhAvAnAM nimitta bhAvo jadi kammakado attA kammassa hodi kidha kttaa| Na kuNadi attA kiMci vi muttA aNNaM sagaM bhaavN|| 59 / / bhAvo yadi karmakRta AtmA karmaNo bhavati kathaM krtaa| na karotyAtmA kiMcidapi muktvAnyat svakaM bhaavm|| 59 / / kAraNa sAdi hai isaliye karmakRta hI kahA gayA hai| aupazamika bhAva karmake upazamase utpanna hone ke kAraNa tathA anupazamase naSTa honeke kAraNa karmakRta hI hai| [isa prakAra audayikAdi cAra bhAvoMko karmakRta saMmata krnaa|] athavA [ dUsare prakArase vyAkhyA karane para]- udaya, upazama , kSaya aura kSayopazamasvarUpa cAra [avasthAe~] dravyakarmakI hI avasthAe~ haiM, pariNAmasvarUpa eka avasthAvAle jIvakI nahIM hai [arthAt udaya Adi avasthAe~ dravyakarmakI hI haiM, 'pariNAma' jisakA svarUpa hai aisI eka avasthArUpase avasthita jIvakI-pAriNAmika bhAvarUpa sthita jIvakI -ve cAra avasthAe~ nahIM haiM]; isaliye udayAdika dvArA utpanna honevAle AtmAke bhAvoMko nimittamAtrabhUta aisI usa prakArakI avasthAoMrUpa [dravyakarma ] svayaM pariNamita honeke kAraNa dravyakarma bhI vyavahAranayase AtmAke bhAvoMke katRtvako prApta hotA hai|| 58 / / gAthA 59 anvayArtha:- [ yadi bhAvaH karmakRtaH ] yadi bhAva [-jIvabhAva ] karmakRta hoM to [ AtmA karmaNAH kartA bhavati ] AtmA karmakA [-dravyakarmakA] kartA honA caahiye| [ kathaM ] vaha to kaise ho sakatA hai ? [ AtmA ] kyoMki AtmA to [ svakaM bhAvaM muktvA ] apane bhAvako chor3akara [ anyat kiMcit api] anya kucha bhI [ na karoti ] nahIM krtaa| jo bhAvakartA karma, to zuM karmakartA jIva cha ? jIva to kadI karato nathI nija bhAva viNa kaMI anyne| 59 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 102] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jIvabhAvasya karmakartRtve puurvpksso'ym| yadi khalvaudayikAdirUpo jIvasya bhAvaH karmaNA kriyate, tadA jIvastasya kartA na bhvti| na ca jiivsyaakrtRtvaamissyte| tataH pArizeSyeNa dravyakarmaNa: krtaapdyte| tattu katham ? yato nizcayanayenAtmA svaM bhAvamujjhitvA nAnyatkimapi krotiiti|| 59 / / bhAvo kammaNimitto kammaM puNa bhAvakAraNaM hvdi| Na du tesiM khalu kattA Na viNA bhUdA du kttaarN|| 60 / / bhAvaH karmanimitta: karma punarbhAvakAraNaM bhvti| na tu teSAM khalu kartA na vinA bhUtAstu krtaarm||60|| .............. TIkA:- karmakI jIvabhAvakA katRtva honeke sambandhameM yaha *pUrvapakSa hai| yadi audayikAdirUpa jIvakA bhAva karma dvArA kiyA jAtA ho, to jIva usakA [audayikAdirUpa jIvabhAvakA ] kartA nahIM hai aisA siddha hotA hai| aura jIvakA akatRtva to iSTa [mAnya ] nahIM hai| isaliye, zeSa yaha rahA ki jIva dravyakarmakA kartA honA caahiye| lekina vaha to kaise ho sakatA hai ? kyoMki nizcayanayase AtmA apane bhAvako chor3akara anya kucha bhI nahIM krtaa| [ isa prakAra pUrvapakSa upasthita kiyA gayA] / / 59 / / gAthA 60 anvayArtha:- [ bhAvaH karmanimittaH] jIvabhAvakA karma nimitta hai [punaH ] aura [karma bhAvakAraNaM bhavati] karmakA jIvabhAva nimitta hai, [ na tu teSAM khalu kartA] parantu vAstavameM eka dUsareke kartA nahIM hai; [ na tu kartAram vinA bhUtAH ] kartAke binA hote haiM aisA bhI nahIM hai| * pUrvapakSa = carcA yA nirNayake liye kisI zAstrIya viSayake sambandhameM upasthita kiyA huA pakSa tA prshn| re! bhAva karmanimitta che ne karma bhAvanimitta che. anyonya nahi kartA khare; kartA vinA nahi thAya ch| 60 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 103 puurvsuutroditpuurvpksssiddhaaNto'ym| vyavahAreNa nimittamAtratvAjjIvabhAvasya karma kartR, karmaNo'pi jIvabhAvaH kartA; nizcayena tu na jIvabhAvAnAM karma kartR, na karmaNo jiivbhaavH| na ca te kartAramaMtareNa saMbhUyete; yato nizcayena jIvapariNAmAnAM jIvaH kartA, karmapariNAmAnAM karma kartR iti||60|| kuvvaM sagaM sahAvaM attA kattA sagassa bhaavss| Na hi poggalakammANaM iti jiNavayaNaM muNeyavvaM / / 61 / / kurvan svakaM svabhAvaM AtmA kartA svakasya bhaavsy| na hi pudgalakarmaNAmiti jinavacanaM jnyaatvym||61|| TIkA:- yaha, pUrva sUtrameM [59 vIM gAthAmeM ] kahe hue pUrvapakSake samAdhAnarUpa siddhAnta hai| vyavahArase nimittamAtrapaneke kAraNa jIvabhAvakA karma kartA hai [-audayikAdi jIvabhAvakA kartA dravyakarma hai], karmakA bhI jIvabhAva kartA hai; nizcayase to jIvabhAvoMkA na to karma kartA hai aura na karmakA jIvabhAva kartA hai| ve [ jIvabhAva aura dravyakarma] kartAke binA hote haiM aisA bhI nahIM hai; kyoMki nizcayase jIvapariNAmoMkA jIva kartA hai aura karmapariNAmoMkA karma [-pudgala ] kartA hai|| 60 / / gAthA 61 anvayArtha:- [ svakaM svabhAvaM ] apane svabhAvako [ kurvan ] karatA huA [ AtmA] AtmA [hi] vAstavameM [ svakasya bhAvasya ] apane bhAvakA [kartA] kartA hai, [na pudgalakarmaNAm ] pudgalakarmokA nahIM; [iti] aisA [ jinavacanaM ] jinavacana [ jJAtavyam ] jaannaa| * yadyapi zuddhanizcayase kevajJAnAdi zuddhabhAva 'svabhAva' kahalAte haiM tathApi azuddhanizcayase rAgAdika bhI 'svabhAva' kahalAte haiN| nija bhAva karato AtamA kartA khare nija bhAvano, kartA na pudgalakarmano;-upadeza jinano jaannvo|61| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 104] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda nizcayena jIvasya svabhAvAnAM kartRtvaM pudgalakarmaNAmakartRtvaM cAgamenopadarzitamatra iti||6|| kammaM pi sagaM kuvvadi seNa sahAveNa smmmppaannN| jIvo vi ya tArisao kammasahAveNa bhAveNa / / 62 / / karmApi svakaM karoti svena svabhAvena smygaatmaanm| jIvo'pi ca tAdRzaka: karmasvabhAvena bhaaven||62|| atra nizcayanayenAbhinnakArakatvAtkarmaNo jIvasya ca svayaM svruupkrtRtvmuktm| karma khalu karmatvapravartamAnapudgalaskaMdharUpeNa kartRtAmanubibhrANaM, karmatvagamanazaktirUpeNa karaNatAmAtmasAtkurvat, prApyakarmatvapariNAmarUpeNa karmatAM kalayat, pUrvabhAvavyapAye'pi dhruvatvAlaMbanAdupAttApAdAnatvam, upajAyamAnapariNAmarUpakarmaNAzrIyamANatvAdupoDhasaMpradAnatvam, AdhIyamAnapariNAmAdhAratvAdgRhItAdhikaraNatvaM, svayameva SaTkArakIrUpeNa vyavatiSThamAnaM na kaarkaaNtrmpeksste| --........ TIkAH- nizcayase jIvako apane bhAvoMkA kartRtva hai aura pudgalakarmoMkA akartRtva hai aisA yahA~ Agama dvArA darzAyA gayA hai|| 61 / / gAthA 62 anvayArtha:- [karma api] karma bhI [svena svabhAvena ] apane svabhAvase [ svakaM karoti] apaneko karate haiM [ ca ] aura [ tAdRzaka: jIvaH api] vaisA jIva bhI [ karmasvabhAvena bhAvena ] karmasvabhAva bhAvase [-audayikAdi bhAvase ] [ samyak AtmAnam ] barAbara apaneko karatA hai| TIkA:- nizcayanayase abhinna kAraka honese karma aura jIva svayaM svarUpake [-apane-apane rUpake ] kartA hai aisA yahA~ kahA hai| karma vAstavameM [1] karmarUpase pravartamAna pudgalaskaMdharUpase kartRtvako dhAraNa karatA huA, [2] karmapanA prApta karanekI zaktirUpa karaNapaneko aMgIkRta karatA huA, [3] prApya aise karmatvapariNAmarUpase karmapanekA anubhava karatA huA, [4] pUrva bhAvakA nAza ho jAne para bhI dhruvatvako avalambana karanese jisane apAdAnapaneko prApta kiyA hai aisA, [5] utpanna hone vAle pariNAmarUpa karma dvArA samAzrita honese [arthAt utpanna hone vAle pariNAmarUpa kArya apaneko diyA jAnese] re! karma ApasvabhAvathI nija karmaparyayane kare, AtmAya karmasvabhAvarUpa nija bhAvathI nijane kre|62| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [105 evaM jIvo'pi bhAvaparyAyeNa pravartamAnAtmadravyarUpeNa kartRtAmanubibhrANo, bhAvaparyAyagamanazaktirUpeNa karaNatAmAtmasAtkurvan, prApyabhAvaparyAyarUpeNa karmatAM kalayana, pUrvabhAvaparyAya-vyapAye'pi dhruvatvAlaMbanAdupAttApAdAnatvam , upajAyamAnabhAvaparyAyarUpakarmaNAzrIyamANatvAdupoDha-saMpradAnatva;, AdhIyamAnabhAvaparyAyAdhAratvAdgRhItAdhikaraNatvaH, svayameva SaTkArakIrUpeNa vyavatiSThamAno na kaarkaaNtrmpeksste| ataH karmaNaH karturnAsti jIvaH kartA, jIvasya karturnAsti karma kartR nishcyeneti|| 62 / / saMpradAnapaneko prApta aura [6] dhAraNa kiye hue pariNAmakA AdhAra honese jisane adhikaraNapaneko grahaNa kiyA hai aisA - svayameva SaTkArakarUpase vartatA huA anya kArakakI apekSA nahIM rkhtaa| isa prakAra jIva bhI [1] bhAvaparyAyarUpase pravartamAna AtmadravyarUpase kartRtvako dhAraNa karatA huA, [2] bhAvaparyAya prApta karanekI zaktirUpase karaNapaneko aMgIkRta karatA huA, [3] prApya aisI bhAvaparyAyarUpase karmapanekA anubhava karatA huA, [4] pUrva bhAvaparyAyakA nAza hone para dhruvatvakA avalambana karanese jisane apAdAnapaneko prApta kiyA hai aisA, [5] utpanna hone vAle bhAvaparyAyarUpa karma dvArA samAzrita honese [arthAt utpanna hone vAlA bhAvaparyAyarUpa kArya apaneko diyA jAnese ] sampradAnapaneko prApta aura [6] dhAraNa kI huI bhAvaparyAyakA AdhAra honese jisane adhikaraNapaneko grahaNa kiyA hai aisA - svayameva SaTkArakarUpase vartatA huA anya kArakakI apekSA nahIM rkhtaa| isaliye nizcayase karmarUpa kartAko jIva kartA nahIM hai aura jIvarUpa kartAko karma kartA nahIM hai| [ jahA~ karma kartA hai vahA~ jIva kartA nahIM hai aura jahA~ jIva kartA hai vahA~ karma kartA nahIM hai|] bhAvArtha:- [1] pudgala svataMtrarUpase dravyakarmako karatA honese pudgala svayaM hI kartA hai; [2] svayaM dravyakarmarUpase pariNamita honekI zaktivAlA honese pudgala svayaM hI karaNa hai; [3] dravyakarmako prApta karatA - pahu~catA honese dravyakarma karma hai, athavA dravyakarmase svayaM abhinna honese pudgala svayaM hI karma [-kArya ] hai; [4] apanemese pUrva pariNAmakA vyaya karake dravyakarmarUpa pariNAma karatA honese aura pudgaladravyarUpase dhruva rahatA honese pudgala svayaM hI apAdAna hai; [5] apaneko dravyakarmarUpa pariNAma detA honese pudgala svayaM hI sampradAna hai; [6] apanemeM arthAt apane AdhArase dravyakarma karatA honese pudgala svayaM hI adhikaraNa hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 106] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda kammaM kamma kuvvadi jadi so appA karedi appaannN| kidha tassa phalaM bhujadi appA kammaM ca dedi phlN|| 63 / / karma karma karoti yadi sa AtmA krotyaatmaanm| kaMtha tasya phalaM bhukte AtmA karma ca dadAti phlm||63|| isI prakAra [1] jIva svataMtrarUpase jIvabhAvako karatA honese jIva svayaM hI kartA hai; [2] svayaM jIvabhAvarUpase pariNamita honakI zaktivAlA honese jIva svayaM hI karaNa hai; [3] jIvabhAvako prApta karatA- pahu~catA honese jIvabhAva karma hai, athavA jIvabhAvase svayaM abhinna honese jIva svayaM hI karma hai; [4] apanemeMse pUrva bhAvakA vyaya karake [ navIna] jIvabhAva karatA honese aura jIvadravyarUpase dhruva rahanese jIva svayaM hI apAdAna hai; [5] apaneko jIvabhAva detA honese jIva svayaM hI sampradAna hai; [6] apanemeM arthAt apane AdhArase jIvabhAva karatA honese jIva svayaM hI adhikaraNa hai| isa prakAra, pudgalakI karmodayAdirUpase yA karmabaMdhAdirUpase pariNamita honekI kriyAmeM vAstavameM pudgala hI svayameva chaha kArakarUpase vartatA hai isaliye use anya kArakokI apekSA nahIM hai tathA jIvakI audayikAdi bhAvarUpase pariNamita honekI kriyAmeM vAstavameM jIva svayaM hI chaha kArakarUpase vartatA hai isaliye use anya kArakoMkI apekSA nahIM hai| pudgalakI aura jIvakI uparokta kriyAe~ eka hI kAlameM vartatI hai tathApi paudgalika kriyAmeM vartate hue pudgalake chaha kAraka jIvakArakoMse bilakula bhinna aura nirapekSa haiM tathA jIvabhAvarUpa kriyAmeM vartate hue jIvake chaha kAraka pudgalakArakoMse bilakula bhinna aura nirapekSa haiN| vAstavameM kisI dravyake kArakoMko kisI anya dravyake kArakoMkI apekSA nahIM hotii|| 62 / / jo karma karma kare ane AtmA kare basa Atmane, kyama karma phaLa de jIvane ? kyama jIva te phaLa bhogave? 63 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [107 karmajIvayoranyonyAkartRtve'nyadattaphalAnyopabhogalakSaNadUSaNapuraHsaraH puurvpksso'ym||3|| atha siddhAMtasutrANi *ogADhagADhaNicido poggalakAyehi savvado logo| suhamehiM bAdarehiM ya NaMtANaMtehiM vividhehiN|| 64 / / gAthA 63 anvayArtha:- [ yadi] yadi [ karma] karma [ karma karoti] karmako kare aura [ saH AtmA] AtmA [AtmAnam karoti] AtmAko kare to [ karma] karma [ phalam kathaM dadAti] AtmAko phala kyoM degA [ca ] aura [ AtmA ] AtmA [ tasya phalaM bhuGkte ] usakA phala kyoM bhogegA ? TIkA:- yadi karma aura jIvako anyonya akartApanA ho, to 'anyakA diyA huA phala anya bhoge' aisA prasaMga AyegA; - aisA doSa batalAkara yahA~ pUrvapakSa upasthita kiyA gayA hai| bhAvArtha:- zAstroMmeM kahA hai ki [ paudgalika ] karma jIvako phala dete haiM aura jIva [ paudgalika] karmakA phala bhogatA hai| aba yadi jIva karmako karatA hI na ho to jIvase nahIM kiyA gayA karma jIvako phala kyoM degA aura jIva apanese nahIM kiye gaye karmake phalako kyoM bhogegA? jIvase nahIM kiyA karma jIvako phala de aura jIva usa phalako bhoge yaha kisI prakAra nyAyayukta nahIM hai| *zrI pravacanasArameM 168 vI gAthA isa gAthAse milatI hai| avagADha gADha bharela che sarvatra pudgalakAyathI A loka bAdara-sukSmathI, vidhavidha anNtaanNtthii| 64 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 108] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda avagADhagADhanicitaH pudgalakAyaiH sarvato lokH| sukssmairbaadraishcaanNtaanNtairvividhaiH|| 64 / / karmayogyapudgalA aJjanacUrNapUrNasamudgakanyAyena sarvalokavyApitvAdyatrAtmA tatrAnAnItA evAvatiSThaMta itytroktm|| 64 / / attA kuNadi sabhAvaM tattha gadA poggalA sbhaavehiN| gacchaMti kammabhAvaM annnnonnnnaagaahmvgaaddhaa||65|| AtmA karoti svabhAvaM tatra gatAH pudgalAH svbhaavaiH| gacchanti krmbhaavmnyonyaavgaahaavgaaddhaa||65|| isa prakAra, 'karma' karmako hI karatA hai aura AtmA AtmAko hI karatA hai' isa bAtameM pUrvokta doSa Anese yaha bAta ghaTita nahIM hotI - isa prakAra yahA~ pUrvapakSa upasthita kiyA gayA hai|| 63 / / aba siddhAntasUtra hai [arthAt aba 63vIM gAthAmeM kahe gaye pUrvapakSake nirAkaraNapUrvaka siddhAntakA pratipAdana karane vAlI gAthAe~ kahI jAtI hai| gAthA 64 anvayArtha:- [ loka:] loka [ sarvataH ] sarvata: [ vividhaiH ] vividha prakArake, [anaMtAnaMtaiH ] anantAnanta [ sUkSmaiH bAdaraiH ca ] sUkSma tathA bAdara [ pudgalakAyaiH ] pudgalakAyoM [ pudgalaskaMdhoM ] dvArA [avagADhagADhanicitaH ] [ viziSTa rItise] avagAhita hokara gAr3ha bharA huA hai| TIkA:- yahA~ aisA kahA hai ki - karmayogya pudgala [ kArmANavargaNArUpa pudgalaskaMdha ] aMjanacUrNase [ aMjanake bArIka cUrNase ] bharI huI DibbIke nyAyase samasta lokameM vyApta hai; isaliye jahA~ AtmA hai vahA~, binA lAye hI [ kahIMse lAye binA hI], ve sthita haiN|| 64 / / AtmA kare nija bhAva jyAM, tyAM pudagalo nija bhAvathI karmatvarUpe pariName anyonya-avagAhita thii| 65 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana anyaakRtkrmsNbhuutiprkaaroktiriym| AtmA hi saMsArAvasthAyAM pAriNAmikacaitanyasvabhAvamaparityajannevAnAdibaMdhanabaddhatvAdanAdimoharAgadveSasnigdhairavizuddhaireva bhaavairvivrtte| sa khalu yatra yadA moharUpaM rAgarUpaM dveSarUpaM vA svasya bhAvamArabhate, tatra tadA tameva nimittIkRtya jIvapradezeSu parasparAvagAhenAnupraviSTA svabhAvaireva pudgalA: karmabhAvamApadyaMta iti||65|| jaha puggaladavvANaM bahuppayArehiM khNdhnnivvttii| akadA parehiM diTThA taha kammANaM viyaannaahi||66|| yathA pudgaladavyANAM bahuprakAraiH skNdhnivRttiH| akRtA parairdRSTA tathA karmaNAM vijaaniihi||66|| gAthA 65 anvayArtha:- [AtmA] AtmA [ svabhAvaM ] [ moharAgadveSarUpa] apane bhAvako [ karoti] karatA hai; tatra gatAH padgalAH] [taba] vahA~ rahanevAle pudagala [svabhAvai:] apane bhAvoMse [anyonyAvagAhAvagADhAH] jIvameM [ viziSTa prakArase ] anyonya-avagAharUpase praviSTa hue [ karmabhAvam gacchanti ] karmabhAvako prApta hote haiN| TIkA:- anya dvArA kiye gaye binA karmakI utpatti kisa prakAra hotI hai usakA yaha kathana hai| AtmA vAstavameM saMsAra-avasthAmeM pAriNAmika caitanyasvabhAvako chor3e binA hI anAdi bandhana dvArA baddha honese anAdi moharAgadveSa dvArA * snigdha aise avizuddha bhAvoMrUpase hI vivartanako prApta hotA hai [- pariNamita hotA hai| vaha [ saMsArastha AtmA] vAstavameM jahA~ aura jaba moharUpa, rAgarUpa yA dveSarUpa aise apane bhAvako karatA hai| vahA~ aura usa samaya usI bhAvako nimitta banAkara pudgala apane bhAvoMse hI jIvake pradezoMmeM [ viziSTatApUrvaka ] paraspara avagAharUpase praviSTa hue karmabhAvako prApta hote haiN| bhAvArtha:- AtmA jisa kSetrameM aura jisa kAlameM azuddha bhAvarUpa pariNamita hotA hai, usI kSetrameM sthita kArmANavargaNArUpa pudgalaskaMdha usI kAlameM svayaM apane bhAvoMse hI jIvake pradezoMmeM vizeSa prakArase paraspara- avagAharUpase praviSTa hue karmapaneko prApta hote haiN| ..................................... * snigdha cIkane; ciiknaaiivaale| [ moharAgadveSa karmabaMdhameM nimitabhUta honeke kAraNa unheM snigdhatAkI upamA dI jAtI hai| isaliye yahA~ avizuddha bhAvoMko 'moharAgadveSa dvArA snigdha' kahA hai|] jyama skaMdharacanA bahuvidhA dekhAya che pudgala taNI parathI akRta, te rIta jANo vividhatA karmo tnnii|66| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 110] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda ananyakRtatvaM karmaNAM vaicitrysyaatroktm| yathA hi svyogycNdraarkprbhoplNbhe| saMdhyAbheMdracApapariveSaprabhRtibhirbahubhiH prakAraiH pudgalaskaMdhavikalpAH kaMtrataranirapekSA evotpadyaMte, tathA svayogyajIvapariNAmopalaMbhe jJAnAvaraNaprabhRtibhirbahubhiH prakAraiH karmANyapi kaMtrataranirapekSANyevotpadyate iti|| 66 / / jIvA puggalakAyA annnnonnnnaagaaddhghnnpddibddhaa| kAle vijujjamANA sahadukkhaM diti bhuNjNti||67|| jIvA: pudgalakAyA: anyonyaavgaaddhgrhnnprtibddhaaH| kAle viyujyamAnAH sukhadu:khaM dadati bhunyjnti||67|| isa prakAra, jIvase kiye gaye binA hI pudgala svayaM karmarUpase pariNamita hote haiN|| 65 / / gAthA 66 anvayArtha:- [ yathAH ] jisa prakAra [ pudgaladravyANAM] pudgaladravyoMkI [ bahuprakAraiH ] aneka prakArakI [ skaMdhanirvRttiH] skandharacanA [ paraiH akRtA] parase kiye gaye binA [dRSTA] hotI dikhAI detI hai, [ tathA ] usI prakAra [ karmaNAM ] karmokI bahuprakAratA [ vijAnIhi ] parase akRta jaano| TIkA:- karmokI vicitratA [ bahuprakAratA] anya dvArA nahIM kI jAtI aisA yahA~ kahA hai| jisa prakAra apaneko yogya caMdra-sUryake prakAzakI upalabdhi hone para, saMdhyA-bAdala indradhanuSa-prabhAmaNDaLa ityAdi aneka prakArase pudgalaskaMdhabheda anya kartAkI apekSAke binA hI utpanna hote haiM, usI prakAra apaneko yogya jIva-pariNAmakI upalabdhi hone para, jJAnAvaraNAdi aneka prakArake karma bhI anya kartAkI apekSAke binA hI utpanna hote haiN| bhAvArtha:- karmokI vividha prakRti-pradeza-sthiti-anubhAgarUpa vicitratA bhI jIvakRta nahIM hai, pudgalakRta hI hai|| 66 / / jIva-pudgalo anyonyamAM avagAha grahIne baddha cha; kALe viyoga lahe tadA sukhaduHkha aape-bhogve|67| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana kahAnajainazAstramAlA ] [ 111 nizcayena jIvakarmaNozcaikakartRtve'pi vyavahAreNa karmadattaphalopalaMbho jIvasya na virudhyata itytroktm| jIvA hi moharAgadveSasnigdhatvAtpudgalaskaMdhAzca svabhAvasnigdhatvAdvaMdhAvasthAyAM paramANudvaMdvAnIvAnyonyAvagAhagrahaNapratibaddhatvenAvatiSThate / yadA tu te parasparaM viyujyaMte, tadodita - pracyavamAnA gAthA 67 anvayArthaH- [ jIvAH pudgalakAyAH ] jIva aura pudgalakAya [ anyonyAvagADha- grahaNapratibaddhAH ] [viziSTa prakArase ] anyonya - avagAhake grahaNa dvArA [ paraspara ] baddha haiM; [ kAle viyujyamAnAH ] kAlameM pRthaka hone para [ sukhaduHkhaM dadati bhuJjanti ] sukhaduHkha dete haiM aura bhogate haiM [ arthAt pudgalakAya sukhaduHkha dete haiM aura jIva bhogate haiM / / TIkA:- nizcayase jIva aura karmako ekakA [ nija-nija rUpakA hI ] kartRtva hone para bhI, vyavahArase jIvako karme dvArA diye gaye phalakA upabhoga virodhako prApta nahIM hotA [ arthAt 'karma jIvako phala detA hai aura jIva use bhogatA hai' yaha bAta bhI vyavahArase ghaTita hotI hai ] aisA yahA~ kahA hai| jIva moharAgadveSa dvArA snigdha honeke kAraNa tathA pudgalaskaMdha svabhAvase snigdha honeke kAraNa, [ve ] bandha-avasthAmeM-- *paramANudvaMdvoMkI bhA~ti - [ viziSTa prakArase ] anyonya - avagAhake grahaNa dvArA baddharUpase rahate haiN| jaba ve paraspara pRthaka hote haiM taba [ pudgalaskandha nimnAnusAra phala dete haiM aura jIva use bhogate haiM ]--- udaya pAkara khira jAnevAle pudgalakAya sukhaduHkharUpa AtmapariNAmoMke * paramANudvaMdva= do paramANuoMkA jor3A; do paramANuoMse nirmita skaMdha; dvi-aNuka skaMdha / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 192] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda nizcayena sukhaduHkharUpAtmapariNAmAnAM vyavahAreNeSTA-niSTaviSayANAM nimittamAtratvAtpudgalakAyA: sukhaduHkharUpaM phalaM prycchnti| jIvAzca nizcayena nimittamAtrabhutadravyakarmanivartitasukhaduHkharUpAtmapariNAmAnAM vyavahAreNa nimittamAtra honekI apekSAse nizcayase, aura ISTAniSTa viSayoMke nimittamAtra honekI apekSAse *vyavahArase sukhaduHkharUpa phala dete haiM; tathA jIva nimittamAtrabhUta dravyakarmase niSpanna honevAle sukhaduHkharUpa AtmapariNAmoMko bhoktA honekI apekSAse nizcayase, aura [ nimittamAtrabhUta ] dravyakarmake udayase sampAdita ISTAniSTa viSayoMke bhoktA honekI apekSAse vyavahArase , usaprakArakA [ sukhaduHkharUpa] phala bhogate haiM [ arthAt nizcayase sukhaduHkhapariNAmarUpa aura vyavahArase ISTAniSTA viSayarUpa phala bhogate haiN| * [1] sukhaduHkhapariNAmoMmeM tathA [2] ISTAniSTa viSayoMke saMyogameM zubhAzubha karma nimittabhUta hote haiM, isaliye una karmoko unake nimittamAtrapanekI apekSAse hI "[1] sukhaduHkhapariNAmarUpa [phala] tathA [2] ISTAniSTa viSayarUpa phala 'denevAlA' '' [ upacArase] kahA jA sakatA hai| aba, [1] sukhaduHkhapariNAma to jIvakI apanI hI paryAyarUpa honese jIva sukhaduHkhapariNAmako to nizcayase' bhogatA haiM, aura isaliye sukhaduHkhapariNAmameM nimittabhUta vartate hue zubhAzubha karmoMmeM bhI [-jinheM "sukhaduHkhapariNAmarUpa phala denevAlA'' kahA thA unameM bhI] usa apekSAse aisA kahA jA sakatA hai ki "ve jIvako 'nizcayase' sukhaduHkhapariNAmarUpa phala dete haiM;' tathA [2] ISTAniSTa viSaya to jIvase bilakula bhinna honese jIva ISTAniSTa viSayoMko to 'vyavahArase' bhogatA haiM, aura isaliye ISTAniSTa viSayoMmeM nimittabhUta vartate hue zubhAzubha karmomeM bhI [-jinheM ''ISTAniSTa viSayarUpa phala denevAlA '' kahA thA unameM bhI ] usa apekSAse aisA kahA jA sakatA hai ki ''ve jIvako 'vyavahArase' ISTAniSTa viSayarUpa phala dete haiN|'' yahA~ [ TIkAke dUsare pairemeM ] jo nizcaya' aura 'vyavahAra' aise do bhaMga kiye haiM ve mAtra itanA bheda sUcita karaneke liye hI kiye haiM ki 'karmanimittaka sukhaduHkhapariNAma jIvameM hote haiM aura karmanimittaka ISTAniSTa viSaya jIvase bilkula bhinna haiN|' parantu yahA~ kahe hue nizcayarUpase bhaMgase aisA nahIM samajhanA cAhiye ki 'paudgalika karma jIvako vAstavameM phala detA hai aura jIva vAstavameM karmake diye hue phalako bhogatA hai|' paramArthata: koI dravya kisI anya dravyako phala nahIM de sakatA aura koI dravya kisI anya dravyake pAsase phala prApta karake bhoga nahIM sktaa| yadi paramArthataH koI dravya anya dravyako phala de aura vaha anya dravya use bhoge to donoM dravya eka ho jaayeN| yahA~ yaha dhyAna rakhanA khAsa Avazyaka hai ki TIkAke pahale pairemeM sampUrNa gAthAke kathanakA sAra kahate hue zrI TIkAkAra AcAryadeva svayaM hI jIvako karma dvArA diye gaye phalakA upabhoga vyavahArase hI kahA hai, nizcayase nhiiN| * sukhaduHkhake do artha hote hai: [1] sukhaduHkhapariNAma, aura [2] ISTAniSTa vissy| jahA~ 'nizcayase' kahA hai vahA~ 'sukhaduHkhapariNAma' aisA artha samajhanA cAhiye aura jahA~ 'vyavahArase kahA hai vahA~ 'ISTAniSTa viSaya aisA artha samajhanA chiye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [113 vyakarmodayApAditeSTAniSTaviSayANAM bhoktRtvAttathAvidhaM phalaM bhuJjante iti| etena jIvasya bhoktRtvaguNo'pi vyaakhyaatH|| 67 / / tamhA kammaM kattA bhAveNa hi saMjudodha jiivss| bhettA hu havadi jIvo cedagabhAveNa kmmphlN|| 68 / / tasmAtkarma kartR bhAvena hi saMyutamatha jiivsy| bhektA tu bhavati jIvazcetakabhAvena krmphlm||68|| krtRtvbhoktRtvvyaakhyopsNhaaro'ym| tta etat sthitta nizcayenAtmanaH karma kartR, vyavahAreNa jIvabhAvasya; jIvo'pi nizcayenAtmabhAvasya kartA, vyavahAraNe karmaNa iti| yathAtrobhayanayAbhyAM karma kartR, tathaikenApi nayena na -------- ----- --------- isase [ isa kathanase ] jIvake bhoktRtvaguNakA bhI vyAkhyAna huaa|| 67 / / gAthA 68 anvayArthaH- [ tasmAt ] isaliye [ atha jIvasya bhAvena hi saMyuktam ] jIvake bhAvase saMyukta aisA [ karma ] karma [ dravyakarma ] [ kartR ] kartA hai| [-nizcayase apanA kartA aura vyavahArase jIvabhAvakA kartA; parantu vaha bhoktA nahIM hai ] / [ bhoktA tu] bhoktA to [ jIvaH bhavati ] [ mAtra ] jIva hai [ cetakabhAvena ] cetakabhAvake kAraNa [karmaphalam ] krmphlkaa| TIkA:- yaha, kartRtva aura bhoktRtvakI vyAkhyAkA upasaMhAra hai| isaliye [ pUrvokta kathanase ] aisA nizcita huA ki-karma nizcayase apanA kartA hai, vyavahArase jIvabhAvakA kartA hai; jIva bhI nizcayase apane bhAvakA kartA hai, vyavahArase karmakA kartA hai| jisa prakAra yaha nayoMse karma kartA hai, usI prakAra eka bhI nayase vaha bhoktA nahIM hai| kisaliye ? kyoMki use caitanyapUrvaka anubhUtikA sadbhAva nahIM hai| isaliye cetanApane ke kAraNa * jo anubhUti caitanyapUrvaka ho usIko yahA bhoktRtva kahA hai, usake atirikta anya anubhUtiko nhiiN| tethI karama, jIvabhAvase saMyukta kartA jANavU; bhoktApaNuM to jIvane cetakapaNe tatphala taNuM 68 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 114] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda bhoktR| kutaH ? caitnypuurvkaanubhuutisdbhaavaabhaavaat| tatazceta-natvAt kevala eva jIvaH karmaphalabhUtAnAM kathaMcidAtmanaH sukhaduHkhapariNAmAnAM kathaMcidiSTA-niSTaviSayANAM bhoktA prasiddha iti||68|| eMva kattA bhottA hoju appA sagehiM kmmehiN| hiDadi pAramapAraM saMsAraM mohsNchnnnno||69|| eMva kartA bhoktA bhavannAtmA svakaiH krmbhiH| hiMDate pAramapAraM saMsAraM mohsNchnnH|| 69 / / karmasaMyuktatvamukhena prbhutvgunnvyaakhyaanmett| evamayamAtmA prakaTitaprabhutvazaktiH svakaiH karmabhirgRhItakartRtvabhoktRtvAdhikAro'nAdimohAvacchannatvAdupajAtaviparItAbhiniveza: pratyastamitasamyagjJAnajyotiH sAMtamanaMtaM vA saMsAraM pribhrmtiiti||69|| -------------------- - - - - - - - - - - - - - mAtra jIva hI karmaphalakA - kathaMcit AtmAke sukhaduHkhapariNAmoMkA aura kathaMcit ISTAniSTa viSayoMkA - bhoktA prasiddha hai|| 68 / / gAthA 69 anvayArtha:- [ evaM ] isa prakAra [ svakaiH karmabhiH ] apane karmose [ kartA bhoktA bhavan ] kartAbhoktA hotA huA [ AtmA ] AtmA [ mohasaMchannaH ] mohAcchAdita vartatA huA [ pAram apAraM saMsAraM] sAnta athavA ananta saMsArameM [ hiMDate ] paribhramaNa karatA hai| TIkAH- yaha, karmasaMyuktapanekI mukhyatAse prabhutvaguNakA vyAkhyAna hai| isa prakAra pragaTa prabhutvazaktike kAraNa jisane apane karmoM dvArA [-nizcayase bhAvakoM aura vyavahArase dravyakarmoM dvArA] kartRtva aura bhoktRtvakA adhikAra grahaNa kiyA hai aise isa AtmAko, anAdi mohAcchAditapaneke kAraNa viparIta abhinivezakI utpatti honese samyagjJAnajyoti asta ho gaI hai, isaliye vaha sAnta athavA ananta saMsArameM paribhramaNa karatA hai| [ isa prakAra jIvake karmasahitapanekI mukhyatApUrvaka prabhutvaguNakA vyAkhyAna kiyA gyaa||] 69 / / *abhiniveza =abhiprAya; aagrh| kartA ane bhoktA thato o rIta nija karmo vaDe jIva mohathI Acchanna sAnta ananta saMsAre bhme| 69 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 115 uvasaMtakhINamoho maggaM jiNabhAsideNa smuvgdo| NANANumaggacArI NivvANapuraM vajadi dhiiro|| 70 / / upazAMtakSINamoho mArga jinabha Sitena smupgtH| jJAnAnumArgacArI nirvANapuraM vrajati dhiirH|| 70 / / karmaviyuktatvamukhena prbhutvgunnvyaakhyaanmett| ayamevAtmA yadi jinAjJayA mArgamupagamyopazAMtakSINamohatvAtprahINaviparItAbhiniveza: samudbhinnasamajJAnajyotiH kartRtvabhoktRtvAdhikAraM parisamApya samyakprakaTitaprabhutvazaktimA'nasyaivAnumArgeNa carati, tadA vizuddhAtmatattvopalaMbharUpamapavarganagaraM vigAhata iti||70|| gAthA 70 anvayArthaH- [ jinabhASitena mArga samupagataH ] jo [ puruSa ] jinavacana dvArA mArgako prApta karake [ upazAMtakSINamohaH ] upazAMtakSINamoha hotA huA [arthAt jise darzanamohakA upazama , kSaya athavA kSayopazama huA hai aisA hotA huA ] [ jJAnAnumArgacArI] jJAnAnumArgameM vicaratA hai [-jJAnakA anusaraNa karanevAle mArge vartatA hai ], [ dhIra: ] vaha dhIra puruSa [ nirvANapuraM vrajati ] nirvANapurako prApta hotA hai| TIkA:- yaha, karmaviyuktapanekI mukhyatAse prabhutvaguNakA vyAkhyAna hai| jaba yahI AtmA jinAjJA dvArA mArgako prApta karake, upazAMtakSINamohapaneke kAraNa [ darzanamohake upazama, kSaya athavA kSayopazamake kAraNa] jise viparIta abhiniveza naSTa ho jAnese samyagjJAnajyoti pragaTa huI hai aisA hotA huA, kartRtva aura bhoktRtvake adhikArako samApta karake samyakrUpase pragaTa prabhutvazaktivAna hotA huA jJAnakA hI anusaraNa karanevAle mArgameM vicaratA hai jinavacanathI lahI mArga je, upazAMtakSINamohI bane, jJAnAnumArga viSe care, te dhIra zivapurane vre| 70 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 116 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda atha jIvavikalpA ucynte| eko ceva mahappA so duviyappo tilakkhaNo hodi| caducaMkamaNo bhaNido paMcaggaguNappadhANo y|| 71 / / chakkApakkamajuto uvautto sttbhnggsbbhaavo| aTThAsao NavaTTho jIvo dasaTThANago bhnnido||72|| eka eva mahAtmA sa dvivikalpastrilakSaNo bhvti| catuzcaMkramaNo bhaNita: paJcAgraguNapradhAnazca / / 71 / / SaTkApakramayukta: upayukta: sptbhnggsdbhaavH| aSTAzrayo navArtho jIvo dazasthAnago bhnnitH||72|| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - [ -pravartatA hai, pariNamita hotA hai, AcaraNa karatA hai, taba vaha vizuddha AtmatattvakI upalabdhirUpa apavarganagarako [ mokSapurako] prApta karatA hai| [ isa prakAra jIvake karmarahitapanekI mukhyatApUrvaka prabhutvaguNakA vyAkhyAna kiyA gayA / / ] 70 / / aba jIvake bheda kahe jAte haiN| gAthA 71-72 anvayArtha:- [ saH mahAtmA ] vaha mahAtmA [ eka: eva ] eka hI hai, [ dvivikalpa: ] do bhedavAlA hai aura [ trilakSaNa: bhavati] trilakSaNa hai; [catuzcaMkramaNa: ] aura use caturvidha bhramaNavAlA [ca] tathA [paJcAgraguNapradhAnaH ] pA~ca mukhya guNose pradhAnatAvAlA [bhaNitaH ] kahA hai| [ upayuktaH jIva: ] upayogI aisA vaha jIva [SaTkApakramayuktaH] chaha apakrama sahita, [ saptabhaMgasadbhAvaH ] sAta bhaMgapUrvaka sadbhAvavAna, [ aSTAzrayaH] AThake AzrayarUpa, [navArthaH ] nau-artharUpa aura [ dazasthAnagaH ] dazasthAnagata [ bhaNitaH ] kahA gayA hai| * apakrama [ saMsArI jIvako anya bhavameM jAte hue ] anuzreNI gamana arthAt vidizAoMko chor3akara gmn| eka ja mahAtmA te dvibheda ane trilakSaNa ukta che, caubhramaNayuta, paMcAgraguNaparadhAna jIva kahela che; 71 / upayogI SaTa-apakramasahita che, saptabhaMgIsattva che, jIva aSTa-Azraya, nava-aratha, dazasthAnagata bhAkhela ch| 72 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] SaDdravya - paMcAstikAyavarNana sa khalu jIvo mahAtmA nityacaitanyopayuktatvAdeka eva, jJAnadarzanabhedAdvivikalpa:, karmaphalakAryajJAnacetanAbhedena lakSyamANatvAtrilakSaNa: dhrauvyotpAdavinAzabhedena vA catasRSu gatiSu caMkramaNatvAccatuzcaMkramaNaH, paJcabhiH pAriNAmikaudayikAdibhiragraguNaiH pradhAnatvAtpaJcAgraguNapradhAnaH, catasRSu dikSUrdhvamadhazceti bhavAMtarasaMkramaNaSaTkenApakrameNa yuktatvAtSaTkApakramayuktaH, asitanAstyAdibhiH saptabhaGgaiH sadbhAvo yasyeti saptabhaGgasadbhAvaH aSTAnAM karmaNAM guNAnAM vA AzrayatvAdaSTAzrayaH, navapadArtharUpeNa vartanAnnavArthaH, pRthivyaptejovAyuvanaspatisAdhAraNapratyeka-dvitricatuH paJcendriyarUpeSu dazasu sthAneSu gatatvAdRzasthAnaga iti / / 71-72 / / payaDiTThidiaNubhAgappadesabaMdhehiM savvado mukko / uDDuM gacchadi sesA vidisAvajjaM gadiM jaMti / / 73 / / " TIkA:- vaha jIva mahAtmA [1] vAstavameM nityacaitanya - upayogI honese 'eka hI hai; [2] jJAna aura darzana aise bhedoMke kAraNa 'do bhedavAlA' hai; [3] karmaphalacetanA, kAryacetanA aura jJAnacetanA aise bhedoM dvArA athavA dhrauvya, utpAda aura vinAza aise bhedoM dvArA lakSita honese ' trilakSaNa [ tIna lakSaNavAlA ]' hai; [ 4 ] cAra gatiyoMmeM bhramaNa karatA hai isaliye 'caturvidha bhramaNavAlA' hai; [5] pAriNAmika audayika ityAdi pA~ca mukhya guNoM dvArA pradhAnatA honese -- pA~ca mukhya guNoMse pradhAnatAvAlA' hai; [6] cAra dizAoMmeM, Upara aura nIce isa prakAra SaDvidha bhavAntaragamanarUpa apakramase yukta honeke kAraNa [ arthAt anya bhavameM jAte hue uparokta chaha dizAoMmeM gamana hotA hai isaliye ] 'chaha apakrama sahita' hai; [ 7 ] asti, nAsti Adi sAta bhaMgo dvArA jisakA sadbhAva hai aisA honese 'sAta bhaMgapUrvaka sadbhAvavAna' hai; [8] [ jJAnAvaraNIyAdi ] ATha karmoMke athavA [ samyaktvAdi ] ATha guNoMke AzrayabhUta honese 'AThake AzrayarUpa' hai; [9] nava padArtharUpase vartatA hai isaliye 'nava-artharUpa' hai; [10] pRthvI, jala, agni, vAyu, sAdhAraNa vanaspati, pratyeka vanaspati, dvIndriya, trIndriya caturindriya aura paMcendriyarUpa daza sthAnomeM prApta honese 'dazasthAnagata' hai / / 71 72 / / prakRti-sthiti-paradeza- anubhavabaMdhathI parimuktane gati hoya UMce; zeSane vidizA tajI gati hoya che / 73 / [ 117 Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 118] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda bhagavA prakRtisthityanubhAgapradezabaMdhaiH sarvato muktH| Urdhva gacchati zeSA vidigvA~ gatiM yaaNti||73|| baddhajIvasya SaNatayaH krmnimittaaH| muktasyApyUrdhvagatirekA svaabhaavikiitytroktm||73|| -iti jIvadravyAstikAyavyAkhyAnaM smaaptm| atha pudgldrvyaastikaayvyaakhyaanm| khaMdhA ya khaMdhadesA khaMdhapadesA ya hoMti prmaannuu| idi te caduvviyappA puggalakAyA munneyvvaa||74|| skaMdhAzca skaMdhadezAH skaMdhapradezAzca bhavanti prmaannvH| iti te caturvikalpAH pudgalakAyA jJAtavyAH / / 74 / / gAthA 73 anvayArtha:- [prakRtisthityanubhAgapradezabaMdhaiH] prakRtibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aura pradezabandhase [ sarvataH mukta:] sarvataH mukta jIva [ UdhvaM gacchati] Urdhvagamana karatA hai; [ zeSAH ] zeSa jIva [ bhavAntarameM jAte hue ] [vidigvarjA gatiM yAMti] vidizAe~ chor3a kara gamana karate haiN| TIkA:- baddha jIvako karmanimittaka Savidha gamana [ arthAt karma jisameM nimittabhUta haiM aisA chaha dizAoMmeM gamana hotA hai; mukta jIvako bhI svAbhAvika aisA eka Urdhvagamana hotA hai| - aisA yahA~ kahA hai| bhAvArtha:- samasta rAgAdivibhAva rahita aisA jo zuddhAtmAnubhUtilakSaNa dhyAna usake bala dvArA caturvidha bandhase sarvathA mukta huA jIva bhI, svAbhAvika ananta jJAnAdi guNoMse yukta vartatA huA, ekasamayavartI avigrahagati dvArA [ lokAgraparyaMta ] svAbhAvika Urdhvagamana karatA hai| zeSa saMsArI jIva maraNAntameM vidizAe~ chor3akara pUrvokta SaT-apakramasvarUpa [ karmanimittaka] anuzreNIgamana karate haiN|| 73 / / isa prakAra jIvadravyAstikAyakA vyAkhyAna samApta huaa| aba pudgaladravyAstikAyakA vyAkhyAna hai| jaDarUpa pudgalakAya kerA cAra bhedo jANavA; te skaMdha teno deza, skadhapradeza, paramANu khyaa| 74 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana | 119 pudgldrvyviklpaadesho'ym| pudgaladravyANi hi kadAcitskaMdhaparyAyeNa, kadAcitskaMdhadezaparyAyeNa , kadAcitskaMdhapradezaparyAyeNa, kadAcitparamANutvenAtra tissttnti| nAnyA gtirsti| iti teSAM cturviklptvmiti||74|| khaMdhaM sayalasamatthaM tassa du addhaM bhaNaMti deso tti| addhaddhaM ca padeso paramANU ceva avibhaagii||75|| skaMdhaH sakalasamastastasya tvadhu bhaNanti deza iti| ardhArdha ca pradeza: prmaannushcaivaavibhaagii||75|| ............... gAthA 74 anvayArtha:- [ te pudgalakAyAH ] pudgalakAyake [ caturvikalpAH ] cAra bheda [ jJAtavyAH ] jAnanA [ skaMdhAH ca] skaMdha, [ skaMdhadezAH ] skaMdhadeza [ skaMdhapradezAH] skaMdhapradeza [ca] aura [ paramANavaH bhavanti iti] prmaannu| TIkA:- yaha, pudgaladravyake bhedoMkA kathana hai| pudgaladravya kadAcit skaMdhaparyAyase, kadAcit skaMdhadezarUpa paryAyase, kadAcit skaMdhapradezarUpa paryAyase aura kadAcit paramANurUpase yahA~ [ lokameM ] hote haiM; anya koI gati nahIM hai| isa prakAra unake cAra bheda haiN|| 74 / / gAthA 75 anvayArtha:- [ sakalasamasta: ] sakala-samasta [ pudgalapiNDAtmaka sampUrNa vastu] vaha [ skaMdha: ] skaMdha hai| [ tasya ardhaM tu] usake ardhako [ dezaH iti bhaNanti ] deza kahate haiM, [ardhAdhaM ca ] ardhakA ardha vaha [pradezaH ] pradeza hai [ca ] aura [ avibhAgI] avibhAgI vaha [ paramANuH eva] sacamuca paramANu pUraNa-sakaLa te skaMdha' che ne ardha tenaM 'deza' che. ardhArdha tenuM pradeza' ne avibhAga te 'paramANu' ch| 75 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [ bhagavAna zrIkundakunda pudgldrvyviklpnirdesho'ym| anaMtAnaMtaparamANvArabdho'pyekaH skaMdho nAma paryAyaH / tadardha skaMdhadezo nAma paryAyaH / tadardhArdhaM skaMdhapradezo nAma paryAyaH / evaM bhedavazAt dvyaNukaskaMdhAdanaMtA: skaMdhapradezaparyAyAH nirvibhAgakapradeza: skaMdhasyAMtyo bheda: paramANurekaH / punarapi dvayoH paramANvoH saMdhAtAdeko dvyaNukaskaMdhaparyAyaH / evaM saMdhAtavazAdanaMtAH skaMdhaparyAyAH / evaM bhedasaMdhAtAbhyAmapyanaMtA bhavatIti / / 75 / / TIkA:- yaha, pudgala bhedoMkA varNana hai anantAnanta paramANuoMse nirmita hone para bhI jo eka ho vaha skaMdha nAmakI paryAya hai; usakI AdhI skaMdhadeza nAmaka paryAya hai; AdhIkI AdhI skaMdhapradeza nAmakI paryAya hai| isa prakAra bhedake kAraNa [ pRthaka honake kAraNa ] dvi-aNuka skaMdhaparyaMta ananta skaMdhapradezarUpa paryAyeM hotI haiN| nirvibhAga-eka-pradezavAlA, skaMdhakA antima aMza vaha eka paramANu hai| [ isa prakAra *bhedase honevAle pudgalavikalpoMkA varNana huaa| ] punazca, do paramANuoMke saMghAtase [ milanese ] eka dviaNuka - skaMdharUpa paryAya hotI hai| isa prakAra saMghAtake kAraNa [ dviaNukaskaMdhakI bhA~ti triaNuka - skaMdha, caturaNuka - skaMdha ityAdi ] ananta skaMdharUpa paryAyeM hotI hai / [ isa prakAra saMghAtase honevAle pudgalavikalpakA varNana huaa| ] isa prakAra bheda-saMghAta donoMse bhI [ eka sAtha bheda aura saMghAta dono honese bhI ] ananta [ skaMdharUpa paryAyeM ] hotI haiM / [ isa prakAra bheda - saMghAtase honevAle pudgalavikalpakA varNana huA / / ] 75 / / * bhedase honebhAle pudgalavikalpoMkA [ pudgalabhedoMkA ] TIkAkAra zrI jayasenAcAryane jo varNana kiyA hai usakA tAtparya nimnAnusAra hai:- anantaparamANupiMDAtmaka ghaTapaTAdirUpa jo vivakSita sampUrNa vastu use 'skaMdha' saMjJA hai| bheda dvArA usake jo pudgalavikalpa hote haiM ve nimnokta dRSTAntAnusAra samajhanA / mAnalo ki 16 paramANuoMse nirmita eka pudgalapiNDa hai aura vaha TUTakara usake Tukar3e hote hai / vahA~ 16 paramANuoMke pUrNa pudgalapiNDako 'skaMdha' mAne to 8 paramANuoMvAlA usakA ardhabhAgarUpa Tukar3A vaha 'deza' hai, 4 paramANuoMvAlA usakA caturthabhAgarUpa Tukar3A vaha 'pradeza' hai aura avibhAgI choTe-se-choTA Tukar3A vaha 'paramANu' hai| punazca jisa prakAra 16 paramANuvAle pUrNa piNDako 'skaMdha' saMjJA hai, usI prakAra 15 se lekara 9 paramANuoM takake kisI bhI Tukar3eko bhI 'skaMdha' saMjJA hai; jisa prakAra 8 paramANuoMvAle usake ardhabhAgarUpa Tukar3eko 'deza' saMjJA hai, usI prakAra 7 se lekara 5 paramANaoM takake usake kisI bhI Tukar3eko bhI 'deza' saMjJA hai; jisa prakAra 4 paramANuvAle usake caturthabhAgarUpa Tukar3eko 'pradeza' saMjJA hai, usI prakAra 3 se lekara 2 paramANu takake usake kisI bhI Tukar3eko bhI ' pradeza' saMjJA hai| - isa dRSTAntake anusAra, bheda dvArA honevAle pudgalavikalpa smjhnaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [121 bAdarasuhumagadANaM khaMdhANaM puggalo tti vvhaaro| te hoMti chappayArA telokaM jehiM NippaNNaM / / 76 / / bAdarasaukSmyagatAnAM skaMdhAnAM pudgalaH iti vyvhaarH| te bhavanti SaTprakArAstrailokyaM yaiH nisspnnm|| 76 / / skaMdhAnAM pudglvyvhaarsmrthnmett| sparzarasagaMdhavarNaguNavizeSaiH SaTsthAnapatitavRddhihAnibhiH pUraNagalanadharmatvAt skaMdhavyaktyAvirbhAvatirobhAvAbhyAmapi ca pUraNagalanopapatteH paramANavaH pudgalA iti nishciiyNte| skaMdhAstvanekapudgalamayaikaparyAyatvena pudgalebhyo'nanyatvAtpudgalA iti gAthA 76 anvayArtha:- [bAdarasaukSmyagatAnAM] bAdara aura sUkSmarUpase pariNata [ skaMdhAnAM] skaMdhoMko [pudgala: ] 'pudgala' [iti] aisA [vyavahAraH] vyavahAra hai| [ te] ve [ SaTprakArAH bhavanti ] chaha prakArake haiM, [yaiH ] jinase [ trailokyaM ] tIna loka [ niSpannam ] niSpanna hai| TIkA:- skaMdhoMmeM 'pudgala' aisA jo vyavahAra hai usakA yaha samarthana hai| [1] jinameM SaTsthAnapatita [chaha sthAnoMmeM samAveza pAnevAlI ] vRddhihAni hotI hai aise sparzarasa-gaMdha-varNarUpa guNavizeSoMke kAraNa [paramANu] 'pUraNagalana' dharmavAle honese tathA [2] skaMdhavyaktike [-skaMdhaparyAyake ] AvirbhAva aura tirobhAvakI apekSAse bhI [ paramANuoMmeM ] sau skaMdha bAdara-sUkSmamA 'pudgala' taNo vyavahAra che; cha vikalpa che skaMdho taNA, jethI trijaga niSpanna ch| 76 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 122] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda vyavahiyaMte, tathaiva ca bAdarasUkSmatvapariNAmavikalpaiH SaTprakAratAmApadya trailokyarUpeNa niSpadya sthitavaMta iti| tathA hi-bAdarabAdarAH, bAdarAH, bAdarasUkSmAH, sUkSmabAdarAH, sUkSmAH, sUkSma-sUkSmA iti| tatra chinnAH svayaM saMdhAnAsamarthAH kASThapASANadayo baadrbaadraaH| chinnAH svayaM saMdhAnasamarthAH kSIradhRtatailatoyarasaprabhRtayo baadraaH| sthUlopalaMbhA api chettuM bhettumAdAtumazakyA: chAyAtapatamojyotsnAdayo baadrsuukssmaaH| sUkSmatve'pi sthUlopalaMbhAH sparzarasagaMdhazabdAH suukssm-baadraaH| sUkSmatve'pi hi karaNAnupalabhyA: karmavargaNAdaya: suukssmaaH| atyaMtasUkSmAH karmavargaNA-bhyo'dho vyaNuka skaMdhaparyantAH sUkSmasUkSmA iti|| 76 / / / 'pUraNa - galana' ghaTita honese paramANu nizcayase pudgala' haiN| skaMdha to anekapudgalamaya ekaparyAyapaneke kAraNa pudgaloMse ananya honese vyavahArase 'pudgala' hai; tathA [ ve ] bAdaratva aura sUkSmatvarUpa pariNAmoMke bhedoM dvArA chaha prakAroMko prApta karake tIna lokarUpa hokara rahe haiN| ve chaha prakArake skaMdha isa prakAra haiM:- [1] bAdarabAdara; [2] bAdara; [3] bAdarasUkSma; [4] sUkSmabAdara; [5] sUkSma; [6] suukssmsuukssm| vahA~, [1] kASThapASANAdika [ skaMdha ] jo ki chedana honepara svayaM nahIM jur3a sakate ve [ghana padArtha ] 'bAdarabAdara' haiM; [2] dUdha, ghI, tela, jala, rasa Adi [ skaMdha ] jo ki chedana honepara svayaM jur3a jAte haiM ve [ pravAhI padArtha] 'bAdara' hai; [3] chAyA, dhUpa, aMdhakAra, cAMdanI Adi [ skaMdha] jo ki sthUla jJAta honepara bhI jinakA chedana, bhedana athavA [ hastAdi dvArA] grahaNa nahIM kiyA jA sakatA ve 'bAdarasUkSma' haiM; [4] sparza-rasa-gaMdha-zabda jo ki sUkSma hone para bhI sthala jJAta hote haiM [ arthAta cakSako chor3akara cAra indriyoM ke viSayabhUta skaMdha jo ki A~khase dikhAI na dene para bhI sparzanendriya dvArA sparza kiyA jA sakatA hai] jIbha dvArA jinakA svAda liyA jA sakatA hai dhA jA sakatA hai athavA kAnase sanA jA sakatA hai ve 'sakSmabAdara' haiM; [5] karmavargaNAdi [ skaMdha ] ki jinheM sUkSmapanA hai tathA jo indriyoMse jJAta na hoM aise haiM ve 'sUkSma' haiM; [6] karmavargaNAse nIceke [ karmavargaNAtIta dviaNuka-skaMdha takake [ skaMdha ] jo ki atyanta sUkSma haiM ve 'sUkSmasUkSma' haiN|| 76 / / 1 / jisameM [ sparza-rasa-gaMdha-varNakI apekSAse tathA skaMdhaparyAyakI apekSAse] pUraNa aura galana ho vaha pudgala hai| pUraNa puranA; bharanA; pUrti; puSTi; vRddhi| galana galanA; kSINa honA; kRzatA; hAniH nyUnatAH [[1] paramANuoMke vizeSa guNa jo sparza-rasa-gaMdha-varNa haiM unameM honevAlI SaTthAnapatita vRddhi vaha pUraNa hai aura SaTrasthAnapatita hAni vaha galana hai; isaliye isa prakAra paramANu pUraNa-galanadharmavAle haiN| [2] paramANuoMmeM skaMdharUpa paryAyakA AvirbhAva honA so pUraNa hai aura tirobhAva honA vaha galana hai; isa prakAra bhI paramANuoMmeM pUraNagalana ghaTita hotA hai| 2 / skaMdha anekaparamANumaya hai isaliye vaha paramANuoMse ananya hai; aura paramANu to pudgala haiM; isaliye skaMdha bhI vyavahArase 'pudgala' haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [123 savvesiM khaMdhANaM jo aMto taM viyANa prmaannuu| so sassado asaddo ekko avibhAgI muttibhvo|| 77 / / sarveSAM skaMdhAnAM yo'ntyastaM vijAnIhi prmaannum| sa zAzvato'zabda: eko'vibhAgI bhuurtibhvH|| 77 / / prmaannuvyaakhyeym| uktAnAM skaMdharUpaparyAyANAM yo'ntyo bhedaH sa prmaannuH| sa tu punarvibhAgAbhAvAda-vibhAgI, nirvibhAgaikapradezatvAdekaH, mUrtadravyatvena sadApyavinazvaratvAnnityaH, anAdinidhanarUpAdipariNAmotpannatvAnmUrtibhavaH, rUpAdipariNAmotpannatve'pi zabdasya paramANuguNatvAbhAvAtpudgalaskaMdhaparyAyatvena vakSyamANatvAccAzabdo nizcIyata iti|| 77 / / gAthA 77 anvayArtha:- [ sarvaSAM skaMdhAnAM] sarva skaMdhoMkA [yaH antyaH ] jo antima bhAga [taM] use [ paramANum vijAnIhi ] paramANu jaano| [ saH ] vaha [ avibhAgI ] avibhAgI, [ ekaH ] eka , [ zAzvata:], zAzvata [ mUrtibhava: ] mUrtiprabhava [ mUrtarUpase utpanna honevAlA ] aura [ azabda: ] azabda hai| TIkA:- yaha, paramANukI vyAkhyA hai| pUrvokta skaMdharUpa paryAyoMkA jo antima bheda [choTe-se-choTA aMza] vaha paramANu hai| aura vaha bhAgake abhAvake kAraNa avibhAgI hai; nirvibhAga-eka-pradezI honese eka hai; mUrtadravyarUpase sadaiva nese nitya hai; anAdi-ananta rUpAdike pariNAmase utpanna honeke kAraNa mUrtiprabhava hai; aura rUpAdike pariNAmase utpanna hone para bhI azabda hai aisA nizcita hai, kyoMki zabda paramANukA guNa nahIM hai tathA usakA[ zabdakA ] aba [79 vIM gAthAmeM ] pudgalaskaMdhaparyAyarUpase kathana hai|| 77 / / * mUrtiprabhava = mUrtapanerUpase utpanna honevAlA arthAt rUpa-gandha-rasa sparzake pariNAmarUpase jisakA utpAda hotA hai aisA / / mUrti = mUrtapanA] je aMza aMtima skaMdhono, paramANu jAno tehane; te okane avibhAga, zAzvata, mUrtiprabhava, azabda ch| 77 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha Adesamettamutto dhAducadukkassa kAraNaM jo du / so o paramANU pariNAmaguNo sayamasaho / / 78 / / AdezamAtramUrttaH dhAtucatuSkasya kAraNaM yastu / sa jJeyaH prmaannuH| pariNAmaguNaH svayamazabda: / / 78 / / paramANUnAM jaatyNtrtvniraaso'ym| paramaNorhi mUrtatvanibaMdhanabhUtAH sparzarasaMgadhavarNA AdezamAtreNaiva bhidyaMte; vastuvastu yathA tasya sa eva pradeza AdiH sa eva madhyaM sa evAMtaH iti, evaM dravyaguNayoravibhaktapradezatvAt ya eva paramANoH gAthA 78 anvayArthaH- [ yaH tu ] jo [ AdezamAtramUrtaH] AdezamAtrase mUrta hai| [ arthAt mAtra bhedavivakSAse mUrtatvavAlA kahalAtA hai ] aura [ dhAtucatuSkasya kAraNaM ] jo [ pRthvI Adi ] cAra dhAtuoMkA kAraNa hai [saH] vaha [paramANuH jJeyaH ] paramANu jAnanA [ pariNAmaguNaH] jo ki pariNAmaguNavAlA hai aura [ svayam azabdaH ] svayaM azabda hai / TIkAH- paramANu bhinna bhinna jAtike honekA yaha khaNDana hai| mUrtatvake kAraNabhUta sparza-rasa-gaMdha-varNakA, paramANuse AdezamAtra dvArA hI bheda kiyA jAtA hai; vastutaH to jisa prakAra paramANukA vahI pradeza Adi hai, vahI madhya hai aura vahI anta hai; usI prakAra dravya aura guNake abhinna pradeza honese, jo paramANukA pradeza hai, vahI sparzakA hai, vahI rasakA hai, vahI gaMdhakA hai, vahI rUpakA hai| isaliye kisI paramANumeM gaMdhaguNa kama ho, kisI paramANumeM gaMdhaguNa aura rasaguNa kama ho, kisI paramANumeM gaMdhaguNa, rasaguNa aura rUpaguNa kama ho, * [ bhagavAna zrIkundakunda * Adeza=kathana [ mAtra bhedakathana dvArA hI paramANuse sparza-rasa-gaMdha-varNakA bheda kiyA jAtA hai, paramArthataH to paramANuse sparza-rasa-gaMdha-varNakA abheda hai / ] AdezamatrazthI mUrta dhAtucatuSkano che hetu je, 9 jANavo paramANu- je pariNAmI, Apa azabda che / 78 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana pradezaH, sa eva sparzasya, sa eva rasasya, sa eva gaMdhasya, sa eva ruupsyeti| tataH kvacitparamANau gaMdhaguNe, kvacit gaMdharasaguNayoH, kvacit gaMdharasarUpaguNeSu apakRSyamANeSu tadavibhaktapradezaH paramANureva vinshytiiti| na tadapakarSo yuktH| tataH pRthivyaptejovAyurUpasya dhAtucatuSkasyaika eva paramANu: kAraNaM pariNAmavazAt vicitro hi paramANo: pariNAmaguNaH kvacitkasyacidguNasya vyaktAvyaktatvena vicitrAM prinntimaaddhaati| yathA ca tasya pariNAmavazAdavyakto gaMdhAdiguNo'stIti pratijJAyate na tathA zabdo'pyavyakto'stIti jJAtuM zakyate zakyate tasyaikapradezasyAnekapradezAtmakena zabdena shaiktvvirodhaaditi|| 78 / / - - - - - - - - - - - to usa guNase abhinna pradezI paramANu hI vinaSTa ho jaayegaa| isaliye usa guNakI nyUnatA yukta [ ucita ] nahIM hai| [ kisI bhI paramANumeM eka bhI guNa kama ho to usa guNake sAtha abhinna pradezI paramANu hI naSTa ho jAyegA; isaliye samasta paramANu samAna guNavAle hI hai, arthAt ve bhinna bhinna jAtike nahIM haiN| isaliye pRthvI, jala, agni aura vAyurUpa cAra dhAtuoMkA, pariNAmake kAraNa, eka hI paramANu kAraNa hai [arthAt paramANu eka hI jAtike hone para bhI ve pariNAmake kAraNa cAra dhAtuoMke kAraNa banate haiM ]; kyoMki vicitra aisA paramANukA pariNAmaguNa kahIM kisI guNakI 'vyaktAvyaktatA dvArA vicitra pariNatiko dhAraNa karatA hai| aura jisa prakAra paramANuko pariNAmake kAraNa avyakta gaMdhAdiguNa haiM aisA jJAta hotA hai usI prakAra zabda bhI avyakta hai aisA nahIM jAnA jA sakatA, kyoMki ekapradezI paramANuko anekapradezAtmaka zabdake sAtha ekatva honemeM virodha hai|| 78 / / 1 / vyaktAvyaktatA vyaktatA athavA avyaktatA; pragaTatA athavA aprgtttaa| [ pRthvImeM sparza, rasa, gaMdha aura varNa yaha cAroM guNa vyakta [arthAt vyaktarUpase pariNata ] hote haiM; pAnImeM sparza, rasa, aura varNa vyakta hote haiM aura gaMdha avyakta hotA hai ; agnimeM sparza aura varNa vyakta hote haiM aura zeSa do avyakta hote haiM ; vAyumeM sparza vyakta hotA hai aura zeSa tIna avyakta hote haiN|] 2 / jisa prakAra paramANumeM gaMdhAdiguNa bhale hI avyaktarUpase bhI hote to avazya haiM; usI prakAra paramANumeM zabda bhI avyaktarUpase rahatA hogA aisA nahIM hai, zabda to paramANumeM vyaktarUpase yA avyaktarUpase bilakula hotA hI nahIM Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 126] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda so khaMdhappabhavo khaMdho prmaannusNgsNdhaado| puDhesu tesu jAyadi saddo uppAdigo nniydo|| 79 / / zabda skaMdhaprabhavaH skaMdha: prmaannusnggsngghaatH| spRSTeSu teSu jAyate zabda utpAdiko niytH|| 79 / / zabdasya pdglskNdhpryaaytvkhyaapnmett| iha hi bAhyazravaNendriyAvalambito bhAvendriyaparicchedyo dhvaniH shbdH| sa khalu svarUpeNAnaMtaparamANUnAmekaskaMdho nAma pryaayH| bahiraGgasAdhanIbhUtamahAskaMdhebhyaH tathAvidhapariNAmena samutpadyamAnatvAt skaMdhaprabhavaH, yato hi parasparAbhihateSu mahAskaMdheSu zabdaH smupjaayte| gAthA 79 anvayArthaH- [zabda: skaMdhaprabhava:] zabda skaMdhajanya hai| [ skaMdha: paramANusaGgasaGghAta:] skaMdha paramANudalakA saMghAta hai, [ teSu spRSTeSu ] aura ve skaMdha sparzita honesa- TakarAnese [zabda: jAyate] zabda utpanna hotA hai; [ niyataH utpAdikaH ] isa prakAra vaha [ zabda ] niyatarUpase utpAdya haiN| TIkAH- zabda pudgalaskaMdhaparyAya hai aisA yahA~ darzAyA hai| isa lokameM, bAhya zravaNendriya dvArA avalambita bhAvendriya dvArA jAnane yogya aisI jo dhvani vaha zabda hai| vaha [zabda ] vAstavameM svarUpase ananta paramANuoMke ekaskaMdharUpa paryAya hai| bahiraMga sAdhanabhUta [ -bAhya kAraNabhUta ] mahAskandhoM dvArA tathAvidha pariNAmarUpa [zabdapariNAmarUpa] utpanna 1 / zabda zravaNeMdriyakA viSaya hai isaliye vaha mUrta hai| kucha loga mAnate haiM tadanusAra zabda AkAzakA guNa nahIM hai, kyoMki amUrta AkAzakA amUrta guNa indriyakA viSaya nahIM ho sktaa| che zabda skaMdhotpanna; skaMdho aNusamUhasaMdhAta che, skaMdhAbhidhAte zabda Upaje, niyamathI utpAdya ch| 79 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 127 kiM ca svabhAvanirvRttAbhirevAnaMtaparamANumayIbhiH zabdayogyavargaNAbhiranyonyamanupravizya samaMtato'bhivyApya pUrite'pi sakale loke| yatra yatra bahiraGgakAraNasAmagrI samadeti tatra tatra tA: zabdatvenasvayaM vyapariNamaMta iti zabdasya niyatamutpAdyatvAt skNdhprbhvtvmiti|| 79 / / ------- honese vaha skandhajanya haiM, kyoMki mahAskandha paraspara TakarAnese zabda utpanna hotA hai| punazca yaha bAta vizeSa samajhAI jAtI hai:- ekadUsaremeM praviSTa hokara sarvatra vyApta hokara sthita aisI jo svabhAvaniSpanna hI [-apane svabhAvase hI nirmitta], anantaparamANumayI zabdayogya-vargaNAoMse samasta loka bharapUra hone para bhI jahA~-jahA~ bahiraMgakAraNa sAmagrI udita hotI hai vahA~-vahA~ ve vargaNAe~ 'zabdarUpase svayaM pariNamita hotI haiM; isa prakAra zabda nityatarUpase [ avazya ] utpAdya hai; isaliye vaha skandhajanya hai|| 79 / / 1 / zabdake do prakAra haiM: [1] prAyogika aura [2] vaishrsik| puruSAdike prayogase utpanna honevAle zabda vaha prAyogika haiM aura meghAdise utpanna honevAle zabda vaizrasika haiN| athavA nimnoktAnusAra bhI zabdake do prakAra haiM:- [1] bhASAtmaka aura [2] abhaassaatmk| unameM bhASAtmaka zabda dvividha haiM - akSarAtmaka aura ankssraatmk| saMskRtaprAkRtAdibhASArUpase vaha akSarAtmaka haiM aura dvIMndriyAdika jIvoMke zabdarUpa tathA [ kevalIbhagavAnakI] divya dhvanirUpase vaha anakSarAtmaka haiN| abhASAtmaka zabda bhI dvividha haiM - prAyogika aura vaishrisik| vINA, Dhola, jhAMjha, baMsarI Adise utpanna hotA huA prAyogika hai aura meghAdise utpanna hotA huA vaizrasika hai| kisI bhI prakArakA zabda ho kintu sarva zabdoMkA upAdAnakAraNa lokameM sarvatra vyApta zabdayogya vargaNAe~ hI hai; ve vargaNAe~ hI svayameva zabdarUpase pariNamita hotI haiM, jIbha-Dhola-medha Adi mAtra nimittabhUta haiN| 2 / utpAdya utpanna karAne yogya; jisakI utpattimeM anya koI nimitta hotA hai aisaa| 3 / skandhajanya skandhoM dvArA utpanna ho aisA: jisakI utpattimeM skandha nimitta hote haiM aisaa| [ samasta lokameM sarvatra vyApta anantaparamANumayI zabdayogya vargaNAe~ svayameva zabdarUpa pariNamita hone para bhI vAyu-galA-tAluMjivhA-oSTha, ghaMTA-mogarI Adi mahAskandhoMkA TakarAnA vaha bahiraMgakAraNasAmagrI hai arthAt zabdarUpa pariNamanameM ve mahAskandha nimittabhUta haiM isaliye usa apekSAse [ nimitta-apekSAse] zabdako vyavahArase skandhajanya kahA jAtA hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 128] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda Nicco NANavakAso Na sAvakAso padesado bhedaa| khaMdhANaM pi ya kattA pavihattA kAlasaMkhANaM / / 80 / / nityo nAnavakAzo na sAvakAzaH pradezato bhettaa| skaMdhAnAmapi ca kartA pravibhaktA kaalsNkhyaayaaH|| 80 / / prmaannorekprdeshtvkhyaapnmett| __ paramANu: sa khalvekena pradezena rUpAdiguNasAmAnyabhAjA srvdaivaavinshvrtvaannityH| ekena pradezena padavibhaktavRttInAM sprshaadigunnaanaamvkaashdaanaannaanvkaashH| gAthA 80 anvayArtha:- [pradezataH ] pradeza dvArA [ nityaH ] paramANu nitya hai, [na anavakAzaH] anavakAza nahIM hai, [ na sAvakAza:] sAvakAza nahIM hai, [ skaMdhAnAm bhettA] skandhoMkA bhedana karanevAlA [ api ca kartA] tathA karanevAlA hai aura [ kAlasaMkhyAyAH pravibhaktA] kAla tathA saMkhyAko vibhAjita karanevAlA hai [ arthAt kAlakA vibhAjana karatA hai aura saMkhyAkA mApa karatA hai| TIkA:- yaha, paramANuke ekapradezIpanekA kathana hai| jo paramANu hai, vaha vAstavameM eka pradeza dvArA - jo ki rUpAdiguNasAmAnyavAlA hai usake dvArA - sadaiva avinAzI honese nitya hai; vaha vAstavameM eka pradeza dvArA usase [-pradezase] abhinna astitvavAle sparzAdiguNoMko avakAza detA hai isaliye anavakAza nahIM hai; vaha vAstavameM eka pradeza dvArA [ usameM ] dvi-Adi pradezoMkA abhAva honese, svayaM hI Adi, svayaM hI madhya aura svayaM hI aMta honeke kAraNa [arthAt niraMza honeke kAraNa], sAvakAza nahIM hai; vaha vAstavameM eka pradeza dvArA skaMdhoMke bhedakA nimitta honese [arthAt skaMdhake bikharane - TUTanekA nimitta honese ] skaMdhoMkA bhedana karanevAlA hai; vaha vAstavameM eka pradeza dvArA skaMdhake saMghAtakA nimitta honese [arthAt skandhake milanekA -racanAkA nimitta honese] skaMdhoMkA kartA hai; vaha vAstavameM eka pradeza dvArA - jo ki eka nahi anavakAza, na sAvakAza pradezathI, aNu zAzvato, bhettA racayitA skaMdhano, pravibhAgI sNkhyaa-kaalno| 80 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana ekena pradezena vyAdipradezAbhAvAdAtmAdinAtmamadhyenAtmAMtena na saavkaashH| ekena pradezena skaMdhAnAM bhedanimittatvAt skaMdhAnAM bhettaa| aikana pradezena skaMdhasaMghAtanimittatvAtskaMdhAnAM kartA ekena pradezenaikAkAzapradezAtivartitadgatipariNAmApannena samayalakSaNakAlavibhAgakaraNAt kAlasya prvibhktaa| ekena pradezena tatsUtratritavyAdibhedapUrvikAyAH skaMdheSu dravyasaMkhyAyAH ekena pradezena tadavacchinnaikAkAzapradeza AkAzapradezakA atikramaNa karanevAle [-lA~ghanevAle] apane gatipariNAmako prApta hotA hai usake dvArA -'samaya' nAmaka kAlakA vibhAga karatA hai isaliye kAlakA vibhAjaka hai; vaha vAstavameM eka pradeza dvArA saMkhyAkA bhI vibhAjaka hai kyoMki [1] vaha eka pradeza dvArA usake race jAnevAle do Adi bhedoMse lekara [ tIna aNu, cAra aNu, asaMkhya aNu ityAdi] dravyasaMkhyAka vibhAga skaMdhoMmeM karatA hai, [2] vaha eka pradeza dvArA usakI jitanI maryAdAvAle eka 'AkAzapradeza' se lekara [ do AkAzapradeza, tIna AkAzapradeza, asaMkhya AkAzapradeza ityAdi] kSetrasaMkhyAka vibhAga karatA hai, [3] vaha eka pradeza dvArA, eka AkAzapradezakA atikrama karanevAle usake gatipariNAma jitanI maryAdAvAle 'samaya' se lekara [ dosamaya, tIna samaya, asaMkhya samaya ityAdi] kAlasaMkhyAke vibhAga karatA hai, aura [4] vaha eka pradeza dvArA usameM vivartana pAnevAle [-parivartita, pariNamita] jaghanya varNAdibhAvako jAnanevAle jJAnase lekara bhAvasaMkhyAke vibhAga karatA hai|| 80 / / 1 / vibhAjaka = vibhAga karanevAlA; maapnevaalaa| [skaMdhoMmeM dravyasaMkhyAkA mApa [arthAta ve kitane aNuoM paramANuoMse bane haiM aisA mApa] karanemeM aNuoMkI-paramANuoMkI-apekSA AtI hai, arthAt vaisA mApa paramANu dvArA hotA hai| kSetrakA mApakA ekaka 'AkAzapradeza' hai aura AkAzapradezakI vyAkhyAmeM paramANukI apekSA AtI hai; isaliye kSeLakA mApa bhI paramANu dvArA hotA hai| kAlake mApa ekaka 'samaya' hai aura samayakI vyAkhyA meM paramANukI apekSA AtI hai; isaliye kAlakA mApa bhI paramANu dvArA hotA hai| jJAnabhAvake [jJAnaparyAyake] mApakA ekaka 'paramANumeM pariNamita jaghanya varNAdibhAvako jAne utanA jJAna' hai aura usameM paramANukI apekSA AtI hai; isaliye bhAvakA [ jJAnabhAvakA ] mApa bhI paramANu dvArA hotA hai| isa prakAra paramANu dravya, kSetra, kAla aura bhAva mApa karaneke liye gaja samAna hai] 2 / eka paramANupradeza jitane AkAzake bhAgako [kSetrako] 'AkAzapradeza' kahA jAta hai| vaha 'AkAzapradeza kSetrakA 'ekaka' hai| [ ginatIke liye, kisI vastuke jitane parimANako 'eka mApa' mAnA jAye, utane parimANako usa vastukA 'ekaka' kahA jAtA hai|] 3 / paramANuko eka AkAzapradezese dUsare anantara AkAzapradezameM [ maMdagatise] jAte hue jo kAla lagatA hai use 'samaya' kahA jAtA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha 130 ] pUrvikAyAH kSetrasaMkhyAyAH ekena pradezenaikAkAzapradezAtivartitadgatipariNAmAvacchinnasamayapUrvikAyA kAlasaMkhyAyAH aikana pradezena padvivartijaghanyavarNAdibhAvAvabodhapUrvikAyA bhAvasaMkhyAyAH pravibhAgakaraNAt pravibhaktA saMkhyAyA apIti / / 80 / / eyarasavaNNagaMdhaM dophAsaM saddakAraNamasaddaM / khaMdhaMtaridaM davvaM paramANu taM viyANAhi / / 81 / / ekarasavarNagaMdhaM dvisparza zabdakAraNamazabdam / skaMdhAMtaritaM dravyaM paramANuM taM vijAnihi / / 81 / / paramANudravye gunnpryaayvRttiprruupnnmett| sarvatrApi paramANau rasavarNagaMdhasparzAH sahabhuvo guNAH / te ca kramapravRttaistatra svpryaayairvrtnte| tathA hi- paJcAnAM rasaparyAyANAmanyatamenaikenaikadA raso vartate / gAthA 89 [ bhagavAnazrIkundakunda anvayArtha:- [ taM paramANuM] vaha paramANu [ ekarasavarNagaMdha ] eka rasavAlA, eka varNavAlA, eka gaMdhavAlA tathA [ dvisparze ] do sparzavAlA hai, [ zabdakAraNam ] zabdakA kAraNa hai, [ azabdam ] azabda hai aura [ skaMdhAMtaritaM ] skandhake bhItara ho tathApi [ dravyaM ] [ paripUrNa svataMtra ] dravya hai aisA [vijAnIhi ] jaano| TIkA:- yaha, paramANudravyameM guNa-paryAya vartanekA [ guNa aura paryAya honekA ] kathana hai| sarvatra paramANumeM rasa-varNa-gaMdha-sparza sahabhAvI guNa hote hai; aura ve guNa usameM kramavartI nija paryAyoM sahita vartate haiN| vaha isa prakAra :- pA~ca rasaparyAyomeMse eka samaya koI eka [ rasaparyAya ] sahita rasa vartatA hai; pA~ca varNaparyAyoMmeMse eka samaya kisI eka [ varNaparyAya ] sahita varNa vartatA hai ; aka ja varaNa-rasa-gaMdha ne be sparzayuta paramANu che, te zabdahetu, azabda che, ne skaMdhamAM paNa dravya che / 81 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] SaDdravya - paMcAstikAyavarNana [ 139 paJcAnAM varNaparyAyANAmanyatamenaikenaikadA varNo vartate / ubhayorgaMdhaparyAyayoranyatareNaikenaikadA gaMdho vrtte| caturNAM zItasnigdhazItarUkSoSNasnigdhoSNarUkSarUpANAM sparzaparyAyadvaMdvAnAmanyatamenaikenaikadA sparzo vrtte| evamayamuktaguNavRttiH paramANuH zabdaskaMdhapariNatizaktisvabhAvAt shbdkaarnnm| ekapradezatvena snigdharUkSatvapratyayabaMdhavazAdanekaparamANveka shbdpryaayprinntivRttybhaavaadshbdH| tvapariNatirUpaskaMdhAMtarito'pi svabhAvamaparityajannupAttasaMkhyatvAdeka eva drvymiti|| 81 / / uvabhojjamiMdiehiM ya iMdiyakAyA maNo ya kammANi / jaM havadi muttamaNNaM taM savvaM puggalaM jANe / / 82 / / upabhogyamindriyaizcendriyakAyA manazca karmANi / yadbhavati mUrtamanyat tatsarvaM pudgalaM jAnIyAt // 82 // do gaMdhaparyAyoMmeMse eka samaya kisI eka [ gaMdhaparyAya ] sahita gaMdha vartatA hai; zIta - snigdha, zIta- rUkSa, uSNa-snigdha aura uSNa - rUkSa ina cAra sparzaparyAyoMke yugalameMse eka samaya kisI eka yugaka sahita sparza vartatA hai| isa prakAra jisameM guNoMkA vartana [ - astitva ] kahA gayA hai aisA yaha paramANu zabdaskaMdharUpase pariNamita hone kI zaktirUpa svabhAvavAlA honese zabdakA kAraNa hai; ekapradezI honeke kAraNa zabdaparyAyarUpa pariNati nahI vartatI honese azabda hai; aura snigdha - rUkSatvake kAraNa bandha honese aneka paramANuoMkI ekatvapariNatirUpa skandhake bhItara rahA ho tathApi svabhAvako nahIM chor3atA huA, saMkhyAko prApta honese [arthAt paripUrNa ekake rUpameM pRthak ginatImeM Anese ] 'akelA hI dravya hai / / 81 / / gAthA 82 anvayArthaH- [ indriyaiH upabhogyam ca ] indriyoM dvArA upabhogya viSaya, [ indriyakAyAH ] indriyA~, zarIra, [ manaH] mana, [ karmANi ] karma [ ca ] aura [ anyat yat ] anya jo kucha [ mUrttaM bhavati ] mUrta ho [ tat sarvaM ] vaha saba [ pudgalaM jAnIyAt ] pudgala jAno / 1 / snigdha - rUkSatva = cikanAI aura rUkSatA / 2 / yahA~ aisA batalAyA hai ki skaMdhameM bhI pratyeka paramANu svayaM paripUrNa hai, svataMtra hai, parakI sahAyatAse rahita aura apanese hI apane guNaparyAyameM sthita hai / indriya vaDe upabhogya, indriya, kAya, mana ne karma je, vaLI anya je kaMI mUrta te saghakuMya pudgala jANaje / 82 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com * Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 132] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda sklpudglviklpopsNhaaro'ym| indriyaviSayAH sparzarasagaMdhavarNazabdAzca , dravyendriyANi sparzanarasanaghrANacakSuH-zrotrANi, kAyAH audArikavaikriyakAhArakataijasakArmaNAni, dravyamanaH, dravyakarmANi, nokarmANi, vicitraparyAyotpattihetavo'naMtA anaMtANuvargaNAH, anaMtA asaMkhyeyANuvargaNAH, anaMtA saMkhyeyANuvargaNAH vya NukaskaMdhaparyaMtAH, paramANavazca , yadanyadapi mUrtaM tatsarvaM pudglviklptvenopsNhrtvy-miti||82|| -iti pudgaladravyAstikAyavyAkhyAnaM smaaptm| TIkAH- yaha, sarva pudgalabhedoMkA upasaMhAra hai| sparza, rasa, gaMdha, varNa aura zabdarUpa [ pA~ca ] indriyaviSaya, sparzana, rasana, dhrANa, cakSu aura zrotrarUpa [ pA~ca dravyendriyA~, audArika, vaikriyika , AhAraka, taijasa aura kArmaNarUpa [ pA~ca] kAyA, dravyamana, dravyakarma, nokarma, vicitra paryAyoMkI utpattike hetubhUta [arthAt aneka prakArakI paryAyeM utpanna honeke kAraNabhUta ] *ananta anantANuka vargaNAe~, ananta asaMkhyAtANuka vargaNAe~ aura dvi-aNuka skandha takakI ananta saMkhyAtANuka vargaNAe~ tathA paramANu, tathA anya bhI jo kucha mUrta ho vaha saba pudgalake bheda rUpase smettnaa| bhAvArtha:- vItarAga atIndriya sukhake svAdase rahita jIvoMko upabhogya paMcendriyaviSaya, atIndriya AtmasvarUpase viparIta pA~ca indriyA~, azarIra AtmapadArthase pratipakSabhUta pA~ca zarIra, manogatavikalpajAlarahita zuddhajIvAstikAyase viparIta mana, karmarahita Atmadravyase pratikUla ATha karma aura amUrta AtmasvabhAvase pratipakSabhUta anya bhI jo kucha mUrta ho vaha saba pudgala jaano|| 82 / / isa prakAra pudgaladravyAstikAyakA vyAkhyAna samApta huaa| * lokameM ananta paramANuoMkI banI huI vargaNAe~ ananta haiM, asaMkhyAta paramANuoMkI banI huI vargaNAe~ bhI ananta haiM aura [ dvi-aNuka skandha, tri-aNuka skandha ityAdi] saMkhyAta paramANuoMkI banI huI vargaNAe~ bhI ananta haiN| [ avibhAgI paramANu bhI ananta haiN|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [133 atha dhrmaadhrmdrvyaastikaayvyaakhyaanm| dhammatthikAyamarasaM avaNNagaMdhaM asddmpphaasN| legAgADhaM puSTha pihulmsNkhaadiypdesN|| 83 / / dhrmaastikaayo'rso'vrnngNdho'shbdo'sprshH| lekAvagADhaH spRSTa: pRthulo'sNkhyaatprdeshH|| 83 / / dhrmsvruupaakhyaanmett| dharmo hi sprshrsgNdhvrnnaanaamtyNtaabhaavaadmuurtsvbhaavH| tta eva caashbdH| skllokaakaashaabhivyaapyaavsthittvaallokaavgaaddhH| ayutasiddhapradezatvAt spssttH| svabhAvAdeva sarvato vistRttvaatpRthulH| nizcayanayenaikapradezo'pi vyavahAranayenAsaMkhyAtapradeza iti|| 83 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - aba dharmadravyAstikAya aura adharmadravyAstikAyakA vyAkhyAna hai| gAthA 83 anvayArtha:- [dharmAstikAyaH ] dharmAstikAya [ asparzaH ] asparza, [arasaH ] arasa, [avarNagaMdhaH] agandha, avarNa aura [ azabda:] azabda hai; [ lokAvagADhaH ] lokavyApaka hai: [ spRSTaH] akhaNDa, [ pRthula: ] vizAla aura [ asaMkhyAtapradezaH ] asaMkhyAtapradezI hai| TIkA:- yaha, dharmake [dharmAstikAyake ] svarUpakA kathana hai| sparza, rasa, gaMdha aura varNakA atyanta abhAva honese dharma [dharmAstikAya] vAstavameM amUrtasvabhAvavAlA hai; aura isIliye azabda hai; samasta lokAkAzameM vyApta hokara rahanese lokavyApaka hai; ayutasiddha pradezavAlA honese akhaNDa hai; svabhAvase hI sarvataH vistRta honese vizAla hai; nizcayanayase 'ekapradezI' hona para bhI vyavahAranayase asaMkhyAtapradezI hai|| 83 / / 1 / yutasiddha jur3e hue; sNyogsiddh| [dharmAstikAyameM bhinna-bhinna pradezoMkA saMyoga huA hai aisA nahIM hai, isaliye usameM bIcameM vyavadhAna-antara-avakAza nahIM hai ; isaliye dharmAstikAya akhaNDa hai|] 2 / ekprdeshii=avibhaajy-ekkssetrvaalaa| [nizcayanayase dharmAstikAya avibhAjya-ekapadArtha honese avibhAjyaekakSetravAlA hai|] dharmAstikAya avarNagaMdha, azabdarasa, asparza che; lokAvagAhI, akhaMDa che, vistRta , asNkhyprdesh| 83 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha agurugalaghugehiM sayA tehiM anaMtehiM pariNadaM NiccaM / gadikiriyAjuttANaM kAraNabhUdaM sayamakajjuM / / 84 / / agurukalaghukaiH sadA taiH anaMtaiH pariNataH nityaH / gatikriyAyuktAnAM kAraNabhUtaH svymkaaryH|| 84 / / dhrmsyaivaavshissttsvruupaakhyaanmett| api ca dharmaH agurulaghubhirguNairagurulaghutvAbhidhAnasya svarUpapratiSThatvanibaMdhanasya svabhAvasyAvibhAgaparicchedaiH pratisamayasaMbhavatSaTsthAnapatitavRddhihAnibhiranaMtaiH sadA pariNatatvAdutpAdavyayavattve'pi svruupaadprcyvnaannityH| gatikriyApariNatAnAmudA gAthA 84 [ bhagavAna zrIkundakunda anvayArtha:- [ anaMtaH taiH agurukalaghukaiH ] vaha [ dharmAstikAya ] ananta aise jo agurulaghu [ guNa, aMza ] una-rUpa [ sadA pariNataH ] sadaiva pariNamita hotA hai, [ nityaH ] nitya hai, [ gatikriyAyuktAnAM ] gatikriyAyuktako [ kAraNabhUtaH ] kAraNabhUta [ nimittarUpa ] hai aura [ svayam akAryaH ] svayaM akArya hai| TIkA:- yaha, dharmake hI zeSa svarUpakA kathana hai| punazca, dharma [dharmAstikAya ] agurulaghu 'guNoMrUpase arthAt agurulaghutva nAmakA jo svarUpapratiSThatvake kAraNabhUta svabhAva usake avibhAga paricchedoMrUpase jo ki pratisamaya honevAlI `SaTsthAnapatita vRddhihAnivAle ananta haiM unake rUpase sadA pariNamita honese utpAdavyayavAlA hai, 1 / guNa=aMza; avibhAga pariccheda [ sarva dravyoMkI bhA~ti dharmAstikAyameM agurulaghutva nAmakA svabhAva hai| vaha svabhAva dharmAstikAyako svarUpapratiSThatvake [ arthAt svarUpameM rahaneke ] kAraNabhUta hai| usake avibhAga paricchedoMko yahA~ agurulaghu guNa [ - aMza ] kahe haiN| 2 / SaTsthAnapatita vRddhihAni = chaha sthAnameM samAveza pAnevAlI vRddhihAni, SaTguNa vRddhihAni / [ agurulaghutvasvabhAvake ananta aMzoMmeM svabhAvase hI pratisamaya SaTguNa vRddhihAni hotI rahatI hai / ] je aguruladhuka ananta te rUpa sarvadA o pariName, che nitya, Apa akArya che, gatipariNamitane hetu che| 84 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [135 senaavinaabhuutshaaymaatrtvaatkaarnnbhuutH| svAstitvamAtranivRttatvAt svayamakArya iti||84|| udayaM jaha macchANaM gamaNANuggahakaraM havadi loe| tha jIvapuggaloNaM dhammaM davvaM viyaannaahi|| 85 / / udakaM yathA matsyAnAM gamanAnugrahakaraM bhavati loke| tthA jIvapudgalAnAM dharmadravyaM vijaaniihi|| 85 / / - - - - - - - tathApi svarUpase cyuta nahIM hotA isaliye nitya hai; gatikriyApariNatako [ gatikriyArUpase pariNamita honemeM jIva-pudgaloMko ] 'udAsIna avinAbhAvI sahAyamAtra honese [gatikriyApariNatako ] kAraNabhUta hai; apane astitvamAtrase niSpanna honeke kAraNa svayaM akArya hai [arthAt svayaMsiddha honeke kAraNa kisI anyase utpanna nahIM huA hai isaliye kisI anya kAraNake kAryarUpa nahIM hai]|| 84 / / gAthA 85 anvayArtha:- [ yathA ] jisa prakAra[ loke] jagatameM [ udakaM ] pAnI [ matsyAnAM] machaliyoMko [gamanAnugrahakaraM bhavati] gamanameM anugraha karatA hai, [ tathA] usI prakAra [dharmadravyaM] dharmadravya [ jIvapudgalAnAM] jIva-pudgaloMko gamanameM anugraha karatA hai [-nimittabhUta hotA hai] aisA [vijAnIhi ] jaano| 1 / jisa prakAra siddhabhagavAna, udAsIna hone para bhI, siddhaguNoMke anurAgarUpase pariNamata bhavya jIvoMko siddhagatike sahakArI kAraNabhUta hai, usI prakAra dharma bhI, udAsIna hone para bhI, apane-apane bhAvoMse hI gatirUpa pariNamita jIva-pudgaloMko gatikA sahakArI kAraNa hai| 2 / yadi koI eka, kisI dUsareke binA na ho, to pahaleko dUsarekA avinAbhAvI kahA jAtA hai| yahA~ dharmadravyako 'gatikriyApariNatakA avinAbhAvI sahAyamAtra' kahA hai| usakA artha hai ki - gatikriyApariNata jIva-pudgala na ho to vahA~ dharmadravya unheM sahAyamAtrarUpa bhI nahIM hai; jIva-pudagala svayaM gatikriyArUpase pariNamita hote hoM tabhI dharmadravya unheM udAsIna sahAyamAtrarUpa [ nimittamAtrarUpa] hai, anyathA nhiiN| jyama jagatamAM jaLa mInane anugraha kare che gamanamAM, tyama dharma paNa anugraha kare jIva-pudgalone gmnmaaN| 85 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha dharmasya gatihetutve dRSTAMto'yam / svayameva gacchatAM matsyAnAmudAsInAvinAbhUtasahAya yathodakaM svayamagacchadagamayacca kAraNamAtratvena gamanamanugRhNAti tathA dharmo'pi svayamagacchan agamayaMzca svayameva gacchatAM jIvapudgalAnAmudAsInAvinAbhUtasahAyakAraNamAtratvena gamanamunagRhNAti iti||85|| jaha havadi dhammadavvaM taha taM jANeha davvamadhamakkhaM / ThidikiriyAjuttANaM kAraNabhUdaM tu puDhavIva / / 86 / / [ bhagavAna zrIkundakunda yathA bhavati dharmadravyaM tathA tajjAnIhi drvymdhrmaakhym| sthitikriyAyuktAnAM kAraNabhUtaM tu pRthivIva / / 86 / / TIkA:- yaha, dharmake gatihetutvakA dRSTAnta hai| jisa prakAra pAnI svayaM gamana na karatA huA aura [ parako ] gamana na karAtA huA, svayameva gamana karatI huI machaliyoMko udAsIna avinAbhAvI sahAyarUpa kAraNamAtrarUpase gamanameM anugraha karatA hai, usI prakAra dharma [dharmAstikAya ] bhI svayaM gamana na karatA huA aura [ parako ] gamana na karAtA huA, svayameva gamana karate hue jIva - pudgaloMko udAsIna avinAbhAvI sahAyarUpa kAraNamAtrarUpase gamanameM * anugraha karatA hai / / 85 / / gAthA 86 anvayArtha:- [ yathA ] jisa prakAra [ dharmadravyaM bhavati ] dharmadravya hai [ tathA ] usI prakAra [adharmAkhyam dravyam ] adharma nAmakA dravya bhI [ jAnIhi ] jAno; [ tat tu ] parantu vaha [gatikriyAyuktako kAraNabhUta honeke badale ] [ sthitikriyAyuktAnAm ] sthitikriyAyuktako [ pRthivI iva ] pRthvIkI bhA~ti [ kAraNabhUtam ] kAraNabhUta hai [arthAt sthitikriyApariNata jIva- pudgaloMko nimittabhUta hai ] / * gamanameM anugraha karanA arthAt gamanameM udAsIna avinAbhAvI sahAyarUpa [ nimittarUpa ] kAraNamAtra honA / jyama dharmanAmaka dravya tema adharmanAmaka dravya che; paNa dravya A che pRthvI mAphaka hetu thitiprinnmitne| 86 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAnajainazAstramAlA ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana adharmasvarUpAkhyAnametat / yathA dharma: prajJApitastathAdharmopi prajJApanIyaH / ayaM tu vizeSaH / sa gatikriyAyuktAnAmudakavatkAraNabhUta; eSaH punaH sthitikriyAyuktAnAM pRthivIvatkAraNabhUtaH / yathA pRthivI svayaM pUrvameva tiSThaMtI paramasthApayaMtI ca svayeva tiSThatAmazvAdInA mudAsInA- vinAbhUtasahAyakAraNamAtratvena sthitimanugRhNAti tathA'dharmA'pi svayaM pUrvameva tiSThan paramasthApayaMzca svayameva tiSThatAM jIvapudgalAnAmudAsInAvinAbhUtasahAyakAraNamAtratvena sthitimnugRhnnaatiiti||86|| jAdo alogalogo jesiM sabbhAvado ya gamaNaThidI / doviya mayA vibhattA avibhattA loyamettA ya / / 87 / / jAtamalokalokaM yayoH sadbhAvatazca gmnsthitii| dvAvapi ca matau vibhaktAvavibhaktau lokamAtrau ca / / 87 / / [ 137 TIkA:- yaha, adharmake svarUpakA kathana hai / jisa prakAra dharmakA prajJApana kiyA gayA, usI prakAra adharmakA bhI prajJApana karane yogya hai| parantu yaha [ nimnoktAnusAra ] antara hai: vaha [-dharmAstikAya ] gatikriyAyuktako pAnIkI bhA~ti kAraNabhUta hai aura yaha [ adharmAstikAya ] sthitikriyAyuktako pRthvIkI bhA~ti kAraNabhUta hai / jisa prakAra pRthvI svayaM pahalese hI sthitirUpa [ - sthira ] vartatI huI tathA parako sthiti [ - sthiratA ] nahIM karAtI huI, svayameva sthitirUpase pariNamita hote hue azvAdikako udAsIna avinAbhAvI sahAyarUpa kAraNamAtrake rUpameM sthitimeM anugraha karatI hai, usI prakAra adharma [ adharmAstikAya ] bhI svayaM pahalese hI sthitirUpase vartatA huA aura parako sthiti nahIM karAtA huA, svayameva sthitirUpa pariNamita hote hue jIva- pudgaloMko udAsIna avinAbhAvI sahAyarUpa kAraNamAtrake rUpameM sthitimeM anugraha karatA hai / / 86 / gAthA 87 anvayArthaH- [ gamanasthitI ] [ jIva- pudgalakI] gati-sthiti [ca] tathA [ alokalokaM ] aloka aura lokakA vibhAga, [ yayoH sadbhAvataH ] una do dravyoMke sadbhAvase [ jAtam ] hotA hai| [ca] aura [ dvau api ] ve donoM [ vibhaktau ] vibhakta, [ avibhaktau ] avibhakta [ ca ] aura [ lokamAtrau ] lokapramANa [ matau ] kahe gaye haiN| dharmAdharama hovAthI loka- aloka ne sthitigati bane; te ubhaya bhinna-abhinna che ne sakaLalokapramANa che / 87 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 138] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda dharmAdharmasadbhAve hetUpanyAso'yam dharmAdharmoM vidyete| lokaalokvibhaagaanythaanupptteH| jIvAdisarvapadArthAnAmekatra vRttirUpo lokH| shuddhaikaakaashvRttiruupo'lokH| tatra jIvapudgalau svarasata eva gtittpuurv-sthitiprinnaamaapnnau| tayoryadi gatipariNAmaM tatpUrvasthitipariNAmaM vA svayamanubhavatorbahiraGgahetU dharmAdharmo na bhavetAm, tadA tayornirargalagatisthitipariNAmatvAdaloke'pi vRttiH kena vaaryet| tato na lokAlokavibhAga: sidhyet| dharmAdharmayostu jIvapudgalayorgatitatpUrvasthityorbahiraGgahetutvena sadbhAve'bhyupagamyamAne lokAlokavibhAgo jAyata iti| kiJca dharmAdharmo dvAvapi parasparaM pRthgbhuutaastitvnivRtttvaadvibhktau| ekkssetraavgaaddhtvaadbhiktau|| niSkriyatvena skllokvrtinojiivpudglyorgtisthityupgrhkrnnaallokmaatraaviti|| 87 / / TIkAH- yaha, dharma aura adharmake sadbhAvakI siddhi liye hetu darzAyA gayA hai| dharma aura adharma vidyamAna hai, kyoMki loka aura alokakA vibhAga anyathA nahIM bana sktaa| jIvAdi sarva padArthoM ke ekatra-astitvarUpa loka hai; zuddha eka AkAzake astitvarUpa aloka haiN| vahA~. jIva aura padagala svarasase hI [svabhAvase hI] gatipariNAmako tathA gatiparvaka sthitipariNAmako prApta hote haiN| yadi gatipariNAma athavA gatiparvaka sthitipariNAmakA svayaM anabhava karanevAle una jIva-padagalako bahiraMga heta dharma aura adharma na ho. to jIva-padagalake *nirargala gatipariNAma aura sthitipariNAma honese alokameM bhI unakA [jIva -pudgalakA] honA kisase nivArA jA sakatA hai ? [ kisIse nahIM nivArA jA sktaa|] isaliye loka aura alokakA vibhAga siddha nahIM hotaa| parantu yadi jIva-pudgalakI gatike aura gatipUrvaka sthitike bahiraMga hetuoMke rUpameM dharma aura adharmakA sadbhAva svIkAra kiyA jAye to loka aura alokakA vibhAga [ siddha ] hotA hai / [isaliye dharma aura adharma vidyamAna hai|] aura [unake sambandhameM vizeSa vivaraNa yaha hai ki], dharma aura adharma donoM paraspara pRthagbhUta astitvase niSpanna honese vibhakta [bhinna] haiM; ekakSetrAvagAhI honese avibhakta [abhinna ] haiM; samasta lokameM vidyamAna jIva -pudgaloMko gatisthitimeM niSkriyarUpase anugraha karate haiM isaliye [ -nimittarUpa hote haiM isaliye ] lokapramANa haiN|| 87 / / * nirargala=niraMkuza; amryaadit| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 139 Na ya gacchadi dhammatthI gamaNaM Na karedi annnndviyss| havadi gadi ssa ppasaro jIvANaM puggalANaM c|| 88 / / na ca gacchati dharmAstiko gamanaM na krotynydrvysy| bhavati gate: sa: prasaro jIvAnAM pudgalAnAM c||88|| dhrmaadhrmyorgtisthitihetutve'pyNtaudaasiinyaakhyaapnmett| yathA hi gatipariNataH prabhaJjano vaijayaMtInAM gatipariNAmasya hetukartA'valokyate na tathA dhrmH| sa khalu niSkriyatvAt na kadAcidapi gtiprinnaammevaapdyte| kuto'sya sahakAritvena pareSAM gAthA 88 anvayArtha:- [dharmAstika:] dharmAstikAya [na gacchati] gamana nahIM karatA [ca] aura [anyadravyasya ] anya dravyako [gamanaM na karoti ] gamana nahIM karAtA; [ saH ] vaha, [jIvAnAM pudgalAnAM ca] jIvoM tathA pudgaloMko [gatipariNAmameM AzrayamAtrarUpa honese ] [ gate: prasaraH] gatikA udAsIna prasAraka [ arthAt gatiprasArameM udAsIna nimittabhUta ] [ bhavati ] hai| TIkA:- dharma aura adharma gati aura sthitike hetu hone para bhI ve atyanta udAsIna haiM aisA yahA~ kathana hai| jisa prakAra gatipariNata pavana dhvajAoMke gatipariNAmakA hetukartA dikhAI detA hai, usI prakAra dharma [ jIva-pudgaloMke gatipariNAmakA hetukartA ] nahIM hai| vaha [dharma ] vAstavameM niSkriya dharmAsti gamana kare nahI, na karAvato paradravyane; jIva-pudgalonA gatiprasAra taNo udAsIna hetu ch| 88 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 140] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda gatipariNAmasya hetukrtRtvm| kiMtu salila-miva matsyAnAM jIvapudgalAnAmAzrayakAraNamAtratvenodAsIna evAsau gateH prasaro bhvti| api ca yathA gatipUrvasthitipariNatastuGgo'zvavArasya sthitipariNAmasya hetukartAvalokyate na tthaa'dhrmH| sa khalu niSkriyatvAt na kadAcidapi gtipuurvsthitiprinnaammevaapdyte| kuto'sya sahasthAyitvena pareSAM gatipUrvasthitipariNAmasya hetukrtRtvm| kiM tu pRthivIvatturaGgasya jIvapudgalAnAmAzrayakAraNamAtratvenodAsIna evAsau gatipUrvasthiteH prasaro bhvtiiti||88|| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- honese kabhI gatipariNAmako hI prApta nahIM hotA; to phira use [parake] 'sahakArIke rUpameM parake gatipariNAmakA hetukatRtva kahA~se hogA? [ nahIM ho sktaa|] kintu jisa prakAra pAnI machaliyoMkA [gatipariNAmameM ] mAtra AzrayarUpa kAraNake rUpameM gatikA udAsIna hI prasAraka hai, usI prakAra dharma jIva-pudgaloMkI [gatipariNAmameM ] mAtra AzrayarUpa kAraNake rUpameM gatikA udAsIna hI prasAraka [ arthAt gatiprasArakA udAsIna hI nimitta ] hai| aura [ adharmAstikAyake sambandhameM bhI aisA hai ki] - jisa prakAra gatipUrvakasthitipariNata azva savArake [gatipUrvaka ] sthitipariNAmakA hetukartA dikhAI detA hai, usI prakAra adharma [ jIvapudgaloMke gatipUrvaka sthitipariNAmakA hetukartA] nahI hai| vaha [adharma ] vAstavameM niSkriya honese kabhI gatipUrvaka sthitipariNAmako hI prApta nahIM hotA; to phira use [parake ] sahasthAyIke rUpameM gatipUrvaka sthitipariNAmakA hetukatRtva kahA~se hogA ? [ nahIM ho sktaa|] kintu jisa prakAra pRthvI azvako [gatipUrvaka sthitipariNAmameM ] mAtra AzrayarUpa kAraNake rUpameM gatipUrvaka sthitikI udAsIna hI prasAraka hai, usI prakAra adharma jIva-pudgaloMko [gatipUrvaka sthitipariNAmameM ] mAtra AzrayarUpa kAraNake rUpameM gatipUrvaka sthitikA udAsIna hI prasAraka [arthAt gatipUrvaka-sthitiprasArakA udAsIna hI nimitta ] hai|| 88 / / 1 / sahakArI sAthameM kArya karanevAlA arthAt sAthameM gati krnevaalaa| dhvajAke sAtha pavana bhI gati karatA hai isaliye yahA~ pavanako [dhvajAke ] sahakArIke rUpameM hetukartA kahA hai; aura jIva-pudgaloMke sAtha dharmAstikAya gamana na karake [arthAt sahakArI na banakara], mAtra unheM [gatimeM] AzrayarUpa kAraNa banatA hai isaliye dharmAstikAyako udAsIna nimitta kahA hai| pavanako hetukartA kahA usakA yaha artha kabhI nahIM samajhanA ki pavana dhvajAoMko gatipariNAma karAtA hogaa| udAsIna nimitta ho yA hetukartA ho- donoM parameM akiMcitkara haiN| unameM mAtra uparoktAnusAra hI antara hai| aba agalI gAthAkI TIkAmeM AcAryadeva svayaM hI kaheMge ki 'vAstavameM samasta gatisthitimAna padArtha apane pariNAmoMse hI nizcayase gatisthiti karate hai| isaliye dhvajA, savAra ityAdi saba, apane pariNAmoMse hI gatisthiti karate hai, usameM dharma tathA pavana, aura adharma tathA azva avizeSarUpase akiMcitkara haiM aisA nirNaya krnaa|] 2 / sahasthAyI sAthameM sthiti [ sthiratA] krnevaalaa| [ azva savArake sAtha sthiti karatA hai. isaliye yahA~ azvako savArake sahasthAyIke rUpameM savArake sthitipariNAmakA hetukartA kahA hai| adharmAstikAya to gatipUrvaka sthitiko prApta hone vAle jIva-pudgaloMke sAtha sthiti nahIM karatA, pahalehI sthita hai; isa prakAra vaha sahasthAyI na honese jIva-pudagaloMke gatipUrvaka sthitipariNAmakA hetukartA nahIM hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana vijadi jesiM gamaNaM ThANaM puNa tesimeva sNbhvdi| te sagapariNAmehiM du gamaNaM ThANaM ca kuvvNti||89|| vidyate yeSAM gamanaM sthAnaM punasteSAmeva sNbhvti| te svakapariNAmaistu gamanaM sthAnaM ca kurvnti||89|| dharmAdharmayoraudAsInye hetuupnyaaso'ym| dharmaH kila na jIvapudgalAnAM kadAcidgatihetutvamabhyasyati, na kdaacitsthitihetutvmdhrmH| tau hi pareSAM gatisthityoryadi mukhyahetU syAtAM tadA yeSAM gatisteSAM gatireva na sthitiH, yeSAM sthitisteSAM sthitireva na gtiH| tata ekeSAmapi gatisthitidarzanAdanumIyate na tau tyormukhyhetuu| kiM tu vyavahAranayavyavasthApitau udaasiinau| kathamevaM gatisthitimatAM padArthonAM gatisthitI bhavata iti gAthA 89 anvayArtha:- [ yeSAM gamanaM vidyate] [dharma-adharma gati-sthitike mukhya hetu nahIM haiM, kyoMki] jinheM gati hotI hai [ teSAm eva punaH sthAnaM saMbhavati] unhIMko phira sthiti hotI hai [ aura jinheM sthiti hotI hai unhIMko phira gati hotI hai| [ te tu] ve [gatisthitimAna padArtha ] to [svakapariNAmaiH ] apane pariNAmoMse [ gamanaM sthAnaM ca ] gati aura sthiti [ kurvanti ] karate haiN| TIkA:- yaha, dharma aura adharmakI udAsInatAke sambandhameM hetu kahA gayA hai| vAstavameM [ nizcayase ] dharma jIva-pudgaloMko kabhI gatihetu nahIM hotA, adharma kabhI sthitihetu nahIM hotA; kyoMki ve parako gatisthitike yadi mukhya hetu [ nizcayahetu] hoM, to jinheM gati ho unheM gati hI rahanA cAhiye, sthiti nahIM honA cAhiye, aura jinheM sthiti ho unheM sthiti hI rahanA cAhiye, gati nahIM honA caahiye| kintu ekako hI [-usI eka padArthako ] gati aura sthiti dekhaneme AtI hai; isaliye anumAna ho sakatA hai ki ve [dharma-adharma ] gati-sthitike mukhya hetu nahIM haiM, kintu vyavahAranayasthApita [ vyavahAranaya dvArA sthApita - kathita ] udAsIna hetu haiN| re! jemane gati hoya che, teo ja vaLI sthira thAya che; te sarva nija pariNAmathI ja kare gtisthitibhaavne| 89 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 142] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda cet, sarve hi gatisthitimaMtaH padArthAH svapariNAmaireva nizcayena gatisthitI kurvNtiiti||89|| -iti dharmAdharmadravyAstikAyavyAkhyAnaM smaaptm| atha aakaashdrvyaastikaayvyaakhyaanm| savvesiM jIvANaM sesAsaM taha ya puggalANaM c| jaM dedi vivaramakhilaM taM loge havadi aagaasN|| 90 / / sarveSAM jIvAnAM zeSANAM tathaiva pudgalAnAM c| yadRdAti vivaramakhilaM talloke bhvtyaakaashm||90|| prazna:- aisA ho to gatisthitimAna padArthoMko gatisthiti kisa prakAra hotI hai ? uttara:- vAstavameM samasta gatisthitimAna padArtha apane pariNAmoMse hI nizcayase gatisthiti karate haiN|| 89 / / isa prakAra dharmadravyAstikAya aura adharmadravyAstikAyakA vyAkhyAna samApta huaa| aba AkAzadravyAstikAyakA vyAkhyAna hai| gAthA 90 anvayArtha:- [ loke ] lokameM [ jIvAnAm ] jIvoMko [ca] aura [pudgalAnAm ] pudgaloMko [ tathA eva ] vaise hI [ sarveSAm zeSANAm ] zeSa samasta dravyoMko [ yad ] jo [ akhilaM vivaraM] sampUrNa avakAza [ dadAti ] detA hai, [ tad ] vaha [AkAzam bhavati ] AkAza hai| je lokamAM jIva-pudgalone, zeSa dravya samastane avakAza de che pUrNa, te AkAzanAmaka dravya ch| 90 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 143 aakaashsvruupaakhyaanmett| SaDdravyAtmake loke sarveSAM zeSadravyANAM yatsamastAvakAzanimittaM vizuddhakSetrarUpaM tdaakaashmiti||90|| jIvA puggalakAyA dhammAdhammA ya logdonnnnnnaa| tatto aNaNNamaNNaM AyAsaM aMtavadirittaM / / 91 / / jIvAH pudgalakAyAH dharmAdharmoM ca lokto'nnye| tto'nnydnydaakaashmNtvytiriktm|| 91 / / lokaadhiraakaashsuucneym| jIvAdIni shessdrvyaannyvdhRtprimaanntvaallokaadnnyaanyev| AkAzaM tvnNttvaallokaadnnydnycceti||91|| ...................... TIkA:- yaha, AkAzake svarUpakA kathana hai| SadravyAtmaka lokameM zeSa sabhI dravyoMko jo paripUrNa avakAzakA nimitta hai, vaha AkAza hai- jo ki [AkAza] vizuddhakSetrarUpa hai|| 90 / / gAthA 91 anvayArtha:- [ jIvAH pudgalakAyAH dharmAdharmI cajIva , pudgalakAya, dharma , adharma [ tathA kAla] [ lokataH ananye] lokase ananya hai; [aMtavyatiriktam AkAzam ] anta rahita aisA AkAza [ tataH] usase [ lokase ] [ ananyat anyat ] ananya tathA anya hai| TIkA:- yaha, lokake bAhara [ bhI ] AkAza honekI sUcanA hai| jIvAdi zeSa dravya [-AkAzake atirikta dravya ] maryAdita parimANavAle honeke kAraNa lokase 1 / nizcayanayase nityaniraMjana-jJAnamaya paramAnanda jinakA eka lakSaNa hai aise anantAnanta jIva, unase anantagune pudagala, asaMkhya kAlANu aura asaMkhyapradezI dharma tathA adharma- yaha sabhI dravya viziSTa avagAhaguNa dvArA lokAkAzame -yadyapi vaha lokAkAza mAtra asaMkhyapradezI hI hai tathApi avakAza prApta karate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 144] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda AgAsaM avagAsaM gamaNaTThidikAraNehiM dedi jdi| uDDhaMgadippadhANA siddhA ciTThati kidha ttth|| 92 / / AkAzamavakAzaM gamanasthitikAraNAbhyAM dadAti ydi| UrdhvaMgatipradhAnAH siddhA: tiSThanti kathaM ttr|| 92 / / AkAzasyAvakAzaikahetorgatisthitihetutvazaGkAyAM dossopnyaaso'ym| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - *ananya hI haiM; AkAza to ananta honeke kAraNa lokase ananya tathA anya hai|| 91 / / gAthA 92 anvayArtha:- [ yadi AkAzam ] yadi AkAza [gamanasthitikAraNAbhyAm ] gati-sthitike kAraNa sahita [avakAzaM dadAti] avakAza detA ho [arthAt yadi AkAza avakAzahetu bhI ho aura gatisthitihetu bhI ho] to [UrdhvaMgatipradhAnAH siddhAH] UrdhvagatipradhAna siddha [ tatra] usameM [AkAzameM] [ katham ] kyoM [ tiSThanti ] sthira hoM ? [Age gamana kyoM na kareM ? ] TIkAH- jo mAtra avakAzakA hI hetu hai aisA jo AkAza usameM gatisthitihetutva [ bhI] honekI zaMkA kI jAye to doSa AtA hai usakA yaha kathana hai| * yahA~ yadyapi sAmAnyarUpase padArthoM kA lokase ananyapanA kahA hai| tathApi nizcayase amUrtapanA, kevajJAnapanA,sahajaparamAnandapanA, nityaniraMjanapanA ityAdi lakSaNoM dvArA jIvoMko Itara dravyoMse anyapanA hai aura apane-apane lakSaNoM dvArA Itara dravyoMkA jIvoMse bhinnapanA hai aisA smjhnaa| avakAzadAyaka Abha gati-thitihetutA paNa jo dhare, to UrdhvagatiparadhAna siddho kema temAM sthiti lahe ? 92 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana kahAnajainazAstramAlA ] [ 145 yadi khalvAkAzamavagAhinAmavagAhaheturiva gatisthitimatAM gatisthitiheturapi syAt, tadA sarvotkRSTasvAbhAvikordhvagatipariNatA bhagavaMtaH siddhA bahiraGgAMtaraGgasAdhanasAmagryAM satyAmapi kRtastatrAkAze tiSThaMti iti / / 92 / / jamhA uvariTThANaM siddhANaM jiNavarehiM paNNattaM / tamhA gamaNadvANaM AyAse jANa Natthi tti / / 93 / / yasmAduparisthAnaM siddhAnAM jinavaraiH prjnyptm| tasmAdgamanasthAnamAkAze jAnIhi nAstIti / / 93 / / Chu yadi AkAza, jisa prakAra avagAhavAloMko avagAhahetu hai usI prakAra, gatisthitivAloMko gati-sthitihetu bhI ho, to sarvotkRSTa svAbhAvika Urdhvagatise pariNata siddhabhagavanta, bahiraMga-aMtaraMga sAdhanarUpa sAmagrI hone para bhI kyoM [ - kisa kAraNa ] usameM - AkAzameM- sthira hoM ? 92 / / gAthA 93 anvayArtha:- [ yasmAt ] jisase [ jinavarai: ] jinavaroMne [ siddhAnAm ] siddhoMkI [ uparisthAnaM ] lokake upara sthiti [ prajJaptam ] kahI hai, [tasmAt ] isaliye [ gamanasthAnam AkAze na asti ] gati-sthiti AkAzameM nahIM hotI [ arthAt gatisthitihetutva AkAzameM nahIM hai ] [ iti jAnIhi ] aisA jAno / TIkA:- [ gatipakSa sambandhI kathana karaneke pazcAt ] yaha, sthitipakSa sambandhI kathana hai| jisase siddhabhagavanta gamana karake lokake upara sthira hote haiM [ arthAt lokake upara gatipUrvaka sthiti karate haiM ], usase gatisthitihetutva AkAzameM nahIM hai aisA nizcaya karanA; loka aura alokakA vibhAga karanevAle dharma tathA adharmako hI gati tathA sthitike hetu mAnanA / / 93 / / * avagAha=lIna honA; majjita honA; avakAza pAnA / bhAkhI jinoo lokanA agre sthiti siddho taNI, te kAraNe jANo gatisthiti AbhamAM hotI nathI / 93 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 146] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda sthitipkssopnyaaso'ym| yato gatvA bhagavaMta: siddhAH lokoparyavatiSThate, tato gatisthitihetutvamAkAze nAstIti nishcetvym| lokAlokAvacchedakau dharmAdharmAveva gatisthitihetu mNtvyaaviti||93|| jadi havadi gamaNahedU AgasaM ThANakAraNaM tesiN| pasajadi alogahANI logassa ca aNtprivddddii|| 94 / / yadi bhavati gamanaheturAkAzaM sthAnakAraNaM tessaam| prasajatyalokahAnirlokasya cAMtaparivRddhiH / / 94 / / AkAzasya gatisthitihetutvAbhAve hetuupnyaaso'ym| nAkAzaM gatisthitihetuH lokaaloksiimvyvsthaayaastthopptteH| yadi gati- sthityorAkAzameva nimittamiSyet, tadA tasya sarvatra sadbhAvAjjIvapudgalAnAM gatisthityorniH sImatvAtpratikSaNamaloko hIyate, pUrvaM pUrvaM vyavasthApyamAnazcAMto lokasyottarottaraparivRddhyA vighttte| tato na tatra tddheturiti|| 94 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - gAthA 94 anvayArtha:- [ yadi ] yadi [AkAzaM] AkAza [ teSAm ] jIva-pudgaloMko [ gamanahetuH ] gatihetu aura [ sthAnakAraNaM] sthitihetu [bhavati] ho to [alokahAni:] alokakI hAnikA [ca ] aura [ lokasya aMtaparivRddhi ] lokake antakI vRddhikA [ prasajati] prasaMga aae| TIkA:- yahA~, AkAzako gatisthitihetutvakA abhAva hone sambandhI hetu upasthita kiyA gayA hai| AkAza gati-sthitikA hetu nahIM hai, kyoMki loka aura alokakI sImAkI vyavasthA isI prakAra bana sakatI hai| yadi AkAzako hI gati-sthitikA nimitta mAnA jAe, to AkAzako sadbhAva sarvatra honeke kAraNa jIva-pudgaloMkI gatisthitikI koI sImA nahIM rahanese pratikSaNa alokakI hAni nabha hoya jo gatihetu ne sthitihetu pudgl-jiivne| to hAni thAya alokanI, lokAnta pAme vRddhine| 94 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 147 tamhA dhammAdhammA gamaNaTThidikAraNANi nnaagaasN| idi jiNavarehiM bhaNidaM logasahAvaM suNatANaM / / 95 / / tasmAddharmAdharmI gamanasthitikAraNe naakaashm| iti jinavaraiH bhaNitaM lokasvabhAvaM shRnnvtaam||95|| AkAzasya gtisthitihetutvniraasvyaakhyopsNhaaro'ym| dharmAdharmAveva gatisthitikAraNe naakaashmiti||95|| dhammAdhammAgAsA apudhabbhudA smaannprimaannaa| pudhaguvaladdhivisesA kariti egattamaNNattaM / / 96 / / hogI aura pahale-pahale vyavasthApita huA lokakA anta uttarottara vRddhi pAnese lokakA anta hI TUTa jAyegA [ arthAt pahale-pahale nizcita huA lokakA anta phira-phira Age bar3hate jAnese lokakA anta hI nahI bana skegaa| isaliye AkAzameM gati-sthitikA hetutva nahIM hai|| 94 / / gAthA 95 anvayArtha:- [ tasmAt ] isaliye [gamanasthitikAraNe ] gati aura sthitike kAraNa [dharmAdharmoM ] dharma aura adharma hai, [na AkAzam ] AkAza nahIM hai| [iti] aisA [ lokasvabhAvaM zRNvatAm ] lokasvabhAvake zrotAoMse [ jinavaraiH bhaNitam ] jinavaroMne kahA hai| TIkA:- yaha, AkAzako gatisthitihetutva honeke khaNDana sambandhI kathanakA upasaMhAra hai| dharma aura adharma hI gati aura sthitike kAraNa haiM, AkAza nhiiN|| 95 / / tethI gatisthitihetuo dharmAdharama che, nabha nahI; bhAkhyuM jinoo Ama lokasvabhAvanA zrotA prti| 95 / dharmAdharama-nabhane samAnapramANayuta apRthaktvathI, vaLI bhinnabhinna vizeSathI, okatva ne anyatva ch| 96 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [ bhagavAna zrIkundakunda dharmAdharmAkAzAnyapRthagbhUtAni samAnaparimANAni / pRthagupalabdhivizeSANi kuvaityekatvamanyatvam / / 96 / / dharmAdharmalokAkAzAnAmavagAhavazAdekatve'pi vstutvenaanytvmtroktm| vastutastu dharmAdharmalokAkAzAni hi smaanprimaanntvaatshaavsthaanmaatrennaivaiktvbhaanyji| vyavahAreNa gatisthityavagAhahetutvarUpeNa nizcayena vibhaktapradezatvarUpeNa vizeSeNa pRthagupalabhyamAnenAnyatvabhAJjyeva bhavatIti / / 96 / / -iti AkAzadravyAstikAyavyAkhyAnaM samAptam / gAthA 96 anvayArthaH- [ dharmAdharmAkAzAni ] dharma, adharma aura AkAza [ lokAkAza ] [ samAnaparimANAni ] samAna parimANavAle [apRthagbhUtAni ] apRthagbhUta honese tathA [ pRthagupalabdhivizeSANi ] pRthaka- upalabdha [ bhinna-bhinna ] vizeSavAle honese [ ekatvam anyatvam ] ekatva tathA anyatvako [ kurvaMti ] karate hai| TIkA:- yahA~, dharma, adharma aura lokAkAzakA avagAhakI apekSAse ekatva hone para bhI vasturUpase anyatva kahA gayA hai / dharma, adharma aura lokAkAza samAna parimANavAle honeke kAraNa sAtha rahane mAtrase hI [ - mAtra ekakSetrAvagAhakI apekSAse hI ] ekatvavAle haiM; vastutaH to [ 1 ] vyavahArase gatihetutva, sthitihetutva aura avagAhahetutvarUpa [ pRthak - upalabdha vizeSa dvArA ] tathA [2] nizcayase vibhaktapradezatvarUpa pRthak - upalabdha `vizeSa dvArA, ve anyatvavAle hI haiN| bhAvArtha:- dharma, adharma aura lokAkAzakA ekatva to mAtra ekakSetrAvagAhakI apekSAse hI kahA jA sakatA hai; vasturUpase to unheM anyatva hI hai, kyoMki [1] unake lakSaNa gatihetutva, sthitihetutva aura avagAhahetutvarUpa bhinna-bhinna haiM tathA [ 2 ] unake pradeza bhI bhinna-bhinna haiM / / 96 / / isa prakAra AkAzadravyAstikAyakA vyAkhyAna samApta huaa| 1 / vibhkt=bhinn| [ dharma, adharma aura AkAzako bhinnapradezapanA hai / ] 2 / vizeSa=khAsiyata; viziSTatA; vizeSatA / [ vyavahArase tathA nizcayase dharma, adharma aura AkAzake vizeSa pRthak upalabdha haiM arthAt bhinna-bhinna dikhAI dete haiM / ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana atha cuulikaa| AgAsakAlajIvA dhammAdhammA ya muttiprihiinnaa| muttaM puggaladavvaM jIvo khalu cedaNo tesu|| 97 / / AkAzakAlajIvA dharmAdhau ca muurtiprihiinaaH| mUrtaM pudgaladravyaM jIvaH khalu cetanasteSu / / 97 / / atra dravyANAM mUrtAmUrtatvaM cetanAcetanatvaM coktm| sparzarasagaMdhavarNasadbhAvasvabhAvaM mUrtaM, sprshrsgNdhvrnnaabhaavsvbhaavmmuurtm| caitanyasadbhAva-svabhAvaM cetanaM, caitnyaabhaavsvbhaavmcetnm| tatrAmUrtamAkAzaM, amUrtaH kAlaH, amUrta: svarUpeNa jIva: pararUpAvezAnmUrto'pi amUrto dharmaH amUrtA'dharmaH, mUrtaH pudgala evaika iti| acetanamAkAzaM , aba, cUlikA hai| gAthA 97 anvayArtha:- [ AkAzakAlajIvAH] AkAza, kAla jIva, [dharmAdharmI ca] dharma aura adharma [ mUrtiparihInAH ] amUrta hai, [ pudgaladravyaM mUrtaM ] pudgaladravya mUrta hai| [ teSu ] unameM [ jIva: ] jIva [ khalu ] vAstavameM [ cetanaH ] cetana hai| ____TIkAH- yahA~ dravyoMkA mUrtomUrtapanA [-mUrtapanA athavA amUrtapanA] aura cetanAcetanapanA [cetanapanA athavA acetanapanA] kahA gayA hai| sparza-rasa-gaMdha-varNakA sadbhAva jisakA svabhAva hai vaha mUrta hai; sparza-rasa-gaMdha-varNakA abhAva jisakA svabhAva hai vaha amUrta hai| caitanyakA sadbhAva jisakA svabhAva hai vaha cetana hai; caitanyakA abhAva jisakA svabhAva hai vaha acetana hai| vahA~ AkAza amUrta hai, kAla amUrta hai, jIva svarUpase amUrta hai, 1 / cUlikA zAstrameM jisakA kathana na huA ho usakA vyAkhyAna karanA athavA jisakA kathana ho cukA ho usakA vizeSa vyAkhyAna karanA athavA donoMkA yathAyogya vyAkhyAna krnaa| AtmA ane AkAza, dharma adharma , kALa amUrta che, che mUrta pudgaladravyaH temAM jIva che cetana khre| 97 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 150] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda acetanaH kAlaH acetano dharmaH acetano'dharmaH acetanaH pudgalaH, cetano jIva evaika iti||97|| jIvA puggalakAyA saha sakkiriyA havaMti Na ya sesaa| puggalakaraNA jIvA khaMdhA khalu kAlakaraNA du||98 / / jIvA: pudgalakAyA: saha sakriyA bhavanti na ca shessaaH| pudgalakaraNA jIvA: skaMdhA khalu kaalkrnnaastu|| 98 / / atra skriynisskriytvmuktm| pradezAMtaraprAptihetuH parispaMdanarUpaparyAyaH kriyaa| tatra sakriyA bahiraGgasAdhanena sahabhUtAH jIvAH, sakriyA bahiraGgasAdhanena sahabhUtAH pudglaaH| niSkriyamAkAzaM, niSkriyo dharma:, niSkriyo'dharma:, niSkriyaH kaalH| jIvAnAM sakriyatvasya bahiraGga- sAdhanaM karmanokarmopacayarUpAH pudgalA iti te pudglkrnnaaH| - - - - - - - - - - - - - - - pararUpameM praveza dvArA [-mUrtadravyake saMyogakI apekSAse ] mUrta bhI hai, dharma amUrta hai, adharma amUrta hai; pudgala hI eka mUrta hai| AkAza acetana hai, kAla acetana hai, dharma acetana hai, adharma acetana hai, pudgala acetana hai; jIva hI eka cetana hai|| 97 / / gAthA 98 anvayArtha:- [ saha jIvAH pudgalakAyAH] bAhya karaNa sahita sthita jIva aura pudgala [ sakriyAH bhavanti] sakriya hai, [na ca zeSAH] zeSa dravya sakriya nahIM haiM [ niSkriya haiM]; [ jIvAH] jIva [pudgalakaraNA: ] pudgalakaraNavAle [-jinheM sakriyapanemeM pudgala bahiraMga sAdhana ho aise ] haiM[ skaMdhAH khalu kAlakaraNA: tu] aura skandha arthAt pudgala to kAlakaraNavAle [-jinheM sakriyapanemeM kAla bahiraMga sAdhana ho aise ] haiN| TIkAH- yahA~ [ dravyoMkA ] sakriya-niSkriyapanA kahA gayA hai| pradezAntaraprAptikA hetu [-anya pradezakI prAptikA kAraNa] aisI jo parispaMdarUpa paryAya, vaha kriyA hai| vahA~, bahiraMga sAdhanake sAtha rahanevAle jIva sakriya haiM; bahiraMga sAdhanake sAtha rahanevAle pudgala sakriya haiN| AkAza niSkriya hai; dharma niSkriya hai; adharma niSkriya hai ; kAla niSkriya hai| 1 / jIva nizcayase amUrta-akhaNDa-ekapratibhAsamaya honese amUrta hai, rAgAdirahita sahajAnanda jisakA eka svabhAva hai aise AtmatattvakI bhAvanArahita jIva dvArA upArjita jo mUrta karma usake saMsarga dvArA vyavahArase mUrta bhI hai| jIva-pudgalo sahabhUta che sakriya , niSkriya zeSa che; che kAla pudgalane karaNa , pudgala karaNa che jiivne| 98 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] SaDdravya - paMcAstikAyavarNana [ 151 tadabhAvAnniHkriyatvaM siddhaanaam| pudgalAnAM sakriyatvasya bahiraGgasAdhanaM pariNAmanirvartakaH kAla iti te kAlakaraNAH na ca kArmAdInAmiva kAlasyAbhAvaH / tato na siddhAnAmiva niSkriyatvaM pudglaanaamiti|| 98 / / je khalu iMdiyagejjhA visayA jIvehi hoMti te muttaa| sesaM havadi amUttaM cittaM ubhayaM samAdiyadi / / 99 / / ye khalu indriyagrAhyA viSayA jIvairbhavanti te mUrtoH / zeSaM bhavatyamUrta citamubhayaM citamubhayaM samAdadAti / / 99 / / jIvoMko sakriyapanekA bahiraMga sAdhana karma - nokarmake saMcayarUpa pudgala hai; isaliye jIva pudgalakaraNavAle haiN| usake abhAvake kAraNa [ - pudgalakaraNake abhAvake kAraNa ] siddhoMko niSkriyapanA hai [arthAt siddhoMko karma-nokarmake saMcayarUpa pudgaloMkA abhAva honese ve niSkriya haiN| ] pudgaloMko sakriyapanekA bahiraMga sAdhana *pariNAmaniSpAdaka kAla hai; isaliye pudgala kAlakaraNavAle haiN| karmAdikakI bhA~ti [ arthAt jisa prakAra karma - nokarmarUpa pudgaloMkA abhAva hotA hai usa prakAra] kAlakA abhAva nahIM hotA; isaliye siddhoMkI bhA~ti [ arthAt jisa prakAra siddhoMko niSkriyapanA hotA hai usa prakAra ] pudgaloMko niSkriyapanA nahIM hotA / / 98 / / gAthA 99 anvayArtha:-[ ye khalu ] jo padArtha [ jIvaiH indriyagrAhyAH viSayAH ] jIvoMko indriyagrAhya viSaya hai [te mUrtAH bhavanti ] ve mUrta haiM aura [ zeSaM ] zeSa padArthasamUha [ amUrtaM bhavati ] amUrta haiM / [ cittam ] citta [ ubhayaM ] una donoMko [ samAdadAti ] grahaNa karatA hai [ jAnatA hai ] / * pariNAmaniSpAdaka=pariNAmako utpanna karanevAlA; pariNAma utpanna honemeM jo nimittabhUta [ bahiraMga sAdhanabhUta ] haiM aisA / che jIvane je viSaya indriyagrAhya, te sau mUrta che; bAkI badhuMya amUrta che; mana jANatuM te ubhaya ne / 99 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [ bhagavAna zrIkundakunda muurtomuurtlkssnnaakhyaanmett| iha hi jIvai: sparzanarasanadhrANacakSurbhirindriyaistadviSayabhUtAH sparzarasagaMdhavarNasvabhAvA arthA gRhyNte|| zrotrendriyeNa tu ta eva tadviSayahetubhUtazabdAkArapariNatA gRhyaMte / te kadAcitsthUlaskaMdhatvamApannAH kadAcitsUkSmatvamApannAH kadAcitparamANutvamApannAH indriyagrahaNayogyatAsadbhAvAd gRhyamANA agRhyamANA vA mUrtA ityucyate / zeSamitarat samastamapyarthajAtaM sparzarasagaMdhavarNAbhAvasvabhAvamindriyagrahaNayogyatAyA abhAvAdamUrtamityucyate / cittagrahaNayogyatAsadbhAvabhAgbhavati tadubhayamapi, citaM, hyaniyataviSayamaprApyakAri matizrutajJAnasAdhanIbhUtaM mUrtamamUrtaM ca smaaddaatiiti|| 99 / / - iti cUlikA samAptA / TIkA:- yaha mUrta aura amUrtake lakSaNakA kathana hai / isa lokameM jIvoM dvArA sparzanendriya, rasanendriya, dhrANendriya aura cakSurindriya dvArA unake [-una indriyoMke ] viSayabhUta, sparza-rasa-gaMdha-varNasvabhAvavAle padArtha [ - sparza, rasa, gaMdha aura varNa jinakA svabhAva hai aise padArtha ] grahaNa hote haiM [ - jJAta hote haiM ]; aura zrotrendriya dvArA vahI padArtha usake [zrotraindriyake ] 'viSayahetubhUta zabdAkAra pariNamita hote hue grahaNa hote haiN| [ ve padArtha ], kadAcit sthUlaskandhapaneko prApta hote hue, kadAcit sUkSmatvako [ sUkSmaskaMdhapaneko ] prApta hote hue aura kadAcit paramANupaneko prApta hote hue indriyoM dvArA grahaNa hote hoM yA na hote hoM, indriyoM dvArA grahaNa honekI yogyatAkA [ sadaiva ] sadbhAva honese 'mUrta kahalAte haiN| sparza-rasa-gaMdha-varNakA abhAva jisakA svabhAva hai aisA zeSa anya samasta padArthasamUha iInadrayoM dvArA grahaNa honekI yogyatAke abhAvake kAraNa 'amUrta kahalAtA hai| 2 ve donoM [-pUrvokta donoM prakArake padArtha ] citta dvArA grahaNa honekI yogyatAke sadbhAvavAle haiM; citta- jo ki aniyata viSayavAlA, ajjApyakArI aura matizrutajJAnake sAdhanabhUta [ - matijJAna tathA zrutajJAnameM nimittabhUta ] hai vaha - mUrta tathA amUrtako grahaNa karatA hai [ - jAnatA hai ] / / 99 / / isa prakAra cUlikA samApta huii| 4 / una sparza-rasa-gaMdha-varNasavabhAvavAle padArthohako [ arthAt pudgaloMko ] zrotraindriyake viSaya honemeM hetubhUta zabdAkArapariNAma hai, isaliye ve padArtha [ pudgala ] zabdAkAra pariNamita hote hue zrotrendriya dvArA grahaNa hote haiN| 5 / aniyata=anizcita / [ jisa prakAra pA~ca indriyoMmeMse pratayeka indriyakA viSaya niyata hai usa prakAra manakA viSaya niyata nahIM hai, aniyata hai 6 / ajjApyakArI=jJeya viSayoMkA sparza kiye binA kArya karanevAlA yajAnanevAlA / [ mana aura cakSu ajjApyakArI haiM, cakSuke atirikta cAra indriyA~ prApyakArI haiM / ] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates SaDdravya - paMcAstikAyavarNana kahAnajainazAstramAlA ] atha kAladravyavyAkhyAnam / chAlo pariNAmabhavo pariNAmo davvakAlasaMbhUdo / dohaM esa sahAvo kAlo khaNabhaMguro Niyado / / 100 / / kAlaH pariNAmabhavaH pariNAmo dravyakAlasaMbhUtaH / dvayoreSa svabhAvaH kAlaH kSaNabhaGguro niytH|| 100 / / vyavahArakAlasya nizcayakAlasya ca svruupaakhyaanmett| ttra kramAnupAtI samayAkhyaH paryAyo vyavahArakAla:, tadAdhArabhUtaM dravyaM nishcykaalH| ttra vyavahArakAlo nizcayakAlaparyAyarUpopi jIvapudgalAnAM pariNAmenAvacchidyamAnatvAttatpariNAmabhava ityupagIyate, jIvapudgalAnAM pariNAmastu bahiraGganimittabhUtadravyakAlasadbhAve sati saMbhUtatvAddravya aba kAladravyakA vyAkhyAna hai 1 gAthA 100 [ 153 anvayArtha:- [ kAlaH pariNAmabhavaH ] kAla pariNAmase utpanna hotA hai [ arthAt vyavahArakAla kA mApa jIva-pudgaloMke pariNAma dvArA hotA hai ]; [ pariNAma: dravyakAlasaMbhUtaH ] pariNAma dravyakAla se utpanna hotA hai|-- [ dvayoH eSa: svabhAva: ] yaha donoMkA svabhAva hai / [ kAlaH kSaNabhuGgura : niyataH ] kAla kSaNabhaMgura tathA nitya hai / TIkA:- yaha, vyavahArakAla tathA nizcayakAlake svarUpakA kathana hai| vahA~, 'samaya' nAmakI jo kramika paryAya so vyavahArakAla hai; usake AdhArabhUta dravya vaha nizcayakAla hai| vahA~, vyavahArakAla nizcayakAlakI paryAyarUpa hone para bhI jIva- pudgaloMke pariNAmase mApA jAtA hai jJAta hotA hai isaliye 'jIva - pudgaloMke pariNAmase utpanna honevAlA' kahalAtA hai; aura jIva-pudgaloMke pariNAma bahiraMga - nimittabhUta dravyakAlake sadbhAvameM utpanna honeke kAraNa 'dravyakAlase utpanna honevAle' kahalAte haiN| vahA~ tAtparya yaha hai ki vyavahArakAla jIva- pudgaloMke pariNAma dvArA pariNAmabhava che kALa, kALapadArthabhava pariNAma che; -A che svabhAvo ubhayanA; kSaNabhaMgI ne dhruva kALa che / 100 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 154 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda kAlasaMbhUta itybhidhiiyte| tatredaM tAtparyaM-vyavahArakAlo jIvapudgalapariNAmena nizcIyate, nizcayakAlastu ttprinnaamaanythaanuppttyeti| tatra kSaNabhaGgI vyavahArakAla: sUkSmaparyAyasya tAvanmAtratvAt, nityo nizcayakAlaH khaguNaparyAyAdhAradravyatvena srvdaivaavinshvrtvaaditi|| 100 / / kAlo tti ya vavadeso sabbhAvaparuvago havadi nnicco| uppaNNappaddhaMsI avaro diihNtrtttthaaii|| 101 / / kAla iti ca vyapadezaH sadbhAvaprarUpako bhavati nityH| utpannapradhvaMsyaparo diirdhaaNtrsthaayii|| 101 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - nizcita hotA hai; aura nizcayakAla jIva-pudgaloMke pariNAmakI anyathA anupapatti dvArA [arthAt jIva-pudgaloMke pariNAma anya prakArase nahIM bana sakate isaliye] nizcita hotA hai| vahA~, vyavahArakAla kSaNabhaMgI hai, kyoMki sUkSma paryAya mAtra utanI hI [ -kSaNamAtra jitanI hI, samayamAtra jitanI hI ] hai; nizcayakAla nitya hai, kyoMki vaha apane guNa-paryAyoMke AdhArabhUta dravyarUpase sadaiva avinAzI hai|| 100 / / gAthA 101 anvayArtha:- [ kAlaH iti ca vyapadezaH ] 'kAla' aisA vyapadeza [ sadgAvaprarUpaka: ] sadbhAvakA prarUpaka hai isaliye [ nityaH bhavati ] kAla [ nizcayakAla ] nitya hai| [ utpannadhvaMsI aparaH] utpannadhvaMsI aisA jo dUsarA kAla [arthAt utpanna hote hI naSTa honevAlA jo vyavahArakAla] vaha [ dIrdhAMtarasthAyI] [ kSaNika hone para bhI pravAhaapekSAse ] dIrdha sthitikA bhI [ kahA jAtA] hai| * kSaNabhaMgI prati kSaNa naSTa honevAlA; pratisamaya jisakA dhvaMsa hotA hai aisA; kSaNabhaMgura; kssnnik| che'kALa' saMjJA satprarUpaka tethI kALa sunitya che; utpannadhvaMsI anya je te dIrdhasthAyI paNa tthre| 101 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana nityakSaNikatvena kaalvibhaagkhyaapnmett| yo hi dravyavizeSa: 'ayaM kAlaH, ayaM kAlaH' iti sadA vyapadizyate sa khalu svasya sadbhAvamAvedayan bhavati nityH| yastu punarutpannamAtra eva pradhvaMsyate sa khalu tasyaiva dravyavizeSasya samayAkhyaH paryAya iti| sa tUtsaMgitakSaNabhaMgo'pyupadarzita-svasaMtAno nayabalATIrdhAtarasthAyyupagIyamAno na duSyati; tato na khalvAvalikApalyopama-sAgaropamAdivyavahAro viprtissidhyte| tadatra nizcayakAlo nityaH dravyarUpatvAt, vyavahArakAlaH kSaNika: pryaayruuptvaaditi|| 101 / / ede kAlAgAsA dhammAdhammA ya puggalA jiivaa| labbhaMti davvasaNNaM kAlassa du Natthi kAyattaM / / 102 / / ete kAlAkAze dharmAdharmau ca pudgalA jiivaaH| labhaMte dravyasaMjJAM kAlasya tu nAsti kaaytvm|| 102 / / TIkA:- kAlake 'nitya' aura 'kSaNika' aise do vibhAgoMkA yaha kathana hai| 'yaha kAla hai, yaha kAla hai' aisA karake jisa dravyavizeSakA sadaiva vyapadeza [ nirdeza, kathana] kiyA jAtA hai, vaha [dravyavizeSa arthAt nizcayakAlarUpa khAsa dravya ] sacamuca apane sadbhAvako pragaTa karatA huA nitya hai; aura jo utpanna hote hI naSTa hotA hai, vaha [ vyavahArakAla] sacamuca usI dravyavizeSakI 'samaya' nAmaka paryAya hai| vaha kSaNabhaMgura hone para bhI apanI saMtatiko [pravAhako] darzAtA hai isaliye use nayake balase 'dIrgha kAla taka TikanevAlA' kahane meM doSa nahIM hai; isaliye AvalikA, palyopama, sAgaropama ityAdi vyavahArakA niSedha nahIM kiyA jaataa| isa prakAra yahA~ aisA kahA hai ki-nizcayakAla dravyarUpa honese nitya hai, vyavahArakAla paryAyarUpa honese kSaNika hai|| 101 / / gAthA 102 anvayArtha:- [ ete ] yaha [ kAlAkAze] kAla, AkAza [dharmAdharmoM ] dharma, adharma , [ pudgalA:] pudgala [ca] aura [ jIvA: ] jIva [ saba] [ dravyasaMjJAM labhaMte ] 'dravya' saMjJAko prApta karate haiM; [ kAlasya tu] paraMtu kAlako [ kAyatvam ] kAyapanA [ na asti ] nahIM hai| A jIva, pudgala , kALa ,dharma , adharma tema ja nabha viSe che 'dravya' saMjJA sarvane, kAyatva che nahi kALane / 102 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda kAlasya drvyaastikaaytvvidhiprtissedhvidhaanmett| yathA khalu jIvapudgaladharmAdharmAkAzAni sakaladravyalakSaNasadbhAvAvyavyapadezabhAJji bhavanti, tathA kaalo'pi| ityevaM ssdddrvyaanni| kiMtu yathA jIvapudgaladharmAdharmAkAzAnAM vyAdipradezalakSaNatvamasti astikAyatvaM, na tathA lokAkAzapradezasaMkhyAnAmapi kaalaannuunaamek-prdeshtvaadstystikaaytvm| ata eva ca paJcAstikAyaprakaraNe na hIha mukhyatvenopanyastaH kaalH| jIvapudgalapariNAmAvacchidyamAnaparyAyatvena ttprinnaamaanythaanupptyaanumiiymaandrvytvenaatraivaaNtrbhaavitH|| 102 / / -iti kAladravyavyAkhyAnaM smaaptm| - - - - - - - -- ___TIkA:- yaha, kAlako dravyapaneke vidhAnakA aura astikAyapaneke niSedhakA kathana hai [arthAt kAlako dravyapanA hai kintu astikAyapanA nahIM hai aisA yahA~ kahA hai| jisa prakAra vAstavameM jIva, pudgala, dharma, adharma aura AkAzako dravyake samasta lakSaNoMkA sadbhAva honese ve 'dravya' saMjJAko prApta karate haiM, usI prakAra kAla bhI [ use dravyake samasta lakSaNoMkA sadbhAva honese ] 'dravya' saMjJAko prApta karatA hai| isa prakAra chaha dravya haiN| kintu jisa prakAra jIva, pudgala, dharma, adharma aura AkAzako 'dvi-Adi pradeza jisakA lakSaNa hai aisA astikAyapanA hai, usa prakAra kAlANuoMko- yadyapi unakI saMkhyA lokAkAzake pradezoM jitanI [ asaMkhya ] hai tathApi - ekapradezIpaneke kAraNa astikAyapanA nahIM hai| aura aisA honese hI [arthAt kAla astikAya na honese hI] yahA~ paMcAstikAyake prakaraNameM mukhyarUpase kAlakA kathana nahIM kiyA gayA hai; [ parantu] jIva-pudgaloMke pariNAma dvArA jo jJAta hotI hai - mApI jAtI hai aisI usakI paryAya honese tathA jIva-pudgaloMke pariNAmakI anyathA anupapatti dvArA jisakA anumAna hotA hai aisA vaha dravya honese use yahA~ antarbhUta kiyA gayA hai|| 102 / / isa prakAra kAladravyakA vyAkhyAna samApta huaa| 1 / dvi-Adi-do yA adhika; do se lekara ananta tk| 2 / antarbhUta karanA bhItara samA lenA; samAviSTa karanA; samAveza karanA [isa 'paMcAstikAyasaMgraha nAmaka zAstrameM kAlakA mukhyarUpase varNana nahIM hai, pA~ca astikAyoMkA mukhyarUpase varNana hai| vahA~ jIvAstikAya aura pudgalAstikAyake pariNAmoMkA varNana karate hue, una pariNAmoM dvArA jisake pariNAma jJAta hote hai- mApe jAte haiM usa padArthakA [ kAlakA] tathA una pariNAmoMkI anyathA anupapatti dvArA jisakA anumAna hotA hai usa padArthakA [ kAlakA ] gauNarUpase varNana karanA ucita hai - aisA mAnakara yahA~ paMcAstikAyaprakaraNameM gauNarUpase kAlake varNanakA samAveza kiyA gayA hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 157 evaM pavayaNasAraM paMcatthiyasaMgahaM viyaannittaa| jo muyadi rAgadAse so gAhadi dukkhaparimokkhaM / / 103 / / evaM pravacanasAra paJcAstikAyasaMgrahaM vijnyaay| yo muJcati rAgadveSau sa gAhate duHkhprimokssm|| 103 / / tadavabodhaphalapurassaraH pnycaastikaayvyaakhyopsNhaaro'ym| na khalu kAlakalitapaJcAstikAyebhyo'nyat kimapi sakalenApi pravacanena prtipaadyte| tataH pravacanasAra evAyaM pnycaastikaaysNgrhH| yo hi nAmAmu samastavastutattvAbhidhAyinamarthato'rthitayAvabudhyAtraiva jIvAstikAyAMtargatamAtmAnaM svarUpeNAtyaMtavizuddhacaitanyasvabhAvaM nizcitya para gAthA 103 anvayArtha:- [ evam ] isa prakAra [pravacanasAraM] pravacanake sArabhUta [paJcAstikAyasaMgrahaM] 'paMcAstikAyasaMgraha 'ko [ vijJAya ] jAnakara [ yaH ] jo [ rAgadveSau ] rAgadveSako [ muJcati ] chor3atA hai, [ saH ] vaha [ duHkhaparimokSam gAhate ] duHkhase parimukta hotA hai| TIkA:- yahA~ paMcAstikAyake avabodhakA phala kahakara paMcAstikAyake vyAkhyAnakA upasaMhAra kiyA gayA hai| vAstavameM sampUrNa [dvAdazAMgarUpase vistIrNa] pravacana kAla sahita paMcAstikAyase anya kucha bhI pratipAdita nahIM karatA: isaliye pravacanakA sAra hI yaha paMcAstikAyasaMgraha' hai| jo puruSa samastavastutattvakA kathana karanevAle isa 'paMcAstikAyasaMgraha' ko arthata: arthIrUpase jAnakara, 1 / arthata=arthAnusAra; vAcyakA lakSaNa karake; vAcyasApekSa; yathArtha riitise| 2 / arthIrUpase garajIrUpase; yAcakarUpase; sevakarUpase; kucha prApta karane ke prayojanase [arthAta hitaprAptike hetuse]| o rIte pravacanasArarUpa 'paMcAstisaMgraha' jANIne je jIva choDe rAgadveSa , lahe skldukhmokssne| 103 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 158 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda sparakAryakAraNIbhUtAnAdirAgadveSapariNAmakarmabaMdhasaMtati-samAropitasvarUpavikAraM / tadAtve'nubhUyamAnamavalokya tatkAlonmIlitavivekajyotiH karmabaMdhasaMtati-pravartikAM rAgadveSapariNatimatyasyati, sa khalu jIryamANasneho jaghanyasnehaguNAbhimukhaparamANubadbhAvibaMdhaparAGmukhaH pUrvabaMdhAtpracyavamAnaH zikhitaptodakadausthyAnukAriNo duHkhasya parimokSaM vigAhata iti|| 103 / / - - - - - - - - - - - ___ isImeM kahe hue jIvAstikAyameM 'antargata sthita apaneko [ nija AtmAko ] svarUpase atyanta vizuddha caitanyasvabhAvavAlA nizcita karake paraspara kAryakAraNabhUta aise anAdi rAgadveSapariNAma aura karmabandhakI paramparAse jisameM svarUpavikAra Aropita hai aisA apaneko [nija AtmAko] usa kAla anubhavameM AtA dekhakara, usa kAla vivekajyoti pragaTa honese [arthAt atyanta vizuddha caitanyasvabhAvakA aura vikArakA bhedajJAna usI kAla pragaTa pravartamAna honese ] karmabandhakI paramparAkA pravartana karanevAlI rAgadveSapariNatiko chor3atA hai, vaha puruSa, vAstavameM jisakA sneha jIrNa hotA jAtA hai aisA, jaghanya snehaguNake sanmukha vartate hue paramANukI bhA~ti bhAvI bandhase parAGmukha vartatA huA, pUrva bandhase chUTatA huA , agnitapta jalakI duHsthiti samAna jo duHkha usase parimukta hotA hai|| 103 / / 1 / jIvAstikAyameM svayaM [ nija AtmA] samA jAtA hai, isaliye jaisA jIvAstikAyake svarUpakA varNana kiyA gayA hai vaisA hI apanA svarUpa hai arthAt svayaM bhI svarUpase atyanta vizuddha caitanyasvabhAvavAlA hai| 2 / rAgadveSapariNAma aura karmabandha anAdi kAlase eka-dUsareko kAryakAraNarUpa haiN| 3 / svarUpavikAra = svarUpakA vikaar| [ svarUpa do prakArakA hai: [1] dravyArthika nayake viSayabhUta svarUpa, aura [2] paryAyArthika nayake viSayabhUta svruup| jIvameM jo vikAra hotA hai vaha paryAyArthika nayake viSayabhUta svarUpameM hotA hai, dravyArthika nayake viSayabhUta svarUpameM nahIM; vaha [ dravyArthika nayake viSayabhUta ] svarUpa to sadaiva atyanta vizuddha caitanyAtmaka hai|] 4 / Aropita = [ nayA arthAta aupAdhikarUpase] kiyA gyaa| [ sphaTikamaNimeM aupAdhikarUpase honevAlI raMgita __ dazAkI bhA~ti jIvameM aupAdhikarUpase vikAraparyAya hotI huI kadAcit anubhavameM AtI hai|] 5 / sneha = rAgAdirUpa ciknaahtt| 6 / sneha = sparzagaNakI paryAyarUpa ciknaahtt| [ jisa prakAra jaghanya cikanAhaTake sanmukha vartatA huA paramANu bhAvI bandhase parAGmukha hai, usI prakAra jisake rAgAdi jIrNa hote jAte haiM aisA puruSa bhAvI bandhase parAGmukha 7 / duHsthiti = azAMta sthiti [arthAt tale-upara honA, khadbad honA]: asthiratA; kharAba-burI sthiti| [jisa prakAra agnitapta jala khabad hotA hai, tale-upara hotA rahatA hai, usI prakAra duHkha AkulatAmaya hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] SaDdravya-paMcAstikAyavarNana [ 159 muNiUNa etadaTuM tadaNugamaNujjado nnihdmoho| pasamiyarAgaddoso havadi hadaparAparo jiivo|| 104 / / jJAtvaitadarthaM tadanugamanodyato nihtmohH| prazamitarAgadveSo bhavati hataparAparo jIvaH / / 104 / / duHkhvimoksskrnnkrmaakhyaanmett| etasya zAstrasyArthabhUtaM zuddhacaitanyasvabhAva mAtmAnaM kshcijjiivstaavjjaaniite| ttstmevaanugNtumudymte| tato'sya kSIyate dRssttimohH| tataH svarUpaparicayAdunmajjati jnyaanjyotiH| tato rAgadveSau prshaamytH| tataH uttaraH pUrvazca baMdho vinshyti| tataH punarbaMdhahetutvAbhAvAt svarUpastho nityaM prtptiiti||104|| iti samayavyAkhyAyAmaMtIMtaSaDdravyapaJcAstikAyavarNanaH prathamaH zrutaskaMdhaH smaaptH||1|| ........ gAthA 104 anvayArtha:- [ jIvaH ] jIva [ etad arthaM jJAtvA ] isa arthako jAnakara [-isa zAstrake arthaMbhUta zuddhAtmAko jAnakara], [ tadanugamanodyataH] usake anusaraNakA udyama karatA huA [ nihatamohaH ] hatamoha hokara [-jise darzanamohakA kSaya huA ho aisA hokara ], [ prazamitarAgadveSa:] rAgadveSako prazamita [ nivRtta ] karake, [ hataparApara: bhavati] uttara aura pUrva bandhakA jise nAza huA hai aisA hotA hai| TIkA:- isa , duHkhase vimukta honeke kramakA kathana hai| prathama, koI jIva isa zAstrake arthabhUta zuddhacaitanyasvabhAvavAle [ nija ] AtmAko jAnatA hai; ata: [ phira] usIke anusaraNakA udyama karatA hai; ataH use dRSTimohakA kSaya hotA hai; ataH svarUpake paricayake kAraNa jJAnajyoti pragaTa hotI hai; ataH rAgadveSa prazamita hote haiM - nivRtta hote haiM; ataH uttara aura pUrva [-pIchekA aura pahalekA ] bandha vinaSTa hotA hai; ataH punaH bandha honeke hetutvakA abhAva honese svarUpastharUpase sadaiva tapatA hai--pratApavanta vartatA hai [arthAt vaha jIva sadaiva svarUpasthita rahakara paramAnandajJAnAdirUpa pariNamita hai ] / / 104 / / A artha jANI, anugamana-udyama karI, haNI mohane, prazamAvI rAgadveSa , jIva uttara-pUrava virahita bne| 104 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 160] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda isa prakAra [zrImadbhagavatkundakundAcAryadevapraNIta zrI paMcAstikAyasaMgraha zAstrakI zrImad amRtacandrAcAryadevaviracita] samayavyAkhyA nAmaka TIkAmeM SaDdravyapaMcAstikAyavarNana nAmakA prathama zrutaskandha samApta huaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates Wan 954555+++++++ -2Wan navapadArthapUrvaka mokSamArgaprapaMcavarNana 95555555555555 dravyasvarUpapratipAdanena zuddhaM budhAnAmiha tttvmuktm| padArthabhaGgena kRtAvatAraM prakIrtyate saMprati vartma tsy||7|| abhivaMdiUNa sirasA apuNabbhavakAraNaM mhaaviirN| tesiM payatthabhaMgaM maggaM mokkhassa vocchaami|| 105 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ----------------------------- [prathama, zrI amRtacandrAcAryadeva pahale zrutaskandhameM kyA kahA gayA hai aura dUsare zrutaskandhameM kyA kahA jAegA vaha zloka dvArA ati saMkSepameM darzAte haiM : ] [zlokArtha:-] yahA~ [ isa zAstrake prathama zrutaskandhameM ] dravyasvarUpake pratipAdana dvArA buddha puruSoMko [buddhimAna jIvoMko] zuddha tattva [zuddhAtmatattva ] kA upadeza diyA gyaa| aba padArthabheda dvArA upodghAta karake [-nava padArtharUpa bheda dvArA prArambha karake] usake mArgakA [-zuddhAtmatattvake mArgakA arthAt usake mokSake mArgakA varNana kiyA jAtA hai| [7] [aba isa dvitIya zrutaskandhameM zrImadbhagavatkundakundAcAryadevaviracita gAthAsUtrakA prArambha kiyA jAtA hai :] zirasA namI apunarjanamanA hetu zrI mahAvIrane, bhAr2yA padArthavikalpa tema ja mokSa kerA maargne| 105 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 162] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda abhivaMdya zirasA apunarbhavakAraNaM mhaaviirm| teSAM padArthabhaGgaM mArga mokSasya vkssyaami|| 105 / / AptastutipurassarA prtijnyeym| amunA hi pravartamAnamahAdharmatIrthasya mUlakartRtvenApunarbhavakAraNasya bhagavataH paramabhaTTArakamahAdevAdhidevazrIvarddhamAnasvAminaH siddhinibaMdhanabhUtAM bhAvastutimAsUtrya, kAlakalitapaJcAsti-kAyAnAM padArthavikalpo mokSasya mArgazca vaktavyatvena pratijJAta iti||105|| sammattaNANajuttaM cArittaM raagdosprihiinnN| mokkhassa havadi maggo bhavvANaM laddhabuddhINaM / / 106 / / samyaktvajJAnayuktaM cAritraM raagdvessprihiinnm| mokSasya bhavati mArgo bhavyAnAM lbdhbuddhiinaam|| 106 / / gAthA 105 anvayArtha:- [apunarbhavakAraNaM] apunarbhavake kAraNa [mahAvIram ] zrI mahAvIrako [ zirasA abhivaMdya] zirasA vandana karake, [ teSAM padArthabhaGga] unakA padArthabheda [-kAla sahita paMcAstikAyakA nava padArtharUpa bheda ] tathA [ mokSasya mArgaM ] mokSakA mArga [ vakSyAmi ] khuuNgaa| TIkAH- yaha , AptakI stutipUrvaka pratijJA hai| pravartamAna mahAdharmatIrthake mUla kartArUpase jo apunarbhavake kAraNa haiM aise bhagavAna, parama bhaTTAraka, mahAdevAdhideva zrI vardhamAnasvAmIkI, siddhatvake nimittabhUta bhAvastuti karake, kAla sahita paMcAstikAyakA padArthabheda [ arthAt chaha dravyoMkA nava padArtharUpa bheda ] tathA mokSakA mArga kahanekI ina gAthAsUtra meM pratijJA kI gaI hai|| 105 / / * apunarbhava = mokss| [ parama pUjya bhagavAna zrI vardhamAnasvAmI, vartamAnameM pravartita jo ratnatrayAtmaka mahAdharmatIrtha usake mUla pratipAdaka honese, mokSasukharUpI sudhArasake pipAsu bhavyoMko mokSake nimittabhUta haiN|] samyaktvajJAna sameta cArita rAgadveSavihIna je, te hoya che nirvANamAraga labdhabuddhi bhvyne| 106 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [163 mokSamArgasyaiva taavtsuucneym| samyaktvajJAnayuktameva nAsamyaktvajJAnayuktaM, cAritrameva nAcAritraM, rAgadveSaparihINameva na rAgadveSAparihINam, mokSasyaiva na bhAvato baMdhasya, mArga eva nAmArgaH, bhavyAnAmeva nAbhavyAnAM, labdhabuddhInAmeva nAlabdhabuddhInAM, kSINakaSAyatve bhavatyeva na kaSAyasahitatvebhavatItyaSTadhA niyamo'tra drssttvyH|| 106 / / gAthA 106 anvayArtha:- [samyaktvajJAnayukta ] samyaktva aura jJAnase saMyukta aisA [cAritraM] cAritra[ rAgadveSaparihINam ] ki jo rAgadveSase rahita ho vaha, [labdhabuddhInAm ] labdhabuddhi [ bhavyAnAM] bhavyajIvoMko [ mokSasya mArga: ] mokSakA mArga [ bhavati ] hotA hai| TIkAH- prathama, mokSamArgakI hI yaha sUcanA hai| samyaktva aura jJAnase yukta hI -na ki asamyaktva aura ajJAnase yukta, cAritra hI - na ki acAritra, rAgadveSa rahita ho aisA hI [ cAritra] - na ki rAgadveSa sahita hoya aisA, mokSakA hI - bhAvata: na ki bandhakA, mArga hI - na ki amArga, bhavyoMko hI - na ki abhavyoMko , labdhabuddhiyoM ko hI - na ki alabdhabuddhiyoMko, kSINakaSAyapanemeM hI hotA hai- na ki kaSAyasahitapanemeM hotA hai| isa prakAra ATha prakArase niyama yahA~ dekhanA [arthAt isa gAthAmeM uparokta ATha prakArase niyama kahA hai aisA smjhnaa]|| 106 / / 1 / bhAvataH = bhAva anusAra; Azaya anusaar| [ 'mokSakA' kahate hI 'bandhakA nahIM' aisA bhAva arthAt Azaya spaSTa samajhameM AtA hai|] 2 / labdhabuddhi = jinhoMne buddhi prApta kI ho aise| 3 / kSINakaSAyapanemeM hI = kSINakaSAyapanA hote hI ; kSINakaSAyapanA ho tbhii| [ samyaktvajJAnayukta cAritra - jo ki rAgadveSarahita ho vaha, labdhabuddhi bhavyajIvoMko, kSINakaSAyapanA hote hI, mokSakA mArga hotA hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 164]] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda sammattaM saddahaNaM bhAvANaM tesimadhigamo nnaannN| cArittaM samabhAvo visayesu virUDhamaggANaM / / 107 / / samyaktvaM zraddhAnaM bhAvAnAM teSAmadhigamo jnyaanm| cAritraM samabhAvo viSayeSu viruuddhmaargaannaam|| 107 / / samyagdarzanajJAnacAritrANAM suucneym| bhAvAH khalu kAlakalitapaJcAstikAyavikalparUpA nava pdaarthaaH| teSAM mithyAdarzanodayAvAditAzraddhAnAbhAvasvabhAvaM bhAvAMtaraM zraddhAnaM samyagdarzanaM, zuddhacaitanyarUpAtma gAthA 107 anvayArtha:- [bhAvAnAM] bhAvoMkA [-nava padArthoMkA] [ zraddhAnaM] zraddhAna [samyaktvaM] vaha samyaktva hai; [ teSAm adhigama:] unakA avabodha [ jJAnam ] vaha jJAna hai; [virUDhamArgANAm ] [nija tattvameM ] jinakA mArga vizeSa rUDha huA hai unheM [viSayeSu] viSayoMke prati vartatA huA [ samabhAvaH] samabhAva [ cAritram ] vaha cAritra hai| TIkA:- yaha, samyagdarzana-jJAna-cAritrakI sUcanA hai| kAla sahita paMcAstikAyake bhedarUpa nava padArtha ve vAstavameM 'bhAva' haiN| una 'bhAvoM' kA mithyAdarzanake udayase prApta honevAlA jo azraddhAna usake abhAvasvabhAvavAlA jo 'bhAvAntara-zraddhAna [ arthAt nava padArthoMkA zraddhAna], vaha samyagdarzana hai- jo ki [ samyagdarzana] zuddhacaitanyarUpa 1 / bhAvAntara = bhAvavizeSa; khAsa bhAva; dUsarA bhAva; bhinna bhaav| [ nava padArthoM ke azraddhAnakA abhAva jisakA svabhAva hai aisA bhAvAntara | -nava padArthoM ke zraddhAnarUpa bhAva ] vaha samyagdarzana hai|] 'bhAvo' taNI zraddhA sudarzana , bodha teno jJAna che, vadhu rUDha mArga thatAM viSayamAM sAmya te cAritra ch| 107 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [165 tttvvinishcybiijm| teSAmeva mithyAdarzanodayAnnauyAnasaMskArAdi svarUpaviparyayeNAdhyavasIya-mAnAnAM tannivRttau samaJjasAdhyavasAyaH samyagjJAnaM, mnaagjnyaancetnaaprdhaanaatmtttvoplNbhbiijm| samyagdarzanajJAnasannidhAnAdamArgebhyaH samagrebhyaH paricyutya svatattve vizeSeNa rUDhamArgANAM satAmindriyAnindriyaviSayabhUteSvartheSu rAgadveSapUrvakavikArAbhAvAnnirvikArAvabodhasvabhAvaH samabhAvazcAritraM, tdaatvaaytirmnniiymnnniiyso'punrbhvsaukhysyaikbiijm| ityeSa trilakSaNo mokSamArgaH purastAnnizcayavyavahArAbhyAM vyaakhyaasyte| iha tu samyagdarzanajJAnayorviSayabhUtAnAM navapadArthAnAmupoddhAtahetutvena sUcita iti|| 107 / / Atmatattvake 'vinizcayakA bIja hai| 'naukAgamanake saMskArakI bhA~ti mithyAdarzanake udayake kAraNa jo svarUpaviparyayapUrvaka adhyavasita hote haiM [ arthAt viparIta svarUpase samajhameM Ate haiM - bhAsita hote haiM] aise una 'bhAvoM' kA hI [-nava padArthoMkA hI ], mithyAdarzanake udayakI nivRtti hone para, jo samyak adhyavasAya [ satya samajha, yathArtha avabhAsa, saccA avabodha ] honA, vaha samyagjJAna hai - jo ki [ samyagjJAna] kucha aMzameM jJAnacetanApradhAna AtmatattvakI upalabdhikA [anubhUtikA] bIja hai| samyagdarzana aura samyagjJAnake sadbhAvake kAraNa samasta amArgoMse chUTakara jo svatattvameM vizeSarUpase rUr3ha mArgavAle hue haiM unheM indriya aura manake viSayabhUta padArthoMke prati rAgadveSapUrvaka vikArake abhAvake kAraNa jo nirvikArajJAnasvabhAvavAlA samabhAva hotA hai, vaha cAritra hai - jo ki [ cAritra] usa kAlameM aura AgAmI kAlameM ramaNIya hai aura apunarbhavake [ mokSake ] mahA saukhyakA eka bIja hai| -aise isa trilakSaNa [ samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmaka ] mokSamArgakA Age nizcaya aura vyavahArase vyAkhyAna kiyA jaaegaa| yahA~ to samyagdarzana aura samyagjJAnake viSayabhUta nava padArthoM ke upodghAtake hetu rUpase usakI sUcanA dI gaI hai|| 107 / / * yahA~ 'saMskArAdi ke badale jahA~ taka sambhava hai 'saMskArAdiva' honA cAhiye aisA lagatA hai| 1 / vinizcaya = nizcaya; dRr3ha nishcy| 2 / jisa prakAra nAvameM baiThe hue kisI manuSyako nAvakI gatike saMskAravaza, padArtha viparIta svarUpase samajhameM Ate haiM [arthAt svayaM gatimAna hone para bhI sthira ho aisA samajhameM AtA hai aura vRkSa, parvata Adi sthira hone para bhI gatimAna samajhameM Ate haiM], usI prakAra jIvako mithyAdarzanake udayavaza nava padArtha viparIta svarUpase samajhameM Ate haiN| 3 / rUr3ha = pakkA; paricayase dRr3ha huaa| [samyagdarzana aura samyagjJAnake kAraNa jinakA svatattvagata mArga vizeSa rUr3ha huA hai unheM indriyamanake viSayoMke prati rAgadveSake abhAvake kAraNa vartatA huA nirvikArajJAnasvabhAvI samabhAva vaha cAritra hai / 4 / upodghAta = prastAvanA [ samyagdarzana-jJAna-cAritra mokSamArga hai| mokSamArgake prathama do aMga jo samyagdarzana aura samyagjJAna unake viSaya nava padArtha haiM; isaliye aba agalI gAthAoMmeM nava padArthoMkA vyakhyAna kiyA jAtA hai| mokSamArgakA vistRta vyakhyAna Age jaayegaa| yahA~ to nava padArthoM ke vyakhyAnakI prastAvanA ke heturUpase usakI mAtra sUcanA dI gaI hai|] galI gAthAmi nava padArthoM kA vyAkhyAna kiyA jAtA Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 166] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jIvAjIvA bhAvA puNNaM pAvaM ca AsavaM tesiN| saMvaraNaM NijjaraNaM baMdho mokkho ya te atttthaa|| 108 / / jIvAjIvau bhAvo puNyaM pApaM caasrvstyoH| saMvaranirjarabaMdhA mokSazca te arthaaH|| 108 / / padArthAnAM naamsvruupaabhidhaanmett| jIvaH, ajIvaH, puNyaM, pApaM, AsravaH, saMvaraH, nirjarA, baMdhaH, mokSa iti navapadArthAnAM naamaani| tatra caitanyalakSaNo jIvAstika eveha jiivH| caitnyaabhaavlkssnno'jiivH| sa paJcadhA pUrvokta evapudgalAstikaH, dharmAstikaH, adharmAstikaH, AkAzAstikaH, kaaldrvynyceti| imau hi jIvAjIvau pRthagbhUtAstitvanirvRttatvena gAthA 108 anvayArtha:- [ jIvAjIvau bhAvau ] jIva aura ajIva-do bhAva [arthAt mUla padArtha ] tathA [ tayoH ] una do ke [puNyaM ] puNya, [pApaM ca ] pApa, [AsravaH ] Asrava, [saMvaranirjarabaMdha: ] saMvara, nirjarA, bandha [ca ] aura [ mokSa: ] mokSa-[ te arthAH ] vaha [ nava ] padArtha haiN| TIkA:- yaha, padArthoM ke nAma aura svarUpakA kathana hai| jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSa-isa prakAra nava padArthoM ke nAma haiM unameM, caitanya jisakA lakSaNa hai aisA jIvAstika hI [ -jIvAstikAya hI] yahA~ jIva hai| caitanyakA abhAva jisakA lakSaNa hai vaha ajIva hai; vaha [ajIva ] pA~ca prakArase pahale kahA hI haipudgalAstika, dharmAstika, adharmAstika, AkAzAstika aura kaaldrvy| yaha jIva aura ajIva [ donoM ] pRthak astitva dvArA niSpanna honese bhinna jinake svabhAva haiM aise [ do] mUla padArtha haiM / ve bhAva-jIva ajIva, tadgata puNya tema ja pApa ne Asarava , saMvara, nirjarA, vaLI baMdha , mokSa-padArtha ch| 108 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 167 bhinnasvabhAvabhUtau mUlapadArthau / jIvapudgalasaMyogapariNAmanirvRttAH saptAnye pdaarthaaH| zubhapariNAmo jIvasya, tannimitta: karmapariNAmaH pudgalAnAJca puNyam / azubhapariNAmo jIvasya tannimitta: karmapariNAma: pudgalAnAJca pApam / moharAgadveSapariNAmo jIvasya tannimitta: karmapariNAmo yogadvAreNa pravizatAM pudgalAnAJcAsravaH / moharAgadveSapariNAmanirodho jIvasya tannimitta: karmapariNAmanirodho yogadvAreNa pravizatAM pudgalAnAJca saMvaraH / karmavIryazAtanasamartho bahiraGgAMtaraGgatapobhirbRhita-zuddhopayogo jIvasya, tadanubhAvanIrasIbhUtAnAmekadezasaMkSayaH samupAttakarmapudgalAnAJca nirjarA / moharAgadveSasnigdhapariNAmo jIvasya tannimittena karmatvapariNatAnAM jIvena sahAnyonyasaMmUrcchanaM pudgalAnAJca bNdhH| atyaMtazuddhAtmopalambho jIvasya jIvena sahAtyaMta- vizleSaH karmapudgalAnAM ca mokSa iti / / 108 / / " -- jIva aura pudgalake saMyogapariNAmase utpanna sAta anya padArtha haiN| [ unakA saMkSipta svarUpa nimnAnusAra hai - ] jIvake zubha pariNAma [ vaha puNya haiM ] tathA ve [ zubha pariNAma ] jisakA nimitta haiM aise pudgaloMke karmapariNAma [ - zubhakarmarUpa pariNAma ] vaha puNya haiM / jIvake azubha pariNAma [ vaha pApa haiM] tathA [ azubha pariNAma ] jisakA nimitta haiM aise pudgaloMke karmapariNAma [-azubhakarmarUpa pariNAma ] vaha pApa haiN| jIvake moharAgadveSarUpa pariNAma [ vaha Asrava haiM ] tathA ve [ moharAgadveSarUpa pariNAma ] jisakA nimitta haiM aise jo yogadvArA praviSTa honevAle pudgaloMke karmapariNAma vaha Asrava haiN| jIvake moharAgadveSarUpa pariNAmakA nirodha [ vaha saMvara haiM ] tathA vaha [ moharAgadveSarUpa pariNAmakA nirodha ] jisakA nimitta haiM aisA jo yogadvArA praviSTa honevAle pudgaloMke karmapariNAmakA nirodha vaha saMvara hai| karmake vIryakA [ - karmakI zaktikA ] 'zAtana karanemeM samartha aisA jo bahiraMga aura antaraMga [bAraha prakArake ] tapoM dvArA vRddhiko prApta jIvakA zuddhopayoga [ vaha nirjarA hai ] tathA usake prabhAvase [ - vRddhiko prApta zuddhopayogake nimittase ] nIrasa hue aise upArjita karmapudgaloMkA ekadeza saMkSaya vaha nirjarA hai| jIvake, moharAgadveSa dvArA snigdha pariNAma [ vaha bandha hai ] tathA usake [ - snigdha pariNAmake ] nimittase karmarUpa pariNata pudgaloMkA jIvake sAtha anyonya avagAhana [ - viziSTa zakti sahita ekakSetrAvagAhasambandha ] vaha bandha hai| jIvakI atyanta zuddha Atmopalabdhi [ vaha mokSa hai ] tathA karmapudgaloMkA jIvase atyanta vizleSa [ viyoga ] vaha mokSa hai / / 108 / / 1 / zAtana karanA = patalA karanA; hIna karanA; kSINa karanA; naSTa karanA / 2 | saMkSaya = samyak prakArase kSaya / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 168] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda atha jIvapadArthAnAM vyAkhyAnaM prpnycyti| jIvA saMsAratthA NivvAdA cedaNApagA duvihaa| uvaogalakkhaNA vi ya dehaadehppviicaaraa||109|| jIvAH saMsArasthA nirvRttAH cetanAtmakA dvividhaaH| upayogalakSaNA api ca dehaadehprviicaaraaH|| 109 / / jiivsyruupoddesho'ym| jIvAH hi dvividhAH, saMsArasthA azuddhA nirvRttAH shuddhaashc| te khalUbhaye'pi cetanA-svabhAvAH, cetanApariNAmalakSaNenopayogena lkssnniiyaaH| tatra saMsArasthA dehapravIcArAH, nirvRttA adehapravIcArA iti||109|| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - aba jIvapadArthakA vyAkhyAna vistArapUrvaka kiyA jAtA hai| gAthA 109 anvayArtha:- [ jIvAH dvividhAH] jIva do prakArake haiM; [ saMsArasthAH nirvRttAH ] saMsArI aura siddh| [cetanAtmakA:] ve cetanAtmaka [-cetanAsvabhAvavAle] [api ca] tathA [upayogalakSaNAH] upayogalakSaNavAle haiN| [ dehAdehapravIcArAH] saMsArI jIva dehameM vartanevAle arthAt dehasahita haiM aura siddha jIva dehameM nahIM vartanevAle arthAt deharahita haiN| TIkA:- yaha, jIvake svarUpakA kathana hai| jIva do prakArake haiM: - [1] saMsArI arthAt azuddha , aura [2] siddha arthAt shuddh| ve donoM vAstavameM cetanAsvabhAvavAle haiM aura cetanApariNAmasvarUpa upayoga dvArA lakSita honeyogya [pahicAnejAneyogya ] haiN| unameM, saMsArI jIva dehameM vartanevAle arthAt dehasahita haiM aura siddha jIva dehameM nahIM vartanevAle arthAt deharahita haiN|| 109 / / * cetanAkA pariNAma so upyog| vaha upayoga jIvarUpI lakSyakA lakSaNa hai| jIvo dvividha-saMsArI, siddho; cetanAtmaka ubhaya che; upayogalakSaNa ubhaya; oka sadeha, oka adeha che| 109 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [169 puDhavI ya udagamagaNI vAu vaNapphadi jIvasaMsidA kaayaa| deMti khalu mohabahulaM phAsaM bahugA vi te tesiN||110|| pRthivI codakamagnirvAyurvanaspatiH jIvasaMzritAH kaayaaH| dadati khalu mohabahulaM sparzaM bahukA api te tessaam|| 110 / / pRthiviikaayikaadipnycbhedoddesho'ym| pRthivIkAyAH, apakAyAH, tejaHkAyAH, vAyukAyAH, vanaspatikAyAH ityete pudgala-pariNAmA baMdhavazAjjIvAnusaMzritAH, avAMtarajAtibhedAbahukA api sparzanendriyAvaraNakSayopazama-bhAjAM jIvAnAM bahiraGgasparzanendriyanirvRttibhUtAH karmaphalacetanApradhAna gAthA 110 anvayArtha:- [ pRthivI ] pRthvIkAya, [ udakam ] apkAya, [ agniH] agnikAya, [vAyuH ] vAyukAya [ca] aura [ vanaspatiH] vanaspatikAya-[ kAyAH ] yaha kAyeM [jIvasaMzritAH] jIvasahita haiN| [ bahukAH api te] [ avAntara jAtiyoMkI apekSAse] unakI bhArI saMkhyA hone para bhI ve sabhI [ teSAm ] unameM rahanevAle jIvoMko [ khalu ] vAstavameM [ mohabahulaM ] atyanta mohase saMyukta [sparza dadati] sparza detI haiM [ arthAt sparzajJAnameM nimitta hotI haiN| TIkAH- yaha, [ saMsArI jIvoMke bhedomeMse ] pRthvIkAyika Adi pA~ca bhedoMkA kathana hai| pRthvIkAya, apkAya, tejaHkAya, vAyukAya aura vanaspatikAya-aise yaha pudgalapariNAma bandhavazAt [bandhake kAraNa] jIvasahita haiN| avAntara jAtirUpa bheda karane para ve aneka hone para bhI ve sabhI [ pudgalapariNAma], sparzanendriyAvaraNake kSayopazamavAle jIvoMko bahiraMga sparzanendriyakI 1 / kAya = shriir| [ pRthvIkAya Adi kAyeM pudgalapariNAma haiM; unakA jIvake sAtha bandha honeke kAraNa ve jIvasahita hotI haiN|] 2 / avAntara jAti = antrgt-jaati| [ pRthvIkAya, apakAya, tejaHkAya aura vAyukAya-ina cArameMse pratyekake sAta lAkha antargata-jAtirUpa bheda haiM; vanaspatikAyake dasa lAkha bheda haiN|] bhU-jala-anala-vAyu-vanaspatikAya jIvasahita che; bahu kAya te atimohasaMyuta sparza Ape jiivne| 110 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha tvAnmohabahulameva sparzopalaMbhaM sNpaadyntiiti|| 110 / / ti tthAvarataNujogA aNilANalakAiyA ya tesu tasA / maNapariNAmavirahidA jIvA eiMdiyA NeyA / / 111 / / trayaH sthAvaratanuyogA anilAnalakAyikAzca teSu trasAH / mana:pariNAmavirahitA jIvA ekendriyA jJeyAH / / 111 / / ede jIvANikAyA paMcavidhA puDhavikAiyAdIyA / maNapariNAmavirahidA jIvA egeMdiyA bhaNiyA / / 112 / / racanAbhUta vartate hue, karmaphalacetanApradhAnapaneke kAraNe atyanta moha sahita hI 'sparzopalabdhi saMprApta karAte haiM / / 110 / / [ bhagavAna zrIkundakunda gAthA 111 anvayArtha:- [ teSu ] unameM, [ trayaH ] tIna [ pRthvIkAyika, apkAyika aura vanaspatikAyika ] jIva [ sthAvaratanuyogAH ] sthAvara zarIrake saMyogavAle haiM [ca] tathA [ anilAnalakAyikAH ] vAyukAyika aura agnikAyika jIva [trasAH] trasa haiM; [ manaHpariNAmavirahitAH] ve saba manapariNAmarahita [ ekendriyAH jIvAH ] ekendriya jIva [ jJeyA: ] jaannaa|| 111 / / = 1 / sparzopalabdhi sparzakI upalabdhi; sparzakA jJAna; sparzakA anubhv| [ pRthvIkAyika Adi jIvoMko sparzanendriyAvaraNakA [ - bhAvasparzanendriyake AvaraNakA ] kSayopazama hotA hai aura ve ve kAyeM bAhya sparzanendriyakI racanArUpa hotI haiM, isaliye ve ve kAyeM una-una jIvoMko sparzakI upalabdhimeM nimittabhUta hotI haiN| una jIvoMko honevAlI sparzopalabdhi prabala moha sahita hI hotI haiM, kyoMki ve jIva karmaphalacetanApradhAna hote haiM / ] 2 / vAyukAyika aura agnikAyika jIvoMko calanakriyA dekhakara vyavahArase trasa kahA jAtA hai; nizcayase to ve bhI sthAvaranAmakarmAdhInapaneke kAraNa - yadyapi unheM vyavahArase calana hai tathApi -sthAvara hI haiN| tyAM jIva traNa sthAvaratanu, trasa jIva agni-samIranA; a sarva manapariNAmavirahita oka - indriya jANavA / 111 / A pRthvIkAyika Adi jIvanikAya pA~ca prakAranA, saghaLAya manapariNAmavirahita jIva akendriya kahyA / 112 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 171 ete jIvanikAyAH paJcavidhAH pRthiviikaayikaadyaaH| manaHpariNAmavirahitA jIvA ekendriyA bhnnitaaH|| 112 / / pRthivIkAyikAdInAM pNcaanaamekendriytvniymo'ym| pRthivIkAyikAdayo hi jIvAH sparzanendriyAvaraNakSayopazamAt zeSendriyAvaraNodaye noindriyAvaraNodaye ca satyekendriyAamanaso bhvNtiiti|| 112 / / aMDesu pavaDhtA gabbhatthA mANusA ya mucchgyaa| jArisayA tArisayA jIvA egeMdiyA nneyaa|| 113 / / aMDeSu pravardhamAnA garbhasthA mAnuSAzca mUchauM gtaaH| yAdRzAstAdRzA jIvA ekendriyA jJeyAH / / 113 / / - - - - - - - - - - - - - - gAthA 112 anvayArtha:- [ ete ] ina [ pRthivIkAyikAdyAH] pRthvIkAyika Adi [ paJcavidhAH] pA~ca prakArake [ jIvanikAyAH] jIvanikAyoMko [ manaHpariNAmavirahitAH] manapariNAmarahita [ekendriyAH jIvAH ] ekendriya jIva [bhaNitAH ] [ sarvajJane ] kahA hai| TIkA:- yaha, pRthvIkAyika Adi pA~ca [ -paMcavidha ] jIvoMke ekendriyapanekA niyama hai| pRthvIkAyika Adi jIva, sparzanendriyake [-bhAvasparzanendriyake ] AvaraNake kSayopazamake kAraNa tathA zeSa indriyoMke [-cAra bhAvendriyoMke ] AvaraNakA udaya tathA manake [-bhAvamanake ] AvaraNakA udaya honese, manarahita ekendriya hai|| 112 / / gAthA 113 anvayArtha:- [aMDeSu pravardhamAnAH ] aMDemeM vRddhi pAnevAle prANI, [ garbhasthAH ] garbhameM rahe hue prANI [ca ] aura [ mUrchA gatAH mAnuSAH] mUrchA prApta manuSya , [ yAdRzAH] jaise [ buddhipUrvaka vyApAra rahita] haiM, [ tAdRzAH] vaise [ ekendriyAH jIvAH ] ekendriya jIva [ jJeyAH ] jaannaa| TIkA:- yaha, ekendriyoMko caitanyakA astitva hone sambandhI dRSTAntakA kathana hai| jevA jIvo aMDastha, mUrchAvastha vA garbhastha che; tevA badhA A paMcavidha okeMdri jIvo jaannje| 113 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 172] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda ekendriyANAM caitanyAstitve dRssttaaNtopnyaaso'ym| ___ aMDAMtInAnAM, garbhasthAnAM, mUrcchitAnAM ca buddhipUrvakavyApArAdarzane'pi yena prakAreNa jIvatvaM nizcIyate, tena prakAreNaikendriyANAmapi, ubhayeSAmapi buddhipUrvakavyApArAdarzanasya smaan-tvaaditi|| 113 / / saMbukkamAduvAhA saMkhA sippI apAdagA ya kimii| jANaMti rasaM phAsaM je te beiMdiyA jiivaa|| 114 / / zaMbUkamAtRvAhAH zaGkhAH zuktayo'pAdakAH ca kRmyH| jAnanti rasaM sparza ye te dvIndriyAH jiivaaH|| 114 / / dviindriyprkaarsuucneym| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - aMDe rahe hue, garbha meM rahe hue aura mUrchA pAe hue [prANiyoM ] ke jIvatvakA , unheM buddhipUrvaka vyApAra nahIM dekhA jAtA tathApi, jisa prakAra nizcaya kiyA jAtA hai, usI prakAra ekendriyoM ke jIvatvakA bhI nizcaya kiyA jAtA hai; kyoMki donoMmeM buddhipUrvaka vyApArakA adarzana samAna hai| bhAvArtha:- jisa prakAra garbhasthAdi prANiyoMmeM, IhApUrvaka vyavahArakA abhAva hone para bhI, jIvatva hai hI, usI prakAra ekendriyoMmeM bhI, IhApUrvaka vyavahArakA abhAva hone para bhI, jIvatva hai hI aisA Agama, anumAna ityAdise nizcita kiyA jA sakatA hai| yahA~ aisA tAtparya grahaNa karanA ki-jIva paramArthese svAdhIna ananta jJAna aura saukhya sahita hone para bhI ajJAna dvArA parAdhIna indriyasukhameM Asakta hokara jo karma bandha karatA hai usake nimittase apaneko ekendriya aura duHkhI karatA hai|| 113 / / gAthA 114 anvayArtha:- [ zaMbUkamAtRvAhAH] zaMbUka, mAtRvAha, [zaGkhAH] zaMkha, [zuktayaH] sIpa [ca ] aura [apAdakAH kRmayaH ] paga rahita kRmi-[ye] jo ki [ rasaM sparza ] rasa aura sparzako [ jAnanti] jAnate haiM [ te ] ve-[dvIndriyAH jIvAH] dvIndriya jIva haiN| TIkAH- yaha, dvIndriya jIvoMke prakArakI sUcanA hai| * adarzana = dRSTigocara nahIM honaa| zaMbUka, chIpo, mAtRvAho, zaMkha, kRmi paga-vagaranA -je jANatA rasasparzane, te jIva dvIMdriya jaannvaa| 114 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [173 kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana ete sparzanarasanendriyAvaraNakSayopazamAt zeSendriyAvaraNodaye noindriyAvaraNodaye ca sati sparzarasayo: paricchettAro dvIndriyA amanaso bhvNtiiti||114|| jUgAguMbhImakkaNapipIliyA vicchuyAdiyA kiiddaa| jANaMti rasaM phAsaM gaMdhaM teiMdiyA jiivaa|| 115 / / yUkAkuMbhImatkuNapipIlikA vRzcikAdayaH kiittaaH| jAnanti rasaM sparza gaMdhaM trIMdriyAH jiivaaH|| 115 / / triindriyprkaarsuucneym| ete sparzanarasanaghrANeMdriyAvaraNakSayopazamAt zeSaMdriyAvaraNodaye noiMdriyAvaraNodaye ca sati sparzarasagaMdhAnAM paricchettArastrIndriyA amanaso bhvNtiiti||115 / / ------------------------------ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - sparzanendriya aura rasanendriyake [-ina do bhAvendriyoMke ] AvaraNake kSayopazamake kAraNa tathA zeSa indriyoMke [-tIna bhAvendriyoMke ] AvaraNakA udaya tathA manake [-bhAvamanake ] AvaraNakA udaya honese sparza aura rasako jAnanevAle yaha [ zaMbUka Adi] jIva manarahita dvIndriya jIva haiN|| 114 / / gAthA 115 anvayArtha:- [ yukAkuMbhImatkuNapipIlikAH ] jU, kuMbhI, khaTamala, cIMTI aura [ vRzcikAdayaH ] bicchU Adi [ kITAH ] jantu [ rasaM sparza gaMdhaM ] rasa, sparza aura gaMdhako [ jAnanti ] jAnate haiM; [trIMdriyAH jIvAH ] ve trIndriya jIva haiN| TIkAH- yaha, trIndriya jIvoMke prakArakI sUcanA hai| sparzanendriya, rasanendriya aura ghrANendriyake AvaraNake kSayopazamake kAraNa tathA zeSa indriyoM ke AvaraNakA udaya tathA manake AvaraNakA udaya honese sparza, rasa aura gandhako jAnanevAle yaha [ jU Adi] jIva manarahita trIndriya jIva haiN|| 115 / / jUM,kuMbhI, mAkaDa, kIDI tema ja vRzcikAdika jaMtu je rasa, gaMdha tema ja sparza jANe, jIva trIndriya teha ch| 115 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 174] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda uddasamasayamakkhiyamadhukaribhamarA pyNgmaadiiyaa| rUvaM rasaM ca gaMdhaM phAsaM puNa te vijaannNti||116 / / uddezamazakamakSikAmadhukarIbhramarAH ptnggaadyaaH| rUpaM rasaM ca gaMdhaM sparza pUnaste vijaannti|| 116 / / cturindriyprkaarsuucneym| ete sparzanarasanaghrANacakSurindriyAvaraNakSayopazamAt zrotrendriyAvaraNodaye noindriyA-varaNodaye ca sati sparzarasagaMdhavarNAnAM paricchettArazcaturindriyA amanaso bhvNtiiti|| 116 / / suraNaraNArayatiriyA vnnnnrspphaasgNdhsddnnhuu| jalacarathalacarakhacarA baliyA paMceMdiyA jiivaa||117|| gAthA 116 anvayArtha:- [punaH] punazca [uddezamazakamakSikAmadhukarIbhramarAH] DA~sa, macchara, makkhI, madhumakkhI , bha~varA aura [ pataGgAdyAH te] pataMge Adi jIva [ rUpaM] rUpa, [ rasaM] rasa, [ gaMdhaM ] gandha [ca ] aura [ sparzaM ] sparzako [ vijAnanti ] jAnate haiN| [ ve caturindriya jIva haiN|] TIkA:- yaha, caturindriya jIvoMke prakArakI sUcanA hai| sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya aura cakSurindriyake AvaraNake kSayopazamake kAraNa tathA zrotrendriyake AvaraNakA udaya tathA manake AvaraNakA udaya honese sparza, rasa, gandha aura varNako jAnanevAle yaha [ DaoNsa Adi ] jIva manarahita caturindriya jIva haiN|| 116 / / madhamAkha, bhramara, pataMga, mAkhI, DAMsa, macchara Adi je, te jIva jANe sparzane, rasa, gaMdha tema ja ruupne| 116 / sparzAdi paMcaka jANatAM tiryaMca-nAraka-sura-naro / -jaLacara, bhUcara ke khecaro-baLavAna paMceMdriya jiivo| 117 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [175 suranaranArakatiryaco vrnnrssprshgNdhshbdjnyaaH| jalacarasthalacarakhacarA balina: paMcendriyA jiivaaH|| 117 / / pnycendriyprkaarsuucneym| atha sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrendriyAvaraNakSayopazamAt noindriyAvaraNodaye sati sparzarasagaMdhavarNazabdAnAM paricchettAra: paMcendriyA amnskaaH| kecittu noindriyAvaraNasyApi kSayopa-zamAt samanaskAzca bhvnti| tatra devamanuSyanArakAH samanaskA eva , tiryaMca ubhayajAtIyA iti||17|| devA cauNNikAyA maNuyA puNa kmmbhogbhuumiiyaa| tiriyA bahuppayArA NeraiyA puddhvibheygdaa||118 / / devAzcaturNikAyAH manujA: puna: krmbhogbhuumijaaH| tiryaMca: bahuprakArA: nArakA: pRthiviibhedgtaaH|| 118 / / gAthA 117 anvayArtha:- [varNarasasparzagaMdhazabdajJAH ] varNa, rasa, sparza, gandha aura zabdako jAnanevAle [ suranaranArakatiryaMJcaH ] deva-manuSya-nAraka-tiryaMca-[ jalacarasthalacarakhacarAH ] jo jalacara, sthalacara, khecara hote haiM ve -[ balinaH paMcendriyAH jIvAH ] balavAna paMcendriya jIva haiN| TIkAH- yaha, paMcendriya jIvoMke prakArakI sUcanA hai| sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSurindriya aura zrotrendriyake AvaraNake kSayopazamake kAraNa, manake AvaraNakA udaya honese, sparza, rasa, gandha, varNa aura zabdako jAnanevAle jIva manarahita paMcendriya jIva haiM; katipaya [ paMcendriya jIva] to, unheM manake AvaraNakA bhI kSayopazama honese , manasahita [ paMcendriya jIva ] hote haiN| ___ unameM, deva , manuSya aura nArakI manasahita hI hote haiM; tiryaMca donoM jAtike [arthAt manarahita tathA manasahita ] hote haiN|| 117 / / gAthA 118 anvayArtha:- [ devAH caturNikAyAH ] devoMke cAra nikAya haiM, [ manujAH karmabhoga nara karmabhUmija bhogabhUmija, deva cAra prakAranA, tiryaMca bahuvidha , nArakonA pRthvIgata bhedo khyaa| 118 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 176] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda indriyabhedenoktAnAM jIvAnAM cturgtisNbNdhtvenopsNhaaro'ym| devagatinAmno devAyuSazcodayAddevAH, te ca bhvnvaasivyNtrjyotisskvaimaaniknikaay-bhedaaccturdhaa| manuSyagatinAmno manuSyAyuSazca udyaanmnussyaaH| te karmabhogabhUmijabhedAt vdhaa| tiryaggatinAmnastiryagAyuSazca udyaattirynycH| te pRthiviishmbuukyuukoiNshjlcrorgpkssiprisrpctusspdaadibhedaadnekdhaa| narakagatinAmno narakAyuSazca udyaannaarkaaH| te rtnshrkraavaalukaapngkdhuumtmomhaatmHprbhaabhuumijbhedaatsptdhaa| tatra devamanuSyanArakAH paMcendriyA ev| tiryaMcastu kecitpaMcendriyAH, kecideka-dvi-tri-caturindriyA apiiti|| 118 / / bhUmijAH ] manuSya karmabhUmija aura bhogabhUmija aise do prakArake haiM, [ tiryaJcaH bahuprakArAH ] tiryaMca aneka prakArake haiM [ punaH] aura [ nArakAH pRthivIbhedagatAH ] nArakoMke bheda unakI pRthviyoMke bheda jitane haiN| TIkA:- yaha, indriyoMke bhedakI apekSAse kahe gaye jIvoMkA caturgatisambandha darzAte hue upasaMhAra hai [ arthAt yahA~ ekendriya-dvIndriyAdirUpa jIvabhedoMkA cAra gatike sAtha sambandha darzAkara jIvabhedoM upasaMhAra kiyA gayA hai| devagatinAma aura devAyuke udayase [arthAt devagatinAmakarma aura devAyukarmake udayake nimittase] deva hote haiM; ve bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSka aura vaimAnika aise nikAyabhedoMke kAraNa cAra prakArake haiN| manuSyagatinAma aura manuSyAyuke udayase manuSya hote haiM; ve karmabhUmija aura bhogabhUmija aise bhedoMke kAraNa do prakArake haiN| tiryaMcagatinAma aura tiryaMcAyuke udayase tiryaMca hote haiM; ve pRthvI, zaMbUka, jUM, DA~sa , jalacara, uraga, pakSI, parisarpa, catuSpAda [ caupAye ] ityAdi bhedoMke kAraNa aneka prakArake haiN| narakagatinAma aura narakAyuke udayase nAraka hote haiM; ve ratnaprabhAbhUmija, zarkarAprabhAbhUmija, bAlukAprabhAbhUmija, paMkaprabhAbhUmija, dhUmaprabhAbhUmija, tamaHprabhAbhUmija aura mahAtamaHprabhAbhUmija aise bhedoMke kAraNa sAta prakArake haiN| unameM, deva , manuSya aura nArakI paMcendriya hI hote haiN| tiryaMca to katipaya 1 / nikAya = samUha 2 / ratnaprabhAbhUmija = ratnaprabhA nAmakI bhUmimeM [-prathama narakameM ] utpanna / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 177 khINe puvvaNibaddhe gadiNAme Ause ya te vi khlu| pAuNNaMti ya aNNaM gadimAussaM slessvsaa|| 119 / / kSINe pUrvanibaddha gatinAmni AyuSi ca te'pi khlu| prApnuvanti cAnyAM gatimAyuSkaM svleshyaavshaat||119 / / gtyaayurnaamodynirvRtttvaaddevtvaadiinaamnaatmsvbhaavtvodyotnmett| kSIyate hi krameNArabdhaphalo gatinAmavizeSa AyurvizeSazca jiivaanaam| evamapi teSAM gatyaMtarasyAyuraMtarasya ca kaSAyAnuraMjitA yogapravRttirlezyA bhavati bIjaM, tatastaducitameva --------------------------------------------------------- ----------------- paMcendriya hote haiM aura katipaya ekendriya, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya bhI hote haiN| bhAvArtha:- yahA~ aisA tAtparya grahaNa karanA cAhiye ki cAra gatise vilakSaNa, svAtmopalabdhi jisakA lakSaNa hai aisI jo siddhagati usakI bhAvanAse rahita jIva athavA siddhasadRza nijazuddhAtmAkI bhAvanAse rahita jIva jo caturgatinAmakarma upArjita karate haiM usake udayavaza ve devAdi gatiyoMmeM utpanna hote haiN|| 118 / / gAthA 119 anvayArtha:- [ pUrvanibaddhe ] pUrvabaddha [gatinAmni AyuSi ca] gatinAmakarma aura AyuSakarma [kSINe] kSINa honese [ te api] jIva [ svalezyAvazAt ] apanI lezyAke vaza [ khalu ] vAstavameM [anyAM gatim AyuSkaM ca ] anya gati aura AyuSya [ prApnuvanti ] prApta karate haiN| TIkA:- yahA~, gatinAmakarma aura AyuSakarmake udayase niSpanna hote haiM isaliye devatvAdi anAtmasvabhAvabhUta haiM [ arthAt devatva, manuSyatva, tiryaMcatva aura nArakatva AtmAkA svabhAva nahIM hai] aisA darzAyA gayA hai| jIvoMko, jisakA phala prArambha hojAtA hai aisA amuka gatinAmakarma aura amuka AyuSakarma kramazaH kSayako prApta hotA hai| aisA hone para bhI unheM kaSAya-anuraMjita yogapravRttirUpa lezyA anya * kaSAya-anuraMjita =kaSAyaraMjita; kaSAyase raMgI huii| [ kaSAyase anuraMjita yogapravRtti so lezyA hai| gatinAma ne AyuSya pUrvanibaddha jyAM kSaya thAya che, tyAM anya gati-AyuSya pAme jIva nijleshyaavshe| 119 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 178] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda gatyaMtaramAyuraMtaraMca te praapnuvnti| evaM kSINAkSINAbhyAmapi puna: punarnavIbhUtAbhyAM gatinAmAyuHkarmabhyAmanAtmasvabhAvabhUtAbhyAmapi ciramanugamyamAnAH saMsaraMtyAtmAnamacetayamAnA jIvA iti||119 / / ede jIvaNikAyA dehappavicAramassidA bhnnidaa| dehavihaNA siddhA bhavvA saMsAriNo abhavvA y|| 120 / / ete jIvanikAyA dehapravIcAramAzritAH bhnnitaaH| dehavihInA: siddhAH bhavyAH saMsAriNo'bhavyAzca / / 120 / / ------------------------------ ------------------------------------ gati aura anya AyuSakA bIja hotI hai [ arthAt lezyA anya gatinAmakarma aura anya AyuSakarmakA kAraNa hotI hai, isaliye usake ucita hI anya gati tathA anya AyuSa ve prApta karate haiN| isa prakAra kSINa-akSINapaneko prApta hone para bhI puna:-puna: navIna utpanna hovAle gatinAmakarma aura AyuSakarma [pravAharUpase ] yadyapi ve anAtmasvabhAvabhUta haiM tathApi-cirakAla [jIvoMke] sAtha sAtha rahate haiM isaliye, AtmAko nahIM cetanevAle jIva saMsaraNa karate haiM [ arthAt AtmAkA anubhava nahIM karanevAle jIva saMsArameM paribhramaNa karate haiM ] / bhAvArtha:- jIvoMko devatvAdikI prAptimeM paudgalika karma nimittabhUta haiM isaliye devatvAdi jIvakA svabhAva nahIM hai| [ punazca, deva marakara deva hI hotA rahe aura manuSya marakara manuSya hI hotA rahe isa mAnyatAkA bhI yahA~ niSedha huaa| jIvoMko apanI lezyAke yogya hI gatinAmakarma aura AyuSakarmakA bandha hotA hai aura isaliye usake yogya hI anya gati-AyuSa prApta hotI hai] / / 119 / / gAthA 120 anvayArtha:- [ ete jIvanikAyAH] yaha [pUrvokta ] jIvanikAya [ dehapravIcAramAzritAH] dehameM vartanevAle arthAt dehasahita [ bhaNitAH ] kahe gaye haiM; [ dehavihInAH siddhAH] deharahita aise siddha haiN| * pahaleke karma kSINa hote haiM aura bAdake akSINarUpase vartate haiN| A ukta jIvanikAya sarve dehasahita kahela cha, ne dehavirahita siddha che; saMsArI bhavya-abhavya che| 120 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 179 uktjiivprpNcopsNhaaro'ym| ete hyuktaprakArAH sarve saMsAriNo dehapravIcArAH, adehapravIcArA bhagavaMtaH siddhAH zuddhA jiivaaH| tatra dehapravIcAratvAdekaprakAratve'pi saMsAriNo dviprakArAH bhavyA abhvyaashc| te zuddhasvarUpopalambhazaktisadbhAvAsadbhAvAbhyAM pAcyApAcyamudgavadabhidhIyaMta iti||120|| Na hi iMdiyANi jIvA kAyA puNa chappayAra pnnnnttaa| jaM havadi tesu NANaM jIvo tti ya taM pruuveNti||121|| na hIndriyANi jIvAH kAyAH punaH SaTprakArAH prjnyptaaH| yadbhavati teSu jJAnaM jIva iti ca ttprruupynti|| 121 / / ----------------------------------------------------------------------------- [ saMsAriNAH ] saMsArI [ bhavyAH abhavyAH ca ] bhavya aura abhavya aise do prakArake haiN| TIkAH- yaha ukta [ -pahale kahe gaye] jIvavistArakA upasaMhAra hai| jinake prakAra [ pahale] kahe gaye aise yaha samasta saMsArI dehameM vartanevAle [arthAt dehasahita] haiM; dehameM nahIM vartanevAle [arthAt deharahita] aise siddhabhagavanta haiM- jo ki zuddha jIva hai| vahA~, dehameM vartanekI apekSAse saMsArI jIvoMkA eka prakAra hone para bhI ve bhavya aura abhavya aise do prakArake haiN| ''pAcya' aura 'apAcya' mUMgakI bhA~ti, jinameM zuddha svarUpakI upalabdhikI zaktikA sadbhAva hai unheM 'bhavya' aura jinameM zuddha svarUpakI upalabdhikI zaktikA asadbhAva hai unheM 'abhavya' kahA jAtA haiM / / 120 / / gAthA 121 anvayArtha:- [na hi iMdriyANi jIvAH] [vyavahArase kahe jAnevAle ekendriyAdi tathA pRthvIkAyikAdi 'jIvoM meM ] indriyA~ jIva nahIM hai aura [ SaTprakArAH prajJaptAH kAyAH punaH ] chaha 1 / pAcya = pakaneyogya; raMdhaneyogya; sIjhane yogya; korA na ho aisaa| 2 / apAcya = nahIM pakaneyogya; raMdhane-sIjhanekI yogyatA rahita; koraa| 3 / upalabdhi = prApti; anubhv| re! iMdriyo nahi jIva, SaDavidha kAya paNa nahi jIva che; che temanAmAM jJAna je basa te ja jIva nirdiSTa ch| 121 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 180 paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda vyvhaarjiivtvaikaaNtprtipttiniraaso'ym| ya ime ekendriyAdayaH pRthivIkAyikAdayazcAnAdijIvapudgalaparasparAvagAhamavalokya vyavahAranayena jIvaprAdhAnyAJjIvA iti prjnyaapyNte| nizcayanayena teSu sparzanAdIndriyANi pRthivyAdayazca kAyAH jIvalakSaNabhUtacaitanyasvabhAvAbhAvAnna jIvA bhvNtiiti| teSveva yatsvaparaparicchittirUpeNa prakAzamAnaM jJAnaM tadeva guNaguNinoH kathaJcidabhedAjjIvatvena prarUpyata iti||121|| jANadi passadi savvaM icchadi sukkhaM bibhedi dukkhaado| kuvvadi hidamahidaM vA bhuMjadi jIvo phalaM tesiN||122 / / jAnAti pazyati sarvamicchati saukhyaM bibheti du:khaat| karoti hitamahitaM vA bhuMkte jIva: phalaM tayoH / / 122 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------------ prakArakI zAstrokta kAyeM bhI jIva nahIM hai; [ teSu ] unameM [ yad jJAnaM bhavati ] jo jJAna hai [ tat jIvaH] vaha jIva hai [iti ca prarUpayanti ] aisI [ jJAnI] prarUpaNA karate haiN| TIkA:- yaha, vyavahArajIvatvake ekAntakI pratipattikA khaNDana hai [arthAt jise mAtra vyavahAranayase jIva kahA jAtA hai usakA vAstavameM jIvarUpase svIkAra karanA ucita nahIM hai aisA yahA~ samajhAyA hai| yaha jo ekendriyAdi tathA pRthvIkAyikAdi, 'jIva' kahe jAte haiM, anAdi jIva -pudgalakA paraspara avagAha dekhakara vyavahAranayase jIvake prAdhAnya dvArA [-jIvako mukhyatA dekara ] 'jIva' kahe jAte haiN| nizcayanayase unameM sparzanAdi indriyA~ tathA pRthvI-Adi kAyeM, jIvake lakSaNabhUta caitanyasvabhAvake abhAvake kAraNa, jIva nahIM haiM; unhIMmeM jo svaparako jJaptirUpase prakAzamAna jJAna hai vahI, guNa-guNIke kathaMcit abhedake kAraNa, jIvarUpase prarUpita kiyA jAtA hai|| 121 / / gAthA 122 anvayArtha:- [ jIvaH ] jIva [ sarvaM jAnAti pazyati] saba jAnatA hai aura dekhatA hai, [ saukhyam icchati ] sukhakI icchA karatA hai, [ duHkhAt bibheti] duHkhase DaratA hai, [ hitam ahitam karoti] * pratipatti = svIkRti; maanytaa| jANe ane dekhe badhuM, sukha abhilaSe, dukhathI Dare, hita-ahita jIva kare ane hita-ahitanuM phaLa bhogve| 122 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAnajainazAstramAlA ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 181 anyaasaadhaarnnjiivkaarykhyaapnmett| caitanyasvabhAvatvAtkartRsthAyAH kriyAyAH jJapterhazezca jIva eva kartA, na tatsaMbandha: pudgalo, ythaakaashaadi| sukhAbhilASakriyAyAH duHkhodvegakriyAyAH svasaMveditahitAhitanirvirtanakriyAyAzca caitanyavivartarUpasaGkalpaprabhavatvAtsa eva kartA, nAnyaH / zubhAzubhAkarmaphalabhUtAyA iSTAniSTaviSayopabhogakriyAyAzca sukhaduHkhasvarUpasvapariNAmakriyAyA iva sa eva kartA, naanyH| etenAsAdhAraNakAryAnumeyatvaM pudgalavyatiriktasyAtmano dyotitamiti / / 122 / / hita-ahitako [ zubha-azubha bhAvoMko ] karatA hai [vA ] aura [ tayoH phalaM bhuMkte ] unake phalako bhogatA hai| TIkA:- yaha, anyase asAdhAraNa aise jIvakAryoMkA kathana hai [ arthAt anya dravyoMse asAdhAraNa aise jo jIvake kArya ve yahA~ darzAye haiM ] / caitanyasvabhAvapaneke kAraNa, kartRsthita [kartAmeM rahanevAlI ] kriyAkA - jJapti tathA dRzikA-jIva hI kartA hai; usake sambandhameM rahA huA pudgala usakA kartA nahIM hai, jisa prakAra AkAzAdi nahIM hai usI prkaar| [ caitanyasvabhAvake kAraNa jAnane aura dekhane kI kriyAkA jIva hI kartA hai; jahA~ jIva hai vahA~ cAra arUpI acetana dravya bhI haiM tathApi ve jisa prakAra jAnane aura dekhane kI kriyAke kartA nahIM hai usI prakAra jIvake sAtha sambandhameM rahe hue karma - nokarmarUpa pudgala bhI usa kriyAke kartA nahIM hai|] caitanyake vivartarUpa [ - parivartanarUpa] saMkalpakI utpatti [ jIvameM] honeke kAraNa, sukhakI abhilASArUpa kriyAkA, duHkhake udvegarUpa kriyAkA tathA svasaMvedita hita-ahita kI niSpattirUpa kriyAkA [ -apanese saMcetana kiye jAnevAle zubha - azubha bhAvoMko racanerUpa kriyAkA ] jIva hI kartA hai; anya nahIM hai| zubhAzubha karmake phalabhUta iSTAniSTaviSayopabhogakriyAkA, duHkhasvarUpa svapariNAmakriyAkI bhA~ti, jIva hI kartA hai; anya nahIM / * sukha isase aisA samajhAyA ki [ uparokta ] asAdhAraNa kAryoM dvArA pudgalase bhinna aisA AtmA anumeya [ - anumAna kara sakane yogya ] hai| ** iSTAniSTa viSaya jisameM nimittabhUta hote haiM aise sukhaduHkhapariNAmoMke upabhogarUpa kriyAko jIva karatA hai isaliye use iSTAniSTa viSayoMke upabhogarUpa kriyAkA kartA kahA jAtA hai / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 182] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda evamabhigamma jIvaM aNNehiM vi pajjaehiM bhugehiN| abhigacchadu ajjIvaM NANaMtaridehiM liNgehiN|| 123 / / evamabhigamya jIvamanyairapi pryaayairbhukaiH| abhigacchatvajIvaM jnyaanaaNtritairlinggaiH|| 123 / / jiivaajiivvyaakhyopsNhaaropkssepsuucneym| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - bhAvArtha:- zarIra, indriya, mana, karma Adi pudgala yA anya koI acetana dravya kadApi jAnate nahIM hai, dekhate nahIM hai, sukhakI icchA nahIM karate, duHkhase Darate nahIM hai, hita-ahitameM pravartate nahIM hai yA unake phalako nahIM bhogate; isaliye jo jAnatA hai aura dekhatA hai, sukhakI icchA karatA hai, duHkhase bhayabhIta hotA hai, zubha-azubha bhAvoMmeM pravartatA hai aura unake phalako bhogatA hai, vaha, acetana padArthoM ke sAtha rahane para bhI sarva acetana padArthoMkI kriyAoMse bilakula viziSTa prakArakI kriyAe~ karanevAlA, eka viziSTa padArtha hai| isaprakAra jIva nAmakA caitanyasvabhAvI padArthavizeSa-ki jisakA jJAnI svayaM spaSTa anubhava karate haiM vaha-apanI asAdhAraNa kriyAoM dvArA anumeya bhI hai|| 122 / / gAthA 123 anvayArtha:- [ evam ] isaprakAra [anyaiH api bahukaiH paryAyaiH ] anya bhI bahuta paryAyoM dvArA [ jIvam abhigamya ] jIvako jAnakara [ jJAnAMtaritaiH liGgaiH] jJAnase anya aise [jar3a ] liMgoM dvArA [ ajIvam abhigacchatu] ajIva jaano| TIkA:- yaha, jIva-vyAkhyAnake upasaMhArakI aura ajIva-vyAkhyAnake prArambhakI sUcanA hai| bIjAya bahu paryAyathI o rIta jANI jIvane, jANo ajIvapadArtha jJAnavibhinna jaDa liMgo vaDe / 123 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] prapaJcitavivitravikalparUpaiH, navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana nizcayanayena moharAgadveSapariNatisaMpAditavizvarUpatvAtkadAcidazuddhaiH kadAcittadabhAvAcchuddhaizcaitanyavivartagranthirUpairbahubhiH paryAyaiH jIvamadhigacchet / adhigamya caivamacaitanyasvabhAvatvAt jJAnAdarthAMtarabhUtairitaH prapaMcyamAnairliGgairjIvasaMbaddhamasaMbaddhaM vA svato bhedabuddhi - prasiddhya rthamajIvamadhigacchediti / / 123 / / -iti jIvapadArthavyAkhyAnaM smaaptm| isaprakAra isa nirdezake anusAra [ arthAt upara saMkSepameM samajhAye anusAra ], [1] vyavahAranayase 'karmagraMthapratipAdita jIvasthAna- guNasthAna-mArgaNAsthAna ityAdi dvArA prapaMcita vicitra bhedarUpa bahu paryAyoM dvArA, tathA [2] nizcayanayase moharAga-dveSapariNatisaMprApta vizvarUpatAke kAraNa kadAcit azuddha [ aisI ] aura kadAcit usake [ - moharAgadveSapariNatike] abhAvake kAraNa zuddha aisI "caitanyavivartagranthirUpa bahu paryAyoM dvArA, jIvako jAno / isaprakAra jIvako jAnakara, acaitanyasvabhAvake "jJAnase arthAMtarabhUta aise, yahA~se [ abakI gAthAoMmeM ] kahe jAnevAle liMgoM dvArA, 'jIvasambaddha yA jIva-asambaddha ajIvako, apanese bhedabuddhikI prasiddhike liye jAno / / 123 / / kAraNa, isaprakAra jIvapadArthakA vyAkhyAna samApta huaa| = [ 183 1 / karmagraMthapratipAdita 2 / prapaMcita = vistArapUrvaka kahI gaI / 3 / moharAgadveSapariNatike kAraNA jIvako vizvarUpatA arthAt anekarUpatA prApta hotI hai| = 4 / granthi gaaNtth| [ jIvakI kadAcit azuddha aura kadAcit zuddha aisI paryAyeM caitanyavivartakI -caitanyapariNamanakIgranthiyA~ haiM; nizcayanayase unake dvArA jIvako jaano| ] gommaTasArAdi karmapaddhatike granthomeM prarUpita -nirUpita / = 5 / jJAnase arthAntarabhUta jJAnase anyavastubhUta; jJAnase anya arthAt jar3a / [ ajIvakA svabhAva acaitanya honeke kAraNa jJAnase anya aise jar3a cihnoM dvArA vaha jJAta hotA hai / ] 6 / jIvake sAtha sambaddha yA jIva sAtha asambaddha aise ajIvako jAnanekA prayojana yaha hai ki samasta ajIva apanese [ svajIvase ] bilakula bhinna haiM aisI buddhi utpanna ho / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates atha ajiivpdaarthvyaakhyaanm| paMcAstikAyasaMgraha AgAsakAlapoggaladhammAdhammesu Natthi jIvaguNA / tesiM acedaNattaM bhaNidaM jIvassa cednndaa|| 124 / / AkAzakAlapudgaladharmAdharmeSu na santi jIvaguNAH / teSAmacetanatvaM bhaNitaM jIvasya cetntaa|| 124 / / AkAzAdInAmevAjIvatve hetuupnyaaso'ym| AkAzakAlapudgaladharmAdharmeSu caitanyavizeSarUpA jIvaguNA no vidyaMte, AkAzAdInAM tessaamcetntvsaamaanytvaat| acetanatvasAmAnyaJcAkAzAdInAmeva, jIvasyaiva cetntvsaamaanyaaditi|| 124 / / aba ajIvapadArthakA vyAkhyAna hai / suhadukkhajANaNA vA hidapariyammaM ca ahidabhIruttaM / jassa Na vijjadi NiccaM taM samaNA beMti ajjIvaM / / 125 / / [ bhagavAna zrIkundakunda gAthA 124 anvayArtha:- [ AkAzakAlapudgaladharmAdharmeSu ] AkAza, kAla, pudgala, dharma aura adharmameM [ jIvaguNAH na santi ] jIvake guNa nahIM hai; [ kyoMki ] [ teSAm acetanatvaM bhaNitam ] unheM acetanapanA kahA hai, [ jIvasya cetanatA ] jIvako cetanatA kahI hai| 1 TIkA:- yaha, AkAzAdikA hI ajIvapanA darzAneke liye hetukA kathana hai| AkAza, kAla, pudgala, dharma aura adharmameM caitanyavizeSoMrUpa jIvaguNa vidyamAna nahIM hai; kyoMki una AkAzAdiko acetanatvasAmAnya hai / aura acetanatvasAmAnya AkAzAdiko hI hai, kyoMki jIvako hI cetanatvasAmAnya hai / / 124 / / jIvaguNa nahi Abha-dharma-adharma- pudgala - kALamAM; temAM acetanatA kahI, cetanapaNuM kahyuM jIvamAM / 124 / sukhaduHkhasaMcetana, ahitanI bhIti, udyama hita viSe jene kadI hotAM nathI, tene ajIva zramaNo kahe / 125 / sukhaduHkhajJAnaM vA hitaparikarma caahitbhiirutvm| yasya na vidyate nityaM taM zramaNA bruvantyajIvam / / 125 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 185 AkAzAdInAmacetanatvasAmAnye punrnumaanmett| sukhaduHkhajJAnasya hitaparikarmaNo'hitabhIrutvasya ceti caitanyavizeSANAM nityamanupalabdheravidyamAnacaitanyasAmAnyA evAkAzAdayo'jIvA iti||125 / / gAthA 125 anvayArtha:- [sukhaduHkhajJAnaM vA] sukhaduHkhakA jJAna [ hitaparikarma] hitakA udyama [ca] aura [ahitabhIrutvam ] ahitakA bhaya- [yasya nityaM na vidyate ] yaha jise sadaiva nahIM hote, [ tam ] use [ zramaNAH ] zramaNa [ ajIvam bruvanti ] ajIva kahate haiN| TIkAH- yaha punazca , AkAzAdikA acetanatvasAmAnya nizcita karaneke liye anumAna hai| AkAzAdiko sukhaduHkhakA jJAna, *hitakA udyama aura ahitakA bhaya-ina caitanyavizeSoMkI sadA anupalabdhi hai [arthAt yaha caitanyavizeSa AkAzAdiko kisI kAla nahIM dekhe jAte], isaliye [ aisA nizcita hotA hai ki ] AkAzAdi ajIvoMko caitanyasAmAnya vidyamAna nahIM hai| ___ bhAvArtha:- jise cetanatvasAmAnya ho use cetanatvavizeSa honA hI caahie| jise cetanatvavizeSa na ho use cetanatvasAmAnya bhI nahIM hotaa| aba, AkAzAdi pA~ca dravyoMko sukhaduHkhakA saMcetana, hita ke lie prayatna aura ahitake lie bhIti-yaha cetanatvavizeSa kabhI dekhe nahIM jAte; isaliye nizcita hotA hai ki AkAzAdiko cetanatvasAmAnya bhI nahIM hai, arthAt acetanatvasAmAnya hI hai|| 125 / / * hita aura ahitake sambandhameM AcAryavara zrI jayasenAcAryadevakRta tAtparyavRtti nAmaka TIkAmeM nimnoktAnusAra vivaraNa hai: ajJAnI jIva phUlakI mAlA, strI, caMdanAdiko tathA unake kAraNabhUta dAnapUjAdiko hita samajhate haiM aura sarpa, viSa, kaMTakAdiko ahita samajhate haiN| samyagjJAnI jIva akSaya ananta sukhako ta nizcayaratnatrayapariNata paramAtmadravyako hita samajhate haiM aura AkulatAke utpAdaka aise duHkhako tathA usake kAraNabhUta mithyAtvarAgAdipariNata Atmadravyako ahita samajhate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha saMThANA saMghAdA vaNNarasapphAsagaMdhasaddA ya / poggaladavvappabhavA hoMti guNA pajjayA ya bahU / / 126 / / arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasaddaM / jANa aliMgaggahaNaM jIvamaNiddidvasaMThANaM / / 127 / / saMsthAnAni saMghAtAH varNarasasparzagaMdhazabdAzca / pudgaladravyaprabhavA bhavanti guNAH paryAyAzca bahavaH / / 126 / / arasamarUpamagaMdhamavyaktaM cetnaagunnmshbdm| jAnIhyaliGgagrahaNaM jIvamanirdiSTasaMsthAnam / / 127 / / gAthA 126-127 [ bhagavAna zrI kundakunda anvayArtha:- [ saMsthAnAni ] [ samacaturasrAdi ] saMsthAna, [ saMghAtAH ] [ audArika zarIra sambandhI ] saMghAta, [ varNarasasparzagaMdhazabdAH ca ] varNa, rasa, sparza, gandha aura zabda -[ bahavaH guNAH paryAyAH ca ] aise jo bahu guNa aura paryAyeM haiM, [ pudgaladravyaprabhavAH bhavanti ] ve pudgaladravyaniSpanna hai| [arasam arUpam agaMdham ] jo arasa, arUpa tathA agandha hai, [ avyaktam ] avyakta hai, [ azabdam ] azabda hai, [ anirdiSTasaMsthAnam ] anirdiSTasaMsthAna hai [ arthAt jisakA koI saMsthAna nahIM kahA aisA hai ], [ cetanAguNam ] cetanAguNavAlA hai aura [ aliGgagrahaNam ] indriyoMke dvArA agrAhya hai, [ jIvaM jAnIhi ] use jIva jAno / 3 TIkA:- jIva- pudgalake saMyogameM bhI unake bhedake kAraNabhUta svarUpakA yaha kathana [ arthAt jIva aura pudgalake saMyogameM bhI, jisake dvArA unakA bheda jAnA jA sakatA hai aise unake bhinnabhinna svarUpakA yaha kathana hai ] / saMsthAna-saMdhAto, varaNa - rasa - gaMdha - zabda - sparza je, te bahu guNo ne paryayo pudgaladaravaniSpanna che / 126 / je cetanAguNa, arasarUpa, agaMdhazabda, avyakta che, nirdiSTa nahi saMsthAna, iMdriyagrAhya nahi, te jIva che / 127 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana 187 jIvapudgalayoH saMyoge'pi bhednibNdhnsvruupaakhyaanmett| yatkhalu zarIrazarIrisaMyoge sparzarasagaMdhavarNaguNatvAtsazabdatvAtsaMsthAnasachAtAdiparyAyapariNatatvAcca indriyagrahaNayogyaM, ttpudgldrvym| yatpunarasparzarasagaMdhavarNaguNatvAdazabdatvAdanirdiSTasaMsthAnatvAdavyaktatvAdiparyAyaiH pariNatatvAcca nendriyagrahaNayogyaM, taccetanAguNatvAt rUpibhyo'rUpibhyazcAjIvebhyo viziSTaM jiivdrvym| evamiha jIvAjIvayorvAstavo bhedaH samyagjJAninAM mArgaprasiddhyarthaM pratipAdita iti||126-127|| -iti ajIvapadArthavyAkhyAnaM smaaptm| zarIra aura 'zarIrIke saMyogameM, [1] jo vAstavameM sprsh-rs-gndh-vrnn| guNavAlA honeke kAraNa, sazabda honeke kAraNa tathA saMsthAna-saMghAtAdi paryAyoMrUpase pariNata honeke kAraNa indriyagrahaNayogya hai, vaha pudgaladravya hai; aura [2] jo sparza-rasa-gandha-varNaguNa rahita honeke kAraNa, azabda honeke kAraNa, anirdiSTasaMsthAna honeke kAraNa tathA avyaktatvAdi paryAyoMrUpase pariNata honeke kAraNa indriyagrahaNayogya nahIM hai, vaha, cetanAguNamayapaneke kAraNa rUpI tathA arUpI ajIvoMse viziSTa [ bhinna ] aisA jIvadravya hai| _ isa prakAra yahA~ jIva aura ajIvakA vAstavika bheda samyagjJAnIyoMke mArgakI prasiddhike hetu pratipAdita kiyA gyaa| _ [bhAvArtha:- anAdi mithyAvAsanAke kAraNa jIvoMko svayaM kauna hai usakA vAstavika jJAna nahIM hai aura apaneko zarIrAdirUpa mAnate haiN| unheM jIvadravya tathA ajIvadravyakA yathArtha bheda darzAkara muktikA mArga prApta karAneke hetu yahA~ jar3a pudgaladravyake aura cetana jIvadravyake vItarAgasarvajJakathita lakSaNa kahe ge| jo jIva una lakSaNoMko jAnakara, apaneko eka svataHsiddha svataMtra dravyarUpase pahicAnakara, bhedavijJAnI anubhavI hotA hai, vaha nijAtmadravyameM lIna hokara mokSamArgako sAdhakara zAzvata nirAkula sukhakA bhoktA hotA hai| ] 126-127 / / isa prakAra ajIvapadArthakA vyAkhyAna samApta huaa| 1 / zarIrI = dehI; zarIravAlA [ arthAt AtmA / 2 / avyaktatvAdi = avyaktatva Adi; aprakaTatva aadi| 3 / viziSTa = bhinna; vilakSaNa; khAsa prkaarkaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 188] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda uktau muulpdaartho| atha saMyogapariNAmanirvRttetarasaptapadArthAnAmupoddhAtArthaM jIvapudgalakarmacakramanuvarNyate jo khalu saMsArattho jIvo tatto du hodi prinnaamo| pariNAmAdo kammaM kammAdo hodi gadisu gdii||128 / / gadimadhigadassa deho dehAdo iMdiyANi jaayte| tehiM du visayaggahaNaM tatto rAgo va doso vaa|| 129 / / jAyadi jIvassevaM bhAvo sNsaarckkvaalmmi| idi jiNavarehiM bhaNido aNAdiNidhaNo saNidhaNo vaa|| 130 / / yaH khalu saMsArastho jIvastatastu bhavati prinnaamH| pariNAmAtkarma karmaNo bhavati gatiSu gtiH|| 128 / / gatimadhigatasya deho dehAdindriyANi jaayte| taistu viSayagrahaNaM tato rAgo vA dveSo vaa|| 129 / / jAyate jIvasyaivaM bhAva: sNsaarckrvaale| iti jinavarairbhaNito'nAdinidhana: sanidhano vaa||130|| ___ do mUlapadArtha kahe gae aba [ unake ] saMyogapariNAmase niSpanna honevAle anya sAta padArthoM ke upodghAtake hetu jIvakarma aura pudgalakarmake cakrakA varNana kiyA jAtA hai| saMsAragata je jIva che pariNAma tene thAya che, pariNAmathI karmo, karamathI gamana gatimAM thAya che; 128 / gatiprAptane tana thAya, tanathI iMdriyo vaLI thAya che, anAthI viSaya grahAya, rAgadveSa tethI thAya che| 129 / o rIta bhAva anAdinidhana anAdisAMta thayA kare saMsAracakra viSe jIvone-oma jinadevo khe| 130 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana kahAnajainazAstramAlA ] iha hi saMsAriNo jIvAdanAdibaMdhanopAdhivazena snigdha: pariNAmo bhavati / I pariNAmAtpunaH pudgalapariNAmAtmakaM karma / karmaNo nArakAdigatiSu gatiH / gatyadhigamanAddehaH / dehaadindriyaanni| indriyebhyo viSayagrahaNam / viSayagrahaNAdrAgadveSau / rAgadveSAbhyAM punaH snigdhaH prinnaamH| pariNAmAtpunaH pudgalapariNAmAtmakaM karma / karmaNaH punarnArakAdigatiSu gatiH / gatyadhigamanAtpunardehaH / dehaatpunrindriyaanni| indriyebhyaH punarviSayagrahaNam / viSayagrahaNAtpunA rAgadveSau / rAgadveSAbhyAM punarapi snigdhaH prinnaamH| evamidamanyonyakAryakAraNabhUtajIvapudgala pariNAmAtmakaM karmajAlaM saMsAracakre jIvasyAnAdyanidhanaM anAdisanidhanaM vA ckrvtprivrtte| tadatra pudgalapariNAmanimitto jIvapariNAmo jIvapariNAmanimittaH pudgalapariNAmazca vakSyamANa-padArthabIjatvena saMpradhAraNIya iti|| 128-130 / / gAthA 128-130 [ 189 anvayArthaH- [ yaH ] jo [ khalu] vAstavameM [ saMsArasthaH jIvaH ] saMsArasthita jIva hai [ tataH tu pariNAmaH bhavati] usase pariNAma hotA hai [ arthAt use snigdha pariNAma hotA hai ], [ pariNAmAt karma ] pariNAmase karma aura [ karmaNa: ] karmase [ gatiSu gatiH bhavati ] gatiyoMmeM gamana hotA hai| [gatim adhigatasya dehaH ] gatiprAptako deha hotI hai, [ dehAt indriyANi jAyaMte ] dehathI indriyA~ hotI hai, [taiH tu viSayagrahaNaM ] indriyoMse viSayagrahaNa aura [ tataH rAgaH vA dveSaH vA ] viSayagrahaNase rAga athavA dveSa hotA hai / [ evaM bhAvaH ] aise bhAva, [ saMsAracakravAle] saMsAracakrameM [ jIvasya ] jIvako [ anAdinidhanaH sanidhanaH vA ] anAdi - ananta athavA anAdi - sAnta [ jAyate ] hote rahate haiM - [ iti jinavaraiH bhaNitaH ] aisA jinavaroMne kahA hai / TIkA:- isa lokameM saMsArI jIvase anAdi bandhanarUpa upAdhike vaza snigdha pariNAma hotA hai, pariNAmase pudgalapariNAmAtmaka karma, karmase narakAdi gatiyoMmeM gamana gatikI prAptise deha, dehase indriyA~, indriyoMse viSayagrahaNa, viSayagrahaNase rAgadveSa, rAgadveSase phira snigdha pariNAma, pariNAmase phira pudgalapariNAmAtmaka karma, karmase phira narakAdi gatiyoMmeM gamana, gatikI prAptise phira deha, dehase phira indriyA~, indriyoMse phira viSayagrahaNa, viSayagrahaNase phira rAgadveSa, rAgadveSase phira punaH snigdha prinnaam| isa prakAra yaha anyonya 'kAryakAraNabhUta jIvapariNAmAtmaka aura pudgalapariNAmAtmaka karmajAla saMsAracakrameM jIvako anAdi - anantarUpase athavA anAdi - sAntarUpase cakrakI bhA~ti punaHpuna: hote rahate haiM 1 1 / kArya arthAt naimittika, aura kAraNa arthAt nimitta / [ jIvapariNAmAtmaka karma aura pudgalapariNAmAtmaka karma paraspara kAryakAraNabhUta arthAt naimittika-nimittabhUta haiN| ve karma kisI jIvako anAdi - ananta aura kisI jIvako anAdi - sAnta hote haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 190 ] paMcAstikAyasaMgraha [ bhagavAna zrIkundakunda isa prakAra yahA~ [ aisA kahA ki ], pudgalapariNAma jinakA nimitta hai aise jIvapariNAma aura jIvapariNAma jinakA nimitta hai aise pudgalapariNAma aba Age kahe jAnevAle [ puNyAdi sAta ] padArthoMke bIjarUpa avdhaarnaa| bhAvArtha:- jIva aura pudgalako paraspara nimitta - naimittikarUpase pariNAma hotA hai| usa pariNAmake kAraNa puNyAdi padArtha utpanna hote haiM, jinakA varNana agalI gAthAoMmeM kiyA jaaegaa| prazna:- puNyAdi sAta padArthoMkA prayojana jIva aura ajIva ina do se hI pUrA ho jAtA hai, kyoMki ve jIva aura ajIvakI hI paryAyeM haiN| to phira ve sAta padArtha kisalie kahe jA rahe haiM ? uttara:- bhavyoMko heya tattva aura upAdeya tattva [ arthAt heya aura upAdeya tattvoMkA svarUpa tathA unake kAraNa ] darzAneke hetu unakA kathana hai / duHkha vaha heya tattva hai, unakA kAraNa saMsAra hai, saMsArakA kAraNa Asrava aura bandha do haiM [ athavA vistArapUrvaka kahe to puNya, pApa, Asrava aura bandha cAra haiM ] aura unakA kAraNa mithyAdarzana - jJAna - cAritra hai / sukha vaha upAdeya tattva hai, usakA kAraNa mokSa hai, mokSakA kAraNa saMvara aura nirjarA hai aura unakA kAraNa samyagdarzana - jJAna - cAritra hai| yaha prayojanabhUta bAta bhavya jIvoMko pragaTarUpase darzAneke hetu puNyAdi 'sAta padArthoMkA kathana hai / / 128 130 / / 1 / ajJAnI aura jJAnI jIva puNyAdi sAta padArthoMmeseM kina-kina padArthoMke kartA haiM tatsambandhI AcAryavara zrI jayasenAcAryadevakRta tAtparyavRtti nAmakI TIkAmeM nimnoktAnusAra varNana hai: ajJAnI jIva nirvikAra svasaMvedanake abhAvake kAraNa pApapadArthakA tathA Asrava-baMdhapadArthoMkA kartA hotA hai; kadAcit maMda mithyAtvake udayase dekhe hue- sune hue - anubhava kie hue bhogokI AkAMkSArUpa nidAnabandha dvArA, bhaviSyakAlameM pApakA anubandha karanevAle puNyapadArthakA bhI kartA hotA hai| jo jJAnI jIva hai vaha, nirvikAra-AtmatattvaviSayaka ruci, tadviSayaka jJapti aura tadviSayaka nizcala anubhUtirUpa abhedaratnatrayapariNAma dvArA, saMvara- nirjarA - mokSapadArthoMkA kartA hotA hai; aura jIva jaba pUrvokta nizcayaratnatrayameM sthira nahIM raha sakatA taba nirdoSaparamAtmasvarUpa arhata- siddhoMkI tathA unakA [ nirdoSa paramAtmAkA ] ArAdhana karanevAle AcArya-upAdhyAya-sAdhuoMkI nirbhara asAdhAraNa bhaktirUpa aisA jo saMsAravicchedake kAraNabhUta, paramparAse muktikAraNabhUta, tIrthaMkaraprakRti Adi puNyakA anubandha karanevAlA viziSTa puNya use anIhitavRttise nidAnarahita pariNAmase karatA hai| isa prakAra ajJAnI jIva pApAdi cAra padArthoMkA kartA hai aura jJAnI saMvarAdi tI padArthoMkA kartA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 191 atha punnypaappdaarthvyaakhyaanm| moho rAgo doso cittapasAdo ya jassa bhaavmmi| vijjadi tassa suho vA asuho vA hodi prinnaamo||131 / / moho rAgo dveSazcittaprasAdaH vA yasya bhaave| vidyate tasya zubho vA azubho vA bhavati prinnaamH|| 131 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - aba puNya-pApapadArthakA vyakhyAna hai| gAthA 131 anvayArtha:- [ yasya bhAve ] jisake bhAvameM [ mohaH ] moha, [ rAgaH ] rAga, [ dveSaH ] dveSa [ vA] athavA [ cittaprasAdaH ] cittaprasannatA [ vidyate ] hai, [ tasya ] use [ zubhaH vA azubhaH vA ] zubha athavA azubha [ pariNAmaH ] pariNAma [ bhavati ] hai| yahA jJAnIke viziSTa puNyako saMsAravicchedake kAraNabhUta kahA vahA aisA samajhanA ki -vAstavameM to samyagdarzanajJAnacAritra hI saMsAravicchedake kAraNabhUta haiM, parantu jaba vaha samyagdarzana-jJAna-cAritra apUrNadazAmeM hotA hai taba usake sAtha anicchitavRttise vartate hue viziSTa puNyameM saMsAravicchedake kAraNapanekA Aropa kiyA jAtA hai| vaha Aropa bhI vAstavika kAraNake-samyagdarzanAdike -astitvameM hI ho sakatA hai|] che rAga, dveSa , vimoha, cittaprasAdapariNati jehane, te jIvane zubha vA azubha pariNAmano sadbhAva ch| 131 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 192] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda punnypaapyogybhaavsvbhaavaakhyaapnmett| iha hi darzanamohanIyavipAkakaluSapariNAmatA mohH| vicitracAritramohanIyavipAkapratyaye prItyaprItI raagdvessau| tasyaiva maMdodaye vizuddhapariNAmatA cittprsaadprinnaamH| evamime yasya bhAve bhavanti, tasyAvazyaM bhavati zubho'zubho vA prinnaamH| tatra yatra prazastarAgazcittaprasAdazca tatra zubha: pariNAmaH, yatra tu mohadveSAvaprazastarAgazca tatrA'zubha iti|| 131 / / suhapariNAmo puNNaM asuho pAvaM ti havadi jiivss| doNhaM poggalametto bhAvo kammattaNaM ptto||132|| zubhapariNAmaH puNyamazubhaH pApamiti bhavati jiivsy| dvayoH pudgalamAtro bhAva: karmatvaM praaptH|| 132 / / - - - - - - - - - - - TIkAH- yaha, puNya-pApake yogya bhAvake svabhAvakA [-svarUpakA ] kathana hai| yahA~, darzanamohanIyake vipAkase jo kaluSita pariNAma vaha moha hai; vicitra [-aneka prakArake] cAritramohanIyakA vipAka jisakA Azraya [ -nimitta ] hai aisI prIti-aprIti vaha rAga-dveSa hai; usIke [ cAritramohanIyake hI ] maMda udayase honevAle jo vizuddha pariNAma vaha 'cittaprasAdapariNAma [-manakI prasannatArUpa pariNAma] hai| isa prakAra yaha [ moha, rAga, dveSa athavA cittaprasAda] jisake bhAvameM hai, use avazya zubha athavA azubha pariNAma hai| usameM, jahA~ prazasta rAga tathA cittaprasAda hai vahA~ zubha pariNAma hai aura jahA~ moha, dveSa tathA ajuzasta rAga hai vahA~ azubha pariNAma hai|| 131 / / gAthA 132 anvayArtha:- [ jIvasya ] jIvake [ zubhapariNAmaH ] zubha pariNAma [ puNyam ] puNya haiM aura [ azubhaH ] azubha pariNAma [pApam iti bhavati ] pApa haiM; [dvayoH] una donoMke dvArA [ pudgalamAtraH bhAvaH ] pudgalamAtra bhAva [ karmatvaM prAptaH ] karmapaneko prApta hote haiM [ arthAt jIvake puNya-pApabhAvake nimittase sAtA-asAtAvedanIyAdi pudgalamAtra pariNAma vyavahArase jIvakA karma kahe jAte haiN| 1 / prasAda = prasannatA; vizuddhatA; ujjvltaa| zubha bhAva jIvanA puNya che ne azubha bhAvo pApa che; tenA nimitte paudagalika pariNAma karmapaNuM lhe| 132 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana punnypaapsvruupaakhyaanmett| jIvasya kartuH nizcayakarmatAmApannaH zubhapariNAmo dravyapuNyasya nimittamAtratvena kAraNIbhUtatvAttadAsravakSaNAdUrdhvaM bhavati bhaavpunnym| evaM jIvasya kartunizcayakarmatAmApanno'zubhapariNAmo dravyapApasya nimittamAtratvena kAraNIbhUtatvAttadAsravakSaNAdUrdhvaM bhaavpaapm| pudgalasya kartunizcayakarmatAmApanno viziSTaprakRtitvapariNAmo jIvazubhapariNAmanimitto drvypunnym| pudgalasya karturnizcayakarmatAmApanno viziSTaprakRtitvapariNAmo jIvAzubhapariNAmanimitto drvypaapm| evaM vyavahAranizcayAbhyAmAtmano mUrtamamUrtaJca karma prjnyaapitmiti|| 132 / / TIkA:- yaha , puNya-pApake svarUpakA kathana hai| jIvarUpa kartAke 'nizcayakarmabhUta zubhapariNAma dravyapuNyako nimittamAtrarUpase kAraNabhUta hai isaliye 'dravyapuNyAsrava 'ke prasaMgakA anusaraNa karake [-anulakSa karake] ve zubhapariNAma 'bhAvapuNya' haiN| [ sAtAvedanIyAdi dravyapUNyAsravakA jo prasaMga banatA hai usameM jIvake zubhapariNAma nimittakAraNa isaliye 'dravyapuNyAsrava' prasaMgake pIche-pIche usake nimittabhUta zubhapariNAmako bhI 'bhAvapuNya' aisA nAma hai|] isa prakAra jIvarUpa kartAke nizcayakarmabhUta azubhapariNAma dravyapApako nimittamAtrarUpase kAraNabhUta haiM isaliye dravyapApAsrava 'ke prasaMgakA anusaraNa karake [-anulakSa karake] ve azubhapariNAma 'bhAvapApa' haiN| pudgalarUpa kartAke nizcayakarmabhUta viziSTaprakRtirUpa pariNAma [-sAtAvedanIyAdi khAsa prakRtirUpa pariNAma] ki jinameM jIvake zubhapariNAma nimitta haiM ve-dravyapuNya haiN| pudgalarUpa kartAke nizcayakarmabhUta viziSTaprakRtirUpa pariNAma [-asAtAvedanIyAdi khAsa prakRtirUpa pariNAma ] - ki jinameM jIvake azubhapariNAma nimitta haiM ve-dravyapApa haiN| isa prakAra vyavahAra tathA nizcaya dvArA AtmAko mUrta tathA amUrta karma darzAyA gyaa| 1 / jIva kartA hai aura zubhapariNAma usakA [ azuddhanizcayanayase ] nizcayakarma hai| 2 / pudgala kartA hai aura viziSTaprakRtirUpa pariNAma usakA nizcayakarma hai [arthAt nizcayase pudgala kartA hai aura sAtAvedanIyAdi viziSTa prakRtirUpa pariNAma usakA karma hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 194] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jamhA kammassa phalaM visayaM phAsehiM bhuMjade nniydN| jIveNa suhaM dukkhaM tamhA kammANi muttaanni|| 133 / / yasmAtkarmaNaH phalaM viSayaH sparzerbhujyate niytm| jIvena sukhaM duHkhaM tasmAtkarmANi muurtaani|| 133 / / muurtkrmsmrthnmett| yato hi karmaNAM phalabhUtaH sukhaduHkhahetuviSayo mUrto mUrterindriyairjIvena niyataM bhujyate, tataH karmaNAM muurttvmnumiiyte| tathA hi-mUrtaM karma, muurtsNbNdhenaanubhuuymaanmuurtphltvaadaakhu-vissvditi|| 133 / / bhAvArtha:- nizcayase jIvake amUrta zubhAzubhapariNAmarUpa bhAvapuNyapApa jIvakA karma hai| zubhAzubhapariNAma dravyapuNyapApakA nimittakAraNa honake kAraNa mUrta aise ve pudgalapariNAmarUpa [ sAtAasAtAvedanIyAdi ] dravyapuNyapApa vyavahArase jIvakA karma kahe jAte haiN|| 132 / / gAthA 133 anvayArtha:- [ yasmAt ] kyoMki [karmaNa: phalaM] karmakA phala [ viSayaH] jo [ mUrta ] viSaya ve [ niyatam ] niyamase [ sparzaH ] [ mUrta aisI ] sparzanAdi-indriyoM dvArA [ jIvena ] jIvase [ sukhaM duHkhaM ] sukharUpase athavA duHkharUpase [ bhujyate] bhoge jAte haiM, [ tasmAt ] isaliye [ karmANi ] karma [ mUrtAni] mUrta haiN| TIkA:- yaha, mUrta karmakA samarthana hai| karmakA phala jo sukha-duHkhake hetubhUta mUrta viSaya ve niyamase mUrta indriyoM dvArA jIvase bhoge jAte haiM, isaliye karmake mUrtapanekA anumAna ho sakatA hai| vaha isa prakAra:- jisa prakAra mUSakaviSa mUrta hai usI prakAra karma mUrta hai, kyoMki [ mUSakaviSake phalakI bhA~ti ] mUrtake sambandha dvArA anubhavameM AnevAlA aisA mUrta usakA phala hai| [ cUheke viSakA phala (-zarIrameM sUjana AnA, bukhAra AnA Adi) mUrta hai aura mUrta zarIrake sambandha dvArA anubhavameM AtA hai-bhogA jAtA hai, isaliye anumAna che karmanuM phaLa viSaya , tene niyamathI akSo vaDe jIva bhogave duHkhe-sukhe, tethI karama te mUrta ch| 133 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana mutto phAsadi muttaM mutto mutteNa bNdhmnnuhvdi| jIvo muttivirahido gAhadi te tehiM ugghdi||134 / / mUrtaH spRzati mUrta mUrto mUrtena bNdhmnubhvti| jIvo martivirahito gAhati tAni tairvgaahyte||134 / / mUrtakarmaNoramUrtajIvamUrtakarmaNozca bNdhprkaarsuucneym|| iha hi saMsAriNi jIve'nAdisaMtAnena pravRttamAste muurtkrm| tatsparzAdimattvAdAgAmi mUrtakarma spRzati , tatastanmUrtaM tena saha snehgunnvshaabNdhmnubhvti| eSa mUrtayoH krmnnodh-prkaarH| atha nizcayanayenAmUrto jIvo'nAdimUrtakarmanimittarAgAdipariNAmamnigdhaH san viziSTatayA mUrtAni - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - sakatA hai ki cUhekA viSakA mUrta hai; usI prakAra karmakA phala (-viSaya) mUrta hai aura mUrta indriyoMke sambandha dvArA anubhavameM AtA hai-bhogA jAtA hai, isaliye anumAna ho sakatA hai ki karma mUrta hai|] 133 / / gAthA 134 anvayArtha:- [ mUrta: mUrtaM spRzati ] mUrta mUrtako sparza karatA hai, [ mUrtaH mUrtena ] mUrta mUrtake sAtha [baMdham anubhavati] bandhako prApta hotA hai; [ mUrtivirahitaH jIvaH ] mUrtatvarahita jIva [ tAni gAhati] mUrtakarmoko avagAhatA hai aura [ taiH avagAhyate] mUrtakarma jIvako avagAhate haiM [arthAt donoM ekadUsaremeM avagAha prApta karate haiN| TIkA:- yaha, mUrtakarmakA mUrtakarmake sAtha jo bandhaprakAra tathA amUrta jIvakA mUrtakarmake sAtha jo bandhaprakAra usakI sUcanA hai| yahA~ [ isa lokameM], saMsArI jIvameM anAdi saMtatise [-pravAhase ] pravartatA huA mUrtakarma vidyamAna hai| vaha. sparzAdivAlA honeke kAraNa, AgAmI martakarmako sparza karatA hai; isaliye marta aisA vaha vaha usake sAtha, snigdhatvaguNake vaza [-apane snigdharUkSatvaparyAyake kAraNa], bandhako prApta hotA hai| yaha, martakarmakA martakarmake sAtha bandhaprakAra hai| mUrata mUrata sparza ane mUrata mUrata baMdhana lahe; AtmA amUrata ne karama anyonya avagAhana lhe| 134 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 196] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda karmANyavagAhate, tatpariNAmanimittalabdhAtmapariNAmaiH mUrtakarmabhirapi viziSTatayA'vagAhyate c| ayaM tvanyonyAvagAhAtmako jiivmuurtkrmnnorbNdhprkaarH| evamamUrtasyApi jIvasya mUrtena puNyapApakarmaNA kathaJcidvandho na virudhyte||134 / / -iti punnypaappdaarthvyaakhyaanm| atha aasrvpdaarthvyaakhyaanm| rAgo jassa pasattho aNukaMpAsaMsido ya prinnaamo| cittamhi Natthi kalusaM puNNaM jIvassa aasvdi|| 135 / / rAgo yasya prazasto'nukampAsaMzritazca prinnaamH| citte nAsti kAluSyaM puNyaM jiivsyaasrvti||135|| punazca [amUrta jIvakA mUrtakarmoke sAtha bandhaprakAra isa prakAra hai ki], nizcayanayase jo amUrta hai aisA jIva, anAdi mUrtakarma jisakA nimitta hai aise rAgAdipariNAma dvArA snigdha vartatA huA, mUrtakarmoko viziSTarUpase avagAhatA hai [arthAt eka-dUsareko pariNAmameM nimittamAtra hoM aise sambandhavizeSa sahita mUrtakarmoMke kSetrameM vyApta hotA hai aura usa rAgAdipariNAmake nimittase jo apane [ jJAnAvaraNAdi] pariNAmako prApta hote haiM aise mUrtakarma bhI jIvako viziSTarUpase avagAhate haiM [arthAt jIvake pradezoMke sAtha viziSTatApUrvaka ekakSetrAvagAhako prApta hote haiN| yaha, jIva aura mUrtakarmakA anyonya-avagAhasvarUpa bandhaprakAra hai| isa prakAra amUrta aise jIvakA bhI mUrta puNyapApakarmake sAtha kathaMcit [-kisI prakAra ] bandha virodhako prApta nahIM hotaa|| 134 / / isa prakAra puNya-pApapadArthakA vyAkhyAna samApta huaa| aba AsravapadArthakA vyAkhyAna hai| gAthA 135 anvayArtha:- [yasya ] jisa jIvako [prazastaH rAgaH] prazasta rAga hai, [anukampAsaMzritaH pariNAmaH ] anukampAyukta pariNAma hai [ca] aura [ citte kAluSyaM na asti ] cittameM kaluSatAkA abhAva hai, [ jIvasya ] usa jIvako [ puNyam Asravati ] puNya Asravita hotA hai| che rAgabhAva prazasta, anukaMpAsahita pariNAma che, manamAM nahIM kAluSya che, tyAM puNya-Asrava hoya che| 135 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 197 punnyaasvsvruupaakhyaanmett| prazastarAgo'nukampApariNatiH cittasyAkaluSatvaJceti trayaH zubhA bhAvAH dravyapuNyAsravasya nimittamAtratvena kAraNabhutatvAttadAsravakSaNAdUrdhvaM bhaavpunnyaasrvH| tannimitta: zubhakarmapariNAmo yogadvAreNa pravizatAM pudgalAnAM dravyapuNyAsrava iti|| 135 / / arahaMtasiddhasAhusu bhattI dhammammi jA ya khalu cetttthaa| aNugamaNaM pi gurUNaM pasattharAgo tti vucNti||136 / / arhatsiddhasAdhuSu bhaktidharme yA ca khalu cessttaa| anugamanamapi gurUNAM prazastarAga iti bruvnti|| 136 / / TIkA:- yaha , puNyAsravake svarUpakA kathana hai| prazasta rAga, anukampApariNati aura cittakI akaluSatA-yaha tIna zubha bhAva dravyapuNyAsavako nimittamAtrarUpase kAraNabhUta haiM isaliye 'dravyapuNyAsava' ke prasaMgakA anusaraNa karake [-anulakSa karake ] ve zubha bhAva bhAvapuNyAsrava haiM aura ve [zubha bhAva ] jisakA nimitta haiM aise jo yogadvArA praviSTa honevAle pudgaloMke zubhakarmapariNAma [-zubhakarmarUpa pariNAma ] ve dravyapuNyAsrava haiN|| 135 / / gAthA 136 anvayArtha:- [arhatsiddhasAdhuSu bhaktiH ] arhanta-siddha-sAdhuoMke prati bhakti, [dharma yA ca khalu ceSTA] dharmameM yathArthatayA ceSTA [ anugamanam api gurUNAm ] aura guruoMkA anugamana, [ prazastarAgaH iti bruvanti ] vaha 'prazasta rAga' kahalAtA hai| 1 / sAtAvedanIyAdi pudagalapariNAmarUpa dravyapuNyAsravakA jo prasaGga banatA hai usameM jIvake prazasta rAgAdi zubha bhAva nimittakAraNa haiM isaliye 'dravyapuNyAsrava' prasaGgake pIche-pIche usake nimittabhUta zubha bhAvoMko bhI 'bhAvapuNyAsava' aisA nAma hai| arhata-sAdhu-siddha pratye bhakti, ceSTA dharmamAM, guruo taNuM anugamana-o pariNAma rAga prshstnaa| 136 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 198] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda prshstraagsvruupaakhyaanmett| arhatsiddhasAdhuSu bhaktiH, dharme vyavahAracAritrAnuSThAne vAsanApradhAnA ceSTA, ---------- TIkAH- yaha, prazasta rAgake svarUpakA kathana hai| arhanta-siddha-sAdhuoMke prati bhakti, dharmameM-vyavahAracAritrake anuSThAnameM- bhAvanApradhAna ceSTA aura guruoMkA-AcAryAdikA-rasikabhAvase anugamana, yaha 'prazasta rAga' hai kyoMki usakA viSaya prazasta hai| 1 / arhanta-siddha-sAdhuoMmeM arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu pA~coMkA samAveza ho jAtA hai kyoMki 'sAdhuoM meM AcArya, upAdhyAya aura sAdhu tInakA samAveza hotA hai| [ nirdoSa paramAtmAse pratipakSabhUta aise Arta-raudradhyAnoM dvArA upArjita jo jJAnAvaraNAdi prakRtiyA~ unakA, rAgAdivikalparahita dharma-zukladhyAnoM dvArA vinAza karake, jo kSudhAdi aThAraha doSa rahita aura kevalajJAnAdi ananta catuSTaya sahita hue, ve arhanta kahalAte haiN| laukika aMjanasiddha Adise vilakSaNa aise jo jJAnAvaraNAdi-aSTakarmake abhAvase samyakatvAdi-aSTaguNAtmaka haiM aura lokAgrameM basate haiM. ve siddha haiN| vizuddha jJAnadarzana jisakA svabhAva hai aise AtmatattvakI nizcayaruci, vaisI hI jJapti, vaisI hI nizcalaanubhUti, paradravyakI icchAke parihArapUrvaka usI AtmadravyameM pratapana arthAt tapazcaraNa aura svazaktiko gope binA vaisA hI anuSThAna-aise nizcayapaMcAcArako tathA usake sAdhaka vyavahArapaMcAcArako-ki jisakI vidhi AcArAdizAstroMmeM kahI hai use-arthAt ubhaya AcArako jo svayaM Acarate hai aura dUsaroMko usakA AcaraNa karAte haiM, ve AcArya haiN| ___ pA~ca astikAyoMmeM jIvAstikAyako, chaha dravyoMmeM zuddhajIvadravyako, sAta tattvomeM zuddhajIvatattvako aura nava padArthoM meM zuddhajIvapadAthako jo nizcayanayase upAdeya kahate haiM tathA bhedAbhedaratnatrayasvarUpa mokSamArgakI prarUpaNA karate haiM aura svayaM bhAte [ -anubhava karate ] haiM, ve upAdhyAya haiN| nizcaya-caturvidha-ArAdhanA dvArA jo zuddha AtmasvarUpakI sAdhanA karate haiM, ve sAdhu haiN|] 2 / anuSThAna = AcaraNa; AcaranA; amalameM laanaa| 3 / bhAvanApradhAna ceSTA = bhAvapradhAna pravRtti; zubhabhAvapradhAna vyaapaar| 4 / anugamana = anusaraNa; AjJAMkitapanA; anukUla vrtn| [ guruoMke prati rasikabhAvase (ullAsase, utsAhase) AjJAMkita vartanA vaha prazasta rAga hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana gurUNAmAcAryAdInAM rasikatvenAnugamanam-eSaH prazasto rAgaH prshstvissytvaat| ayaM hi sthUlalakSyatayA kevalabhaktipradhAnasyAjJAnino bhvti| uparitanabhUmikAyAmalabdhAspadasyAsthAnarAganiSedhArthaM tIvrarAgajvaravinodArthaM vA kadAcijjJAnino'pi bhvtiiti|| 136 / / tisidaM va bhukkhidaM vA duhidaM daddUNa jo du duhidmnno| paDivajjadi taM kivayA tassesA hodi annukNpaa||137|| tRSitaM bubhukSitaM vA duHkhitaM dRSTvA yastu duHkhitmnaaH| pratipadyate taM kRpayA tasyaiSA bhvtynukmpaa|| 137 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - yaha [prazasta rAga] vAstavameM, jo 'sthUla-lakSyavAlA honese kevala bhaktipradhAna hai aise ajJAnIko hotA hai; ucca bhUmikAmeM [-uparake guNasthAnoMmeM ] sthiti prApta na kI ho taba, asthAnakA rAga rokaneke hetu athavA tIvra rAgajvara haThAneke hetu, kadAcit jJAnIko bhI hotA hai|| 136 / / gAthA 137 anvayArtha:- [ tRSitaM ] tRSAtura, [ bubhukSitaM ] kSudhAtura [ vA] athavA [ duHkhitaM ] duHkhIko [dRSTvA ] dekhakara [ yaH tu] jo jIva [ duHkhitamanAH ] manameM duHkha pAtA huA [ taM kRpayA pratipadyate] usake prati karuNAse vartatA hai, [ tasya eSA anukampA bhavati ] usakA vaha bhAva anukampA hai| TIkA:- yaha , anukampAke svarUpakA kathana hai| kisI tRSAdiduHkhase pIr3ita prANIko dekhakara karuNAke kAraNa usakA pratikAra [-upAya] karane kI icchAse cittameM AkulatA honA vaha ajJAnIkI anukampA hai| jJAnIkI anukampA to, nIcalI bhUmikAmeM viharate hue [-svayaM nIcale guNasthAnoMmeM vartatA ho taba], janmArNavameM nimagna jagatake 1 / ajJAnIkA lakSya [-dhyeya ] sthUla hotA hai isaliye use kevala bhaktikI hI pradhAnatA hotI hai| 2 / asthAnakA = ayogya sthAnakA , ayogya viSayakI orakA ; ayogya padArthoM kA avalambana lene vaalaa| duHkhita, tRSita vA kSudhita dekhI duHkha pAmI mana viSe karuNAthI varte jeha, anukaMpA sahita te jIva che| 137 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 200] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda anukmpaasvruupaakhyaanmett| kaJcidudanyAdiduHkhaplutamavalokya karuNayA ttprticikiirssaakulitcitttvmjnyaanino'nu-kmpaa| jJAninastvadhastanabhUmikAsu viharamANasya janmArNavanimagnajagadavalokanAnmanAgmanaHkheda iti||137|| kodho va jadA mANo mAyA lobho va cittmaasejj| jIvassa kuNadi khohaM kaluso tti ya taM budhA beNti|| 138 / / krodho vA yadA mAno mAyA lobho vA cittmaasaady| jIvasya karoti kSobhaM kAluSyamiti ca taM budhA bruvnti|| 138 / / cittklusstvsvruupaakhyaanmett|| krodhamAnamAyAlobhAnAM tIvrodaye cittasya kSobhaH kaalussym| teSAmeva maMdodaye tasya prsaado'kaalussym| tat kAdAcitkaviziSTakaSAyakSayopazame satyajJAnino bhvti| kaSAyodayAnuvRtterasamagravyAvartitopayogasyAvAMtarabhUmikAsu kadAcit jJAnino'pi bhvtiiti||138|| avalokanase [ arthAt saMsArasAgarameM Dube hue jagatako dekhanese ] manameM kiMcit kheda honA vaha hai||* 137 / / gAthA 138 anvayArtha:- [yadA] jaba [ krodhaH vA] krodha, [ mAnaH ] mAna, [ mAyA ] mAyA [ vA] athavA [ lobhaH ] lobha [ cittam AsAdya ] cittakA Azraya pAkara [ jIvasya] jIvako [kSobhaM karoti] kSobha karate haiM, taba [ taM] use [ budhAH ] jJAnI [ kAluSyam iti ca bruvanti ] 'kaluSatA' kahate haiN| TIkA:- yaha, cittakI kaluSatAke svarUpakA kathana hai| * isa gAthAkI AcAryavara zrI jayasenAcAryadevakRta TIkAmeM isa prakAra vivaraNa hai:- tIvra tRSA, tIvra kSudhA, tIvra roga Adise pIr3ita prANIko dekhakara ajJAnI jIva kisI bhI prakArase maiM isakA pratikAra karU~' isa prakAra vyAkula hokara anukampA karatA hai; jJAnI to svAtmabhAvanAko prApta na karatA huA [arthAt nijAtmAke anubhavakI upalabdhi na hotI ho taba], saMklezake parityAga dvArA [-azubha bhAvako chor3akara] yathAsambhava pratikAra karatA hai tathA use duHkhI dekhakara vizeSa saMvega aura vairAgyakI bhAvanA karatA hai| mada-krodha athavA lobha-mAyA citta-Azraya pAmIne jIvane kare je kSobha , tene kaluSatA jJAnI khe| 138 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAnajainazAstramAlA ] navapadArthapUrvaka--mokSamArgaprapaMcavarNana cariyA pamAdabahulA kAlussaM loladA ya visaesu / paraparidAvapavAdo pAvassa ya AsavaM kuNadi / / 939 / / Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates caryA pramAdabahulA kAluSyaM lolatA ca viSayeSu / paraparitApApavAdaH pApasya cAsravaM karoti / / 139 / / paapaasrvsvruupaakhyaanmett| pramAdabahulacaryApariNatiH, kAluSyapariNatiH, viSayalaulyapariNatiH, paraparitApapariNatiH, parApavAdapariNatizceti paJcAzubhA bhAvA dravyapApAsravasya nimittamAtratvena kAraNabhUtatvAttadAsravakSaNAdUrdhvaM bhaavpaapaasrvH| tannimitto'zubhakarmapariNAmo yogadvAreNa pravizatAM pudgalAnAM dravyapApAsrava iti|| 139 / / = krodha, mAna, mAyA aura lobhake tIvra udayase cittakA kSobha so kaluSatA hai| unhIMke [ krodhAdike hI ] maMda udayase cittakI prasannatA so akaluSatA hai / vaha akaluSatA, kadAcit kaSAyakA viziSTa [-khAsa prakArakA ] kSayopazama hone para, ajJAnIko hotI hai; kaSAyake udayakA anusaraNa karanevAlI pariNatimeMse upayogako 'asamagrarUpase vimukha kiyA ho taba [ arthAt kaSAyake udayakA anusaraNa karanevAle pariNamanameMse upayogako pUrNa vimukha na kiyA ho taba ], madhyama bhUmikAoMmeM [madhyama guNasthAnoMmeM ], kadAcit jJAnIko bhI hotI hai / / 138 / / gAthA 139 [ 201 anvayArtha:- [ pramAdabahulA caryA ] bahu pramAdavAlI caryA, [ kAluSyaM ] kaluSatA, [ viSayeSu ca lolatA ] viSayoMke prati lolupatA, [ paraparitApApavAdaH ] parako paritApa karanA tathA parake apavAda bolanA-vaha [ pApasya ca AsravaM karoti ] pApakA Asrava karatA hai| TIkA:- yaha, pApAsravake svarUpakA kathana hai| bahu pramAdavAlI caryArUpa pariNati [ - ati pramAdase bhare hue AcaraNarUpa pariNati ], kaluSatArUpa pariNati, viSayalolupatArUpa pariNati, paraparitAparUpa pariNati [ - parako duHkha denerUpa pariNati ] aura parake apavAdarUpa pariNati - yaha pA~ca azubha bhAva dravyapApAsravako nimittamAtrarUpase 1 / asamagrarUpase apUrNarUpase; adhUrerUpase; aNshtH| caryA pramAdabharI, kaluSatA, lubdhatA viSayo viSe, paritApa ne apavAda paranA, pApa - Asravane kare / 139 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 202] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda saNNAo ya tilessA iMdiyavasadA ya attttruddaanni| NANaM ca duppauttaM moho pAvappadA hoti||140|| saMjJAzca trilezyA indriyavazatA caartraudre| jJAnaM ca duHprayuktaM mohaH pApapradA bhvnti||140|| paapaasrvbhuutbhaavprpnycaakhyaanmett| tIvramohavipAkaprabhavA AhArabhayamaithunaparigrahasaMjJAH, tIvrakaSAyodayAnuraMjitayogapravRtti-rUpAH kRSNanIlakApotalezyAstisraH, rAgadveSodayaprakarSAdindriyAdhInatvam, - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - kAraNabhUta haiM isaliye 'dravyapApAsava' ke prasaMgakA anusaraNa karake [-anulakSa karake ] ve azubha bhAva bhAvapApAsrava haiM aura ve [azubha bhAva] jinakA nimitta haiM aise jo yogadvArA praviSTa honevAle pudgaloMke azubhakarmapariNAma [-azubhakarmarUpa pariNAma ] ve dravyapApAsrava haiN|| 139 / / gAthA 140 __ anvayArtha:- [ saMjJAH ca] [ cAroM ] saMjJAe~, [ trilezyA ] tIna lezyAe~, [indriyavazatA ca] indriyavazatA, [ Artaraudre ] Arta-raudradhyAna, [ duHprayuktaM jJAnaM ] duHprayukta jJAna [-duSTarUpase azubha kAryameM lagA huA jJAna ] [ca ] aura [ mohaH ] moha-[pApapradAH bhavanti ] yaha bhAva pApaprada hai| TIkA:- yaha, pApAsravabhUta bhAvoMke vistArakA kathana hai| tIvra mohake vipAkase utpanna honevAlI AhAra-bhaya-maithuna-parigrahasaMjJAe~; tIvra kaSAyake udayase anuraMjita yogapravRttirUpa kRSNa-nIla-kApota nAmakI tIna lezyAe~; 1 / asAtAvedanIyAdi pudagalapariNAmarUpa dravyapApAsravakA jo prasaMga banatA hai usameM jIvake azubha bhAva nimittakAraNa haiM isaliye 'dravyapApAsrava' prasaMgake pIche-pIche unake nimittabhUta azubha bhAvoMko bhI 'bhAvapApAsava' aisA nAma hai| 2 / anuraMjita = raMgI huii| [kaSAyake udayase anuraMjita yogapravRtti vaha lezyA hai| vahA~, kRSNAdi tIna lezyAe~ tIvra kaSAyake udayase anuraMjita yogapravRttirUpa hai|] saMjJA, trilezyA, indrivazatA, Artaraudra dhyAna be, vaLI moha ne duryukta jJAna pradAna pApa taNuM kre| 140 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 203 rAgadveSodrekAtpriya-saMyogApriyaviyogavedanAmokSaNanidAnAkAMkSaNarUpamArtam, kaSAyakrUrAzayatvAddhiMsA'satyasteyaviSaya-saMrakSaNAnaMdarUpaM raudram , naiSkarmyaM tu zubhakarmaNazcAnyatra duSTatayA prayuktaM jJAnam, sAmAnyena darzana-cAritramohanIyodayopajanitAvivekarUpo mohaH, -eSa: bhAvapApAsavaprapaJco dravyapApAsravaprapaJcaprado bhvtiiti||140|| -iti AsravapadArthavyAkhyAnaM smaaptm| atha sNvrpdaarthvyaakhyaanm| iMdiyakasAyasaNNA NiggahidA jehiM suTTha mggmhi| jAvattAvattesiM pihidaM pAvAsavacchidaM / / 141 / / ------ - - - - - - - rAgadveSake udayake 'prakarSake kAraNa vartatA huA indriyAdhInapanA; rAgadveSake udrekake kAraNa priyake saMyogakI, apriyake viyogakI, vedanAse chuTakArAkI tathA nidAnakI icchArUpa ArtadhyAnaH kaSAya dvArA 'krUra aise pariNAmake kAraNa honevAlA hiMsAnanda, asatyAnanda, steyAnanda evaM viSayasaMrakSaNAnandarUpa raudradhyAna; niSprayojana [ -vyartha] zubha karmase anyatra [-azubha kAryameM ] duSTarUpase lagA huA jJAna; aura sAmAnyarUpase darzanacAritra mohanIyake udayase utpanna avivekarUpa moha;- yaha, bhAvapApAsravakA vistAra dravyapApAsravake vistArako pradAna karanevAlA hai [ arthAt uparokta bhAvapApAsravarUpa anekavidha bhAva vaise-vaise anekavidha dravyapApAsravameM nimittabhUta haiN]|| 140 / / isa prakAra AsravapadArthakA vyAkhyAna samApta huaa| aba , saMvarapadArthakA vyAkhyAna hai| 1 / prakarSa = utkarSa; ugratA 2 / udreka = bahulatA; adhikatA / 3 / krUra = nirdaya; kaThora; ugr| mArge rahI saMjJA-kaSAyo-indrino nigraha kare, pApAsaravanuM chidra tene teTaluM rUMdhAya ch| 141 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 204] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda indriyakaSAyasaMjJA nigRhItA yaiH suSThu maarge| yAvattAvateSAM pihitaM paapaasrvchidrm||141|| anantaratvAtpApasyaiva sNvraakhyaanmett| mArgo hi saMvarastannimittamindriyANi kaSAyAH saMjJAzca yAvatAMzena yAvantaM vA kAlaM nigRhyante tAvatAMzena tAvantaM vA kAlaM pApAsravadvAraM pidhiiyte| indriyakaSAyasaMjJAH bhAvapApAsravo dravyapApAsavahetuH puurvmuktH| iha tannirodho bhAvapApasaMvaro dravyapApasaMvaraheturavadhAraNIya iti||141 / / jassa Na vijjadi rAgo doso moho va svvdvvesu| NAsavadi suhaM asuhaM samasuhadukkhassa bhikkhuss||142|| ................ ..................... gAthA 141 anvayArtha:- [ yaiH ] jo [ suSThu mArge ] bhalI bhA~ti mArgameM rahakara [ indriyakaSAyasaMjJAH ] indriyA~, kaSAyoM aura saMjJAoMkA [ yAvat nigRhItAH] jitanA nigraha karate haiM, [ tAvat ] utanA [pApAsravachidram ] pApAsravakA chidra [ teSAm ] unako [ pihitam ] bandha hotA hai| TIkA:- pApake anantara honese , pApake hI saMvarakA yaha kathana hai [arthAt pApake kathanake pazcAta turanta honese, yahA~ pApake hI saMvarakA kathana kiyA gayA hai| mArga vAstavameM saMvara hai; usake nimittase [-usake liye ] indriyoM, kaSAyoM tathA saMjJAoMkA jitane aMzameM athavA jitane kAla nigraha kiyA jAtA hai, utane aMzameM athavA utane kAla pApAsravadvArA bandha hotA hai| indriyoM, kaSAyoM aura saMjJAoM-bhAvapApAsrava--ko dravyapApAsravakA hetu [-nimitta] pahale [140 vIM gAthAmeM ] kahA thA; yahA~ [isa gAthAmeM ] unakA nirodha [-indriyoM, kaSAyoM aura saMjJAoMkA nirodha]-bhAvapApasaMvara-dravya-pApasaMvarakA hetu avadhAranA [-samajhanA] / / 141 / / sau dravyamAM nahi rAga-dveSa-vimoha varte jehane, zubha-azubha karma na Asrave samaduHkhasukha te bhikssune| 142 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAnajainazAstramAlA ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates navapadArthapUrvaka--mokSamArgaprapaMcavarNana yasya na vidyate rAgo dveSo moho vA sarvadravyeSu / nAsravati zubhamazubhaM samasukhaduHkhasya bhikSoH / / 142 / / saamaanysNvrsvruupaakhyaanmett| [ 205 yasya rAgarUpo dveSarUpo moharUpo vA samagraparadravyeSu na hi vidyate bhAva: tasya nirvikAracaitanyatvAtsamasukhaduHkhasya bhikSoH zubhamazubhaJca karma nAsravati, kintu saMkriyata eva / tadatra moharAgadveSapariNAmanirodho bhAvasaMvaraH / tannimittaH zubhAzubhakarmapariNAmanirodho yogadvAreNa pravizatAM pudgalAnAM dravyasaMvara iti / / 142 / / gAthA 142 anvayArtha:-[ yasya ] jise [ sarvadravyeSu ] sarva dravyoMke prati [ rAgaH ] rAga, [ dveSaH ] dveSa [ vA ] yA [mohaH] moha [ na vidyate ] nahIM hai, [ samasukhaduHkhasya bhikSoH ] usa samasukhaduHkha bhikSuko [ - sukhaduHkhake prati samabhAvavAle muniko ] [ zubham azubham] zubha aura azubha karma [ na Asravati ] Asravita nahIM hote / TIkA:- yaha, sAmAnyarUpase saMvarake svarUpakA kathana hai| jise samagra paradravyoMke prati rAgarUpa, dveSarUpa yA moharUpa bhAva nahIM hai, usa bhikSuko jo ki nirvikAracaitanyapaneke kAraNa 'samasukhaduHkha hai use - zubha aura azubha karmakA Asrava nahIM hotA, parantu saMvara hI hotA hai| isaliye yahA~ [ aisA samajhanA ki ] moharAgadveSapariNAmakA nirodha so bhAvasaMvara hai, aura vaha [ moharAgadveSarUpa pariNAmakA nirodha ] jisakA nimitta hai aisA jo yogadvArA praviSTa honevAle pudgaloMke zubhAzubhakarmapariNAmakA [ zubhAzubhakarmarUpa pariNAmakA ] nirodha so dravyasaMvara hai / / 142 / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com - 1 / samasukhaduHkha = jise sukhaduHkha samAna hai aise: iSTAniSTa saMyogomeM jise harSazokAdi viSama pariNAma nahIM hote aise| [ jise rAgadveSamoha nahIM hai, vaha muni nirvikAracaitanyamaya hai arthAt usakA caitanya paryAyameM bhI vikArarahita hai isaliye samasukhaduHkha hai / ] Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 206] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jassa jadA khalu puNNaM joge pAvaM ca Natthi virdss| saMvaraNaM tassa tadA suhAsuhakadassa kmmss||143|| yasya yadA khalu puNyaM yoge pApaM ca nAsti virtsy| saMvaraNaM tasya tadA zubhAzubhakRtasya krmnnH||143|| vizeSeNa sNvrsvruupaakhyaanmett| yasya yogino viratasya sarvato nivRttasya yoge vAmanaHkAyakarmaNi zubhapariNAmarUpaM puNyamazubhapariNAmarUpaM pApaJca yadA na bhavati tasya tadA zubhAzubhabhAvakRtasya dravyakarmaNa: saMvaraH svkaarnnaabhaavaatprsiddhyti| tadatra zubhAzubhapariNAmanirodho bhAvapuNyapApasaMvaro dravyapuNyapApa-saMvarasya hetu: pradhAno'vadhAraNIya iti||143|| -iti saMvarapadArthavyAkhyAnaM smaaptm| gAthA 143 anvayArtha:- [ yasya] jise [-jisa muniko], [ viratasya ] virata vartate hue [ yoge] yogameM [puNyaM pApaM ca] puNya aura pApa [ yadA] jaba [ khalu vAstavameM [ na asti ] nahIM hote, [ tadA] taba [ tasya ] use [ zubhAzubhakRtasya karmaNAH ] zubhAzubhabhAvakRta karmakA [ saMvaraNam ] saMvara hotA hai| TIkA:- yaha, vizeSarUpase saMvarakA svarUpakA kathana hai| jisa yogIko, virata arthAt sarvathA nivRtta vartate hue, yogameM-vacana, mana aura kAyasambandhI kriyAmeM-zubhapariNAmarUpa puNya aura azubhapariNAmarUpa pApa jaba nahIM hote, taba use zubhAzubhabhAvakRta dravyakarmakA [-zubhAzubhabhAva jisakA nimitta hotA hai aise dravyakarmakA], svakAraNake abhAvake kAraNa saMvara hotA hai| isaliye yahA~ [isa gAthAmeM ] zubhAzubha pariNAmakA nirodha-bhAvapuNyapApasaMvaradravyapuNyapApasaMvarakA pradhAna hetu avadhAranA [-samajhanA / / 143 / / isa prakAra saMvarapadArthakA vyAkhyAna samApta huaa| * pradhAna hetu = mukhya nimitt| [ dravyasaMvarameM 'mukhya nimitta' jIvake zubhAzubha pariNAmakA nirodha hai| yogakA nirodha nahIM hai| yahA~ yaha dhyAna rakhane yogya hai ki dravyasaMvarakA upAdAna kAraNa- nizcaya kAraNa to pudagala svayaM hI hai| jyAre na yoge puNya tema ja pApa varte viratane, tyAre zubhAzubhakRta karamano thAya saMvara tehne| 143 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAnajainazAstramAlA ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana atha nirjraapdaarthvyaakhyaanm| saMvarajogehiM judo tavehiM jo ciTThade bahuvihehiM / kammANaM NijjaraNaM bahugANaM kuNadi so NiyadaM / / 144 / / saMvarayogAbhyAM yuktastapobhiryazceSTate bahuvidhaiH / karmaNAM nirjaraNaM bahukAnAM karoti sa niyatam / / 144 / / nirjarAsvarUpAkhyAnametat / zubhAzubhapariNAmanirodhaH saMvaraH, zuddhopayogo yogaH / tAbhyAM yuktastapobhiranazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezAdibhedAdbahiraGgaiH svAdhyAyavyutsargadhyAnabhedAdantaraGgaizca bahuvidhairyazceSTate sa khalu prAyazcittavinayavaiyAvRttya aba nirjarApadArthakA vyAkhyAna hai / gAthA 144 [ 207 anvayArthaH- [ saMvarayogAbhyAm yuktaH ] saMvara aura yogase [ zuddhopayogase ] yukta aisA [yaH] jo jIva [bahuvidhaiH tapobhi: ceSTate ] bahuvidha tapoM sahita pravartatA hai, [ saH ] vaha [ niyatam ] niyamase [ bahukAnAm karmaNAm ] aneka karmoMkI [ nirjaraNaM karoti ] nirjarA karatA hai / TIkA:- yaha, nirjarAke svarUpakA kathana hai / saMvara arthAt zubhAzubha pariNAmakA nirodha, aura yoga arthAt zuddhopayoga; unase [ -saMvara aura yogase ] yukta aisA jo [ puruSa ], anazana, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana tathA kAyaklezAdi bhedoMvAle bahiraMga tapoM sahita aura prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRttya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyAna aise bhedoMvAle aMtaraMga tapoM sahita - isa prakAra bahuvidha 'tapoM sahita 1 / jisa jIvako sahajazuddhasvarUpake pratapanarUpa nizcaya-tapa ho usa jIvake, haTha rahita vartate hue anazanAdisambandhI bhAvoMko tapa kahA jAtA hai| usameM vartatA huA zuddhirUpa aMza vaha nizcaya-tapa hai aura zubhapanerUpa aMzako vyavahAra - tapa kahA jAtA hai / [ mithyAdRSTiko nizcayatapa nahIM hai isaliye usake anazanAdisambandhI zubha bhAvoMko vyavahAra - tapa bhI nahIM kahA jAtA ; kyoMki jahA~ yathArtha tapakA sadbhAva hI nahIM hai, vahA~ una zubha bhAvoMmeM Aropa kisakA kiyA jAve ? ] je yoga-saMvarayukta jIva bahuvidha tapo saha pariName, tene niyamathI nirjarA bahu karma kerI thAya che| 144 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 208 ] paMcAstikAyasaMgraha [ bhagavAnazrI kundakunda bahUnAM karmaNAM nirjaraNaM karoti / tadatra karmavIryazAtanasamartho bahiraGgAntaraGgatapobhirbRhitaH zuddhopayogo bhAvanirjarA, tadanubhAvanIrasIbhUtAnAmekadezasaMkSayaH samupAttakarmapudgalAnAM drvy-nirjreti|| 144 / / jo saMvareNa jutto appaTThapasAdhago hi appANaM / muNiUNa jhAdi NiyadaM NANaM so saMdhuNodi kammarayaM / / 145 / / yaH saMvareNa yukta: AtmArthaprasAdhako hyAtmAnam / jJAtvA dhyAyati niyataM jJAnaM sa saMdhunoti krmrjH|| 145 / / pravartatA hai, vaha [puruSa] vAstavameM bahuta karmoMkI nirjarA karatA hai| isaliye yahA~ [ isa gAthAmeM aisA kahA ki ], karmake vIryakA [ - karmakI zaktikA ] 'zAtana karanemeM samartha aisA jo bahiraMga aura aMtaraMga tapoM dvArA `vRddhiko prApta zuddhopayoga so bhAvanirjarA hai aura usake prabhAvase [ - vRddhiko prApta zuddhopayogake nimittase ] nIrasa hue aise upArjita karmapudgaloMkA ekadeza saMkSaya so dravya nirjarA hai / / 144 / / gAthA 145 anvayArtha:-[ saMvareNa yukta: ] saMvarase yukta aisA [ ya: ] jo jIva, [ AtmArtha - prasAdhaka: hi ] 1 / zAtana karanA = patalA karanA; hIna karanA; kSINa karanA, naSTa karanA / 2 / vRddhiko prApta = bar3hA huA; ugra huA / [ saMvara aura zuddhopayogavAle jIvako jaba ugra zuddhopayoga hotA hai taba bahuta karmoMkI nirjarA hotI hai| zuddhopayogakI ugratA karane kI vidhi zuddhAtmadravyake AlambanakI ugratA karanA hI hai| aisA karanevAleko, sahajadazAmeM haTha rahita jo anazanAdi sambandhI bhAva vartate haiM unameM [ zubhapanerUpa aMzake sAtha ] ugra-zuddhirUpa aMza hotA hai, jisase bahuta karmoMkI nirjarA hotI hai| [mithyAdRSTiko to zuddhAtmadravya bhAsita hI nahIM huA haiM, isaliye use saMvara nahIM hai, zuddhopayoga nahIM hai, zuddhopayogakI vRddhikI to bAta hI kahA~ rahI? isaliye use, sahaja dazA rahita - haThapUrvaka - anazanAdisambandhI zubhabhAva kadAcit bhale hoM tathApi, mokSake hetubhUta nirjarA bilakula nahIM hotii| ]] 3 / saMkSaya = samyak prakArase kSaya / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [209 mukhynirjraakaarnnopnyaaso'ym| yo hi saMvareNa zubhAzubhapariNAmaparamanirodhena yuktaH parijJAtavastusvarUpa: paraprayojanebhyo vyAvRttabuddhiH kevalaM svaprayojanasAdhanodyatamanAH AtmAnaM svopalambhenopalabhya guNaguNinorvastutvenAbhedAttadeva jJAnaM svaM svenAvicalitamanAssaMcetayate sa khalu nitAntanisneha: prahINanehAbhyaGgapariSvaGgazuddhasphaTikastambhavat pUrvopAttaM karmaraja: saMdhunoti etena nirjarAmukhyatve hetutvaM dhyAnasya dyotitmiti||145|| ----------------------------- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - vAstavameM AtmArthakA prasAdhaka [ svaprayojanakA prakRSTa sAdhaka ] vartatA huA, [ AtmAnam jJAtvA ] AtmAko jAnakara [-anubhava karake ] [ jJAnaM niyataM dhyAyati ] jJAnako nizcalarUpase dhyAtA hai, [ saH] vaha [ karmarajaH ] karmarajako [ saMdhunoti ] khirA detA hai| TIkAH- yaha, nirjarAke mukhya kAraNakA kathana hai| saMvarase arthAt zubhAzubha pariNAmake parama nirodhase yukta aisA jo jIva, vastusvarUpako [ heyaupAdeya tattvako] barAbara jAnatA huA paraprayojanase jisakI buddhi vyAvRtta huI hai aura kevala svaprayojana sAdhanemeM jisakA mana 'udyata huA hai aisA vartatA huA , AtmAko svopalabdhise upalabdha karake [-apaneko svAnubhava dvArA anubhava karake], guNa-guNIkA vasturUpase abheda honeke kAraNa usI jJAnako-svako-sva dvArA avicalapariNativAlA hokara saMcetatA hai, vaha jIva vAstavameM atyanta 'niHsneha vartatA huA -jisako snehake lepakA saMga prakSINa huA hai aise zuddha sphaTikake staMbhakI bhA~ti-pUrvopArjita karmarajako khirA detI hai| 1 / vyAvRtta honA = nivartanA; nivRtta honA; vimukha honaa| 2 / mana = mati; buddhi; bhAva; prinnaam| 3 / udyata honA = tatpara honA ; laganA; udyamavaMta honA ; mur3anA; ddhlnaa| 4 / guNI aura guNameM vastu-apekSAse abheda hai isaliye AtmA kaho yA jJAna kaho-donoM eka hI haiN| upara jisakA 'AtmA' zabdase kathana kiyA thA usIkA yahA~ 'jJAna'zabdase kathana kiyA hai| usa jJAnameM-nijAtmAmeMnijAtmA dvArA nizcala pariNati karake usakA saMcetana-saMvedana-anubhavana karanA so dhyAna hai| 5 / niHsneha = sneha rahita; moharAgadveSa rhit| 6 / sneha = tela; cikanA padArtha; snigdhatA; ciknaapn| saMvara sahita, Atmaprayojanano prasAdhaka Atmane jANI, sunizcaLa jJAna dhyAve, te karamaraja nirjre| 145 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 210 ] paMcAstikAyasaMgraha jassa Na vijjadi rAgo doso moho va jogaparikammo / tassa suhAsuhaDahaNo jJANamao jAyade agaNI / / 146 / / yasya na vidyate rAgo dveSo moho vA yogaparikarma / tasya zubhAzubhadahano dhyAnamayo jAyate agniH|| 146 / / dhyaansvruupaabhidhaanmett| zuddhasvarUpe'vicalitacaitanyavRttirhi dhyAnam / athaasyaatmlaabhvidhirbhidhiiyte| yadA khalu yogI darzanacAritramohanIyavipAkaM pudgalakarmatvAt karmasu saMhRtya, tadanuvRtteH vyAvRttyopayogamamuhyantamarajyantamadviSantaM cAtyantazuddha evAtmani niSkampaM [ bhagavAna zrI kundakunda isase [ -isa gAthAse ] aisA darzAyA ki nirjarAkA mukhya hetu 'dhyAna hai / / 145 / / gAthA 146 anvayArtha:- [ yasya ] jise [ mohaH rAgaH dveSaH ] moha aura rAgadveSa [ na vidyate ] nahIM hai [ vA ] tathA [ yogaparikarma ] yogoMkA sevana nahIM hai [ arthAt mana-vacana-kAyAke prati upekSA hai ], [ tasya ] use [ zubhAzubhadahanaH] zubhAzubhako jalAnevAlI [ dhyAnamayaH agniH ] dhyAnamaya agni [ jAyate ] pragaTa hotI hai| TIkA :- yaha, dhyAnake svarUpakA kathana hai| zuddha svarUpameM avicalita caitanyapariNati so vAstavameM dhyAna hai / vaha dhyAna pragaTa honekI vidhi aba kahI jAtI hai; jaba vAstavameM yogI, darzanamohanIya aura cAritramohanIyakA vipAka pudgalakarma honese usa vipAkako [ apanese bhinna aise acetana ] karmoMmeM sameTakara, tadanusAra pariNatise upayogako vyavRtta karake [ - usa vipAkake anurUpa pariNamanameMse upayogakA nivartana karake ], mohI, rAgI aura dveSI na honevAle aise usa upayogako atyanta zuddha AtmAmeM hI niSkamparUpase lIna karatA 1 / yaha dhyAna zuddhabhAvarUpa hai| nahi rAgadveSavimoha ne nahi yogasevana jehane, pragaTe zubhAzubha bALanAro dhyAna-agni tehne| 146 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 211 nivezayati, tadAsya niSkriyacaitanyarUpasvarUpavizrAntasya vAGmanaHkAyAnabhAvayataH svakarmasvavyApArayataH sakalazubhAzubhakarmendhanadahanasamarthatvAt agnikalpaM paramapuruSArthasiddhyupAyabhUtaM dhyAnaM jAyate iti| tathA coktam- 'ajja vi tirayaNasuddhA appA jhAevi lahai iNdttN| loyaMtiyadevattaM tattha cuA NivvudiM jNti''| 'aMto Natthi suINaM kAlo thoo vayaM ca dummehaa| taNNavari sikkhiyavvaM jaM jaramaraNaM khayaM kunnii''||146 / / hai, taba usa yogIko- jo ki apane niSkriya caitanyarUpa svarUpameM vizrAnta hai, vacana-mana-kAyAko nahIM 'bhAtA aura svakarmomeM vyApAra nahIM karatA use- sakala zubhAzubha karmarUpa IMdhanako jalAnemeM samartha honese agnisamAna aisA, paramapuruSArthasiddhike upAyabhUta dhyAna pragaTa hotA hai| phira kahA hai ki - *"ajju vi tirayaNasuddhA appA jhAevi lahai iNdtN| loyaMtiyadevattaM tattha cuA NivvRrdi jNti|| 'aMto Natthi suINaM kAlo thoo vayaM ca dummehaa| taNNavari sikkhiyavvaM jaM jaramaraNaM khayaM kunni|| [artha:- isa samaya bhI triratnazuddha jIva [- isa kAla bhI samyagdarzanajJAnacAritrarUpa tIna ratnoMse zuddha aise muni ] AtmAkA dhyAna karake indrapanA tathA laukAntika-devapanA prApta karate haiM aura vahA~ se caya kara [ manuSyabhava prApta karake] nirvANako prApta karate haiN| zrutioMkA anta nahIM hai [-zAstroMkA pAra nahIM hai], kAla alpa hai aura hama 'durmedha haiM; isaliye vahI kevala sIkhane yogya hai ki jo jarA-maraNakA kSaya kre|] * ina do uddhRta gAthAoMmeMse pahalI gAthA zrImadbhagavatkundakundAcAryadevapraNIta mokSaprAbhRtakI hai| 1 / bhAnA = ciMtavana karanA; dhyAnA; anubhava krnaa| 2 / vyApAra = pravRtti [ svarUpavizrAnta yogIko apane pUrvopArjita karmoMmeM pravartana nahIM hai, kyoMki vaha mohanIyakarmake vipAkako apanese bhinna-acetana-jAnatA hai tathA usa karmavipAkako anurUpa pariNamanase usane upayogako vimukha kiyA hai|] 3 / puruSArtha = puruSakA artha; puruSakA prayojana; AtmAkA prayojana; aatmpryojn| [ paramapuruSArtha arthAt AtmAkA parama prayojana mokSa hai aura vaha mokSa dhyAnase sadhatA hai, isaliye paramapuruSArthakI [-mokSakI] siddhikA upAya dhyAna hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 212] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda -iti nirjarApadArthavyAkhyAnaM smaaptm| bhAvArtha:- nirvikAra niSkriya caitanyacamatkArameM nizcala pariNati vaha dhyAna hai| yaha dhyAna mokSake upAyarUpa hai| _jisa prakAra thor3I-sI agni bahuta-se ghAsa aura kASThakI rAziko alpa kAlameM jalA detI hai, usI prakAra mithyAtva-kaSAyAdi vibhAvake parityAgasvarUpa mahA pavanase prajvalita huI aura apUrvaadbhUta-parama-AhAdAtmaka sukhasvarUpa ghRtase siMcI huI nizcaya-AtmasaMvedanarUpa dhyAnAgni mUlottaraprakRtibhedavAle karmarUpI indhanakI rAziko kSaNamAtrameM jalA detI hai| isa paMcamakAlameM bhI yathAzakti dhyAna ho sakatA hai| isa kAlameM jo viccheda hai so zukladhyAnakA hai, dharmadhyAnakA nhiiN| Aja bhI yahA~se jIva dharmadhyAna karake devakA bhava aura phira manuSyakA bhava pAkara mokSa prApta karate haiN| aura bahazratadhara hI dhyAna kara sakate haiM aisA bhI nahIM hai; sArabhUta alpa zrutase bhI dhyAna ho sakatA hai| isaliye mokSArthIyoMko zuddhAtmAkA pratipAdaka, savaMranirjarAkA karanevAlA aura jarAmaraNakA haranevAlA sArabhUta upadeza grahaNa karake dhyAna karaneyogya hai| [ yahA~ yaha lakSameM rakhane yogya hai ki uparokta dhyAnakA mUla samyagdarzana hai| samyagdarzanake binA dhyAna nahIM hotA, kyoMki nirvikAra niSkriya caitanyacamatkArakI [ zuddhAtmAkI ] samyak pratIti binA usameM nizcala pariNati kahA~se hosakatI hai ? isaliye mokSake upAyabhUta dhyAna karanekI icchA rakhanevAle jIvako prathama to jinokta dravyaguNaparyAyarUpa vastusvarUpakI yathArtha samajhapUrvaka nirvikAra niSkriya caitanyacamatkArakI samyak pratItikA sarva prakArase udyama karane yogya hai; usake pazcAt hI caitanyacamatkArameM vizeSa lInatAkA yathArtha udyama ho sakatA hai ] / / 146 / / isa prakAra nirjarApadArthakA vyAkhyAna samApta huaa| 1 / durmedha = alpabuddhi vAle; mandabuddhi; tthott| 2 / muniko jo zuddhAtmasvarUpakA nizcala ugra Alambana vartatA hai use yahA~ mukhyataH 'dhyAna' kahA hai| | zuddhAtmAvalambanakI ugratAko mukhya na kareM to, avirata samyagdaSTiko bhI 'jaghanya dhyAna' kahane meM virodha nahIM hai, kyoM ki use bhI zuddhAtmasvarUpakA jaghanya Alambana to hotA hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAnajainazAstramAlA ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates atha baMdhapadArthavyAkhyAnam / navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana jaM suhamasuhamudiNaM bhAvaM ratto karedi jadi appA / so teNa havadi baddho poggalakammeNa viviheNa / / 147 / / yaM zubhamazubhamudIrNaM bhAvaM raktaH karoti yadyAtmA / sa tena bhavati baddhaH pudgalakarmaNA vividhena / / 147 / / bndhsvruupaakhyaanmett| yadi khalvayamAtmA paropAzrayeNAnAdiraktaH karmodayaprabhAvatvAdudIrNaM zubhamazubhaM vA bhAvaM karoti, tadA sa AtmA tena nimittabhUtena bhAvena pudgalakarmaNA vividhena baddho bhavati / tadatra moharAgadveSasnigdhaH zubho'zubho vA pariNAmo jIvasya bhAvabandha:, tannimittena zubhAzubhakarmatvapariNatAnAM jIvena sahAnyonyamUrcchanaM pudgalAnAM dravyabandha iti / / 147 / / aba baMndhapadArthakA vyAkhyAna hai / [ 293 gAthA 147 anvayArtha:- [ yadi ] yadi [AtmA ] AtmA [ raktaH ] rakta [ vikArI ] vartatA huA [ udIrNaM ] udita [yam zubham azubham bhAvam] zubha yA azubha bhAvako [ karoti ] karatA hai, to [ saH ] vaha AtmA [tena] usa bhAva dvArA - usa bhAvake nimittase ] [ vividhena pudgalakarmaNA ] vividha pudgalakarmoMse [ baddhaH bhavati ] baddha hotA hai| TIkA :- yaha, bandhake svarUpakA kathana hai / yadi vAstavameM yaha AtmA anyake [ - pudgalakarmake ] Azraya dvArA anAdi kAlase rakta rahakara karmodayake prabhAvayuktarUpa vartanese udita [ - pragaTa honevAle ] zubha yA azubha bhAvako karatA hai, to vaha AtmA usa nimittabhUta bhAva dvArA vividha pudgalakarmase baddha hotA hai| isaliye yahA~ [ aisA kahA hai ki ], moharAgadveSa dvArA snigdha aise jo jIvake zubha yA azubha pariNAma vaha bhAvabandha hai aura usake [ - zubhAzubha pariNAmake ] nimittase zubhAzubha karmarUpa pariNata pudgaloMkA jIvake sAtha anyonya avagAhana [ -viziSTa zakti sahita ekakSetrAvagAhasambandha ] vaha dravya bandha hai / / 147 / / jo AtamA uparakta karato azubha vA zubha bhAvane, to te vaDe o vividha pudgalakarmathI baMdhAya che| 147 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 214] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jogaNimittaM gahaNaM jogo mnnvynnkaaysNbhuudo| bhAvaNimitto baMdho bhAvo rdiraagdosmohjudo||148 / / yoganimittaM grahaNaM yogo mnovcnkaaysNbhuutH| bhAvanimitto bandho bhAvo rtiraagdvessmohyutH|| 148 / / bhirnggaantrnggbndhkaarnnaakhyaanmett| grahaNaM hi karmapudgalAnAM jiivprdeshvrtikrmskndhaanuprveshH| tat khalu yognimittm| yogo vAGmanaHkAyakarmavargaNAlambana aatmprdeshprispndH| bandhastu karmapudgalAnAM vishissttshktiprinnaamenaavsthaanm| sa punrjiivbhaavnimittH| jIvabhAvaH punA ratirAgadveSamohayutaH, ......... gAthA 148 anvayArtha:- [ yoganimittaM grahaNam ] grahaNakA [-karmagrahaNakA] nimitta yoga hai; [ yogaH manovacanakAyasaMbhUtaH ] yoga manavacanakAyajanita [ AtmapradezaparispaMda] hai| [bhAvanimittaH bandhaH ] bandhakA nimitta bhAva hai; [ bhAvaH ratirAgadveSamohayutaH] bhAva ratirAgadveSamohase yukta [AtmapariNAma ] hai| TIkA:- yaha, bandhake bahiraMga kAraNa aura antaraMga kAraNakA kathana hai| grahaNa arthAt karmapudgaloMkA jIvapradezavartI [-jIvake pradezoMke sAtha eka kSetrameM sthita ] karmaskandhomeM praveza; usakA nimitta yoga hai| yoga arthAt vacanavargaNA, manovargaNA, kAyavargaNA aura karmavargaNAkA jisameM Alambana hotA hai aisA AtmapradezoMkA parispanda [ arthAt jIvake pradezoMkA kNpn| baMdha arthAt karmapudgaloMkA viziSTa zaktirUpa pariNAma sahita sthita rahanA [arthAt karmapudgaloMkA amuka anubhAgarUpa zakti sahita amuka kAla taka TikanA]; usakA nimitta jIvabhAva hai| jIvabhAva ratirAgadveSamohayukta [ pariNAma ] hai arthAt mohanIyake vipAkase utpanna honevAlA vikAra che yogahetuka grahaNa , manavacakAya-Azrita yoga che; che bhAvahetuka baMdha, ne mohAdisaMyuta bhAva ch| 148 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 215 mohanIyavipAkasaMpAditavikAra ityrthH| tadatra mohanIyavipAkasaMpAditavikAra ityrthH| tadatra pudgalAnAM grahaNahetutvAbahiraGgakAraNaM yogaH, viziSTazaktisthitihetutvAdantaraGgakAraNaM jIvabhAva eveti||148|| hedU caduvviyappo aTThaviyappassa kAraNaM bhnnidN| tesiM pi ya rAgAdI tesimabhAve Na bjhNti||149 / / hetuzcaturvikalpo'STavikalpasya kAraNaM bhnnitm| teSAmapi ca rAgAdayasteSAmabhAve na bdhynte|| 149 / / --------------------------------------------------------------------------- isaliye yahA~ [bandhameM], bahiraMga kAraNa [-nimitta] yoga hai kyoMki vaha pudgaloMke grahaNakA hetu hai, aura aMtaraMga kAraNa [-nimitta ] jIvabhAva hI hai kyoMki vaha [ karmapudgaloMkI] viziSTa zakti tathA sthitikA hetu hai|| 148 / / bhAvArtha:- karmabandhaparyAyake cAra vizeSa haiM: prakRtibandha, pradezabandha, sthitibandha aura anubhaagbndh| isameM sthiti-anubhAga hI atyanta mukhya vizeSa haiM, prakRti-pradeza to atyanta gauNa vizeSa haiM; kyoMki sthiti-anubhAga binA karmabandhaparyAya nAmamAtra hI rahatI hai| isaliye yahA~ prakRti-pradezabandhakA mAtra 'grahaNa' zabdase kathana kiyA hai aura sthiti-anubhAgabandhakA hI 'bandha' zabdase kahA hai| jIvake kisI bhI pariNAmameM vartatA huA yoga karmake prakRti-pradezakA arthAt 'grahaNa' kA nimitta hotA hai aura jIvake usI pariNAmameM vartatA huA moharAgadveSabhAva karmake sthiti-anubhAgakA arthAt 'baMdha' kA nimitta hotA hai; isaliye moharAgadveSabhAvako 'bandha' kA aMtaraMga kAraNa [aMtaraMga nimitta] kahA hai aura yogako - jo ki 'grahaNa' kA nimitta hai use-' bandha' kA bahiraMga kAraNa [ bAhya nimitta ] kahA hai|| 148 / / gAthA 149 anvayArtha:- [caturvikalpaH hetuH] [dravyamithyAtvAdi] cAra prakArake hetu [ aSTavikalpasya kAraNam ] ATha prakArake karmoMke kAraNa [bhaNitam ] kahe gaye haiM; [ teSAm api ca] unheM bhI [ rAgAdayaH ] [ jIvake] rAgAdibhAva kAraNa haiM; [ teSAm abhAve ] rAgAdibhAvoMke abhAvameM [na badhyante] jIva nahIM bNdhte| hetu caturvidha aSTavidha karmo taNAM kAraNa kahyA, tenAya che rAgAdi, jyAM rAgAdi nahi tyAM baMdha naa| 149 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha mithyAtvAdidravyaparyAyANAmapi bahiraGgakAraNadyotanametat / tantrAntare kilASTavikalpakarmakAraNatvena bandhaheturdravyaheturUpazcaturvikalpaH proktaH mithyAtvAsaMyamakaSAyayogA iti / teSAmapi jIvabhAvabhUtA rAgAdayo bandhahetutvasya hetavaH, yato rAgAdibhAvAnAmabhAve dravyamithyAtvAsaMyamakaSAyayogasadbhAve'pi jIvA na badhyante / tato rAgAdInAmantaraGgatvAnnizcayena bandhahetutvamavaseyamiti / / 149 / / -iti bandhapadArthavyAkhyAnaM smaaptm| [ bhagavAna zrI kundakunda TIkA:- yaha, mithyAtvAdi dravyaparyAyoMko [ - dravyamithyAtvAdi pudgalaparyAyoMko ] bhI [ baMdhake ] bahiraMga-kAraNapanekA prakAzana hai / 1 graMthAntarameM [ anya zAstrameM ] mithyAtva, asaMyama, kaSAya aura yoga ina cAra prakArake dravyahetuoMko [ dravyapratyayoMko ] ATha prakArake karmoMke kAraNarUpase bandhahetu kahe haiN| unheM bhI bandhahetupaneke hetu jIvabhAvabhUta rAgAdika haiM; kyoMki rAgAdibhAvoMkA abhAva hone para dravyamithyAtva, dravya-asaMyama, dravyakaSAya aura dravyayogake sadbhAvameM bhI jIva baMdhate nahIM haiN| isaliye rAgAdibhAvoMko aMtaraMga bandhahetupanA honeke kAraNa nizcayase bandhahetupanA hai aisA nirNaya karanA / / 149 / / isa prakAra baMdhapadArthakA vyAkhyAna samApta huA / 1 / prakAzana=prasiddha karanA; samajhanA; darzAnA / 2 / jIvagata rAgAdirUpa bhAvapratyayoMkA abhAva hone para dravyapratyayoMke vidyamAnapanemeM bhI jIva baMdhate nahIM haiN| yadi jIvagata rAgAdibhAvoMke abhAva meM bhI dravyapratyayoMke udayamAtrase bandha ho to sarvadA bandha hI rahe [ - mokSakA avakAza hI na rahe ], kyoMki saMsArIyoMko sadaiva karmodayakA vidyamAnapanA hotA hai| 3 / udayagata dravyamithyAtvAdi pratyayoMkI bhA~ti rAgAdibhAva navIna karmabandhameM mAtra bahiraMga nimitta nahIM hai kintu ve to navIna karmabandhameM 'aMtaraMga nimitta' haiM isaliye unheM 'nizcayase bandhahetu' kahe haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [217 atha moksspdaarthvyaakhyaanm| hedumabhAve NiyamA jAyadi NANissa aasvnnirodho| AsavabhAveNa viNA jAyadi kammassa dunnirodho|| 150 / / kammassAbhAveNa ya savvaNhU savvalogadarisI y| pAvadi iMdiyarahidaM avvAbAhaM suhamaNaMtaM / / 151 / / hetvabhAve niyamAjjAyate jJAninaH aasrvnirodhH| AsravabhAvena vinA jAyate karmaNastu nirodhH|| 150 / / karmaNAmabhAvena ca sarvajJaH sarvalokadarzI c| prApnotIndriyarahitamavyAbAdhaM sukhmnntm|| 151 / / dravyakarmamokSahetuparamasaMvararUpeNa bhaavmoksssvruupaakhyaanmett| --------- - - - - - - - - - - -- aba mokSapadArthakA vyAkhyAna hai| gAthA 150-151 anvayArtha:- [hetvabhAve] [ moharAgadveSarUpa] hetukA abhAva honese [jJAnina:] jJAnIko [niyamAt ] niyamase [Asravanirodha: jAyate] AsravakA nirodha hotA hai [ tu] aura [ AsravabhAvena vinA] AsravabhAvake abhAvameM [karmaNa: nirodha: jAyate ] karmakA nirodha hotA hai| [ca] aura [ karmaNAm abhAvena ] karmoMkA abhAva honese vaha [ sarvajJaH sarvalokadarzI ca] sarvajJa aura sarvalokadarzI hotA huA [ indriyarahitam ] indriyarahita, [avyAbAdham ] avyAbAdha, [anantam sukham prApnoti ] ananta sukhako prApta karatA hai| TIkA:- yaha, 'dravyakarmamokSake hetubhUta parama-saMvararUpase bhAvamokSake svarUpakA kathana hai| 1 / dravyakarmamokSa dravyakarmakA sarvathA chUTa jAnAH dravyamokSa [ yahA~ bhAvamokSakA svarUpa dravyamokSake nimittabhUta parama saMvararUpase darzAyA hai| hetu-abhAve niyamathI Asravanirodhana jJAnIne, AsaravabhAva-abhAvamAM karmo taNuM rodhana bane; 150 / karmo-abhAve sarvajJAnI sarvadarzI thAya che. ne akSarahita , anaMta, avyAbAdha sukhane te lhe| 151 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 218] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda dravyakarmamokSahetuparamasaMvararUpeNa bhaavmoksssvruupaakhyaanmett| Asravaheturhi jIvasya moharAgadveSarUpo bhaavH| tadabhAvo bhavati jnyaaninH| tadabhAve bhvtyaasvbhaavaabhaavH| AsravabhAvAbhAve bhavati krmaabhaavH| karmAbhAvena bhavati sArvajJaM srvdrshitvmvyaabaadhmindriyvyaapaaraatiitmnntsukhtvnyceti| sa eSa jIvanmuktinAmA bhaavmokssH| kathamiti cet| bhAvaH khalvatra vivakSitaH karmAvRttacaitanyasya krmprvrtmaanjnyptikriyaaruupH| sa khalu saMsAriNo'nAdimohanIyakarmodayAnuvRttivazAdazuddho drvykrmaasvhetuH| sa tu jJAnino moharAgadveSAnuvRttirUpeNa prhiiyte| tato'sya AsravabhAvo nirudhyte| tato niruddhAJavabhAvasyAsya mohakSayeNAtyantanirvikAramanAdimudritAnantacaitanyavIryasya zuddhajJaptikriyArUpeNAntarmuhUrta- mativAhya yugapaJjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSeyaNa kathaJcica kUTasthajJAnatvamavApya jJaptikriyArUpe kramapravRttyabhAvAdbhAvakarma vinshyti| AsravakA hetu vAstavameM jIvakA moharAgadveSarUpa bhAva hai| jJAnIko usakA abhAva hotA hai| usakA abhAva hone para AsravabhAvakA abhAva hotA hai| AsravabhAvakA abhAva hone para karmakA abhAva hotA hai| karmakA abhAva hone para sarvajJatA, sarvadarzitA aura avyAbAdha, indriyavyApArAtIta, ananta sukha hotA hai| yaha jIvanmukti nAmakA bhAvamokSa hai| 'kisa prakAra ?' aisA prazna kiyA jAya to nimnAnusAra prakAra spaSTIkaraNa hai: yahA~ jo 'bhAva' vivakSita hai vaha karmAvRta [karmase AvRta hue] caitanyakI kramAnusAra pravartatI jJAptikriyArUpa hai| vaha [kramAnusAra pravartatI jJaptikriyArUpa bhAva ] vAstavameM saMsArIko anAdi kAlase mohanIyakarmake udayakA anusaraNa karatI huI pariNatike kAraNa azuddha hai, dravyakarmAsravakA hetu hai| parantu vaha [kramAnusAra pravartatI jJaptikriyArUpa bhAva ] jJAnIko moharAgadveSavAlI pariNatirUpase hAniko prApta hotA hai isaliye use AsravabhAvako nirodha hotA hai| isaliye jise AsravabhAvakA nirodha huA hai aise usa jJAnIko mohake kSaya dvArA atyanta nirvikArapanA honese, jise anAdi kAlase ananta caitanya aura [ananta ] vIrya muMda gayA hai aisA vaha jJAnI [kSINamoha guNasthAnameM ] zuddha jJaptikriyArUpase aMtarmuhUrta vyatIta karake yugapad jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyakA kSaya honese kathaMcit 'kUTastha jJAnako prApta karatA hai aura isa prakAra use jJaptikriyAke rUpameM kramapravRttikA abhAva honese bhAvakarmakA vinAza hotA hai| 1 / indriyavyApArAtIta indriyavyApAra rhit| 2 / jIvanmukti = jIvita rahate hue mukti; deha hone para bhI mukti| 3 / vivakSita=kathana karanA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 219 tataH karmAbhAve sa hi bhagavAnsarvajJaH sarvadarzI vyuparatendriya-vyApArAvyAbAdhAnantasukhazca nitymevaavtisstthte| ityeSa bhAvakarmamokSaprakAra: dravyakarmamokSahetuH parama-saMvaraprakArazca / / 150-151 / / daMsaNaNANasamaggaM jhANaM No apnndvvsNjuttN| jAyadi NijjarahedU sabhAvasahidassa saadhuss|| 152 / / darzanajJAnasamagraM dhyAnaM no anydrvysNyuktm| jAyate nirjarAhetu: svabhAvasahitasya saadhoH|| 152 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - isaliye karmakA abhAva hone para vaha vAstavameM bhagavAna sarvajJa, sarvadarzI tathA indriyavyApArAtItaavyAbAdha-anantasukhavAlA sadaiva rahatA hai| isa prakAra yaha [ jo yahA~ kahA hai vaha ], bhAvakarmamokSakA prakAra tathA dravyakarmamokSakA hetubhUta parama saMvarakA prakAra hai / / 150-151 / / gAthA 152 ___ anvayArtha:- [svabhAvasahitasya sAdhoH] svabhAvasahita sAdhuko [-svabhAvapariNata kevalIbhagavAnako ] [ darzanajJAnasamagraM ] darzanajJAnase sampUrNa aura [ no anyadravya- saMyuktam] 1 / kUTastha sarva kAla eka rUpa rahanevAlAH acl| [jJAnAvaraNAdi ghAtikarmoMkA nAza hone para jJAna kahIM sarvathA apariNAmI nahIM ho jAtA; parantu vaha anya-anya jJeyoMko jAnanerUpa parivartita nahIM hotA-sarvadA tInoM kAlake samasta jJeyoMko jAnatA rahatA hai, isaliye use kathaMcit kUTastha kahA hai|] 2 / bhAvakarmamokSa bhAvakarmakA sarvathA chUTa jAnA; bhaavmokss| [jJaptikriyAmeM kramapravRttikA abhAva honA vaha bhAvamokSa hai athavA sarvajJa -sarvadarzIpanekI aura anantAnandamayapanekI pragaTatA vaha bhAvamokSa hai|] 3 / prakAra svarUpa; riit| dRgajJAnathI paripUrNa ne paradravyavirahita dhyAna je , te nirjarAno hetu thAya svabhAvapariNata saadhune| 152 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 220] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda drvykrmmoksshetuprmnirjraakaarnndhyaanaakhyaanmett| evamasya khalu bhAvamuktasya bhagavataH kevalinaH svarUpatRptatvAdvizrAntasukhaduHkhakarmavipAkakRtavikriyasya prakSINAvaraNatvAdanantajJAnadarzanasaMpUrNazuddhajJAnacetanAmayatvAdatIndriyatvAt cAnyadravyasaMyogaviyuktaM zuddhasvarUpe'vicalitacaitanyavRttirUpatvAtkathaJciddhyAnavyapadezArhamAtmanaH svarUpaM pUrvasaMcitakarmaNAM zaktizAtanaM patanaM vA vilokya nirjarAhetutvenopavarNyata iti|| 152 / / anyadravyase asaMyukta aisA [dhyAnaM ] dhyAna [ nirjarAhetuH jAyate ] nirjarAkA hetu hotA hai| TIkAH- yaha, dravyakarmamokSanake hetubhUta aisI parama nirjarAke kAraNabhUta dhyAnakA kathana hai| isa prakAra vAstavameM isa [-pUvokta] bhAvamukta [-bhAvamokSavAle ] bhagavAna kevalIko-ki jinheM svarUpatRptapaneke kAraNa 'karmavipAkRta sukhaduHkharUpa vikriyA aTaka gaI hai unheM -AvaraNake prakSINapaneke kAraNa, ananta jJAnadarzanase sampUrNa zuddhajJAnacetanAmayapaneke kAraNa tathA atIndriyapaneke kAraNa jo anyadravyake saMyoga rahita hai aura zuddha svarUpameM avicalita caitanyavRttirUpa honeke kAraNa jo kathaMcit 'dhyAna' nAmake yogya hai aisA AtmAkA svarUpa [-AtmAkI nija dazA] pUrvasaMcita koMkI zaktiko 'zAtana athavA unakA patana dekhakara nirjarAke heturUpase varNana kiyA jAtA hai| bhAvArtha:- kevalIbhagavAnake AtmAkI dazA jJAnadarzanAvaraNake kSayavAlI honeke kAraNa, zuddhajJAnacetanAmaya honeke kAraNa tathA indriyavyApArAdi bahirdravyake Alambana rahita honeke kAraNa anyadravyake saMsarga rahita hai aura zuddhasvarUpameM nizcala caitanyapariNatirUpa honeke kAraNa kisI prakAra 'dhyAna' nAmake yogya hai| unakI aisI AtmadazAkA nirjarAke nimittarUpase varNana kiyA jAtA hai kyoMki unheM pUrvopArjita karmokI zakti hIna hotI jAtI hai tathA ve karma khirate jAte hai|| 152 / / 1 / kevalIbhagavAna nirvikAra -paramAnandasvarUpa svAtmotpanna sukhase tRpta haiM isaliye karmakA vipAka jisameM nimittabhUta hotA hai aisI sAMsArika sukha-duHkharUpa [-harSaviSAdarUpa] vikriyA unheM virAmako prApta huI 2 / zAtana = patalA honA; hIna honA; kSINa honA 3 / patana = nAza; galana; khira jaanaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 221 jo saMvareNa jutto NijjaramANodha svvkmmaanni| vavagadavedAusso muyadi bhavaM teNa so mokkho|| 153 / / yaH saMvareNa yukto nirjarannatha srvkrmaanni| vyapagatavedyAyuSko muJcati bhavaM tena sa mokssH|| 153 / / drvymoksssvruupaakhyaanmett| atha khalu bhagavataH kevalino bhAvamokSe sati prasiddhaparamasaMvarasyottarakarmasantatau niruddhAyAM paramanirjarAkAraNadhyAnaprasiddhau satyAM pUrvakarmasaMtatau kadAcitsvabhAvenaiva kadA-citsamuddhAta vidhAnenAyuHkarmasamabhUtasthityAmAyuHkarmAnusAreNaiva nirjIryamANAyAma punarbhavAya tadbhavatyAgasamaye vedanIyAyurnAmagotrarUpANAM jIvena sahAtyantavizleSaH karmapudgalAnAM drvymokssH|| 153 / / ___-iti mokSapadArthavyAkhyAnaM smaaptm| gAthA 153 anvayArtha:- [ yaH saMvareNa yukta:] jo saMvaraseyukta hai aisA [ kevalajJAna prApta ] jIva [ nirjaran atha sarvakarmANi] sarva karmokI nirjarA karatA huA [ vyapagatavedyAyuSka:] vedanIya aura Ayu rahita hokara [ bhavaM maJcati ] bhavako chor3atA hai; [ tena] isaliye [ isa prakAra sarva karmapudgaloMkA viyoga honeke kAraNa ] [ saH mokSa:] vaha mokSa hai| TIkA:- yaha, dravyamokSake svarUpakA kathana hai| vAstavameM bhagavAna kevalIko, bhAvamokSa hone para, parama saMvara siddha honeke kAraNa uttara karmasaMtati nirodhako prApta hokara aura parama nirjarAke kAraNabhUta dhyAna siddha honeke kAraNa pUrva karmasaMtati- ki jisakI sthiti kadAcit svabhAvase hI Ayukarmake jitanI hotI hai aura kadAcit samudghAtavidhAnase Ayukarmake jitanI hotI hai vaha- Ayukarmake anusAra hI nirjarita hotI huI, apunarbhavake liye vaha bhava chUTaneke samaya honevAlA jo vedanIya-Ayu-nAma-gotrarUpa karmapudgaloMkA jIvake sAtha atyanta vizleSa [ viyoga ] vaha dravyamokSa hai|| 153 / / isa prakAra mokSapadArthakA vyAkhyAna samApta huaa| ----------------------- 1 / uttara karmasaMtati=bAdakA karmapravAha; bhAvI krmprmpraa| 2 / pUrva phlekii| 3 / kevalIbhagavAnako vedanIya, nAma aura gotrakarmakI sthiti kabhI svabhAvase hI [ arthAt kevalIsamudaghAtarUpa nimitta hue binA hI ] Ayukarmake jitanI hotI hai aura kabhI vaha tIna karmoMkI sthiti Ayukarmase adhika hone para bhI vaha sthiti ghaTakara Ayukarma jitanI honemeM kevalIsamudaghAta nimitta banatA hai| [ kevalIbhagavAnako phirase bhava hue binA hI usa bhavakA tyAga hotA hai; isaliye unake AtmAse karmapudgaloMkA sadAke lie sarvathA viyoga hotA hai|] saMvarasahita te jIva pUrNa samasta karmo nirjare ne AyuvedyavihIna thaI bhavane taje; te mokSa ch| 153 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha samAptaM ca mokSamArgAvayavarUpasamyagdarzanajJAnaviSayabhUtanavapadArthavyAkhyAnam / / atha mokSamArgaprapaJcasUcikA cUlikA / jIvasahAvaM NANaM appaDihadadaMsaNaM aNaNNamayaM / cariyaM ca tesu NiyadaM atthittamaNiMdiyaM bhaNiyaM / / 154 / / jJAnamapratihatadarzanamananyamayam / jIvasvabhAvaM cAritraM ca tayorniyatamastitvamaninditaM bhaNitam / / 154 / / aura mokSamArgake avayavarUpa samyagdarzana tathA samyagjJAnake viSayabhUta nava padArthoMkA vyAkhyAna bhI samApta huaa| * aba 'mokSamArgaprapaMcasUcaka cUlikA hai| = 1 / mokSamArgaprapaMcasUcaka vistRta kathana karanevAlI / 2 / cUlikAke arthake lie pRSTha 151 kA pada TippaNa dekhe / [ bhagavAna zrIkundakunda mokSamArgakA vistAra batalAnevAlI; mokSamArgakA vistArase karanevAlI; mokSamArgakA AtmasvabhAva ananyamaya nirvighna darzana jJAna che; gjJAnaniyata aniMdha je astitva te cAritra che / 154 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [223 mokssmaargsvruupaakhyaanmett| jIvasvabhAvaniyataM caritaM mokssmaargH| jIvasvabhAvo hi jJAnadarzane annymytvaat| ananyamayatvaM ca tyorvishesssaamaanycaitnysvbhaavjiivnivRtttvaat| atha tayorjIvasvarUpabhUtayonidarzanayoryanniyatamavasthitamutpAdavyayadhrauvyarUpavRttimayamastitvaM rAgAdipariNatyabhAvAdaninditaM tacaritaM; tadeva mokSamArga iti| dvividhaM hi kila saMsAriSu caritaM- svacaritaM paracaritaM ca; svsmyprsmyaavityrthH| tatra svabhAvAvasthitAstitvasvarUpaM svacaritaM, parabhAvAvasthitAstitvasvarUpaM prcritm| tatra yatsva gAthA 154 anvayArtha:- [jIvasvabhAvaM] jIvakA svabhAva [jJAnam ] jJAna aura [apratihata-darzanam ] apratihata darzana hai- [ananyamayam ] jo ki [ jIvase ] ananyamaya hai| [ tayoH] una jJAnadarzanameM [ niyatam ] niyata [astivam ] astitva- [aninditaM] jo ki aniMdita hai- [cAritraM ca bhaNitam ] use [ jinendroMne ] cAritra kahA hai| TIkA:- yaha, mokSamArgake svarUpakA kathana hai| jIvasvabhAvameM niyata cAritra vaha mokSamArga hai| jIvasvabhAva vAstavameM jJAna-darzana hai kyoMki ve [jIvase] ananyamaya haiN| jJAnadarzanakA [jIvase] ananyamayapanA honekA kAraNa yaha hai ki 'vizeSacaitanya aura sAmAnyacaitanya jisakA svabhAva hai aise jIvase ve niSpanna haiM [ arthAt jIva dvArA jJAnadarzana race gaye haiN| aba jIvake svarUpabhUta aise una jJAnadarzanameM niyata-avasthita aisA jo utpAdavyayadhrauvyarUpa vRttimaya astitva- jo ki rAgAdipariNAmake abhAvake kAraNa aniMdita hai - vaha cAritra hai; vahI mokSamArga hai| saMsArIyoMmeM cAritra vAstavameM do prakArakA hai:- [1] svacAritra aura [2] paracAritra; [1]svasamaya aura [2] parasamaya aisA artha hai| vahA~, svabhAvameM avasthita astitvasvarUpa [cAritra] vaha svacAritra hai aura parabhAvameM avasthita astitvasvarUpa [ cAritra] vaha paracAritra hai| usameMse 1 / vizeSacaitanya vaha jJAna hai aura sAmAnyacaitanya vaha darzana hai| 2 / niyata=avasthita; sthita; sthira; dRr3harUpa sthit| 3 / vRtti vartanA; honaa| [ utpAdavyayadhrauvyarUpa vRtti vaha astitva hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 224 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda bhAvAvasthitAstitvarUpaM parabhAvAvasthitAstitvavyAvRttatvenAtyantamaninditaM tadatra saakssaanmokssmaargtvenaavdhaarnniiymiti||154|| jIvo sahAvaNiyado aNiyadaguNapajjuodha prsmo| jadi kuNadi sagaM samayaM pabbhassadi kmmbNdhaado|| 155 / / jIva: svabhAvaniyataH aniyataguNaparyAyo'tha prsmyH| yadi kurute svakaM samayaM prabhrasyati krmbndhaat||155 / / [ arthAt do prakArake cAritrameMse], svabhAvameM avasthita astitvarUpa cAritra-jo ki parabhAvameM avasthita astitvase bhinna honeke kAraNa atyanta aniMdita hai vaha-yahA~ sAkSAt mokSamArgarUpa avdhaarnnaa| [ yahI cAritra 'paramArtha' zabdase vAcya aise mokSakA kAraNa hai, anya nahIM-aisA na jAnakara, mokSase bhinna aise asAra saMsArake kAraNabhata mithyAtvarAgAdimeM lIna vartate hae apanA ananta kAla gayA: aisA jAnakara usI jIvasvabhAvaniyata cAritrakI - jo ki mokSake kAraNabhUta hai usakI - nirantara bhAvanA karanA yogya hai| isa prakAra sUtratAtparya hai|] / 154 / / gAthA 155 anvayArtha:- [ jIvaH ] jIva, [ svabhAvaniyataH] [ dravya-apekSAse] svabhAvaniyata hone para bhI, [aniyataguNaparyAyaH atha parasamayaH ] yadi aniyata guNaparyAyavAlA ho to parasamaya hai| [ yadi] yadi vaha [ svakaM samayaM kurute] [niyata guNaparyAyase pariNamita hokara] svasamayako karatA hai to [ karmabandhAt ] karmabandhase [ prabhrasyati ] chUTatA hai| nijabhAvaniyata aniyataguNaparyayapaNe parasamaya che; te jo kare svakasamayane to karmabaMdhanathI chuutte| 155 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 225 jIvasvabhAvaniyatacaritasya mokSa svasamayaparasamayopAdAnavyudAsapurassarakarmakSayadvAreNa maargtvdyotnmett| ___ saMsAriNo hi jIvasya jJAnadarzanAvasthitatvAt svabhAvaniyatasyApyanAdimohanIyodayAnuvRttiparatvenoparaktopayogasya sataH samupAttabhAvavaizvarupyatvAdaniyataguNaparyAyatvaM parasamaya: paracaritamiti yaavt| tasyaivAnAdimohanIyodayAnuvRttiparatvamapAsyAtyantazuddhopayogasya sataH samupAttabhAvaikyarupyatvAniyataguNaparyAyatvaM svasamayaH svacaritamiti yAvat atha khalu yadi kathaJcanodbhinnasamyagjJAnajyotirjIvaH parasamayaM vyudasya svasamayamupAdatte tadA karmabandhAdavazyaM bhrshyti| yato hi jIvasvabhAvaniyataM caritaM mokSamArga iti|| 155 / / TIkA:- svasamayake grahaNa aura parasamayake tyAgapUrvaka karmakSaya hotA hai- aise pratipAdana dvArA yahA~ [ isa gAthAmeM ] 'jIvasvabhAvameM niyata cAritra vaha mokSamArga hai ' aisA darzAyA hai| saMsArI jIva, [ dravya-apekSAse] jJAnadarzanameM avasthita honeke kAraNa svabhAvameM niyata [-nizcalarUpase sthita ] hone para bhI jaba anAdi mohanIyake udayakA anusaraNa karake pariNati karane ke kAraNa 'uparakta upayogavAlA [-azuddha upayogavAlA ] hotA hai taba [ svayaM ] bhAvoMkA vizvarUpapanA [-anekarUpapanA] grahaNa kiyA honake kAraNa use jo aniyataguNaparyAyapanA hotA hai vaha parasamaya arthAt paracAritra hai; vahI [jIva ] jaba anAdi mohanIyake udayakA anusaraNa karane vAlI pariNati karanA chor3akara atyanta zuddha upayogavAlA hotA hai taba [ svayaM] bhAvakA ekarUpapanA grahaNa kiyA honeke kAraNa use jo niyataguNaparyAyapanA hotA hai vaha svasamaya arthAt svacAritra hai| aba, vAstavameM yadi kisI bhI prakAra samyagjJAnajyoti pragaTa karake jIva parasamayako chor3akara svasamayako grahaNa karatA hai to karmabandhase avazya chUTatA hai; isaliye vAstavameM [ aisA nizcita hotA hai ki ] jIvasvabhAvameM niyata cAritra vaha mokSamArga hai|| 155 / / 1 / uparakta-uparAgayukta [ kisI padArthameM honevaalaa| anya upAdhike anurUpa vikAra [arthAt anya upAdhi jisameM nimittabhUta hotI hai aisI aupAdhika vikRti-malinatA-azuddhi ] vaha uparAga hai|] 2 / aniyata anizcita; anekarUpa; vividha prkaarke| 3 / niyata=nizcita; ekarUpa; amuka eka hI prkaarke| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha jo paradavvamhi suhaM asuhaM rAgeNa kuNadi jadi bhAvaM / so sagacarittabhaTTho paracariyacaro havadi jIvo / / 156 / yaH paradravye zubhamazubhaM rAgeNa karoti yadi bhAvam / sa svakacaritrabhraSTaH paracaritacaro bhavati jIvaH / / 156 / / prcritprvRttsvruupaakhyaanmett| [ bhagavAna zrI kundakunda yo hi mohanIyodayAnuvRttivazAdrajyamAnopayogaH san paradravye zubhamazubhaM vA bhAvamAdadhAti, sa svakacaritrabhraSTaH paracaritracara ityupagIyate; yato hi svadravye zuddhopayogavRttiH svacaritaM paradravye soparAgopayogavRttiH paracaritamiti / / 156 / / gAthA 156 anvayArthaH- [ yaH] jo [ rAgeNa ] rAgase [ - raMjita arthAt malina upayogase ] [ paradravye ] paradravyameM [ zubham azubham bhAvam ] zubha yA azubha bhAva [ yadi karoti ] karatA hai, [ sa jIvaH ] vaha jIva [ svakacaritrabhraSTaH ] svacAritrabhraSTa aisA [ paracaritacaraH bhavati ] paracAritrakA AcaraNa karanevAlA hai| TIkA :- yaha, paracAritrameM pravartana karanevAleke svarUpakA kathana hai| jo [jIva] vAstavameM mohanIyake udayakA anusaraNa karanevAlI pariNatike vaza [ arthAt mohanIyake udayakA anusaraNa karake pariNamita honeke kAraNa ] raMjita - upayogavAlA [ uparaktaupayogavAlA ] vartatA huA, paradravyameM zubha yA azubha bhAvako dhAraNa karatA hai, vaha [ jIva ] svacAritrase bhraSTa aisA paracAritrakA AcaraNa karanevAlA kahA jAtA hai; kyoMki vAstavameM svadravyameM zuddha-upayogarUpa pariNati vaha svacAritra hai aura paradravyameM 'soparAga - upayogarUpa pariNati vaha paracAritra hai|| 156 / / 1 / soparAga=uparAgayukta; uparakta; malina; vikArI; azuddha [ upayogameM honevAlA, karmodayarUpa upAdhike anurUpa vikAra (arthAt karmodayarUpa upAdhi jisameM nimittabhUta hotI hai aisI aupAdhika vikRti) vaha uparAga hai / ] je rAgathI paradravyamAM karato zubhAzubha bhAvane, te svakacaritrathI bhraSTa paracAritra AcaranAra che / 156 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 227 Asavadi jeNa puNNaM pAvaM vA appaNodha bhaavenn| so teNa paracaritto havadi tti jiNA pruti|| 157 / / Asravati yena puNyaM pApaM vAtmano'tha bhaaven| sa tena paracaritraH bhavatIti jinAH prruupynti|| 157 / / paracaritapravRtterbandhahetutvena mokssmaargtvnissedhnmett| iha kila zubhoparakto bhAvaH puNyAsavaH, azubhoparakta: pApAsrava iti| tatra puNyaM pApaM vA yena bhAvenAsravati yasya jIvasya yadi sa bhAvo bhavati sa jIvastadA tena paracarita iti prrupyte| tataH paracaritapravRttirbandhamArga eva , na mokSamArga iti||157|| gAthA 157 anvayArtha:- [ yena bhAvena ] jisa bhAvase [ AtmanaH ] AtmAko [ puNyaM pApaM vA ] puNya athavA pApa [atha Asravati ] Asravita hote haiM, [ tena ] usa bhAva dvArA [ saH ] vaha [ jIva ] [ paracaritraH bhavati] paracAritra hai-[iti] aisA [jinA: ] jina [ prarUpayanti ] prarUpita karate haiN| TIkAH- yahA~, paracAritrapravRti baMdhahetubhUta honese use mokSamArgapanekA niSedha kiyA gayA hai [arthAt paracAritrameM pravartana baMdhakA hetu honese vaha mokSamArga nahIM hai aisA isa gAthAmeM darzAyA hai| yahA~ vAstavameM zubhoparakta bhAva [-zubharUpa vikArI bhAva ] vaha puNyAsrava hai aura azubhoparakta bhAva [-azubharUpa vikArI bhAva ] pApAsrava hai| vahA~, puNya athavA pApa jisa bhAvase Asravita hote haiM, vaha bhAva jaba jisa jIvako ho taba vaha jIva usa bhAva dvArA paracAritra hai- aisA [ jineMdroM dvArA] prarUpita kiyA jAtA hai| isaliye [ aisA nizcita hotA hai ki ] paracAritrameM pravRtti so baMdhamArga hI hai, mokSamArga nahIM hai|| 157 / / re! puNya athavA pApa jIvane Asrave je bhAvathI, tenA vaDe te 'paracarita' nirdiSTa che jindevthii| 157 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 228] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jo savvasaMgamukko NaNNamaNo appaNaM shaavenn| jANadi passadi NiyadaM so sagacariyaM caradi jiivo||158 / / yaH sarvasaGgamuktaH ananyamanAH AtmAnaM svbhaaven| jAnAti pazyati niyataM sa: svakacaritaM carita jiivH|| 158 / / svcritprvRttsvruupaakhyaanmett| yaH khalu niruparAgopayogatvAtsarvasaGgamuktaH paradravyavyAvRttopayogatvAdananyamanA: AtmAnaM svabhAvena jJAnadarzanarUpeNa jAnAti pazyati niyatamavasthitatvena, sa khalu svakaM caritaM carati jiivH| yato hi dRzijJaptisvarUpe puruSe tanmAtratvena vartanaM svcritmiti||158 / / ...... gAthA 158 anvayArthaH- [ yaH ] jo [ sarvasaGgamuktaH ] sarvasaMgamukta aura [ ananyamanAH ] ananyamanavAlA vartatA huA [ AtmAnaM ] AtmAko [ svabhAvena ] [ jJAnadarzanarUpa] svabhAva dvArA [ niyataM] niyatarUpase [sthiratApUrvaka] [jAnAti pazyati] jAnatA-dekhatA hai, [sa: jIvaH ] vaha jIva [svakacaritaM] svacAritra [ carita ] AcaratA hai| TIkA:- yaha, svacAritrameM pravartana karanevAleke svarUpakA kathana hai| ___ jo [jIva ] vAstavameM 'niruparAga upayogavAlA honeke kAraNa sarvasaMgamukta vartatA huA, paradravyase vyAvRtta upayogavAlA honeke kAraNa ananyamanavAlA vartatA huA , AtmAko jJAnadarzanarUpa 1 / niruparAga=uparAga rahita; nirmaLa; avikArI; zuddha [ niruparAga upayogavAlA jIva samasta bAhya-abhyaMtara saMgase zUnya hai tathApi niHsaMga paramAtmAkI bhAvanA dvArA utpanna sundara AnandasyandI paramAnandasvarUpa sukhasudhArasake AsvAdase, pUrNa-kalazakI bhA~ti, sarva AtmapradezameM bharapUra hotA hai|] 2 / prAvRtta vimukha huA; pRthaka huA; nivRtta huA ; nivRtta; bhinn| 3 / ananyamanavAlA jisakI pariNati anya prati nahIM jAtI aisaa| [ mana=citta; pariNati; bhAva] sau-saMgamukta ananyacitta svabhAvathI nija Atmane jANe ane dekhe niyata rahI, te svacaritapravRtta ch| 158 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [229 cariyaM caradi saMga so jo prdvvppbhaavrhidppaa| daMsaNaNANaviyappaM aviyappaM caradi appaado|| 159 / / caritaM carati svakaM sa yaH prdrvyaatmbhaavrhitaatmaa| darzanajJAnavikalpamavikalpaM crtyaatmnH|| 159 / / svabhAva dvArA niyatarUpase arthAt avasthitarUpasase jAnatA-dekhatA hai, vaha jIva vAstavameM svacAritra AcaratA hai; kyoMki vAstavameM 'dRzijJaptisvarUpa puruSameM [AtmAmeM ] tanmAtrarUpase vartanA so svacAritra bhAvArtha:- jo jIva zuddhopayogI vartatA huA aura jisakI pariNati parakI ora nahIM jAtI aisA vartatA huA, AtmAko svabhAvabhUta jJAnadarzanapariNAma dvArA sthiratApUrvaka jAnatA-dekhatA hai, vaha jIva svacAritrakA AcaraNa karanevAlA hai; kyoMki dRzijJaptisvarUpa AtmAmeM mAtra dRzijJaptirUpase pariNamita hokara rahanA vaha svacAritra hai|| 158 / / gAthA 159 anvayArtha:- [ya:] jo [ paradravyAtmabhAvarahitAtmA] paradravyAtmaka bhAvoMse rahita svarUpavAlA vartatA huA, [ darzanajJAnavikalpam ] [ nijasvabhAvabhUta] darzanajJAnarUpa bhedako [AtmanaH avikalpaM] AtmAse abherUpa [ carati ] AcaratA hai, [ saH ] vaha [ svakaM caritaM carati ] svacAritrako AcaratA hai| TIkAH- yaha, zuddha svacAritrapravRttike mArgakA kathana hai| 1 / dRzi= darzana kriyA; sAmAnya avlokn| te che svacaritapravRtta , je paradravyathI virahitapaNe nija jJAnadarzanabhedane jIvathI abhinna ja aacre| 159 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates paMcAstikAyasaMgraha [ bhagavAna zrI kundakunda shuddhsvcritprvRttipthprtipaadnmett| yo hi yogIndraH samastamohavyUhabahirbhUtatvAtparadravyasvabhAvabhAvarahitAtmA san, svadravyamekamevAbhimukhyenAnuvartamAnaH svasvabhAvabhUtaM darzanajJAnavikalpamapyAtmano'vikalpatvena carati, sa khalu svakaM caritaM crti| evaM hi zuddhadravyAzritamabhinnasAdhya jo yogIndra, samasta 'mohavyUhase bahirbhUta honeke kAraNa paradravyake svabhAvarUpa bhAvoMse rahita svarUpavAle vartate hue, svadravyako ekako hI abhimukhatAse anusarate hue nijasvabhAvabhUta darzanajJAnabhedako bhI AtmAse abhedarUpase Acarate haiM, ve vAstavameM svacAritrako Acarate haiN| isa prakAra vAstavameM zuddhadravyake Azrita, abhinnasAdhyasAdhanabhAvavAle nizcayanayake Azrayase mokSamArgakA prarUpaNa kiyA gayA / aura jo pahale [ 107 vIM gAthAmeM ] darzAyA gayA thA vaha svaparahetuka 1 / mohavyUha=mohasamUha / [ jina munIMdrane samasta mohasamUhakA nAza kiyA honese ' apanA svarUpa paradravyake svabhAvarUpa bhAvoMse rahita hai' aisI pratIti aura jJAna jinheM vartatA hai, tathA taduparAnta jo kevala svadravyameM hI nirvikalparUpase atyanta lIna hokara nijasvabhAvabhUta darzanajJAnabhedoMko AtmAse abhedarUpase Acarate haiM, ve munIMdra svacAritrakA AcaraNa karanevAle haiM / ] 2 / yahA~ nizcayanayakA viSaya zuddhadravya arthAt zuddhaparyAyapariNata dravya hai, arthAt akale dravyakI [ - paranimitta rahita ] zuddhaparyAya hai; jaise ki nirvikalpa zuddhaparyAyapariNata muniko nizcayanayase mokSamArga hai| 3 / jisa nayameM sAdhya aura sAdhana abhinna [ arthAt eka prakArake ] hoM vaha yahA~ nizcayanaya hai| jaise ki, nirvikalpadhyAnapariNata [ - zuddhAdgazraddhAnajJAnacAritrapariNata ] muniko nizcayanayase mokSamArga hai kyoMki vahA~ [ mokSarUpa ] sAdhya aura [ mokSamArgarUpa ] sAdhana eka prakArake arthAt zuddhAtmarUpa [ - zuddhAtmaparyAyarUpa ] haiN| 4 / jina paryAyoMmeM sva tathA para kAraNa hote haiM arthAt upAdAnakAraNa tathA nimittakAraNa hote haiM ve paryAyeM svaparahetuka paryAyeM haiM, jaise ki chaThaveM guNasthAnameM [ dravyArthikanayake viSayabhUta zuddhAtmasvarUpake AMzika avalambana sahita] vartate hue tattvArthazraddhAna [ navapadArthagata zraddhAna ], tattvArthajJAna [ navapadArthagata jJAna] aura paMcamahAvratAdirUpa cAritra - yaha saba svaparahetuka paryAyeM haiN| ve yahA vyavahAranayake viSayabhUta haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [231 sAdhanabhAvaM nizcayanayamAzritya mokssmaargprruupnnm| yattu pUrvamudRiSTaM tatsvaparapratyayaparyAyAzritaM bhinnasAdhyasAdhanabhAvaM vyavahAranayamAzritya prrupitm| na caitadvipratiSiddhaM nizcayavyavahArayoH saadhysaadhnbhaavtvaatsuvrnnsuvrnnpaassaannvt| ata evobhayanayAyattA pAramezvarI tiirthprvrtneti|| 159 / / - - - - - - - - paryAyake Azrita, 'bhinnasAdhyasAdhanabhAvavAle vyavahAranayake Azrayase [-vyavahAranayakI apekSAse ] prarUpita kiyA gayA thaa| isameM paraspara virodha AtA hai aisA bhI nahIM hai, kyoMki survaNa aura survaNapASANakI bhA~ti nizcaya-vyavahArako sAdhya-sAdhanapanA hai; isaliye pAramezvarI [jinabhagavAnakI ] 'tIrthapravartanA donoM nayoMke AdhIna hai|| 159 / / 1 / jisa nayameM sAdhya tathA sAdhana bhinna hoM [ -bhinna prarUpita kiye jAe~] vaha yahA~ vyavahAranaya hai; jaise ki, chaThaveM guNasthAnameM [dravyArthikanayake viSayabhUta zuddhAtmasvarUpake AMzika Alambana sahita] vartate hue tattvArthazraddhAna [navapadArthasambandhI zraddhAna ], tattvArthajJAna aura paMcamahAvratAdirUpa cAritra vyavahAranayase mokSamArga hai kyoMki [ mokSarUpa] sAdhya svahetuka paryAya hai aura [ tattvArthazraddhAnAdimaya mokSamArgarUpa] sAdhana svaparahetuka paryAya hai| 2 / jisa pASANameM suvarNa ho use suvarNapASANa kahA jAtA hai| jisa prakAra vyavahAranayase suvarNapASANa suvarNakA sAdhana hai, usI prakAra vyavahAranayase vyavahAramokSamArga nizcayamokSamArgakA sAdhana hai; arthAt vyavahAranayase bhAvaliMgI muniko savikalpa dazAmeM vartate hue tattvArthazraddhAna, tattvArthajJAna aura mahAvratAdirUpa cAritra nirvikalpa dazAmeM vartate hue zuddhAtmazraddhAnajJAnAnuSThAnanake sAdhana haiN| 3 / tIrtha mArga [ arthAt mokSamArga ]; upAya [arthAt mokSakA upAya ]; upadeza; shaasn| 4 / jinabhagavAnake upadezameM do nayoM dvArA nirUpaNa hotA hai| vahA~, nizcayanaya dvArA to satyArtha nirUpaNa kiyA jAtA hai aura vyavahAranaya dvArA abhUtArtha upacarita nirUpaNa kiyA jAtA hai| prazna:- satyArtha nirUpaNa hI karanA cAhiye; abhUtArtha upacarita nirUpaNa kisaliye kiyA jAtA hai ? uttara:- jise siMhakA yathArtha svarUpa sIdhA samajhameM na AtA ho use siMhake svarUpake upacarita nirUpaNa dvArA arthAt billIke svarUpake nirUpaNa dvArA siMhake yathArtha svarUpakI samajha kI ora le jAte haiM, usI prakAra jise vastukA yathArtha svarUpa sIdhA samajhameM na AtA ho use vastusvarUpake upacarita nirUpaNa dvArA vastusvarUpakI yathArtha samajha kI ora le jAte haiN| aura lambe kathanake badalemeM saMkSipta kathana karaneke lie bhI vyavahAranaya dvArA upacarita nirUpaNa kiyA jAtA hai| yahA~ itanA lakSameM rakhaneyogya hai ki - jo puruSa billIke nirUpaNako hI siMhakA nirUpaNa mAnakara billIko hI siMha samajha le vaha to upadezake hI yogya nahIM hai, usI prakAra jo puruSa upacarita nirUpaNako hI satyArtha nirUpaNa mAnakara vastusvarUpako mithyA rItise samajha baiThe vaha to upadezake hI yogya nahIM hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 232] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda dhammAdIsaddahaNaM sammattaM nnaannmNgpuvvgdN| ceTThA tavamhi cariyA vavahAro mokkhamaggo tti||160|| dharmAdizraddhAnaM samyaktvaM jnyaanmnggpuurvgtm| ceSTA tapasi caryA vyavahAro mokSamArga iti||160 / / nizcayamokSamArgasAdhanabhAvena puurvoddissttvyvhaarmokssmaargnirdesho'ym| gAthA 160 anvayArtha:- [dharmAdizraddhAnaM samyaktvam ] dharmAstikAyAdikA zraddhAna so samyaktva [ aGgapUrvagatam jJAnam ] aMgapUrvasambandhI jJAna so jJAna aura [ tapasi ceSTA caryA ] tapameM ceSTA [ -pravRtti ] so cAritra; [iti ] isa prakAra [ vyavahAraH mokSamArgaH ] vyavahAramokSamArga hai| TIkA:- nizcayamokSamArgake sAdhanarUpase, pUrvodiSTa [107 vI gAthAmeM ullikhita] vyavahAramokSamArgakA yaha nirdeza hai| [ yahA~ eka udAharaNa liyA jAtA hai: sAdhya-sAdhana sambandhI satyArtha nirUpaNa isa prakAra hai ki 'chaThaveM guNasthAnameM vartatI huI AMzika zuddhi sAtaveM guNasthAnayogya nirvikalpa zuddha pariNatikA sAdhana hai|' aba, 'chaThaveM guNasthAnameM kaisI athavA kitanI zuddhi hotI hai'- isa bAtako bhI sAtha hI sAtha samajhanA ho to vistArase aisA nirUpaNa kiyA jAtA hai ki 'jisa zuddhike sadbhAvameM, usake sAtha-sAtha mahAvratAdike zubhavikalpa haTha vinA sahajarUpase pravartamAna ho vaha chaThaveM guNasthAnayogya zuddhi sAtaveM guNasthAnayogya nirvikalpa zuddha pariNatikA sAdhana hai|' aise lambe kathanake badale, aisA kahA jAe ki 'chaThaveM guNasthAnameM pravartamAna mahAvratAdike zubha vikalpa sAtaveM guNasthAnayogya nirvikalpa zuddha pariNatikA sAdhana hai,' to vaha upacarita nirUpaNa hai| aise upacarita nirUpaNameMse aisA artha nikAlanA cAhiye ki 'mahAvratAdike zubha vikalpa nahIM kintu unake dvArA jisa chaThaveM guNasthAnayogya zuddhi batAnA thA vaha zUddhi vAstavameM sAtaveM guNasthAnayogya nirvikalpa zuddha pariNatikA sAdhana hai|'] dharmAdinI zraddhA sudRga, pUrvAMgabodha subodha che, tapamAMhi ceSTA caraNa-oka vyavahAramuktimArga che| 160 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [ 233 kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana ___ samyagdarzanajJAnacAritrANi mokssmaargH| tatra dharmAdInAM dravyapadArthavikalpavatAM tattvArthazraddhAnabhAvasvabhAvaM bhAvantaraM zraddhAnAkhyaM samyaktvaM, tattvArthazraddhAnanirvRtau satyAmaGgapUrvagatArthaparicchittirjJAnam, AcArAdisUtraprapaJcitavicitrayativRttasamastasamudayarUpe tapasi ceSTA caryA-ityeSa: svaparapratyayaparyAyAzritaM bhinnasAdhyasAdhanabhAvaM vyavahAranayamAzrityAnugamyamAno mokSamArga: kArtasvarapASANArpitadIptajAtavedovatsamAhitAntaraGgasya pratipadamuparitanazuddhabhUmikAsu paramaramyAsu vizrAntimabhinnAM niSpAdayana, jAtyakArtasvarasyeva zuddhajIvasya kathaMcidbhinnasAdhyasAdhanabhAvAbhAvAtsvayaM zuddhasvabhAvena vipariNamamAnasyApi, nizcayamokSamArgasya sAdhanabhAvamApadyata iti||160|| - - - - - - - - - - - - - - - - - samyagdarzana-jJAna-cAritra so mokSamArga hai| vahA~ [chaha ] dravyarUpa aura [ nava] padArtharUpa jinake bheda haiM aise dharmAdike tattvArthazraddhAnarUpa bhAva [-dharmAstikAyAdikI tattvArthapratItirUpa bhAva] jisakA svabhAva hai aisA, 'zraddhAna' nAmakA bhAvavizeSa so samyaktva; tattvArthazraddhAnake sadbhAvameM aMgapUrvagata padArthoM kA avabodhana [-jAnanA ] so jJAna; AcArAdi sUtroM dvArA kahe gae anekavidha muni-AcAroMke samasta samudAyarUpa tapameM ceSTA [-pravartana ] so cAritra; - aisA yaha, svaparahetuka paryAyake Azrita , bhinnasAdhyasAdhanabhAvavAle vyavahAranayake Azrayase [-vyavahAranayakI apekSAse] anusaraNa kiyA jAnevAlA mokSamArga. savarNapASANako lagAI jAnevAlI pradIpta anikI bhA~ti 'samAhita aMtaraMgavAle jIvako [arthAt ] jisakA aMtaraMga ekAgra-samAdhiprApta hai aise jIvako] pada-pada para parama ramya aisI uparakI zuddha bhUmikAoMmeM abhinna vizrAMti [-abhedarUpa sthiratA] utpanna karatA huA - yadyapi uttama suvarNakI bhA~ti zuddha jIva kathaMcit bhinnasAdhyasAdhanabhAvake abhAvake kAraNa svayaM [apane Apa] zuddha svabhAvase pariNamita hotA hai tathApi-nizcayamokSamArgake sAdhanapaneko prApta hotA hai| bhAvArtha:- jise aMtaraMgameM zuddhikA aMza pariNamita huA hai usa jIvako tattvArtha-zraddhAna, aMgapUrvagata jJAna aura muni-AcArameM pravartanarUpa 'vyavahAramokSamArga vizeSa-vizeSa zuddhikA 1 / samAhita=ekAgra; ekatAko prApta; abhedatAko prApta; chinnabhinnatA rahita; samAdhiprApta; zuddha; prshaaNt| 2 / isa gAthAkI zrI jayasenAcAryadevakRta TIkAmeM paMcamaguNasthAnavartI gRhasthako bhI vyavahAramokSamArga kahA hai| vahA~ vyavahAramokSamArgake svarUpakA nimnAnusAra varNana kiyA hai:- 'vItarAgasarvajJapraNIta jIvAdipadArtho sambandhI samyaka zraddhAna tathA jJAna donoM, gRhasthako aura tapodhanako samAna hote haiM; cAritra, tapodhanoMko AcArAdi caraNagraMthoMmeM vihita kiye hue mArgAnusAra pramatta-apramatta guNasthAnayogya paMcamahAvrata-paMcasamiti-trigupti-SaDAvazyakAdirUpa hotA hai aura gRhasthoMko upAsakAdhyayanagraMthameM vihita kiye hue mArgake anusAra paMcamaguNasthAnayogya dAna-zIlapUjA-upavAsAdirUpa athavA dArzanika-vratikAdi gyAraha sthAnarUpa [gyAraha pratimArUpa] hotA hai; isa prakAra vyavahAramokSamArgakA lakSaNa hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 234] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda NicchayaNaeNa bhaNido tihi tehiM samAhido hu jo appaa| Na kuNadi kiMci vi aNNaM Na muyadi so mokkhamaggo tti|| 161 / / nizcayanayena bhaNitastribhistaiH samAhitaH khalu yaH aatmaa| na karoti kiMcidapyanyanna muJcati sa mokSamArga iti|| 161 / / vyavahAramokSamArgasAdhyabhAvena nishcymokssmaargopnyaaso'ym| ----------------------------------------------------------------------------- vyavahArasAdhana banatA huA, yadyapi nirvikalpazuddhabhAvapariNata jIvako paramArthase to uttama suvarNakI bhA~ti abhinnasAdhyasAdhanabhAvake kAraNa svayameva zuddhabhAvarUpa pariNamana hotA hai tathApi, vyavahAranayase nizcayamokSamArgake sAdhanapaneko prApta hotA hai| [ajJAnI dravyaliMgI munikA aMtaraMga lezamAtra bhI samAhita nahIM honese arthAt use[ dravyArthikanayake viSayabhUta zuddhAtmasvarUpake ajJAnake kAraNa] zuddhikA aMza bhI pariNamita nahIM honese use vyavahAramokSamArga bhI nahIM hai||] 160 / / gAthA 161 anvayArtha:- [ yaH AtmA] jo AtmA [ tai: tribhiH khalu samAhitaH] ina tIna dvArA vAstavameM samAhita hotA huA [arthAt samyagdarzanajJAnacAritra dvArA vAstavameM ekAgra-abheda hotA huA ] [anyat kiMcit api] anya kucha bhI [ na karoti na muJcati ] karatA nahIM hai yA chor3atA nahIM hai, [ saH ] vaha [ nizcayanayena ] nizcayanayase [ mokSamArgaH iti bhaNitaH ] -- mokSamArga' kahA gayA hai| TIkA:- vyavahAramokSamArgake sAdhyarUpase, nizcayamokSamArgakA yaha kathana hai| je jIva darzanajJAnacaraNa vaDe samAhita hoIne, choDe-grahe nahi anya kaMIpaNa, nizcaye zivamArga che| 161 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 235 samyagdarzanajJAnacAritrasamAhita Atmaiva jIvasvabhAvaniyatacaritratvAnnizcayena mokssmaargH| atha khalu kathaJcanAnAdyavidyAvyapagamAvyavahAramokSamArgamanuprapanno dharmAditattvArthAzraddhAnAGgapUrvagatArthAjJAnAtapazceSTAnAM dharmAditattvArthazraddhAnAGgapUrvagatArthajJAnatapazceSTAnAJca tyAgopAdAnAya prArabdhaviviktabhAvavyApAraH, kutazcidupAdeyatyAge tyAjyopAdAne ca puna: pravartitapratividhAnAbhiprAyo, yasminyAvati kAle viziSTabhAvanAsauSThavavazAtsamyagdarzanajJAnacAritraiH svabhAvabhUtaiH samamaGgAGgibhAvapariNatyA - - - - - - - - - samyagdarzana-jJAna-cAritra dvArA samAhita huA AtmA hI jIvasvabhAvameM niyata cAritrarUpa hone ke kAraNa nizcayase mokSamArga hai| aba [vistAra aisA hai ki ], yaha AtmA vAstavameM kathaMcit [-kisI prakArase , nija udyamase ] anAdi avidyAke nAza dvArA vyavahAramokSamArgako prApta hotA huA, dharmAdisambandhI tattvArthaazraddhAnake padArthoMsambandhI ajJAnake aura jJAnake aura atapameM ceSTAke tyAga hetuse tathA dharmAdisambandhI tattvArtha-zraddhAnake ke. aMgaparvagata padArthoMsambandhI jJAnake aura tapameM ceSTAke grahaNa hetase [-tInoMke tyAga tathA tInoMke grahaNa hetase ] 'vivikta bhAvarUpa vyApAra karatA haA. aura kisI kAraNase grAhyakA tyAga ho jAnepara aura tyAjyakA grahaNa ho jAnepara usake pratividhAnakA abhiprAya karatA huA, jisa kAla aura jitane kAla taka viziSTa bhAvanAsauSThavake kAraNa svabhAvabhUta samyagdarzana-jJAna-cAritrake sAtha "aMga-aMgIbhAvase pariNati dvArA 1 / vivikta = vivekase pRthaka kie hue [arthAt heya aura upAdeyakA viveka karake vyavahArase upAdeya rUpa jAne hue| [jisane anAdi ajJAnakA nAza karake zuddhikA aMza pragaTa kiyA hai aise vyavahAra-mokSamArgI [ savikalpa] jIvako niHzaMkatA-niHkAMkSA-nirvicikitsAdi bhAvarUpa, svAdhyAya-vinayAdi bhAvarUpa aura niraticAra vratAdi bhAvarUpa vyApAra bhUmikAnusAra hote haiM tathA kisI kAraNa upAdeya bhAvoMkA [-vyavahArase grAhya bhAvoMkA] tyAga ho jAne para aura tyAjya bhAvoMkA upAdAna arthAt grahaNa ho jAne para usake pratikArarUpase prAyazcittAdi vidhAna bhI hotA hai|] 2 / pratividhAna = pratikAra karanekI vidhi; pratikArakA upAya; ilaaj| 3 / viziSTa bhAvanAsauSThava = vizeSa acchI bhAvanA [arthAt viziSTazuddha bhAvanA ]; viziSTa prakArakI uttama bhaavnaa| 4 / AtmA vaha aMgI aura svabhAvabhUta samyagdarzanajJAnacAritra vaha aNg| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 236 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda tatsamAhito bhUtvA tyAgopAdAnavikalpazUnyatvAdvizrAntabhAvavyApAra: suniHprakampaH ayamAtmAva-tiSThate, tasmin tAvati kAle ayamevAtmA jIvasvabhAvaniyatacaritatvAnnizcayena mokSamArga ityucyte| ato nizcayavyavahAramokSamArgayoH sAdhyasAdhanabhAvo nitraamuppnn|| 161 / / unase samAhita hokara, tyAgagrahaNake vikalpase zUnyapaneke kAraNa [ bhedAtmaka ] bhAvarUpa vyApAra virAma prApta honese [arthAt bhedabhAvarUpa-khaMDabhAvarUpa vyApAra ruka jAnese ] suniSkamparUpase rahatA hai, usa kAla aura utane kAla taka yahI AtmA jIvasvabhAvameM niyata cAritrarUpa honeke kAraNa nizcayase 'mokSamArga' kahalAtA hai| isaliye, nizcayamokSamArga aura vyavahAramokSamArgako sAdhya-sAdhanapanA atyanta ghaTatA hai| bhAvArtha:- nizcayamokSamArga nija zuddhAtmAkI ruci, jJapti aura nizcaLa anubhUtirUpa hai| usakA sAdhaka [arthAt nizcayamokSamArgakA vyavahAra-sAdhana] aisA jo bhedaratnatrayAtmaka vyavahAramokSamArga use jIva kathaMcit [-kisI prakAra, nija udyamase ] apane saMvedanameM AnevAlI avidyAkI vAsanAke vilaya dvArA prApta hotA huA, jaba guNasthAnarUpa sopAnake kramAnusAra nijazuddhAtmadravyakI bhAvanAse utpanna nityAnandalakSaNavAle sukhAmRtake rasAsvAdakI tRptirUpa parama kalAke anubhavake kAraNa nijazuddhAtmAzrita nizcayadarzanajJAnacAritrarUpase abhedarUpa pariNamita hotA hai, taba nizcayanayase bhinna sAdhya-sAdhanake abhAvake kAraNa yaha AtmA hI mokSamArga hai| isaliye aisA siddha huA ki suvarNa aura suvarNapASANakI bhA~ti nizcayamokSamArga aura vyavahAramokSamArgako sAdhya-sAdhakapanA [ vyavahAranayase ] atyanta ghaTita hotA hai|| 161 / / 1 / unase = svabhAvabhUta smygdrshn-jnyaan-caaritrse| 2 / yahA~ yaha dhyAnameM rakhaneyogya hai ki jIva vyavahAramokSamArgako bhI anAdi avidyAkA nAza karake hI prApta kara sakatA hai; anAdi avidyAke nAza honese pUrva to [arthAt nizcayanayake-dravyArthikanayake-viSayabhUta zuddhAtmasvarUpakA bhAna karanese pUrva to] vyavahAramokSamArga bhI nahIM hotaa| punazca, 'nizcayamokSamArga aura vyavahAramokSamArgako sAdhya-sAdhanapanA atyanta ghaTita hotA hai' aisA jo kahA gayA hai vaha vyavahAranaya dvArA kiyA gayA upacarita nirUpaNa hai| usameMse aisA artha nikAlanA cAhiye ki 'chaThaveM guNasthAnameM vartanevAle zubha vikalpoMko nahIM kintu chaThaveM guNasthAnameM vartanevAle zuddhike aMzako aura sAtaveM gaNasthAnayogya nizcayamokSamArgako vAstavameM sAdhana-sAdhyapanA hai|' chaThaveM gaNasthAnameM vartanevAle zuddhika aMza bar3hakara jaba aura jitane kAla taka ugra zuddhike kAraNa zubha vikalpoMkA abhAva vartatA hai taba aura utane kAla taka sAtaveM guNasthAnayogya nizcayamokSamArga hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [237 jo caradi NAdi pecchadi appANaM appaNA annnnnnmyN| so cArittaM NANaM daMsaNamidi Nicchido hodi|| 162 / / yazcarati jAnAti pazyati aatmaanmaatmnaannymym| sa cAritraM jJAnaM darzana miti nizcito bhvti|| 162 / / aatmnshcaaritrjnyaandrshntvdyotnmett| ya: khalvAtmAnamAtmamayatvAdananyamayamAtmanA carati-svabhAvaniyatAstitvenAnuvartate, AtmanA jAnAti-svaparaprakAzakatvena cetayate, AtmanA pazyati-yAthAtathyenAvalokayate, sa khalvAtmaiva cAritraM - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - gAthA 162 anvayArtha:- [yaH] jo [ AtmA ] [ananyamayam AtmAnam ] ananyamaya AtmAko [AtmanA] AtmAse [ carati AcaratA hai, [jAnAti ] jAnatA hai, [ pazyati] dekhatA hai, [ saH] vaha [ AtmA hI] [ cAritraM ] cAritra hai, [ jJAnaM ] jJAna hai, [ darzanam ] darzana hai-[ iti ] aisA [ nizcitaH bhavati] nizcita hai| TIkA:- yaha, AtmAke cAritra-jJAna-darzanapanekA prakAzana hai [ arthAt AtmA hI cAritra, jJAna aura darzana hai aisA yahA~ samajhAyA hai| jo [ AtmA] vAstavameM AtmAko- jo ki Atmamaya honese ananyamaya hai use-AtmAse AcaratA hai arthAt 'svabhAvaniyata astitva dvArA anuvartatA hai [-svabhAvaniyata astitvarUpase pariNamita hokara anusaratA hai], [ananyamaya AtmAko hI] AtmAse jAnatA hai arthAt svaparaprakAzakarUpase cetatA hai, [ananyamaya AtmAko hI] AtmAse dekhatA hai arthAt yathAtatharUpase 1 / svabhAvaniyata = svabhAvameM avasthita; [jJAnadarzanarUpa] svabhAvameM dRr3harUpase sthit| ["svabhAvaniyata astitva kI vizeSa spaSTatAke lie 144 vIM gAthAkI TIkA dekho|] jANe, juo ne Acare nija Atmane AtmA vaDe, te jIva darzana, jJAna ne cAritra che nishcitpnne| 162 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 238] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda jJAnaM darzanamiti kartRkarmakaraNAnAmajJAnaM darzanamiti kartRkarmakaraNAnAmabhedAnnizcito bhvti| atazcAritrajJAnadarzanarUpatvAjjIvasvabhAvaniyatacaritatvalakSaNaM nizcayamokSamArgatvamAtmano nitraamuppnnmiti|| 162 / / jeNa vijANadi savvaM pecchadi so teNa sokkhmnnuhvdi| idi taM jANadi bhavio abhaviyasatto Na sddhdi|| 163 / / yena vijAnAti sarvaM pazyati sa tena saukhymnubhvti| iti tajjAnAti bhavyo'bhavyasattvo na shrddhtte|| 163 / / sarvasyAtmanaH saMsAriNo mokssmaargaarhtvniraaso'ym| ---------- avalokatA hai, vaha AtmA hI vAstavameM cAritra hai, jJAna hai, darzana hai-aisA kartA-karma-karaNake abhedake kAraNa nizcita hai| isase [ aisA nizcita huA ki] cAritra-jJAna-darzanarUpa honeke kAraNa AtmAko jIvasvabhAvaniyata cAritra jisakA lakSaNa hai aisA nizcayamokSamArgapanA atyanta ghaTita hotA hai [arthAt AtmA hI cAritra-jJAna-darzana honeke kAraNa AtmA hI jJAnadarzanarUpa jIvasvabhAvameM dRr3harUpase sthita cAritra jisakA svarUpa hai aisA nizcayamokSamArga hai] / / 162 / / gAthA 163 anvayArtha:- [ yena ] jisase [AtmA mukta honepara ] [ sarvaM vijAnAti ] sarvako jAnatA hai aura [ pazyati ] dekhatA hai, [ tena] usase [ saH ] vaha [ saukhyam anubhavati ] saukhyakA anubhava karatA hai; - [iti tad ] aisA [bhavyaH jAnAti ] bhavya jIva jAnatA hai, [ abhavyasattvaH na zraddhatte ] abhavya jIva zraddhA nahIM krtaa| TIkA:- yaha, sarva saMsArI AtmA mokSamArgake yogya honekA nirAkaraNa [ niSedha ] hai 1 / jaba AtmA AtmAko AtmAse AcaratA hai-jAnatA hai-dekhatA hai, taba kartA bhI AtmA, karma bhI AtmA aura karaNa bhI AtmA hai; isa prakAra yahA~ kartA-karma-karaNakI abhinnatA hai| jANe-juo che sarva tethI saukhya-anubhava muktane; -A bhAvajANe bhavya jIva , abhavya nahi zraddhA lhe| 163 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 239 iha hi svabhAvaprAtikUlyAbhAvahetukaM saukhym| Atmano hi dRzi-jJaptI svbhaavH| tayorviSayapratibandhaH praatikuulym| mokSe khalvAtmanaH sarvaM vijAnataH pazyatazca tdbhaavH| tatastaddhetukasyAnAkulatvalakSaNasya paramArthasukhasya moksse'nubhuutirclitaa'sti| ityetadbhavya eva bhAvato vijAnAti, tataH sa eva mokssmaargaarhH| naitadabhavyaH zraddhatte, tataH sa mokSamArgAnaha eveti| ata: katipaye eva saMsAriNo mokSamArgArhA na sarva eveti||163|| - - - - - - - - - - vAstavameM saukhyakA kAraNa svabhAvakI pratikUlatAkA abhAva hai| AtmAkA 'svabhAva' vAstavameM dRzi-jJapti [ darzana aura jJAna] hai| una donoMko viSayapratibandha honA so 'pratikUlatA' hai| mokSameM vAstavameM AtmA sarvako jAnatA aura dekhatA honese usakA abhAva hotA hai [arthAt mokSameM svabhAvakI pratikUlatAkA abhAva hotA hai| isaliye usakA abhAva jisakA kAraNa hai aise anAkulatAlakSaNavAle paramArtha-sukhakI mokSameM acalita anubhUti hotI hai| -isa prakAra bhavya jIva hI 'bhAvase jAnatA hai, isaliye vahI mokSamArgake yogya hai; abhavya jIva isa prakAra zraddhA nahIM karatA, isaliye vaha mokSamArgake ayogya hI hai| isase [ aisA kahA ki ] katipaya hI saMsArI mokSamArgake yogya haiM, sarva nhiiN|| 163 / / 1 / pratikUlatA = viruddhatA; viparItatA; uulttaapn| 2 / viSayapratibandha = viSayameM rukAvaTa arthAta mryaaditpnaa| [darzana aura jJAnake viSayameM maryAditapanA honA vaha svabhAvakI pratikUlatA hai|] 3 / pAramArthika sukhakA kAraNa svabhAvakI pratikUlatAkA abhAva hai| 4 / pAramArthika sukhakA lakSaNa athavA svarUpa anAkulatA hai| 5 / zrI jayasenAcAryadevakRta TIkAmeM kahA hai ki 'usa ananta sukhako bhavya jIva jAnate hai, upAdeyarUpase zraddhate haiM aura apane-apane guNasthAnAnusAra anubhava karate haiN|' Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 240] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda dasaNaNANacarittANi mokkhamaggo tti sevidvvaanni| sAdhUhi idaM bhaNidaM tehiM dubaMdho va mokkho vaa|| 164 / / darzanajJAnacAritrANi mokSamArga iti sevitvyaani| sAdhubhiridaM bhaNitaM taistu bandho vA mokSo vaa|| 164 / / / darzanajJAnacAritrANAM kathaMcidvandhahetutvopadarzanena jIvasvabhAve niyatacaritasya saakssaanmoksshetutvdyotnmett| amUni hi darzanajJAnacAritrANi kiyanmAtrayApi parasamayapravRttyA saMvalitAni kRzAnu-saMvalitAnIva ghRtAni kathaJciviruddhakAraNatvarUDherbandhakAraNAnyapi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - gAthA 164 anvayArtha:- [ darzanajJAnacAritrANi ] darzana-jJAna-cAritra [ mokSamArgaH ] mokSamArga hai [iti] isaliye [ sevitavyAni ] ve sevanayogya haiM- [idam sAdhubhiH bhaNitam ] aisA sAdhuoMne kahA hai; [ taiH tu] parantu unase [bandhaH vA ] bandha bhI hotA hai aura [ mokSaH vA] mokSa bhI hotA hai| TIkA:- yahA~, darzana-jJAna-cAritrakA kathaMcit bandhahetupanA darzAyA hai aura isa prakAra jIvasvabhAvameM niyata cAritrakA sAkSAt mokSahetupanA prakAzita kiyA hai| yaha darzana-jJAna-cAritra yadi alpa bhI parasamayapravRttike sAtha milita ho to, agnike sAtha milita ghRtakI bhA~ti [arthAt 'uSNatAyukta ghRtakI bhA~ti], kathaMcit viruddha kAryake kAraNapanekI vyAptike kAraNa bandhakAraNa bhI hai| aura jaba ve 1 / ghRta svabhAvase zItalatAke kAraNabhUta honepara bhI, yadi vaha kiMcit bhI uSNatAse yukta ho to, usase [kathaMcit ] jalate bhI haiM; usI prakAra darzana-jJAna-cAritra svabhAvase mokSake kAraNabhUta hone para bhI , yadi ve kiMcit bhI parasamayapravRtise yukta ho to, unase [kathaMcit ] bandha bhI hotA hai| 2 / parasamayapravRttiyukta darzana-jJAna-cAritrameM kathaMcit mokSarUpa kAryase viruddha kAryakA kAraNapanA [arthAt bandharUpa kAryakA kAraNapanA ] vyApta hai| dRga, jJAna ne cAritra che zivamArga tethI sevavAM -saMte kaDuM, paNa hetu che o baMdhanA vA mokssnaa| 164 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [241 bhvnti| yadA tu samastapara-samayapravRttinivRttirUpayA svasamayapravRttyA saGgacchaMte, tadA nivRttakRzAnusaMvalanAnIva ghRtAni viruddhakAryakAraNabhAvAbhAvAtsAkSAnmokSakAraNAnyeva / bhvnti| tataH svasamayapravRttinAmno jIvasvabhAvaniyatacaritasya saakssaanmokssmaargtvmuppnn-miti||164|| aNNANAdo NANI jadi maNNadi suddhsNpogaado| havadi tti dukkhamokkhaM parasamayarado havadi jiivo||165|| ajJAnAt jJAnI yadi manyate shuddhsNpryogaat| bhavatIti du:khamokSaH parasamayarato bhavati jIvaH / / 165 / / [ darzana-jJAna-cAritra], samasta parasamayapravRttise nivRttirUpa aisI svasamayapravRttike sAtha saMyukta hote haiM taba, jise agnike sAthakA militapanA nivRtta huA hai aise ghRtakI bhA~ti, viruddha kAryakA kAraNabhAva nivRtta ho gayA honese sAkSAt mokSakA kAraNa hI hai| isaliye 'svasamayapravRtti' nAmakA jo jIvasvabhAvameM niyata cAritra use sAkSAt mokSamArgapanA ghaTita hotA hai / / 164 / / gAthA 165 anvayArtha:- [ zuddhasaMprayogAt ] zuddhasaMprayogase [ zubha bhaktibhAvase] [ duHkhamokSaH bhavati] duHkhamokSa hotA hai [iti] aisA [ yadi ] yadi [ ajJAnAt ] ajJAnake kAraNa [ jJAnI] jJAnI [ manyate ] 'mAne, to vaha [ parasamayarataH jIvaH] parasamayarata jIva [bhavati] hai| ['arhatAdike prati bhakti-anurAgavAlI maMdazuddhise bhI kramaza: mokSa hotA hai' isa prakAra yadi ajJAnake kAraNa [-zuddhAtmasaMvedanake abhAvake kAraNa, rAgAMzake kAraNa] jJAnIko bhI [ maMda puruSArthavAlA] jhukAva varte, to taba taka vaha bhI sUkSma parasamayameM rata hai|] [ zAstroMmeM kabhI-kabhI darzana-jJAna-cAritrako bhI yadi ve parasaMmayapravRttiyukta ho to, kathaMcit baMdhakA kAraNa kahA jAtA hai; aura kabhI jJAnIko vartanevAle zubhabhAvoMko bhI kathaMcit mokSake paraMparAhetu kahA jAtA hai| zAstromeM AnevAle aise bhinnabhinna paddhatinake kathanoMko sulajhAte hue yaha sArabhUta vAstavikatA dhyAnameM rakhanI cAhiye ki -jJAnIko jaba zuddhAzuddharUpa mizraparyAya vartatI hai taba vaha mizraparyAya ekAMtase saMvara-nirjarA-mokSake kAraNabhUta nahIM hotI , athavA ekAMtase Asrava-baMdhake kAraNabhUta nahIM hotI, parantu usa mizraparyAyakA zuddha aMza saMvara-nirjarA-mokSake kAraNabhUta hotA hai aura azuddha aMza Asrava-baMdhake kAraNabhUta hotA hai|] 1 / isa nirUpaNake sAtha tulanA karaneke liye zrI pravacanasArakI 11 vI gAthA aura usakI tattvapradIpikA TIkA dekhie| 2 / mAnanA = jhukAva karanA; Azaya rakhanA; AzA rakhanA; icchA karanA; abhiprAya krnaa| jinavarapramukhanI bhakti dvArA mokSanI AzA dhare ajJAnathI jo jJAnI jIva , to parasamayarata teha ch| 165 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 242] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda suukssmprsmysvruupaakhyaanmett| arhadAdiSu bhagavatsu siddhisAdhanIbhUteSu bhaktibhAvAnuraJjitA cittavRttiratra shuddhsNpryogH| atha khalvajJAnalavAvezAdyadi yAvat jJAnavAnapi tataH zuddhasaMprayogAnmokSo bhavatItyabhiprAyeNa khidyamAnastatra pravartate tadA tAvatso'pi rAgalavasadbhAvAtparasamayarata ityupgiiyte| atha na kiM punarniraGkuzarAgakalikalaGkitAntaraNavRttiritaro jana iti||165||| TIkA:- yaha, sUkSma parasamayake svarUpakA kathana hai| siddhike sAdhanabhUta aise arhatAdi bhagavantoMke prati bhaktibhAvase 'anuraMjita cittavRtti vaha yahA~ 'zuddhasamprayoga' hai| aba, ajJAnalavake Avezase yadi jJAnavAna bhI 'usa zuddhasamprayogase mokSa hotA hai ' aise abhiprAya dvArA kheda prApta karatA huA usameM [zuddhasamprayogameM ] pravarte, to taba taka vaha bhI 'rAgalavake sadbhAvake kAraNa "parasamayarata' kahalAtA hai| to phira niraMkaza rAgarUpa klezase kalaMkita aisI aMtaraMga vRttivAlA itara jana kyA parasamayarata nahIM kahalAegA ? [avazya kahalAegA hI] / / 165 / / 1 / anuraMjita = anurakta; rAgavAlI; sraag| 2 / ajJAnalava = kincit ajJAna; alpa ajnyaan| 3 / rAgalava = kincit rAga; alpa raag| 4 / parasamayarata = parasamayameM rata; parasamayasthita; parasamayakI ora jhukAvavAlA; parasamayameM aaskt| 5 / isa gAthAkI zrI jayasenAcAryadevakRta TIkAmeM isa prakAra vivaraNa hai: koI puruSa nirvikAra-zuddhAtmabhAvanAsvarUpa paramopekSAsaMyamameM sthita rahanA cAhatA hai, parantu usameM sthita rahaneko azakta vartatA huA kAmakrodhAdi azubha pariNAmake vaMcanArtha athavA saMsArasthitike chedanArtha jaba paMcaparameSThIke prati guNastavanAdi bhakti karatA hai, taba vaha sUkSma parasamayarUpase pariNata vartatA huA sarAga samyagdRSTi hai; aura yadi vaha puruSa zuddhAtmabhAvanAmeM samartha hone para bhI use [ zuddhAtmabhAvanAko] chor3akara 'zubhopayogase hI mokSa hotA hai aisA ekAnta mAne, to vaha sthUla parasamayarUpa pariNAma dvArA ajJAnI mithyAdRSTi hotA hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 243 arhNtsiddhcediypvynngnnnnaannbhttisNpnnnno| baMdhadi puNNaM bahuso Na hu so kammakkhayaM kunndi|| 166 / / arhtsiddhcaityprvcngnnjnyaanbhktismpnnH| badhnAti puNyaM bahuzo na khalu sa karmakSayaM kroti|| 166 / / uktazuddhasaMprayogasya kathaJcidvandhahetutvena mokssmaargtvniraaso'ym| arhadAdibhaktisaMpanna: kathaJcicchuddhasaMprayogo'pi san jIvo jIvadrAgalavatvAcchubhopayoga-tAmajahat bahuzaH - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - gAthA 166 anvayArtha:- [ arhatsiddhacaityapravacanagaNajJAnabhaktisampannaH ] arhata, siddha , caitya [-arhatAdikI pratimA ], pravacana [-zAstra], munigaNa aura jJAnake prati bhaktisampanna jIva [ bahuzaH puNyaM badhnAti ] bahuta puNya bAMdhatA hai, [ na khalu saH karmakSayaM karoti ] parantu vAstavameM vaha karmokA kSaya nahIM krtaa| TIkA:- yahA~, pUrvokta zuddhasamprayogako kathaMcit baMdhahetupanA honese usakA mokSamArgapanA nirasta kiyA hai [ arthAt jJAnIko vartatA huA zuddhasamprayoga nizcayase baMdhahetubhUta honeke kAraNa vaha mokSamArga nahIM hai aisA yahA~ darzAyA hai]| arhatAdike prati bhaktisampanna jIva, kathaMcit "zuddhasamprayogavAlA' hone para bhI, "rAgalava jIvita [ vidyamAna ] honese 'zubhopayogIpane' ko nahIM chor3atA huA , bahuta 1 / kathaMcit = kisI prakAra; kisI apekSAse [arthAt nizcayanayakI apekssaase]| [ jJAnIko vartate hue zuddhasamprayogako kadAcit vyavahArase bhale mokSakA paramparAhetu kahA jAya, kintu nizcayase to vaha baMdhahetu hI hai kyoMki azuddhirUpa aMza hai|] 2 / nirasta karanA = khaMDita karanA; nikAla denA; niSiddha krnaa| 3 / siddhike nimittabhUta aise jo arhantAdi unake prati bhaktibhAvako pahale zuddhasamprayoga kahA gayA hai| usameM 'zuddha' zabda hone para bhI 'zubha' upayogarUpa rAgabhAva hai| [ 'zubha' aise arthameM jisa prakAra 'vizuddha' zabda kadAcit prayoga hotA hai usI prakAra yahA~ 'zuddha' zabdakA prayoga huA hai|] 4 / rAgalava = kiMcit rAga; alpa raag| jina-siddha-pravacana-caitya-munigaNa-jJAnanI bhakti kare, te puNyabaMdha lahe ghaNo, paNa karmano kSaya nava kre| 166 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 244] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda puNyaM badhnAti, na khalu sklkrmkssymaarbhte| tataH sarvatra rAgakaNikA'pi pariharaNIyA prsmyprvRttinibndhntvaaditi||166|| jassa hidaeNumettaM vA paradavvamhi vijjade raago| so Na vijANadi samayaM sagassa savvAgamadharo vi|| 167 / / yasya hRdaye'NumAtro vA paradravye vidyate raagH| sa na vijAnAti samayaM svakasya srvaagmdhro'pi||167|| svasamayopalambhAbhAvasya raagaikhetutvdyotnmett| yasya khalu rAgareNukaNikA'pi jIvati hRdaye na nAma sa samastasiddhAntasindhupArago'pi niruparAgazuddhasvarUpaM svasamayaM cetyte| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - puNya bAMdhatA hai, parantu vAstavameM sakala karmakA kSaya nahIM krtaa| isaliye sarvatra rAgakI kaNikA bhI pariharaneyogya hai, kyoMki vaha parasamayapravRttikA kAraNa hai|| 166 / / gAthA 167 anvayArtha:- [ yasya ] jise [ paradravye ] paradravyake prati [aNumAtra: vA] aNumAtra bhI [ lezamAtra bhI [ rAga:] rAga [ hRdaye vidyate] hRdayameM vartatA hai [ saH] vaha, [ sarvAgamadharaH api] bhale sarvaAgamadhara ho tathApi, [ svakasya samayaM na vijAnAti] svakIya samayako nahIM jAnatA [-anubhava nahIM krtaa| ___TIkA:- yahA~, svasamayakI upalabdhike abhAvakA, rAga eka hetu hai aisA prakAzita kiyA hai [arthAt svasamayakI prAptike abhAvakA rAga hI eka kAraNa hai aisA yahA~ darzAyA hai| jise rAgareNukI kaNikA bhI hRdayameM jIvita hai vaha, bhale samasta siddhAMtasAgarakA pAraMgata ho tathApi, 'niruparAgazuddhasvarUpa svasamayako vAstavameM nahIM cetatA [-anubhava nahIM krtaa| 1 / niruparAga-zuddhasvarUpa = uparAgarahita [-nirvikAra ] zuddha jisakA svarUpa hai aisaa| aNumAtra jene hRdayamAM paradravya pratye rAga che, ho sarvaAgamadhara bhale jANe nahIM svk-smyne| 167 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] [245 navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana piJjanalagnatUlanyAsanyAyamadhiddhatA'rhadAdiviSayo'pi krameNa tataH svasamayaprasiddhyarthaM rAgareNurapasAraNIya iti||167|| dhariduM jassa Na sakkaM cittubbhAmaM viNA du appaannN| rodho tassa Na vijjadi suhAsuhakadassa kmmss||168|| dhartuM yasya na zakyam cittodbhrAmaM vinA tvaatmaanm| rodhastasya na vidyate zubhAzubhakRtasya krmnnH|| 168 / / raaglvmuuldossprNpraakhyaanmett| iha khalvarhadAdibhaktirapi na rAgAnuvRttimantareNa bhvti| rAgAdyanuvRttau ca satyAM buddhiprasaramantareNAtmA na taM kathaMcanApi dhArayituM shkyte| ---------------- isaliye, 'dhunakIse cipakI huI rUI 'kA nyAya lAgu honese , jIvako svasamayakI prasiddhike hetu arhatAdi-viSayaka bhI rAgareNu [-arhatAdike orakI bhI rAgaraja ] kramazaH dUra karaneyogya hai|| 167 / / gAthA 168 anvayArtha:- [ yasya ] jo [ cittodbhAmaM vinA tu] [ rAganake sadbhAvake kAraNa] cittake bhramaNa rahita [ AtmAnam ] apaneko [dhartum na zakyam ] nahIM rakha sakatA, [tasya ] use [ zubhAzubhakRtasya karmaNaH] zubhAzubha karmakA [ rodhaH na vidyate ] nirodha nahIM hai| TIkA:- yaha, rAgalavamUlaka doSaparamparAkA nirUpaNa hai [ arthAt alpa rAga jisakA mUla hai aisI doSoMkI saMtatikA yahA~ kathana hai| yahA~ [isa lokameM ] vAstavameM arhatAdike orakI bhakti bhI rAgapariNatike binA nahIM hotii| rAgAdipariNati hone para, AtmA 'buddhiprasAra rahita [-cittake bhramaNase rahita ] apaneko kisI prakAra nahIM rakha sakatA ; 1 / dhunakIse cipakI huI thor3I sI bhI 2 / jisa prakAra rUI, dhunaneke kAryameM vighna karatI hai, usI prakAra thor3A sA bhI rAga svasamayakI upalabdhirUpa kAryameM vighna karatA hai| mananA bhramaNathI rahita je rAkhI zake nahi Atmane, zubha vA azubha karmo taNo nahi rodha che te jiivne| 168 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 246] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda buddhiprasare ca sati zubhasyAzubhasya vA karmaNo na nirodho'sti| tato rAgakalivilAsamUla evAyamanarthasantAna iti||168|| tamhA NivvudikAmo NissaMgo Nimmamo ya haviya punno| siddhesu kuNadi bhattiM NivvANaM teNa pppodi|| 169 / / tasmAnnivRttikAmo nissaGgo nirmamazca bhUtvA punH| siddheSu karoti bhaktiM nirvANaM tena praapnoti||169 / / rAgakaliniHzeSIkaraNasya krnniiytvaakhyaanmett| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - aura buddhiprasAra hone para [-cittakA bhramaNa hone para ], zubha tathA azubha karmakA nirodha nahIM hotaa| isalie, isa anarthasaMtatikA mUla rAgarUpa klezakA vilAsa hI hai| bhAvArtha:- arhatAdikI bhakti bhI rAga binA nahIM hotii| rAgase cittakA bhramaNa hotA hai; cittake - 10 ko mAgakA mala kANa: bhramaNasa kamabagha haataah|ddsaaleddn anathAkA paramparAkA mala kAraNa raaghaa|| 168 / / liAdana gAthA 169 anvayArtha:- [ tasmAt ] isalie [nivRttikAmaH ] mokSArthI jIva [ nissaGgaH] niHsaMga [ca ] aura [nirmama:] nirmama [ bhUtvA puna: ] hokara [ siddheSu bhakti ] siddhoMkI bhakti [-zuddhAtmadravyameM sthiratArUpa pAramArthika siddhabhakti ] [ karoti ] karatA hai, [ tena ] isalie vaha [ nirvANaM prApnoti] nirvANako prApta karatA hai| TIkA:- yaha, rAgarUpa klezakA 'niHzeSa nAza karaneyogya honekA nirUpaNa hai| 1 / buddhiprasAra = vikalpoMkA vistAra; cittakA bhramaNa; manakA bhaTakanA; manakI cNcltaa| 2 / isa gAthAkI zrI jayasenAcAryadevaviracita TIkAmeM nimnAnusAra vivaraNa diyA gayA hai:-mAtra nityAnaMda jisakA svabhAva hai aise nija AtmAko jo jIva nahIM bhAtA, usa jIvako mAyA-mithyA-nidAnazalyatrayAdika samastavibhAvarUpa buddhiprasAra rokA nahIM jA sakatA aura yaha nahIM rukanese [arthAt buddhiprasArakA nirodha nahIM honese] zubhAzubha karmakA saMvara nahIM hotA; isalie aisA siddha huA ki samasta anarthaparamparAoMkA rAgAdivikalpa hI mUla hai| 3 / niHzeSa = sampUrNa; kiMcita zeSa na rahe aisaa| te kAraNe mokSecchu jIva asaMga ne nirmama banI siddho taNI bhakti kare, upalabdhi jethI mokssnii| 169 / Please inform us of any errors on rajesh@ AtmaDharma.com Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [247 yato rAgAdyanuvRttau cittoddhAntiH, cittoddhAntau karmabandha ityuktam, tataH khalu mokSArthinA karmabandhamUlacittoddhAntimUlabhUtA rAgAdyanuvRttirekAntena niHshessiikrnniiyaa| niH-zeSitAyAM tasyAM prasiddhanaiHsaGgayanairmamyaH zuddhAtmadravyavizrAntirUpAM pAramArthikI siddhabhaktimanubibhrANa: prsiddhsvsmyprvRttirbhvti| tena kAraNena sa eva ni:-zeSitakarmabandhaH siddhimvaapnotiiti||169 / / - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - rAgAdipariNati hone para cittakA bhramaNa hotA hai aura cittakA bhramaNa hone para karmabandha hotA hai aisA [ pahale ] kahA gayA, isalie mokSArthIko karmabandhakA mUla aisA jo cittakA bhramaNa usake mUlabhUta rAgAdipariNatikA ekAnta niHzeSa nAza karaneyogya hai| usakA niHzeSa nAza kiyA jAnese, jise 'niHsaMgatA aura nirmamatA prasiddha huI hai aisA vaha jIva zuddhAtmadravyameM vizrAMtirUpa pAramArthika siddhabhakti dhAraNa karatA huA svasamayapravRttikI prasiddhivAlA hotA hai| usa kAraNase vahI jIva karmabandhakA niHzeSa nAza karake siddhiko prApta karatA hai|| 169 / / 1 niHsaMga = Atmatattvase viparIta aisA jo bAhya-abhyaMtara parigrahaNa usase rahita pariNati so niHsaMgatA hai| 2 / rAgAdi-upAdhirahita caitanyaprakAza jisakA lakSaNa hai aise Atmatattvase viparIta mohodaya jisakI utpattimeM nimittabhUta hotA hai aise mamakAra-ahaMkArAdirUpa vikalpasamUhase rahita nirmohapariNati so nirmamatA hai| 3 / svasamayapravRttikI prasiddhivAlA = jise svasamayameM pravRtti prasiddha huI hai aisaa| [ jo jIva rAgAdipariNatikA ke niHsaMga aura nirmama huA hai usa paramArtha-siddhabhaktivaMta jIvake svasamayameM pravRtti siddha kI hai isalie svasamayapravRttike kAraNa vahI jIva karmabandhakA kSaya karake mokSako prApta karatA hai, anya nhiiN|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 248] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda sapayatthaM titthayaraM abhigadabuddhissa suttroiss| dUrataraM NivvANaM sNjmtvsNputtss||170|| sapadArthaM tIrthakaramabhigatabuddheH suutrrocinH| dUrataraM nirvANaM sNymtpHsmpryuktsy|| 170 / / arhadAdibhaktirUpaparasamayapravRtteH sAkSAnmokSahetutvAbhAve'pi paramparayA moksshetutvsdbhaavdyotnmett| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - gAthA 170 anvayArthaH- [ saMyamatapaHsamprayuktasya ] saMyamatapasaMyukta hone para bhI, [ sapadArtha tIrthakaram ] nava padArthoM tathA tIrthaMkarake prati [ abhigatabuddheH ] jisakI buddhikA jhukAva vartatA hai aura [ sUtrarocinaH ] sUtroMke prati jise ruci [prIti ] vartatI hai, usa jIvako [ nirvANaM] nirvANa [ dUrataram ] dUratara [ vizeSa dUra ] hai| TIkAH- yahA~, arhatAdikI bhaktirUpa parasamayapravRttimeM sAkSAt mokSahetupanekA abhAva hone para bhI paramparAse mokSahetupanekA 'sadbhAva darzAyA hai| 1 / vAstavameM to aisA hai ki -jJAnIko zuddhAzuddharUpa mizra paryAyameM jo bhakti-AdirUpa zubha aMza vartatA hai vaha to mAtra devalokAdike klezakI paramparAkA hI hetu hai aura sAtha hI sAtha jJAnIko jo [ maMdazuddhirUpa] zuddha aMza pariNamita hotA hai vaha saMvaranirjarAkA tathA [ utane aMzameM] mokSakA hetu hai| vAstavameM aisA hone para bhI, zuddha aMzameM sthita saMvara-nirjarA-mokSahetutvakA Aropa usake sAthake bhakti-AdirUpa zubha aMzameM karake una zubha bhAvoMko devalokAdike klezakI prAptikI paramparA sahita mokSaprAptike hetubhUta kahA gayA hai| yaha kathana Aropase [ upacArase] kiyA gayA hai aisA smjhnaa| [ aisA kathaMcit mokSahetutvakA Aropa bhI jJAnIko hI vartanevAle bhakti-AdirUpa zubha bhAvoMmeM kiyA jA sakatA hai| ajJAnIke to zuddhikA aMzamAtra bhI pariNamanameM nahIM honese yathArtha mokSahetu bilakula pragaTa hI nahIM huA hai-vidyamAna hI nahIM hai to phira vahA~ usake bhaktiAdirUpa zubha bhAvoMmeM Aropa kisakA kiyA jAya?] saMyama tathA tapayuktane paNa dUratara nirvANa che, sUtro, padArtho , jinavaro prati cittamA ruci jo rhe| 170 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 249 yaH khalu maukSArthamudyatamanAH samupArjitAcintyasaMyamatapobhAro'pyasaMbhAvitaparamavairAgyabhUmikAdhirohaNasamarthaprabhuzakti: piJjanalagnatUlanyAsanyAyena navapadAthaiH sahAIdAdirucirUpAM parasamayapravRttiM parityaktuM notsahate, sa khalu na nAma sAkSAn mokSaM labhate kintu suralokAdiklezaprAptirUpayA paramparayA tmvaapnoti|| 170 / / arahaMtasiddhacediyapavayaNabhatto pareNa nniymenn| jo kuNadi tavokammaM so suralogaM smaadiydi|| 171 / / ------- ------- --------- jo jIva vAstavameM mokSake liye udyamI cittavAlA vartatA huA, aciMtya saMyamatapabhAra samprApta kiyA hone para bhI paramavairAgyabhUmikAkA ArohaNa karanemeM samartha aisI 'prabhuzakti utpanna nahIM kI honese , 'dhunakI ko cipakI huI rUI 'ke nyAyase, nava padArthoM tathA arhatAdikI rucirUpa [prItirUpa] parasamayapravRttikA parityAga nahIM kara sakatA, vaha jIva vAstavameM sAkSAt mokSako prApta nahIM karatA kintu devalokAdike klezakI prAptirUpa paramparA dvArA use prApta karatA hai|| 170 / / 1 / prabhuzakti = prabala zakti; ugra zakti; pracura shkti| [jisa jJAnI jIvane parama udAsInatAko prApta karanemeM samartha aisI prabhuzakti utpanna nahIM kI vaha jJAnI jIva kadAcit zuddhAtmabhAvanAko anukUla, jIvAdipadArthoMkA pratipAdana karanevAle AgamoMke prati ruci [prIti] karatA hai, kadAcit [ jisa prakAra koI rAmacandrAdi puruSa dezAntarasthita sItAdi strI ke pAsase Ae hue manuSyoMko premase sunatA hai, unakA sanmAnAdi karatA hai aura unheM dAna detA hai usI prakAra] nirdoSa-paramAtmA tIrthaMkaraparamadevoMke aura gaNadharadeva-bharata-sagara-rAmapAMDavAdi mahApuruSoMke caritrapurANa zubha dharmAnurAgase sunatA hai tathA kadAcit gRhastha-avasthAmeM bhedAbhedaratnatrayapariNata AcArya-upAdhyAya-sAdhunake pUjanAdi karatA hai aura unheM dAna detA hai -ityAdi zubha bhAva karatA hai| isa prakAra jo jJAnI jIva zubha rAgako sarvathA nahIM chor3a sakatA, vaha sAkSAt mokSako prApta nahIM karatA parantu devalokAdike klezakI paramparAko pAkara phira carama dehase nirvikalpasamAdhividhAna dvArA vizuddhadarzanajJAnasvabhAvavAle nijazuddhAtmAmeM sthira hokara use [ mokSako prApta karatA hai|] jina-siddha-pravacana-caitya pratye bhakti dhArI mana viSe, saMyama parama saha tapa kare, te jIva pAme svrgne| 171 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 250 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda arhatsiddhacaityapravacanabhakta: pareNa niymen| yaH karoti tapaHkarma sa suralokaM smaadtte|| 171 / / arhdaadibhktimaatrraagjnitsaakssaanmoksssyaantraaydyotnmett| yaH khalvarhadAdibhaktividheyabuddhiH san paramasaMyamapradhAnamatitIvra tapastapyate, sa tAvanmAtrarAgakalikalaGkitasvAntaH sAkSAnmokSasyAntarAyIbhUtaM viSayaviSadrumAmodamohitAntaraGgaM svargalokaM samAsAdya , suciraM rAgAGgAraiH pcymaano'ntstaamytiiti||171|| tamhA NivvudikAmo rAgaM savvattha kuNadu mA kiNci| so teNa vIdarAgo bhavio bhavasAyaraM trdi||172|| - - - - - - - - - - - - - - - - - - gAthA 171 anvayArtha:- [ yaH] jo [jIva], [arhatsiddhacaityapravacanabhakta:] arhata, siddha, caitya [arhatAdikI pratimA ] aura pravacanake [-zAstra] prati bhaktiyukta vartatA huA, [ pareNa niyamena ] parama saMyama sahita [ tapaHkarma ] tapakarma [ -taparUpa kArya ] [ karoti ] karatA hai, [ saH ] vaha [ suralokaM ] devalokako [ samAdatte ] samprApta karatA hai| TIkA:- yaha, mAtra arhatAdikI bhakti jitane rAgase utpanna honevAlA jo sAkSAt mokSakA aMtarAya usakA prakAzana hai| jo [ jIva] vAstavameM arhatAdikI bhaktike AdhIna buddhivAlA vartatA huA 'paramasaMyamapradhAna atitIvra tapa tapatA hai, vaha [jIva], mAtra utane rAgarUpa klezase jisakA nija aMtaHkaraNa kalaMkita [ -malina] hai aisA vartatA huA , viSayaviSavRkSake Amodase jahA~ antaraMga [-aMtaHkaraNa] mohita hotA hai aise svargalokako- jo ki sAkSAt mokSako antarAyabhUta hai use-samprApta karake, sucirakAla paryaMta [-bahuta lambe kAla taka] rAgarUpI aMgAroMse dahyamAna huA antarameM saMtapta [ -duHkhI, vyathita ] hotA hai|| 171 / / 1 / paramasaMyamapradhAna = utkRSTa saMyama jisameM mukhya ho aisaa| 2 / Amoda = [1] sugaMdha; [2] moj| tethI na karavo rAga jarIye kayAMya paNa mokSecchuo; vItarAga thaIne o rIte te bhavya bhavasAgara tre| 172 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 251 tasmAnnittikAmo rAgaM sarvatra karotu mA kinycit| sa tena vItarAgo bhavyo bhavasAgaraM trti||172|| sAkSAnmokSamArgasArasUcanadvAreNa shaastrtaatpryopsNhaaro'ym| sAkSAnmokSamArgapurassaro hi viitraagtvm| tataH khalvarhadAdigatamapi rAgaM candananagasaGgatamagnimiva suralokAdiklezaprAptyA'tyantamantardAhAya kalpamAnamAkalayya sAkSAnmokSakAmo mahAjana: samastaviSayamapi rAgamutsRjyAtyantavItarAgo bhUtvA samucchalajjvaladduHkhasaukhyakallolaM karmAgnitaptakalakalodabhAraprAgbhArabhayaGkaraM bhavasAgaramuttIrya, zuddhasvarUpaparamAmRtasamudramadhyAsya sadyo nirvaati|| alaM vistrenn| svasti sAkSAnmokSamArgasAratvena zAstratAtparyabhUtAya vItarAga tvaayeti| gAthA 172 anvayArtha:- [ tasmAt ] isalie [ nirvRttikAmaH ] mokSAbhilASI jIva [ sarvatra ] sarvatra [ kiJcit rAgaM] kiMcit bhI rAga [ mA karotu] na karo; [ tena] aisA karanese [ saH bhavyaH] vaha bhavya jIva [vItarAgaH ] vItarAga hokara [ bhavasAgaraM tarati] bhavasAgarako taratA hai| TIkA:- yaha, sAkSAtmokSamArgake sAra-sUcana dvArA zAstratAtparyarUpa upasaMhAra hai [arthAt yahA~ sAkSAtmokSamArgakA sAra kyA hai usake kathana dvArA zAstrakA tAtparya kahanerUpa upasaMhAra kiyA hai| sAkSAtmokSamArgameM agrasara sacamuca vItarAgatA hai| isalie vAstavameM 'aha~tAdigata rAgako bhI, caMdanavRkSasaMgata agnikI bhA~ti, devalokAdike klezakI prApti dvArA atyanta antardAhakA kAraNa samajhakara, sAkSAt mokSakA abhilASI mahAjana sabhI kI orase rAgako chor3akara, atyanta vItarAga hokara, jisameM ubalatI huI duHkhasukhakI kalloleM UchalatI hai aura jo karmAgni dvArA tapta , khalabalAte jalasamUhakI atizayatAse bhayaMkara hai aise bhavasAgarako pAra utarakara, zuddhasvarUpa paramAmRtasamudrako avagAhakara, zIghra nirvANako prApta karatA hai| -vistArase basa ho| jayavanta varte vItarAgatA jo ki sAkSAtmokSamArgakA sAra honese zAstratAtparyabhUta hai| 1 / arhatAdigata rAga = arhatAdikI orakA rAga; arhatAdiviSayaka rAga; arhatAdikA raag| [ jisa prakAra caMdanavRkSakI agni bhI ugrarUpase jalAtI hai, usI prakAra arhatAdikA rAga bhI devalokAdike klezakI prApti dvArA atyanta antaraMga jalanakA kAraNa hotA hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 252] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda dvividhaM kila tAtparyam-sUtratAtparya shaastrtaatprynyceti| tatra sUtratAtparya pratisUtrameva prtipaaditm| zAstratAtparyaM tvidaM prtipaadyte| asya khalu pAramezvarasya zAstrasya, sakalapuruSArthasArabhUtamokSatattvapratipattihetoH paJcAstikAyaSaDdravyasvarUpapratipAdanenopadarzitasamastavastusvabhAvasya, navapadArthaprapaJcasUcanAviSkRtabandhamokSasaMbandhibandhamokSAyatanabandhamokSavikalpasya, samyagAveditanizcayavyavahArarUpamokSamArgasya, sAkSanmokSakAraNabhUtaparamavItarAgatvavizrAntasamastahRdayasya, paramArthato vItarAgatvameva taatprymiti| tadidaM vItarAgatvaM vyavahAranizcayAvirodhenaivAnugamyamAnaM bhavati samIhitasiddhaye ___ tAtparya dvividha hotA hai: 'sUtratAtparya aura shaastrtaatpry| usameM, sUtratAtparya pratyeka sUtrameM [pratyeka gAthAmeM ] pratipAdita kiyA gayA hai ; aura zAstratAtparya aba pratipAdita kiyA jAtA hai: sarva puruSArthoM meM sArabhUta aise mokSatattvakA pratipAdana karaneke liye jisameM paMcAstikAya aura SaDdravyake svarUpake pratipAdana dvArA samasta vastukA svabhAva darzAyA gayA hai, nava padArthake vistRta kathana dvArA jisameM bandha-mokSake sambandhI [ svAmI], bandha-mokSake Ayatana [ sthAna] aura bandhamokSake vikalpa [bheda ] pragaTa kie gae haiM, nizcaya-vyavahArarUpa mokSamArgakA jisameM samyak nirUpaNa kiyA gayA hai tathA sAkSAt mokSake kAraNabhUta paramavItarAgapanemeM jisakA samasta hRdaya sthita hai-aise isa sacamuca pAramezvara zAstrakA , paramArthase vItarAgapanA hI tAtparya hai| so isa vItarAgapanekA vyavahAra-nizcayake avirodha dvArA hI anusaraNa kiyA jAe to iSTasiddhi hotI hai, parantu anyathA nahIM [arthAt vyavahAra aura nizcayakI susaMgatatA rahe isa prakAra vItarAgapanekA anusaraNa kiyA jAe tabhI icchitakI siddhi hotI hai, 1 / pratyeka gAthAsUtrakA tAtparya so sUtratAtparya hai aura sampUrNa zAstrakA tAtparya so zAstratAtparya hai| 2 / puruSArtha = puruSa-artha; puruss-pryojn| [ puruSArthake cAra vibhAga kie jAte haiM: dharma, artha, kAma aura mokSa; parantu sarva puruSa-arthoMmeM mokSa hI sArabhUta [ tAttvika] puruSa-artha hai|] 3 / pAramezvara = paramezvarake; jinabhagavAnake; bhAgavata; daivI; pvitr| 4 / chaThaveM guNasthAnameM muniyogya zuddhapariNatikA nirantara honA tathA mahAvratAdisambandhI zubhabhAvoMkA yathAyogyarUpase honA vaha nizcaya-vyavahArake avirodhakA [sumelakA] udAharaNa hai| pA~cave guNasthAnameM usa guNasthAnake yogya zuddhapariNati nirantara honA tathA dezavratAdisambandhI zubhabhAvoMkA yathAyogyarUpase honA vaha bhI nizcaya-vyavahArake avirodhakA udAharaNa hai| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 253 na punrnythaa| vyavahAranayena bhinnasAdhyasAdhanabhAvamavalambyAnAdibhedavAsitabuddhayaH sukhenaivAvatara-nti tIrthaM praathmikaaH| tathA hIdaM zraddheyamidamazraddheyamayaM zraddhAtedaM zraddhAnamidaM jJeyamidamajJeyamayaM jJAtedaM jJAnamidaM caraNIyamidamacaraNIyamayaM caritedaM caraNamiti kartavyAkartavyakartRkarmavibhAgAvalokanollasitapezalotsAhAH zanaiHzanairmohamalamunmUlayantaH, kadAcidajJAnAnmadapramAdatantratayA zithilitAtmAdhikArasyAtmano - - - - - - - anya prakArase nahIM hotii| [ uparokta bAta vizeSa samajhAI jAtI hai:-] anAdi kAlase bhedavAsita buddhi honeke kAraNa prAthamika jIva vyavahAranayase 'bhinnasAdhyasAdhanabhAvakA avalambana lekara sukhase tIrthakA prArambha karate haiM [arthAt sugamatAse mokSamArgakI prArambhabhUmikAkA sevana karate haiM / jaise ki [1] yaha zraddheya [ zraddhA karaneyogya ] [2] yaha azraddheya hai, [3] yaha zraddhA karanevAlA hai aura [4] yaha zraddhAna hai; [1] yaha jJeya [ jAnaneyogya ] hai, [2] yaha ajJeya hai, [3] yaha jJAtA hai aura [4] yaha jJAna hai; [1] yaha AcaraNIya [ AcaraNa karaneyogya ] hai, [2] yaha anAcaraNIya hai, [3] yaha AcaraNa karanevAlA hai aura [4] yaha AcaraNa hai;'-isa prakAra [1] kartavya [karaneyogya], [2] akartavya, [3] kartA aura [4] karmarUpa vibhAgoMke avalokana dvArA jinheM komala utsAha ullasita hotA hai aise ve [ prAthamika jIva] dhIre-dhIre mohamallako [ rAgAdiko] ukhAr3ate jAte haiM; kadAcit ajJAnake kAraNa [svasaMvedanajJAnake abhAvake kAraNa ] mada [ kaSAya] aura pramAdake vaza honese apanA Atma-adhikAra 1 / mokSamArgaprApta jJAnI jIvoMko prAthamika bhUmikAmeM, sAdhya to paripUrNa zuddhatArUpase pariNata AtmA hai aura usakA sAdhana vyavahAranayase [AMzika zuddhike sAtha-sAtha rahanevAle ] bhedaratnatrayarUpa parAvalambI vikalpa kahe jAte hai| isa prakAra una jIvoMko vyavahAranayase sAdhya aura sAdhana bhinna prakArake kahe gae haiN| [nizcayanayase sAdhya aura sAdhana abhinna hote haiN|] 2 / sukhase = sugamatAse; sahajarUpase; kaThinAI binaa| [jinhoMne dravyArthikanayake viSayabhUta zuddhAtmasvarUpake zraddhAnAdi kie haiM aise samyagjJAnI jIvoMko tIrthasevanakI prAthamika dazAmeM [-mokSamArgasevanakI prAraMbhika bhUmikAmeM ] AMzika zuddhike sAtha-sAtha zraddhAnajJAnacAritra sambandhI parAvalambI vikalpa [ bhedaratnatraya ] hote haiM, kyoMki anAdi kAlase jIvoMko jo bhedavAsanAse vAsita pariNati calI A rahI hai usakA turanta hI sarvathA nAza honA kaThina hai|] Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 254 ] paMcAstikAyasaMgraha [ bhagavAnazrIkundakunda nyAyyapathapravartanAya prayuktapracaNDadaNDanItayaH, punaH punaH doSAnusAreNa dattaprAyazcittAH santa-todyatAH santo'tha tasyaivAtmano bhinnaviSayazraddhAnajJAnacAritrairadhiropyamANasaMskArasya bhinnasAdhya-sAdhanabhAvasya rajakazilAtalasphAlyamAnavimalasalilAplutavihitoSapariSvaGgamalinavAsasa manAGganAgvizuddhimadhigamya nizcayanayasya bhinnasAdhyasAdhanabhAvAbhAvAddarzanajJAnacAritrasamAhitatva-rUpe vizrAntasakalakriyAkANDADambaranistaraGgaparamacaitanyazAlini nirbharAnandamAlini bhagavatyA-tmani krameNa samupajAta samarasIbhAvAH paramavItarAgabhAvamadhigamya, vizrAntimAsUtrayantaH saakssaanmokssmnubhvntiiti|| iva [AtmAmeM adhikAra ] zithila ho jAnepara apaneko nyAyamArgameM pravatita karaneke lie ve pracaNDa daNDanItikA prayoga karate haiM; punaHpunaH [ apane AtmAko ] doSAnusAra prAyazcitta dete hue ve satata udyamavanta vartate haiM; aura 'bhinnaviSayavAle zraddhAna - jJAna - cAritrake dvArA [ - AtmAse bhinna jisake viSaya haiM aise bhedaratnatraya dvArA ] jisameM saMskAra Aropita hote jAte haiM aise bhinnasAdhyasAdhanabhAvavAle apane AtmAmeM - dhobI dvArA zilAkI sataha para pachAr3e jAnevAle, nirmala jala dvArA bhigoe jAnevAle aura kSAra [ sAbuna ] lagAe jAnevAle malina vastrakI bhA~ti-thor3I-thor3I vizuddhi prApta karake, usI apane AtmAko nizcayanayase bhinnasAdhyasAdhanabhAvake abhAvake kAraNa, darzanajJAnacAritrakA samAhitapanA [ abhedapanA ] jisakA rUpa hai, sakala kriyAkANDake ADambarakI nivRttike kAraNa [ - abhAvake kAraNa ] jo nistaraMga paramacaitanyazAlI hai tathA jo nirbhara Anandase samRddha hai aise bhagavAna AtmAmeM vizrAMti racate hue [arthAt darzanajJAnacAritrake aikyasvarUpa, nirvikalpa paramacaitanyazAlI hai tathA bharapUra Anandayukta aise bhagavAna AtmAmeM apaneko sthira karate hue ], kramaza: samarasIbhAva samutpanna hotA jAtA hai isalie parama vItarAgabhAvako prApta karake sAkSAt mokSakA anubhava karate haiN| 1 / vyavahAra-zraddhAnajJAnacAritrake viSaya AtmAse bhinna haiM; kyoMki vyavahArazraddhAnakA viSaya nava padArtha hai, vyavahArajJAnakA viSaya aMga - pUrva hai aura vyavahAracAritrakA viSaya AcArAdisUtrakathita muni - AcAra hai| 2 / jisa prakAra dhobI pASANazilA, pAnI aura sAbuna dvArA malina vastrakI zuddhi karatA jAtA hai, usI pakAra prAkpadavIsthita jJAnI jIva bhedaratnatraya dvArA apane AtmAmeM saMskArako AropaNa karake usakI thor3I-thor3I zuddhi karatA jAtA hai aisA vyavahAranase kahA jAtA hai| paramArtha aisA hai ki usa bhedaratnatrayavAle jJAnI jIvako zubha bhAvoMke sAtha jo zuddhAtmasvarUpakA AMzika Alambana vartatA hai vahI ugra hote-hote vizeSa zuddhi karatA jAtA hai| isalie vAstavameM to zuddhAtmasvarUkAM Alambana karanA hI zuddhi pragaTa karanekA sAdhana hai aura usa AlambanakI ugratA karanA hI zuddhikI vRddhi karanekA sAdhana hai| sAtha rahe hue zubhabhAvoMko zuddhikI vRddhikA sAdhana kahanA vaha to mAtra upacArakathana hai| zuddhikI vRddhike upacaritasAdhanapanekA Aropa bhI usI jIvake zubhabhAvoMmeM A sakatA hai ki jisa jIvane zuddhikI vRddhikA yathArtha sAdhana [ - zuddhAtmasvarUpakA yathocita Alambana ] pragaTa kiyA ho / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA ] navapadArthapUrvaka--mokSamArgaprapaMcavarNana [255 atha ye tu kevalavyavahArAvalambinaste khalu bhinnasAdhyasAdhanabhAvAvalokanenA'navarataM nitarAM muhurmuhurdharmAdizraddhAnarUpAdhyavasAyAnusyUtacetasaH khidyamAnA prabhUtazrutasaMskArAdhiropitavi citravikalpajAlakalmASitacaitanyavRttayaH, samastayativRttasamudAyarUpatapaHpravRttirUpakarmakANDoDDamarAcalitAH, kadAcitkiJcidrocamAnAH kadAcit kiJcidvikalpayantaH, kadAcitkiJcidAcarantaH, darzanAcaraNAya kadAcitprazAmyantaH, kadAcitsaMvijamAnAH kadAcidanukampamAnAH kadAcidAstikyamudvahantaH, zaGkAkAGkSAvicikitsAmUDhadRSTitAnAM vyutthApananirodhAya nityabaddhaparikarA:, upabRMhaNa sthitikaraNavAtsalyaprabhAvanAM bhAvayamAnA [aba kevalavyavahArAvalambI ( ajJAnI) jIvoMko pravartana aura usakA phala kahA jAtA hai :- ] parantu jo kevavyavahArAvalambI [ mAtra vyavahArakA avalambana karanevAle ] haiM ve vAstavameM 'bhinnasAdhyasAdhanabhAvake avalokana dvArA nirantara atyanta kheda pAte hue, [1] punaH punaH dharmAdike zraddhAnarUpa adhyavasAnameM unakA citta lagatA rahanese, [2] bahuta zrutake [ dravyazrutake ] saMskAroMse UThane vAle vicitra [ aneka prakArake ] vikalpoMke jAla dvArA unakI caitanyavRtti citra-vicitra hotI hai isalie aura [3] samasta yati-AcArake samudAyarUpa tapameM pravartanarUpa karmakANDakI dhamAlameM ve acalita rahate haiM isalie, [1] kabhI kisIko [ kisI viSayakI ] ruci karate haiM, [2] kabhI kisIke [ kisI viSayake ] vikalpa karate haiM aura [3] kabhI kucha AcaraNa karate haiM; darzanAcaraNa ke lie--ve kadAcit prazamita hote hai, kadAcit saMvegako prApta hote hai, kadAcit anukaMpita hote hai, kadAcit Astikyako dhAraNa karate haiM, zaMkA, kAMkSA, vicikitsA aura mUDhadRSTitAke utthAnako rokaneke lie nitya kaTibaddha rahate haiM, upabRMhaNa, sthiti - karaNa, vAtsalya aura prabhAvanAko bhAte 1 / vAstavameM sAdhya aura sAdhana abhinna hote haiN| jahA~ sAdhya aura sAdhana bhinna kahe jAyeM vahA~ 'yaha satyArtha nirUpaNa nahIM hai kintu vyavahAranaya dvArA upacarita nirUpaNa kiyA hai - aisA samajhanA caahiye| kevalavyavahArAvalambI jIva isa bAtakI gaharAIse zraddhA na karate hue arthAt 'vAstavameM zubhabhAvarUpa sAdhanase hI zuddhabhAvarUpa sAdhya prApta hogA' aisI zraddhAkA gaharAIse sevana karate hue nirantara atyanta kheda prApta karate haiN| [ vizeSake lie 230 veM pRSThakA pA~cavA~ aura 231 veM pRSThakA tIsarA tathA cauthA pada TippaNa dekheM / ] " Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 256 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda vAraMvAramabhivardhitotsAhA, jJAnAcaraNAya svAdhyAya-kAlamavalokayanto, bahudhA vinayaM prapaJcayantaH, pravihitadurdharopadhAnAH, suSThu bahumAnamAtanvanto, nihavApattiM nitarAM nivArayanto'rthavyaJjanatadubhayazuddhau nitAntasAvadhAnAH, cAritrAcaraNAya hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahasamastaviratirUpeSu paJcamahAvrateSu tanniSThavRttayaH, samyagyoganigrahalakSaNAsu guptiSu nivAntaM gRhItodyogA IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargarUpAsu samitiSvatyantanivezitaprayatnAH, tapaAcaraNAyAnazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezeSvabhIkSNamutsahamAnAH, prAyazcittavinayavaiyAvRttyavyutsargasvAdhyAyadhyAnaparikarAMkuzitasvAntA, vIryAcaraNAya karma-kANDe sarvazaktyA vyApriyamANAH, karmacetanApradhAnatvAddUranivAritA'zubhakarmapravRttayo'pi samupAttazubhakarmapravRttayaH, sakalakriyAkANDADambarottIrNadarzanajJAnacAritraikyapariNatirUpAM jJAna cetanAM ------- hue bArambAra utsAhako bar3hAte haiM; jJAnAcaraNake liye-svAdhyAyakAlakA avalokana karate haiM, bahu prakArase vinayakA vistAra karate haiM, durdhara upadhAna karate haiM, bhalI bhA~ti bahumAnako prasArita karate haiM, nivadoSako atyanta nivArate haiM, artha, vyaMjana aura tadubhayakI zuddhimeM atyanta sAvadhAna rahate haiM; cAritrAcaraNake liye-hiMsA, asatya, steya, abrahma aura parigrahakI sarvaviratirUpa paMcamahAvratoMmeM tallIna vRttivAle rahate haiM, samyak yoganigraha jisakA lakSaNa hai [-yogakA barAbara nirodha karanA jinakA lakSaNa hai] aisI guptiyoMmeM atyanta udyoga rakhate haiM, IryA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepa aura utsargarUpa samitiyoMmeM prayatnako atyanta jor3ate haiM; tapAcaraNa ke liye-anazana, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana aura kAyaklezameM satata utsAhita rahate haiM, prAyazcitta , vinaya, vaiyAvRttya , vyutsarga, svAdhyAya aura dhyAnarUpa parikara dvArA nija aMtaHkaraNako aMkuzita rakhate haiM; vIryAcaraNake liye-karmakAMDameM sarva zakti dvArA vyApta rahate haiN| aisA karate hue, karmacetanApradhAnapaneke kAraNa - yadyapi azubhakarmapravRttikA unhoMne atyanta nivAraNa kiyA hai tathApizubhakarmapravRttiko jinhoMne barAbara grahaNa kiyA hai aise ve, sakala kriyAkANDake ADambarase pAra utarI huI darzanajJAnacAritrakI aikyapariNatirUpa jJAnacetanAko kiMcit bhI utpanna nahIM karate hue, 1 / tadubhaya = una donoM [ arthAt artha tathA vyaMjana donoM ] 2 / parikara = samUha; saamgrii| 3 / vyApRta = ruke; guMthe; mazagUla; mgn| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [ 257 manAgapyasaMbhAvayantaH prabhUtapuNyabhAramantharitacittavRttayaH, suralokAdiklezaprAptiparamparayA suciraM saMsArasAgare bhrmntiiti| uktaJca- 'caraNakaraNappahANA ssmyprmtthmukkvaavaaraa| caraNakaraNassa sAraM NicchayasuddhaM Na jaannNti''| ye'tra kevalanizcayAvalambinaH sakalakriyAkarmakANDADambaraviraktabuddhayo'rdhamIlita --------- bahuta puNyake bhArase 'maMthara huI cittavRttivAle vartate hue, devalokAdike klezakI prAptikI paramparA dvArA dIrgha kAlataka saMsArasAgarameM bhramaNa karate haiN| kahA bhI hai ki -caraNakaraNappahANA ssmyprmtthmukkaavaavaaraa| caraNakaraNassa sAraM NicchayasuddhaM Na jaannNti|| [arthAt jo caraNapariNAmapradhAna hai aura svasamayarUpa paramArthameM vyApArarahita haiM, ve caraNapariNAmakA sAra jo nizcayazuddha [ AtmA ] use nahIM jaante|] [ aba kevalanizcayAvalambI [ ajJAnI ] jIvoMkA pravartana aura usakA phala kahA jAtA hai :-] aba, jo kevalanizcayAvalambI haiM, sakala kriyAkarmakANDake ADambarameM virakta buddhivAle vartate 1 / maMthara = maMda; jar3a; sust| 2 / isa gAthAkI saMskRta chAyA isa prakAra hai: caraNakaraNapradhAnAH svsmyprmaarthmuktvyaapaaraaH| caraNakaraNasya sAraM nizcayazuddhaM na jaannti|| 3 / zrI jayasenAcAryadevakRta tAtparyavRtti-TIkAmeM vyavahAra-ekAntakA nimnAnusAra spaSTIkaraNa kiyA gayA hai: jo koI jIva vizuddhajJAnadarzanasvabhAvavAle zuddhAtmatattvake samyakzraddhAna-jJAna-anuSThAnarUpa nizcayamokSamArgase nirapekSa kevalazubhAnuSThAnarUpa vyavahAranayako hI mokSamArga mAnate haiM, ve usake dvArA devalokAdike klezakI paramparA prApta karate hue saMsArameM paribhramaNa karate haiM: kintu yadi zuddhAtmAnubhUtilakSaNa nizcayamokSamArgako mAne aura nizcayamokSamArgakA anuSThAna karanekI zaktike abhAvake kAraNa nizcayasAdhaka zubhAnuSThAna kareM, to ve sarAga samyagdRSTi haiM aura paramparAse mokSa prApta karate haiN| -isa prakAra vyavahAra-ekAntake nirAkaraNakI mukhyatAse do vAkya kahe gye| [yahA~ jo 'sarAga samyagdRSTi' jIva kahe una jIvoMko samyagdarzana to yathArtha hI pragaTa huA hai parantu cAritra-apekSAse unheM mukhyata: rAga vidyamAna honese 'sarAga samyagdRSTi' kahA hai aisA smjhnaa| aura unheM jo zubha anuSThAna hai vaha mAtra upacArase hI 'nizcayasAdhaka [ nizcayake sAdhanabhUta]' kahA gayA hai aisA smjhnaa| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 258 ] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda vilocanapuTAH kimapi svabuddhyAvalokya yathAsukhamAsate, te khalvavadhIritabhinnasAdhyasAdhanabhAvA abhinnasAdhyasAdhanabhAvamalabhamAnA antarAla eva pramAdakAdambarImadabharAlasacetaso mattA iva, mUrcchitA iva, suSuptA iva, prabhUtaghRtasitopalapAyasAsAditasauhityA iva, sasulbaNabala-saJjanitajADyA iva, dAruNamanobhraMzavihita mohA iva, mudritaviziSTacaitanyA vanaspataya iva , hue, A~khoMko adhamundA rakhakara kuchabhI svabuddhise avaloka kara yathAsukha rahate haiM [arthAt svamatikalpanAse kucha bhI bhAsakI kalpanA karake ickAnusAra- jaise sukha utpanna ho vaise-rahate haiM], ve vAstavameM bhinnasAdhyasAdhanabhAvako tiraskArate hue, abhinnasAdhyasAdhanabhAvako upalabdha nahIM karate hue, aMtarAlameM hI [-zubha tathA zuddhake atirikta zeSa tIsarI azubha dazAmeM hI], pramAdamadirAke madase bhare hue AlasI cittavAle vartate hue, matta [ unmatta ] jaise, mUrchita jaise, suSupta jaise, bahuta ghI-zakkara khIra khAkara tRptiko prApta hue [ tRpta hue] hoM aise, moTe zarIrake kAraNa jar3atA [maMdatA, niSkriyatA] utpanna huI ho aise , dAruNa buddhibhraMzase mUr3hatA ho gaI ho aise, jisakA viziSTacaitanya muMda 1 / yathAsukha = icchAnusAra; jaise sukha utpanna ho vaise; ythecchruupse| [ jinheM dravyArthikanayake [ nizcayanayake] viSayabhUta zuddhAtmadravyakA samyak zraddhAna yA anubhava nahIM hai tathA usake lie utsukatA yA prayatna nahIM hai, aisA hone para bhI jo nija kalpanAse apanemeM kiMcita bhAsa honekI kalpanA karake nizciMtarUpase svacchaMdapUrvaka vartate haiN| 'jJAnI mokSamArgI jIvoMko prAthamika dazAmeM AMzika zuddhike sAtha-sAtha bhUmikAnusAra zubha bhAva bhI hote haiM'-isa bAtakI zraddhA nahIM karate, unheM yahA~ kevala nizcayAvalambI kahA hai|] 2 / mokSamArgI jJAnI jIvoMko savikalpa prAthamika dazAmeM [ chaThaveM gaNasthAna taka] vyavahAranayakI apekSAse bhUmikAnusAra bhinnasAdhyasAdhanabhAva hotA haiM arthAt bhUmikAnusAra nava padArthoM sambandhI, aMgapUrva sambandhI aura zrAvaka-munike AcAra sambandhI zubha bhAva hote haiN| yaha vAta kevalanizcayAvalambI jIva nahIM mAnatA arthAt [AMzika zuddhike sAthakI] zubhabhAvavAlI prAthamika dazAko ve nahIM zraddhate aura svayaM azubha bhAvoMmeM vartate hone para bhI apanemeM ucca zuddha dazAkI kalpanA karake svacchaMdI rahate haiN| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana maunIndrIM karmacetanAM puNyabandhabhayenAnavalambamAnA anAsAditaparamanaiSkarmyarUpajJAnacetanAvizrAntayo vyaktAvyaktapramAdatantrA aramAgatakarma-phalacetanApradhAnapravRttayo vanaspataya iva kevalaM pApameva bdhnnti| uktaJca- "NicchayamAlambaMtA Nicchayado NicchayaM ayaannNtaa| NAsaMti caraNakaraNaM bAharicaraNAlasA keii'| gayA hai aisI vanaspati jaise, munIMdrakI karmacetanAko 'puNyabaMdhake bhayase nahIM avalambate hue aura parama naiSkarmyarUpa jJAnacetanAmeM vizrAMtiko prApta nahIM hote hue, [ mAtra] vyakta-avyakta pramAdake AdhIna vartate hue, prApta hue halake [ nikRSTa ] karmaphalakI cetanAke pradhAnapanevAlI pravRtti jise vartatI hai aisI vanaspatikI bhA~ti, kevala pApako hI bA~dhate hai| kahA bhI hai ki:--NicchayamAlambaMtA Nicchayado NicchayaM ayaannNtaa| NAsaMti caraNakaraNaM bAharicaraNAlasA keii|| [arthAt nizcayakA avalambana lene vAle parantu nizcayase [ vAstavameM ] nizcayako nahIM jAnane vAle kaI jIva bAhya caraNameM AlasI vartate hue caraNapariNAmakA nAza karate haiN| 1 / kevalanizcayAvalambI jIva puNyabandhake bhayase Darakara maMdakaSAyarUpa zubhabhAva nahIM karate aura pApabandhake kAraNabhUta azubhabhAvoMkA sevana to karate rahate haiN| isa prakAra ve pApabandha hI karate haiN| 2 / isa gAthAkI saMskRta chAyA isa prakAra hai: nizcayamAlambanto nizcayato nishcymjaanntH| nAzayanti caraNakaraNaM bAhyacaraNAlasAH ke'pi|| 3 / zrI jayasenAcAryadevaracita TIkAmeM [vyavahAra-ekAntakA spaSTIkaraNa karaneke pazcAt turanta hI] nizcayaekAntakA nimnAnusAra spaSTIkaraNa kiyA gayA hai: aura jo kevalanizcayAvalambI vartate hue rAgAdivikalparahita paramasamAdhirUpa zuddha AtmAko upalabdha nahIM karate hone para bhI, muniko [vyavahArase ] Acaraneyogya SaD-AvazyakAdirUpa anuSThAnako tathA zrAvakako [vyavahArase ] Acaraneyogya dAnapUjAdirUpa anuSThAnako dUSaNa dete haiM, ve bhI ubhayabhraSTa vartate hue, nizcayavyavahAraanuSThAnayogya avasthAMtarako nahIM jAnate hue pApako hI bA~dhate haiM [arthAt kevala nizcaya-anuSThAnarUpa zuddha avasthAse bhinna aisI jo nizcaya-anuSThAna aura vyavahAraanuSThAnavAlI mizra avasthA use nahIM jAnate hue pApako hI bA~dhate haiM ], parantu yadi zuddhAtmAnuSThAnarUpa mokSamArgako aura usake sAdhakabhUta [vyavahArasAdhanarUpa] vyavahAramokSamArgako mAne, to bhale cAritramohake udayake kAraNa zaktikA abhAva honese zubha-anuSThAna rahita hoM tathApi - yadyapi ve zuddhAtmabhAvanAsApekSa zubha-anuSThAnarata puruSoM jaise nahIM haiM tathApi-sarAga samyaktvAdi dvArA vyavahArasamyagdRSTi hai aura paramparAse mokSa prApta karate haiN|--is prakAra nizcaya-ekAntake nirAkaraNakI mukhyatAse do vAkya kahe gye| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 260] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda ye tu punarapunarbhavAya nityavihitodyogamahAbhAgA bhagavanto nizcayavyavahArayoranyatarAnavalambanenAtyantamadhyasthIbhUtAH ---------- __[aba nizcaya-vyavahAra donoMkA 'sumela rahe isa prakAra bhUmikAnusAra pravartana karanevAle jJAnI jIvoMkA pravartana aura usakA phala kahA jAtA hai: parantu jo, apunarbhavake [ mokSake ] liye nitya udyoga karanevAle mahAbhAga bhagavantoM, nizcayavyavahArameMse kisI ekakA hI avalambana nahIM lenese [-kevalanizcayAvalambI yA kevalavyavahArAvalambI nahIM honese ] atyanta madhyastha vartate hue, [yahA~ jina jIvoMko 'vyavahArasamyagdRSTi kahA hai ve upacArase samyagdRSTi haiM aisA nahIM smjhnaa| parantu ve vAstavameM samyagdRSTi haiM aisA smjhnaa| unheM cAritra-apekSAse mukhyata: rAgAdi vidyamAna honese sarAga samyakatvavAle kahakara 'vyavahArasamyagdRSTi' kahA hai| zrI jayasenAcAryadevane svayaM hI 150-151 vI gAthAkI TIkAmeM kahA hai ki - jaba yaha jIva AgamabhASAse kAlAdilabdhirUpa aura adhyAtmabhASAse zuddhAtmAbhimukha pariNAmarUpa svasaMvedanajJAnako prApta karatA hai taba prathama to vaha mithyAtvAdi sAta prakRtiyoMke upazama aura kSayopazama dvArA sarAga-samyagdRSTi hotA 1 / nizcaya-vyavahArake sumelakI spaSTatAke liye pRSTha 258kA pada TippaNa dekheN| 2 / mahAbhAga = mahA pavitra; mahA gaNavAna; mahA bhaagyshaalii| 3 / mokSake liye nitya udyama karanevAle mahApavitra bhagavaMtoMko [-mokSamArgI jJAnI jIvoMko] nirantara zuddhadravyArthikanayake viSayabhUta zuddhAtmasvarUpakA samyak avalambana vartatA honese una jIvoMko usa avalambanakI taratamatAnusAra savikalpa dazAmeM bhUmikAnusAra zuddhapariNati tathA zubhapariNatikA yathocita sumela [ haTha rahita] hotA hai isaliye ve jIva isa zAstrameM [ 258 veM pRSTha para] jinheM kevalanizcayAvalambI kahA hai aise kevalanizcayAvalambI nahIM haiM tathA [259 veM pRSTha para] jinheM kevalavyavahArAvalambI kahA hai aise kevalavyavahArAvalambI nahIM haiN| tathA zubhapariNatikA yathocita samela 1 hAta rahita Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [261 zuddhacaitanyarUpAtmatattvavizrAntiviracanonmukhAH pramAdodayAnuvRtti-nivartikAM kriyAkANDapariNatimAhAtmyAnnivArayanto'tyantamudAsInA yathAzaktyA''tmAnamAtma-nA''tmani saMcetayamAnA nityopayuktA nivasanti, te khalu svatattvavizrAntyanusAreNa krameNa karmANi saMnyasanto'tyantaniSpramAdAnitAntaniSkampamUrtayo vanaspatibhirUpamIyamAnA api dUranirastakarmaphalAnubhUtayaHkarmAnubhUtinirutsukAHkevalajJAnAnubhUtisamupajAtatAttvikAnandanirbharatarAstarasA saMsArasamudramuttIrya zabda-brahmaphalasya zAzvatasya bhoktAro bhvntiiti||172|| maggappabhAvaNaTuM pavayaNabhattippacodideNa myaa| bhaNiyaM pavayaNasAraM paMcatthiyasaMgahaM suttaM / / 173 / / zuddhacaitanyarUpa AtmatattvameM vizrAMtike viracanakI abhimukha [ unmukha ] vartate hue, pramAdake udayakA anusaraNa karatI huI vRttikA nivartana karanevAlI [ TAlanevAlI ] kriyAkANDapariNatiko mAhAtmyameMse vArate hue [-zubha kriyAkANDapariNati haTha rahita sahajarUpase bhUmikAnusAra vartatI hone para bhI aMtaraMgameM use mAhAtmya nahIM dete hue], atyanta udAsIna vartate hue, yathAzakti AtmAko AtmAse AtmAmeM saMcetate [anubhavate] hue nitya-upayukta rahate haiM, ve [-ve mahAbhAga bhagavantoM], vAstavameM svatattvameM vizrAMtike anusAra kramaza: karmakA saMnyAsa karate hue [-svatattvameM sthiratA hotI jAye tadanusAra zubha bhAvoMko chor3ate hue], atyanta niSpramAda vartate hue, atyanta niSkaMpamUrti honese jinheM vanaspatikI upamA dI jAtI hai tathApi jinhoMne karmaphalAnubhUti atyanta nirasta [naSTa ] kI hai aise , karmAnubhUtike prati nirutsuka vartate hue, kevala [ mAtra ] jJAnAnubhUtise utpanna hue tAttvika Anandase atyanta bharapUra vartate hue, zIghra saMsArasamudrako pAra utarakara, zabdabrahmake zAzvata phalake [nirvANasukhake ] bhoktA hote haiN|| 172 / / 1 / viracana = vizeSarUpase racanA; rcnaa| meM mArga-udyotArtha, pravacanabhaktithI prerAIne. kaDaM sarvapravacana-sArabhUta 'paMcAstisaMgraha ' suutrne| 173 / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 262] paMcAstikAyasaMgraha [bhagavAnazrIkundakunda mArgaprabhAvanArthaM pravacanabhaktipracoditena myaa| bhaNitaM pravacanasAraM paJcAstikasaMgrahaM suutrm|| 173 / / kartuH pratijJAniyUMDhisUcikA samApaneyam / mArgo hi paramavairAgyakaraNapravaNA pAramezvarI paramAjJA; tasyA prabhAvanaM prakhyApanadvAreNa prakRSTapariNatidvAreNa vA samudyotanam; tadarthameva paramAgamAnurAgavegapracalitamanasA saMkSepataH samastavastutattvasUcakatvAdativistRtasyApi gAthA 173 anvayArthaH- [pravacanabhaktipracoditena mayA ] pravacanakI bhaktise prerita aise maine [ mArgaprabhAvanArthaM ] mArgakI prabhAvake hetu [pravacanasAraM] pravacanake sArabhUta [ paJcAstikasaMgrahaM sUtram ] 'paMcAstikAyasaMgraha' sUtra [ bhaNitam ] khaa| TIkA:- yaha, kartAkI pratijJAkI pUrNatA sUcitavAlI samApti hai [ arthAt yahA~ zAstrakartA zrImadbhagavatkundakundAcAryadeva apanI pratijJAkI pUrNatA sUcita karate hue zAstrasamApti karate haiM ] / mArga arthAt parama vairAgya kI ora DhalatI huI pAramezvarI parama AjJA [arthAt parama vairAgya karanekI paramezvarakI parama AjJA ]; usakI prabhAvanA arthAt prakhyApana dvArA athavA prakRSTa pariNati dvArA usakA samudyota karanA; [ parama vairAgya karanekI jinabhagavAnakI parama AjJAkI prabhAvanA arthAt [1] usakI prakhyAti-vijJApana-karane dvArA athavA [2] paramavairAgyamaya prakRSTa pariNamana dvArA, usakA samyak prakArase udyota karanA; ] usake hetu hI [-mArgakI prabhAvanAke liye hI], paramAgamakI orake anurAgake vegase jisakA mana ati calita hotA thA aise maiMne yaha 'paMcAstikAyasaMgraha' nAmakA sUtra kahA-jo ki bhagavAna sarvajJa dvArA upajJa honese [-vItarAga sarvajJa jinabhagavAnane svayaM jAnakara praNIta kiyA honese ] 'sUtra' hai, aura jo saMkSepase samastavastutattvakA [ sarva vastuoMke yathArtha svarUpakA] pratipAdana karatA honese , ati vistRta aise bhI pravacanake sArabhUta haiM [-dvAdazAMgarUpase vistIrNa aise bhI jinapravacanake sArabhUta haiN]| Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates kahAnajainazAstramAlA] navapadArthapUrvaka-mokSamArgaprapaMcavarNana [263 pravacanasya sArabhUtaM paJcAstikAyasaMgrahA-bhidhAnaM bhagavatsarvajJopajJatvAt sUtramidamabhihitaM myeti| athaivaM zAstrakAra: prArabdhasyAnta-mupagamyAtyantaM kRtakRtyo bhUtvA paramanaiSkarmyarUpe zuddhasvarUpe vizrAnta iti shrddhiiyte||173|| iti samayavyAkhyAyAM navapadArthapurassaramokSamArgaprapaJcavarNano dvitIyaH zrutaskandhaH smaaptH|| svazaktisaMsUcitavastutattvai rvyAkhyA kRteyaM samayasya shbdaiH| svarUpaguptasya na kiMcidasti krtvymevaamRtcndrsuureH||8|| - - - - - - - isa prakAra zAstrakAra [zrImadbhagavatkundakundAcAryadeva ] prArambha kiye hue kAryake antako pAkara, atyanta kRtakRtya hokara, paramanaiSkarmyarUpa zuddhasvarUpameM vizrAMta hue [-parama niSkarmapanerUpa zuddhasvarUpameM sthira hue ] aise zraddhe jAte haiM [ arthAt aisI hama zraddhA karate haiM ] / / 173 / / isa prakAra [zrImadbhagavatkundakundAcAryadevapraNIta zrI paMcAstikAyasaMgrahazAstrakI zrImad amRtacandrAcAryadevaviracita ] samayavyAkhyA nAmakI TIkAmeM navapadArthapUrvaka mokSamArgaprapaMcavarNana nAmakA dvitIya zrutaskandha samApta huaa| [aba, 'yaha TIkA zabdone kI hai, amRtacandrasUrine nahIM' aise arthakA eka antima zloka kahakara amRtacandrAcAryadeva TIkAkI pUrNAhuti karate haiM: ] __ [zlokArtha:-] apanI zaktise jinhoMne vastukA tattva [-yathArtha svarUpa] bhalIbhA~ti kahA hai aise zabdoMne yaha samayakI vyAkhyA [ -arthasamayakA vyAkhyAna athavA paMcAstikAyasaMgrahazAstrakI TIkA] kI hai; svarUpagupta [ -amUrtika jJAnamAtra svarUpameM gupta ] amRtacaMdrasUrikA [ usameM ] kiMcit bhI kartavya nahI haiM / / [8] / / Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates 264] paMcAstikAyasaMgraha [ bhagavAnazrIkundakunda iti paMcAstikAyasaMgrahAbhidhAnasya samayasya vyAkhyA smaaptaa| ------------------------------------ isa prakAra [zrImadbhagavatkundakundAcAryadevapraNIta ] zrI paMcAstikAyasaMgraha nAmaka samayakI arthAt zAstrakI [zrImad amRtacandrAcAryadevaviracita samayavyAkhyA nAmakI] TIkAke zrI hiMmatalAla jeThAlAla zAha kRta gujarAtI anuvAdakA hindI rUpAntara samApta huaa| samApta Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com