________________
Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates
कहानजैनशास्त्रमाला]
षड्द्रव्य-पंचास्तिकायवर्णन
[५५
चिदात्मकत्वात्, व्यवहारेण चिच्छक्तियुक्तत्वाच्चेतयिता। निश्चयेनापृथग्भूतेन, व्यवहारेण पृथग्भूतेन चैतन्यपरिणामलक्षणेनोपयोगेनोपलक्षितत्वादुपयोगविशेषितः। निश्चयेन भावकर्मणां, व्यवहारेण द्रव्यकर्मणामास्रवणबंधनसंवरणनिर्जरणमोक्षणेषु स्वयमीशत्वात् प्रभुः। निश्चयेन पौद्गलिककर्मनिमित्तात्मपरिणामानां, व्यवहारेणात्मपरिणामनिमित्तपौद्गलिककर्मणां कर्तृत्वात्कर्ता। निश्चयेनशुभाशुभकर्मनिमित्तसुखदुःखपरिणामानां, व्यवहारेण शुभाशुभकर्मसंपादि-तेष्टानिष्टविषयाणां भोक्तृत्वाद्भोक्ता। निश्चयेन लोकमात्रोऽपि विशिष्टावगाहपरिणामशक्तियुक्त-त्वान्नामकर्मनिवृत्तमणु महच्च शरीरमधितिष्ठन् व्यवहारेण देहमात्रः। व्यवहारेण कर्मभिः सहैकत्वपरिणामान्मूर्तोऽपि निश्चयेन
------------------------
है; निश्चयसे अपृथग्भूत ऐसे चैतन्यपरिणामस्वरूप उपयोग द्वारा लक्षित होनेसे 'उपयोगलक्षित' है, व्यवहारसे [ सद्भूत व्यवहारनयसे ] पृथग्भूत ऐसे चैतन्यपरिणामस्वरूप उपयोग द्वारा लक्षित होनेसे ‘उपयोगलक्षित' है; निश्चयसे भावकर्मोंके आस्रव, बंध, संवर, निर्जरा और मोक्ष करनेमें स्वयं ईश [समर्थ] होनेसे 'प्रभु' है, व्यवहारसे [ असद्भूत व्यवहारनयसे] द्रव्यकर्मोंके आस्रव , बंध, संवर, निर्जरा और मोक्ष करनेमें स्वयं ईश होनेसे 'प्रभु' है; निश्चयसे पौद्गलिक कर्म जिनका निमित्त है ऐसे आत्मपरिणामोंका कर्तृत्व होनेसे 'कर्ता' है, व्यवहारसे [ असद्भूत व्यवहारनयसे ] आत्मपरिणाम जिनका निमित्त है ऐसे पौद्गलिक कर्मोका कर्तृत्व होनेसे 'कर्ता' है; निश्चयसे शुभाशुभ कर्म जिनका निमित्त है ऐसे सुखदुःखपरिणामोंका भोक्तृत्व होनेसे ‘भोक्ता' है, व्यवहारसे [असद्भूत व्यवहारनयसे] शुभाशुभ कर्मोंसे संपादित [ प्राप्त ] इष्टानिष्ट विषयोंका भोक्तृत्व होनेसे ‘भोक्ता' है; निश्चयसे लोकप्रमाण होने पर भी, विशिष्ट अवगाहपरिणामकी शक्तिवाला होनेसे नामकर्मसे रचित छोटे-बड़े शरीरमें रहता हुआ व्यवहारसे [ सद्भूत व्यवहारनयसे] 'देहप्रमाण' है; व्यवहारसे [असद्भूत व्यवहारनयसे ] कर्मों के साथ एकत्वपरिणामके कारण मूर्त होने पर भी, निश्चयसे अरूपीस्वभाववाला होनेके कारण ‘अमूर्त' है; निश्चयसे पुद्गलपरिणामको अनुरूप चैतन्यपरिणामात्मक
१। अपृथग्भूत = अपृथक्; अभिन्न। [ निश्चयसे उपयोग आत्मासे अपृथक् है और व्यवहारसे पृथक है।] २। संसारी आत्मा निश्चयसे निमित्तभूत पुदगलकर्मोको अनुरूप ऐसे नैमित्तिक आत्म परिणामों के साथ [ अर्थात भावकों के साथ] संयुक्त होनेसे कर्मसंयुक्त है और व्यवहारसे निमित्तभूत आत्मपरिणामोंको अनुरूप ऐसे नैमित्तिक पुद्गलकर्मोंके साथ [अर्थात् द्रव्यकर्मों के साथ ] संयुक्त होनेसे कर्मसंयुक्त है।
Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com