________________
Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates
षड्द्रव्य - पंचास्तिकायवर्णन
कहानजैनशास्त्रमाला ]
अत्र पञ्चास्तिकायानां विशेषसंज्ञा सामान्यविशेषास्तित्वं कायत्वं चोक्तम्। तत्र जीवाः पुद्गलाः धर्माधर्मौ आकाशमिति तेषां विशेषसंज्ञा अन्वर्थाः प्रत्येयाः । सामान्यविशेषास्तित्वञ्च तेषामुत्पादव्ययध्रौव्यमय्यां सामान्यविशेषसत्तायां नियतत्वाद्वय वस्थितत्वादवसेयम्। अस्तित्वे नियतानामपि न तेषामन्यमयत्वम्, यतस्ते सर्वदैवानन्य-मया आत्मनिर्वृत्ताः। अनन्यमयत्वेऽपि तेषामस्तित्वनियतत्वं नयप्रयोगात् । द्वौ हि नयौ भगवता प्रणीत - द्रव्यार्थिकः पर्यायार्थिकश्च । तत्र न खल्वेकनयायत्तादेशना किन्तु तदुभयायता। पर्यायार्थादेशादस्तित्वे स्वतः कथंचिद्भिन्नऽपि व्यवस्थिताः द्रव्यार्थादेशात्स्वयमेव सन्तः सतोऽनन्यमया भवन्तीति। कायत्वमपि तेषामणुमहत्त्वात् । अणवोऽत्र प्रदेशा मूर्तोऽमूर्ताश्च निर्विभागांशास्तैः महान्तोऽणुमहान्तः प्रदेशप्रचयात्मका इति सिद्धं तेषां कायत्वम् । अणुभ्यां। महान्त इतिः व्यत्पत्त्या
ततः
टीका:- यहाँ [ इस गाथामें ] पाँच अस्तिकायोंकी विशेषसंज्ञा, सामान्य विशेष - अस्तित्व तथा कायत्व कहा है।
[ 38
वहाँ जीव, पुद्गल, धर्म, अधर्म और आकाश - यह उनकी विशेषसंज्ञाएँ अन्वर्थ जानना।
वे उत्पाद-व्यय-ध्रौव्यमयी सामान्यविशेषसत्तामें नियत - व्यवस्थित [ निश्चित विद्यमान ] होनेसे उनके सामान्यविशेष - अस्तित्व भी है ऐसा निश्चित करना चाहिये। वे अस्तित्वमें नियत होने पर भी [ जिसप्रकार बर्तनमें रहनेवाला घी बर्तनसे अन्यमय है उसीप्रकार ] अस्तित्वसे अन्यमय नहीं है; क्योंकि वे सदैव अपनेसे निष्पन्न [ अर्थात् अपनेसे सत् ] होनेके कारण [ अस्तित्वसे ] अनन्यमय है [ जिसप्रकार अग्नि उष्णतासे अनन्यमय है उसीप्रकार ]। ' अस्तित्वसे अनन्यमय' होने पर भी उनका अस्तित्वमें नियतपना' नयप्रयोगसे है । भगवानने दो नय कहे है - द्रव्यार्थिक और पर्यायार्थिक । वहाँ कथन एक नयके आधीन नहीं होता किन्तु उन दोनों नयोंके आधीन होता है। इसलिये वे पर्यायार्थिक कथनसे जो अपनेसे कथंचित् भिन्न भी है ऐसे अस्तित्वमें व्यवस्थित [ निश्चित स्थित ] हैं और द्रव्यार्थिक कथनसे स्वयमेव सत् [ - विद्यमान ] होनेके कारण अस्तित्वसे अनन्यमय हैं।
6
** अन्वर्थ=अर्थका अनुसरण करती हुई; अर्थानुसार । [ पाँच अस्तिकायोंके नाम उनके अर्थानुसार हैं । ]
Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com