Book Title: Agam Suttani Satikam Part 25 Aavashyaka
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003329/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala desaNassa AgamasunANa (saTIkaM) bhAgaH - 25 :saMzodhaka sampAdakazca: mani dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda - kSamA- lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi bhAga : 25 40 Avazyaka - mUlasUtram - 2 adhyayanAni - 2,3,4,5,6 -: saMzodhakaH sampAdakazca : muni dIparatnasAgara ravivAra 2056 tA. 14/4/2000 (saTIkaM) 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ 5 Agama zruta prakAzana 5 caitra - saMparka sthala : " Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga - 9, phleTa naM-13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) suda 11 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram (2) Avazyaka-mUlasUtrasya viSayAnukramaH pIThikA evaM adhyayana-1-pUrve (24) bhAge gatAH adhyayanAni - 2, 3, 4, 5, 6, atra eva vartate pRSTAGka: 237 mUlAGka: viSayaH pRSThAGkaH | mUlAGkaH viSayaH 3-9 | adhyayanaM . 2 . - sUtroccAraNa sambandhI - caturvizatistavaH mithyAduSkRtam - sUtrapAThaH, kirtanaM - nirgranthapravacanasya stutiH pratijJA, arhataH vizeSaNam, - sAdhuvandanA RSabhAdi nAmAni, - jIvakSamApanAdi prArthanA ityAdi 37-62/ adhyayanaM - 5 - | adhyayanaM - 3 - - sAmAyika sUtrapAThaH guruvandana sUtrapAThaH - kAyotsargasthApanA - mitAvagraha pravezayAcanA, - kAyotsarga - AgArAH - kSamApanA, pratikramaNAdi - caturvizati sUtrapAThaH 11-36 adhyayanaM - 4 - - arhaccaitya sambandhI - -- namaskAra sUtraM kAyotsarga pAThaH - sAmAyika sUtraM - zrutastavaH - catvAraH lokottam, | - | - siddhastavaH maGgalaM evaM zaraNabhUrta pdaarthaaH| - pAkSikakSamApanApAThaH - saGkSiptapratikramaNaM 63-93 adhyayana - 6 - - IryApatha pratikramaNaM - samyaktvava pratijJA - zayana sambandhI pratikramaNaM - zrAvaka-vrata pratijJAdiH - mikSAcaryAyAH pratikramaNaM - pratyAkhyAnAni - svAdhyAya evaM upakaraNAdi - namaskArasahitaM pratilekhanasya aticAra - porisiM, purimAI - asaMyamAt Arabhya - ekAsana, ekasthAna, trayoviMzati AzAtanA - AyaMbilaM, abhaktaM, sambandhI pratikramaNaM - cauvihAra ityAdi . . . . 278 - - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnI pArzvanAtha . mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. pa.pU. zAsana prabhAvaka-kiyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU. sAhityapremI manirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aDhAi nimitte zrI cAritraratna phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. pa.pU. vecAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jenA ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI somyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayA rAdhanA sAdhvIthI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaca cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -5.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA.zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra -5.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsammetazikhara tirthoddhArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyA nRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nAM. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka, -5.pU. AgoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI 5.pUjya vaiyAvRttvakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma. nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sauMdaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma,nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAmrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa paJcama gaNadhara zrI sudharmA svAmine namaH 40 / Avazyaka - mUlasUtram - 2 (saTIkaM) prathamaM mUlasUtraM mUlam + bhadrabAhusvAmi racitA niryuktiH + pUrvAcArya racitaM bhASyaM + haribhadrasUri racitAvRtti adhyayanaM - 2 - caturviMzatistava vR- sAmprataM sAmAyikAdhyayanAnantaraM caturviMzatistavAdhyayanamArabhyate, iha cAdhyayanoddezasUtrArambheSu sarveSveva kAraNA'bhisambandhau vAcyAviti vRddhavAdaH, yatazcaivamataH kAraNamucyate taccedamjAtyAdiguNasampatsamanvitebhyo vineyebhyo gururAvazyakazrutaskandhaM prayacchati sUtrato'rthatazca, saca adhyayanasamudAyarUpo vartate, yata uktam- 'etto ekkekkaM puNa, ajjhayaNaM kittaissAmi' prathamAdhyayanaM ca sAmAyikamupadarzitam, idAnIM dvitIyAvayavatvAd dvitIyAvayavatvasya cAdhikAropanyAsena siddhiH AcAryavacanaprAmANyAd, uktaM ca- 'sAvajjajogaviraI ukkittaNe' tyAdi, ato dvitIyamupadarzyate, yathA hi kila yugapadazakyopalambhapuruSasya didRkSoH krameNAGgAvayavAni darzyante evamatrApi zrutaskandhapuruSasyeti kAraNam, idameva coddezasUtreSvapi yojanIyam, idameva sarvAdhyayaneSvapi kAraNaM draSTavyaM, na punarbhedena vakSyAma ityalaM vistareNa / sambandha ucyate - asya cAyamabhisambandhaHihAnantarAdhyayane sAvadyayogaviratilakSaNaM sAmAyikamupadiSTam, iha tu tadupadeSTR NAmarhatAmutkIrtanaM kartavyamiti pratipAdyate, yadvA sAmAyikAdhyayane tadAsevanAtkarmabhaya uktaH, sammaddiTThi amoho sohI sabbhAva daMsaNaM bohI / avivajjao sudiThThitti evamA niruttAI / / ihApi caturviMzatistave'rhaguNotkIrtanarupAyA bhaktestattvato'sAveva pratipAdyate, vakSyati ca'bhattIe~ jinavarANaM khijaMtI puvvasaMciyA kamma' ttItyAdi, evamanena sambandhenA''yAtasya sato'sya caturviMzatistavAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpatre nikSepe caturviMzatistavAdhyayanamiti / iha caturviMzatistavAdhyayanazabdAH prarUpyAH, tathA cAha ni. (1056) cauvIsaitthayassa u nikkhevo hoi nAmanipphanno / cauvIsaissa chakko thayassa u cauvviho hoi / / vR- caturviMzatistavasya tu nikSepo bhavati nAmaniSpannaH ka ityanyasyAzrutatvAdayameva yadutacaturviMzatistava iti, tuzabdasya vizeSaNArthatvAdidamitthamavaseyaM, tatrApi caturviMzateH SaTkaH stavasya caturvidho bhavati, tuzabdAdadhyayanasya ceti gAthAsamAsArthaH / / avayavArthaM tu bhASyakAra eva vakSyati, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 tatrA''dyAvayavamadhikRtya nikSepopadarzanAyAha[bhA.190] . nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve a / cauvIsaissa eso nikkhevo chavviho hoi / / vR-tatranAmacaturviMzatirjIvAdezcaturviMzatiriti nAma caturviMzatizabdovA, sthApanAcaturviMzati caturviMzatInAM keSAJcitsthApaneti, dravyacaturviMzati caturviMzatirdravyANi sacittAcittamizrabhedabhinnAni, sacittAni dvipadacatuSpa(dApa)dabhedabhinnAni, acittAni kArSApaNAdIni, mizrANi dvipadAdInyeva kaTakAdyalaGkatAni, kSetracaturviMzatirvivakSayA caturviMzatiH kSetrANi bharatAdIni kSetrapradezA vA caturviMzatipradezAvagADhaM vA dravyamiti, kAlacaturviMzatiH caturviMzatisamayAdaya iti etAvatkAlasthitivAdravyamiti, bhAvacaturviMzatiHcaturviMzatibhAvasaMyogAzcaturviMzatiguNakRSNaMvA dravyamiti, caturviMzatereSa nikSepaH SaDvidho bhavati' SaTprakAro bhavati, iha casacittadvipadamanuSyacaturviMzatyA'dhikAra itigAthArthaH / / uktA caturviMzatiriti, sAmprataM stavaH[bhA.191] nAmaMThavaNA davie bhAve athayassa hoi nikkhevo / davvathao pupphAIsaMtaguNakkittaNAbhAve / / vR-tatra 'nAmo ti nAmastavaH 'sthApane'ti sthApanAstavaH 'dravya' iti dravyaviSayo dravyastavaH, 'bhAve ceti bhAvaviSayazca bhAvastava ityarthaH, itthaM stavasya bhavati nikSepo' nyAsaH, tatra kSuNNatvAnnAmasthApane anAdRtya dravyastavabhAvastavasvarupamevAha-'dravyastavaH puppAdi'riti, AdizabdAd gandhadhUpAdiparigrahaH, kAraNe kAryopacArAccaivamAha, anyathA dravyastavaH puSpAdibhiH samabhyarcanamiti, tathA 'sadguNAnAmutkIrtanA bhAva' iti santazca te guNAzca sadguNAH, anenAsadguNotkIrtanAniSedhamAha, karaNe ca mRSAvAda iti, sadguNAnAmutkIrtanA ut-prAbalyena parayA bhaktyA kIrtanA-saMzabdanA yathA "prakAzitaM yathaikena, tvayA samyagjagattrayam / samagrairapi no nAtha!, paratIrthAdhipaistathA / / vidyotayati vA lokaM, yathaiko'pi nizAkaraH / samudgataH samagro'pi, kiMtathA taarkaagnnH?||" ityAdilakSaNo, 'bhAva' iti dvAraparAmarzobhAvastava iti gAthArthaH / / iha cAlitapratiSThApito'rthaH samyagjJAnAyAlamiti, cAlanAMca kadAcidvineyaH karoti kadAcitsvayameva gururiti, uktaMca-katthai pucchai sIso kahiMca'puTThA kaheMti AyariyA' ityAdi, yatazcAtra vittaparityAgAdinA dravyastava eva jyAyAn bhaviSyatItyalpabuddhInAmAzaGkAsambhava ityatastadvyadAsArthaM tadanuvAdapurassaramAha[bhA.192] davvathaobhAvathao davvathao bahuguNatti vuddhi siA / aniuNamaivayaNamiNaM chajjIvahiaMjinA biMtI / / vR- dravyastavo bhAvastava ityatra dravyastavo 'bahuguNa' prabhUtataraguNa 'iti' evaM buddhiH syAd, evaM cet manyase ityarthaH, tathAhi-kilAsmin kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAyastIrthasya connatikaraNaM dRSTrAcataM kriyamANamanye'pi pratibuddhayante itisvaparAnugrahaH, sarvamidaMsapratipakSamiti cetasi nidhAya 'dravyastavo bahuguNa' ityasyAsAratAkhyApanAyA''ha-'anipuNamativacanamida'miti, anipuNamatervacanaM anipuNamativacanam, 'ida'miti yad dravyastavo bahuguNaiti, kimityata Aha'SaDjIvahitaM jinA bruvate' SaNNAM-pRthivIkAyAdInAM hitaM jinAH-tIrthakarA bruvate, pradhAnaM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-2- [ni. 1056] mokSasAdhanamiti gamyate / / kiM ca SaDjIvahitamityata Aha[bhA.193] chajjIvakAyasaMjamu davvathae so virujjhaI kasiNo / to kasiNasaMjamaviu pupphAIaMna icchaMti / / vR. 'SaDjIvakAyasaMyama' iti SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivyAdilakSaNAnAM saMyamaHsaTTanAdiparityAgaH SaDjIvakAyasaMyamaH, asau hitaM, yadi nAmaivaMtataH kimityata Aha-'dravyastave' puSpAdisamabhyarcanalakSaNe 'sa' SaDjIvakAyasaMyamaH, kiM?-'virudhyate' na samyaksaMpadyate, kRtsnaH' sampUrNa iti, puSpAdisaMluJcanasaGghanAdinA kRtsnasaMyamAnupapatteH, yatazcaivaM 'tataH' tasmAt 'kRtsnasaMyamavidvAMsa' iti kRtsnasaMyamapradhAnA vidvAMsastattvataH sAdhava ucyante, kRtsnasaMyamagrahaNamakRtsnasaMyamaviduSAM zrAvakANAM vyapohAthaM, te kim ?, ata Aha-'puSpAdikaM' dravyastavaM 'necchanti' na bahu manyante, yaccoktaM-'dravyastave kriyamANe vittaparityAgAcchuma evAdhyavasAya' ityAdi, tadapi yatkiJcid, vyabhicArAt, kasyacidalpasattvasyAvivekino vA zubhAdhyavasAyAnupapatteH, zyate ca kIAdyarthamapi sattvAnAM dravyastave pravRttiriti, zubhAdhyavasAyabhAve'pi tasyaivabhAvastavatvAditarasya ca tatkAraNatvenApradhAnatvameva, 'phalapradhAnAssamArambhA' iti nyAyAt, bhAvastava eva ca sati tattvatastIrthasyonnatikaraNaM, bhAvastava eva tasya samyagamarAdibhirapi pUjyatvamenaM (ttvAttameva ca) dRSTrA kriyamANamanye'pi satarAM pratibudhyante ziSTA iti svaparAnugraho'pIhaiveti gAthArthaH / / Aha-yadyevaM kimayaM dravyastava ekAntata eva heyo vartate ? AhosvidupAdeyo'pi ?, ucyate, sAdhUnAM heya eva, zrAvakANAmupAdeyo'pi, tathA cAha bhASyakAraH[bhA.194] akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto| saMsArapayaNukaraNo davvathae kUvadiluto / / vR-akRtsnaMpravartayatItisaMyamamitisAmarthyAdbhyate akRtsnapravartakAsteSAM, 'viratAviratAnAm' iti zrAvakANAm 'eSa khalu yuktaH' eSa-dravyastavaH khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt yukta eva, kimbhUto'yamityAha-'saMsArapratanukaraNaH' saMsArakSayakAraka ityarthaH, dravyastavaH Aha-yaH prakRtyaivAsundaraH sa kathaM zrAvakANAmapiyukta ityatra kUpadRSTAnta iti, jahA navanayarAisannivese kei pabhUyajalAbhAvao taNhAiparigayA tadapanodArtha kUpaM khaNaMti, tesiM ca jaivi taNhAdiyA vaTuMti maTTikAkaddamAIhi ya malinijanti tahAvi tadubbhaveNaM ceva pANieNaM tesiM te taNhAiyA so ya malo puvaoya phiTTai, sesakAlaMcate tadanne ya logA suhabhAgiNo havaMti / evaM davvathae jaivi asaMjamo tahAvi tao ceva sA pariNAmasuddhI havai jAe asaMjamovajjiyaM annaM ca niravasesaM khaveitti / tamhA virayAviraehiM esa davvatthaokAyavvo,subhAnubaMdhI pabhUyataranijjarAlo yattikAuNamiti gAthArthaH / / uktaH stavaH, atrAntare adhyayanazabdArtho nirupaNIyaH, sa cAnuyogadvAreSu nyakSeNa nirupati eveti neha pratanyate / ukto nAmaniSpanno nikSepaH, idAnIM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, saca sUtre sati bhavati, sUtraM cAnugame, sa ca dvidhA-sUtrAnugamo niyuktyanugamazca, tatra niryuktyanugamastrividhaH, tadyathA-nikSepaniyuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyagamo'nugato vakSyati ca, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAM dvAragAthAbhyAmavagantavyaH, tadyathA- 'uddese niddese' ityAdi, 'kiM kaiviha' mityAdi / sUtrasparzikaniyu ___ Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 ktyanugamastusUtresatibhavati, sUtraMcasUtrAnugamaitisa cAvasaraprApta eva, yugapaJcasUtrAdayo vrajanti, "suttaM suttAnugamo suttAlAvayakaoya nikkhevo / suttapphAsiyanitti nayA ya samagaMtu vaccaMti / / " viSayavibhAgaH punaramISAmayaM veditavyaH "hoi kayattho vottuMsapayaccheyaM suyaM suyAnugamo / suttAlAvayanAso nAmAinnAsaviniogaM / / " suttapphAsiyaninuttiniogo sesao payatthAI / pAyaM socciya negamanayAimayagoyaro bhaNio / / atrA''kSepaparihArA nyakSeNa sAmAyikAdhyayane nirupitA eva neha vitanyata ityalaM vistareNa, tAvadyAvatsUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedaM sUtrammU. (3) logassujoyagare, dhammatitthayare jiNe / arihaMte kittaissaM, cauvIsaMpi kevalI / / vR- tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ce' tyAdi pUrvavat, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, yadvA paraH saMnikarSa iti, sA ceyaM- 'logassujoyagare' ityAdi pAThaH / adhunApadAni, lokasya udyotakarAn dharmatIrthakarAn jinAn arhataH kIrtayiSyAmi caturviMzatimapi kevalinaH / adhunA padArthaH-lokyata iti lokaH, lokyate-pramANena dRzyata iti bhAvaH, ayaM ceha tAvatpaJcAstikAyAtmako gRhyate, tasya lokasya kiM ?-udyotakaraNazIlA udyotakarAstAna, kevalAlokena tatpUrvakapravacanadIpena vA sarvalokaprakAzakaraNazIlAnityarthaH, tathA durgatau prapatantamAtmAnaMdhArayatItidharmaH, uktaMca-"durgatiprasRtAn jIvA" nityAdi, tathA tIrthate'neneti tIrthaM dharma eva dharmapradhAnaM vA tIrtha dharmatIrthaM tatkaraNazIlAH dharmatIrthakarAstAn, tathA rAgadveSakaSAyendriyaparISahopasargASTaprakArakarmaje-tRtvAjjinAstAn, tathA azokAdyaSTamahAprAtihAdirupAM pUjAmarhantItyarhantastAnarhataH, kIrtayiSyAmIti svanAmabhiH stoSya ityarthaH, caturviMzatiriti saGkhyA, apizabdobhAvatastadanyasamuccayArthaH, kevalajJAnameSAM vidyata iti kevalinastAna kevalita iti / uktaH padArthaH, padavigraho'pi yathAvasaraM yAni samAsabhAji padAni teSu darzita eva / sAmprataM cAlanAvasaraH, tatra tiSThatu tAvatsA, sutrasparzikA niyuktirevocyate, svasthAnatvAda, uktaMca "akkhaliyasaMhiyAI vakkhANacaukkae darisiyaMmi / __ suttapphAsiyanijjuttivittharastho imo hoi / / '' cAlanAmapi cAtraiva vakSyAmaH, tatra lokasyodyotakarAniti yaduktaM tatra lokanirupaNAyA''hani. (1057) nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 bhave a6 bhAve a7 / pajjavaloge a 8 tahA aTThaviho loganikkhevo / / vR- nAmalokaH sthApanAlokaH dravyalokaH kSetralokaH kAlalokaH bhavaloko bhAvalokazca paryAyalokazca tathA, evamaSTavidho lokanikSepa iti gAthAsamAsArthaH / / vyAsArthaM tu bhASyakAra eva vakSyati, tatra nAmasthApane anAdRtya dravyalokamabhidhitsurAha [bhA.195] jIvamajIve ruvamaruvI sapaesamappaese a / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -2- [ni. 1057] jANAhi davvalogaM niccamaniccaM cajaMdavvaM / / vR- jIvAjIvAvityatrAnusvAro'lAkSaNikaH, tatra sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNo jIvaH, viparItastvajIvaH, etau ca dvibhedau-rupyarupibhedAd, Aha ca-'rupyarupiNAvi'ti, tatrAnAdikarmasantAnaparigatArupiNaH-saMsAriNaH, arupiNastu karmarahitAH siddhA iti, ajIvAstvarupiNo dharmAdharmAkAzAstikAyAH rupiNastu paramANvAdaya iti, etau ca jIvAjIvAvoghataH sapradezApradezAvavagantavyau, tathA cAha-'sapradezApradezAviti, tatrasAmAnyavizeSarupatvAtparamANuvyatirekeNa sapradezApradezatvaM sakalAstikAyAnAmeva bhAvanIyaM, paramANavastvapradezA eva, anye tu vyAcakSatejIvaH kila kAlAdezena niyamAt sapradezaH labdhyAdezena tu sapradezo vA'pradezI veti, evaM dharmAstikAyAdiSvapi triSvastikAyeSu parAparanimittaM pakSadvayaM vAcyaM, pudgalAstikAyastu dravyAdyapekSayA cintyaH, yathA-dravyataH paramANurapradezo dvayaNukAdayaH sapradezAH, kSetrata ekapradezAvagADho'pradezo dvayAdipradezAvagADhAH sapradezAH, evaM kAlato'pyekAnekasamayasthitirbhAvato'pyekAnekaguNakRSNAdiriti kRtaM vistareNa, prakRtamucyate-idamevambhUtaM jIvAjIvavrAtaM jAnIhi dravyalokaM, dravyameva loko dravyaloka itikRtvA, asyaiva zeSadharmopadarzanAyA''ha-nityAnityaM ca yad dravyaM, cazabdAdabhilApyAnabhilApyAdisamuccaya iti gAthArthaH / / sAmprataM jIvAjIvayornityAnityatAha[bhA.196] gaI 1 siddhA 2 bhaviAyA 3 abhavia4-1 pugala 1 anAgayaddhA ya 2 / tIaddha 3 tinni kAyA 4-2 jIvA 1 jIva 2 TThiI cauhA / / vR- asyAH sAmAyikavad vyAkhyA kAryeti, bhaGgakAstu sAdisaparyavasAnAH sAdyaparyavasAnAH anAdisaparyavasAnA anAdyaparyavasAnAH, evamajIveSu jIvAjIvayoraSTau bhaGgAH / adhunA kSetralokaH AgAsassa paesA uDhuMca ahe atiriyaloe a / jANAhi khittalogaM anaMta jinadesiaMsammaM / / vR- AkAzasya pradezAH-prakRSTA dezAH pradezAstAn 'Urce ca' ityUrdhvaloke ca 'adhazca' ityadholoke ca tiryaglokeca, kiM?-jAnIhi kSetralokaM,kSetrameva lokaH kSetralokaitikRtvA, lokyata iti ca loka iti, UrdhvAdilokavibhAgastu sujJeyaH, 'ananta' mityalokAkAzapradezApekSayA cAnantama, anusvAralopo'tradraSTavyaH, 'jinadezitam' iti jinakathitaM 'samyaka' zobhanena vidhineti gAthArthaH / / sAmprataM kAlalokapratipAdanAyAha[bhA.198] samayAvaliamuhuttA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliA sAgaraosappipariaTTA / / vR- iha paramanikRSTaH kAlaH samayo'bhidhIyate asaGkhyeyasamayamAnA tvAvalikA dvighaTiko muhUrtaH SoDaza muhUrtA divasaH dvAtriMzadahorAtraM paJcadazAhorAtrANi pakSaH dvau pakSau mAsaH dvAdazamAsAH saMvatsaramiti paJcasaMvatsaraM yugaM palyopamamuddhArAdibhedaM yathA'nuyogadvAreSu tathA'vaseyaM, sAgaropamaM tadvadeva, dazasAgaropamakoTAkoTiparimANotsarpiNI, evamavasarpiNyapi draSTavyA, 'parAvarta' pudgalaparAvartaH, sa cAnantotsarpiNyavasapriNIpramANo dravyAdibhedaH, te'nantA atItakAlaH ananta evaiSyanniti gAthArthaH / / uktaH kAlalokaH,lokayojanApUrvavad / adhunA bhAvalokamabhidhitsurAha [bhA.199] neraiadevamanuA tirikkhajoNIgayA ya je sattA / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram - 2- 2/3 taMmi bhave vaTTaMtA bhavalogaM taM viANAhi / / vR- nArakadevamanuSyAstathA tiryagyonigatAzca ye 'sattvAH' prANinaH 'taMmi' tti tasmin bhave vartamAnA yadanubhAvamanubhavanti bhavalokaM taM vijAnIhi, lokayojanA pUrvavaditi gAthArthaH / / sAmprataM bhAvalokamupadarzayati [bhA. 200] odaie 1 ovasamie 2 khaie a 3 tahA khaovasamie a 4 / pariNAmi 5 sannivAe a 6 chavviho bhAvalogo u / / vR- udayena nivRtta audayikaH, karmaNa iti gamyate, tathopazamena nirvRtta aupazamikaH, kSayeNa nivRttaH kSAyikaH, evaM zeSeSvapi vAcyaM tatazca kSAyikazca tathA kSAyopazamikazca pAriNAmikazca sAnnipAtikazca evaM SaDvidho bhAvalokastu tatra sAnnipAtika oghato'nekabhedo'vaseyaH, aviruddhastu paJcadazabheda iti, uktaM ca "odaiakhaovasame pariNAmekvekko (ku) gaicaukke'vi / khayajogeNavicauro tadabhAve uvasameNaMpi / / uvasamaseDhI ekko kevaliNo'vi ya taheva siddhassa / aviruddhasannivAiyabheyA emeva pannarasa / / "tti tivvo rAgo adoso a, uinnA jassa jaMtuNo / jAhi bhAvalaaM, anaMtajinadesiaM sammaM / / 8 [bhA. 201] vR- 'tIvra' utkaTaH rAgazca dveSazca, tatrAbhiSvaGgalakSamo rAgaH aprItilakSaNo dveSa iti, etAvudIrNI 'yasya jantoH' yasya prANina ityarthaH, taM prANinaM tena bhAvena lokyatvAjjAnIhi bhAvalokamanantajinadezitam-ekavAkyatayA'nantajinakathitaM 'samyag ' iti kriyAvizeSaNam, ayaM gAthArthaH / / sAmprataM paryAyaloka ucyate, tatraughataH paryAyA dharmA ucyante, iha tu kila naigamanayadarzanaM mUDhanayadarzanaM vA'dhikRtya caturvidhaM paryAyalokamAha [bhA.202 ] davvaguNa 1 khittapajjava 2 bhavAnubhAve a3bhAvapariNAme 4 / jANa cauvvihameaM, pajjavalogaM samAseNaM / / bhavasya vR- dravyasya guNAH-rupAdayaH, tathA kSetrasya paryAyAH agurulaghavaH bharatAdibhedA eva cAnye, ' canArakAderanubhAvaH- tIvratamaduHkhAdiH, yathoktam "acchinimilIyamettaM natthi suhaM dukkhameva anubaMdhaM / nae neraiANaM ahonisiM paJccamANANaM / / asubhA uvviyaNijjA saddarasA ruvagaMdhaphAsA ya / nae neraiANaM dukkayakammovalittANaM / / " ityAdi, evaM zeSAnubhAvo'pi vAcyaH tathA bhAvasya jIvAjIvasambandhinaH pariNAmastena tena ajJAnAd jJAnaM nIlAllohitamityAdiprakAreNa bhavanamityarthaH, 'jAnIhi ' avabudhyasva caturvidhamenamoghataH paryAyalokaM 'samAsena' saMkSepeNeti gAthArthaH / tatra yaduktaM dravyasya guNA ityAdi tadupadarzanenAhavaNNarasagaMdhasaMThANaphAsaTThANagaivannabhee a / pariNAme a bahuvihe pajjavalogaM viANAdi / / [bhA. 203] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -2- [ni. 1057] vR- varNarasagandhasaMsthAnasparzasthAnagativarNabhedAzca, cazabdAd rasAdibhedaparigrahaH, ayamatra bhAvArthaH-varNAdayaH sabhedA gRhyante, tatravarNaH kRSNAdibhedAt paJcadhA, raso'pi tiktAdibhedAtpaJcadhA, gandhaH surabhirityAdibhedAha dvidhA, saMsthAnaM parimaNDalAdibhedAtpaJcadhaiva, sparzaH karkazAdibhedAdaSTadhA, sthAnamavagAhanAlakSaNaM tadAzrayabhedAdanekadhA, gatiH sparzavadgatirityAdibhedA dvidhA, cazabda uktArtha eva athavA kRSNAdivarNAdinAM svabhedApekSayA ekaguNakRSNAdyanekabhedopasaGgahArtha iti, anena kila dravyaguNA ityetadvayAkhyAtaM / pariNAmAMzca bahuvidhAnityanena tu caramadvAraM, zeSaM dvAradvayaM svayameva bhAvanIyaM, tacca bhAvitamevetyakSaragamanikA / bhAvArthastvayam-pariNAmAMzca bahuvidhAn jIvAjIvabhAvagocarAn, kiM?-paryAyalokaM vijAnIhi iti gAthArthaH / / akSarayojanA pUrvavaditi sAmprataM lokaparyAyazabdAnnirupayannAhani.(1058) Alukkaiapallukkai lukkaisaMlukkaI aegaTThA / logo aTThaviho khalu teneso vuccai logo / / vR-Alokyata ityAlokaH, pralokyata iti pralokaH, lokyata iti lokaH saMlokyata iti ca saMlokaH, ete ekArthikAH zabdAH, lokaH aSTavidhaH khalvityatra Alokyata ityAdi yojanIyam, ata evA''ha-tenaiSa ucyate loko yenA''lokyata ityAdi bhAvanIyaM, gAthArthaH / / vyAkhyAto lokaH, idAnImudyota ucyate, tatrAhani. (1059) duviho khalu ujoo nAyavvo davvabhAvasaMjutto / agI davvujoocaMdo sUro maNI vijjU / / vR- 'dvividhaH' dviprakAraH khalUdyotaH, khaluzabdo mUlabhedApekSayA na tu vyaktyapekSayeti vizeSaNArthaH, udyotyate prakAzyate'nenetyudyotaH, 'jJAtavyaH' vijJeyo, dravyabhAvasaMyukta iti-dravyodyoto bhAvodyotazcetyarthaH, tatrAgnirdravyodyotaH ghaTAdyudyotane'pi tadvatAyAH samyakpratipattera bhAvAt sakalavastudharmAnudyotanAcca, na hi dharmAstikAyAdayaH sadasannityAnityAdyanantadharmAtmakasya ca vastunaH, sarva eva dharmA agninA udyotyanta ityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, tatazcasthitamidam-agnidravyodyotaH, tathA candraH sUryomaNividyuditi, tatramaNiH-candrakAntAdilakSaNa parigRhyata itigAthArthaH / / ni. (1060) nANaMbhAvujoo jaha bhaNiyaM savvabhAvadaMsIhiM / tassa uvaogakaraNebhAvujjoaMviANAhi / / vR- jJAyate'nena yathAvasthitaM vastviti jJAnaM tajnaM bhAvodyotaH, ghaTAghudyotanena tadgatAyAH samyakpratipattervizvapratipattezca bhAvAt, tasya tadAtmakatvAdeveti bhAvanA, etAvatA cAvizeSeNaiva jJAnaM bhAvodyota iti prAptam, ata Aha-yathA bhaNitaM sarvabhAvadarzibhistathA yajjJAnaM, samyagjJAnamityarthaH, pAThAntaraM vA 'yadbhaNitaM sarvabhAvadarzibhiriti, tadapi nAvizeSaNodyotaH, kintu tasyajJAnasyopayogakaraNe sati, kiM ?, bhAvodyotaM vijAnIhi, nAnyadA, tadaiva tasya vastutaH jJAnatvasiddheriti gAthArthaH / / itthamudyotasvarupamabhidhAya sAmprataM yenodyotena lokasyodyotakarA jinAstenaiva yuktAnupadarzayannAha ni. (1061) logassujoagarA davyuJjoeNa nahu jinA huMti / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 bhAvujoagarA puna huMti jinavarA cauvvIsaM / / vR- lokasyodyotakarA dravyodyotena naiva jinA bhavanti, tIrthakaranAmAnukarmodayato'tulasattvArthakaraNAt bhAvodyotakarAH punarbhavanti jinavarAzcaturviMzatiriti, atra punaHzabdo vizeSaNArthaH, AtmAnamevAdhikRtyodyotakarAstathA lokaprakAzakavacanapradIpApekSayA ca zeSabhavyavizeSAnadhikRtyaiveti, ata evoktaM bhavanti' na tu bhavantyeva, kAMzcana prANino'dhikRtyodyotakaratvasyAsambhavAditi, caturviMzatigrahaNaM cAdhikRtAvasarpiNIgatatIrthakarasaGkhyA pratipAdanArthamiti gAthArthaH / / udyotAdhikAra eva dravyodyotabhAvodyotayorvizeSapratipAdanAyA''hani.(1062) davvujjoujjoo pagAsaI parimiyaMmi khittaMmi / bhAvujjoujjoo logAlogaM pagAseI / / vR-dravyodyotodyotaH-dravyodyotaprakAza uktalakSaNaevetyarthaH, pudgalAtmakatvAttathAvidhapariNAmayuktatvAcca prakAzayati prabhAsate vA paribhite kSetre, atra yadA prakAzayati tadA prakAzyaM vastvadhyAhriyate, yadA tu prabhAsate tadA sa eva dIpyata iti gRhyate, 'bhAvodyotodyoto lokAlokaM prakAzayati' prakaTArtham ayaM gAthArthaH / / ukta udyotaH, sAmprataM karamavasaraprAptamapi dharmatIrthakarAnityatra vakSyamANatvAdvihAyehadharmaM pratipAdayannAhani.(1063) duha davvabhAvadhammo davve davvassa davvameva'havA / tittAisabhAvo vA gammAitthI, kuliMgo vA / / vR-dharmo dvividhaH-dravyadharmobhAvadharmazca, 'davve davvassa davvameva'hava'ttidravya iti dvAraparAmarzaH, dravyasyeti, dravyasya dharmo dravyadharmaH, anupayuktasya mUlaguNottaraguNAnuSThAnamityarthaH, ihAnupayukto dravyamucyate, dravyameva vAdharmodravyadharmaH dharmAstikAyaH, tittAisahAvovatti tiktAdi dravyadharma iti, 'gammAitthI kuliMgo vatti gamyAdidharmaH 'strI'ti strIviSayaH, keSAzcimAtuladuhitA gamyA keSAJcidagamyetyAdi, tathA 'kuliGgo vA' kutIrthikadharmo vA dravyadharma iti gAthArthaH / / ni. (1064) duha hoibhAvadhammo suacaraNe A suaMbhi sajjhAo / caraNaMmi samaNadhammo khaMtImAI bhave dasahA / / vR- dvedhA bhavati bhAvadharmaH, 'suacaraNe ya'tti zrutaviSayazcaraNaviSayazca, etaduktaM bhavatizrutadharmazcAritradharmazca, 'suaMbhisajjhAo'tti zrutaiti dvAraparAmarzaH, svAdhyAyo-vAcanAdiH zrutadharma ityarthaH, 'caraNami samaNadhammokhaMtImAIbhave dasaha'ttitatracaraNa iti parAmarzaH,zramaNadharmodazavidhaH kSAntyAdizcaraNadharma iti gAthArthaH / / ukto dharmaH, sAmprataM tIrthanirupaNAyAhani.(1065) nAmaM ThavaNAtitthaM davvattitthaM ca bhAvatitthaMca / ekekaMpi aitto'negavihaM hoinAyavvaM / / vR-nigadasiddhA / / navaraM dravyatIrtha vyAcikhyAsuridamAhani.(1066) dAhovasamaMtaNhAicheaNaM malapavAhanaM ceva / tihi atthehi niuttaM tamhA taM davvao titthaM / / vR-iha dravyatIrthaM mAgadhavaradAmAdi parigRhyate, bAhyadAhAdereva tata upazamasavAt, tathA cAha'dAhopazamamiti tatra dAho-bAhyasantApastasyopazamo yasmin taddAhopazamanaM, 'taNhAicheaNaM'ti Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 adhyayanaM -2- [ni. 1066] tRSaH-pipAsAyAzchedanaM, jalasaGghAtena tadapanayanAt, 'malapravAhaNaM caive'tyatra malaH bAhya evAGgasamuttho'bhigRhyate tatpravAhaNaM, jalenaiva tatpravAhaNAt, tataH prakSAlanAditi bhAvaH, evaM tribhirathaiH karaNabhUtaistriSu vA'rtheSu niyuktaM prathamavyutpattipakSe prarupitaM dvitIye tu niyojitaM, yasmAdevaM bAhyadAhAdiviSayameva tasmAttanmAgadhAdi dravyatastIrthe, mokSAsAdhakatvAditi gAthArthaH / / bhAvatIrthamadhikRtyAhani.(1067) kohami unigahie dAhassa pasamaNaM havai tatthaM / lohaMmi uniggahie taNhAecheaNaM hoi / / vR-ihabhAvatIrthaMkrodhAdinigrahasamarthaM pravacanameva gRhyate, tathA cAha-krodha eva nigRhIte 'dAhasya' dveSAnalajAtasyAntaH prazamanaM bhavati, tathyaM nirupacaritaM, nAnyathA, lobha eva nigRhIte sati, kiM ?'taNhAecheaNaM hoi'tti tRSaH-abhiSvaGgalakSaNAyAH kiM ?- 'chedanaM bhavati' vyapagamo bhavatIti / ni.(1068) aTThavihaM kammarayaM bahaehi bhavehiM saMciaMjamhA / tavasaMjameNadhuvvaitamhAtaMbhAvao titthaM / / vR- 'aSTavidham' aSTaprakAraM, kiM ? - 'karmarajaH' karmaiva jIvAnuraJjanAdrajaH karmaraja iti, bahubhirbhavaiH saJcitaM yasmAttapasaMyamena 'dhAvyate' zodhyate, tasmAttat-pravacanaM bhAvataH tIrtha, mokSasAdhanatvAditi gAthArthaH / / ni. (1069) daMsaNanANacarittesu niuttaM jinavarehi savvehiM / tisu atthesu niuttaM tamhA taMbhAvao titthaM / / vR-darzanajJAnacAritreSu niyuktaM' niyojitaM 'jinavaraiH' tIrthakRbhiH 'sarve' RSabhAdibhiriti, yasmAccaitthammUteSu triSvartheSu niyuktaM tasmAttatpravacanaMbhAvataH tIrtha, mokSasAdhakatvAditigAthArthaH / / uktaM tIrtham, adhunA kara ucyate, tatreyaM gAthAni. (1070) nAmakaro 1 ThavaNakaro 2 davvakaro 3 khitta 4 kAla 5 bhAvakaro 6 / ___ eso khalu karagassa u nikkhevo chavviho hoi / / vR-nigadasiddhA / / navaraM dravyakaramabhidhitsurAhani. (1071) gomahisuTTipasUNaM chagalINaMpiakarA muNeyavvA / tatto ataNapalAle bhusakaTuMgArapalale ya / / ni.(1072) siubarajaMghAe balivaddakae ghae acamme a / cullagakare a bhaNie aTThArasamAkaruppattI / / vR-gokarastathAbhUtameva tadvAreNa vArupakANAmityevaM sarvatra bhAvanA kAryeti, navaraM zItAkarobhogaH kSetraparimANodbhava iti cAnye, utpattikarastu svakalpanAzilpanirmitaH zatarupakAdiH, zeSaM prakaTArthamiti gAthAdvayArthaH / / ukto dravyakara iti, kSetrakarAdyabhidhitsurAhani.(1073) khittaMmijaMmi khitte kAle jo jaMmihoi kAlaMmi / duviho ahoi bhAve pasatthu taha appasattho a / / vR-kSetra iti dvAraparAmarzaH, etaduktaM bhavati-kSetrakaro yo yasmin kSetre zulkAdi / kAla iti dvAraparAmarza eva, kAlakaro yo yasmin bhavati kAle kuTikAdAnAdiH, dvividhazca bhavati bhAve, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 dvaividhyameva darzayati-prazastastathA'prazastazcaiti gAthArthaH / / tatrAprazastaparityAgena prazastasadbhA-vAdaprazastamevAdAvabhidhitsurAhani.(1074) kalahakaro Damarakaro asamAhikaro anivvuikaro a / eso u appasattho evamAI muNeyavyo / / vR- Aha-uktaprayojanasadbhAvAdupanyAso'pyevameva kimiti na kRta iti, atrocyate, AsevanayA'yameva prathamasthAne kArya iti jJApanArtha, taMtra kalaho-bhaNDanaM, tatazcAprazastaH kopAdyaudayikabhAvataH, tatkaraNazIlaH kalahakara iti, evaM DamarAdiSvapi bhAvanIyaM, navaraM vAcikaH kalahaH, kAyavAGmanobhistADanAdigahanaM DamaraM, samAdhAna-samAdhiH svAsthyaM na samAdhirasamAdhiHasvAsthyanibandhanA sA sA kAyAdiceSTetyarthaH, anenaiva prakAreNAnivRtiriti, eSo'prazastaH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdeSa eva jAtyapekSayAnatuvyaktyapekSayeti, ataevAha-evamAdivijJAtavyaH vyaktyapekSayA'prazastabhAvakara itigAthArthaH / / sAmprataMprazastabhAvakaramabhidhAtukAma Ahani.(1075) atthakaro ahiakaro kittikaro guNakaro jasakaro a / abhayakara nivvuikaro kulagara titthNkrNtkro|| vR- tatraughata eva vidyAdirarthaH, uktaM ca-'vidyA'pUrve dhanArjanaM zubhamartha' iti, tatazca prazasta vicitrakarmakSayopazamAdibhAvataH, tatkaraNazIlo'rthakaraH, evaM hitAdiSvapi bhAvanIyaM, navaraM hitaMpariNAmapathyaM kuzalAnubandhi yatkiJcit, kIrtiH-dAnapuNyaphalA, guNAH-jJAnAdayaH, yazaHparAkramakRtaM gRhyate, tadutthasAdhuvAda ityarthaH, abhayAdaya prakaTArthAH, navaramantaH karmaNaH parigRhyate, tatphalabhUtasya vA saMsArasyeti gAthArthaH / / uktobhAvakaraH, adhunA jinAdipratipAdanAyA''hani.(1076) jiyakohamAnamAyA jiyalohA tena te jinA huMti / ariNo hatArayaM haMtA arihaMtA tena vuccaMti / / vR-jitakrodhamAnamAyA jitalobhAyena kAraNena tena tebhagavantaH, kiM?-jinAbhavanti, 'ariNo haMtA rayaM hate' tyAdigAthAdalaM yathA namaskAraniyuktau pratipAditaM tathaiva draSTavyamiti gAthArthaH / / kIrtayiSyAmItyAdivyAcikhyAsayA sAmpratamidamAhani. (1077) kittemi kittaNijje sadevamanuAsurassa logassa / saNanANacarite tavavinaodaMsio jehiM / / vR-kIrtayiSyAmi nAmabhiguNaizca, kimmUtAn ?-kIrtanIyAn, stavArdAnityarthaH, kasyetyatrAhasadevamanuSyAsuralokasya, trailokyasyetibhAvaH, guNAnupadarzayati-darzanajJAnacAritrANi' mokSahetuni (niti), tathA 'tapovinayaH' darzito yaiH, tatra tapa eva karmavinayAd vinayaH, iti gAthArthaH / / ni.(1078) cauvIsaMti ya saMkhA usabhAIA ubhaNNamANA u / avisaddaggahaNA puNa eravayamahAvidehesuM / / vR- caturviMzatiriti saGkhyA , RSabhAdayaste vakSyamANA eva, apizabdagrahaNAtpunaH eravatamahAvideheSu ye tadraho'piveditavya itigAthArthaH / / ni.(1079) kasiNaM kevalakappaM logaMjANaMti taha ya pAsaMti / kevalacarittanANI tamhA te kevalI huMti / / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 2 - [ni. 1079] 13 vR- 'kRtsnaM' sampUrNe 'kevalakalpaM ' kevalopamam, iha kalpazabda aupabhyai gRhyate, uktaM ca"sAmarthye varNanAyAM ca, chedane karaNe tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH / / " 'lokaM' paJcAstikAyAtmakaM jAnanti vizeSarUpatayA, tathaiva sampUrNabheva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt pazyantisAmAnyarupatayA, iha ca jJAnadarzanayoH sampUrNalokaviSayatve ca vahu vaktavyaM tattuM nocyate granthavistarabhayAditi, navaraM "nirvizeSaM vizeSANAM, graho darzanamucyate / viziSTagrahaNaM jJAnamevaM sarvatragaM dvayam / / " ityanayA dizA svayamevAbhyUhyagiti, yatazcaivaM kevalacAritriNaH kevalajJAninazca tasmAtte kevalino bhavanti, kevalameSAM vidyata iti kevalina iti kRtvA / Aha - ihAkANDa eva kevalacAritriNa iti kimartham ?, ucyate, kevalacAritraprAptipUrvikaiva niyamataH kevalajJAnAvAptiriti nyAyapradarzanena nedamakANDamiti gAthArthaH / / vyAkhyAtA tAvallokasyetyAdirupA prathamasUtragAtheti, atraiva cAlanApratyavasthAne vizeSato nirdizya ( zye) te-tatra lokasyodyotakarAnityAdyuktam, atrA''haazobhanamidaM lokasyeti, kutaH ?, lokasya caturdazarajjvAtmakatvena parimitatvAt, kevalodyotasya cAparimitatvenaiva lokAlokavyApakatvAd, vakSyati ca- 'kevaliyanANalaMbho logAlogaM' pagAsei' tti, tatazcaughata evodyotakarAn lokAlokayorveti vAcyamiti, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha lokazabdena paJcAstikAyA eva gRhyante, tatazcAkAzAstikAyabheda evAloka iti na pRthaguktaH, na caitadanArSaM, yata uktam- 'pacatthikAyamaio logo' ityAdi / aparastvAha-lokasyodyotakarAnityetAvadeva sAdhu, dharmatIrthakarAn iti na vaktavyaM, gatArthatvAt, tathAhi ye lokasyodyotakarAste dharmatIrthakarA eveti, atrocyate, iha lokaikadeze'pi grAmaikadeze grAmavallokazabdapravRttermA bhUttadudyotakareSvadhiviSvarkacandrAdiSu vA sampratyayaH, tadvyavacchedArthaM dharmatIrthakarAnityAha / Aha-yadyevaM dharmatIrthakarAni tyetAvadevAstu lokasyodyotakarAniti na vAcyamiti, atrocyate, iha loke'pi nadyAdiviSamasthAneSu mudhikayA dharmArthamavataraNa tIthUkaraNazIlAste'pi dharmatIrthakarA havocyante, tanmA bhUdatimugdhabuddhInAM teSu sampratyayaH tadapanodAya lokasyodyotakarAnatyAheti / aparastvAha-jinAnityatiricyate, yathoktaprakArA jinA eva bhavantIti, atrocyate, mA mUtkunayanatAnusAriparikalpiteSu yathoktaprakAreSu sampratyaya ityatastadvyavacchedArthamAha-jinAniti, zrUyate ca kunayadarzane'jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padama / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH / / ityAdi, tannUnaM na te rAgAdijetAra iti, anyathA kuto nikArataH punariha bhavAGkuraprabhavo ?, bIjAbhAvAta, tathA cAnyairapayuktam "ajJAnapAMsupihitaM purAtanaM karmabIjamavinAzi / tRSNAjalAbhiSiktaM muJcati janmAGkuraM jantoH / / tathA "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH / / " iti Aha-yadyevaM jinAnityetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdyatiricyate iti, atrocyate, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 iha pravacane sAmAnyato viziSTazrutadharAdayo'pijinA evocyante, tadyathA-zrutajinA avadhijinA manaHparyAyajJAnajinAH chadmasthavItarAgAzca, tanmA bhUtteSu sampratyaya iti tadapanodArthaM lokasyodyotakarAnityAdyapyuduSTameva / aparastvAha-arhata iti na vAcyaM, na hyanantaroditasvarUpA arhadvyatirekeNApare bhavantIti, atrocyate arhatAmeva vizeSyatvAnna doSa iti / Aha-yadyevaM hanta! tahata avetyetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdi punarapArthakaM, na, tasya vizeSaNasAphalyasya ca pratipAditatvAta / aparastvAha-kevalina iti na vAcyaM, yathoktasvarUpANAmarhatAM kevalitvAvyabhicArAta, sati ca vyabhicArasambhave vizeSaNopAdAnasAphalyAta, tathA ca-sambhave vyabhicAraMca vizeSaNamarthavadbhavati, tathA nIlotpalamiti, vyabhicArAbhAve tu taduyAdIyamAnapayithA kRSNo bhramaraH zukA balAkA ityAdi (vata) Rte prayAsAta kamartha puSNAtIti ?, tasmAtkevalina ityatiricyate, na, abhiprAyAparijJAnAda, iha kevalina eva yathoktasvarUpA arhanto nAnya iti niyamanArthatvena svarUpajJAnArthamevedaM vizeSaNamityana vadyaM, na caikAntato vyabhicArasambhava eva vizeSaNopAdAnasAphalyam, ubhayapadavyabhicAre ekapadavyabhicAre svarUpajJApane ca ziSToktiSu tatprayogadarzanAta, tatrobhayapadavyabhicAre yathA nIlotpalamiti, tathaikapadavyabhicAre yathA ApodravyaM pRthivI dravyamiti, tathA svarUpajJApane yathA paramANupapradeza ityAdi, yatazcaivamataH kevalina iti na duSTam / Aha-yadyevaM kevalina ityetadeva sundaraM, zeSaM tulokasyodyotakarAnityAdikamanarthakImati, atrocyate iha zrutakevaliprabhRtayo'nye'pi vidyanta eva kevalinaH, tasmAnmA bhUtteSu sampratyaya iti tatpratikSepArthaM lokasyodyotakarAnityAdyapi vAcyamiti / evaM vyAdisaMyogApekSayA'pi vicitranayamatAbhijJena svadhiyA vizeSaNasAphalyaM vAcyam, ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametaditi / tatra yaduktaM 'kIrtayiSyayAmIti' tatkIrtanaM kurvannAhamU. (4) usabhamajiaMca vaMde saMbhavamabhinaMdaNaM ca sumaiMca / paumappahaMsupAsaM jiNaMca caMdappahaM vaMde / / mU. (5) suvihiM ca pupphadaMtaM sIala sijaMsa vAsupujjaMca / vimalamanaMtaMca jiNaM dhamma saMtiMca vaMdAmi / / mU. (6) kuMthu araMca malliM vaMde munisuvvayaM namijiNaM ca / __vaMdAmi riTThanemiM pAsaMtaha vaddhamANaMca / / vR- etAstrisro'pi sUtragAthA iti, AsAM vyAkhyA-ihArhatAM nAmAni anvarthamadhikRtya sAmAnyalakSaNato vizeSalakSaNatazca vAcyAni, tatra sAmAnyalakSaNamidaM-'vRSa uddhahane' samagrasaMyamabhArodvahanAda vRSabhaH, sarva eva ca bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSahetupratipAdanAyA''ha- . ni. (1080/1) UrUsu usabhalaMchaga usabhaM sumiNamitenna usabhajiNo / vR-puvvaddhaM |jenbhgvo dosuviUrUsuusabhA upparAhuttA jeNaca marudevAebhagavaacodasaNhaM mahAsumiNANaM paDhamo usamo sumiNe diTThotti, tenna tassa usabhotti nAmaM kayaM, sesatitthagarANaM mAyaro paDhamaM gayaM tao vasahaM evaM codasa, usabhotti vA vasahotti vA egaTuM / / idAniM ajio-tasya sAmAnyenAbhidhAnanibandhanaM parISahopasargAdibhirna jito'jitaH,sarva eva bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSanibandhanAbhidhitsayA''ha Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 2 - [ ni. 1080 / 2] ni. (1080 / 2) akkhesu jeNa ajiA jananI ajio jino tamhA / / vR- pacchaddhaM / bhagavao ammApiyaro jUyaM ramaMti, paDhamo rAyA jiNiyAio, jAhe bhagavaMto AyAyA tAhe na rAyA, devI jiNai, tatto akkhesu kumAraprAdhAnyAta devI ajieti ajio se nAma kayaMti gAthArthaH / / idAnIM sambhavo tasyadhato'bhidhAnanibandhanaM saMbhavanti prakarSeNa bhavanti catustriMzadatizayaguNA asminniti sambhavaH, sarva eva bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSabIjAbhidhitsayA''hani. (1081/1) abhisaMbhUA sAsati saMbhavo tena buccaI bhayavaM / vR- gabhaga jena abbhahiyA sassanipphattI jAyA tenna saMbhavo / / idAniM abhinaMdaNo, tasya sAmAnyenAbhidhAnAnvarthaH- abhinandyate devendrAdibhirityabhinandana, sarva eva yathoktasvarUpA ityato vizeSahetupratipAdanAyA''ha ni. (1081/2) abhinaMda abhikakhaM sakko abhinaMdaNa tenna / | vR- pacchaddhaM / gabbhappabhii abhikkhaNaM sakko abhiNaMdayAiotti, tenna se abhinaMdaNotti nAmaM kayaM, gAthArthaH idAnIM sumatiH, tasya sAmAnyenAbhidhAnanibandhanaM zobhanA bhatirasyeti sumatiH, sarva eva ca sumatayo bhagavanta ityato vizeSanibandhanAbhidhAnAyAha ni. (1082 / 1) jananI savvattha vinicchaesu sumaitti tena sumaijiNo / vR- gAhaddhaM / jananI gabhagae savvattha vinicchaesu ava maisaMpannA jAyA, donhaM savattINaM bhayapaiyANaM vavahAro chinno, tAo, bhaNiAo-mama putto bhavissai so jovvaNattho eyassaSsogavarapAyavassa ahe vavahAraM tubbha chiMdihi, tAva egAiyAo bhavaha, iyarI bhaNai evaM bhavatu, puttamAyA necchai, vavahAro chijjautti bhaNai, nAUNa tIe dinno, evamAgabbhaguNeNaMti suma / / idAniM paumappaho-tasya sAmAnyato'bhidhAnakAraNama-iha niSpaGkatAmaGgIkRtya padmasyeva prabhA yasyAsau padmaprabhaH sarva eva jina yathoktasvarUpA ityato vizeSakAraNamAha ni. (1082 / 2) paumasayaNaMmi jananIi Dohalo tenna paumAbho / / vR- pacchaddhaM / gabbhagae devIe paumasayaNaMmi Dohalo jAo, taMca se devayAe sajjiyaM, paumavaNNo ya bhagavaM, tenna paumappahotti gAthArthaH / / idAnIM supAso, tasyaughato nAmAnvarthaH - zobhanAni pArzvanyasyeti supArzvaH sarva eva ca arhanta evambhUtA ityato vizeSeNa nAmAnvarthamabhidhitsurAha 1 ni. (1083 / 1) gabbhagae jaM jananI jAya supAsA tao supAsajino / vR- gabbhagae jananIe titthagarANubhAveNa sobhanA pAsA jAyatti, tA supAsotti / evaM sarvatra sAmAnyAbhidhAnaM vizeSAbhidhAnaM cAdhikRtyArthAbhidhAnavistaro draSTavyaH, iha punaH sujJAnatvAta granthavistarabhayAcca nAbhidhIyata iti kRtaM vistareNa, iyANiM caMdappaho- candrasyeva prabhA - jyotsnA saumyA'syeti candraprabhaH, tattha savve'vi titthagarA caMda iva somalesA, viseso 15 ni. (1083) jananIe caMdapiyaNaMmi Dohalo tenna caMdAbho || vR- pacchaddhaM / / devIe caMdapiyaNaMmi Dohalo caMdasarisavaNNo ya bhagavaM tenna caMdappabhotti gAthArthaH / / idAnIM suvihita, tatra zobhano vidhirasyeti suvidhiH, iha ca sarvatra kozalyaM vidhirUcyate, tattha savve'vi erisA, viseso puNa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/6 ni.(1084/1) savvavihIsuakusalA gabbhagaetena hoisuvihijino| vR-gAhaddhaM / bhagavaMtegabbhagaesadyavihIsuceva visesaokusalA jananittijeNatenna suvihitti nAmaMkayaM / / idAnisIyalo, tatrasakalasattvasantApakaraNavirahAdAhvadajanakatvAccazItala iti, tattha savve'vi arissa mittassa vA uvariMsIyalagharasamANA, viseso uNa ni.(1084/2) piuNo dAhovasamogabbhagae sIyalo teNaM / / vR- pacchaddhaM / / piuNo pittadAho puvvuppanno osahehiM na pauNati, gabbhagae bhagavaMte devIe parAmuTThassa pauNo, tenna sIyalotti gAthArthaH / / idAni sejjaMsI, tatra zreyAna-samastabhuvanasyaiva hitakaraH,prAkRtazailyA chAndasatvAcca zreyAMsa ityucyate, tattha saghe'pitelogassa seyA, viseso uNa ni. (1085/1) maharihasijjArUhaNaMmi Dohalo tenna hoi sijjaMso / vR- gAhaddhaM / tassa ranno paraMparAgayA sejjA devatApariggahitA agvijjai, jo taMalliyaitassa devayA uvasagaM kareti, gabbhatthe ya devIe Dohalo uvaviTThA akaMtA ya, ArasiuM devayA avakaMtA, titthagaranimittaM devayA parikkhiyA, devIe gabbhappahAveNa evaM seyaM jAyaM, tenna se nAmaM kayaM sejjaMsoti / / idAni vasupujjo, tatra vasUnAMpUjyo vasupUjyaH, vasavo-devAH, tatthasarve'pi titthagarA iMdAINaM pujjA, viseso uNa ni. (1085/2) pUei vAsavo jaM abhikkhaNaM tenna vasupujjo / / vR-pacchaddhaM / / vAsavo devarAyA, tassa gabbhagayassa abhikkhaNaM abhikkhaNaM jananIe pUyaM karei, tena vAsupujjotti, ahavA vasUNi-rayaNANivAsavo-vesamaNo so gabbhagae abhikkhaNaMabhikkhaNaM taM rAyakulaM rayaNehiM pUreitti vAsupujjo / / gAthArthaH / / ___ idAni vimalo, tava vigatamalo vimalaH, vimalAni vA jJAnAdIni yasya, sAmaNNalakkhaNaM sadyasipi vimalANi nANadasaNANi sarIraMca, visesalakkhaNaM ni.(1086/1) vimalatanubuddhi jananI gabhagae tena doha vimalajino / vR- puvvaddhaM / gabbhagae mAtUe sarIraM buddhI ya atIva vimalA yAjA tena vimalotti / / idAni anaMto-tatrAnantakazijayAdanantaH, anantAni vAjJAnAdinyasyeti, tattha sadyehi~pianaMtA kammaMsA jiyA sadyasiMca anaMtANi nANANi, visesa puNa ni. (1086/2) rayaNavicittamanaMtaM dAmaM sumiNe tao'naMto / / vR-gAhApacchaddhaM / / 'rayaNavicattaM' rayaNakhaciyaM 'anaMta' aimahappamANAM dAmaM sumiNe jananIe diTuM, tao anaMtotti gAthArthaH / / idAnidhammo, tatradurgatau prapatantaM sattvasaGghAtaMdhArayatIti dharmaH, tattha savvevi evaMvihatti, viseso puNa ni. (1087/1) gabbhagae jaMjananI jAya sudhammatti tena dhammajino / vR- gAhaddhaM / / gabbhagaebhagavaMte visesao sejananI dAnaiyAiehiM ahigArehiM jAyA sudhammatti teNa dhammajino bhagavaM / idAniM saMtI, tatra zAntiyogAttadAtmakatvAttatkartRtvAdvA zAntiriti, idaM sAmaNNaM, viseso puNa ni.(1087/2) jAo asivovasamogabhagae tennasaMtijino / / vR-pacchaddhaM / / mahaMtaM asivaM Asi, bhagavaMte gabbhamAgae uvasaMsaMti gAthArthaH idAnIM kuMthU, tatra Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 adhyayanaM -2- [ni. 1087/2] kuH-pRthvI tasyAM sthitavAniti kusthaH, sAmaNNaMsadyevi evaMvihA, viseso puNa ni. (1088/1)thUhaM rayaNavicittaM kuMthu sumiNami tena kuMthujino / vR-gAhaddhaM / manahare abbhuNNae mahappaese thUha rayaNavicittaM sumiNe daTuM paDibuddhA tennase kuMthutti nAmaM kayaM / idAni aro, tatra-'sarvottame mahAsattvakule ya upajAyate / tasyAbhivRddhaye vRddhairasAvara udAhRtaH' tattha savve'vi savvuttame kule viddhikarA eva jAyaMti, viseso puNa ni.(1088/2) sumiNe araM maharihaM pAsai jananI aro tamhA / / vR-pacchaddhaM / / gabbhagae mAyAe sumiNe savvarayaNamao aisuMdaro aippamANo ya jamhA arao diTTho tamhA arottise nAmaMkayaMtigAthArthaH / / idAnIM mallitti, iha parISahAdimallajayAtprAkRtazailyA chAndasatvAcca malliH, tattha savvehipi parisahamalla rAgadosA nihayatti sAmaNNaM, visesoni.(1089/1) varasurahimallasayaNamiDohalo teNa hoi mallijino vR- (gAhaddhaM) gabbhagae mAUe savvougavarasurahikusumamallasayaNijje dohalo jAoM, so ya devayAe paDisaMmANio dohalo, tena se mallitti nAma: kayaM / idAnIM munisuvvayotti-tatra manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH tathA zobhanAni vratAnyasyeti suvrataH munizceti munisuvrataH, savve sumuNiyasavvabhAvA suvvayA yatti sAmaNNaM, viseso ni.(1089/2) jAyAjananI jaMsuvvayatti munisuvvao tamhA / / vR-(pacchaddhaM) gabbhagaenaM mAyA avasudyayA jAyattitenna muNisuvvaotti nAmaM,gAthArthaH idAni namittitatra prAkRtazailyA chAndasatvAllakSaNAntarasambhavAJca parISahopasargAdinamanAnnamiriti / tathA cASTau vyAkaraNAnyaindrAdIni loke'pi sAmpratamabhidhAnamAtreNa pratItAnyeva, ataH katipayazabda viSayalakSaNAbhidhAnatucche pANinimata eva nAgrahaH kArya iti, vyAsAdiprayuktazabdAnAmapi tenAsiddheH, na cate tato'pizabdazAstrAnabhijJA iti, kRtaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH- tattha savvehiMvi parIsahovasaggA nAmiyA kasAya (yAya)tti sAmaNNaM, viseso ni.(1090/1) paNayA paccaMtanivvA daMsiyamittejiNaMmi tena namI / vR- (gAhaddhaM) ullaliehiM paccaMtapatthivehi nayare rohijjamANe annarAhiM devIe kucchie namI uvavanno, tAhe devIe gabbhassa puNNasattIcoiyAe aTTAlamAroDhuM saddhA samuppaNNA, ArUDhA ya diTThA paramapatthivehiM, gabbhappabhAveNa ya paNayA sAmaMtapatthivA, tenna se namitti nAmaM kayaM / idAniM nemI, tatra dharmacakrasya nemivannemiH, savvevidhammacakkassa nemIbhUyatti sAmaNNaM viseso ni.(1090/2) riTTharayaNaMca nemiM uppayamANaM tao nemI / / vR- (pacchaddhaM) gabbhagae tassa mAyAe riTTharayaNAmao mahaimahAlao nemI uppayamANo sumiNe diTThotti, tennase riTTanemitti nAmaMkayaM, gAthArthaH / / idANIM pAsotti, tatra pUrvoktayuktikalApAdeva pazyatisarvabhAvAnitipArzvaH, pazyaka iti cAnye, tatthasavve'vi savvabhAvANaMjANagAyattisAmaNNaM, viseso puna ni.(1091/1) sappaM sayaNe jananI taMpAsai tamasi teNa pAsajino / vR-(gAhaddha) gabbhagae bhagavaMtetelokkabaMdhave sattasiraM nAgaMsayaNijje nivijjaNemAyAse suviNe Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/6 diTTatti, tahA aMdhakAresayaNijjagayAe gabbhappabhAveNayaaMtaMsappaMpAsiUNaMrannosayaNijje nigayA bAhAcaDAviyA bhaNioya-esa sappovaJvai, rannAbhaNiyaM-kahaM jANasi?,bhaNai-pecchAmi, dIvaeNa paloio, diTTho yasappo, rannA ciMtA gabbhassa eso aisayappahAvo jena erise timirAMdhayAre pAsai, teNa pAsotti nAmaM kayaM / idAnIM vaddhamANo, tatrotpatterArabhya jJAnAdibhirvarddhata iti varddhamAnaH, tattha savvevi nANAiguNehiM vaDDaitti viseso puna ni.(1091/2) vaDDainAyakulaMti atena jino vaddhamANutti / / vR- gabbhagaeNa bhagavayA nAyakulaM viseseNa dhanena vaDDiyAiyaM tena se nAmaM kayaM vaddhamANetti, gAthArthaH / / evamevatA granthena tisro'pi mUlasUtragAthA vyAkhyAtA iti / / adhunA sUtragAthaivamU. (7) evaMmae abhithuA vihuyasyamalA phiinnjrmrnnaa| cauvIsaMpi jinavarA titthayarA me pasIyaMtu // vR- 'evam' anantaroktena prakAreNa 'mae' ityAtmanirdezamAha, 'abhiSTutA' iti Abhimukhyena stu abhiSTutA iti, svanAmabhiH kIrtitA, ityarthaH, kiM viziSTAste? - 'vidhUtarajomalaH' tatra rajazca malazca rajomalau vidhUtau-prakAmpitau anekArthatvAdvA apanItau rajomalau yaiste tathAvidhAH, tatra badhyamAnaM karma rajo bhaNyate pUrvabaddhaM tu mala iti, athavA baddhaM rajaH nikAcitaM malaH, athaveryApathaM rajaH sAmparAyikaM mala iti, yata evaivambhUtA ataeva prakSINajarAmaraNAH, kAraNAbhAvAdityarthaH, tatra jarA-vayohAnilakSaNA maraNaMtu-prANatyAgalakSaNaM, prakSINejarAmaraNeyeSAM tetathAvidhAzcaturviMzatirapi, apizabdAttadanye'pi, 'jinavarAH' zrutAdijinapradhAnAH, teca sAmAnyakevalino'pi bhavanti ata Aha-tIrthakarA iti, etatsamAnaM pUrveNa, 'me' mama, kiM ? - 'prasIdantu' prasAdaparA bhavantu, syAta 'kSINaklezatvAnna pUjakAnAM prasAdadAste hi / taccana yasmAttena pUjyAH klezakSayAdeva / / yo vastutaH prasIdati roSamavazyaM sa yAti nindAyAma / sarvatrAsamacitazca sarvahitadaH kathaM sa bhaveta / / tIrthakarAstviha yasmAdrAgadveSakSayAtrilokavidaH / svAtmAparatulyacittAzcAtaH sandiH sadA pUjyAH / / zItArditeSu ca yathA dveSaM vahnirna yAti rAgaM vA / nA''hvayati vA tathA'pi ca tamAzritAH sveSTamaznuvate / / tadvatIrthakarAna ye tribhuvanabhAvaprabhAvakAna bhaktyA / samupAzritA janAste bhavazItamapAsya yAnti zivama / / etaduktaM bhavati-yadyapi te rAgAdirahitatvAnna prasIdanti tathApi tAnudizyAcintyacintAmaNikalpAnantaH karaNazuddhyA abhiSTavakartRNAM tatpUrvikaivAbhilaSitaphalAvAptirbhavatIti gAthArthaHmU. (8) kittiyavaMdiyamahiA jee logassa uttamA siddhA / __ ArugabohilAbhaM samAhivaramuttamaM ditu / / vR- iyamapi sUtragAthaiva, asyA vyAkhyA-kIrtitAH-svanAmabhiH proktAH vanditAH-trividhayogena samyakstutAH mayetyAtmanirdeze, mahitA iti vA pAThAntaramidaM ca, mahitAH- puSpAdibhiH pUjitAH, Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 adhyayanaM-2- [ni. 1091] ka eta ityata Aha-ya ete 'lokasya' prANilokasya mithyAtvAdikarmamalakalaGkAbhAvenottamAHpradhAnAH, Urdhva vA tamasa ityuttamasaH, 'utprAbalyordhvagamanocchedaneSvi'ti vacanAta, prAkRtazailyA punaruttamA ucyante, 'siddha' iti sitaM mAtameSAmiti siddhAH-kRtakRlyA ityarthaH, arogasya bhAva Arogya-siddhatvaM tadartha bodhilAbhaH-pretya jinadharmaprAptirbodhilAbho'bhidhIyate taM, sa cAnidAno mokSAyaiva prazasyataiti, tadarthamevacatAvatkiM?,tata Aha-samAdhAna-samAdhiH,sacadravyabhAvabhedAd dvividhaH, tatra dravyasamAdhiryadupayogasvAsthyaM bhavati yeSAM vA'virodha iti, bhAvasamAdhistu jJAnAdisamAdhAnameva, tadupayogAdeva paramasvAsthyayogAditi, yatazcAyamitthaM dvidhA'to dravyasamAdhivyavacchedArthamAha-varaM-pradhAnaM bhAvasamAdhimityarthaH,asAvapitAratamyabhedAdanekadhaiva ata Ahauttama-sarvotkRSTaM dadatu-prayacchantu, Aha-kiM teSAMpradAnasAmarthyamasti?,na, kimarthamevamabhidhIyata iti?, ucyate, bhaktyA, vakSyati ca-'bhAsA asaccamosA' ityAdi, navaraM tadbhaktyA svayameva tatprAptirupajAyata iti kRtaM vistareNeti gAthArthaH / / vyAkhyAtaM lezata idaM sUtragAthAdvayama, adhunA sUtrasparzikayA pratanyate, tatrAbhiSTakIrtanaikArthikAni pratipAdayannAhani.(1092) thuithuNaNavaMdananamaMsaNANi egaTThiANi eyANi / kittaNa pasaMsaNAvi avinayapaNAme aegaTThA / / vR-stutiH stavanaM vandanaM namaskaraNamaM ekArthikAnyetAni tathA kIrtanaM prazaMsaiva vinayapraNAmau ca ekArthikAnIti gAthArthaH / / sAmprataMyudakta 'uttamAM iti tadvyAcikhyAsuridamAhani.(1093) micchattamohaNijjA nANAvaraNA carittamohAo / tivihatamA ummukkA tamhA te uttamA hu~ti / / vR-mithyAtvamohanIyAta tathA jJAnAvaraNAttathA cAritramohAda iti, atra mithyAtvamohanIyagrahaNena darzanasaptakaM gRhyate, tatrAnantAnubandhinazcatvAraH kaSAyAstathA mithyAtvAditrayaM ca, jJAnAvaraNaM matijJAnAdyAvaraNabhedAta paJcavidhaM, cAritramohanIyaM punarekaviMzatimedaM, taccanantAnubandhirahitA dvAdaza kaSAyAstathA nava nokaSAyA iti, asmAdeva yatastrividhatamasaH, kima ?-unmuktAH-prAbalyena muktAH, pRthagbhUtA ityarthaH, tasmAtte bhagavantaH, kima ?, uttamA bhavanti, UrdhvaM tamovRtteriti gAthArthaH / / sAmprataM yaduktaM 'ArogyabodhilAbha'mityAdi, atra bhAvArthamaviparItamanavagacchannAhani.(1094) ArugabohilAbhaM samAhivaramuttamaMcame diMtu / kiMnuhuniANameaMti?, vibhAsA ittha kAyavvA / / vR-ArogyAya bodhilAbhaH ArogyabodhilAbhastaM,bhAvArthaH prAgukta eva, tathA samAdhivaramuttamaM ca 'me' mama dadatviti yaduktama, atrakAkA pRcchati-'kiM nuhu niyANameti tatrakimiti paraprazne, nu iti vitarke, hutatsamarthane,nidAnametaditi?,-yaduktamArogyAdi dadatu, yadi nidAnamalamanena, sUtre pratiSiddhatvAta, na ceda vyarthamevoJcAraNamiti, gururAha- 'vibhAsA ettha kAyadya'tti vividhA bhASA vibhASA-viSayavibhAgavyavasthApanena vyAkhyetyardhaH, atra kartavyA, iyamiha bhAvanA-nedaM nidAnaM, karmabandhahetutvAbhAvAta, tathAhi-mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayoga bandhahetavaH, na ca muktiprArthanAyAmamISAmanyatarasyApi sambhava iti, naca vyarthameva taduccAraNamiti, tato'ntaHkaraNazuddheriti gAthArthaH / / na nAmedamitthaM nidAnaM, tathApa tu duSTameva, kathama ?, iha stutyA ArogyAdipradAtAraH Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 2/8 syurna vA ?, yadyAdyaH pakSasteSAM rAgAdimattvaprasaGgaH, atha caramaH tata ArogyAdipradAnavikalA iti jAnAnasyApi prArthanAyAM mRSAvAdadoSaprasaGgaH iti, na, itthaM prArthanAyAM mRSAvAdAyogAt, tathA cAha bhAsA asaccamosA navaraM bhattIi bhAsiA esA / nahu khINapijjadosA diti samAhiM ca bohiM ca / / ni. (1095) vR- bhASA asatyAmRSeyaM vartate, sA cAmantraNyAdibhedAdanekavidhA, tathA coktam, "AmaMtaNi ANavaNI jAyaNi taha pucchaNI ya pannavaNI / paccakkhANI bhAsA bhAsA icchAnulomAya / / anebhiggahiyA bhAsA bhAsA ya abhiggahaMmi boddhavyA / saMsakaraNI bhAsA voyaDa avvoyaDA ceva / / ityAdi, tatreha yAcanyA'dhikAra iti, yato yAJcayAM vartate, yaduta- 'AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM diMtu 'tti / Aha - rAgAdirahitatvAdArogyAdipradAnavikalAste, tatazca kimanayeti ?, ucyate, satyametata, navaraM bhaktyA bhASitaiSA, anyathA naiva 'kSINapremadveSAH ' kSINarAgadveSA ityarthaH, 'dadati' prayacchanita, kiM na prayacchanti ?, ata Aha-samAdhiM ca bodhiM ceti gAthArthaH / / kiMcani. (1096) jaM tehiM dAyavvaM taM dinaM jinavarehiM savvehiM / daMsaNanANacarittassa esa tivihassa uvaeso / / vR- yattairdAtavyaM taddattaM jinavaraiH 'sarvaiH' RSabhAdibhiH pUrvameva, kiM ca dAtavyaM ? darzanajJAnacAritrasya sambandhibhUtaH ArogyAdiprasAdhaka eSa trividhasyopadezaH iha ca darzanajJAnacAritrasyetyuktaM, mA bhUdidamekameva kasyacitsampratyaya ityatastadvyudAsArthaM trividhasyetyAheti gAthArthaH / Aha-yadi nAma dattaM tataH kiM sAmpratamabhilaSitArthaprasAdhana sAmarthyarahitAste ?, tatazca tadbhaktiH kopayujyate iti ?, atrocyate ni. (1097) bhattIi jinavarANaM khijaMtI puvva saMciA kammA / Ayaria namukkAreNa vijjA maMtA ya sijjhati // vR- 'bhaktyA' antaHkaraNapraNidhAnalakSaNayA 'jinavarANAM' tIrthakarANAM sambandhinyA hetubhUtayA, kiM ? 'kSIyante' kSayaM pratipadyante 'pUrvasaJcitAni' anekabhavopAttAni karmANi' jJAnAvaraNAdIni, itthaMsvabhAvatvAdeva tadbhakteriti, asminnevArthe dRSTAntamAha tathAhi - AcAryanamaskAreNa vidyAmantrAzca siddhyanti, tadbhakti matassattvasya zubhapariNAmatvAttatsiddhipratibandhakakarmakSayAditi bhAvanIyaM, gAthArtha: / / atassAdhvI tadbhaktiH, vastuto'bhilaSitArthaprasAdhakatvAda, ArogyabodhilAbhAderapi tannirvartyatvAta tathA cA''ha ni. (1098 ) bhattIi jinavarANaM paramAekhINapijjadosANaM / AruggabohilAbhaM samAhimaraNaM pAvaMti / / ? vR- bhaktyA jinavarANAM kiMviziSTayA ? - 'paramayA' pradhAnayA bhAvabhaktyetyarthaH, 'kSINapremadveSANAM' jinAnAM, kima ? ArogyabodhilAbhaM samAdhimaraNaM ca prApnuvanti prANina iti, iyamatra bhAvanAjinabhaktyA karmakSayastataH sakalakalyANAvAptiriti, atra samAdhimaraNaM ca prApnuvantItyetadArobodhilAbhasya hetutvena draSTavyaM, samAdhimaraNaprAptau niyamata eva tatprAptirati, gAthArthaH / / sAmprataM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 2 - [ ni. 1098] bodhilAbhaprAptAvapi jinabhaktimAtrAdeva punarbodhilAbho bhaviSyatyeva, kimanena vartamAnakAladuSkareNAnuSThAnenetyevaMvAdinamanuSThAnapramAdinaM sattvamadhikRtyaupadezikamidaM gAthAdvayamAhani. (1099) ddhilliaM ca bohiM akarito'nAgayaM ca patthaMto / dacchisi jaha taM vibhala / imaM ca annaM ca cukkihisi / / laddhilliaM ca bohiM akarito'nAgayaM ca patthaMto / annaMdAI bohiM labbhisi kayareNa mulleNa ? ni. (1100 ) vR- 'laddhelliyaM ca ' ti labdhAMca- -prAptAM ca vartamanakAle, kAM?, 'bodhi' jinadharmaprAptima, 'akuvRna' iti karmaparAdhInatayA sadanuSThAnena saphalAmakurvan 'anAgatAM ca' AyatyAmanyAM ca prArthayana kima ? drakSyasi yathA tvaM hai vihvala ! - jaDaprakRte ! imAM cAnyAM bodhimadhikRtya, kiM ? 'cukkihisi' dezIvacanataH bhrazyasi na bhaviSyatItyarthaH / / tathA labdhAM ca bodhimakurvannanAgatAM ca prArthayana, annaMdAiMti nipAtaH 7 21 asUyAyAm, anye tu vyAcakSate - anyAmidAnIM bodhiM lapsyasi, kiM ?, katareNa mUlyena ?, iyamatra bhAvanA - bodhilAbhe sati tapaHsaMyamAnuSThAnaparasya pretya vAsanAvazAttattatpravRttireva bodhilAbho'bhidhIyataM, tadanuSThAnarahitasya punarvAsanA'bhAvAttatkathaM tatpravRttiriti bodhalAbhAnupapattiH, syAdetad, evaM satyAdyasya bodhilAbhasyAsambhava evopanyastaH, vAsanA'bhAvAta, na, anAdisaMsAre rAdhAvedhopamAnenAnAbhogata eva kathaJcitkarmakSayatastadavApterityetadAveditamevopodaghAta ityalaM vistareNeti gAthAdvayArthaH / / tasmAtsati bodhilAbhe tapassaMya-mAnuSThAnapareNa bhavitavyaM, na yatkiJcicaityAghAlambanaM cetasyAdhAya pramAdinA bhavitavyamiti, tapassaMyomadyamavatazcaityAdiSu kRtyAvirAdhakatvAta tathA cA''ha ni. (1101) ceiyakulagaNasaMghe AyariANaM ca pavayaNa sue a / savvesuvi tenna kayaM tavasaMjamamujjamaMteNaM / / vR- caityakulagaNasaGgheSu tathA''cAryANAM ca tathA pravacana zrutayozca kiM ?, sarveSvapi tena kRtaM, kRtyamiti gamyate, kena ?, tapaH saMyamodyamavatA sAdhuneti, tatra caityAni - arhatpratimAlakSaNAni, kulaMvidyAdharAdi, gaNaH- kulasamudAyaH saGghaH- samasta eva sAdhvAdisaGghAtaH, AcAryAH pratItAH, cazabdAdupAdhyAyAdiparigrahaH, bhedAbhidhAnaM ca prAdhAnyakhyApanArthama, evamanyatrApi draSTavyaM, pravacanaMdvAdazAGgamapi sUtrArthatadubhayarUpaM zrutaM sUtrameva, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanArtheH, eteSu sarveSvapi sthAneSu tena kRtaM kRtyaM sastapaH saMyamodyamavAna vartate, iyamatra bhAvanA ayaM hi niyamAt jJAnadarzanasampanno bhavati ayameva ca gurulAdhavamAlocya caityAdikRtyeSu samyak pravartate yathaihikAmuSmikaguNavRddhirbhavati, viparItastu kRtye'pi pravartamAno'pyavivekAdakRtyameva saMpAdayati, atra bahu vaktavyamiti gAthArthaH / / evaM tAvadgataM sUtramUla' evaM mae abhithue' tyAdi gAthAdvayaM sAmprataMmU. (9) caMdesu nimmalayarA Aicchesu ahiaM payAsayarA / sAgaravaragaMbhIrA siddhA siddhiM mama disaMtu / / - iha prAkRtazailyA ArSatvAcca paJcamyarthe saptamI draSTavyeti, candrebhyo nirmalatarAH, pAThAntaraM vA 'caMdehiM nimmalayara' tti, tatra sakalakarmamalApagamAccandrebhyo nirmalatarA iti, tathA Aditye - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 Avazyaka- mUlasUtram -2- 2/9 bhyo'dhika prabhAsakarAH prakAzakarA vA, kevalodyotena vizvaprakAzanAditi, vakSyati ca'caMdAiccagahANa'mityAdi, sAgaravarAdapi gambhIratarAH, tatra sAgaravaraH- svayambhUramaNo'bhidhIyate parISahopasargAdyakSobhyatvAta tasmAdapi gambhIratarA iti bhAvanA, sitaM dhmAtameteSAmati siddhAH, karmavigamAta kRtakRtyA ityarthaH, siddhiM paramapadaprAptiM mama disaMtu' mama prayacchantviti sUtragAthArthaH / ni. (1102) caMdAccagahANaM pahA payAsei parimiaM khittaM / kevalianANalaMbho logAlogaM pagAsei / / - vR- 'candrAdityagrahANA' miti, atra grahA aGgArakAdayo gRhyante, 'prabhA' jyotasnA 'prakAzayati' udyotayati parimitaM kSetramityatra tAtsthyAttadvyapadezaH, yathA maJcAH krozantIti, kSetrasyAmUrtatvena mUrtaprabhayA prakAzanAyogAditi bhAvanA, kevalajJAnalAbhastu lokAlokaM 'prakAzayati' sarvadharmairudyotayatIti gAthArthaH / / ukto'nugamaH, nayAH sAmAyikavad draSTavyAH / / vyAkhyAyAghyayanamidaM prAptaM yatkuzalamiha mayA tena / janmapravAhahataye kurvantu jinastavaM bhavyAH / / adhyayanaM -2 samAptam munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre dvitIya adhyayananaM saniryuktabhASyaTIkA parisamAptaM / adhyayanaM - 3 " vandanaM" " vR-sAmprataM caturviMzatistavAnantaraM vandanAdhyayanaM tasya cAyamabhisambandhaH, anantarAdhyayane sAvadyayogaviratilakSaNasAmAyikopadeSTRNAmarhatAmutkIrtanaM kRtam, iha tvarhadupadiSTasAmAyikaguNavata eva vandanalakSaNA pratipattiH kAryeti pratipAdyate, yadva caturviMzatistave'rhaguNotkIrtanarUpAyA bhakteH karmakSaya uktaH yathoktam- 'bhattIe jinavarANaM khijjaMttI puvvasaMciA kamma' tti, vandanAdhyayane'pi kRtikarmarUpAyAH sAdhubhaktestadvato'sAveva pratipAdyate, vakSyati ca "vina ovayAra mAnassa bhaMjaNA pUyaNA gurujanassa / titthagarANa ya ANA suyadhammArAhaNA'kiriyA / / athavA sAmAyike cAritramupavarNitaM, caturviMzatistave tvarhatAM guNastutiH, sA ca darzanajJAnarUpA evamidaM tritayamuktam, asya ca vitathAsevanAyAmaihikAmuSmikAyAparajihIrSuNA gurornivedanIyaM taca vandanapUrvamityatastannirUpyate, itthamanenAnekaprakAreNa sambandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe vandanAdhyayanamiti (nAma) tatra vandanaM nirupyate-'vadi abhivAdanastutyoH' ityasya 'karaNAdhikaraNayozce' ti lyuTa, 'yuvoranAkAvi' tyanAdezaH, 'idito num dhAto' riti numAgamaH, tatazca vandyate - stUyate'nena prazastamanovAkkAyavyApArajAleneti vandanama, asyAdhunA paryAyazabdAna pratipAdayannidaM gAthAzakalamAha ni. ( 1103 / 1) vaMdanaciikiikammaM pUyAkammaM ca vinayakammaM ca / vR- vandanaM - nirUpitameva, 'ciJ cayane' asya 'striyAM ktin' kuzalakarmaNazca cayanaM citiH, kAraNe kAryopacArAdrajoharaNAdyupadhisaMhatirityarthaH, cIyate asAviti vA citiH, bhAvArthaH pUrvavat, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3 [ ni. 1103 / 1] 23 'DukRJ karaNe' asyApi ktinapratyayAntasya karaNaM kRtiH avanAmAdikaraNamityarthaH, kriyate'sAviti vA kRtiH- mokSAyAvanAmAdiceSTaiva, vandanaM ca citizca kRtizca vandanacitikRtayaH tA eva tAsAM vA karma vandanacitikRtikarma, karmazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate anekArthazcAyaM, kvacitkArakavAcakaH 'karturIpsitatamaM karme ti vacanAt, kvacita jJAnAvaraNIyAdivAcakaH, 'kRtsnakarmakSayAnmokSa' iti vacanAt, kvacit kriyAvAcakaH, 'gandharvA raJjitAH sarve, saGgrAme bhImakarmaNe' ti, vacanAt, iha kriyAvacanaH parigRhyate, tatazca vandanakarma citikarma kRtikarma iti, iha ca punaH kriyA'bhidhAnaM viziSTAvanAmAdikriyApratipAdanArthamaduSTameveti, 'pUja pUjAyAm' asya 'gurozca hala' ityapratyayAntasya pUjanaM pUjA-prazastamanovAkkAyaceSTetyarthaH, pUjAyAH karma pUjAkarma pUjAkriyetyarthaH, pUjaiva vA karma pUjAkarma, cazabda: pUjAkriyAyA vandanAdikriyAsAmyapradarzanArthaH, 'NIJ prApaNe' ityasya eraciti acpratyaye guNe ayAdeze sati vipUrvasya vinayanaM vinayaH, karmApanayanamityarthaH, vinIyate vA'nenASTaprakAraM karmeti vinayastasya karmavinayakarma, caH pUrvavadeva, ayaM gAthArddhasaMkSepArthaH kAya kassa va keNa vAvi kAhe va kaikhutto ? kaoNayaM kasiraM kaihiM ca Avassaehi parisuddhaM / ni. ( 1103 / 2) kaidosavippamukkaM kiikammaM kIsa kIrai vA ? vR- idaM vandanaM kartavyaM kasya vA kena vA'pi 'kadA vA' kasmina vA kAle 'katikRtvo vA' kiyatyo vA vArA: ? avanatiH- avanataM, katyavanataM tadvandanaM kartavyaM ?, katiziraH kati zirAMsi tatra bhavantItyarthaH, katibhirAvazyakaiH AvartAdibhiH parizuddhaM, katidoSavipramuktaM, TolagatyAdayo doSAH, 'kRtikarma' vandanakarma 'kIsa kIrai' tti kimiti vA kriyata iti gAthAdvayasaMkSepArthaH / / avayavArtha ucyate, tatra vandanakarma dvidhA dravyato bhAvatazca dravyato mithyAdRSTe ranupayuktasamyagdaSTezca, bhAvataH samyagdRSTe rupayuktasya, citikarmApi dvidhaiva dravyatI bhAvatazca, dravyatastApasAdiliGga grahaNakarmAnupayuktasamyagdRSTe rajoharaNAdikarma ca bhAvataH samyagdRSTayupayuktA rajoharaNAddupadhikriyeti, kRtikarmApi dvidhA - dravyataH kRtikarma nihnavAdInAmavanAmAdikaraNamanupa-yuktasamyaguSTInAM ca, bhAvataH samyagdRSTayupayuktAnAmiti, pUjAkarmApi dvidhAdravyato nihnavAdInAM manovAkkAyakriyA anupayuktasamyagdRSTInAM ca bhAvataH samyagdRSTayupayuktAnAmiti, vinayakarmApi dvidhA dravyato nihnavAdInAmanupayuktasamyagddaSTInAM ca bhAvata upayuktasamyagdRSTInAM vinaya-kriyeti / / sAmprataM vandanAdiSu dravyabhAvabhedapracikaTayiSayA dRSTAntAn pratipAdayannAhaFr. (9908) sIyale khuDDae kaNhe sevae pAlae tahA / paMcete diTThatA kiikamme hoMti nAyavvA / / vR- sItalaH kSullakaH kRSNaH sevakaH pAlakastathA paJcaite dRSTAntAH kRtikarmaNi bhavanti jJAtavyA iti / kaH punaH zItalaH ? tatra kathAnakama- egassa ranno putto sIyalo nAma, soya nivviNNakAmabhogo pavvatio, tassa ya bhaginI annassa ranno dinnA, tIse cattAri puttA, sA tesiM kahaMtaresu kahaM kahei, jahA tujjha mAtulao puvvapavvaio, evaM kAlo vaccai / te'vi annayA tahArUvANAM therANaM aMtie pavvaiyA cattAri, bahussuyA jAyA, AyariyaM pucchiuM mAulagaM vaMdagA jaMti / egaMmi nayare suo, tattha gayA, viyAlo jAuttikAuM vAhiriyAe ThiyA, sAvago ya nayaraM pavesiukAmo so bhaNio Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2-3 /10 sIyalAyariyANaM kahehi-je tujjhaM bhANijjA te AgayA viyAlotti na paviTThA, tennaM kahiyaM, tuTTho, imesiMpi rattiM suheNa ajjhavasANeNa cauNhavi kevalanANaM samuppannaM / pabhAe AyariyA disAu paloei, ettAhe muhatteNaM ehiMti, porisisuttaM mantre kareMti acchaMti, ugghADAe atthaporisitti, aicirAvie ya te devakuliyaM gayA, te vIyarAgA na ADhAyaMti, DaMDao'nena uvio, paDikkaMto, Aloie bhAikao vaMdAmi ? bhAMti jao me paDihAyai, so ciMtei aho duTThasehA nillajjatti, tahavi roseNa vaMdaha, causuvi vaMdie, kevalI kira puvvapauttaM uvayAraM na bhaMjai jAva na paDibhijjai, esajIyakappo, tesu natthi puvvapavatto uvayArotti, bhAMti - davvavaMdanaeNaM vaMdiyA bhAvavaMdanaeNaM vaMdAhi, taM ca kira vaMdaMtaM kasAyakaMDaehiM chaTTANapaDiyaM pecchaMti, so bhaNai eyaMpi najjai ?, bhAMti - bADhaM, kiM aisao atthi ?, AmaM, kiM chAumatthio kevalio ?, kevali bhAMti - kevalIo, so kira taheva uddhasiyaromakUvo aho mae maMdabhaggeNa kevalI AsAtiyatti saMvegamAgao, tehiM ceva kaMDagaThANehiM niyattotti jAva apuvvakaraNaM anupaviTTho, kevalanANaM samuppannaM, cautthaM vaMdaMtassa samattI / sA ceva kAyA ciTThA gami baMdhA egaMmi mokkhAya / puvvaM davvavaMdanaM Asi pacchA bhAvavaMdanaM jAyaM / 24 idAnIM kSullakaH, tatrApi kathAnakam gokhuDago ArieNa kAlaM karamANeNa lakkhaNajutto Ayario Thavio, te savva pavvaiyA tassa khuDDagassa ANAnise vaTTaMti, tesiM ca kaDAdINaM therANa mUle paDhai / annayA mohaNijjeNa vAhijjato mikkhAe gaesu sAhusu bitijjaeNa saNNApANayaM ANAvettA mattayaM gahAya uvahayapariNAmo vaccai egadisAe, parissaMto ekkAhiM vanasaMDe vIsamai, tassa ya puphiyaphaliyassa majjhe samIjjhukUkharassa peDhaM baddhaM, logo tattha pUyaM karei, tilagabaulANaM na kiMcivi, so ciMtei(Na) eyarasa peDhassa guNeNa e se pUjA kijjai, ciInimittaM, so bhaNai - ee kiM na acceha ?, te bhAMti - puvvillaehiM kaellayaM eyaM taM ca jaNo vaMdaha, tassavi ciMtA jAyA, pecchaha, jArisaM samijjhukkharaM tArilo mi ahaM, annevi tattha bahusuyA rAyaputtA ibmaputtA paghaiyA atthi, te na ThaviyA, ahaM vio, mamaM pUei, kao majjha samaNattaNaM ?, rayaharaNanimittaM citIguNeNa vaMdaMti, paDiniyatto | iyarevi bhikkhAo AgayA maggaMti, na ihaMti sutiM vA pavittiM vA, so Agao Aloeijaha'haM saNAbhUmiM gao, mUlA ya uddhAio, tattha paDio acchio, iyANi uvasaMte Agaomi, te tuTThA, pacchA kaDANaM Aloeti, pAyacchitaM ca paDivajjai / tassa puvviM davvaciI pacchA bhAvaciI jAyA / idAnIM kRSNasUtrakathAnakaM - bAravaIe vAsudevo vIrio kolio, so vAsudevabhatto, so ya kira vAsudevo bahave jIvA vahijjaMtitti no nIti, so vIrao vAraM alabhaMto pupphachajjiyAe accaNaM kAUNa vaccai dine dine, na ya jemei, parUDhamaMsU jAo, vatte varisAratte nIti rAyA, savvevi rAyANo uvaDiyA, vIrao pAesu paDio, rAyA pucchara-vIrao dubbolotti, bAravAlehiM kahiyaM jahAvattaM, ranno anukaMpA jAyA, avAriyapaveso kao vIragassa / vAsudevo ya kira savvAu dhUyAu jAhe vivAhakAle pAyavaMdiyAo aMti tAhe pucchai - kiM puttI ! dAsI hohisi udAhu sAmiNitti, tAo bhAMti - sAmiNIo hohAmutti, rAyA bhaNai - to khAyaM pavvayaha bhaTTAragassa pAyamUle, pacchA mahaya nikkhamaNasakkAreNa sakkAriyAo paghayaMti, evaM vaccai kAlo / annayA egAe devIe dhUyA, sA ciMteisavvAo pavvAvijjaMtI, tIe dhUyA sikkhAviyA bhaNAhi dAsI homitti, tAhe savvAlaMkiyavibhUsiyA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 kobI (mApa adhyayanaM - 3 - [ ni. 1104] uvaNIyA pucchiyA bhaNai-dAsI hormitti, vAsudevo viMtei-mama dhUyAo saMsAraM AhiMDaMti taha ya annehiM avamANijjaMti to na laTThayaM, etthaM ko uvAo ?, jeNa annAvi evaM na karehitti ciMtei, laddho uvAo, vIragaM puccha - atthite kiMci kayapuvvayaM ? bhaNai Natthi, rAyA bhaNai - ciMtehi, tao suciraM ciMtettA bhAi- atthi, bayarie uvariM saraDo so pAhANeNa AhaNettA pAo mao ya, sagaDavaTTAe pANiyaM vahataM vAmapAraNa dhAriyaM ughelae gayaM, pajjaNaghaDiyAe macchiyAo paviThThAo hattheNa ohADiyA va sumaMgamaMtIu houtti / bIe divase atthANIe solasahaM rAyasaha ssANaM bhajjhe bhaNai-suNaha bho ! eyarasa vIragassa kuluppattI suyA kammANi ya, kANi kammAmaNi ?, vAsudevo bhaNai 'jeNa rattasiro nAgo, vasaMto vayarIvaNe / pADio puDhavisattheNa vemaI nAma khattio / / jeNa cakkukkhayA gaMgA, vahaMtI kalusodayaM / dhAriyA vAmapAeNaM vemaI nAma khattio / / je dhasavaI senA, vasaMtI kalasIpure / dhAriyA vAmahattheNa, vemaI nAma khattio / / eyarasa dhUyaM demitti, so bhaNio-dhUyaM te demitti, necchai, bhiuDIkayA, dinnA nIyA ya gharaM, sayaNijje acchai, imo se savvaM karei, annayA rAyA pucchai-kiha te vayaNaM karei ?, vIrao bhaNaiahaM sAmiNIe dAsotti, rAyA bhaNai - savvaM jaina karAvesi to te natthi nippheDao, tennaranno AkUyaM nAUNaM gharagaeNaM bhaNiyA- jahA pajjaNaM karehitti, sAruTThA, koliyA ! appayaM na yANasi ?, tena uTTheUNa rajjuNa AhayA, kUvaMtI ranno mUlaM gayA, pAyavaDiyA bhaNai jahA tennAhaM kolieNa AhayA, rAyA bhAi-tennaM cevasi mae bhaNiyA-sAmiNI hohitti, to dAsIttaNaM maggAsi, ahaM ettAhe na vasAmi, sAbhAra- sAmiNI homi, rAyA bhaNai-vIrajo yai sa maNNihiti, bhoiyA ya paghaiyA / arinemisAmI samosario, rAyA niggao, pucchio-tihiM saTThehiM saehiM saMgAmANaM na evaM parissaMtomi bhagavaM !, bhagavayA bhaNiyaM kaNhA ! khAigaM te sammattamuppADiyaM titthagaranAmagottaM ca / jayA kira pAe viddho tadA niMdanagarahaNAe sattamAe puDhavIe baddhellayaM AuyaM uvveDhaMtenna taccapuDhavimANiyaM, jai AuyaM dharato paDhamapuDhavimANeMto, anne bhAMti iheva vaMdaMtennaMti / bhAvakiikammaM vAsudevassa, davvakiikammaM vIrayassa / idAnIM sevakaH, tatra kathAnakama- egassa ranno do sevayA, tesiM allINA gAmA, tesiM sImAnimitteNa bhaMDaNaM jAyaM, rAyakulaM pahAviyA, sAhU diTTo, ego bhaNai-bhAveNa 'sAdhuM dRSTvA dhruvA siddhiH' payAhiNIkAuM vaMdittA gao, bitio tassa kira ugghaDayaM karei, so'vi vaMdai, taheva bhAi, vavahAro Abaddho, jio, tassa davvapUyA, iyarassa bhAvapUyA / idAnIM pAlakaH, tatra kathAnakam - bAravaa vAsudevo rAyA, pAlayasaMbAdao se puttA nemI samosaDho, vAsudevo bhai jo kallaM sAmiM paDhamaM vaMdai tassa ahaM jaM maggai taM demi, saMbeNa sayaNijjAo uTThettA vaMdio, pAlaeNa rajjalobheNa siggheNa AsarayaNeNa gaMtUNa vaMdio, so kira abhavasiddhio vaMdai hiyaeNa akkosa, vAsudevo nigao pucchai-keNa tujjhe ajja paDhamaM vaMdiyA ?, sAmI bhaNai davvao pAlaeNaM bhAvao saMbeNaM, saMbassa taM dinaM / evaM tAvadvandvanaM paryAyazabdadvAreNa nirUpitama, adhunA yaduktaM 'kartavyaM kasya ve 'ti sa nirUpyate, tatra yeSAM na kartavyaM tAnabhidhitsurAha ni. (1105) asaMjayaM na vaMdijjA, mAyaraM piyaraM guruM / senAvaI pasatthAraM, rAyANaM devayANi ya / / vR- na saMyatA asaMyatAH, aviratA ityarthaH, tAnna vandeta, kaM ? 'mAtaraM' jananIM tathA 'pitaraM ' Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 janakam, asaMyatamitivartate, prAkRtyazailyA cA'saMyatazabdoliGgatraye'pi yathAyogamabhisambadhyate, tathA 'gurUM' pitAmahAdilakSaNama, asaMyatatvaM sarvatra yojanIyaM, tathA hastyazvarathapadAtilakSaNA senA tasyAH patiH senApatiH- gaNarAjetyarthaH, taM senApatiM, 'prazastAraM' prakarSaNa zAstA prazAstA taMdharmapAThakAdilakSaNaM, tathA baddhamukuTo rAjA'bhidhIyate taM rAjAnaM, daivatAni ca na vandeta, devadevIsaGgrahArtha daivatagrahaNaM, cazabdAllekhAcAryAdigraho veditavya iti gAthArthaH / / idAnIM yasya vandanaM kartavyaM sa ucyateni.(1106) samaNaM vaMdijja mehAvI,saMjayaM susabhAhiyaM / paMcasamiya tiguttaM, assaMjamaduguMchagaM / / vR. zramaNaH-prAgnirUpitazabdArthaH taM zramaNaM 'vandeta' namaskuryAt, kaH ?- 'medhAvI' nyAyAyavasthitaH, sa khalu zramaNaH nAmasthApanAdibhedaminno'pi bhavati, ata Aha-'saMyataM' samaekIbhAvena yataH saMyataH, kriyAM prati yatnavAnityarthaH, asAvapi ca vyavahAranayAbhiprAyato labdhyAdinimittamasampUrNadarzanAdirapi saMbhAvyate, ata Aha-'susamAhita' darzanAdiSu suSThusamyagAhitaH susamAhitastaM, susamAhitatvameva darzyate-paJcabhirIryAsamityAdibhiH samitibhiH samitaH paJcasamitastaM, tisRbhirmanoguptyAdibhirguptibhirguptastaMtrigupta,prANAtipAtAdilakSaNo'saMyamaH asaMyama garhati-jugupsatItyasaMyamajugupsakastama, anenadRDhadharmatA tasyAveditA bhavatItigAthArthaH / / Ahakimiti yasya kartavyaM vandanaM sa evAdaunoktaH?, yena yeSAM na kartavyaM mAtrAdInAM te'pyuktA iti, ucyate, sarvapArSadaM hIdaM zAstraM, trividhAzca vineyA bhavanti-kodudaghaTitajJAH kecinmadhyamabuddhayaH kecitprapaJcitajJA iti, tatra mAbhUtprapaJcitajJAnAM matiH-uktalakSaNasya zramaNasya kartavyaM mAtrAdInAM tuna vidhirna pratiSedha ityataste'pyuktA iti, yaghevaM kimiti yeSAM na kartavyaM ta evAdA uktA iti? atrocyate, hitApravRtterahitapravRttirguru saMsArakAraNamiti darzanArthamityalaM prasaGgana, prakRtaM prastumaHzramaNaM vandeta meghAvI saMyatamityuktaM, tatretthambhUtameva vandeta, natu pArzvasthAdIna, tathA cAha - ni. (1107) paMcaNhaM kiikammaM mAlAmarueNa hoi diluto / veruliyanANadaMsaNanIyAvAse yaje dosA / / vR- 'paJcAnAM pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandAnAM 'kRtikarma' vandanakarma, na kartavyamiti vAkyazeSaH, ayaMca vAkyazeSaH zramaNaM vandeta meghAvIsaMyata' mityAdigranthAdavagamyate, pArzvasthAdInAM yathoktazramaNaguNavikalatvAt, yathA saMyatAnAmapi ye pArzvasthAdibhiH sArddha saMsarga kurvanti teSAmapi kRtikarma na kartavyaM, Aha-kuto'yamartho'vagamyate?, ucyate, mAlAmarukAbhyAM bhavati dRSTAnta iti vacanAt, vakSyate ca-'asuMiThANe paDiyA' ityAdi, tathA 'paikkaNakule' ityAdi 'veruliya'tti saMsargajadoSanirAkaraNAya vaiDUryadRSTAnto bhaviSyati, vakSyati ca- 'suciraMpiacchamANo verulio' ityAdi, tatpratyavasthAnaM ca 'aMbassa ya niMbassa ye' tyAdinA saprapaJcaM vakSyate, 'nANa'tti darzanacAritrAsevanasAmarthyavikalA jJAnanayapradhAnA evamAhuH-jJAnina eva kRtikarma kartavyaM, vakSyate 'kAmaMcaraNaM bhAvo taM puNa nANasahio samANeha / naya nANaMtuna bhAvo teNara nANI paNivayAmo / / 'daMsaNa'ttijJAnacaraNadharmavikalAH svalpasattvA evamAhuH- darzanina eva kRtikarma kartavyaM, vakSyate Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 adhyayanaM -3- [ni. 1107] jaha nANeNaM na vinA caraNaM nAdaMsaNissa iya nANaM / nayadaMsaNaM na bhAvo teNa ra dihi~ paNivayAmo / / tathA'nye sampUrNacaraNadharmAnupAlanAsamarthA nityavAsAdiprazaMsantisaGgamasthavirodAharaNena, apare caityAdhAlambanaM kurvanti, vakSyate ca - jAhe'viya paritaMtA gAmAgaranagarapaTTaNamaDaMtA / to kei nIyavAsI saMgamatheraM vavaisati / / tadatra nityavAse ca ye doSAH cazabdAt kevalajJAnadarzanapakSe ca caityabhaktyA''ryikAlAbhavikRtiparibhogapakSe ca te vaktavyA iti vAkyazeSaH, eSa tAvadgAthAsaMkSepArthaH / / sAmprataM yaduktaM 'paJcAnAM kRtikarma na kartavyam' atha kaete paJca?,tAn svarUpato nidarzayannAha pAsattho osanno hoi kusIlo taheva saMsatto / ahachaMdo'viya ee avaMdaNijjA jinamayaMmi / / vR-kileyamanyakartRkI gAthA tathA'pisopayogA ceti vyAkhyAyate / tatrapArzvasthaH darzanAdInAM pArzve tiSThatIti pArzvasthaH, athavA mithyAtvAdayo bandhahetavaH pAzAH pAzeSu tiSThatIti pAzasthaH'so pAsattho duviho savve dese ya ho nAyagho / savvaMmi nANadaMsaNacaraNANaM jo upAsaMmi / / desaMmi va pAsattho sijjAyara'bhihaDa rAyapiMDaM vA / nivayaM ca aggapiMDaM bhuMjati nikkAraNeNaMca / / kulanissAe viharai ThavaNakulANiya akAraNe visai / saMkhaDipaloyaNAe gacchai taha saMthavaM kuNa / / avasannaH-sAmAcAyasivane avasannavadavasannaH 'osanno'vi yaduviho sakhe desevatattha savvaMmi / uubaddhapIDhaphalago ThaviyagabhoI ya nAyavyo / / dezAvasannastu- 'AvassagasajjhAe paDilehaNajhANabhikkha'bhattaDhe / AgamaNe niggamaNe ThANeya nisIyaNatuyaTTe / / AvassayAiyAiMna kare kareiahavAvihInamadhiyAiM / guruvayaNabalAitadhAbhaNio esoya osanno / / goNo jahA valaMto bhaMjaisamilaM tu so'vi emeva / guruvayaNaM akareMtobalAikuNaI va ussUNNo / / bhavati kuzIlaH' kutsitaMzIlamasyeti kuzIlaH, - tiviho hoi kusIlo nANe taha daMsaNe cariteya / eso avaMdaNijjopannatto vIyarAgehiM / / 1 // nANe nANAyAraMjo u virAhei kAlamAyaM / daMsaNe daMsaNAyAraM caraNakusIlo imo hoi / / 2 // kouya bhUkamme pasiNApasiNe nimittamAjIve / kakkakurae yalakkhaNa uva jIvai vijjamaMtA / / 3 / / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 sobhaggAinimittaM paresi NhavaNAi kouyaM bhaNiyaM / jariyAibhUdANaMbhUkammaM viniddiSTuM / / 4 / / suvinayavijjakahiyaM AiMkhaNighaMTiyAikahiyaM vA / jaMsAsai annesiMpasiNApasiNaM havai eyaM / / 5 // tIyAibhAvakahaNaM hoi nimittaM imaM tu AjIvaM / jAikulasippakamme tavagaNasuttAisattavihaM / / 6 / / kakkakurugA yamAyA niyaDIejabhaNaMtitaMbhaNiyaM / thIlakkhaNAi lakkhaNa vijjAmaMtAiyA payaDA / / 7 / / 'tathaiva saMsakta' iti yathA pArzvasthAdayo'vandyAstathA'yamapi saMsaktavat saMsaktaH, taM pArzvasthAdikaM tapasvinaM vA''sAdya sannihitadoSaguNa ityarthaH, Aha ca saMsatto ya idAnIM so puna gobhattalaMdae ceva / uciTThamanucciTuM jaM kiMcI chubbha savvaM / / 1 // emeva ya mUluttaradosAya guNA ya jattiyA kei / te tammivi sannihiyA saMsatto bhaNNaI tamhA / / 2 / / rAyavidUsagabhA ahavAvinaDo jahA ubahurUvo / ahavA vi melagojo haliddarAgAi bahavanno // 3 // emeva jAriseNaMsuddhamasuddhaNa vA'vi saMmilai / tArisao cciya hoti saMsatto bhaNNaI tamhA / / 4 // so duvikappo bhaNio jinehi jiyarAgadosamohehi / ego usaMkiliTTho asaMkiliTTho tahA anno / / 5 / / paMcAsavappavatto jokhalu tihigAravehi paDibaddho / itthigihisaMkiliTTho saMsatto saMkiliTTho u / / 6 / / pAsatthAesuM saMvigesuMcajattha milatI u / tahitArisaobhava piyadhammo ahava iyarou / / 7 // eSo'saMkliSTaH, 'yathAchando'pi ca' yathAchandaH- yathecchayaivAgamanirapekSaM pravartate yaH sa yathAcchando'bhidhIyate, uktaMca ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva panavemANo / eso uahAchaMdo icchAchaMdotti egaTThA / / 1 // ussuttamanuvadiTuM sacchaMdavigappiyaM ananuvAi / paratatti pavattiMti neo iNamo ahAchaMdo / / 2 / / sacchaMdamaivigappiya kiMcI suhasAyavigaipaDivaddho / tihigAravehiM majjaitaMjANAhI ahAchaMdaM / / 3 // ete pArzvasthAdayo'vandanIyAH, kva?- jinamate, natuloka itigAthArthaH / / atha pArzvasthAdIn vandamAnasya ko doSa iti?, ucyate Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1108] ni. (1108 ) 29 pAsatthAI vaMdamAnassa neva kittI na nijjarA hoi / kAyakilesaM emeva kuNa taha kammabaMdhaM ca / / vR- 'pArzvasthAdIn' uktalakSaNAn 'vandamAnasya' namaskurvato naiva kIrtirna nirjarA bhavati, tatra kIrtiH - aho ayaM puNyabhAgityevaMlakSaNA sA bhavati, api tvakIrtirbhavati, nUnamayamapyevaMsvarUpo yenaiSAM vandanaM karoti, tathA nirjaraNaM nirjarA-kamRkSayalakSaNA sA na bhavati, tIrthakarAjJAvirAdhanAdvAreNa nirguNatvAtteSAmiti, cIyata iti kAyaH - dehastasya klezaH - avanAmAdilakSaNaH- kAyaklezastaM kAyaklezama 'evameva' mudhaiva 'karoti' nirvartayati, tathA kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdilakSaNaM tasya bandho- viziSTaracanayA''tmani sthApanaM tena vA Atmano bandhaH-svasvarUpatiraskaraNalakSaNaH karmabandhastaM karmabandhaM ca karotIti vartate, cazabdAdAjJAbhaGgAdIMzva doSAnavApnute, kathaM ?bhagavatapratikruSTavandane AjJAbhaGgaH, taM dRSTvA'nye'pi vandantItyanavasthA, tAna vandamAnAna dRSTvA'nyeSAM mithyAtvaM, kAyaklezato devatAbhyo vA''tmavirAdhanA, tadvandanena tatkRtAsaMyamAnumodanAtsaMyamavirAdhaneti gAthArthaH / / evaM tAvatpArzvasthAdIna vandamAnasya doSA uktaH, sAmprataM pArzvasthAnAmeva guNAdhikavandanapratiSedhamakurvatAmapAyAn pradarzayannAha ni. (1109) bharabhaTThA pAe uDDati baMbhayAriNaM / te hoMti kuMTamaMTA bohI ya sudullahA tesiM / / - ye pArzvasthAdayo bhraSTabrahmacaryA apagatabrahmacaryA ityarthaH, brahmacaryazabdo maithunavirativAcakaH, tathaughataH saMyamavAcakazca, 'pAe uDDati baMbhayArINaM' pAdAvabhimAnato vyavasthApayanti brahmacAriNAM vandamAnAnAmiti, na tadvandvananiSedhaM kurvantItyarthaH, te tadupAttakarmajaM nArakatvAdilakSaNaM vipAkamAsAdya yadA kathaJcitkRcchreNa mAnuSatvamAsAdayanti tadA'pi bhavanti koMTamaNTA H 'bodhizca' jinazAsanAvabodhalakSaNA sakaladuHkhavirekabhUtA sudurlabhA teSAM sakRtprAptau satyA mapyanantasaMsAritvAditi gAthArthaH / / tathAni. (1110) - suThutaraM nAsaMtI appANaM je carittapabbhaTThA / gurujana vaMdAviMtI susamaNa jahuttakAriM ca / / vR- 'suGkutaraM 'ti sutarAM nAzayantyAtmAnaM sanmArgAt, ke ? - ye cAritrAta prAgnirUpitazabdArthAt prakarSeNa bhraSTA:- apetAH santaH 'gurujanaM' guNasthasusAdhuvarga 'vandayanti' kRtikarma kArayanti, kimbhUtaM gurujanaM ? - zobhanAH zramaNA yasmina sa suzramaNastaM, anusvAralopo'tra draSTavyaH, tathA yathoktaM kriyAkalApaM kartuM zIlamasyeti yathoktakArI taM yathoktakAriNaM ceti gAthArthaH / / evaM vandakavandyadoSasambhavAtpArzvasthAdayo na vandanIyAH, tathA guNavanto'pi ye taiH sArddha saMsarga kurvanti te'pi na vandanIyAH, kimityata Ahani. (1111) asuiTTANe paDiyA caMpagamAlA na kIraI sIse / pAsatthAIThANesu vaTTamANA taha apujjA / / vR- yathA 'azucisthAne' viTpradhAne sthAne patitA campakamAlA svarUpataH zobhanA'pi satyazucisthAnasaMsargAnna kriyate zirasi, pArzvasthAdisthAneSu vartamAnAH sAdhavastathA 'apUjyAH ' avandanIyAH, pArzvasthAdInAM sthAnAni - vasatinirgamabhUmyAdIni parigRhyante, anye tu zayyAtarapi; Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 NDAdyupabhogalakSaNAni vyAcakSate yatsaMsargAtpAsthiAdayo bhavanti, nacaitAni suSThughaTante, teSAmapi tamAvApatteH, campakamAlodAharaNopanayasyaca samyagaghaTamAnatvAdita / atra kathAnakaM___ ego caMpakappio kumAro caMpagamAlAe sire kayAe Asagao vaccai, AseNa udbhUyassa sA caMpagamAlA abhejjhepaDiyA, giNhAmitti abhijjhaMdaTTaNamukkA, so yacaMpaehiM viNAdhitina labhai, tahAvi ThANadoseNa mukkA / evaM caMpagamAlatthANIyA sAhU amijjhatthANayA pAsatthAdayo,jo visuddho tehiM samaM milai saMvasai vA so'vi pariharaNijjo / / adhikRtArthaprasAdhanAyaiva dRSTAntAntaramAhani.(1112) pakkaNakule vasaMto saunIpAro'vi garahio hoi / iya garahiyA suvihiyA majjhi vasaMtA kusIlANAM / / vR- pakkaNakulaM-garhitaM kulaM tasmina pakkaNakule vasan san, pAraGgatavAniti pAragaH, zakunyA, pAragaH, AsAvapi garhito bhavati' nindyo bhavati,zakunIzabdena caturdaza vidyAsthAnAni parigRhyante, 'aGgAni cataro vedA, mImAMsAnyAyavistaraH / purANaM dharmazAstraMca,sthAnAnyAhazcaturdaza / / tatrAGgAni SaT, tadyathA-'zikSA, kalpo vyAkaraNaM, chando jyotirniruktayaH' iti, 'iya' evaM garhitAM suvihitAH' sAdhavomadhye vasantaH 'kuzIlAnAM' pArzvasthAdInAma ||atrakathAnakama - egassa dhijjAiyassa paMca puttA sauNIpAragA, tatthego marugo egAe dAsIe saMpalago, sA majjaM pibai, imo na pibai, tIebhaNNai-jai tumaMna pibasi tona neho, so (sA) bhaNai-rattI hojjA, iyarahA visariso saMjogutti, evaM so bahuso bhaNaMtIe pAitto, so paDhamaMpacchannaM pibai, pacchA pAyaDaMpi pibiumADhatto, pacchAaipasaMgeNamajjamaMsAsI jAo, pakkaNehiM sahaloTTeumADhatto, tehiMcevasaha pibaikhAisaMvasai ya, pacchA so pituNA sayaNeNa ya savvabajjho appaveso kao, annayA so paDibhago, bitio se bhAyA sineheNataMkuDiMpavisiUNapucchaideiya se kiMci, sopituNA uvalaMbhiUNa nicchUDho, taio bAhirapADae Thio pucchai visajjeise kiMci, sovi nicchUDho, cauttho paraMparaeNa davvAvei, sovi nicchUDho, paMcamo gaMdhapi na icchai, tenna marugeNa karaNaM caDiUNa saghassa gharassa sosAmIkao, iyare cattArivi bAhirA kayA logagarahiyA jAyA / esa diluto, uvaNao se imo-jArisA pakkaNA tArisA pAsatthA jAriso dhijjAio tAriso Ayario jArisA puttA tArisA sAhU jahA te nicchUDhA evaM nicchubbhaMti kusIlasaMsaggiM karitA garahiyA ya pavayaNe bhavaMti, jo puNa pariharai so pujjo sAiyaM apajjavasiyaM ca nevvANaM pAvai, evaM saMsaggI vinAsiyA kusIlehiM / uktaMca jo jArise mittiM karei acireNa (so) tAriso hoi / kusumehiM saha vasaMtA tilAvi taggaMdhayA hoti / / maruetti diluto gao, vyAkhyAtaM dvAragApAka lama, adhunA vaiDUryapadavyAkhyA, asya cAyamabhisambandhaH pArzvasyAdisaMsargadoSAdavandanIyAH sAdhavo'pyuktaH, atrAha codakaH-kaH pArzvasthAdisaMsargamAtrAdguNavato doSaH,? tathA cAhani. (1113) suciraMpiacchamANo verulio kAyamaNIyaummIso / novei kAyabhAvaM pAhaNNaguNeNa niyaeNaM / / vR- 'suciramapi' prabhUtamapi kAlaM tiSThan vaiDUryaH-maNivizeSaH, kAcAzcatemaNayazca kAcamaNayaH kutsitAH kAcamaNayaH kAcamINakAstairuta-prAbalyena mizraH kAcamaNikonmizraH 'nopaiti' na yAti Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1113] 31 'kAcabhAvaM ' kAcadharma ' prAdhAnyaguNena' vaimalyaguNena 'nijena' AtmIyena, evaM susAdhurapi pArzvasthAdibhiH sArddha saMvasannapi zIlaguNenAtmIyena na pArzvasthAsthAdibhAvamupaiti, ayaM bhAvArtha iti gAthArthaH / / - yatkiJcidetata, na hi dRSTAntamAtrAdevAbhilaSitArthasiddhiH saMjAyate, yataHni. (1114) bhAvugaabhAvugANi ya loe duvihANi hoti davvANi / verulio tattha maNI abhAvugo annadavvehiM / / vR- bhAvyante - pratiyoginA svaguNairAtmabhAvamApAdyanta iti bhAvyAti - kavellakAdIni, prAkRtazailyA bhAvukAnyucyante, athavA pratiyogini sati tadguNApekSayA tathA bhavanazIlAni bhAvukAni, laSapatapadasthAbhUvRSetyAdAvukaJ tasya tAcchIlikatvAditi, tadviparItAni abhAvyAni ca - nalAdIni loke 'dvividhAni dviprakArANi bhavanti 'dravyANi' vastUni, vaiDUryastatra maNirabhAvyaH 'anyadravyaiH' kAcAdibhiriti gAthArthaH / / syAnmatiH - jIvo'pyevambhUta eva bhaviSyati na pArzvasthAdisaMsargeNa tadbhAvaM yAsyati, etaccAsat yataH ni. (1115) - anaini bhAvaNabhAvio ya saMsAre / khippaM so bhAvijjai melaNadosAnubhAveNaM / / vR- 'jIvaH' prAgnirUpitazabdArthaH, sa hi anAdinidhanaH anAdyaparyanta ityarthaH, 'tadbhAvanAbhAvitazca' pArzvasthAdyAcaritapramAdAdibhAvanAbhAvitazca 'saMsAre' tiryaggraranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe, tatazca tadbhAvanAbhAvitatvAta 'kSipraM' zIdhraM sa 'bhAvyate' pramAdAdibhAvanayA''tmIkriyate 'mIlanadoSAnubhAvena' saMsargadoSAnubhAveneti gAthArthaH / / atha bhavato dRSTAntamAtreNa paritoSaH tato madvivakSitArthapratipAdako'pi dRSTAnto'styeva, zRNu ni. (1116) aMbarasa ya niMbassa ya duhaMpi samAgayAI mUlAI / saMgI bina aMbo niMbattaNaM patto / / vR- cirapatitatiktanimbodakavAsitAyAM bhUmau AmravRkSaH samutpannaH punastatrA''mrasya ca nimbasya ca dvayorapi 'samAgate' ekIbhUte mUle, tatazca 'saMsargyA' saGgatyA vinaSTa Amro nimbatvaM prAptaHtiktaphalaH saMvRtta iti gAthArthaH / / tadevaM saMsargidoSadarzanAttyAjyA pArzvasthAdisaMsargiriti / punarapyAha codakaH- nanvetadapi sapratipakSaM, tathAhi ni. (1117) suciraMpi acchamANo nalathaMbho ucchuvADamajjhami / kIsa na jAya mahuro ? jai saMsaggI pamANaM te / / vR- 'suciramapi' prabhUtakAlamapi tiSThan 'nalastambaH' vRkSavizeSaH 'ikSuvATamadhye' ikSusaMsargyA kimiti na jAyate madhuraH ?, yadi saMsargI pramANaM taveti gAthArthaH / / AhAcAryaH nanu vihitottarametata 'bhAvuga abhAvugANi ya' ityAdigranthena, atrApi ca kevalI abhAvyaH pArzvasthAdibhiH, sarAgAstu bhAvyA iti / Aha-taiH sahA''lApamAtratAyAM saMsargyA ka iva doSa iti ?, ucyate ni. (1118) UNagasayabhAgeNaM biMbAI pariNamaMti tabbhAvaM / lavaNAgarAisu jahA vajjeha kusIlasaMsaggiM / / vR- UnazcAsau zatabhAgazconazatabhAgo'pi na pUryata ityarthaH, tena tAvatA'zena pratiyoginA saha sambaddhAnIti prakramAdgamyate 'bimbAni' rUpANi 'pariNamanti' tadbhAvamAsAdayanti lavaNIbhavantI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 tyarthaH, lavaNAgarAdiSu yathA, AdizabdAdmANDakhAdikArasAdigrahaH, tatra kila lohamapi tadbhAvamAsAdayati, tathA pArzvasthAdyAlApamAtrasaMsA'pi suvihitAstameva bhAvaM yAnti, ataH 'vajje kusIlasaMsaggiM tyajata kuzIlasaMsargimitigAthArthaH ||punrpisNsrgidossprtipaadnaayaivaa''hni. (1119) jaha nAma mahurasalilaM sAyarasalilaM kamaNe saMpattaM / pAvei loNabhAvaM melaNadosAnubhAveNaM / / vR-'yathe'tyudAharaNopanyAsArthaH 'nAme'tinipAtaH 'madhurasalilaM' nadIpayaH tallavaNasamudra 'krameNa' paripATyA samprAptaM sata 'pAvei loNabhAvaM' prApnoti-AsAdayati jalaNabhAvaM-kSArabhAvaM madhuramapi sana, mIlanadoSAnusabhAveneti gAthArthaH ni. (1120) evaM khusIlavaMto asIlavaMtehiM mIlio sNto| ____ pAvai guNaparihANi melaNadosAnubhAveNaM / / vR- khuzabdo'vadhAraNe, evameva zIlamasyAstIti zIlavAn sa khalu 'azIlavadbhiH' pArzvasthAdibhiH sArddhamIlitaH sana 'prApnoti' AsAdayati guNA-mUlottaraguNalakSaNAsteSAM parihAniHapacayaH guNaparihAnIH tAM, tathaihikAMzcApAyAMstatRkatadoSasamutthAniti, mIlanadoSAnubhAveneti gAthArthaH / / yatazcaivamataHni. (1121) khaNamavinakhamaM kAuM anAyayaNasevaNaMsuvihiyANaM / haMdi samuddamaigayaM udayaM lavaNattaNamuvei / / , vR- locananimeSamAtraH kAlaH kSaNo'bhidhIyate, taM kSaNamapi, AstAM tAvanmuhUrto'nyo vA kAlavizeSaH, 'nakSama' nayogyaM, kiM?-'kAuM anAyayaNasevaNaM tikartu-niSpAdayituma anAyatanaMpArzvasthAdyAyatanaM tasya sevanaM-bhajanama anAyatanasevanaM, keSAM ? - 'suvihitAnAMsAdhUnAM, kimityata Aha-'handi' ityupadarzane, samudramatigataM-lavaNajaladhiM prAptam 'udakaM madhuramapisata lavaNatvamupaiti' kSArabhAvaM yAti, evaM suvihito'pipArzvasthAdidoSasamudraM prAptastadmAvamApnoti, ataH paralokArthinA tatsaMsargistyAjyeti, tatazca vyavasthitamidaM-ye'pi pArzvasthAdibhiH sArdhaM saMsargi kurvanti te'pi na vandanIyAH, suvihitA eva vandanIyA iti / / atrA''hani. (1122) suvihiya duvihiyaM vA nAhaM jANAmi haMkhu chaumattho / liMgaM tu pUyayAmI tigaraNasuddheNa bhAveNaM / / vR-zobhanaM vihitam-anuSThAnaM yasyAsau suvihitastam, anusvAralopo'tradraSTavyaH,durvihitastu pArzvasthAdistaM durvihitaM vA 'nAhaM jAnAmi' nAhaM vedmi, yataH antaHkaraNazuddhayazuddhikRtaM suvihitadurvihitatvaM, parabhAvastu tattvataH sarvajJaviSayaH, 'ahaM khu chaumattho'tti ahaM punazchadmasthaH, ato 'liGgameva' rajoharaNagocchapratigrahadharaNalakSaNaM pUjayAmi' vande ityarthaH, 'trikaraNazuddhena bhAvena' vAkkAyazuddhena manaseti gAthArthaH / / atrAcArya Ahani.(1123) jaite liMga pamANaM vaMdAhI niNhave tume savve / eve avaMdamAnassa liMgamavi appamANaM te / / vR- 'yadI' tyayamabhyupagamapradarzanArthaH 'te' tava liGga-dravyaliGgama, anusvAro'tra, ca lupto veditavyaH, pramANaM- kAraNaM vandanakAraNe, itthaM tarhi 'vandasva' namasya 'nihnavAn' jamAliprabhRtIn Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1123] 33 tvaM 'sarvAn' niravazeSAn, dravyaliGgayuktatvAta teSAmiti, athaitAna mithyAdRSTitvAnna vandase tata nanu 'etAn' dravyaliGgayuktAnapi avandamAnasya' apraNamataH liGgamapyapramANaM tava vandanapravRttAviti gAthArthaH / / itthaM liGgamAtrasya vandanapravRttAvapramANatAyAM pratipAditAyAM satyAmanabhiniviSTameva sAmAcArijijJAsayA''ha codakaHni.(1124) jai liMgamappamANaM na najja nicchaeNa ko bhAvo? / daTTaNa samaNaliMga kiM kAyavvaM tusmnnennN?|| vR-yadi 'liGga' dravyaliGgam 'apramANam' akAraNaM vandanapravRttau, itthaM tarhi 'na jJAyate' nAvagamyate 'nizcayena' paramArthena chadmasthena jantunA kasya ko bhAvaH ?, yato'saMyatA api labdhyAdinimittaM saMyatavacceSTante, saMyatA api ca kAraNato'saMyatavaditi, tadevaM vyavasthite 'dRSTvA' avalokya 'zramaNaliGgaM kiM punaH kartavyaM 'zramaNena' sAdhunA?, punaHzabdArthastuzabdo vyavahitazcokto gAthAnulomyAditi gAthArthaH / / evaM codakena pRSTaH sannAhacAryaH - ni. (1125) appuvvaMdaTTaNaM abbhuTThANaM tu hoikAyavvaM / sAhummi diTThapuvve jahArihaM jassa jaMjogaM / / / vR- 'apUrvama' adRSTapUrva, sAdhumiti gamyate, 'dRSTvA' avalokya, AbhimukhyenotthAnam abhyutthAnam-AsanatyAgalakSaNaM, tuzabdAddaNDakAdigrahaNaMca bhavati karttavyaM, kimiti?, kadAcidasau kazcidAcAryAdividyAdhatizayasampannaH tatpradAnAyai''gatobhaveta, praziSyasakAzamAcAryakAlakavata, sa khalvavinItaM sambhAvya na tatprayacchatIti, tathA dRSTapUrvAstu dviprakArA-udyatavihAriNaH zItalavihAriNazca, tatrodyatavihAriNi sAdhau 'dRSTapUrve' upalabdhapUrve 'yathArha' yathAyogyamabhyutthAnavandanAdi 'yasya' bahuzrutAderyad yogyaM tatkartavyaM bhavati, yaH punaH zItalavihArI na tasyAbhyutthAnavandanAdyutsargataH kiJcitkartavyamiti gAthArthaH / / sAmprataM kAraNataH zItalavihArigatavidhipratipAdanAya sambandhagAthamAhani. (1126) mukkadhurAsaMpAgaDasevIcaraNakaraNapabbhaDhe / liMgAvasesamittejaM kIraitaM puNo vocchaM / / vR- dhUH-saMyamadhUH parigRhyate, muktA-parityaktA dhUryeneti samAsaH, samprakaTaM-pravacanopadhAtanirapekSamevamUlottaguNajAlaM sevituMzIlamasyetisamprakaTasevI, muktadhUzcAsau samprakaTasevIceti vigrahaH, tathA caryata iti caraNaM-vratAdilakSaNaM kriyataiti karaNaM-piNDavizuddhayAdilakSaNaMcaraNakaraNAbhyAM prakarSeNabhraSTaH-apetazcaraNakaraNaprabhraSTaH, muktadhUH samprakaTasevI cAsau caraNakaraNaprabhraSTazceti samAsastasmina, prAkRtazailyA akArekArayordIrdhatvama, itthambhUte liGgAvazeSamAtre' kevaladravyaliGgayukte yakriyate kimapitatpunarvakSye, punaHzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizeSayati? -kAraNApeMkSaMkAraNamAzritya yakriyate tadvakSye-abhidhAsye, kAraNAbhAvapakSe tu pratiSedhaH kRta eva, vizeSaNasAphalyaM tumuktadhUrapikadAcitsamprakaTasevIna bhavatyapi atastadgrahaNaM, saMprakaTasevIcaraNakaraNaprabhraSTa eveti svarUpakathanamiti gAthArthaH / / ni.(1127) vAyAi namokkAro hatthusseho ya sIsanamanaMca / 125130 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 saMpucchaNa'cchaNaMchobhavaMdanaM vaMdanaM vAvi / / vR. 'vAyAe'tti nirgamabhUmyAdau dRSTasya vAcA'bhilApaH kriyate-he devadatta ! kIdRzastvamityAdilakSaNaH, gurutara puruSakAyapikSaM vA tasyaiva 'namokAro'tti namaskAraH kriyate-he devadatta ! namaste, evaM sarvatrottaravizeSakaraNe puruSakAryabhedaH prAktanopacArAnuvRttizca draSTavyA, 'hatthusseho yatti abhilApanamaskAragarbhaH hastocchrayazca kriyate, 'sIsanamanaMca' zirasAuttamAGgena namanaM zironamanaMca kriyate, tathA sampracchanaM' kuzalaM bhavataityAdi, anusvAralopo'tradraSTavyaH, 'acchANaM tita (ddhahumAnasta) tsannidhAvAsanaMkaJcitkAlamiti, eSatAvaddhahirdaSTasya vidhiH, kAraNavizeSataH punastatpratizrayamapigamyate, tannapyeSa eva vidhiH, navaraM 'chobhavaMdanaM'tiArabhaTyA chobhavandanaM kriyate, 'vandanaM vA'vi' parizuddhaM vA vandanamiti gAthArthaH / / etacca vAGnamanaskArAdi nAvizeSeNa kriyate, kiMtahiM?ni.(1128) pariyAyaparisapurise khittaM kAlaM ca AgamanaccA / kAraNajAe jANe jahArihaM jassa jaMjugaM / / vR- paryAyazca pariSacca puruSazca paryAyapariSatapuruSAstAna, tathA kSetraM kAlaM ca AgamaM 'nacca'tti jJAtvA-vijJAya 'kAraNajAte' prayojanaprakAre 'jAte' utpanne sati 'yathArha' yathAnukUlaM 'yasya' paryAyAdisamanvitasya yada 'yogya' samanurUpaM vAGgamaskArAdi tattasya, kriyata iti vAkyazeSaH, ayaM gAthAsamAsArthaH / / sAmpratamavayavArtha pratipAdayannAha bhASyakAra:[bhA.204] pariyAya baMbhacere parisa vinIyA si purisa naccA vA / kulakajjAdAyattA Aghavau guNAgamasuyaM vA / / vR- 'paryAyaH' brahmacaryamucyate, tatprabhUtaM kAlamanupAlitaM yena, pariSadvinItA vA-tatpratibaddhA sAdhusaMhatiH zobhanA 'se' asya 'purisa nacA va ti puruSaM jJAtvA vA, anusvAralopA'tra draSTavyaH, kathaM jJAtvA ? -kulakAryAdInyanenAyattAni, AdizabdAdgaNasaGghakAryaparigrahaH, 'Aghavautti AkhyAtaH tasmina kSetre prasiddhastaddhalena tatrAsyata iti kSetradvArArthaH, 'guNA''gamasuyaM vatti guNAavamapratijAgaraNAdaya iti kAladvArAvayavArthaH, AgamaH-sUtrArthobhayarUpaH, zrutaM-sUtrameva, guNAzcA''gamazca zrutaMcetyekavadbhAvastadvA'sya vidyata ityevaM jJAtveti gAthArthaH / / ni.(1129) etAiMakuvvaMto jahArihaM arihadesie mge| nabhavaipavayaNabhattI abhattimaMtAdao dosA / / vR. 'etAni vAGnamaskArAdIni kaSAyotkaTatayA'kurvataH, anusvAro'trAlAkSaNikaH, 'yathArha' yathAyogamarhaddarzite mArge na bhavati pravacanabhaktiH, tataH kimityata Aha-'abhattimaMtAdao dosA' prAkRtazailyA'bhaktyAdayo doSAH, AdizabdAta svArthabhraMzabandhanAdaya iti gAthArthaH / / evamudyatetaravihArigate vidhau pratipAdite satyAha codakaH- kiM no'nena paryAyAdyanveSaNena?, sarvathA bhAvazuddhyA karmApanayanAya jinapraNItaliGganamanameva yuktaM, tadgataguNavicArasya niSphalatvAt na hi tadguNaprabhavA namaskarturnirjarA, apitvAtmIyAdhyAtmazuddhiprabhavA, tathAhini.(1130) titthayaraguNA paDimAsu natthi nissaMsayaM viyANaMto / titthayarettinamaMto so pAvai nijjaraM viulaM / / kala Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1130] 35 vR tIrthakarasya guNA jJAnAdayastIrthakaraNaguNAH te 'pratimAsu' bimbalakSaNAsu 'natthi' na santi 'niHsaMzayaM' saMzayarahitaM 'vijAnana' avabudhyamAnaH tathA'pi tIrthakaro'yamityevaM bhAvazuddhyA 'namana' praNamana 'sa' praNAmakartA 'prApnoti' AsAdayati 'nirjarAM' karmakSayalakSaNAM 'vipulaM' vistIrNAmiti gAthArthaH / / eSa dRSTAntaH, ,ayamarthopanayaHni. (1131 ) liMga jinapannattaM eva namaMtassa nijjarA viulA / viguNavippahINaM vaMdai ajjhappasohie / / - liGgayate sAdhuraneneti liGga-rajoharaNAdidharaNalakSaNaM jinaiH - arhadimaH prajJaptaM praNItam ' evaM ' yathA pratimA iti 'namaskurvataH ' praNamato nirjarA vipulA, yadyapi guNaiH- mUlottaraguNairvividhamanekadhA prakarSeNahInaM-rahitaM guNaviprahINaM, 'vandate' namaskaroti 'adhyAtmazuddhyA' cetaHzuddhayeti gAthArthaH / / itthaM codakenokte dRSTAntadASTantikayorvaiSamyamupadarzayannAcArya Aha ni. 1132) saMtA titthayaraguNA titthayare tesimaM tu ajjhappaM / naya sAvajjA kiriyA iyaresu dhuvA samaNumannA / / vR- 'santaH ' vidyamAnAH zobhanA vA tIrthakarasya guNAstIrthakaraguNA jJAnAdayaH kva ? - 'tIrthakare' arhati bhagavati iyaM ca pratimA tasya bhagavataH 'tesimaM tu ajjhappaM ' teSAM namaskurvatAmidamadhyAtmamidaM cetaH, tathA na ca tAsu 'sAvadyA' sapApA 'kriyA' ceSTA pratimAsu, 'itareSu' pArzvasthAdiSu 'dhruvA' avazyaMbhAvinI sAvadyA kriyA praNamataH tatra kityita Aha- 'samaNumaNNA' samanujJA kriyAsAvadyeyuktapArzvasthAdipraNamanAta sAvadyakriyAnumatiriti hRdayama, athavA santastIrthakaraguNAH tIrthakare tAn vayaM praNamAmaH teSAmidamadhyAtmama idaM cetaH, tato'rhadguNAdhyAropeNa ceSTapratimApraNAmAnnamaskartuH na ca sAvadyA kriyA-parispandanalakSaNA, itareSu pArzvasthAdiSu pUjyamAneSvazubhakriyopetatvAtteSAM namaskarturdhruvA samanujJeti gAthArthaH / / punarapyAha codakaH ni. (1133 ) jaha sAvajjA kiriyA natthi ya paDimAsu evamiyarA'vi / tayabhAve natthi phalaM aha hoi aheugaM hoi / / vR- yathA sAvadyAkriyA-sapApA kriyA 'nAstyeva' na vidyata eva pratimAsu, evamitarA'pi - niravadyA'pi nAstyeva, tatazca 'tadabhAve' niravadyakriyA'bhAve nAsti 'phalaM' puNyalakSaNam, athabhavati 'ahetukaM bhavati' niSkAraNaM ca bhavati, praNamyavastugatakriyAhetukatvA (bhAvA) tphalasyetyabhiprAyaH, ahetukatve cAkasmika karmasambhavAnmokSAdyabhAva iti gAthArthaH / / itthaM codakenokte satyAhAcArya:ni. (1134 ) kAmaM ubhayAbhAvo tahavi phalaM atthi manavisuddhIe / tI puNa manavisuddhIi kAraNaM hoti paDimAu / / vR- 'kAmam' anumatamidaM, yaduta 'ubhayAbhAvaH' sAvadyetarakriyA'bhAvaH pratimAsu, tathA'pi 'phalaM' puNyalakSaNam 'asti' vidyate, manaso vizuddhirmanovizuddhistasyA manovizuddheH sakAzAt, tathAhi - svagatA manovizuddhireva namaskartuH puNyakAraNaM, na namaskaraNIyavastugatA kriyA, AtmAntare phalAbhAvAt, yadyevaM ki pratimAbhiriti ?, ucyate, tasyAH punarmanovizuddheH 'kAraNaM' nimittaM bhavanti pratimAH, tadvAreNa tasyAH sambhUtidarzanAditi gAthArthaH / Aha evaM liGgamapi pratimAvanma-novizuddhikAraNaM vatyeveti ucyate Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 ni.(1135) jaiviya paDimAu jahA muniguNasaMkappakAraNaM liMgaM / ubhayamavi asthi liMge na ya paDimAsUbhayaM asthi / / vR- yadyapi ca pratimA yathA munInAM guNA muniguNA-vratAdayasteSu saGkalpaH- adhyavasAyaH muniguNasaGkalpastasya kAraNaM-nimittaM muniguNasaGkalpakAraNaM liGgaM' dravyaliGgaM, tathA'pi pratimAbhiH saha vaidharmyameva, yata ubhayamapyasti liGge-sAvadyakarma nivadyakarmaca, tatra niravadyakarmayukta eva yo muniguNasaGkalpaH sa samyaksaGkalpaH, sa eva ca puNyaphalaH, yaH punaH sAvadyakarmayukte'pi muniguNasaGkalpasa viparyAsasaGkalpaH, klezaphalazcAsau, viparyAsarUpatvAdeva, nacapratimAsUbhayamasti, ceSTArahi-tatvAta, tatazca tAsu jinaguNaviSayasya klezaphalasya viparyAsasaGkalpasyAbhAvaH, sAvadyakarmarahitatvAt pratimAnAm Aha-itthaM tarhi niravadyakarmarahitatvAta samyaksaGkalpasyApi puNyaphalasyAbhAva eva prApta iti, ucyate, tasya tIrthakaraguNAdhyAropeNa pravRtte bhAva iti gAthArthaH ni.(1136) niyamA jinesu uguNA paDimAo dissa je mane kuNai / aguNe u viyANaMto kaM namaumane guNaM kAuM? / / vR- 'niyamAditi niyamenAvazyaMtayA 'jineSveva' tIrthakareSveva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, 'guNAH' jJAnAdayaH, na pratimAsu, pratimA dRSTvA tAsvadhyAropadvAreNa yAna 'manasi karoti' cetasi sthApayati punarnamaskaroti, ata evAsau tAsu zubhaH puNyaphalo jinaguNasaGkalpaH, sAvadyakarmarahitatvAt, na cAyaM tAsu niravadyakarmAbhAvamAtrAdviparyAsasaGkalpaH, sAvadyakarmopetavastuviSayatvAttasya, tatazcobhayavikala evA''kAramAtratulye katipayaguNAnvite cAdhyAropo'pi yuktiyuktaH, 'aguNe u' ityAdi aguNAneva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt avidyamAnaguNAneva 'vijAnana' avabudhyamAnaH pArzvasthAdIna 'kaM namau mane guNaM kAuM' kaM manasi guNaM kRtvA namaskarotu tAniti ?, syAdetatanyasAdhusambandhinaM teSvaghyAropadvAreNa manasi kRtvA namaskarotuM, na, teSAM sAvadyakarmayuktayA'dhyAropaviSayalakSaNavikalatvAta, aviSaye cAdhyAropaM kRtvaH namaskurvato doSadarzanAd / / ni.(1137) jaha velaMbagaliMgaMjANaMtassa namao havai doso / niddhaMdhasamiya nAUNa vaMdamANedhuvo doso / vR- yathA "viDambakaliGgaM' bhANDAdikRtaM 'jAnataH' avabudhyamAnasya 'namataH' namaskurvataH sato'syabhavati doSaH' pravacanahIlanAdilakSaNaH, 'niddhandhasaM' pravacanopaghAtanirapekSa pArzvasthAdikam 'iya' evaM 'jJAtvA' avagamya 'vandamAne dhuvo doso' vandati-namaskurvati sati namaskatIra dhruvaHavazyaMbhAvI doSaH-AjJAvirAdhanAdilakSaNaH, pAThAntaraM vA-'niddhaMdhasaMpi nAUNaM vaMdamAnassa dosA u' idaM prakaTArthameveti gAthArthaH / / evaM na liGgamAtramakAraNato'vagatasAvadhakriyaM namaskriyata iti sthApitaM, bhAvaliGgamapi dravyaliGgarahitamitthamevAvagantavyaM, bhAvaliGgagamatudravyaliGgaM namaskriyate, tasyaivAbhilaSitArthakriyAprasAdhakatvAta rUpakadRSTAntazcAtra, Aha cani. (1138) ruppaMTaMkaM visamAhayakkharaM navi rUvao cheo / duNhapisamAoge rUvo cheyattaNamuvei / / vR- atra tAvaccaturbhaGgI-rUpama azuddhaM TaGka viSamAhatAkSaramityekaH, rUpamazuddhaM TakaM samAhatAkSaramiti dvitIyaH, rUpaMzuddhaM TaGkaviSamAhatAkSaramiti tRtIya, rUpaMzuddhaMTakaM samAhatAkSaramiti caturthaH, Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1138] atra ca rUpakalpaM bhAvaliGgaM TaGkakalpaM dravyaliGgama, iha ca prathamabhaGgatulyAzcarakAdayaH, azuddhobhayaliGgatvAt, dvitIyabhaGgatulyA pArzvasthAdayaH, azuddhabhAvaliGgatvAt, tRtIyabhaGgatulyAH pratyekabuddhA antarmuhUrtamAnaM kAlamagRhItadravyaliGgAH, caturthabhaGgatulyAH sAdhavaH zIlayuktAH gacchagatA nirgatAzca jinakalpikAdayaH, yathA rUpako bhaGgatrayAntargataH 'accheka' ityavikala iti tadarthakriyArthinA nopAdIyate, caturthabhaGganirUpita evopAdIyate, evaM bhaGgatrayanidarzitAH puruSA api paralokArthino yatona namaskaraNIyAH, caramabhaGgakanidarzitA eva namaskaraNIyA itibhAvanA, akSarANi tvevaM nIyante-rUpaM zuddhAzuddhabhedaM, TakaM viSamAhatAkSaraMviparyastaniviSTAkSaraM, naiva rUpakaH chekaH, asAMvyavahArika ityarthaH, dvayorapizuddharUpasamAhatAkSaraTaGkayoH samAyogesatirUpakazchekatvamupaitIti gAthArthaH / / rUpakadRSTAnte dAntikayojanAM nidarzayannAhani.(1139) ruppaM patteyabuhA TaMkaM je liMgadhAriNo samaNA / davyassayabhAvassayacheo samaNo samAogo / / vR-rUpaMpratyekabuddhA ityanena tRtIyabhaGgAkSepaH,TakaM ye liGgadhAriNaH zramaNA ityanenatu dvitIyasya, anenaivAzuddhazuddhobhayAtmakasyApiprathamacaramabhaGgadvayasyeti,tatra dravyasya ca bhAvasya ca chekaH zramaNaH samAyoge-samAhatAkSaraTaGkazuddharUpakalpadravyabhAvaliGgasaMyoge zobhanaH sAdhuriti gAthArthaH / / vyAkhyAtaM saprapaJcaM vaiDUryadvAra, jJAnadvAramadhunA, iha kazcijjJAnameva pradhAnamapavargabIjamicchati, yataH kila evamAgamaH 'jaM annANI kammakhavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto khavei usAsamitteNaM / / tathA'suIjahA sasuttA na nAsakayavaraMmi paDiyAvi / jIvo tahA sasutto nanassai gao'visaMsAre / / tathA_ 'nANaM giNhai nANaM guNei nANeNa kuNai kiccaaii| .. bhavasaMsArasamudaM nANI nANe Thio tarai / / tasmAjjJAnameva pradhAnamapavargaprAptikAraNama, ato jJAnina eva kRtikarma kAryam, AhaanantaragAthAyAmeva dravyabhAvasamAyoge zramaNa uktaH tasya ca kRtikarma kAryamityuktaM, caraNaM ca bhAvo vartata ityukte satyAhani. (1140) kAmaMcaraNaMbhAvotaM puNa nANasahio samANe / nayanANaM tu na bhAvo tena ra nANiM paNivayAmo / / vR- 'kAmam' anumatamidaM, yaduta 'caraNaM' cAritraM 'bhAvaH' bhAvazabdo bhAvaliGgopalakSaNArthaH, tatpunaH 'jJAnasahitaH' jJAnayuktaH 'samApayati' niSThAM nayati, yata idamitthamAsevanIyamiti jJAnAdevAvagamyate, tasmAttadeva pradhAnaM, na ca jJAnaM tu na bhAvaH, bhAva eva, bhAvaliGgAntargatamiti bhAvanA, tena kAraNenaraiti nipAtaH pUraNArthaH jJAnamasyAstItijJAnItaMjJAninaM praNamAmaH' pUjayAma itigAthArthaH / / yatazca bAhyakaraNasahitasyApyajJAninazcaraNAbhAva evoktaHni.(1141) tamhA na bajjhakaraNaMmajjhapamANaM na yAvicAritaM / nANaMmajjha pamANaM nANe aThiaMjao titthaM / / nANAM Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 vR- tasmAnna 'bAhyakaraNaM' piNDavizuddhayAdikaM mama pramANaM, na cApi 'cAritraM' vratakSaNaM, tadjJAnAbhAve tasyApyabhavAt, atojJAnaM mama pramANaM, sati tasmin caraNasyApibhAvAt, jJAneca sthitaM yatastIrthaM, tasyAgamarUpatvAditi gAthArthaH / kiM cAnyad-darzanaM bhAva iSyate, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' iti vacanAt, tacca darzanaM dvidhA-adhigamaM naisargika ca, idamapi ca jJAnAyattodayameva vartate, tathA cAhani.(1142) nAUNa ya sabbhAvaM ahigamasaMmaMpi hoi jIvassa / jAsaraNanisagugayAvina nirAgamA diTThI / / vR. 'jJAtvA ca' avagamya 'sadbhAva' satAM bhAvaH sadbhAvastaM, santo jIvAdayaH, kima ?adhigamAt-jIvAdipadArthaparicchedalakSaNAt samyaktvaM-zraddhAnalakSaNamadhigamasamyaktvam, idamadhigamasamyaktvamapi, apizabdAccaritramapi, "bhavati jIvasya' jAyate Atmana ityarthaH naisargikamAzrityAha-jAtismaraNAta sakAzAt nisargeNa-svabhAvenodgatA-sambhUtA jAtismaraNanisargogatA, asAvapi na nirAgamA' AgamarahitA 'dRSTiH'darzanaM dRSTiriti, yataH svayambhUramaNamatsyAdInAmapi jinapratimAdyAkAramatsyadarzanAjjAtimanusmRtya bhUtArthAlocanapariNAmameva naisargikasamyaktvamupajAyate, bhUtArthAlocanaMcajJAnaMtasmAdidamapijJAnAyattodayamitikRtvA jJAnasya prAdhAnyAta jJAnina eva kRtikarma kAryamiti sthitam, ayaM gaathaarthH|| itthaM jJAnavAdinokte satyAhAcAryaHni.(1143) nANaM savisayaniyayaM na nANamitteNa kajjaniSphattI / magaNNU diTuMto hoi saciThTho aciTThoya / / vR- 'jJAna' prakAntaM, svaviSaye niyataM svaviSayaniyataM, svaviSayaH punarasya prakAzanameva, yatazcaivamataH na jJAnamAtreNa kAryanippattiH, mAtrazabdaH kriyApratiSedhavAcakaH, atrArthe mArgajJo dRSTAnto bhavati, 'saceSTaH' savyApAraH 'aceSTazca' apratipadyamAnaceSTazca, etaduktaM bhavati-yathA kazcitpATaliputrAdimArgajJo jigamiSuzceSTadezaprAptilakSaNaM kArya gamanaceSTodyata eva sAdhayati, na ceSTAvikalo bhUyasA'pi kAlena tatprabhAvAdeva, evaM jJAnI zivamArgamaviparItamavagacchannapi saMyamakriyodyata eva tatprAptilakSaNaMkAryasAdhayati, nAnudyato, jJAnaprabhAvAdeva, tasmAdalaM saMyamarahitena jJAneneti gAthAhRdayArthaH / / prastutArthapratipAdakameva dRSTAntAntaramabhidhitsurAhani.(1144) AujjanaTTakusalAvi naTTiyA taMjanaMna tosei / jogaM ajuMjamANI niMdaM khiMsaMca sA lahai / / vR- AtodyAni-mRdaGgAdIni nRttaM-karacaraNanayanAdiparispandavizeSalakSama AtodyaiH karaNabhUtairnRttama AtodyanRttaM tasmina kuzalA-nipuNA AtodyanRtakuzalA, asAvapinartakI, apizabdAt raGgajanaparivRttA'pi 'taM janaM' raGgajanaM 'na toSayati' na harSa nayatItyarthaH, kimbhUtA satI?'yogamayuJjantI' kAyAdivyApAramakurvatI, tatazcAparituSTAda raGgajanAnna kiJcid dravyajAtaM labhata iti gamyate, api tu nindAM khiMsAM ca sA labhate raGgajanAditi, tatsamakSameva yA hIlanA sA nindA, parokSe tusA khiMseti gAthArthaH / / itthaM dRSTAntamabhidhAya dAntikayojanAM pradarzayannAhani. (1145) iya liMganANasahio kAiyajogaMna muMja jo u / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 adhyayanaM -3- [ni. 1145] nalahaisa mukkhasukkhaMlahaiya niMdaMsapakkhAo / / va- 'iya' evaM liGgajJAnAbhyAM sahito-yakto liGgajJAnasahitaH 'kAyayogaM' kAyavyApAraM 'na yuGkte' na pravartayati, yastu 'na labhate' na prApnoti 'sa' itthambhUtaH kiM ? - 'mokSasaukhyaM' siddhisukhamityarthaH, labhate tu nindAM svapakSAta, cazabdAtkhisAM ca, iha ca nartakItulyaH sAdhuH, AtodyatulyaM dravyaliGgaM, nRttajJAnatulyaM jJAnaM, yogavyApAratulyaM caraNaM,raGgaparitoSatulyaH saGgaparitoSaH, dAnalAbhatulyaH siddhisukhalAbhaH,zeSaM sugama, yata evamato jJAnacaraNasahitasyaiva kRtikarma kAryamiti gAthAbhAvArthaH / / caraNarahitaM jJAnamakiJcitkaramityasyArthasya sAdhakA vahavo dRSTAntAH santIti pradarzanAya punarapi dRSTAntamAhani. (1146) jANaMto'pi ya tariThaM kAiyajogaMna muMjai naIe / so vujjhaisoeNaMevaM nANI caraNahIno / / vR-jAnannapi ca tarItuM yaH 'kAyayogaM' kAyavyApAra na yuGkte nadyAM sa pumAn 'uhyate' hriyate 'zrotasA' payaHpravAheNa, evaM jJAnI caraNahInaH saMsAranadyAM pramAdazrotasohyata ityupanayaH, tasmAccaraNavikalasya jJAnasyAkiJcitkaratvAdubhayayuktasyaiva kRtikarmakAryamitigAthAbhiprAyArthaH / / evamasahAyajJAnapakSe nirAkRte jJAnacaraNobhayapakSe ca samarthite satyaparastvAhani. (1147) guNAhie vaMdanayaM chaumattho guNAguNe ayANaMto / vaMdijjA guNahInaM guNAhiyaM vAvi vaMdAve / / vR- ihotsargataH guNAdhike sAdhau vandanaM kartavyamiti vAkyazeSaH, ayaM cArthaH zramaNaM vandetetyAdigranthAtsiddhaH, guNahIne tu pratiSedhaH paJcAnAM kRtikarmetyAdagranthAda, idaM ca guNAdhikatvaM guNahInatvaM ca tattvato durvijJeyam, atazchadmasthastattvato guNAguNAn AtmAntaravartinaH 'ajAnan' anavagacchan kiM kuryAta ?, vandeta vA guNahInaM kaJcit, guNAdhikaM cApi vandApayeta ubhayathA'pi, ca doSaH, ekatrAguNAnujJApratyayaH anyatratuvinayatyAgapratyayaH, tasmAttUSNIbhAva eva zreyAna, alaM vandaneneti gAthAbhiprAyaH / / itthaM codakenokte sati vayavahAranayanatamadhikRtya guNAdhikatvaparijJAnakAraNAni pratipAdayannAcArya Ahani. (1148) AlaeNaM vihAreNaM ThANAcaMkamaNeNaya / sakko suvihio nAuMbhAsAveNaieNaya / / dR- AlayaH-vasatiH supramArjitAdilakSaNA'thavA strIpazupaNDakavivarjiteti, tenA''layena, nAguNavata evaMvidhaH khalvAlayo bhavati, vihAraH-mAsakalpAdistena vihAreNa, sthAnama-UrdhvasthAnaM, caGkramaNaM-gamanaM, sthAnaM ca cakramaNaM cetyekavaddhAvastena ca, avirudhdhadezakAyotsargakaraNena ca yugamAtrAvanipralokanapurassarAddhRtagamanena cetyarthaH, zakyaH suvihito jJAtuM, 'bhASAvainayikena ca' vinaya eva vainayikaM samAlocya bhASaNena AcAryAdivinayakaraNena ceti bhAvanA, naitAnyevambhUtAni prAyazo'suvihitAnAM bhavantIti gAthArthaH / / itthamamihite satyAha codakaHni.(1149) AlaeNaM vihAreNaM ThANecaMkamaNeNaya / nasakko suvihio nAuMbhAsAveNaieNaya / / vR- Alayena vihAreNa sthAnacaGkramaNena cetyarthaH, na zakyaH suvihito jJAtuM bhASAvainayikena Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 Avazyaka - mUlasUtram - 2-3/10 ca, udAyinRpamArakamAthurakoTTaillAdibhirvyabhicArAta, tathA ca pratItamidama-asaMyatA api hInasattvA labdhyAdinimittaM saMyatavacceSTante, saMyatA api ca kAraNato'saMyatavaditi gAthArthaH / / ni. (1150) bharo pasannacaMdo sabmiMtarabAhiraM udAharaNaM / dosuppattiguNakaraM na tesi bajjhaM bhave karaNaM / / vR- bharataH prasannacandraH sAbhyantarabAhyamudAharaNama, AbhyantaraM bharataH, yatastasya bAhyakaraNarahitasyApi vibhUSitasyaivA''darzanakagRhapraviSTasya viziSTabhAvanAparasya kevalajJAnamutpannaM, bAhyaM prasannacandraH, yatastasyotkRSTabAhyakaraNavato'pyantaHkaraNavikalasyAdhaH saptamanarakaprAyogyakarmabandho babhUva, tadevaM doSotpattiguNakaraM na tayorbharataprasannacandrayoH 'bajjhaM bhave karaNaM' ti chAndasatvAdabhUtkaraNaM doSotpattikArakaM bharatasya nAbhUdazobhanaM bAhyaM karaNaM guNakArakaM prasannacandrasya nAmUcchobhanamapIti, tasmAdAntarameva karaNaM pradhAnaM, na ca tadAlayAdinA'vagantuM zakyate, guNAdhike ca vandanamuktamiti tUSNIbhAva eva jyAyAna iti sthitam, ityayaM gAthAbhiprAyaH / / itthaM tIrthAGgabhUtavyavahAranayanirapekSaM codakamavagamyAnyeSAM pAralaukikApAyadarzanAyAhAcAryaH ni. (1151 ) patteyabuddhakaraNe caraNaM nAsaMti jinavariMdANaM / AhaccabhAvakahaNe paMcahi ThANehi pAsatthA / / vR- pratyekabuddhAH - pUrvabhavAbhyastobhayakaraNA bharatAdayasteSAM karaNaM tasminnAntara eva phalasAdhake sati mandamatayazcaraNaM nAzayanti jinavarendrANAM sambandhibhUtamAtmano'nyeSAM ca pAThAntaraM vA 'bodhiM nAsiMti jinavariMdANaM' kathaM ? - 'AhaccabhAvakahaNa' tti kAdAcitkabhAvakathane - bAhyakaraNarahitaireva bharatAdibhiH kevalamutpAditamityAdilakSaNe, kathaM nAzayanti ? - paJcabhiH 'sthAnaiH' prANAtipAtAdibhiH pAramparyeNa karaNabhUtaiH 'pArzvasthA' uktalakSaNA iti gAthArthaH / / yatazca ni. (1152) ummaggadesanAe caraNaM nAsiMti jinavariMdANaM / vAvannadaMsaNA khalu na hu labbhA tArisA dahuM / / vR- unmArgadezanayA anayA'nantarAmihitaM caraNaM nAzayanti jinavarendrANAM sambandhibhUtamAtmano'nyeSAM ca, ataH 'vyApannadarzanAH khalu' vinaSTasamyagdarzanA nizcayataH, khalvityapizabdArtho nipAtaH, tasya ca vyavahitaH sambandhastamupariSTAt pradarzayiSayAmaH, 'na hu labbhA tArisA daTTu 'ti naiva kalpante tAdRzA draSTumapIti, kiM punarjJAnAdinA pratilAbhayitumiti / gataM jJAnadvArama, darzanadvAramadhunA, tatra darzananayamatAvalambI kRtikarmAdhikAra evAvagatajJAnanayamata idamAha ni. (1153) jaha nANeNaM na vinA caraNaM nAdaMsaNissa iya nANaM / naya daMsaNaM na bhAvo tena ra diTThi paNivayAmo / / vR- yathA jJAnena vinA na caraNaM, kintu sahaiva, nAdarzanina evaM jJAnaM, kintu darzanina eva, 'samyagdRSTerjJAnaM mithyAdRSTerviparyAsa' iti vacanAta, tathA na ca darzanaM na bhAvaH, kintu bhAva eva, bhAvaliGgAntargatabhityarthaH, tena kAraNena jJAnasya tadbhAvabhAvitvAddarzanasya jJAnopakArakatvAda reti prAgvata 'diTThi' nti prAkRtazailyA darzanamasyAstIti darzanI taM darzanItaM, 'praNamAmaH' pUjayAma iti / syAdetata-samyaktvajJAnayoryugapadbhAvAdupakAryopakArakabhAvAnupapattiriti etaccAsad, yataHpisappannaM sammattaM ahigamaM visoheha / ni. ( 1154) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 adhyayanaM -3- [ni. 1154] jaha kAyagamaMjaNA IjaladiTThIo visohaMti / / vR- 'yugapadapi' tulyakAlabhapi samutpannaM' saJjAtaMjaM samyaktvaM jJAnena saha 'adhigamaM vizodhayati' adhigamyanteparicchidyantepadArthA yena so'dhigamaH-jJAnamevocyate,tamadhigamaM vizodhayatijJAnaM vimalIkarotItyarthaH, atrArthe dRSTAntamAha-yathA kAcakAJjane jaladRSTI vizodhayata iti, kacako vRkSastasyedaMkAcakaM phalam, aJjanaM-sauvIrAdi, kAcakaM cAJjanaMca kAcakAJcane, anusvAro'trAlAkSaNikaH, jalama-udakaM, dRSTiH-svaviSaye locanaprasAraNalakSaNA, jalaM ca dRSTizcajaladRSTI te vizodhayataitiH / / sAmpratamupanyastadRSTAntasya dAntikenAMzataH bhAvanikAM pratipAdayannAhani. (1155) jaha 2 sujjhaisalilaM taha 2 rUvAiMpAsaI TThiI / iya jaha jaha tattarU taha taha tattAgamo hoi / / vR-yathA 2 zuddhyati salilaM kAcakaphalasaMyogAta tathA tathA rUpANi' tadgatAni pazyati draSTA, 'iya' evaM yathA yathA 'tattvarUciH' samyaktvalakSaNA, saMjAyata iti kriyA, tathA tathA tattvAgamaH' tattvaparicchedo bhavatIti, evamupakArakaM samyaktvaM jJAnasyeti gAthArthaH / / syAdetat-nizcayataH kAryakAraNabhAva evopakAryopakArakabhAvaH, sa cAsambhavI yugapadbhAvinoriti, atrocyateni. (1156) kAraNakajjavibhAgo dIvapagAsANa jugavajammevi / ___ jugavuppannapi tahA heU nANassa sammattaM / / vR- yatheha kAraNakAryavibhAgo dIpaprakAzayoH 'yugapajjanmanyapi' yugapadutpAde'pItyarthaH, yugapadutpannamapi tathA hetuH' kAraNaM jJAnasya samyaktvaM, yasmAdevaM tasmAtsakalaguNamUlatvAdarzanasya darzanina eva kRtikarma kAryam, AtmanA'pitatraiva yatnaH kAryaH, sakalaguNamUlatvAdeveti, uktaMca dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjanaM nidhiH / dharmahatordviSaTkasya, samyagdarzanamiSyate / / ayaMgAthAbhiprAyArthaH / / itthaM nodakenokte satyAhAcAryaHpra.(1) nANassa jaivi heU savisayaniyayaM tahAvi sammattaM / tamhA phalasaMpattI na jujjae nANapakkheva / / pra.(2) jaha tikkharuvinaro gaMtuM desaMtaraM nayavihUNo / pAveinataM desaM nayajutto ceva pAuNai / / pra.(3) iya nANacaraNahINo sammadiTTIvimukkhadesaMtu | pAuNai neya nANAisaMjuo ceva pAuNai / / vR- idamanyakartRkaM gAthAtrayaM sopayogamitikRtvA vyAkhyAyate, jJAnasya yadyapi 'hetuH' kAraNaM samyaktvamitiyogaH,apizabdo'bhyupagamavAdasaMsUcakaH, abhyupagamyApi brUmaH tattvatastu kAraNameva na bhavati, ubhayorapi viziSTakSayopazamakAryatvAt, svaviSayaniyatamitikRtvA, svaviSayazcAsya tattveSurucireva, tathA'pi, 'tasmAt' samyaktvAt 'phalasaMpattI na jujjae' phalasamprAptirna yujyate, mokSasukhaprAptirna ghaTata ityarthaH, svaviSayaniyatatvAdeva, asahAyatvAdityarthaH, jJAnapakSa iva, anena tatpratipAditasakaladRSTAntasaGgahamAha-yathA jJAnapakSe mArgajJAdibhirdaSTAntairasahAyasyajJAnasya ehikAmuSmikaphalAsAdhakatvamuktam, evamatrApidarzanAbhilApena draSTavyaM, dimAtraMtu pradarzyate-yathA ___ Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " Avazyaka - mUlasUtram - 2-3 /10 'tIkSNarucirapi naraH' tIvra zraddho'pi puruSaH kva ? - gantuM dezAntaraM dezAntaragamana ityarthaH, 'nayanavihIno' jJAnagamanakriyAlakSaNanayazUnya ityarthaH prApnoti na taM dezaMgantumiSTaM tadviSaya zraddhAyukto'pi, nayayukta eva prApnoti, 'iya' evaM jJAnacaraNarahitaH samyagdRSTirati tattvazraddhAnayukto'pi mokSadezaM tu na prApnoti, naiva samyaktvaprabhAvAdeva, kintu jJAnAdisaMyukta eva prApnoti, tasmAzcitayaM pradhAnama, atastritayayuktasyaiva kRtikarma kArya, tritayaM cA''tmanA''sevanIyaM, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' iti vacanAdayaM gAthAtritayArthaH evamapi tattve samAkhyAte ye khalvadharmamUyiSThA yAni cAsadAlambanAni pratipAdayanti tadamidhitsurAha ni. (1157 ) 42 dhammaniyattamayA paralogaparammuhA visayagiddhA / caraNakaraNe asattA seNiyarAyaM vavaisaMti / / - vR- dharmaH - cAritradharmaH parigRhyate tasmAnnivRttA matiryeSAM te dharmanivRttamatayaH, paraH pradhAno lokaH paraloko - mokSastatparAGkakhAH 'viSayagRddhAH zabdAdiviSayAnuraktAH, te evambhUtAzcaraNakaraNe 'azaktAH' asamarthAH santaH zreNikarAjaM vyapadizantyAlambanamiti gAthArthaH / / kathaM ? - ni. (1158) na seNio Asi tathA bahussuo, na yAvi pannattidharo na vAyago / so AgamissAi jino bhavissai, samikkha pannAi varaM khu daMsaNaM / / vR- na 'zreNikaH' narapatirAsIta 'tadA' tasmina kAle 'bahuzrutaH' bahvAgamaH mahAkalpAdizrutadhara ityarthaH, 'na cApi prajJaptidharaH' na cApi bhagavatIvettA 'na vAcakaH' na pUrvadharaH, tathA'pyasAvasahAyadarzanaprabhAvAdeva 'AgamissAe ' tti AyatyAmAgAmini kAle 'jino bhaviSyati' tIrthakaro bhaviSyati, yatazcaivamataH 'samIkSya' dRSTvA 'prajJayA' buddhyA darzanavipAkaM tIrthakarAkhyaphalaprasAdhakaM 'varaM khu daMsaNa' nti khuzabdasyAvadhAraNArthatvAt varaM darzanamevAGgIkRtamiti vAkyazeSaH, / / kiMca zakya evopAye prekSAvataH pravRttiryujyate, na punarazakye ziraH zUlazamanAya takSakaphaNAlaGkAragrahaNakalpe cAritre, cAritraM ca tattvataH mokSopAyatve satyapyazakyAsevanaM, sUkSmAparAdhe'pi anupayuktagamanAgamanAdibhirvirAghyamanatvAdAyAsarUpatvAcca, niyamena ca chadmasthasya tadbhraMza upajAyate sarvasyaivAtaHbhaTTeNa carittAo suyaraM daMsaNaM gaheyavvaM / sijjhati caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijjhaMti / / ni. (1159 ) vR- 'bhraSTena' cyutena, kutaH ? - cAritrAt, sutarAM darzanaM grahItavyaM, punarbodhilAbhAnubandhizakyamokSopAyatvAta, tathA ca - siddhyanti caraNarahitAH prANinaH - dIkSApravRttyanantaramRtAntakRtkevalinaH, darzanarahitAstu na siddhyanti, ato darzanameva pradhAnaM siddhikAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdityayaM gAthArthaH / / itthaM codakAbhiprAya uktaH, sAmpratamasahAyadarzanapakSe doSA ucyante, yaduktaM'na zreNika AsIttadA bahuzruta' ityAdi, tanna, tata evAsau narakamagamata, asahAyadarzanayuktatvAt, anye'pyevaMvidhA dazArasiMhAdayo narakameva gatA iti, Aha ca ni. (1160 ) dasArasIhassa ya seNiyassA, peDhAlaputtassa ya saccaissa / anuttarA daMsaNasaMpayA tayA, vinA caritteNa'haraM gaiM gayA || - vR- 'dazArasiMhasya' ariSThanemipitRvyaputrasya 'zreNikasya ca ' prasenajitputrasya peDhAlaputrasya ca satyaki naH 'anuttarAM pradhAnA kSAyiketi yaduktaM bhavati, kA ? - darzanasampat 'tadA' tasmin kAle, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1161] tathA'pi vinA cAritreNa 'adharAM gatiMgatA' narakagatiprAptA iti vRttArthaH / / kiM cani.(1161) savvAovi gaIo avirahiyA nANadaMsaNadharehiM / tAmA kAsipamAyaM nANeNa carittarahieNaM / / vR-'sarvA api' nArakatiryagnarAmaragatayaH 'avirahitAH' avimuktAH kaiH ?-jJAnadarzanadharaissattvaiH, yataH-sarvAsveva samyaktvazrutasAmAyikadvayamastyeva, na ca narakagativyatirekeNAnyAsu muktiH , cAritrAbhAvAt, tasmAccAritramevapradhAnaM muktikAraNaM, tadbhAvabhAvitvAditi, yasmAdevaM taMmA kAsi pamAyaM titata-tasmAnmAkArSIH pramAdaM, jJAnena cAritrarahitena, tasyeSTaphalAsAdhakatvAt, jJAnagrahaNaM ca darzanopalakSaNArthamiti gAthArthaH / / itazca cAritrameva pradhAnaM, niyamena cAritrayukta eva samyaktvasadbhAvAd, Aha cani.(1162) sammattaM acarittassa hujja bhayaNAi niyamaso natthi / jo puNacarittajutto tassa u niyamena sammattaM / / vR. 'samyaktvaM' prAgvarNitasvarUpama 'acAritrasya' cAritrarahitasya prANino bhaveta 'bhajanayA' vikalpanayA-kadAcidbhavati kadAcinna bhavati, niyamazo nAsti' niyamena na vidyate, prabhUtAnAM cAritrarahitAnAM mithyAdRSTitvAt, yaH punazcAritrayuktaH sattvastasyaiva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, 'niyamena' avazyaMtayAsamyaktvam, ataH samyaktvasyApi niyamatazcAritrayuktaevabhAvAtprAdhAnyamiti gAthArthaH / / kiMcani.(1163) jinavayaNabAhirA bhAvanAhiM uvvaTTaNaM ayANaMtA / neraiyatiriyaegidiehi jaha sijjhaI jIvo / / vR- 'jinavacanabAhyA' yathAvasthitAgamaparijJAnarahitAH pratyekaM jJAnadarzananayAvalambinaH 'bhAvanAhiMti uktena nyAyena jJAnadarzanabhAvanAbhyAM sakAzAt, mokSamicchantIti vAkyazeSaH, 'udvartanAmajAnAnAH' nArakatiryagekendriyebhyo yathA siddhyati jIvastathodvartanAmajAnAnAitiyogaH, iyamatra bhAvanA-jJAnadarzanabhAve'pi na nArakAdibhyo'nantaraM manuSbhAvamaprApya siddhyati kazcit, caraNAbhAvAt, tenAnayoH kevalayorahetutvaM mokSaM prati, tebhya evaikendriyayebhyazca jJAnAdirahitebhyo'pyuvRttA manuSyatvamapi prApya cAritrapariNAmayukta eva siddhayati, nAyukto'karmabhUmikAdiH, ata iyamudvartanA kAraNavaikalyaM sUcayatIti gAthArthaH / / punarapi cAritrapakSameva samarthayannAhani.(1164) suTTavi sammabiTThI na sijjhacaraNakaraNaparihIno / jaMceva siddhimUlaM mUDhotaMceva nAsei / / vR- 'suSThvapi' atizayenApi samyagadRSTirna siddhayati, kimbhUtaH ?-caraNakaraNaparihInaH, tadvAdameva ca samarthayan, kimiti ?- 'yadeva siddhimUlaM' yadeva mokSakAraNaM samyaktvaM mUDhastadeva nAzayati, kevalatadvAdasamarthanena, 'ekaMpi asaddahaMto micchaM'ti vacanAt, athavA suSThvapi samyagdRSTiH kSAyikasamyagdRSTirapItyarthaH, na siddhyati caraNakaraNaparihINaH zreNikAdivata, kimiti ?-yadeva siddhimUlaM-caraNakaraNaM mUDhastadeva nAzayatyanAsevanayeti gAthArthaH / / kiMca-ayaM kevaladarzanapakSo na bhavatyevAgamavidaH susAdhoH kasya tarhi bhavati?, ata Aha ni.(1165) daMsaNapakkho sAvaya carittabhaTTe ya maMdadhammeya / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 daMsaNacarittapakkho samaNe paralokaMkhimmi / / vR- darzanapakSa: 'zrAvake ' apratyAkhyAnakaSAyodayavati bhavati 'cAritrabhraSTe ca ' kasmizciMdavyavasthitapurANe 'mandadharme ca pArzvasthAdau, darzanacAritrapakSaH zramaNe bhavati, kimbhUte ? - paralokAkAGkSiNi, susAdhAvityarthaH, prAkRtazailyA ceha saptamI SaSThyartha eva draSTavyA, darzanagrahaNAzca jJAnamapi gRhItameva draSTavyam, ato darzanAdipakSastrirUpo veditavya iti gAthArthaH / / aparastvAhayadyevaM bahvIbhirupapattibhizcAritraM pradhAnamupavarNyate bhavatA tatastadevAstu, alaM jJAnadarzanAbhyAmiti, na tasyaiva tadvyatirekeNAsambhavAda, Aha ni. (1166 ) Avazyaka - mUlasUtram -2- 3/10 pAraMparappasiddhI daMsaNanANehiM hoi caraNassa / pAraMparappasiddhI jaha hoi taha'nnapANANaM / / vR- pAramparyeNa prasiddhiH pAramparyaprasiddhiH - svarUpasattA, etaduktaM bhavati - darzanAjjJAnaM, jJAnAccAritram, evaM pAramparyeNa caraNasvarUpasattA, sA darzanajJAnAbhyAM sakAzAdbhavati caraNasya, atastadbhAvabhAvitvAccaraNasya tritayamapyastu, laukikaM nyAyamAha - pAramparyaprasiddhiryathA bhavati tathA'nnapAnayorloke'pi pratItaiveti kriyA, tathA cAnnArthI sthAlIndhanAdyapi gRhNAti pAnArthI ca drAkSAdyapi, atastritayamapi pradhAnamiti gAthArthaH / / Aha-yadyevamatastulyabalatve sati jJAnAdInAM kimityAsthAnapakSapAtamAzritya cAritraM prazasyate bhavateti ?, . atrocyate ni. (1167 ) jahAM daMsaNanANA saMpuNNaphalaM na diMti patteyaM / cAritayA diMti u visissae tena cAritaM / / vR- yasmAddarzanajJAne 'sampUrNaphalaM' mokSalakSaNaM 'na dadataH' na prayacchataH pratyekaH, cAritrayukte datte eva, vizeSyate tena cAritraM, tasminsati phalabhAvAditi gAthArthaH / / Aha-viziSyatAM cAritraM, kintu ni. (1168) ujjamamANassa guNA jaha huMti sasattio tavasuesuM / emeva jahAsattI saMjamamANe kahaM na guNA ? / / vR- 'ujjamamANassa 'tti udyacchataH udyamaM kurvataH sAdhoH, kva ? - tapaH zrutayoriti yogaH, 'guNAH' tapojJAnAvAptinirjarAdayo yathA bhavanti 'svazaktitaH' svazaktyodyacchataH, evameva 'yathAzakti' zaktyanurUpamityarthaH, 'saMjamamANe kahaMna guNa' tti saMyacchamAne-saMyamaM pRthivyAdisaMrakSaNAdilakSaNaM kurvati sati sAdhau kathaM na guNAH ?, guNA evetyarthaH, athavA kathaM na guNA yenAvikalasaMyamAnuSThAnarahito virAdhakaH pratipadyata iti ?, atrocyate ni. (1169 ) - anigUhaMto viriyaM na virAhei caraNaM tavasuesuM / jai saMjame'vi viriyaM na nigUhijjA na hAvijjA / / vR- 'anigUhana vIryaM' prakaTayan sAmarthyaM yathAzaktyA, kva ? - tapaH zrutayoriti yogaH, kiM ? na virAdhayati caraNaM' na khaNDayati cAritraM ?, yadi 'saMyame'pi' pRthivyAdisaMrakSaNAdilakSaNe 'vIryaM' sAmarthyamupayogAdirUpatayA 'na nigUhayet' na pracchAdayenmAtRsthAnena 'na hAvijja' tti tato na hApayet saMyamaM na khaNDeta, syAdeva saMyamaguNA iti gAthArthaH / / ni. ( 1170 ) saMjamajoesu sayAje puNa saMtaviriyAvi sIyaMti / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 adhyayanaM -3- [ni. 1170] kahate visuddhacaraNA bAhirakaraNAlasA hu~ti / / vR-'saMyamayogeSu pRthivyAdisaMrakSaNAdivyApAreSu 'sadA' sarvakAlaM ye punaHprANinaH 'saMtaviriyAvi sIyaMti'tti vidyamAnasAmarthyAapinotsahante, kathaM te vizuddhacaraNA bhavantItiyogaH?, naivetyarthaH, bAhyakaraNAlasAH santaH-pratyupekSaNAdibAhyaceSTArahitA iti gAthArthaH / / Aha-ye punarAlambanamAzritya bAhyakaraNAlasA bhavantiteSu kA vArteti?, ucyateni.(1171) AlaMbanena keNaije manne saMyamaMpamAyati / nahutaM hoi pamANaM bhUyatthagavesaNaMkujjA / / vR- Alambyata ityAlambanaM-prapatatAM sAdhAraNasthAnaM tenAlambanena 'kenacita' avyavacchityAdinA ye prANinaH 'manya' iti evamahaMmanye 'saMyamama' uktalakSaNaM pramAdayanti' parityajanti, 'na hutaM hoi pamANaM' naiva tadAlambanamAtraM bhavati pramANam-AdeyaM, kintu ? 'bhUtArthagaveSaNaM kuryAt' tattvArthAnveSaNaM kuryAta-kimidaM puSTamAlambanam ? Ahosvinneti, yadyapuSTamavizuddhacaraNA eva te, atha puSTaM vizuddhacaraNA iti gAthArthaH / / aparastvAha-AlambanAtko vizeSa upajAyate ? yena vizuddhacaraNA bhavantItiH atradaSTAntamAhani. (1172) sAlaMbaNo paDato appANaM duggame'pidhArei / iya sAlaMbaNasevA dhAreijaiMasaDhabhAvaM / / vR- ihAlambanaM dvividhaM bhavati-dravyAlambanaM bhAvAlambanaM ca, dravyAlambanaM gartAdau prapatatA yadAlambyate dravyaM, tadapi dvividham-puSTamapuSTaM ca, tatrApuSTaM durbalaM kuzavaccakAdi puSTaM tu balavatkaThinavalyAdi, bhAvAlambanamapipuSTApuSTabhedena dvidhaiva, tatrApuSTaM jJAnAdyapakArakaM, tadviparItaM tupuSTamiti, taccedaM 'kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu ya ujjamissaM / gaNaMva nIi vahusAravissaM, sAlaMbasevI samuvei mukkhaM / / " tadevaM vyavasthite satisahAlambanena vartata iti sAlambanaH, asau patannapi AtmAnaM 'durgame'pi' gartAdau dhArayati, puSTAlambanaprabhAvAditi, 'iya' evaM sevanasevA pratisevanetyarthaH, sAlambanA cAsau sevA ca sAlambanasevA sA saMsAragarte prapatantaM dhArayati yatimazaThabhAvaM-mAtRsthAnarahitImatyeSa guNa itigAthArthaH / / sAmprataM sisAdhayiSitArthavyatirekaM darzayannAhani. (1173) AlaMbaNahIno puNa nivaDai khalio ahe duruttAre / iya nikkAraNasevI paDaibhavohe agAhami / / vR-AlambanahInaH punarnipatati skhalitaH, kva ?- ahe duruttAre'tti gartAyAM duruttArAyAma, 'iya' evaM 'niSkAraNasevI' sAdhuH puSTAlambanarahita ityarthaH, patatibhavaughe agAdhe' patatibhavagartAyAmagAdhAyAm, agAdhatvaM punarasyA duHkhenottAraNasambhavAditi gAthArthaH / / gataM saprasaGga darzanadvAram, idAnIM 'niyAvAse'tti asyAvasaraH, asya ca sambandho vyAkhyAta eva gAthAkSaragamanikAyAM, sa eva lezataH smAryate-iha yathA caraNavikalA asahAyajJAnadarzanapakSamAlambanti evaM nityavAsAdyapi, ni.(1174) je jattha jayA bhaggA ogAsaM te paraM aviMdaMtA / gaMtuMtattha'cayaMtA imaM pahANaMti ghosaMti / / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 _vR-'ye' sAdhavaH zItalavihAriNaH 'yatra' anityavAsAdau 'yadA' yasmina kAle 'bhagnA' nirviNNAH 'avakAzaM' sthAnaMte 'paramaM' anyata aviMdaMta'ttialabhamAnAgantuM tatra' zobhane sthAne azaknuvantaH kiM kurvanti?- 'imaM pahANaMtighosanti'ttiyadasmAbhiraGgIkRtaM sAmprataMkAlamAzrityedameva pradhAnamityevaM ghoSayanti, diluto ittha satyeNaM-jahA koi satthopaviralodagarukkhacchAyamaddhANaM pavaNNo, tattha kei purisA parissaMtA paviralAsu chAyAsu jehiM tehiM vA pANiehiM paDibaddhA acchaMti, anne ya saddAviMtieha imaceva pahANaMti, taMmi satthe keitesiMpaDisuNaMti, kei na suNaMti, je suNiMtite chuhAtaNhAiyANaM dukkhANaM AbhAgI jAyA, jenasuNaMtite khippameva apaDibaddhA addhANasIsaMgaMtuMudayassasIyalassa chAyANaMca AbhAgI jAyA / jahA tepurisA visIyaMtitahA pAsatthA, jahAte nicchiNNA tahA susAhU / ayaM gAthArthaH / / sAmprataM yadaktamidaMpradhAnamiti ghoSayanti tadarzayatini. (1175) nIyAvAsavihAraM ceiyabhattiM ca ajjiyAlAbhaM / vigaIsaya paDibaMdhaM nihosaMcoiyA biMti / / vR- nityavAsena vihAraM, nityavAsakalpamityarthaH, caityeSu bhaktizcaityabhaktistAM ca, cazabdAtkulakAryAdiparigrahaH, AryikAbhyo lAbhastaM, kSIrAdyA vigatayo'bhidhIyatne tAsu vigatiSu ca pratibandham' AsaGgaM nirdoSaM coditAH anyenodyatavihAriNA 'bruvate' bhaNantItigAthArthaH / / tatra nityAvAsavihAre sadoSaM coditAH santastadA kathaM vA nirdoSaM bruvata ityAhani. (1176) jAhevi ya paritaMtA gAmAgaranagarapaTTaNamaDaMtA / to kei nIyavAsI saMgamatheraM vavaisaMti / / vR-yadA'pi ca 'paritAntAH' sarvathA zrAntA ityarthaH, kiM kurvantaH santaH ?-grAmAkaranagarapattanAnyaTantassantaH, grAmAdInAM svarUpaM prasiddhameva, ataH 'kecana' naSTanAzakA nityavAsinaH, na tu sarva eva, kiM ?-saGgamasthaviramAcArye vyapadizantyAlambanatvena iti gAthArthaH / / kathaM ?ni.(1177) saMgamatherAyario suTu tavassI taheva gIyattho / pehittA guNadosanIyAvAse pavatto u / / vR-nigadasiddhA, kaH punaH saGgamasthavira ityatra kathAnakaM-koillanayare saMgamatherA, dubbhikkhe tenna sAhuNo visajjiyA, te taM nayaraM nava bhAge kAUNa jaMdhAbalaparihINA viharaMti, nayaradevayA kira tesiM uvasaMtA, tesiM sIso datto nAma ahiMDao cireNa kAleNodaMtavAhago Agao, so tesiM paDissae pavisai niyayAvAsitti kAuM, bhikkhavelAe uggAhiyaM hiMDatANaMsaMkilissai-koDo'yaM saGkakulANi na dAeitti, egattha seTThiyAkule rovaNiyAe gahiyao dArao, chammAsA rovaMtagassa, AyariehiM cappuDiyA kayA-mArova, vANamaMtarIe mukko, tehiM tuDehiM paDilAhiyA jadhicchieNa, so visajjio, etAni tAni kulAnitti, AyariyA suiraM hiMDiUNa aMtaM paMtaM gahAya AgayA, samuddiTThA, AvassayaAloyaNAe AyariyAbhaNaMti-Aloehi, sobhaNai-tubbhehiM samaM hiMDiotti,tebhaNaMtidhAipiMDo te bhuttotti, bhaNai-aisuhubhANitti, baiTTo, devayAe aDDatte vAsaM aMdhayAraM ca viuvviyaM esa hIleitti, Ayariehi bhaNio-atIhi, sobhaNai-aMdhayArotti, AyariehiM, aMgulI padAiyA, sA pajjaliyA, AuTTo Aloei, AyariyAvi nava bhAge parikahaMti, evamayaM puTThAlaMbaNo na hoi savvesiMmaMdadhammANamAlaMbaNanti / / Aha ca Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1178 ] ni. (1178 ) ome sIsapavAsaM appaDibaMdhaM ajaMgamattaM ca / na gati egakhitte gati vAsaM niyayavAsI / / vR- 'ome' durbhikSe 'ziSyapravAsaM' ziSyagamanaM, tathA tasyaiva 'apratibandham' anabhiSvaGgam 'ajaGgamatvaM' vRddhatvaM ca, cazabdAttatraiva kSetre vibhAgabhajanaM ca, idamAlambanajAlaM 'na gaNayanti' na prekSante, nAlocayantItyarthaH, kintu ekakSetre gaNayanti vAsaM 'nityavAsinaH' mandadhiya iti gAthArthaH / / nityAvAsavihAradvAraM gataM. caityabhaktidvAramadhunA ni. (1179) ceiyakulagaNasaMghe annaM vA kiMci kAu nissANaM / ahavAvi ajjavayaraM to sevaMtI akaraNijjaM / / 47 vR caityakulagaNasaGghAn, anyadvA 'kiJcid' apuSTamavyavacchittyAdi kRtvA nizrAM' kRtvA''lambanamityarthaH, kathaM ? - nAsti kazcidiha caityAdipratijAgarakaH ato'smAbhirasaMyamo'GgIkRtaH, mA bhUzcaityAdivyavaccheda iti, athavA'pyAryavairaM kRtvA nizrAM tataH sevante 'akRtyam' asaMyamaM mandadharmANa iti gAthArthaH / / ni. (1180 ) ceiyapUyA kiM vayarasAmiNA muNiyapuvvasAreNaM / na yA puriyAi ? tao mukkhaMgaM sAvi sAhUNaM / / vR- akSarArthaH sugamaH, bhAvArtha: kathAnakAdavaseyaH, taccAdhaH kathitameva, vairasvAminamAlambanaM kurvANA idaM nekSante mandadhiyaH, kimityAha ni. (1181 ) ohAvaNaM paresiM satitthaubbhAvaNaM ca vacchallaM / na gaNaMti gaNemANA puvyucciyapupphamahimaM ca / / vR- 'apabhrAjanAM'lAJchanAM 'pareSAM' zAkyAdInAM svatIrthodbhAvanAM ca divyapUjAkaraNena tathA 'vAtsalya' zrAvakANAM, etanna gaNayantyAlambanAni gaNayantaH santaH, tathA pUrvAvacitapuSpamahimAnaM ca na gaNayantIti pUrvAvacitaiH prAgRhItaiH puSpaiH kusumairmahimA yAtrA tAmiti gAthArthaH / / caityabhaktidvAraM gatam, adhunA''ryikAlAbhadvAraM, tatreyaM gAthAni. (1182 ) ajjiyalAbhe giddhA saeNa lAbheNa je asaMtuTThA / bhikkhAyariyAbhaggA anniyaputtaM vavaisaMti / / vR- AryikAbhyo lAbha AryikAlAbhastasmina 'gRddhAH' AsaktAH 'svakIyena' AtmIyena lAbhena santuSTA mandadharmANaH bhikSAcaryayA bhagnA bhikSAcaryAbhagnAH, bhikSATanena nirviNNA ityarthaH, te hi susAdhunA coditAH santo'bhakSyo'yaM tapasvinAmiti 'annikAputram' AcAryaM vyapadizantyAlambanatveneti gAthArthaH / / katham ? - - ni. (1183) anniyaputtAyario bhattaM pAnaM ca pupphacUlAe / uvanIyaM bhuMjato tenneva bhavena aMtagaDo / / vR- akSarArtho nigadasiddhaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tacca yogasaGgraheSu vakSyate / te ca mandamataya idamAlambanaM kurvantaH santaH idamaparaM nekSante, kima ?, ata Aha ni. ( 1184) yasIsagaNaM ome bhikkhAyariyA apaccalaM theraM / gati sahAvi saDhA ajjiyalAhaM gavesaMtA / / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 _vR- gataH ziSyagaNo'syeti samAsastama 'ome' durbhikSe bhikSAcaryAyAm apaccalaH- asamarthaH bhikSAcaryA'paccalastaM 'sthAviraM' vRddham evaMguNayuktaM 'nagaNayanti' nAlocayanti 'sahAvi' samarthAH, apizabdAtsahAyAdiguNayuktA api, zaThA-mAyAvinaH AryikAlAbhaM 'gavesaMti'tti anviSanta iti gAthArthaH / / gatamAryikAlAbhadvAraM vigatidvAramadhunA, tatreyaM gAthAni.(1185) bhattaM vA pAnaM vA bhuttuNaM lAvalaviyamavisuddhaM / to avajjapaDicchannA udAyanarisiM vavaisati / / vR- 'bhaktaM vA' odanAdi 'pAnaM vA' drAkSApAnAdi bhuktvA' upabhujya 'lAvalaviyantilaulyopetam 'avizuddha' vigatisamparkadoSAta, tathA ca-niSkAraNe pratiSiddha eva vigatiparibhogaH, uktaMca "vigaIvigaIbhIo vigaigayaM jo ubhuMjae sAhU / vigaI vigaisahAvA vigaI vigaiMbalA neha ||''tti, tataH kenacitsAdhunA coditAH santaH 'avadhapraticchannAH' pApapracchAditAH 'udAyanarisiM' udAyanaRSiM vyapadizantyAlambanatveneti gAthArthaH / atra kathAnakaM- vItabhae nayare udAyano rAyA jAva pavvaio, tassa bhikkhAhArassa vAhI jAo, so vijjehiM bhaNio-dadhinA bhuMjai, so kira bhaTTArao vaiyAesu acchio, annayA vIyabhayaMgao, tattha tassa bhagiNijjo kesI rAyA, tennaM ceva rajje ThAvio, kesIkumAro'maccehiM bhaNio-esa parIsahaparAjio rajjaM maggai, so bhaNai-demi, tebhaNaMti-na esa rAyadhammotti vuggAhei, cireNa paDirasuyaM, kiM kajjau?, visaMtassa dijjau, egAe pasupAlIe ghare payuttaM-dadhinA saha dehitti, sA padiNNA, devayAe avahiyaM, bhaNio ya-maharisi! tujjha visaM dinnaM, pariharAhi dahiM, so parihario, rogo vAMdhiumAraddho, puNo pagahio, puNo pauttaM visaM, puNo devayAe avahariyaM, taiyaM vAraM devayAe vuJcai-puNovi viNNaM, taMpi avahiyaM, sA tassa pacchao pahiMDiyA, annayA pamattAe devayAe dinnaM, kAlagao, tassa ya sejjAtaro kuMbhagAro, taMmi kAlagae devayAe paMsuvarisaM pADiyaM, so avahio anavarAhittikAuMsiNavallIe kuMbhakArukkhevo nAma paTTaNaM tassa nAmeNa jAyaM jattha so avahariuM Thavio, vItabhayaM ca savvaM paMsuNA pelliyaM, ajjavi puMsuo acchaMti, esa kAraNigottikaTThana hoi savvesimAlaMbaNaMti ||aah cani.(1186) sIyalalukkhA'nuciyaM vaesu vigaIgaeNa jAvitaM / haTThAvi bhaNaMti saDhA kimAsi udAyano namunI? vR- zItalaM ca tat rUkSaM ca zItalarUkSam, annamiti gamyate, tasyAnucitaH-ananurUpaH narendrapravrajitatvAdrogAbhibhUtatvAcca zItalarUkSAnucitastaM, 'vrajeSu' gokuleSu 'vigatigatena' vigatijAtena yApayantaM santaM 'haTThAvi'tti samarthA apibhaNanti zaThAH-kimAsIdudAyano na muniH?, munireva vigatiparibhoge satyapi, tasmAnnirdopa evAyamiti / / evaM nityavAsAdiSu mandadharmAH saGgamasthavirAdanyilambanAnyAzritya sIdanti, anye punaH sUtrAdInyevAdhikRtya, tathA cAhani.(1187) suttatthabAlavuDDhe ya asahudavvAiAvaIo yA / nissANapayaM kAuMsaMtharamANAvisIyaMti / / . vR- sUtraM ca arthazca bAlazca vRddhazca sUtrArthabAlavRddhAstAn, tathA'sahazca dravyAdyApadazca asahadravyAdyApadastA~zca, nizrANAm-AlambanAnAM padaM kRtvA 'saMstaranto'pi' saMyamAnuparodhena Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhyayanaM -3- [ni. 1187] vartamAnA api santaH sIdanti, etaduktaM bhavatisUtraM nizrApadaM kRtvA yathA'haM paThAmi tAvatkiM mamAnye ?,evamarthe nizrApadaM kRtvA zrRNomi tAvata, evaMbAlatvaM vRddhatvaM asahama-asamarthatvamityarthaH, evaM dravyApadaM-durlabhamidaM dravyaM, tathA kSetrApadaM-kSullakamidaM kSetraM, tathA kAlApadaM-durbhikSaM vartate, tathA bhAvApadaM-glAno'hamityAdi nizrApadaM kRtvA saMstaranto'pisIdantyalpasattvA iti gaathaarthH| evamni.(1188) AnaMbaNANalogobhariojIvassa ajaukAmassa / jaMjaMpicchailoetaM taM AlaMbaNaMkuNai / / vR- 'AlambanAnAM' prAgnirUpitazabdArthAnAM 'lokaH' manuSyalokaH 'bhRtaH' pUrNo jIvasya 'ajaukAmassa'tti ayatitukAmasya, tathA ca-ayatitukAmo yada yatpazyati loke nityavAsAdi tata tadAlambanaM karotIti gAthArthaH / / kiM ca-dvidhA bhavanti prANinaH mandazraddhAstIvrazraddhAzca, tatrAnyanmandazraddhAnAmAlambanama anyacca tIvrazraddhAnAmiti,Aha cani.(1189) je jattha jayA jaiyA bahussuyA caraNakaraNapabbhaTThA / ... jaMtesamAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaDDANaM / / vR- 'ye' kecana sAdhavaH 'yatra'grAmanagarAdau 'yadA' yasmina kAle suSamaduSSamAdau 'jaiya'tti yadA ca durbhikSAdau bahuzrutAzcaraNakaraNaprabhraSTAH santo yatte samAcaranti pArzvasthAdirUpaM tadAlambanaM mandazraddhAnAM, bhavatIti vAkyazeSaH,tathAhi-AcAryo mathurAyAM maGguHsubhikSe'pyAhArAdipratibandhAparityAgAt pArzvasthatAmabhajat, tadevamapi nUnaM jinairdharmo dRSTa eveti gAthAbhiprAyaH / / ni.(1190) je jattha jayA jaiyA bahussuyA caraNakaraNasaMpannA / jaMtesamAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaDDANaM / / / vR-'ye' kecana yatra' grAmanagarAdau 'yadA' suSamaduSmAdau 'jaiya'tti yadA ca durbhikSAdau bahuzrutAzcaraNakaraNasampannAH, yatte samAcaranti bhikSupratimAdi tadAlambanaM tIvrazraddhAnAM bhavatIti gAthArthaH avasitamAnuSaGgikaM, tasmAta sthitamidaM-paJcAnAM kRtikarma na kartavyaM, tathA ca nigamayannAhani.(1191) daMsaNanANacarite tavavinae niccakAlapAsatthA / ee avaMdaNijjAje jasaghAI pavayaNassa / / vR- 'dasaNanANacarite'tti prAkRtazailyA chAndasatvAJca darzanajJAnacAritrANAMtathA tapovinayayoH 'niccakAlapAsattha' tti sarvakAlaM pAca~ tiSThantIti sarvakAlapArzvasthAH, nityakAlagrahaNamitvarapramAdavyavacchedArthe, tathAca-itvarapramAdAnizcayato jJAnAdyapagame'pivyavahAratastusAdhava eveti, 'ete' prastutA avandanIyAH,ye kiMbhUtAH?- 'yazodhAtinaH' yazo'bhinAzakAH, kasya?- pravacanasya, kathaM yazodhAtinaH ?, zramaNaguNopAttaM yada yazastattadguNavitathAsevanato dhAtayantIti gAthArthaH / / pArzvasthAdivandane cApAyAnnigamayannAhani.(1192) kiikammaMca pasaMsA suhasIlajanammi kammabaMdhAya / jejepamAyaThANA te te uvavUhiyA huMti / / vR- 'kRtikarma vandanaM 'prazaMsA ca' bahuzruto vinIto vA'yamityAdilakSaNA 'sukhazIlajane' pArzvasthajane karmabandhAya, kathaM ?-yataste pUjyA eva vayamiti nirapekSatarA bhavanti, evaM yAni yAni Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram - 2- 3/10 pramAdasthAnAni yeSu vipIdanti pArzvasthAdayastAni tAni 'upabRMhinAna bhavanti' samarthitAni bhavantianumatAni bhavanti, tatpratyayazca bandha iti gAthArthaH / / yasmAdete'pAyAstasmAta pArzvasthAdayo na vandanIyAH, sAdhava eva vandanIyA iti nigamayannAha ni. (1193 ) daMsaNanANacaritte tavavinae niccakAlabhujjuttA / ee u vaMdaNijjA je jasakArI pavayaNassa / / vR- darzanAjJAnacAritreSu tathA tapovinayayoH 'nityakAlaM' sarvakAlam 'udyuktA' udyatA eta eva vandanIyAH, ye vizuddhamArgaprabhAvanayA yazaHkAriNaH pravacanasyeti gAthArthaH / / adhunA susAdhuvandane guNamupadarzayannAha ni. (1194 ) kiikammaM ca pasaMsA saMviggajanaMmi nijjaraTThAe / je je viraIThANA te te ubavUhiyA haMti / / 50 vR- 'kRtikarma' vandanaM prazaMsA ca' bahuzruto vinItaH puNyabhAgityAdilakSaNA saMvignajane 'nirjarArthAya' karmakSayAya kathaM ? - yAni (yAni) viratisthAnAni yeSu vartante saMvignAstAni tAni 'upabRMhitAni bhavanti' anumatAni bhavanti, tadanumatyA ca nirjarA, saMvignAH punardvidhA dravyato bhAvatazca, dravyasaMvignA mRgAH patre'pi calati sadottrastacetasaH, bhAvasaMvignAstu sAdhavastairihAdhikAra iti gAthArtha: / gataM saprasaGgaM nityavAsadvAramiti vyAkhyAtA saprapaJcaM paccAnAM kRtikarma ityAdidvAragAthA, nigamayatoktamodhato darzanAdyupayuktA eva vandanIyA iti / adhunA tAnevA''cAryAdi-bhedato'bhidhitsurAhani. (1195 ) eesiM kiikammaM kAyavvaM nijjaraTThAe / / vR- AcArya upAdhyAyaH pravartakaH sthavirastathaiva ratnAdhikaH, eteSAM kRtikarma kartavyaM nirjarArthe, tatra cA''cAryaH sUtrArthobhayavettA lakSaNAdiyuktazca, uktaM ca na tu sUtraM yata uktam - Ayariya uvajjhAe pavvatti dhere taheva rAyanie / suttatthaviU lakkhaNajutto gacchasta meDhimUoya / gaNatattivippamukko atthaM bhAsei Ayario / / asya hi sarvairavopAdhyAyAdibhiH kRtikarma kArya paryAyahInasyApi, upAdhyAyaH prAgnirUpitazabdArthaH, sa cetthambhUtaH - - 'ekkaggayA ya jhANe vuDDI titthayaraanukitI garuA / ANAhijjamii gurU kayariNamukkhA na vAei / / 'sammattanANasaMjamajutto suttatthathatadubhayavihinnU / AyariyaThANajuggo suttaM vAeuvajjhAo / / kiM nimittaM ?- 'suttatthesu thirataM riNamukkho AyatIya'paDibaMdho / pADicchAmohajao suttaM vAeuvajjhAo / / tasyApi tairvineyaiH paryAyahInasyApi kRtikarma kArya, yathocitaM prazastayogeSu sAdhUna pravartayatIti pravartakaH, uktaM ca 'tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM pavattei / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1195] asahuMca niyatteiMgaNatattillo pavattIu / / asyApi kRtikarma kArya hInaparyAyasyApi, sIdataH sAdhUnaihikAmuSmikApAyadarzanato mokSamArga eva sthirIkarotIti sthaviraH, uktaMca 'thirakaraNA puNathero pavattivAvAriesu atthesuM / jo jatthasIyaijaMsaMtabalotaMthiraM kuNai / / asyApyUnaparyAyasyApi kRtikarma kArya, gaNAvacchedako'pyatrAnupAtto'pi mUlagrantho nAvagantavyaH, sAhacaryAditi, sacetthambhUtaH 'uddhAvaNApahavaNakhittovadhimaggaNAsu avisA / suttatthatadubhayaviU gaNavaccho eriso hai / / asyApyUnaparyAyasyApi kRtikarma kartavyaM, ratnAdhikaH-paryAyajyeSThaH, eteSAmuktakrameNaiva kRtikarma kartavyaM nirjarArtham, anyetubhaNanti-prathamamAlocayadbhiH sarvairAcAryasya kRtikarma kArya, pazcAd yathAratnAdhikatayA, AcAryeNApi madhyame kSAmaNAnantare kRtikarmaNi jyeSThasya kRtikarma kAryamiti gAthArthaH / / prathamadvAragAthAyAM gataM kasye ti dvArama, adhunA 'kene ti dvAraM, kena kRtikarma kartavyaM? kena vAna kartavyaM?,kaH punarasya kAraNocitaH anucito vetyarthaH, tatramAtApitrAdiranucito gaNaH, tathA cAhagranthakAraHni. (1196) mAyaraM piyaraM vAvi jiTTagaMvAvibhAyaraM / kiikammana kArijjA savve rAinie tahA / / vR- mAtaraM pitaraM vA'pi jyeSThakaM vA'pi bhrAtarama, apizabdAnmAtAmahapitAmahAdiparigrahaH, 'kRtikarma' abhyutthitavandanamityarthaH, na kArayeta sarvAna ratnAdhikA~stathA, paryAyajyeSThAnityarthaH, kimiti ?, mAtrAdIna vandanaM kArayataH lokagopajAyate, teSAM ca kadAcidvipariNAmo bhavati, AlocanapratyAkhyAnasUtrArtheSu tu kArayeta, sAgArikAdhyakSe tu yatanayA kArayeda, eSa pravrajyApratipannAnAM vidhiH, gRhasthAstu kaaryediti| sAmprataM kRtikarmakaraNocitaM pratipAdayannAhani.(1197) paMcamahavvayajutto analasa mAnaparivajjiyamaIo / saMviganijjaraTThI kiikammakaro havai sAhU / / vR- paJca mahAvratAni-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni tairyuktaH 'analasa'tti AlasyarahitaH 'mAnaparivarjitamatiH' jAtyAdimAnaparAGmukhamatiH 'saMvignaH' prAgvayAkhyAta eva 'nirjarArthI' karmakSayArthI, evambhUtaH kRtikarmakArako bhavati sAdhuH, evambhUtena sAdhunA kRtikarma karttavyamiti gAthArthaH / / gataM keneti dvAraM, sAmprataM 'kade' tyAyAtaM, kadA kRtikarma kartavyaM kadA vA na kartavyaM ?, ni. (1198) vakkhittaparAhutte apamattemA kayA huvaMdijjA / AhAraM ca karito nIhAraM vA jaikarei / / / vR-vyAkSiptaM dharmakathAdinA 'parAhutte yaM' parAGmukhaM, cazabdAdudbhU (tthi) tAdiparigrahaH, pramattaM krodhAdipramAdena mA kadAcidvandeta, AhAraM vA kurvantaM nIhAraM vA yadi karoti, iha ca-dharmAntarAyAnavadhAraNaprakopAhArAntarAyapurISAnirgamanAdayo doSAH prapaJcena vaktavyA iti gAthArthaH / kadA vandetetyata Aha Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 ni.(1199) pasaMta AsaNatthe ya, uvasaMte uvtttthie| anunnavittu mehAvI, kiikammaM pauMjae / / vR- 'prazAnta' vyAkhyAnAdivyAkSeparahitama Asanastha' niSadyAgatama upazAntaM' krodhAdipramAdarahitam 'upasthitaM' chandenetyAdyabhidhAnena pratyudyatam, evambhUtaMsantamanujJApya meghAvI tataH kRtikarma prayajIta, vandanakaM kuryAdityarthaH, anujJApanAyAM ca AdezadvayaM, yAni dhruvavandanAni teSu pratikramaNAdau nAnujJApayati, yAni punarautpattikAniteSvanujJApayatItigAthArthaH / / gataMkaMdeti dvAraM, katikRtvodvAramadhunA, katikRtvaH kRtikarma kArya ?, kiyatyo vArA ityarthaH, tatra pratyahaM niyatAnyaniyatAni ca vandanAni bhavantyata ubhayasthAnanidarzanAyA''i niyuktikAraHni. (1200) paDikamaNe sajjhAe kAussgagAvarAhapAhuNae / AloyaNasaMvaraNe uttamaDhe ya vaMdanayaM / / vR-pratIpaMkramaNaM pratikamaNam, aparAdhasthAnebhyo guNasthAneSu vartanamityarthaH, tasmina-sAmAnyato vandanaM bhavati, tathA 'svAdhyAye' vAcanAdilakSaNe, 'kAyotsarge' yo hi vigatiparibhogAyA''cAmlavisarjanArthe kriyate, 'aparAdhe' guruvinayalaGghanarUpe, yatastaM vanditvA kSAmayati, pAkSikavandanAnyaparAdhe patanti, 'prAghUrNaka' jyeSThe samAgate sati vandanaM bhavati, itarasminnapi pratIcchitavyam, atra cAyaM vidhiH'saMbhoiya annasaMbhoiyA ya duvihA havaMti pahuNayA / saMbhoiya AyariyaM ApucchitA uvaMdeha / / iyare puNaAyariyaM vaMdittA saMdisAviuM taha ya / paccha vaMdeha ja gayamohA ahava vaMdAve / / tathA''locanAyAM vihArAparAdhabhedabhinnAyAM saMvaraNaM' bhukteH pratyAkhyAnam, athavA kRtanamaskArasahitAdipratyAkhyAnasyApi punarajIrNAdikAraNato'bhaktArtha gRhNataH saMvaraNaM tasmin vandanaM bhavati, 'uttamArthevA' anazanasaMlekhanAyAM vandanamityeteSu pratikramaNAdiSu sthAneSu vandanaM bhavatIti gAthArthaH / / itthaM sAmAnyena niyatAniyatasthAnAni vandanAni pradarzitAni, sAmprataM niyatavandanasthAnasaGkhyApradarzanAyA''hani.(1201) catvAri paDikkamaNe kiikammA tinni huMti sajjhAtAe / puTavaNhe avaraNhe kiikammA caudasa havaMti // vR- catvAri pratikramaNe kRtikarmANi trINi bhavanti, svAdhyAye pUrvAhna-pratyuSasi, kathaM ? guru puvvasaMjhAe vaMdittA Aloeitti evaM ekvaM, abbhuTThiyAvasANe jaM puNo vaMdaMti guruM evaM biiyaM, ettha ya vihI-pacchA jahanneNa tinnimajjhimaM paMcavA satta vA ukkosaM savvevi vaMdiyavva, jaivAulA vakkhevo vA to ikkeNa UNagAjAva tinni avassaMvaMdiyavvA, evaM devasie, pakkhiepaMcaavassaM, cAummAsie saMvaccharievi satta avassaMti, te vaMdiUNaMjaM puNo Ayarissa allivijjaitaM taiyaM, paccakkhANe cautthaM, sajjhAepuna vaMdittA paDhevei paDhamaM, paTTavie pavedayaMtassa bitiyaM, pacchA uddidvaMsamuddir3ha paDhai, uddesasamuddesavaMdaNANamiheva'tabbhAvo, tao jAhe caubhAgAvasesA porisI tAhe pAe paDilehei, jai na paDhiukAmo to vaMdai, aha paDhiukAmo to avaMdittA pAe paDilehei, paDilehittA pacchA paDhai, kAlavelAe vaMdiuM paDikkamai, eyaM taiyaM / evaM pUrvAhne, sapta, aparAhne'pi saptaiva bhavanti, anujJAvandanAnAM svAdhyAyavandaneSvevAntarbhAvAt, pratikramaNikAni tucatvAriprasiddhAni, evametAni ' Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1201 ] dhruvANi pratyahaM kRtikarmANi caturdaza bhavantyabhaktArthikasya, itarasya tu pratyAkhyAnavandanenAdhikAni bhavantIti / gataM katikRtvodvAraM, vyAkhyAtA vandanamityAdiprathamA dvAragAthA, sAmprataM dvitIyA vyAkhyAyate, tatra katyavanatamityAdyaM dvAraM, tadarthapratipAdanAyA''hadooNayaM ahAjAyaM, kiikammaM bArasAvayaM / ni. (1202/1) vR- avanatiH-avanatam uttamAGgapradhAnaM praNamanamityarthaH, dve avanate yasmiMstad dvyavanatam ekaM yadA prathamameva 'icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nissIhiyAe' tti abhidhAya chando'nujJApanAyAvanamati, dvitIyaM punaryadA kRtAvarto niSkrAntaH 'icchAmI' tyAdisUtramabhidhAya chando'nujJApanAyaivAvanamati, yathAjAtaM zramaNatvamAzritya yoniniSkramaNaM ca tatra rajoharaNamukhavastrikAcolapaTTamAtrayA zramaNo jAtaH, racitakarapuTastu yonyA nirgataH, evambhUta eva vandate, tadavyatirekAcca yathAjAtaM bhaNyate kRtikarmavandanaM, 'bArasAvayaM' tti dvAdazAvartAH-sUtrAbhidhAnagarbhAH kAyavyApAravizeSA yasminniti samAsastada dvAdazAvartam, iha ca prathamapraviSTasya SaDAvartA bhavanti, 'ahokAyaM kAyasaMphAsaM khamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkaMto ?, jattA bhe javaNijjaM ca bhe' etatsUtragarbhA gurucaraNanyastahastaziraH sthApanArUpAH niSkramya punaH praviSTasyApyeta eva SaDiti, etaccApAntarAladvAradvayamAdyadvAropalakSitamavagantavyaM, gataM katyavanatadvAraM, sAmprataM 'katiziraM' ityedvAraM vyAcikhyAsuridamaparaM gAthAzakalamAha 53 ni. (1202 / 2) causiraM tiguttaM ca dupasevaM eganikkhamaNaM / / vR- catvAri zirAMsi yasmiMstaccatuH ziraH, prathamapraviSTasya kSAmaNAkAle ziSyAcAryazirodvayaM, punarapi niSkramya praviSTasya dvayameveti bhAvanA, dvAraM / tisro guptayo yasmiMtamastatriguptaM, manasA samyakpraNihitaH vAcA'skhalitAkSarANyuccArayana kAyenAvartAnavirAdhayana vandanaM karoti yataH, cazabdo'vadhAraNArthaH, dvau pravezau yasmistadvipravezaM, prathamo'nujJApya pravizataH, dvitIyaH punarnirgatasya pravizata iti, ekaniSkramaNamAvazyakayA nirgacchataH, etaccApAntarAladavAstrayaM katizirodvAreNaivopalakSitamavagantavyamiti gAthArthaH / / sAmprataM katibhirvA''vazyakaiH parizuddhamiti dvArArtho'bhidhIyate, tathA cA''hani. (1203 ) avanAmA dunna'hAjAyaM, AvattA bAraseva u / sIsA cattAri guttIo, tinni do ya pavesaNA / / enikkhamaNaM ceva, paNavIsaM viyAhiA / AvassagehiM parisuddhaM, kiikammaM jehi kIra / / (ni. (1204) bR- gAthAdvayaM nigadasiddhameva, ebhirgAthAdvayoktaiH paJciviMzatibhirAvazyakaiH parizuddhaM kRtikarma kartavyam anyathA dravyakRtikarma bhavati / / Aha ca ni. (1205 ) kiikammaMpi kariMto na hoi kiikammanijjarAbhAgI / paNavIsAmannayaraM sAhU ThANaM virAhiMto / / vR- 'kRtikarmApi kurvan' vandanamapi kurvana na bhavati kRtikarmanirjarAbhAgI 'paJcaviMzatInAm' AvazyakAnAmanyatarata sAdhuH sthAnaM virAdhayana, vidyAdRSTAnto'nna, yathA hi vidyA vikalAnuSThAnA phaladA na bhavati, evaM kRtikarmApi nirjarAphalaM na bhavati, vikalakatvAdeveti gAthArthaH / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 Avazyaka-mUlasUtram -2.3/10 adhunA'virAdhakaguNopadarzanAyA''hani.(1206) paNavIsA parisuddhaM kiikammaMjo pauMjai gurUNaM / so pAvai nivvANaM acireNa vimAnavAsaMvA / / vR- paJciviMzatiH AvazyakAni-avanatAdIni pratipAditAnyeva tacchuddhaM-tadavikalaM kRtikarma yaH kazcit 'prayuGkte' karotItyarthaH, kasmai ? - 'gurakhe' AcAryAya, anyasmai vA guNayuktAya, sa prApnoti nirvANaM' mokSama 'acireNa' svalpakAlena 'vimAnavAsaM vA' suralokaM veti gaathaarthH| 'katidoSavipramukta miti yaduktaM tatra dvAtriMzaddoSavipramuktaM kartavyaM, taddoSadarzanAyAhani.(1207) anADhiyaM ca thaddhaM ca, pavviddhaM paripiMDiyaM / Tolagai aMkusaMceva, tahA kacchabhariMgiyaM / / vR- 'anAdRtama' anAdaraM sambhramarahitaM vandate? 'stabdha' jAtyAdimadastabdho vandate 2 'praviddhaM' vandanakaM dadadeva nazyati 3 'paripiNDitaM' prabhUtAnekavandanena vandate AvartAna vyaJjanAbhilApAn vA vyavacchinnAn kurvan 4 'Tolagati' tiDavadutplutya 2 visaMsthulaM vandate 5 'aGkuzaM' rajoharaNamaGkuzavatkaradvayena gRhItvA vandate 6 'kacchabhariMgiyaM' kacchapavat riGgitaM kacchapavata riGgan vandata iti gAthArthaH7 / / ni.(1208) macchuvvattaM manasA pauTuM taha ya veiyAvaddhaM / bhayasA ceva bhayaMtaM, mittI gAravakAraNA / / vR-'matsyoddhattam' ekaM vanditvA matsyavad drutaM dvitIyaM sAdhuMdvitIyapArzvenarecakAvartena parAvartate 8manasA praduSTaM, vandyo hInaH kenacidguNena, tameva camanasi kRtvAsAsUyovandate 9 tathA ca vedikAbaddhaM jAnunorupari hastau nivezyAdho vA pArzvayorvA utsaGge vA ekaM vA jAnukaradvayAntaH kRtvA vandate 10 'bhayasAceva'tti bhayena vandate, mA bhUgacchAdibhyo nirdhATanamiti 11. 'bhayaMtaM'tti bhajamAnaM vandate 'bhajatyayaM mAmatobhaktaMbhajasveti tadAryavRttaM' iti 12, metti'ttimaitrInimittaMprItImicchana vandate 13 'gAravi'tti gauravanimittaM vandate, vidantu mAM yathA sAmAcArIkuzalo'yaM 14, 'kAraNa'tti jJAnAdivyatiriktaM kAraNamAzritya vandate, vastrAdi me dAsyatIti 15, ayaM gAthArthaH / / ni. (1209) teniyaM paDiniyaMceva, ruTuMtajjiyameva ya / saDhaMca hIliyaM ceva, tahA vipaliuMciyaM / / vR- 'stainya miti parebhyaH khalvAtmAnaM gRhayan stenaka iva vandate, mAme lAdhavaM bhaviSyati 16, 'pratyanIkama' AhArAdikAle vandate 17, 'ruSTaM' krodhAmAtaMvandate krodhAdhmAtovA 18, 'tarjitaM' na kupyasi nApi prasIdasi kASThaziva ivetyAditarjayana-nirbhartsayana vandate, aGgulyAdibhirvA tarjayan 19, zaThaMzAThyena vizrambhArthaM vandate, glAnAdivyapadezaM vA kRtvA na samyaga vandate 20, hIlitaM he gaNin ! vAcaka ! kiM bhavatA vanditenetyAdi hIlayitvA vandate 21, tathA 'vipalikuJcitam' arddhavandita eva dezAdikathAH karoti 22, itigAthArthaH / / ni. (1210) diTThamadiTuM ca tahA, siMgaMca karamoaNaM / AliTThamanAliTuM, UNaMuttaracUliyaM / / vR-dRSTAdRSTaM tamasi vyavahito vAna vandate 23 'zRGgama' uttamAGgaikadezena vandate 24 karamocanaM' Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1210] 55 karaM manyamAno vandate na nirjarAM 'tahA moyaNaM nAma na annahA mukkho, eeNa puNa dineNa muccemitti vaMdanagaM dei 25-26 'AzliSTAnAzliSTa' mityatra caturbhaGgakaH- rajoharaNaM karAbhyAmAzliSyati zirazca 1 rajoharaNaM na ziraH ra ziro na rajoharaNaM 3 na rajoharaNaM nApi ziraH 4, atra prathamabhaGgaH zobhanaH zeSeSu prakRtavandanAvatAraH 27, 'UnaM' vyaJcanAbhilApAvazyakairasampUrNa vandate 28, 'uttaracUDaM' vandanaM kRtvA pazcAnmahatA zabdena mastakena vanda iti bhaNatIti gAthArthaH 29 / / ni. ( 1211 ) mUyaM ca DhaDuraM ceva, cuDuliM ca apacchimaM / battIsadoparisuddhaM, kiikammaM pauMjaI / / vR- 'mUkam' AlApakAnanuccArayan vandate 20 'DhaDDuraM' mahatA zabdenoccArayana vandate 31 'cuDDulI 'ti ulkAmiva paryante gRhItvA rajoharaNaM bhramayan vandate 32 'apazcimam' idaM caramamityarthaH, ete dvAtriMzaddoSAH, ebhiH parizuddhaM kRtikarma kArya, tathA cAha- dvAtrizaddoSaparizuddhaM 'kRtikarma vandanaM 'prayuJjIta' kuryAditi gAthArthaH / / yadi punaranyatamadoSaduSTamapi karoti tato na tatphalamAsAdayatIti / ni. ( 1212 ) kiikammaMpi karito na hoi kiikammanijjarAbhAgI / battIsAmannayaraM sAhU ThANaM virAhiMto / / vRkRtikarmANi kurvanna bhavati kRtikarmanirjarAbhAgI, dvAtriMzaddoSANAmanyataratsAdhuH sthAnaM virAdhayanniti gAthArthaH / / doSavipramuktakRtikarmakaraNe guNamupadarzayannAhabattIsadosaparisuddhaM kiikammaM jo pauMjai gurUNaM / so pAvai nivvANaM acireNa vimAnavAsaM vA / / ni. (1213) vR- dvAtriMzaddoSaparizuddhaM kRtikarma yaH prayuGkte' karoti gurave sa prApnoti nirvANam acireNa vimAnavAsaM veti gAthArthaH / / Aha- doSaparizuddhAdvandanAtko guNaH ? yena tata eva nirvANaprAptiH pratipAdyata iti, ucyateni. ( 1214 ) Avassaesa jaha jaha kuNai payattaM ahInamairitaM / tivihakaraNovautto taha taha se nijjarA hoi / / vR- 'AvazyakeSu' avanatAdiSu doSatyAgalakSaNeSu ca yathA 2 karoti prayatnama 'ahInAtiriktaM' nahInaMnApyadhikaM kimbhUtaH sana ? -trividhakaraNopayuktaH manovAkkAyairupayukta ityarthaH, tathA 2 'se' tasya vandanakarturnirjarA bhavati karmakSayo bhavati, tasmAcca nirvANaprAptiriti, ato doSapIrazuddhAdeva phalAvAptiriti gAthArthaH / / gataM saprasaGgaM doSavipramuktadvAram adhunA kimiti kriyata iti dvAraM, tatra vandanakaraNakAraNAni pratipAdayannAha ni. (1215 ) vina ovayAra mAnassa bhaMjaNA pUyaNA gurujanassa / titthayarANa ya ANA suadhammArAhaNA'kiriyA / / vR- vinaya evopacAro vinayopacAraH kRto bhavati, sa eva kimartha ityAi - 'mAnasya' ahaGkArasya 'bhaJjanA' vinAzaH, tadarthaH mAnena ca bhagnena pUjanA gurujanasya kRtA bhavati, tIrthakarANAM cA''jJAanupAlitA bhavati, yato bhagavavadbhirvinayamUla evopadiSTo dharmaH, sa ca vandanAdilakSaNa eva vinaya iti, tathA zrutadharmArAdhanA kRtA bhavati, yato vanvanapUrve zrutagrahaNaM, 'akiriya'tti pAramparyeNAkriyA bhavati, yato'kriyaH siddhaH, asAvapi pAramparyeNa vandanalakSaNAd viyanAdeva Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 bhavatIti, uktaMca paramarSibhiH- tahArUvaM naMbhaMta! samaNaM vA mAhaNaM vAvaMdamANassa pajjuvAsamANassa kiMphalA vaMdanapajjuvAsaNayA?, goyamA! savaNaphalA, savaNenANaphale, nANe vinnANaphale, vinnANe paccakkhANaphale, paccakkhANe saMjamaphale, saMjame aNaNhae tavaphale, tave vodANaphale, vodANe akiriyAphale, akiriyA siddhigaigamanaphalA' / tathA vAcakamukhenApyuktam - ... "vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM cAzravanirodhaH / / saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAkriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam / / yoganirodhAbhavasantatikSayaHsantatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH / / iti ni. (1216) vinao sAsane mUlaM, vinIo saMjaobhave / vinayAu vippamukkassa, kaodhammo ko tavo? vR-zAsyante'nena jIvA iti zAsanaM-dvAradazAGgaM tasmina vinayo mUlaM, yata uktam mUlauu khaMdhappabhavo dumassa,khaMdhAu pacchA viruhaMtisAlA / sAhappasAhA viruvaM tipattA, tato si pupphaMca phalaM rasoya / / evaM dhammassa vinao mUlaM paramo se mokkho / jeNa kittI suyaM sigdhaM nissesamadhigacchai / / " ato vinItaH saMyato bhaveta, vinayAdvipramuktasya kuto dharmaH kutastapa iti gAthArthaH / / ato vinayopacArArthe kRtikarma kriyata iti sthitama / Aha-vinaya iti kaHzabdArtha iti ucyate - ni.(1217) jamhA vinayai kammaM aTTavihaMcAuraMtamukkhAe / tamhA uvayaMti viU vinautti vilInasaMsArA / / vR- yasmAdvinayati karma-nAzayati karmASTavidhaM, kimarthaM ?-caturantamokSAya, saMsAravinAzAyetyarthaH, tasmAdeva vadanti vidvAMsaH 'vinaya iti' vinayanAdvinayaH 'vilInasaMsArAH' kSINasaMsAra athavA vinItasaMsArAH, naSTasaMsArA ityarthaH yathA vinItA gaurnaSTakSIrA'bhidhIyate iti gAthArthaH / kimiti kriyata iti dvAraM gataM, vyAkhyAtA dvitIyA katyavanatamityAdidvAragAthA / atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitatvAnnehAdhikRtaH, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdi prapaJcato vaktavyaM yAvattaccedaM sUtraM mU. (10) 'icchAmikhamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe aNujANaha me miuggaha nisIhi, ahokAyaM kAyasaMphAsaM, khamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato?, jattA bhe? javaNijjaMca bhe? khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vahakkama, AvassiyAe paDikkamAmikhamAsamaNANaM devasiAe AsAyaNAe tittIsannayarAe jaMkiMcimicchAe manadukkaDAe vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lobhAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe asAyaNAe jo me aiyAro kao tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosiraami|| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1217] vR- tallakSaNaM cedaM saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA !! tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, sA ca icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiAe' ityavesUtroccAraNarUpA, tAni cAmUni sarvasUtrANi icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe aNujANaha me miuggahaM nisIhi, ahokAyaM kAyasaMphAsaM, khamaNijjo bhe kilAmo paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAbhi / adhunA padavibhAgaH icchAmi kSamAzramaNa ! vandituM yApanIyayA naiSedhikyA anujAnIta mama mitAvagrahaM naiSedhikI adhaH kAyaM kAyasaMsparza kSamaNIyo bhavatA klamaH alpaklAntAnAM bahuzubhena bhavatAM divaso vyatikrAntaH ?, yAtrA bhavatAM ? yApanIyaM ca bhavatAM ?, kSamayAmi kSamAzramaNa ! daivasikaM vyatikramaM AvazyakyA pratikramAmi kSamAzramaNAnAM daivasikyA AzAtanayA trayayastriMzadanyatarayA yatkiJcinmithyayA manoduSkRtayA vacanaduSkRtayA kAyaduSkRtayA krodhayA mAnayA mAyayA lobhayA sarvakAlikyA sarvamithyopacArayA sarvadharmAtikramaNayA azAtanayA yo mayA'ticAraH kRtastasya kSamAzramaNa ! pratikramAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmi, etAvanti sarvasUtrapadAni / 57 sAmprataM padArthaH padavigrahazca yathAsambhavaM pratipAdyate tatra 'ivu icchAyAm' itvasyottamapuruSaika vacanAntasya icchAmIti bhavati, 'kSamUS sahane ' ityasyA'ntasya kSamA, 'zramu tapasi khede ca' asya kartari lyuTa zrAmyatyasAviti zramaNaH kSamApradhAnaH zramaNaH kSamAzramaNaH tasyA''mantraNaM, vandestumanapratyayAntasya vandituM, 'yA prApaNe' asya Nvantasya kartaryanIyac, yApayatIti yApanIyA, tayA, 'SidhugatyAm' asya nipUrvasya dhaJi niSedhanaM niSedhaH niSedhena nirvRttA naiSedhikI, prAkRtazailyA chAndasatvAdvA naiSedhiketyucyate, evaM zeSapadArtho'pi prakRtipratyayavyutpattyA vaktavyaH, vineyAsammohArtha tu na brUmaH, ayaM ca prakRtasUtrArthaH - avagrahAdbahiH sthito vineyo'rddhAvanatakAyaH karadvayagRhItarajoharaNo vandanAyodyata evamAha- 'icchAmi' abhilaSAmi he kSamAzramaNa ! ' vandituM' namaskAraM kartu bhavantamiti gamyate, yApanIyayA-yathAzaktiyuktayA naiSedhikyAprANAtipAtAdinivRttayA tanvA zarIreNetyarthaH, atrAntare gururvyAkSepAdiyuktaH 'trividhene 'ti bhaNati, tataH ziSyaH saMkSepavandanaM karoti, vyAkSepAdivikalastu 'chandase 'ti bhaNati, tato vineyastatrastha evamAha'anujAnIta' anujAnIdhvaM anujJAM prayacchatha, 'mama' ityAtmanirdeze, kaM ?- mitazcAsAvavagrahazceti mitAvagrahastaM caturdizamihAcAryasyAtmapramANaM kSetramavagrahastamanujJAM vihAya praveSTuM na kalpate, tato gururbhaNati anujAnAmi, tataH ziSyo naiSedhikyA pravizya gurupAdAntikaM nidhAya tatra rajoharaNaM tallalATaM ca karAbhyAM saMspRzannidaM bhaNati - adhastAtakAyaH adhaHkAyaH - pAdalakSaNastamadhaH kAyaM prati kAyena nijadehena saMsparzaH kAyasaMsparzastaM karomi, etaccAnujAnIta, tathA kSamaNIyaH - sahyo bhavatAma adhunA 'klamo' dehaglAnirUpaH, tathA alpaM - stokaM klAntaM klamo yeSAM te'lyaklAntAsteSAmalpaklAntAnAM, bahu ca tacchubhaM ca bahuzubhaM tena bahazubhena, prabhUtasukhenetyarthaH, bhavatAM divaso vyatikrAnto ?, yuSmAkamahargatamityarthaH, atrAntare gururbhaNati tatheti, yathA bhavAn bravIti, punarAha vineyaH - 'yAtrA' taponiyamAdilakSaNA kSAyikamizraupazamikabhAvalakSaNA vA utsarpati bhavatAm ?, atrAntare Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 gururbhaNati-yuSmAkamapi vartate ?, mama tAvadutsarpati bhavato'pyutsapatItyarthaH, punarapyAha vineyoyApanIyaM cendriyanoindriyopazamAdinA prakAreNa bhavatAM?, zarIramiti gamyate, atrAntare gururAhaevamAma, yApanIyamityarthaH, punarAha vineyaH-'kSamayAmi' marSayAmi kSamAzramaNeti pUrvavat divasena nirvRtto daivasikastaM vyatikramam-aparAdhaM, daivasikagrahaNaM rAtrikAdhupalakSaNArtham, atrAntare gururbhaNati-ahamapi kSamayAmi daivasikaM vyatikramaM pramAdodbhavamityarthaH, tato vineyaH praNamyaivaM kSAmAyitvA''locanAhNa pratikramaNArheNa ca prAyazcittenAtmAnaM zodhayannatrAntare'karaNatayotthAyAvagrahAnirgacchan yathA arthovyavasthitastathA kriyayA pradarzayannAvazyikyetyAdidaNDakasUtraM bhaNati, avazyakartavyaizcaraNakaraNayogairnivRttA AvazyikI tayA''sevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasya pratikrAmAmi, vinivartayAmItyarthaH, itthaM sAmAnyenAbhidhAya vizeSeNa bhaNati-kSamAzramaNAnAM vyAvarNitasvarUpANAM sambandhinyA daivasikyA' divasena nivRttayA jJAnAdyAyasya zAtanA AzAtanA tayA, kiMviziSTayA? trayastriMzadanyatarayA, AzAtanAzcayathA dazAsu, atraiva vA'nantarAdhyayane tathA draSTavyAH, 'tAo puNa tittIsaMpiAsAyaNAoimAsucausu mUlAsAyaNAsusamoyaraMtidavvAsAyaNAe 4, davvAsAyaNA rAinieNasamaM jaMto maNuNNaMappaNA bhuMjai evaM uvahisaMthAragAisu vibhAsA, khittAsAyaNA AsannaM gaMtAbhavairAiniyassa,kAlAsAyaNA rAovA viyAlevAvAharamANassa tusiNIe ciTThai,bhAvAsAyaNA AyariyaM tumaM tumaMti vattA bhavai, evaM tittIsaMpi causu davvAisu samoyaraMti' 'yatkiJcinmithyayA' yatkiJcidAzritya mithyayA, manasA duSkRtAmanoduSkRtA tayA pradveSanimittAyetyarthaH, vAgduSkRtayA' asAdhuvacananimittayA, 'kAyaduSkRtayA' AsannagamanAdinimittayA, 'krodhaye tikrodhavatyeti prApte azadirAkRtigaNatvAta acpratyayAntatvAta 'krodhayA' krodhAnugatayA, 'mAnayA' mAnAnugatayA, 'mAyayA' mAyAnugatayA, 'lobhayA' lobhAnugatayA, ayaM bhAvArtha:- krodhAdyanugatena yA kAcidnayabhraMzAdilakSaNA AzAtanA kRtA tayeti, evaM daivasikI bhaNitA, adhunehabhavAnyabhavagatA'tItanAgatakAlasaGgahArthamAha-sarvakAlena-atItAdinA nirvRttA sArvakAlikI tayA, sarva eva mithyopacArAH-mAtRsthAnagarbhAH kriyAvizeSA yasyAmitisamAsastyA, sarvadharmAH-aSTau pravacanamAtaraH teSAmatikramaNaM-laGghanaM yasyAM sA sarvadharmAtikramaNA tayA, evambhUtayA''zAtanayeti, nigamayati-yo mayA'ticAraH-aparAdhaH 'kRto' nirvartitaH 'tasya' aticArasya he kSamAzramaNa! yuSmatsAkSikaM pratikrAmAmi-apunaHkaraNatayA nivartayAmItyarthaH, tathA duSTakarmakAriNaM nindAmyAtmAnaM prazAntena bhavodvignena cetasA, tathA garhAmyAtmAnaM yuSmatsAkSikaM vyutsRjAbhyAtmAnaMduSTakarmakAriNaMtadanumatityAgena, sAmAyikAnusAreNa ca nindAdipadArthonyakSeNa vaktavyaH evaM kSAmayitvA punastatrastha eva bhaNati-'icchAmikhamAsamaNo' ityAdisarva draSTavyamityevaM, navaramayaM vizeSaH-'khAmemi khamAsamaNo' ityAdi sarva sUtramAvazyikyA virahitaM tata pAdapatita eva bhaNati, ziSyAsammohArthaM sUtrasparzikagAthAH svasthAne khalvanAdatya lezatastadarthakathanayaiva padArtho nidarzitaH sAmprataM sUtrasparzikagAthayA nidarzayannAhani. (1218) icchA ya anunnavaNA avvAbAhaM ca jattajavaNA ya / avarAhakhAmaNAvi yachaTThANA huMti vaMdanae / / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3. [ni. 1228] 59 vR-icchAca anujJApanA avyAbAdhaM ca yAtrA yApanA ca aparAdhakSAmaNA'pi ca SaT sthAnAni bhavanti vandanake / / tatrecchASar3ivadhA, yathoktamni. (1229) nAmaMThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu icchAe nikkhevo chavviho hoi / / vR-nAmasthApane gatArthe, dravyecchA sacittAdidravyAbhilASaH, anupayuktasya vecchAmItyAdi bhaNataH, kSetrecchA magadhAdikSetrAbhilASaH, kAlecchArajanyAdikAlAbhilASaH rayaNimahisAriyA ucorA paradAriyA ya icchaMti / tAlayarA subhikkhaM bahadhannA keidubhikkhaM / / bhAvecchA prazastetarabhedA, prazastA jJAnAdyabhilASAH, aprazastA srAvAdyabhilASa iti, atra tu vineyabhAvecchayA'dhikAraH, kSamAdInAM tu padAnAM gAthAyAmanupanyastAnAM yathAsambhavaM nikSepAdi vaktavyaM,kSuNNatvAdgranthavistarabhayAca nehoktamiti / uktA icchA, idAnImanujJA,sAcaSaDvidhAni.(1220) nAmaMThavaNA davie khittekAle taheva bhAve ya / eso uaNunAe nikkhevo chavviho hoi / / vR-nAmasthApane gatArthe, dravyAnujJA laukikI lokottarA kuprAvacanikI ca, laukikI sacittAdidravyabhedAtrividhA, azvabhUSitayuvativaiDUryAdyanujJetyarthaH, lokottarA'pi trividhAkevalaziSyasopakaraNaziSyavastrAdyanujJA, evaM kuprAvacanikI, vaktavyA, kSetrAnujJA yA yasya yAvataH kSetrasya yatra vA kSetre vyAkhyAyate kriyate vA, evaM kAlAnujJA'pi vaktavyA, bhAvAnujJA AcAradhanujJA, bhAvAnujJayA'dhikAraH, atrAntare gAthAyAmanupAttasyApyakSuNNatvAdavagrahasya nikSepaHni.(1221) nAmaMThavaNA davie khittekAle taheva bhAve ya / eso u uggahassA nikkhevo chavviho hoi / / vR-sacittAdidravyAvagrahaNaMdravyAvagrahaH, kSetrAvagraho yo yatkSetramavagRhNati, tatracasamantataH sakrozaM yojanaM, kAlAvagraho yo yaM kAlamavagRhNati, varSAsu caturo bhAsAna Rtubaddhe mAsaM, bhAvAvagrahaH prazastetarabhedaH,prazastojJAnAdyavagrahaH, itarastu krodhAdyavagraha iti, athavA'vagrahaH paJcadhA'deviMdarAyagihavaisAgarisAdhammiuggaho taha ya / paMcaviho pannatto avagaho vIyarAgehiM / / atrabhAvAvagraheNa sAdharmikAvagraheNa cAdhikAraH AyappamANamitto cauddisiMhoi uggaho guruNo / aNaNunnAtassa sayA na kappae tattha paisariuM / / tatazca tamanujJApya pravizati, Aha ca niyuktikAraHni. (1222) bAhirakhittaMmi Thio anunavittA miuggahaM phAse / uggahakhettaM pavise jAva sireNaM phusai pAe / / vR-bahiHkSetre sthitaH anujJApya mitAvagrahaM spRzetarajoharaNena, punazcAvagrahakSetraM pravizeta, kiyaDUraM yAvadityAha-yAvacchirasA spRzet pAdaviti gAthArthaH / / avyAbAdhaM dravyato bhAvatazca dravyataH khagAdyAghAtavyAbAdhAkAraNavikalasya bhAvataH samyagdRSTezcAritravataH, atrApi kAyAdinikSepAdi yathAsambhavaM svabuddhayA vaktavyaM, yAtrA dravyato bhAvatazca, dravyastApasAdInAM svakriyotsaNaM bhAvataH Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 sAdhUnAmiti, yApanA dvividhA-dravyato bhAvatazca, dravyata auSadhA dinA kAyasya, bhAvatastvindriyanoindriyopazamena zarIrasya, kSAmaNA dravyato bhAvatazca dravyataH kaluSAsyaihikApAyabhIroH bhAvataH saMvegApannasya samyagdRSTeriti, Aha cani. (1223) avvAbAha: duvihaM davve bhAveyajattajavaNA ya / avarAhakhAmaNAviyasavittharatthaM vibhAsijjA / / vR- evaM zeSaghadeSvapi nikSepAdi vaktavyama, itthaM sUtre prAyazo vandamAnasya vidhiruktaH niyuktikRtA'pisa eva vyAkhyAtaH, adhunA vandyagatavidhipratipAdanAyAha niyuktikAraHni. (1224) chaMdena'nujANAmi tahatti tujhaMpi vaTTaI evaM / ahamavikhAmemi tume vayaNAiMvaMdanarihassa / / vR. chandasA anujAnAmi tatheti yuSmAkamapi vartate evamahamapi kSamayAmi tvAM, vacanAni 'vandanArhasya' vandanayogyasya, viSayavibhAgastu padArthanarUpaNAyAM nidarzita eveti gAthArthaH / / ni. (1225) tenavi paDicchiyavvaM gAravarahieNasuddhahiyaeNa / kiikammakAragassA saMvegaM sNjnnNtennN|| vR. 'tena' vandanAhNa evaM pratyeSTavyam, apizabdasyaivakArArthatvAddhayAdigauravarahitena, 'zuddhahRdayena' kaSAyavipramuktena, 'kRtikarmakArakasya' vandanakartuH saMvegaM janayatA, saMvegAHzarIrAdipRthagbhAvo mokSautsukyaM veti gAthArthaH / / itthaM sUtrasparzaniyuktyA vyAkhyAtaM sUtram, uktaH padArthaH padavigrahazceti, sAmprataMcAlanA, tathA cAhani. (1226) AvattAisujugavaM iha bhaNio kaayvaayvaavaaro| duNhegayA va kiriyA jao nisiddhA au ajutto / / vR- ihA''vartAdiSu, AdizabdAdAvazyikyAdiparigrahaH, 'yugapad' ekadA 'bhaNitaH' uktaH kAyavAgvyApAraH, tathA ca satyekadA kriyAdvayaprasaGgaH, dvayorekadA ca kriyA yato niSiddhA'nyatra upayogadvayAbhAvAd, ato'yuktaH sa vyApAra iti, tatazca sUtraM paThitvA kAyavyApAraH kArya iti, ni. (1227) bhinnavisayaM nisiddhaM kiriyAdugamegayA na egaMmi / jogatigassa vibhaMgiya sutte kiriyA jao bhaNiyA / / vR-iha vilakSaNavastuviSayaM kriyAdvayaM niSiddham ekadA yathotprekSate sUtrArthe nayAdigocaramaTati ca, tatrotprekSAyAM yadopayukto na tadA'Tane yadA cATane na tadotprekSAyAmiti, kAlasya sUkSmatvAd, vilakSaNaviSayA tu yogatrayakriyA'pyaviruddhA, yathoktam-'bhaMgiyasuyaM guNaMto vaTTai tivihe'vi jogaMmI'tyAdi, gataMpratyavasthAnaM,ni. (1228) sIso paDhamapavese vaMdiumAvassiAe~ paDikkImauM / bitiyapavesaMmi puNo vaMdai kiM ? cAlanA ahavA / / ni. (1229) jaha dUo rAyANaM namiuM kajjaM niveiuM pacchA / vIsajjiovi vaMdiya gacchai sAhUvi emeva / / vR- idaM pratyavasthAnaM, uktam, sAmprataM kRtikarmavidhisaMsevanAphalaM samAptAvupadarzayannAhani. (1230) evaM kiikammavihiM juMjaMtA caraNakaraNamuvauttA / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1230] sAhU khavaMti kammaM anegabhavasaMciyamanaMtaM / / vR- "evam' anantaradarzitaM kRtikarmavidhi' vandanavidhiyuJjAnAzcaraNakaraNopayuktAH sAdhavaH kSapayanti karma 'anekabhavasaJcitaM' prabhUtabhavopAttamityarthaH, kiyad ?-anantamiti gAthArthaH / / ukto'nugamaH, nayA sAmAyikaniryuktAviva draSTavyAH / / kRtvA vandanavivRttiM prAptaM yatkuzalamiha mayA tena / sAdhujanavandanamalaMsattvA mokSAya sevantu / / adhyayanaM 3 samAptama munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA-AvazyakasUtre tRtIyaadhyayanaM saniyuktibhASyaTIkA parasimAptam adhyayanaM-4 pratikramaNaM) vR-vyAkhyAtaM vandanAghyayanam, adhunA pratikramaNAdhyayanabhArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, anantarAdhyayane'haMdupadiSTasAmAyikaguNavata eva vandanalakSaNA pratipattiH kAryeti pratipAditama, iha punastadakaraNatA dinaiva skhalitasyaiva nindA pratipAghate, yadvA vandanAghyayane kRtikarmarUpAyAH sAdhuktestattvataH karmakSaya uktaH, yathoktam vinaovayAra mAnassabhaMjaNA pUyaNA gurujanassa / titthayarANa ya ANA suadhammA''rAhaNA'kiriyA / / pratikramaNAdhyayane tumithyAtvAdipratikramaNadvAreNa karmanidAnaniSedhaH pratipAdyate, vakSyati, ca "micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjamevi paDikkamaNaM / kassAyANa paDikkamaNaMjogANa ya appasatthANaM / / athavA sAmAyike cAritramupavarNitaM, caturviMzatistavetvarhatAM guNastutiH, sA ca darzanajJAnarUpA, evamidaM tritayamuktam, asya ca vitathAsevanamaihikAmuSmikApAyaparijihIvuNA guronivedanIyaM, tacca vandanApUrvamityato'nantarAdhyayane tannirUpitama, iha tu nivedya bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaM kramaNamAsevanIyamityetata pratipAdyate, itthamanenAnekarUpeNa sambandhenA''yAtassya pratikramaNAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra ca nAmaniSpanne nikSepe pratikramaNAghyayanamiti, tatra pratikramaNaM nirUpyate-'prati' ityayamupasargaH pratIpAdyarthe vartate, 'kamupAdavikSepe' asya lyuDantasya pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNamiti bhavati, etaduktaM bhavati- zubhayogebhyo'zubhayogAntara krAntasya zubheSveva pratIpaMpratIkUlaM vA kramaNapratikramaNamiti, uktaMca "svasthAnAda yatparasthAnaM,pramAdasya vazAgataH / tatraiva kramaNaMbhUyaH, pratikramaNamucyate / / kSAyopazamikAbhAvAdaudayikasya vazaMgataH / tatrApica sa evArthaH, pratikUlagamAtsmRtaH / / prati pratikramaNaM vA pratikramaNaM, zubhayogeSu prati prati vartanamityarthaH, uktaMca "prati prati vartanaM vA zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 - - Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/10 niHzalyasya yateryattadvAjJeyaM pratikramaNam / / iha ca yathA karaNAta karmakoMH siddhiH, tadvyatirekeNa karaNatvAnupapatteH, evaM pratikramaNAdapi pratikrAmakapratikrAntavyasiddhirityatastritayamapyabhidhitsurAha niyuktikAraHni. (1231) paDikamaNaM paDikamao paDikamiyavvaM ca aanupuvviie| tIe paccuppanne anAgaeceva kAlaMmi / / vR-'pratikramaNaM' nirUpitazabdArthaM, tatra pratikrAmatIti pratikramakaH kartA, pratikrAntavyaMcakarmaazubhayogalakSaNam, 'AnupUrvyA' 'paripATyA, 'atIte' atikrAnte pratyutpanne' vartamAne 'anAgate caiva' eSye caiva kAle, pratikramaNAdi yojyamiti vAkyazeSaH / Aha-pratikramaNamatItaviSayaM, yat uktam- 'atItaMpaDikamAmi paDuppannaM saMvaremianAgayaM paJcakkhAmi tti tatkathamiha kAlatraye yojyate iti ?, ucyate, pratikramaNazabdo hyatrAzubhayoganivRttimAtrArthaH sAmAnyaH parigRhyate, tathA ca satyatItaviSayaM pratikramaNaM nindAdvAreNAzubhayoganivRttireveti, pratyutpannaviSayamapi saMvaraNadvAreNAzubhayoganivRttireva, anAgataviSayamapipratyAkhyAnadvAreNAzubhayoganivRttireveti na doSa iti gAthAkSarArthaH / / sAmprataM pratikrAmakasvarUpaMpratipAdayannAhani.(1232) jIvo u paDikkamao asuhANaM pAvakammajogANaM / jhANapamatthA jogAje tena paDikkame sAhU / / vR- 'jIvaH' prAgnirUpitazabdArthaH, tatra pratikrAmatIti pratikrAmakaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, na sarva eva jIvaH pratikrAmakaH, kiM tarhi ? -samyagdRSTirupayuktaH, keSAM pratikramakaH ? - 'azubhAnAM pApakarmayogAnAm' azobhanAnAM pApakarmavyApArANAmityarthaH, Aha-pApakarmayogA azubhA eva bhavantIti vizeSaNAnarthakyaM,na, svarUpAnvAkhyAnaparatvAdasya, prazastau catau yogauca prazastayogau, ghyAnaM ca prazastayogau ca ghyAnaprazastayogA ye tAnadhikRtya 'na pratikrameta' na pratIpaM varteta sAdhuH, apitutAnaseveta,manoyogaprAdhAnyakhyApanArthe pRthagdhyAnagrahaNaM, prazastayogopAdAnacca dhyAnamapi dharmazuklabhedaM prazastabhavagantavyam, Aha-'yathodezaM nirdeza' iti nyAyamullaGghaya kimiti pratikramaNamanabhidhAya pratikrAmaka uktaH?, tathA''dyagAthAgatamAnupUrvIgrahaNaM cAtiricyata iti, ucyate, pratikramakasyAlpavaktavyAta karbadhInatavAcca kriyAyA ityadoSaH, itthamevopanyAsaH kasmAnna kRta iticeta pratikramaNAdhyayananAmaniSpannanikSepapradhAnatvAttasyetyalaM vistareNeti gAthArthaH / / uktaH pratikramakaH, sAmprataMpratikramaNasyAvasaraH, tacchabdArthaparyAyAcikhyAsuridamAhani. (1233) paDikamaNaM paDiyaraNA pariharaNA vAraNA niyattIya / niMdA garihA sohI paDikamaNaM aTThahA hoi / / vR- 'pratikramaNaM' tattvato nirUpitameva, adhunA bhedato nirUpyate, tatpunarnAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cA''hani. (1234) nAmaM ThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve ya / eso paDikamaNassA nikkhevo chavviho hoi / / vR-tatranAmasthApane gatArthe, dravyapratikramaNamanupayuktasamyagdRSTelabdhyAdinimittaMvA upayuktasya vA nihnavasya pustakAdinyastaM vA, kSetrapratikramaNaM yasmina kSetre vyAvarNyate kriyate vA yato vA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1234] pratikramyate khilAderiti, kAlapratikramaNaM dvedhA-dhruvaM adhruvaM ca, tatra dhruvaM bharatairAvateSu prathamacaramatIrthakaratIrtheSvaparAdho bhavatu mA va dhruvamubhayakAlaM pratikramyate, vimadhyamatIrthakaratIrtheSu tvadhruvaMkAraNajAte pratikramaNamiti, bhAvapratikramaNaM dvidhA-prazastamaprazastaM ca, prazastaM mithyAtvAdeH, aprazastaM samyaktvAderiti, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeriti prazastenAtrAdhikAraH / / praticaraNA vyAkhyAyate-'caragatimakSaNayoH' ityasya pratipUrvasya lyuDantasya praticaraNetibhavati, prati pratiteSu teSvartheSu caraNaM-gamanaM tena tenA''sevanAprakAreNetipraticaraNA, sA caSaDdhiA, tathA cAhani. (1235) nAmaM ThavaNA davie khittekAle taheva bhAve ya / eso paDiyaraNAe nikkhevo chavviho hoi / / vR-tatranAmasthApane gatArthe, dravyapraticaraNA anupayuktasyasamyagadRSTesteSu teSvartheSvAcaraNIyeSu caraNaM-gamanaM tena tena prakAreNa labdhyAdinamittaM vA upayuktasya vA nihnavasya sacittAdidravyasya veti, kSetrapraticaraNA yatra praticaraNA vyAkhyAyate kriyate vA kSetrasya vA praticaraNA,tathA zAligopikAdyAH zAlikSetrAdIni praticaranti, kAlapraticaraNA yasmina kAlepraticaraNA vyAkhyAyate kriyatevA kAlasya vA praticaraNA, yathA sAdhavaH prAdoSikaM vA prAbhAtikaM vA kAlaM praticaranti, bhAvapraticaraNA dvedhAprazastA'zastA ca, aprazastA mithyAtvAjJAnAviratipraticaraNA, prazastA samyagadarzanajJAnacAritrapraticaraNA, athavaughataevopayuktasya samyagdRSTaH, tayehAdhikAraH,pratikramaNaparyAyatA cAsyA yataH zubhayogeSu pratIpaM kramaNaM-pravartanaM pratikramaNamuktaM, praticaraNA'pyevambhUtaiva vastuta iti gAthArthaH / / idAnIM pariharaNA, 'haJ haraNe' asya paripUrvasyaiva lyuDantasyaiva pariharaNA, sarvaprakAraivarjanetyarthaH, sA ca aSTavidhA, tathA cAhani. (1236) nAmaM ThavaNA davie pariraya parihAra vajjaNAe ya / anugaha bhAve ya tahA aThThavihA hoi pahiraNA / / vR- nAmasthApane gatArthe, dravyapariharaNA heyaM viSayamadhikRtya anupayuktasya samyagdRSTerlabdhyAdinimittaM vA upayuktasya vA nihnavasya kaNTa kAdipariharaNA veti, parirayapariharaNA girisaritparirayapariharaNA, parihArapariharaNA laukikalokottarabhedabhinnA, laukikI mAtrAdipariharaNA, lokottarA pArzvasthAdipariharaNA, varjanApahiraNA'pi laukikalokottarabhedaiva, laukikA itvarA yAvatkathikA ca, itvarA prasUtasUtakAdipariharaNA, yAvatkathikA DombAdipariharaNA, lokottarA punaritvarA zayyAtarapiNDAdipariharaNA, yAvatkathikA tu rAjapiNDAdipahiraNA, anugrahapariharaNA akkhoDabhaMgapariharaNA, bhAvapariharaNAprazastA aprazastA ca, aprazastA jJAnAdipariharaNA, prazastA krodhAdipariharaNA, athavaughataevopayuktasya samyagdRSTeH, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH pratikramaNamapyazubhayogaparihAreNaiveti, vAraNedAnI, 'vRJvaraNe' itsya Nyantasya lyuDivAraNA bhavati, vAraNaM vAraNA niSedha ityarthaH, sA ca nAmAdibhevataH SoDhA bhavati, tathA cAhani. (1237) nAmaM ThavaNA davie khittekAle taheva bhAve ya / eso uvAraNAe nikkhevo chavviho hoi / / vR-tatranAmasthApane gatArthe, dravyavAraNA tApasAdInAM halakRSTAdiparibhogavAraNA, anupayuktasya samyagdRSTervA dezanAyAM upayuktasya vA nihnavasyApathyasya vA rogiNa itIyaM codanArUpA, kSetravAraNA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2-4/10 tuyatra kSetrevyAvarNyate kriyate vA kSetrasya vA'nAryasyeti, kAlavAraNA yasmina vyAvarNyate kriyatevA kAlasya vA vikAlAdevarSAsu vA vihArasyeti, bhAvavAraNedAnIM, sA ca dvividhA-prazastA'prazastA ca, prazastA pramAdavAraNA, aprazastA saMyamAdivAraNA, athavaudhata evopayuktasya samyagdRSTeriti, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH sphuTA, nivRttiradhunA, 'vRtta vartane' ityasya nipUrvasya ktini nivartanaM nivRttiH, sAcaSoDhA, yata Ahani. (1238) nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAveya / esoya niyattIe nikkhavo chavviho hoi / / vR- nAmasthApane gatArthe, dravyanivRttistApasAdInAM halakRSTAdinivRttirityAdyakhilo bhAvArthaH svabuddhayA vaktavyaH, yAvataprazastabhAvanivRttyehAdhikAraH / nindedAnI, tatra 'NidikutsAyAm asya 'gurozca halaH' ityakAraH TApa, nindanaM nindA, Atma'dhyakSamAtmakutsetyarthaH, sA ca nAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cAhani.(1239) nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAveya / eso khalu nidAe nikkhevo,chavviho hoi vR-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyanindA tApasAdInAma anupayuktasya samyagdRSTervopayuktasya vA nihnavasyAzobhanadravyasya veti, kSetranindAyatravyAkhyAyate kriyatevA saMsaktasya veti, kAlanindA yasminnindA vyAkhyAyate kriyate vA durbhikSAdervA kAlasya, bhAvanindA prazastetarabhedo, aprazastA saMyamAdyAcaraNaviSayA, prazastA punarasaMyamAdyAcaraNaviSayeti hA ! duTTha kayaM hA! duTu kAriyaM dula anumayaM hatti / aMto 2 Dajjhai jhusiruvva dubho vanadaveNaM / / ' athavaughata evopayuktasamyagdRSTeriti, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA sphuTetigAthArthaH / / garthedAnIM, tatra garha kutsAyA' masya 'gurozca hala' ityakAraH TApa, garhaNaM garhA-parasAkSikI kutsaiveti bhAvArthaH, sAcanAmAdibhedataH Solaiveti, tathA cAhani.(1240) nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu garihAe nikkhevo chavviho hoi / / vR- nAmasthApane gatArthe, dravyagarhA tApasAdInAmeva svagurvAlocanAdinA anupayuktasya samyagdRSTervopayuktasya vA nihnavasyetyAdibhAvArtho vaktavyaH, yAvatprazastayehAdhikAraH / idAnIM zuddhiH 'zudha zauce' asya striyAM ktin, zodhanaM zuddhiH, vimalIkaraNamityarthaH, sA ca nAmAdibhedataH Sodvaiva, tathA cAhani.(1241) nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu suddhIe nikkhevo chavviho hoi / / vR- tatra nAmasthApane gatArthe, dravyazuddhistApasAdInAM svagurvAlocanAdinA anupayuktasya samyagdRSTerupayuktasya vA nihnavasya vastrasuvaNadirvA jalakSArAdibhariti, kSetrazuddhiryatra vyAvarNyate kriyate vAkSetrasya vA kulikAdinA'sthyAdizalyoddharaNamiti, kAlazuddhiryatravyAvarNyate kriyate vA zaGkvAdibhirvA kAlasya zuddhiH kriyata iti, bhAvazuddhirdvidhA-prazastA'prazastA ca, prazastA jJAnAderaprazastA cAzuddhasya sataH krodhAdevaimalyAdhAnaM spaSTatApAdanamityarthaH, athavaughata Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1241] 65 evopayuktasya samyagadRSTeH prazastA, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH sphuTA, evaM pratikramaNaSTadhA bhavatIti gAthArthaH / / sAmprataM vineyAnugrahAya pratikramaNAdipadAnAM yathAkramaM dRSTAntAn pratipAdayannAhani. ( 1242 ) addhANe pAsA duddhakAya visabhoyaNatalAe / do kannAo paimAriyA ya vatthe ya agae ya / / vR- adhvAnaH prAsAdaH dugdhakAyaH viSabhojanaM taDAgaM dve kanye patimArikA ca vastraM cAgadazca tattha paDikkamaNe addhANadiTThato jahA ego rAyA nayarabAhiM pAsAyaM kAukAmo sobhane dine suttANi pADiyANi, rakkhagA niuttA bhaNiyA ya-jai koi ittha pavisijja so mAreyavvo, jai puna tAni ceva payANi akkamaMto paDiosarai so moyagho, tao tesiM rakkhagANa vakkhittacittANaM kAlahayA do gAlliyA purisA paviTThA, te nAidUraM gayA rakkhagehiM diTThA, ukkarisiyakhaggehi ya saMlattA- hA dAsA ! kahiM ettha paviTThA ?, tatthego kAkadhaTTe bhaNai-ko ettha dosotti io tao pahAvio, so tehiM tattheva mArio, vitio bhIo tesu ceva paesu Thio bhaNai sAmi ! ayANaMto ahaM paviTTho, mA maM mAreha, bhahataM karemitti, tehi bhaNNai - jai annao anakkamaMto tehiM ceva paehiM paDiosarasi tao muJcasi so bhIo pareNa jatteNa tehiM ceva paehiM paDiniyatto, so mukko, ihalohayANaM bhogANaM AbhAgIjAo, iyaro cukko, etaM davvapaDikkamaNaM, bhAve dinaMtassa uvaNao-rAyatthAnIehiM titthayarehiM pAsAyatthANIo saMjamo rakkhiyavvotti ANattaM, so ya gAmillatthANIeNa egeNa sAhuNA aikkamio, so rAgaddosa rakkha'bbhAhao suciraM kAlaM saMsAre jAiyaghamariyaghANi pAvihiti, jo puNa kihavi pamAeNa assaMjamaM gao tao paDiniyatto apuNakkaraNAe paDikkamae so nivvANabhAgI bhavai, paDikkamaNe addhANadiTTaMto gato ? idAnaM paDicaraNAe pAsAeNa diTThato bhaNNai - egammi nayare dhanasamiddho vANiyao, tassa ahuNuTTio pAsAo rayaNabhario, so taM bhajjae uvanikkhiviuM disAjattAe gao, sA appae laggiyA, maMDaNapasAhaNAdivvAvaDA na tassa pAsAyassa avaloyaNaM karei, tao tassa egaM khaMDa paDiyaM, sA ciMte - kiM ettillayaM karehiitti, annayA pippalapotago jAo, kiM ettio karehitti nAvaNIo tI, tenna vanna so pAsAo bhaggo, vANiyago Agao, picchai vinaTTaM pAsAyaM, tena sA nicchUDhA, anna pAsAo kArio, annA bhajjA ANIyA, bhaNiyA ya-jati esa pAsAo vinassai to te ahaM natthi, evaM bhaNiUNa divAjattAegao, sA'vi se mahilA taM pAsAyaM savvAdareNa tisajhaM avaloeti, jaM kiMci tattha kaTTakamme leppakamme cittakamme pAsAe vA uttuhiyAi pAsai taM saMThavAveti kiMci dAUNa, tao so pAsAo tAriso ceva acchai, vANiyageNa AgaeNa diTTho, tuTTeNa saghassa gharassa sAmiNI kayA, viulabhogasamaNNAgayA jAyA, iyarA asanavasanarahiyA accaMtadukkhabhAginIya jAyA, esA davvapaDicaraNA, bhAve diTTaMtassa uvaNao - vANiyagatthANIeNA''rieNa pAsAyatthANIo saMjamo paDicariyavvotti ANatto, egena sAhuNA sAtasukkhabahuleNa na paDicario, so vANigiNIva saMsAre dukkhabhAyaNaM jAo, jeNa paDicario akkhao saMjamapAsAo dhario so nevvANasuhabhAgI jAo idAnaM pariharaNAe duddhakAeNa diTThato bhaNNai-duddhakAo nAma duddhaghaDagassakAvoDI, ego 25 5 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/10 kulaputto, tassa duve bhaginIo annagAmesu vasaMti, tassa dhUyA jAyA, bhaginIna puttA tesu vayapattesu tAo dovi bhaginI o tassa samagaMceva variyAo AgayAo, so bhaNai-duNha atthINa kayaraM piyaM karemi?, bacceha puttepesaha, jokheyaNNo tassa dAhAmitti, gayAo, pesiyA, tenna tesiMdohavighaDagA samappiyA, vaJcaha goulAo duddhaM ANeha, te kAvoDIo gahAya gaA, te duddhaghaDae bhariUNa kAvoDIo gahAya paDiniyattA, tatthA donni paMthA-ego parihAreNa so ya samo, bitio ujjueNa, so puNavisamakhANukaMTagabahulo, tesiMego ujjueNa paTThio, tassa akkhuDiyassa ego ghaDo bhinno, teNa paDatena biiovibhinno, so virikkao gao mAulagasagAsaM, biio sameNa paMtheNa saNiyaM 2 Agao akkhuyAe duddhakAvoDIe, eyassa tuTTho, iyaro bhaNio-na mae bhaNiyaM ko cireNa lahuM vA ehitti, mae bhaNiyaM-duddhaM ANehatti, jena ANIyaM tassa dinna, iyaro dhADio, esA davvaparihaNA, bhAve diTuMtassa uvaNao-kulaputtatthANIehiM titthagarehiM ANattaMduddhatthANIyaM cAritaM avirAhatehiM kaNNagatthANIyA siddhI pAviyaghatti, goulatthANIo manUsabhavo, tao carittassa mago ujjuo jinakappiyANa,tebhagavaMto saMghayaNadhiisaMpaNNA davvakhittakAlabhAvAvaivisamaMpiussageNaM vaccaMti, vaMko therakappiyANa saussaggAvavao'samo maggo, jo ajogo jinakappassa taM magaM paDivajjai so duddhadhaDaTThaNiyaM cArittaM virAhiUNa kaNNagatthANIyAe siddhIe anAbhAgI bhavai, jopuNa gIyattho davvakhittakAlabhAvAvaIsu jayaNAe jayai saMjamaM avirAdhittA acireNa siddhiM pAvei 3 / idAniM vAraNAe visabhoyaNatalAeNa diTuMto-jahA ego rAyA paracakkAgamaM adUrAgayaM ca jANettA gAmesu duddhadadhimakkhabhojjaisu visaM pakkhivAvei, jANi ya miTThapANiyANi vAvitalAgANi tesa ya je ya rukakha pupphaphalovagA tAnivi viseNa saMjoeUNa aghakkato, iyaro rAyA Agao, so taM visabhAviyaM jANiUNa ghosAvei khaMdhAvAre-jo eyANi bhakkhabhojjANi talAgAsu ya miTTANi pANiyANi eesuyarukkhesu pupphaphalANi miTThANi uvabhuMjaiso marai, jANi eyANikhArakaDuyANi duNApANiyANi uvabhuMjeha, je taM dhosaNaM suNittA virayA te jIviyA, iyare matA, esA davvavAraNA bhAvavAraNA (e) diTuMtassa uvaNao-evamevarAyatthANIehiM titthagarehiM visannapANasarisA visayatti kAUNa vAriyA, tesuje pasattA te bahaNi jammaNamaraNANi pAvihiMti, iyare saMsArAo uttaraMti 4 / idAniM niyattIe doNhaM kaNNayANaM paDhamAekoliyakaNNAediluto kIrai-egamminayare kolio, tassa sAlAe dhuttA vuNaMti, tatthego dhutto mahureNa sareNa gAyai, tassa koliyassa dhUyA tena samaM saMpalaggA, tennaM bhaNNai-nassAmo jAva na najjAmutti, sA bhaNai-mama vayaMsiyA rAyakaNNagA, tIe samaM saMgAro jahA dohivi ekabhajjAhi hoyaghaMti, to'haM tIe vinA na vaccAmi, so bhaNai-sAvi Anijjau, tIe kahiyaM, paDissuyaM ca'NAe, pahAviyA mahallaa paJcUse, tattha keNavi uggIyaM jai phullA kaNiyArayA cUyaya! ahimAsamayaMmighuTuMmi! tuha na khamaM phulleuM jai paccaMtA kariti DamarAI / / rUpakam, asyavyAkhyA-yadi puSpitAH ke? -kutsitAH karNikArAH-vRkSavizeSAH karNikArakAH cUta eva cUtakaH, saMjJAyAMkana, tasyAmantraNaM hecUtaka! adhikamAse ghoSite' zabdite sati tava 'na kSama' nasamarthenayuktaMpuSpituM, yadi 'pratyantakA' nIcakAH 'kutsAyAmeva kana' kurvanti 'DamarakAni' azobhanAni, tataH kiM tvayA'pi kartavyAni ?, naiSa satAM nyAya iti bhAvArthaH / / evaM ca souM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1242] 67 rAyakaNNA ciMtei-esa cUo vasaMtenna uvAladdho, jai kaNiyAro rUkkhANa aMtimo puSphio tato tava kiM pupphieNa uttimassa ?, na tume ahiyamAsaghosaNA suyA ?, aho ! suTTha bhaNiyaM -jai koligiNI evaM kareito kiM bhaevikAyavvaM?,rayaNakaraMDao vIsariuttieeNachaleNa paDiniyattA, tadivasaM ca sAmaMtarAyaputto dAiyavipparaddho taM rAyANaM saraNamuvagao, rannA ya se sA dinnA, iTThA jAyA, tenna sasurasamaggeNa dAie nijjiUNa rajjaM laddhaM, sA se mahAdevI jAyA, esA davaniyattI, bhAvaniyattIe diTuMtassa uvaNao-kaNNagatthANIya sAhU dhuttatthANIesu visaesu AsajjamANA gItatthAnIeNa AyarieNaje samaNusiTThA niyattA tesugaiMgayA, iyare duggai: gayA / bitiyaM udAharaNaM davvabhAvaniyattaNe-egaMmi gacche ego taruNo gahaNadhAraNAsamatthottikAMu taM AyariNa vaTTAviMti, annayA so asuhakammodaeNa paDigacchAmitti pahAvio, nigacchaMto ya gItaM suNei, tena maMgalanimittaM uvaogo dinno, tattha ya taruNA sUrajuvANA imaM sAhiNiyaM gAyaMti 'tariyavvA ya paiNNiyA mariyavvaM vA samare samatthaeNaM / asarisajanaullAvA nahu sahiyaghA kulapasUyaeNaM / / ' asyAkSaragamanikA 'taritavyA vA' nirvoDhavyA vA pratijJA martavyaM vA samare samarthena, asadRzajanollApA naiva soDhavyAH kule prasUtena, tathA kenacinmahAtmanaitatsaMvAdyuktaM 'lajjAM guNaughajananI jananImivA''mityantazuddhahRdayAmanuvartamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi saMtyajanti, satyasthitivyasaninona punaH pratijJAma / / ' gItiyAe bhAvattho jahA-keiladdhajasA sAmisaMmAniyA subhaDArane pahArao virayA bhajjamANA egeNa sapakkhajasAvalaMbiNA apphAliyA-na sohissahapaDippaharA gacchamANatti,taMsouMpaDiniyattA, teya paTThiyA paDiyA parAnIe, bhagaMca tehiM parAnIyaM, sammANiyA ya pahuNA, pacchAsubhaDavAyaM sobhaMti vahamANA, etaM gIyatthaM souM tassa sAhuNo ciMtA jAyA-emeva saMgAmatthANIyA padhajjA, jai tao parAbhajjAmi to asarisajanena hIlissAmi-esa samaNago paccogaliotti, paDiniyatto AloiyapaDikaMtena AyariyANa icchA paDipUriyA 5 / / idAniM niMdAe doNhaM kaNagANaM biiyA kaNNagA cittakaradAriyA udAharaNaM kIrai-egaMmi nayarerAyA, annesiM rAiNaM cittasabhA asthi mama natthitti jANiUNa mahaimahAliyaM cittasabhaM kAreUNa cittakaraseNIe samappei, te cittenti, tatthegassa cittagarassa dhUyA bhattaM Anei, rAyA ya rAyamageNa Asena vegappamukkeNa ei, sA bhIyA palAyA kihamavi phiDiyA gayA, piyAvi se tAhe sarIraciMtAe gao, tIe tattha koTTime vaNNaehiM morapicchaM lihiyaM, rAyAvi tattheva egANio caMkamaNiyAo kareti, sAvi annacitteNa acchai, rAiNo tattha diTThI gayA, giNahAmitti hattho pasArio, nahA dukkhAviyA, tIe hasiyaM, bhaNiyaMca'nAe-tihi pAehiM AsaMdaona ThAijAva cautthaM pAyaM magaMtIe tumaMsiladdho, rAyA pucchai-kihatti?,sAbhaNai-ahaMca piuNo bhattaMAnemi, ego yapuriso rAyamage AseNavegappamukkeNa ei, nase vinnANaM kihavikaMci mArijjAmitti, tatthAhaMsaehiM puNNehiM jIviyA, esa ego pAo, biiopAo rAyA, tenacittakarANaM cittasabhA virikA, tattha ikkikke kuTuMve bahuA cittakarA mama piyA ikkAo, tassavitattio cava bhAgo dinno, taio pAo mama piyA,tena rAuliyaM cittasabhaM cittaMtennapughaviDhattaM niTThaviyaM, saMpaijo vAso vA AhAro soya sIyalo kessio hoi?, to Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 Avazyaka - mUlasUtram - 2-4 / 10 AnIe sarIraciMtAe jAi, rAyA bhaNai-ahaM kiha cauttho pAo ?, sA bhaNai-savvovi tAva ciMteikuto ittha Agamo morANaM ?, jaivi tAva ANitillayaM hojja tovi tAva diTThIe nirikkhijjai, so bhAi- saccayaM mukkho, rAyA gao, piuNA jimie sA gharaM gatA, rannA varagA pesiyA, tIe piyAmAyA bhaNiyA- deha mamaMti, bhaNNaiya amhe dariddANi kiha ranno saparivArassa pUyaM kAhAmo ? davvassa se rannAdhare bhariyaM, dAsI yA sikkhAviyA mamaM rAyANaM saMvAhiMtI akkhANayaM pucchijjAsi jAhe rAyA soukAmo, jA sAmiNI rAyA pavaTTai kiMci tAva akkhANayaM kahehi, bhaNai, kahemi, egassa dhUyA, alaMghaNijjA ya jugavaM tinni varagA AgayA, dakkhiNNeNaM mAtimAtapitihi tinhavi dinnA, janajattAo AgayAo, sA ya rattiM ahiNA khaiyA mayA, ego tIe samaM daDDI, ego anasanaM baiTTho, egena devo ArAhio, tenna saMjIvaNo maMto dinno, ujjIvAviyA, te tinnivi uvaTThiyA, kassa dAyavvA ?, kiM sakkA ekkA doNhaM tiNhaM vA dAuM ? to akkhAhatti, bhaNai niddAiyA suvAmi, kallaM kahAmi, tassa akkhANayassa kouhalleNaM bitiyadivase tIse ceva vAro ANatto, tAhe sA puNo pucchara, bhAi- jeNa ujjiyAviyA so piyA, jeNa samaM ujjIvAviyA so bhAyA, jo anasanaM baiTTho tassa dAyavvatti, sAbhaNai - annaM kahehi, sA bhaNai egassa rAiNo suvaNNakArA bhUmidhare maNirayaNakaujjoyA aniggacchaMtA aMteurassa AbharaNagANi ghaDAvijjaMti, ego bhaNai - kA uNa velA vaTTai ?, bharatI vaTTa, so kahaM jANai ?, jo na caMdaM na sUraM picchai, to akkhahi, sA bhAinidAiyA, bitiyadine kahei-so rattiaMdhattaNeNa jANai, annaM akkhAhitti, bhaNai - ego rAyA tassa duve corAuvaTThiyA, tena maMjusAe pakkhiviUNa samudde chUDhA, te kiccirassavi ucchalliyA, egena diTThA maMjUsA, gahiyA, vihADiyA, manusse pecchai, tAhe pucchiyAkaittho divaso chUDhANaM ?, ego bhaicauttho divaso, so kahaM jANai ?, taheva bIyadine kahei-tassa cAutthajaro tena jANei, annaM kahe do savattiNIo, ekkAe rayaNANi atthi, sA iyarIe na vissaMbhai mA harejjA, tao'nAe jattha nikkhamaMtI pavisaMtI ya picchai tattha ghaDae choDhUNa ThaviyANi, olitto ghaDao, iyarIe virahaM nAuM hari N rayaNANi taheva ya ghaDao olitto, iyarIe nAyaM hariyANitti, to kahaM jANai, ulittae haritANitti ?, bie divase bhAi so kAyamao ghaDao, tattha tANi paDibhAsaMti hariesu natthi, annaM kahi, bhAi- egassa ranno cattAri purisarayaNANi taM. 'nemittI rahakAro sahassajohI taheva vijjo ya dinnA cauNha kaNNA pariNIyA navaramekkeNa / / - kathaM ?, tassa rano aisuMdarA dhUyA, sA keNavi vijjAhareNa haDA, na najjai kuo'vi pikkhiyA, rannA bhaNiyaM - jo kaNNagaM ANei tasseva sA, tao nemittieNa kahiyaM amugaM disaM nIyA, rahakAreNa AgAsagamaNo raho kao, tao cattArivi taM vilaggiUNa pahAviyA, ammi (bbhi) o vijjAharo, sahassajohiNA so bhArio, tennavi mArijjatena dAriyAe sIsaM chinnaM, vijjeNa saMjIvaNosahIhiM ujjayAviyA, AnIyA gharaM, rAiNA cauNhavi dinnA, dAriyA bhaNai-kiha ahaM cauNhavi homi ?, to ahaM aggiM pavisAmi, jo mae samaM pavisai tassAhaM, evaM houtti, tIe samaM ko aggiM pavisai ?, kassa dAyavvA ?, bitiyadine bhaNai-nimittiNA nimitteNa nAyaM jahA esA na maraitti tenna abbhuvagayaM, iyarehiM nicchiyaM, dAriyA e ciTThANassa heTThA suraMgA khANiyA, tattha tANi ciyagAeNuvaNNANi kaTThANi Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1242] dinnANi, agI raio jAhe tAhe tANi suraMgAe nissariyANi, tassa dinnA, annaM kahehi, sA bhaNaiekkAe aviraiyAe pagayaM jaMtiAe kaDagA maggiyA, tAhe rUvaehaM baMdhaeNa dinnA, iyarIe dhUyAe AviddhA, vatte pagaenaceva allivei, evaM kaivayANi varisANi gayANi, kaDaittaehimaggiyA, sA bhaNai-demitti, jAva dAriyA mahaMtI bhUyA na sakketiavaneuM, tAhe tAe kaDaittiyA bhaNiyA-annevi rUvae demi, muyaha, te nicchaMti, to kiM sakkA hatthA chidiuM?, tAhe bhaNiyaM-anne erisae ceva kaDae ghaDAveuM demo, te'vi nicchanti, tecceva dAyavvA, kahaM saMThayevavvAA?, jahA ya dAriyAe hatthA na chidijjaMti, kahaMtesimuttaraM dAyaghaM?,Aha-tebhaNiyavvA-amhavijaitecevarUvaNa deha to amhevi teceva kaDae demo, erisANi akkhANagANi kaheMtIe divase 2 rAyA chammAse AnIo, savattiNIo se chiddANimagaMti,sAyacittakaradAriyA ovaraNaMpavisiUNaekkANiyA cirANae maNiyae cIrANi ya purao kAuM AppANaM nidai-tumaM cittayaradhUyA siyA, eyANi te pitisaMtiyANi vatthANi AbharaNANi ya, imA sirI rAyasirI, annAo udiodiyakulavaMppasUyAo rAyadhUyAo mottuMrAyA tumaM anuvattai tA gavvaM mA kAhisi, evaM divase 2 dAraM DhakkeuM karei, savittIhiM se kahavi nAyaM, tAo rAyANaM pAyapaDiyAo vinnaviMti-mArijjihisi eyAe kammaNakAriyAe, esA uvvarae pavisiuM kammaNaM kareti, rannA joiyaMsuyaM ca, tuTTeNase mahAdevipaTTo baddho, esA davvaniMdA, bhAvaniMdAesAhuNA appA niMdiyavvo-jIva! tumesaMsArahiMDatenaM niravatiriyagasuMkahamavimAnusattesammattanANacaritANi laddhANi, jesipasAeNasaghaloyamANaNijjo pUyaNijjoya,tAmA gargha kAhisi-jahA ahaM bahussuo uttimacaritto vatti 6 / davvagarihAe paimAriyAe diTuMto-ego maruo ajjhAvao, tassa taruNI mahilA, sA balivaisadevaM karitIbhaNai-ahaMkAkANaM bibhemitti, tao uvajjhAyaniuttA vaTTA divase 2 dhanurohiM gahiehiM rakkhaMtibalivaisadevaM kareMtaM,tatthego vaTTo ciMtei-na esa muddhA jA kAgANa bibhei, asaGkiyA esA, so taM paDicarai, sA ya nammatAe parakUle piMDAro, tenna samaM saMpalaggiyA, annayA taM ghaDaeNaM nammayaM taraMtI piMDArasagAsaM vaccai, corA ya uttaraMti,tesimego suMsumAreNa gahio,soraDai,tAe bhaNNaiacchi Dhokkohitti, Dhokkie mukko, tIe bhaNio-kiM ttha kutittheNa uttiNNA ?, so khaMDiotaM muNito ceva niyatto, sAya bitiyadivase baliM karei, tassa ya vaTTasya rakkhaNavArao, tennabhaNNai 'diyA kAgANabIhesi, rattiM tarasi nammayaM / kutitthANiya jANAsi, acchiddhokknniyaanniy|' tIe bhaNNai-kiM karemi?, tumhArisA me nicchaMti, sAtaM ugayarai, bhaNai-mamaM icchasutti, so bhaNai-kahaM uvajjhAyassa purao ThAissaMti?, tIe ciMtiyaM-mAremi evaM ajjhAvayaM to me esa bhattA bhavissaitti mArio, peDiyAe chumeUNa aDavIe ujjhiumAraddhA, vANamaMtarIe thaMbhiyA, aDavIe bhamittumAraddhA, chuhaM na sakkei ahiyAsiuM, caM se kuNimaM galatiuvariM, logena hIlijjai-paimAriyA hiMDaitti, tIse punarAvattI jAyA, tAhe sA bhaNai-deha ammo ! paimAriyAe bhikkhaMti, evaM bahukAlo gao, annayA sAhaNINaM pAesupaDaMtIe paDiyA peDiyA, paghaiyA, eva garahiyavaMjaMduccariyaM / / idAni sohIe vatthAgayA doni diTuMti, tattha vatthadiTuMto-rAyagihe seNiorAyA, tennakhomajugalaM nillevagassa samappiyaM, komudiyavAro ya vaTTai, tennadoNhaMbhajjANaM anucaraMtenna dinnaM, seNio abhaoya komudIe pacchaNaM hiMDaMti, diTuM, taMboleNa sittaM, AgayAo, rayageNa aMbADiyAo, tena khAreNa sohiyANi, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/10 gose ANAviyANi, sambhAvaM pucchieNa kahiyaM rayaeNa, esa davvavisohI, evaM sAhuNAvi ahInakAlabhAyariyassa AloeyavvaM, tenna visohI kAyavvatti, agao jahA namokkAre, evaM sAhuNA'vi niMdA'gaeNaaticAravisaM osAreyavvaM, esA visuddhI / / uktAnyekArthikAni, sAmprataM pratyahaM yathA zramaNeneyaM kartavyA, tathA mAlAkAradRSTAntaM cetasi nidhAya pratipAdayannAhani. (1243) AlovaNamAluMcana viyaDIkaraNaMca bhAvasohI ya / AloiyaMmi ArAdhanA anAloie bhayaNA / / vR- avalocanam AluJcanaM vikaTIkaraNaM ca bhAvazuddhizca, yatheha kazcinnipuNo mAlAkAraH svasyArAmasya sadA dvisandhyabhavalokanaM karoti, kiMkusumAni santi? uta neti, dRSTvA teSAmAluJcanaM karoti, grahaNamityarthaH, tato vikaTI karaNaM, vikasitamukulitArddhamukulitAnAM bhedena vibhajanamityarthaH, cazabdAtpazcAdgranthanaM karoti, tato grAhakA gRhNanti, tato'syAbhilaSitArthalAbho bhavati, zuddhizca cittaprasAdalakSaNA, asyA eva vivakSitatvAda, anyastu viparItakArI mAlAkArastasya na bhavati, evaM sAdhurapi kRtopadhipratyupekSaNAdivyApAraH uccArAdibhUmIH pratyupekSya vyApArarahitaH kAyotsargastho'nuprekSate sUtraM, gurau tu sthite daivasikAvazyakasya mukhavastrikApratyupekSaNAdeH kAyotsargAntasyAvalokanaM karoti, pazcAdAluJcanaM spaSTabuddhayA'parAdhagrahaNaM, tato vikaTIkaraNaM guruladhUnAmaparAdhAnAM vibhajanaM, cazabdAdAlocanApratisevanA'nulomena granthanaM, tato yathAkrama gurornivedanaM karoti, evaM kurvatobhAvazuddhirUpajAyate, audayikabhAvAtakSAyopazamikaprAptirityarthaH, itthamuktena prakAreNa 'Alocite' guroraparAdhajAle nivedite 'ArAdhanA' mokSamArgAkhaNDanA bhavati, 'anAlocite' anivedite 'bhajanA' vikalpanA kadAcidbhavati kadAcinnabhavati, tatretyaM bhavati 'AloyaNApariNaosammaMsaMpaTTio grusgaasN| jai aMtarAvi kAlaM karijja ArAhao tahavi / / ' evaM tuna bhavati- iDDIe gAraveNaM bahussuyamaeNa vAvi duccariyaM / jo na kahei gurUNaMna husoArAhaobhaNio / / ' tti gAthArthaH ithaM cAlocanAdiprakAreNobhayakAlaM niyamata eva prathamacaramatIrthakaratIrthesAticAreNa niraticAreNa vA sAdhunAzuddhiH kartavyA, madhyamatIrthakaratIrtheSu puna vaM, kintvaticAravataeva zuddhiH kriyata iti, Ahacani.(1244) sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimassa ya jinassa / majjhimayANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM / / vR- sapratikramaNo dharmaH purimasya ca pazcimasya ca jinasya, tattIrthasAdhunA IryApathAgatenoccArAdiviveke ubhayakAlaMcAparAdho bhavatumA vA niyamataH pratikrAntavyaM, zaThatvAtpramAdabahulatvAcca, eteSvevasthAnepu 'madhyamAnAM jinAnAma' ajitAdInAM pArzvaparyantAnAM 'kAraNajAte' aparAdha evotpanne sati pratikramaNaM, ti, azaThatvAtpramAdarahitatvAcceti gAthArthaH / / tathA cAhani.(1245) jo jAhe Avanno sAhU annayarayaMmi ThANaMmi / so tAhe paDikkama majjhimayANaM jinavarANaM / / vR- 'yaH' sAdhuritiyogaH 'yadA' yasmina kAle pUrvAhnAdau 'ApannaH' prAptaH 'anyatarasmin sthAne' A Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 adhyayanaM-4- [ni. 1245] prANAtipAtAdau sa tadaiva tasya sthAnasya, ekAkyeva gurupratyakSa vA pratikrAmati madhyamAnAM jinavarANAmiti gAthArthaH / / Aha-kimayamevaM bhedaH pratikramaNakRtaH ? Ahozcidanyo'pyasti?, astItyAha, yataHni. (1246) bAvIsaM titthayarA sAmAiyasaMjamaM uvaisaMti / . cheovaTThAvaNayaM puna vayaMti usabho ya vIro ya / / vR-'dvAviMzatistIrthakarA' madhyamAH sAmAyikaMsaMyamamupadizanti, yadaiva sAmAyikamuccAryate tadaiva vrateSu sthApyate, chedopasthApanikaM vadataH RSabhazca vIrazca, etaduktaM bhavati-prathamatIrthaGkaracaramatIrthakaratIrtheSu hi pravrajitamAtraH sAmAyikasaMyato bhavati tAvad yAvacchatraparijJA'vagamaH, evaM hi pUrvamAsIt, adhunA tu SaDajIvanikAyAvagamaM yAvata tathA punaH sUtrato'rthatazcAvagatayA samyagaparAdhasthAnAnipariharanvrateSu sthApyataityevaM niraticAraH, sAticAraH, punarmUlasthAnaM prApta upasthApyata itigAthArthaH / / ayaM ca vizeSaH 'Acelukkodesiya sijjAtararAyapiMDakiikamme / vayajiTThapaDikkamaNe mAsaMpajjosavaNakappe / / ' etadgAthAnusArato'vaseyaH, iyaM ca sAmAyike vyAkhyAtaiveti gataM prAsaGgikama, adhunA yaduktaM 'sapratikramaNo dharma' ityAdi, tatpratikramaNaM daivasikAdibhedena nirUpayannAhani.(1247) paDikamaNaM desiyarAiyaM ca ittariyamAvakahiyaM ca / pakkhiyacAummAsiya saMvacchara uttimaDhe ya / / vR- 'pratikramaNaM' prAgnirUpitazabdArtha, 'devasikaM' divasanirvRttaM rAtrikaM' rajaninivRttam, itvaraM tu-alpakAlikaM daivasikAdyeva yAvatkathikaM' yAvajjIvikaM vratAdilakSaNaM pAkSikaM pakSAticAranirvRttam, Aha-daivasikenaiva zodhite satyAtmani pAkSikAdi kimartham ?, ucyate, gRhadRSTAnto'tra _ 'jahaM gehaM paidiyahapi sohiyaM tahavipakkhasaMdhIe / sohijjai savisesaM evaM ihayaMpi nAyavvaM / / evaM cAturmAsikaM sAMvatsarikama, etAni hi pratItAnyeva, 'uttamArthe ca' bhaktapratyAkhyAne pratikramaNaM bhavati, nivRttirUpatvAttasyetigAthAsamudAyArthaH / / sAmprataM yAvatkathikaMni.(1248) paMca ya mahavvayAIrAIchaTThAi cAujAmoya / bhattarapariNNA yatahA duShaMpiya AvakahiyAiM / vR- paJca mahAvratAni-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni 'rAIchaTThAI' ti upalakSaNatvAd rAtribhojananivRttiSaSThAni purimapazcimatIrthakarayostIrtha iti, 'cAturyAmazca' nirvRttidharma eva bhaktaparijJA ca tathA, cazabdAdiGginImaraNAdiparigrahaH, 'dvayorapi' purimapazcimayoH, cazabdAd, madhyAmAnAM ca yAtkathikAnyetAnIti gAthArthaH / / itthaM yAvatkathikamanekabhedabhinnaM pratipAditam, itvaramapidaivasikAdibhedaM pratipAditameva, punarapItvarapratipAdanAyaivAhani.(1249) uccAre pAsavaNekhele siMdhANee paDikkamaNaM / AbhogamanAbhogesahassakAre paDikkamaNaM / / vR- 'uccAre' purISe 'prasravaNe' mUtre 'khele' zleSmaNi siGghAnake' nAsikodbhave zleSmaNivyutsRSTe Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sati sAmAnyena pratikramaNaM bhavati, ayaM punarvizeSaH - 'uccAraM pAsavaNaM bhUmIe vosiritu uvautto / vosariUNa ya tatto iriyAvahiaM paDikkamai / / vosirai mattage jai to na paDikkamai mattagaM jo u / sAhU pariTThave niyameNa paDikame sou / / khelaM siMdhANaM vA'paDilehiya appamajjiuM tahaya / vosiriya paDikkama taM piya micchukkaDaM deha / / ' pratyupekSitAdividhiviveke tu na dadAti, tathA''bhoge'nAbhoge sahasAtkAre sati yo'ticArastasya pratikramaNam Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 /10 'Abhogo jANatenna jo'iyAro kao puNo tassa / jAyammivi anutAve paDikamaNe'jANayA iyaro / / ' anAbhogasahasAtkAre itthaMlakSaNe 'puvviM apAsiUNaM chUDhe pAyaMmi jaM puNo pAse / na ya tarai niyatteuM pAyaM sahasAkaraNameyaM / / ' asmiMzca sati pratikramaNama, ayaM gAthAkSarArthaH / / idaM punaH prAkaraNikaM'paDileheuM pamijjiya mattaM pAnaM ca vosireUNaM / vasahIkayavarameva uniyameNa paDikkame sAhU / / hatthasayA AgaMtuM gaMtuM ca muhuttagaM jahiM ciTThe / paMthe vA vaJcaMto nadisaMtaraNe paDikkamai / / ' gataM pratikramaNadvAram adhunA pratikrAntavyamucyate, tatpunarodhataH paJcadhA bhavatIti, - ni. (1250 ) micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjame paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM / / vR- mithyAtvamohanIyakarmapudgalasAcivyaziveSAdAtmapariNAmo mithyAtvaM tasya pratikramaNaM tatpratikrAntavyaM vartate, yadAbhogAnAbhogasahasAtkArairmithyAtvaM gatastatpratikrAntavyamityarthaH, tathaiva 'asaMyame' asaMyamaviSaye pratikramaNama, asaMyamaH prANAtipAtAdilakSaNaH pratikrAntavyo vartate, 'kaSAyANAM' prAgnirUpitazabdArthAnAM krodhAdInAM pratikramaNaM, kaSAyAH pratikrAntavyAH, 'yogAnAM ca' manovAkkAyalakSaNAnAma 'aprazastAnAma' azobhanAnAM pratikramaNaM, te ca pratikrAntavyA iti / ni. (1251 ) saMsAra paDikkamaNaM cauvvihaM hoi AnupuvIe / bhAvapaDikamaNaM puna tivihaM tiviheNa neyavvaM / / bR- saMsaraNaM saMsAra:- tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNastasya pratikramaNaM 'caturvidhaM' catuSprakAraM bhavati 'AnupUrvyA' paripATyA, etaduktaM bhavati-nArakAyuSo ye hetavo mahArambhAdayasteSAM (SAmA) bhogAnAbhogasahasAtkArairyadvartitamanyathA vA prarUpitaM tasya pratikrAntavyama, evaM tiryaggrarAmaveSvapi vibhASA, navaraM zubharAbharAyurhetubhyo mAyAghanAsevanAdilakSaNebhyo nirAzaMsenaivApavargAbhilASiNA'pi na pratikrAntavyaM, 'bhAvapaDikamaNaM puNa tivihaM tiviheNa neyavvaM' tadetadanantaroditaM bhAvapratikramaNaM punastrividhaM trividhenaiva netavyaM, punaH zabdasyaivakArArthatvAt, etaduktaM bhavati micchattAi na gacchai na ya gacchAvei nAnujANeI / jaM manavaikAehiM taM bhaNiyaM bhAvapaDikamaNaM / / 'manasA na gacchati' na cintayati yathA zobhanaH zAkyAdidharmaH vAcA nAbhidhatte, kAyena na taiH saha niSprayojanaM saMsargaM karoti, tathA 'na ya gacchAvei' manasA na cintayati kathameSa tacca nikAdiH syAt ?, vAcA na pravartayati yathA taccanikAdirbhava, kAyena na taccanikAdInAmarpayati, 'nAnujANai ' Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1251] 73 kazcittaccanikAdirbhavati na taM manasA'numodayati tUSNIM vA''ste, vAcA na suSTvArabdhaM kRtaM veti bhaNati, kAyena nakhacchoTikAdi prayacchati, evamasaMyamAdiSvapi vibhASA kAryeti gAthArthaH / / itthaM mithyAtvAdigocaraM bhAvapratikramaNamuktam, iha ca bhavamUlaM kaSAyAH, tathA coktamkohoya mANo ya aniggahIyA, mAyA ya loho ya pavaDDhamANA / cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI punabbhavassa / / ataH kaSAyapratikramaNa evodAharaNamucyate - keI do saMjayA saMgAraM kAUNa devaloyaM gayA, io ya egami nayare egassa siTTissa bhAriyA puttanimittaM nAgadevayAe uvavAseNa ThiyA, tAe bhaNiyaM-hohiti te putto devaloyacuotti, tesimego caitA tIe putto jAo, nAgadattotti se nAmaM kathaM, vAvattarikalAvisArao jAo, gaMdhavaM ca se aippiyaM, tenna gaMdhavvanAgadatto bhaNNai, tao so mitta janaparivArio sokkhamanubhavai, devo ya naM bahuso bahuso bohei, so nasaMbujjhai, tAhe so devo avvattaliMgeNaM na najjai jahesa pavvaiyago, jeNa se rajoharaNAi uvagaraNaM natthi, sappe cattAri karaMDayahattho gaheUNa tassa ujjAniyAgayassa ya adUrasAmaMtenna vIIvayai, mittehiM se kahiyaM-esa sappakhellAvagotti, gao tassa mUlaM, pucchara - kimetthaM ?, devo bhaNai sappA, gaMdhavvanAgadatto bhaNai-ramAmo, tumaM mamaccaehi ahaM tuhaccaehiM, devo tassaccaehiM ramati, khaiovi na marai, gaMdhavvanAgadatto amarisio bhaNai - ahaMpi ramAmi tava saMtiehiM sappehiM, devo bhaNai-marasi jai khajjasi, jAhe nibaMdhena laggo tAhe maMDalaM AlihittA devena cauddisiMpi karaMDagA ThavitA, pacchA se savvaM sayaNamittapariyaNaM meliUNa tassa samakkhaM imaM bhaNiyAioni. (1252) gaMdhavvanAgadatto icchai sappehi khilliuM ihayaM / i kahiMvikhajja ittha hu doso na kAyavvo / / vR- 'gandharvanAgadatta' iti nAmA 'icchati' abhilaSati sarpaiH sArddhaM krIDitum atra sa khalu-ayaM yadi 'kathaJcit' kenacitprakAreNa 'khAdyate' bhakSyate ' ittha hu' asmin vRttAnte na doSaH kartavyo mama bhavadbhiriti gAthArthaH / / yathA catasRSvapi dikSu sthApitAnAM sarpANAM mAhAtmyamasAvakathayat tathA pratipAdayannAha - ni. (1253) taruNadivAyaranayano vijulayAcaMcalaggajIhAlo / ghoramahAvisadADho ukkA iva pajjaliyaroso / / vR- taruNadivAkaravad-abhinavoditAdityavannayane- locane yasya sa taruNadivAkaranayanaH, raktAkSa ityarthaH, vidyullateva caJcalA'grajihvA yasya sa vidyullatAcaJcalAgrajihvAkaH ghorA raudrA mahAviSAHpradhAnaviSayuktA daMSTrA - Asyo yasya sa ghoramahAviSadaMSTraH, ulkeva - cuDDalIva prajvalito roSo yasya sa tathocyata iti gAthArthaH / / ni. (1254) Dakko jena manUso kayamakayaM na yANaI subahuyaMpi / addissamAnamaccuM kaha ghicchasi taM mahAnAgaM ? / / vR- 'Dakko' daSTa: 'yena' sarpeNa manuSyaH sa kRtaM kiJcidakRtaM vA na jAnAti subahvapi, 'adRzyamAnamRtyum' adRzyamAno'yaM karaNDakasyo mRtyurvartate, mRtyuhetutvAnmRtyuH, yatazcaivamata kathaM grahISyasi tvaM 'mahAnAgaM' pradhAnasarpam ?, iti gAthArtha: / / ayaM ca krodhasarpaH, puruSe saMyojanA svabuddhyA kAryA, Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 /10 krodhasamanvitastaruNadivAkaranayana eva bhavatItyAdi / / ni. (1255 ) merugirituMgasariso aTThaphaNo jamalajugalajIhAlo / dAhiNapAsaMmi Thio mAnena viyaTTaI nAgo / / vR- merugirestuGgAni - ucchritAni taiH sadRzaH merugirituGgasadRzaH, ucchrita ityarthaH, aSTau phaNA yasya so'STaphaNaH jAtikularupavalalAbhabuddhivAllabhyakazrutAni draSTavyAni tattvato yamomRtyurmRtyuhetutvAt 'lA AdAne' yamaM lAntIti- AdadatIti yamalA, yamalA yugmajihvA yasya sa yamalayugmajihnaH, karaNDakanyAsamadhikRtyA''ha-dakSiNapArzve sthitaH, dakSiNadignyAsastu dAkSiNyavat uparodhato mAnapravRtteH, ata evAha- 'mAnena' hetubhUtena vyAvartate 'nAgaH' sarpa iti gAthArthaH / / Dako jena manUso thaddho na gaNei devarAyamavi / taM merupavvayanibhaM kaha ghicchasi taM mahAnAgaM ? / / ni. ( 1256 ) vR- 'Dakko' daSTa: 'yena' sarpeNa manuSyaH stabdhaH sanna gaNayati 'devarAjAnamapi' indramapi, 'tam' itthambhUtaM meruparvatanibhaM kathaM gRhISyasi tvaM 'mahAnAgaM' pradhAnasarpamiti gAthArthaH / / ni. (1257) salaliyavillahalagaI satthi alaMchaNaphaNaMki apaDAgA | mAyAmaiA nAgI niyaDikavaDavacaNAkusalA / / vR- salalitA - mRdvI vellahalA-sphItA gatiryasyAH sA salalitavellahalagatiH, svastikalAJchanAGkitA phaNApatAkA yasyAH sA svastikalAJchanAGkitaphaNApatAketi vaktavye gAthAbhaGgabhayAdanyathA pAThaH, mAyAtmikA nAgI 'nikRtikapaTavaJcanAkuzalA' nikRtiH- Antage vikAraH kapaTaMveSaparAvartAdirbAhyaH AbhyAM yA vaJcanA tasyAM kuzalA-nipuNeti gAthArthaH / / ni. (1258 ) taM ca si vAlaggAhI anosahibalo a aparihattho ya / sAya cirasaMciyavisA gahaNaMbhi vane vasai nAgI / / - iyamevambhUtA nAgI raudrA, tvaM ca 'vyAlagrAhI' sarpagrahaNazIlaH 'anauSadhivalazca' aupadhibalarahitaH 'aparihatthazca' adakSazca, sA ca cirasaJcitaviSA 'gahane' saGkule 'vane' kAryajAle vasati nAgIti gAthArthaH / / ni. (1259) iyaM ca mAyAnAgI / / ni. (1260 ) - hohI te vinivAo tIse dADhaMtaraM uvagayassa / apposahimaMtabalo na hu appANaM cigicchihisi / / vR- bhaviSyati te vinipAtaH tasyA daMSTrAntaram 'upagatasya' prAptasya, alpaM- stokaM auSadhimantrabalaM yasya tava sa tvaM alpauSadhimantrabalaH, yatazcaivamato naivA''tmAnaM cikitsiSyasIti gAthArthaH / / uttharamANo savvaM mahAlao putramehanigghoso / uttarapAsaMmi Thio loheNa viyaTTaI nAgo / / vR- 'uttharamANo'tti abhibhavan 'sarve' vastu, mahAnAlayo'syeti mahAlayaH, sarvatrAnivAritatvAt, pUrNaH puSkarAvarttasyeva nirghoSo yasya sa tathocyate, karaNDakanyAsamadhikRtyAha - uttarapArzve sthitaH, uttaradignyAsastu sarvottaro lobha ita khyApanArtham, ata eva lobhena hetubhUtena 'viyaTTai' tti vyAvartate ruSyati vA 'nAgaH' sarpa iti gAthArthaH / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1261] ni. (1261) 75 'Dakko jena manuso hoi mahAsAgaruvva dUppUro / taM savvavisasamudayaM kaha dhicchasi taM mahAnAgaM ? / / vR- daSTo yena manuSyo bhavati 'mahAsAgara iva' svayambhUramaNa iva duSpUra: 'tam' itthambhUtaM 'sarvaviSasamudayaM' sarvavyasanaikarAjamArga kathaM grahISyasi tvaM 'mahAnAgaM' pradhAnasarpamiti gAthArthaH / / ayaM tu lobhasarpaH / / ni. (1262 ) ee te pAvAhI cattArivi kohamAnamayalobhA / jehi sayA saMtattaM jariyamiva jayaM kalakalei / / bR- ete te 'pApAhayaH' pApasarpAzcatvAro'pi krodhamAnamAyAlobhA yaiH sadA santaptaM sat jvaritamiva 'jagad' bhuvanaM 'kalakalAyati' bhavajaladhau kvathayatIti gAthArthaH / / ni. (1263) eehiM jo khajjai cauhivi AsIvisehi pAvehiM / visanigdhAyaNaheuM carAmi vivihaM tavokammaM / / vR- ebhirya eva khAdyate caturbhirapi AzIviSaiH bhujaGgaiH pApaiH azobhanaiH tasya avazya sataH narakapatanaM bhavati 'nAsti' na vidyate 'sa' tasyAlambanaM kiJcid yena na patatIti gAthArthaH // evamabhidhAyete mukttAH / so khaio paDio maoya, pacchA devo bhaNai kihajAyaM ? na ThAihatti vArijaMto puvvabhaNiyA ya te mittA agade chumaMta osahANi ya, na kiMci guNaM kareMti pacchA tassa sayaNo pAehiM paDiojiAvehatti, devo bhaNai evaM ceva ahaMpi khaiyo, jai eriMsi cariyaM anucirai to jIvai jai nAnupAlei to ujjIvi ovi puno marai, taM ca pariyaM gAthAhiM kahei ni. (1264) eehiM ahaM khaio cauhivi AsIvisehi pAvehiM / visanigdhAyaNa heuM carAmi vivihaM tavokammaM // vR- ebhirahaM 'khaio' tti bhakSitazcaturbhirapi 'AzIviSaiH ' bhujaGgaiH ghorai raudraiH 'viSanirghAtanahetuH ' viSanirdhAtananimittaM 'carAmi' AsevayAmi 'vividhaM' vicitraM caturthaSaSThASTamAdibhedaM 'tapaH karma' tapaH kriyAmiti gAthArtha: / / ni. (1265) sevAmi selakAnanasusANasunnaghararukkhamUlAI / pAvAhInaM tesiM khaNamavina uvemi vIsaMbhaM / / vR- 'sevAmi' bhajAmi zailakAnanazmazAnazUnyagRhavRkSamUlAni zailAH parvatAH kAnanAnidUravartivanAnizailAzca kAnanAni cetyAdi dvandvaH, 'pApAhInAM' pApasarpANAM teSAM kSaNamapi 'nopaimi' nayAmi 'vizrambhaM' vizvAsamiti gAthArthaH / / ni. (1266 ) accAhAro na sahe ainiddheNa visayA uijjati / jAyAmAyAhAro taMpi kAmaM na icchAmi / / vR- 'atyAhAraH' prabhUtAhAraH 'na sahe' tti prAkRtazailyA na sahate na kSamate, mama snigdhamalpaM ca bhojanaM bhaviSyatyetadapi nAsti, yataH - atisnigdhena haviH pracureNa 'viSayAH' zabdAdayaH 'udIryante' udrekAvasthAM nIyante, tatazca yAtrAmAtrAhAro yAvatA saMyamayAtrotsarpati tAvantaM bhakSayAmi, tamapi prakAmaM punarnecchAmIti gAthArthaH / / ni. (1267) utsannakayAhAro ahavA vigaIvivajjiyAhAro / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 10 jaM kiMci kayAhAro avaujjhiyathovamAhAro / / vR- 'ussannaM' prAyazo'kRtAhAraH, tiSThAmIti kriyA, athavA vigatibhirvarjita AhAro yasya mama so'haM vigativivarjitAhAraH, yatkiJcicchobhanamazobhanaM vaudanAdi kRtamAhAro yena mayA so'haM tathAvidhaH, 'avaujjiyathovamAhAro' tti ujjhita-ujjhitadharmA stoka::- svalpaH AhAro yasya mama so'hamujjhitastokAhAra iti gAthArthaH / / evaM kriyAyuktasya kriyAntarayogAcca guNAnupadarzayatini. (1268) thovAhAro thovabhaNio ya jo hoi thovaniddo ya / thovovahiuvagaraNo tassa hu devAvi paNamaMti / / vR- stokAhAraH stokabhaNitazca yo bhavati stokanidrazca stokopadhyupakaraNaH, upadhirevopakaraNaM, tasya cetthambhUtasya devA api praNamantIti gAthArthaH / / evaM jai anupAlei tao uTThei, bhaNaMti-varaM evaMpi jIvaMto, pacchA so puvvAbhimuho Thio kiriyaM pauMjiuMkAmo devo bhAisiddhe namaMsiUNaM saMsAratthA ya je mahAvijjA / vocchAmi daMDakiriyaM savvavisanivAraNiM vijjaM // ni. (1269 ) 76 vR- 'siddhAn' muktAn namaskRtya saMsArasthAzca ye 'mahAvaidyAH' kevalicaturdazapUrvavitprabhRtayastA~zca namaskRtya vakSye daNDakriyAM sarvaviSanivAriNIM vidyAmiti gAthArthaH / / sA ceyaM ni. (1270 ) savvaM pANaivAyaM paccakkhAI mi aliyavayaNaM ca / savvamadattAdAnaM abbaMbha pariggahaM svAhA / / vR- 'sarve' sampUrNe prANAtipAtaM 'pratyAkhyAti' pratyAcaSTe eSa mahAtmeti, anRtavacanaM ca, sarve cAdattAdAnam, abrahma parigrahaM ca pratyAcaSTe svAheti gAthArthaH / / evaM bhaNie uDio, ammApiIhiM se kahiyaM, na saddahai, pacchA pahAvio paDio, puNovi deveNa taheva uTThavio, punovi pahAvio, paDao, taiyAe velAe devo nicchai, pasAdio, uTThavio, paDissuyaM, ammApiyaraM pucchittA tena samaM pahAvio, egaMmi vanasaMDe puvvabhave kahei, saMbuddho patteyabuddho jAo, devo'vi paDigao, evaM so te kasA nAe sarIrakaraMDae choDhUNa kao'vi saMcariuM na dei, evaM so odaivassa bhAvassa akaraNayAe abbhuTThio paDikkaMto hoi, dIheNa sAmannapariyAeNa siddho, evaM bhAvapaDikkamaNaM / AhakiMnimittaM puNo 2 paDikkamijjai ?, jahA majjhimayANaM tahA kIsa na kajje paDikkamijjai ?, Ayario Aha-ittha vijjreNa diThThato- egassa ranno putto aIva pio, tentra ciMtiyaM-mA se rogo bhavissai, kiriya karAvemi, tenna vijjA saddAviyA, mama puttassa tigicchaM kareha jeNa niruo hoi, te bhAMti - karemo, rAyA bhaNai-kerisA tujjha jogA ?, ego bhaNai - jai rogo atthi to uvasAmeti, aha natthi taM ceva jItA mAraMti, biio bhaNai jai rogo atthi to uvasAmiti, aha natthi na guNaM na dosaM kariti, taio bhai-jai rogo atthi to upasAmiMti, aha natthi vaNNaruvajovvaNalAvaNNatAe pariNamaMti, viio vidhI anAgayaparittANe bhAviyavvo, taieNa rannA kAriyA kiriyA, evamimaMpi paDikkamaNaM jai dosA atthi to vi' sohijjuMti, jai natthi to sohI carittassa suddhatariyA bhavai / uktaM saprasaGgaM pratikramaNam, atrAntare'dhyayanazabdArtho nirupaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa prarupitatvAnnehAdhikriyate, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSyannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdi prapaJco vaktavyaH, yAvattaccedaM sUtraM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1270] 77 (namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, namo loesavvasAhaNaM, eso paMcanamukkAro, savvapAvappaNAsaNo, maMgalANaM ca savvesiM, paDhama havaimaMgalaM) mU. (11) karemibhaMte! jAva vosirAmi / vR- tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ca padaM caive' tyAdi, adhikRtasUtrasya vyAkhyAlakSaNayojanA ca sAmAyikavadraSTavyA, Aha-idaMsvasthAnaevasAmAyikAdhyayane uktaMsUtraM, punaH kimabhidhIyate ?, punaruktadoSaprasaGgAt, ucyate, pratiSdhisevitAdi samabhAvasthenaiva pratikrAntavyamiti jJApanArtham, yadvadviSaghAtArthamantrapadena punaruktadoSo'sti / __ tadvad rAgaviSaghnaM punaruktamaduSTamarthapadam / / rAgaviSaghnaM cedaM, yatazca maGgalapUrvaM pratikrAntavyam ataHsUtrakAra eva tadabhidhitsurAhamU. (12) cattAri maMgalaM arihaMtA maMgalaM siddhAmaMgalaM sAhU maMgalaM kevalipannatto dhammo maMgalaM / vR- maGgalaM prAgnirupitazabdArtha, tatra catvAraH padArtho maGgalamiti, ka ete catvAraH ? tAnupadazayannAha-'arihaMtA maMgala mityAdi, azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirupAM pUjAmarhantItyarhantaste-'rhanto maGgalaM, sitaMdhmAtaM yeSAMte siddhAH, te siddhA maGgalaM, nirvANasAdhakAn yogAnsAdhayantIti sAdhavaH, teca maGgale, sAdhugrahaNAdAcAryopAdhyAyA gRhItA eva draSTavyAH, yato na hitena sAdhavaH, dhArayatIti dharmaH, kevalameSAM vidyata iti kevalinaH, kevalibhiH-sarvajJaiH prajJaptaH-prarupitaH kevaliprajJaptaH, ko'sau ?-dharmaH-zrutadharmazcAritradharmazca maGgalam, anenakapilAdiprajJapta-dharmavyavacchedamAha / arhadAdInAMcamaGgalatA tebhya eva hitabhaGgalAtsukhaprApteH, ataeva ca lokottamatvameSAmiti, Aha mU. (13) cattAri loguttamA arihaMtA loguttamA siddhA loguttamA sAhU loguttamA kevalipannatto dhammo loguttmo| vR-athavA kutaH punararhadAdInAMmaGgalatA?, lokottamatvAt, tathA cA''ha-'cattAri loguttamA' catvAraH-khalvanantaroktA vakSyamANA vA lokasya-bhAvalokAderuttamAH-pradhAnAlokottamAH,ka ete catvArastAnupadarzayannAha- 'arahaMtA loguttamA, ityAdi, arhantaH-prAgnirupitazabdArthAH, lokasyabhAvalokasya uttamAH-pradhAnAH, tathA coktam arihaMtA tAva tarhi uttamA huntI ubhAvaloyassa / kamhA / , jaMsavvAsiM kammapayaDIpasatthANaM / / anubhAvaMtu paDuccA veaNiyAUNa nAmagoyassa / bhAvassodaiyassA niyamA te uttamA hoti / / evaM ceva ya bhUo uttarapagaIvisesaNavisiTuM / bhaNNai hu uttamattaM samAsao se nisAmeha / / sAya manuyAu dAnI nAmappagaIsamA pasatthAya / manugai paNidijAI orAliyateyakammaMca / / orAliyaMguvaMgA samacauraMsaM taheva saMThANaM / vairosabhasaMghayaNaM vaNNarasagaMdhaphAsAya / / agurulahuM uvaghAyaM paraghAUsAsavihagai pasatthA / tasavAyarapajjattaga patteyathirAthirAiMca / / subhamujjoyaM subhagaMsusaraM Adeja taha ya jasakittI / tatto nimmiNatitthagara nAmapagaIsameyAI / / tatto uccAgoyaM cottIsehi saha udayabhAvehiM / te uttamA pahANA anannatullA bhavaMtIha / / uvasamie puna bhAvo arahatANaM na vijaI so hu |khaaigbhaavss puNo AvaraNANaM duveNhaMpi / / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/13 taha mohaaMtarAInissesakhayaM paDucca eesiM / bhAvakhae logassa ubhavaMti te uttamA niyamA / / havai puNasannivAe udayabhAve huje bhaNiyapuvvaM / arahaMtANaM tANaM je bhaNiyA khAigA bhAvA / / tehi sayAjogeNaM nipphajjaisaNNivAiobhAvo / tassaviyabhAvalogassa uttamA huMti niyameNaM / / siddhAH-prAgnirupitazabdArthA eva, te'pica kSetralokasya kSAyikabhAvalokasya vottamAH-pradhAnAH lokottamAH, tathA coktamlouttamatti siddhAte uttamA hoti khittalogassa / telokamatthayatthA jaMbhaNiya hoi te niyamA / / nissesakammapagaDINa vAvi jo hoi khAigo bhAvo / tassavi hu uttamA te savvapayaDivajjiyA jamhA / / sAdhavaH-prAganirUpatizabdArthA eva, te ca darzanajJAnacAritrabhAvalokasya uttamAH-pradhAnA lokottamAH, tathA coktam loguttamamattisAhU paDucca tebhAvalogameyaM tu / daMsaNanANacaritANi tinni jiNaiMdabhaNiyANi / / ' kevaliprajJapto dharmaH-prAgnirUpitazabdArthaH, sa ca kSAyopazamikaupazamikakSAvika-bhAvalokasyottamaH-pradhAnaH lokottamaH, tathA coktam 'dhammo suta caraNe yA duhAvi loguttamotti nAyavyo / khaovasamiovasamiyaMkhaiyaM ca paDucca logaMtu / / ' yata eva lokottamA ata eva zaraNyAH, tathA cA''ha-'cattAri saraNaM pavajjAmi' athavA kathaM punarlokottamatvam ?,AzrayaNIyatvAt, AzrayaNIyatvamupadarzayannAha mU. (14) cattArisaraNaM pavajjAmi arihaMte saraNaMpavajjAmi siddhe saraNaM pavajjAmi sAhU saraNa pavajjAmi kevalipannattaM dhammasaraNaM pavajjAmi' / / vR- catvAraH saMsArabhayaparitrANAya 'zaraNaM prapadye' AzayaM gacchAmi, bhedena tAnupadarzayannAha'arihaMto' tyAdi, arhataH zaraNaM prapadye' sAMsArikaduHkhazaraNAyAhata AzrayaM gacchAmi, bhaktiM karomItyarthaH, evaM siddhAnzaraNaM prapadye, sAdhUna zaraNaM prapadye, kevaliprajJaptaM dharma zaraNaM prapadye / itthaM kRtamaGgalopacAraH prakRtaM pratikramaNasUtramAha mU.(15) 'icchAmi paDikkamiuMjo me devasio aiArokao, kAio vAiomANasio, ussutto ummaggo akappo akarINajjo dujjhAo duvviciMtio anAyAro anicchiyavvo asamaNapAugo nANe daMsaNe carite sue sAmAie tiNhaM guttINaM cauNhaM kasAyANaM paMcaNhaM mahavvayANa chaNhaM jIvanikAyANaM sattaNhaM piMDesaNANaM aTThaNhaM pavayaNamAUNaM navaNhaM baMbhaceraguttINaM dasavihe samaNadhamme samaNANaM jogANaM jaMkhaMDiaMjaM virAhiyaM tassa micchAmi dukkaDaM / / - icchAmi pratikramituM yo mayA daivasiko'ticAraH kRta ityevaM padAni vaktavyAni. adhunA padArthaH-icchAmi-abhilaSAmipratikrImatuM-nivartituM, kasya ya ityaticAramAha-mayetyAtmanirdezaH, divasena nivRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticaraNamItacAraH, atikrama ityarthaH, kRtonirvartitaH, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlamAha, micchAmi dukkaDaM' anena tu niSThAkAlamiti bhAvanA,sapunaraticAraH upAdhibhedenAnekadhAbhavati, ataevAha-kAyena-zarIreNa nivRttaH kAyikaH kAyakRta ityarthaH, vAcA nirvRtto vAcikaH-vAkRta ityarthaH, manasA nirvRtto mAnasaH, sa eva Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1270] 79 'mAnasiuttimanaHkRtaityarthaH-Urdhva sUtrAdutsUtraH sUtrAnukta ityarthaH, mArgaH kSAyopazamiko bhAvaH, UrdhvamArgAdunmArgaH,kSAyopazikabhAvatyAgenaudayika,bhAvasaGkramaityarthaH, kalpanIyaH nyAyaH kalpo vidhiH AcAraH kalpyaH-caraNakaraNavyApAraH na kalpyaH-akalpyaH-akalpyaH, atadrUpa ityarthaH, karaNIyaH sAmAnyena kartavyaH na karaNIyaH-akaraNIyaH, hetuhetumadbhAvazcAtra, yata evotsUtraH ata evonmArga ityAdi, uktastAvatkAyiko vAcikazca, adhunA mAnasamAhaha-duSTodhyAto dudhyAtiHArauidralakSaNa ekAgracittatayA, duSTo vicintito durvicintitaH-azubha eva calacittayA, yata evetthambhUtaH ata evAsau na zramaNaprAyogyaH azramaNaprAyogyaH tapasvyanIcata ityarthaH yata evAzramaNaprAyogyo'ta evAnAcAraH, AcaraNIyaH AcAraH na AcAraH anAcAraH-sAdhUnAmanAcaraNIyaH yata eva sAdhUnAmanAcaraNIyaH ata evAneSTavyaH-manAgapimanasA'pina prArthanIya iti, kiMviSayo'yamaticAra ityAha nANe daMsaNe caritte' jJAnadarzanacAritraviSayaH, adhunAbhedena vyAcaSTe'sue'tti zrutaviSayaH, zrutagrahaNaM matyAdijJAnopalakSaNaM, tatra viparItaprarUpaNA'kAlasvAdhyAyAdiraticAraH, 'sAmAiya(e)'tti sAmAyikaviSayaH, sAmAyikagrahaNAta samyaktvasAmAyikacAritrasAmAyikagrahaNaM, tatra samyaktvasAmAyikAticAraH zaGkAdiH, cAritrasAmAyikAticAraM tu bhedenAha'tiNhaM guttINa'mityAdi, tisRNAM guptInAM, tatra pravicArApravicArarUpA guptayAH, caturNA kaSAyANAMkrodhamAnamAyAlobhAnAM, paJcAnAM mahAvratAnAM-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAnAM, SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivIkAyikAdInAM, saptAnAM piNDaipaNAnAMasaMsRSTAdInAM, tAzcaimAH 'saMsaTThamasaMsaTThA uddhaDataha hoiappalevA ya / uggahiApaggahiAujjhiya tahahoi sattamiA / / " tatrAsaMsRSTA hastamAtrAbhyAM cintyA, 'asaMsaTTe hatthe asaMsaTTe matte, akharaDiyamiti vuttaM bhavai' evaM gRhNataH prathamA bhavati, gAthAyAM sukhamukhoccAraNArthamanyathA pAThaH, saMsRSTA tAbhyameva cintyA, 'saMsaDhe hatthe saMsaTTe matte, kharaDiitti vuttaM hoi, evaM gRhNato dvitIyA, uddhatA nAma sthAlAdau svayogena bhojanajAtamuddhataM, tataH 'asaMsaTThe hatthe asaMsaTTe mattane saMsaDhevA mattesaMsaTTe hatthe' evaM gRhNatastRtIyA, alpalepA nAma alpazabdo'bhAvavAcakaH nirlepaM-pRthukAdi gRhNatazcaturthI, avagRhItA nAma bhojanakAle zarAvAdiSUpahitameva bhojanajAtaM tato gRhNataH paJcamI, pragRhItA nAma bhojanavelAgAM dAtumabhyudyatena karAdinA pragRhItaM yadbhojanajAtaMbho(bhu)ktvA vA svahastAdinA tagRhNata iti bhAvanA SaSThI, ujjhitadharmA nAma yatparityAgArha bhojanajAtamanye ca dvipadAdayo nAvakAGghanti tadarddhatyaktaM vA gRhNata iti hRdayaM saptamI, eSa khalu samAsArthaH, vyAsArthastu, granthAntarAdavaseyaH, saptAnAM pAnaiSaNAnAM kecit paThanti, tA api caivambhUtA eva, navaraM caturthI nAnAtvaM, tatrApyAyAmasauvIrAdi nirlepaM vijJeyamiti, aSTAnAM pravacanamAtRNAM, tAzcASTau pravacanamAtaraH-tistro guptayaH tathA paJca samitayaH, tatrapravIcArApravIcArarUpA guptayaH, samitayaH pravIcArarUpA eva, tathA coktam ___ "samio niyamA gutto gutto samiyattaNami bhaiyavvo / kusalavaimudIrito jaMvayagutto'vi samio'vi / / " navAnAMbrahmacaryaguptInAM-vasatikathAdInAm, AsAMsvarUpamupariSTAdvakSyAmaH, dazavidhe-dazaprakAre zramaNadharme-sAdhudharme kSAntyAdike, asyApi svarUpamupariSTAdvakSyAmaH, asmin guptyAdiSu ca ye zrAmaNA yogaH-zramaNAnAmete zrAmaNAsteSAM zrAmaNAnAM yogAnAM-vyApArANAM samyakpratisevana ___ Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- mUlasUtram - 2- 4/15 zraddhAnaprarUpaNAlakSaNAnAM yata khaNDitaM - dezato bhagnaM yadvirAdhitaM sutarAM bhagnaM, na punarekAntatoSbhAvamApAditaM, tasya khaNDanavirAdhanadvArA''yAtasya cAritrAticArasyaitadgocarasya jJAnAdigocarasya ca daivasikAticArasya, etAvatA kriyAkAlamAhaH tasyaiva 'micchAmi dukkaDaM' ityanena tu niSThAkAlamAha- mithyeti-pratikramAmi duSkRtametadakartavyamityarthaH, atreyaM sUtrasparzikagAthAni. (1271) paDisiddhANaM karaNe kiJcANamakaraNe ya paDikkamaNaM / asaddahaNe ya tahA vivarIyaparUvaNAe ya / / 80 vR- 'pratiSiddhAnAM ' nivAritAnAmakAlasvAdhyAyAdInAmaticArANAM 'karaNe' niSpAdane Asevana ityarthaH, kiM ? - pratikramaNamiti yogaH, pratIpaM kramaNaM pratikramaNamiti vyutpatteH, 'kRtyAnAm' AsevanIyAnAM kAlasvAdhyAyAdInAM yogAnAm 'akAraNe' aniSpAdane'nAsevane pratikramaNam, azraddhAne ca tathA kevaliprarUpitAnAM padArthAnAM pratikramaNamiti vartate, viparItaprarUpaNAyAM ca anyathA padArthakathanAyAM ca pratikramaNamiti gAthArthaH / / anayA ca gAthayA yathAyogaM sarvasUtrANyanugantavyAni, tadyathA - sAmAyikasUtre pratipiddhau rAgadveSo tayoH karaNe kRtyastu tannigrahastasyAkaraNe sAmAyikaM mokSakAraNamityazraddhAne asamabhAvalakSaNaM sAmAyikamiti viparItaprarUpaNAyAM ca pratikramaNamiti, evaM maGgalAdisUtreSvapyojyaM catvAro maGgalamityatra pratiSiddho'maGgalAghyavasAyastatkaraNa ityAdinA prakAreNa, evamoghAticArasya samAsena pratikramaNamuktaM, sAmpratamasyaiva vibhAgenocyate, tatrApi gamanAgamanAticAramakityA''ha mU. (16) icchAmi paDikkamiuM iriyAvahiyAe virAhaNAe gamaNAgamaNe pANakkamaNe bIyakkamaNe hariyakkamaNe osAuttiMgapaNagadagamaTTimakkaDAsaMtANAsaMkamaNe je me jIvA virAhiyA egiMdiyA beiMdiyA teiMdiyA cauriMdiyA paMciMdiA abhihaA vattiA lesiA saMdhAiA saMghaTTiA pariAviA kilAbhiA uddaviA ThANAo ThANaM saMkAmiA jIviAo vavaroviA tassa micchAmi dukkaDaM / / vR- icchAmi abhilaSAmi pratikramituM nivartituma, IryApathikAyAM virAdhanAyAM yo'ticAra iti gamyate, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlamAha, micchAmi dukkaDaDaM' ityanena niSThAkAlamiti, raNamaryA gamanamityarthaH, tatpradhAnaH panthA ryApathaH tatra bhavairyApathikI tasyAM, kasyAmityata AhavirAdhyante-duHkhaM sthApyante prANino'nayeti virAdhanAkriyA tasyAM virAdhanAyAM satyAM yo'ticAra iti vAkyazeSaH, tasyeti yogaH, viSayamupadarzayannAha-gamanaM cAgamanaM cetyekavadbhAvastasmina, tatra gamanaM svAdhyAyAdinimittaM vasateriti, AgamanaM prayojanaparisamAptau punarvasatimeveti, tatrApi yaH kathaM jAto'ticAra ityata Aha- 'pANakkamaNe' prANino dvIndriyAdayastrasA gRhyante, teSAmAkramaNaM - pAdena pIDanaM prANyAkramaNaM, tasminniti, tathA bIjAkramaNe, anena bIjAnAM jIvatvamAhai haritAkramaNe, anena tu sakalavanaspatereva, tathA'vazyAyottiGgapanakadagamRttikAmarkaTasantAnasaGkramaNe sati, tatrAvazyAyaH - jalavizeSaH, iha cAvazyAyagrahaNamatizayataH zeSajalasambhogaparivAraNArthamiti, evamanyatrApi bhAvanIyaM, uttiGgA-gaddabhAkRtayo jIvAH kITikAnagarANi vA panakaH - phulli dagamRttikAcikhAllama, athavA dakagrahaNAdapkAyaH, mRttikAgrahaNAta pRthvIkAyaH, markaTasantAnaH kolikajAlamucyate, tatazcAvazyAyazcattiGgazcetyAdi dvandvaH, avazyAyottiGgapanakadagamRttikAmarkaTasantAnAsteSAM saGkramaNaM- AkramaNaM tasmina, kiMbahunA !, kiyanto bhedenA''khyAsyante ?, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 adhyayanaM -4- [ni. 1271] sarve ye mayA jIvA virAdhinA-duHkhena sthApitAH, ekendriyaH-pRthivyAdayaH, dvIndriyAH-kRmyAdayaH, trIndriyAH-pipIlikAdayaH, caturindriyA-bhramAdayaH, paJcendriyA-mUSikAdayaH, abhihatA-abhimukhyena hatAH, caraNena ghaTTitAH, utkSipya kSiptAvA, vartitAH-puJcIkRtAH,dhUlyA vA sthagitAiti, zleSitAHpiSTAH, bhUmyAdiSuvA lagitAH, saGghatitA-anyo'nyaMgAtrairekatra lagitAH, saGghaTTitA-manAkspRSTAH, paritApitAH-samantataH pIDitAH, klAmitAH-samudadhAtaM nItAH glAnimApAditA ityarthaH, avadrAvitA-utrAsitAH sthAnAtasthAnAntaraMsaGkrAmitAH svasthAnAta paraMsthAnaM nItAH, jIvitAd vyaparopitAH, vyApAditA ityarthaH, evaM yo jAto'ticArastasya, etAvatA kriyAkAlamAha, tasyaiva 'micchAmi dukkaDaM' ityanena niSThAkAlamAha, mithyA duSkRtaM pUrvapada, evaM tasyetyubhayayojanA sarvatra kAryA / itthaMgamanAticArapratikramaNamuktam, adhunAtvagvartanasthAnAticArapratikramaNapratipAdayannAha mU. (17) icchAmi paDikkamiuMpagAmasijjAenigAmasijjAesaMthArAuvvaTTaNAe parivaTTaNAe AuMTaNapasAraNAe chappaisaMghaTTaNAe kUie kakkarAie chiie jaMbhAie Amose sasarakakhAmose AulamAulAe soaNavattiAe itthIvippariAsiAe diTThIvippariAsiAe maNavippariAsiAe pANabhoyaNavippariAsiAejo me devasioaiArokao tassa micchAmi dukkddN|| vR- icchAmi pratikramituM pUrvavat, kasyetyAha-prakAmazayyayA hetubhUtayA yo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlabhAha, micchAmi dukkaDaM' ityanena tuniSThAkAlamevetibhAvanA, evaM sarvatra yojanA kAryeti, 'zIGsvapne' asya yapratyayAntasya 'kRtyalyuTo bahula' miti vacanAta zayanaM zayyA prakAmaM-cAturyAmaM zayanaM prakAzayyA zerate'syAmiti vA zayyAsaMstArakAdilakSaNA prakAmA-utkaTA zayyA prakAmazayyA-saMstArottarapaTTakAtiriktA prAvaraNamadhikRtya kalpatrayAtiriktA vA tayA hetubhUtayA, svAdhyAyAghakaraNatazcehAticAraH, pratidivasaM prakAmazayyaiva nikAmazayyocyate tayA hetubhUtayA, atrApyaticAraH pUrvavata, uddhartanaM tatprathamatayA vAmanAparcena suptasya dakSiNapArzvena vartanamudvartanamudvartanamevodvatRnA tayA, parivartanaM punarvAmapArzvenaiva vartanaM tadevaparivatRnAtayA, atrApyapramRjya kurvato'ticAraH,AkuJcanaMgAtraGkocalakSaNaM tadevAkuJcanA tayA, prasAraNam-aGgAnAM vikSepaH tadeva prasAraNA tayA, atra ca kukkuTTidRSTAntapratipAditaM vidhimakurvato'ticAraH, tathA coktam'kukkuDipAyapasArejaha AgAse puNovi AuMTe / evaM pasAriUNaM AgAsi puNovi AuMTe / / aikuMDiya siyatAhe jahiyaMpAyassapaNhiyA ThAi / tahiyaMpamajjiUNaMAgAseNaMtuNaneUNaM / / pAyaM ThAvittutahiM AgAse ceva puNovi AuMTe / evaM vihimakareMte aiyAro tattha se hoi / / SaTpadikAnAM-yUkAnAM saGghaTTanama-avidhinA sparzanaMSaTapadikAsacaTTanaMtadeva SaTapadikAsaGghaTanA tayA, tathA 'kUie'tti kUjite sati yo'ticAraH, kUjitaM-kAsitaM tasmina avidhinA mukhavastrikAM karaM vA mukhe'nAdhAya kRta ityarthaH, viSamA dharmavatItyAdizayyAdoSoccAraNaM sakarkarAyitamucyate tasmina sati yo'ticAraH, iha cA''rtadhyAnajo'ticAraH, kSute-avidhinA jRmbhite'vidhinaiva AmarSaNama AmarSaH-apramRjya kareNa sparzanamityarthaH tasmina, sarajasakAmarSe sati, saha pRthivyAdirajasA yadvastu spRSTaM tatsaMsparze satItyarthaH, evaM jAgrato'ticArasambhavamadhikRtyoktam, Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 Avazyaka- mUlasUtram - 2- 4 /17 adhunA suptasyocyate- 'AulamAulAe 'tti AkulAkulayA-khyAdiparibhogavivAhayuddhAdisaMsparzananAnAprakArayA svapnapratyayA- svapnanimittayA, virAdhanayeti gamyate, sA pUnarmUlottaraguNAticAraviSayA bhavatyato bhedena tAM darzayannAha itthIvippariyAsiyAe 'tti striyA viparyAsaH strIviparyAsaH sabrahmAsevanaM tasmina bhavA strIvaiparyAsikI tayA, strIdarzanAnurAga-tastadavalokanaM dRSTiviparyAsaH tasmin bhavA dRSTivaiparyAsikI tayAH evaM manasA'dhyupapAto manoviparyAsaH tasmina bhavA manovaiparyAsikI tayA, evaM pAnabhojanavaiparyAsikyA, rAtrau pAnabhojanaparibhoga eva tadviparyAsaH, anayA hetubhUtayA ya ityaticAramAhai bhayetyAtmanirdezaH, divasena nirvRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticaraNamaticAraH - atikrama ityarthaH kRto- nirvartitiH 'tassa micchAmi dukkaDaM' purvavat, Aha-divA zayanasya niSiddhatvAdasambhava evAsyAticArasya, na, apavAdaviSayatvAdasya, tathAhiapavAdataH supyata eva divA adhvAnakhedAdau, idameva vacanaM jJApakam / / evaM tvagvartanAsthAnAticArapratikramaNamamadhiyedAnIM gocarAticArapratikramaNapratipAdanAyA''ha mU. (18) paDikkamAmi goyaracariyAe bhikkhAyariyAe ugvADakavADaugghADaNAe sANAvacchAdArAsaMghaTTaNAe maMDIpAhuDiAe balipAhuDiAe ThavaNApAhuDiAe saMkie sahasAgArie asaNAe pAnabhoyaNAe bIyabhoyaNAe hariyabhoyaNAe pacchekammiyAe purekammiyAe adiTThahaDAe dagaDAe ra saMsaDAe pArisADaNiyAe pAriThAvaNiAe ohAsaNabhikkhAe jaM uggameNa uppAyanesaNAe aparisuddhaM parigahiyaM paribhuttaM vA jaM na pariDuviaM tassa micchAmi dukkaDaM / / vR- pratikramAmi nivartayAmi, kasya ? gocaracaryAyAM- bhikSAcaryAyAM, yo'ticAra iti gamyate, tasyeti yogaH, gozcaraNaM gocaraH caraNaM-caryA gocara iva caryA gocaracaryA tasyAM gocaracaryAyAM, kasyAM ?bhikSArthaM caryA bhikSAcaryA tasyAM, tathAhi lAbhAlAbhanirapekSaH khalvadInacitto muniruttamAdhamamadhyameSu kuleSviSTAniSTeSu vastuSu rAgadveSAvagacchana bhikSAmaTanIti, kathaM punastasyAmaticAra ? - 'ugghADakavADaugghADaNAe' udghATam-adattArgalamISatasthagitaM vA kiM tata ? - kapATaM tasyodaghATanaMsutarAM preraNam udghATakapATodghATanam idamevodghATa kapATodghATanA tayA hetubhUtayA, iha cApramArjanAdibhyo 'ticAraH, tathA zvAnavatsadArakasaGghaTTanayeti prakaTArthaM, maNDIprAbhRtikayA baliprAbhRtikayA sthApanAprAbhRtikayA, AsAM svarUpaM 'maMDIpAhuDiyA sAhuMmi Agae aggakUramaMDIe / tattha pavattaNadoso na kappae tArisA suvihiyANaM / balipAhuDiyA bhannai cauddisiM kAu accaNiyaM / / agrgama va choDhUNaM sitthe to dei sAhuNo bhikkhaM / sAvina kappara ThavaNA bhikkhAyariyANa ThaviyA u / / AdhAkarmAdInAma-udgamAdidoSANAmanyatamena zaGkite gRhIte sati yo'ticAraH, sahasAkAre vA satyakalpanIye gRhIta iti, atra ca tamaparityajato'vidhinA vA parityajato yo'ticAraH, anena prakAreNAneSaNayA hetabhUtayA, tathA 'pAnabhoyaNAe 'tti prANino-rasajAdayaH bhojane - dadhyodanAdau saGghaTTyante-virAdhyante vyApAdyante vA yasyAM prAbhRtikAyAM sA prANibhojanA tayA, teSAM ca saGghaTTanAdi dAtRgrAhakaprabhavaM vijJeyama, ata evAticAraH, evaM 'bIyabhoyaNAe' bIjAni bhojane yasyAM sA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1271] 83 bIjabhojanA tayA, evaM haritabhojanayA, 'pacchAkammiyAe purekammiyAe' pazcAta karma yasyAM pazcAjjalojjhanakarma bhavati puraH karma yasyAmAdAviti, 'adiTThahaDAe' tti adRSTAhRtayAadRSTotkSepamAnItayetyarthaH, tatra ca sattvasaGghaTTanAdinA'ticArasambhavo, dagasaMsRSTAhRtayA - udakasambaddhAnItayA hastamAtragatodakasaMsRSTayA vA bhAvanA, evaM rajaH saMsRSTA hatayA, navaraM rajaH pRthivIrajo'bhigRhyate, 'pArisADaNiyAe 'tti parizATa:- ujjhanalakSaNaH pratIta eva tasmina bhavA pArizATanikA tayA, 'pAriThThAvaNiyAe' tti paristhApanaM-pradAna bhAjanagatadravyAntarojjhanalakSaNaM tena nirvRttA pAristhApanikA tayA, etaduktaM bhavati 'pAriTThAvINayA khalu jeNa bhANeNa dei bhikkhaM tu / taMmi paDioyaNA jAtaM sahasA pariTThaviyaM / / ' 'ohAsaNabhikkhAe 'tti viziSTadravyayAcanaM samayaparibhApayA 'ohAsaNaMti bhanna' tatpradhAnA yA bhikSA tayA, kiyadatra bhaNiSyAmo ?, bhedAnAmevaMprakArANAM bahutvAta, te ca sarve'pi yasmAdudgamotpAdanaiSaNAsvavatarantyata Aha- 'jaM uggameNa' mityAdi, yatkiJcidazanAdyudgamena-AdhAkarmAdikSaNena utpAdanayA-dhAtryAdilakSaNayA eSaNayA zaGkitAdilakSaNayA aparizuddham ayuktiyuktaM pratigRhItaM vA paribhuktaM vA yantra pariSThApitaM kathaJcita pratigRmahItamapi yannojjhitaM paribhuktamapi ca bhAvato'punaHkaraNAdinA prakAreNa yannojjhitama evamanena prakAreNa yo jAto'ticArastasya mithyA duSkRtamiti pUrvavat / / evaM gocarAticArapratikramaNamabhidhAyAdhunA svAdhyAyAghaticArapratikramaNapratipAdanAyA''ha mU. (19) paDikkamAmi cAukkAlaM sajjhAyassa akaraNayAe ubhaokAlaM bhaMDovagaraNassa appaDilehaNayAe duppaDilehaNayAe appamajjaNAe duppamajjaNAe aikkame vaikkame aiyAre anAyAre jo me devasio aiAro kao tassa micchA dukkaDaM / / vR- pratikramAmi pUrvavat kasya ? - catuSkAlaM divasarajanIprathamacaramaprahareSvityarthaH, svAdhyAyasyasUtrapauruSIlakSaNasya, akaraNatayA anAsevanayA hetubhUtayetyarthaH, yo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tasyeti yogaH tathobhayakAlaM prathamapazcimapauruSIlakSaNamaM bhANDopakaraNasya pAtravastrAdeH 'apratyupekSaNayA duSpratyupekSaNayA' tatrApratyupekSaNA mUlata eva cakSuSA'nirIkSaNA duSpratyupekSaNA- durnirIkSaNA tayA, 'apramArjanayA duSpramArjanayA' tatrApramArjanA mUlata eva rajoharaNAdinA'sparzanA duSpramArjanA tvavidhinA pramArjaneti, tathA atikrame vyatikrame aticAre anAcAre yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamityetatprAgvata, navaramatikramAdInAM svarUpamucyate - 'AdhAkammanimaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi / payabheyAi vaikkama gahie taieyaro gilie / / asya vyAkhyA-AdhAkarmanimantraNe gRhISye evaM pratizRNvati sati sAdhAvatikramaHsAdhukriyollaGghanarUpo bhavati, yata evambhUtaM vacaH zrotumapi na kalpate, kiM punaH pratipattuM ?, tataH prabhRti bhAjanodgrahaNAdau tAvadatikramo yAvadupayogakaraNaM, tataH kRte upayoge gacchataH padabhedAdirvyatikramastAvada yAvadatkSisaM bhojanaM dAtreti, tato gRhIte sati tasmi'istRtIyaH, aticAra ityarthaH, tAvad yAvadvasatiM gatveryApatha pratikramaNAghuttarakAlaM lambanotkSepaH, tata uttarakAlamanAcAraH, tathA cAha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/19 'itaro gilie'tti prakSipte sati kavale janAcAra iti gAthArthaH / / idaM cAdhAkarmodAharaNe sukhapratipattyarthamakrimAdInAMsvarUpamuktama, anyatrApyanenaivAnusAreNa vijJeyamiti / ayaM cAticAraH saMkSepata ekavidhaH, saMkSepavistaratastu dvividhaH trividho yAvadasaGkhyeyavidhaH saMkSepavistaratA punardvividhaH trividhaM prati saMkSepa ekavidhaM prati vistara iti, evamanyatrApi yojyaM, vistaratastvanantavidhaH / mU. (20) paDikkamAmi egavihe asaMjame / paDikamAmi dohiM baMdhaNehiM-rAgabaMdhaNeNa dosabaMdhaNeNaM / pa0 tihiM daMDehiM manadaMDeNaM vayadaMDeNaM kAyadaMDeNaM / pa0 tihiM guttIhiM-managuttIe vayaguttIe kaayguttiie| __ vR-pratikramAmipUrvavata, ekavidhe-ekaprakAre asaMyame-aviratilakSaNesatipratiSiddhakaraNAdinA yo mayAdevasiko'ticAraH kRta itigamyate, tasya mithyAduSkRtamitisambandhaH vakSyateca-sajjhAe nasajjhAiyaM tassa micchAmi dukkaDaM' evamanyatrApi yojanA kartavyA,pratikrAmAmi dvAbhyAM baMdhanAbhyAM hetubhUtAbhyAM yo'ticAraH, baddhayate'STavidhena karmaNA yena hetubhUtena tadvandhanamiti, tadvandhanadvayaM darzayati-rAgabaMdhanaM ca dveSabandhanaMca, rAgadveSayostu svarUpaM yathA namaskAre, baMdhanatvaM cAnayoH pratItaM, 'hAbhyaktazarIrasya reNunAzliSyate yathA gAtram / rAgadveSAklinasya karmabandho bhavatyevam / / ' pratikramAmi tribhirdaNDaiH' daNDyate-cAritraizcaryApahArato'sArIkriyate ebhirAtmeti daNDAH dravyabhAvabhedabhinnAH, bhAvadaNDairihAdhikAraH, tairhetubhUtairyo'ticAraH, bhedena darzayati-manodaNDena vAgdaNDena kAyadaNDena, manaHprabhRtimizcaduSprayuktairdaNDyate Atmeti, atracodAharaNAni-tatthamanadaMDe udAharaNaM-koMkaNagakhamaNao, so uDDajANU ahosiro ciMtito acchai, sAhUNo aho khaMto suhajjhANovagaotti vaMdaMti, cireNasaMlAvaMdeumArakho, sAhahiM pucchio, bhaNai-kharovAovAyati, jai te mama puttA saMpayaM vallarANi palIvijjA to tesiM varisArate sarasAe bhUmIe subaha sAlisaMpayA hojjA, evaM ciMtiyaM me, AyarieNavArio Thio,to evamAijaM asuiMmaNeNa ciMtei so mndNddo| vaidaMDe udAharaNaM-sAhU sannAbhUmIo Agao, avihIe Aloei-jahA sUyaravaMdaM dilRti, purisehiM gaMtuM mAriyaM / / idAni kAyadaMDe udAharaNaM-caMDaruddo Ayario, ujjeni bAhiragAmAo anujANapekkhao Agao, so ya aIva rosaNo, tattha samosaraNe gaNiyAdharaviheDio jAikulAisaMpanno inbhadArao seo uvaDio, tattha annehiM asaddahaMtehi caMDarudassa pAsaM pesio, kaliNA kalIghassautti,sotassa uvaDhio, tena sotaheva loyaMkAuMpaghAvio, paJcUse gAmavaccaMtANaM purao seho piTThaocaMDaruddo, AvaDioruTTho sehaM daMDeNa matthae haNai, kahaM te pattharo na dihrotti?, seho sammaM sahai, AvassayavelAeruhirAvalito diTTo, caMDarudassataMpAsiUNa micchAmi dukkaDatti veraggeNa kevalanANaM uppannaM, sehassavi kAlena kevalanANamuppannaM / / / paDikkamAmi tihiM guttIhiM- pratikramAmi tisRbhirguptibhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRta iti, taghathA-manoguptyA vAgguptayA kAyaguptyA, guptInAMca karaNatA aticAraM prati pratiSiddhakaraNakRtyAkaraNAzraddhAnaviparItaprarUpaNAdinA prakAreNa, zabdArthastvAsAM sAmAyikavadraSTavyaH, 'managuttIe tahiyaM jinadAso sAvaoya seThisuo / so savvarAipaDimaM paDivanno jANasAlAe / / 1 / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] bhajjubbhAmiga pallaMka dhettuMkhIlajuttamAgayA tattha / tasseva pAyamuvariMmaMcagaNAyaM ThaveUNaM / / 2 / / anAyAramAyaraMtI pAo viddho yamaMcakIleNaM / so tA mahaIvedaNaahiyAse tahiMsammaM / / 3 / / nayamanadukkaDamuppannaMtassajjhANaMmi niccalamanassa / daTThaNavi vilIyaM iya managuttI kareyavvA / / 4 / / ___ vaiguttIe sAhU sanAtagapalligacchae daTuM / coraggahasenAvaivimoio bhaNaimA sAha / / 1 // caliyA ya jannajattA sannAyaga miliya aMtarA ceva / mAyapiyabhAyamAI sovi niyatto samaM tehiM / / 2 / / tenehi gahiya musiyA diTTho te biMti so imosAhU / amhehi gahiyamukko to veMtI ammayA tassa / / 3 // tujjhehiMgahiyamukko? Ama ANeha beitochuriyaM / jA chiMdAmithaNaMtI kiMtisenAvaIbhaNai / / 4 / / dujjammajAta eso diTThatumhe tahAvi navi siTuM / kiha puttotti? aha mama kiha navi siTuMti? dhammakahA / / 5 // AuTTo uvasaMto mukkA bhajjhaM piyaMsi mAyatti / savvaMsamappiyaM se vaiguttI eva kAyavvA / / 6 / / kAiyaguttAharaNaM addhANapavannago jahA sAhU / AvAsiyaMmisatthe na lahai tahiMthaMDilaM kiMci / / 1 / / laddhaM ca'nena kahavI ego pAo jahiM paiTTAi / tahiyaM ThiegaNao saghaM rAiMtahiMthaddho / / 2 // naThaviya kiMci atthaMDilaMbhihoyavvameva gatteNaM / sumahabbhaevi ahavA sAhuna bhide gaiMego / / 3 / / sakkapasaMsA assaddahANadevAgamo viuvvaiya / maMDukkaliyA sAhU jayaNA so saMkame saNiyaM / / 4 / / hatthI viuvviojo Agacchaimaggao gulaguliMto / naya gaimeyaM kuNa gaeNa hattheNa ucchUDho / / 5 // beipaDato micchAmidukkaDaM jiya virAhiyA metti / naya appANe ciMtA devo tuTTo namasaha ya / / 6 // mU. (21) paDikamAmi tihiM sallehi-mAyAsalleNaM niyANasalleNaM micchAdasaNasalleNaM / paDikkamAmi tihiM gAravehi-iDDIgAraveNaM rasagAraveNaM sAyAgAraveNaM / paDikkamAmi tihiM virAhaNAhinANavirAhaeNaM daMsaNavirAhaNAe carittavirAhaNAe / paDikkamAmi cauhiM kasAehi-kohakasAeNaM mAnakasAeNaM mAyAkasAeNaM lohakasAeNaM / paDikkamAmi cauhiM sannAhi-AhArasannAe bhayasannAe Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 mehuNasannAe pariggahasannAe / paDikkamAmi cauhi~ vikahAhiMitthIkahAe bhattakahAe desakahAe rAyakahAe / paDikkamAmi cauhiMjhANohiM-aTTeNaM jhANeNaMruddeNaM0dhammeNaMsukkeNaM0 / vR-pratikrAmAmi trimiHzalyaiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, taghathA-mAyAzalyena nidAnazalyena mithyAdarzanazalyena, zalyate'neneti zalyaM-dravyabhAvabhedaminnaM, dravyazalyaM kaNTakAdi, bhAvazalyamidameva, mAyA-nikRtiH saiva zalyaM mAyAzalyam, iyaM bhAvanA-yo yadA'ticAramAsAdya mAyayA nAlocayatyanyathA vA nivedayatyabhyAkhyAnaM vA yacchati tadA saiva zalyamazubhakarmabandhanenAtmazalyanAt tena, nidAnaM-divyamAnuSarddhisaMdarzanazravaNAbhyAM tadabhilASAnuSThAnaM tadeva zalyamadhikaraNAnumodanenAtmazalyanAta tena, mithyA-viparItaM darzanaM mithyAdarzanaM mohakarmodayajamityarthaH, tadeva zalyaM tatpratyayakarmAdAnenAtmazalyanAt, tatpunarabhinivezamatimedAnyasaMstavopAdhito bhavati, iha codAharaNAni-mAyAzalye rudro vakSyamANaH paNDurAryA coktA, nidAnazalye brahmadattakathAnakaM yathA taccarite, mithyAdarzanazalye goSThAmAhila jamAlibhiSakSUpacarakazrAvakA abhinivezamatibhedAnyasaMstavebhyo mithyAtvamupAgatAH, tatra goSThAmAhilajamAlikathAnakadvayaM sAmayike uktaM, bhikSUpacarakazrAvakakathAnakaM tUpariSTAdvakSyAmaH / / pratikramAmi tribhirgauravaiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, tadyathA-RddhigauraveNa rasagauraveNasAtagauraveNa, tatra gurorbhAvo gauravaM, tacca dravyabhAvabhedabhinnaM, dravyagauravaM vajrAdeH bhAvagauravamabhinAlobhAbhyAmAtmano'zubhabhAvagauravaM saMsAracakravAlaparibhramaNahetuH karmanidAnamiti bhAvArthaH, tatra RddhayA-narendrAdipUjyAcAryAditvAbhilASalakSaNayA gauravaM-RddhiprAtyAbhibhamAnAprAptisamprArthanadvAreNA''tmano'zubhabhAvagauravamityarthaH, evaM-rasenagauravam-iSTarasaprAptayabhimAnAprAptiprArthanadvAreNA''tmano'zubhabhAvagauravaM tena, sAtaM-sukhaM tena gauravaM sAtaprAptyabhimAnAprAptaprArthanAdvAreNAtmano'zubhabhAvagauravaM tena, iha ca triSvapyudAharaNaM maGgaH mathurAe ajjamaMgUAyariyA subahusaDDhA tahiyaM ca / iThTharasavatthasayaNAsaNAi ahiyaM payacchaMti / / 1 / / so tihivi gAravehiM paDibaddho aIva tattha kAlagao / mahurAe niddhamaNe jakkho ya tahiM samuppanno / / 2 / / jakkhAyataNaadUreNa tattha sAhUNa vaccamANANaM / sannAbhUmiM tAhe anupavisaijakkhapaDimAe / / 3 / / nillAleuMjIhaM nippheDiUNa taM gavakkheNaM / daMsei eva bahuso puTThoya kayAi sAhUhiM / / 4 / / kimidaM? to so vaya jIhAduTTho ahaM tuso maMgU / itthuvavanno tamhA tubbhevi evaM kare koI / / 5 / / mA sovievaM hohiti jIhAdoseNa jIha dAemi / daTTaNa tayaM sAhasuTTataramagAravA jAyA / / 6 // pratikramAmi tisRbhirvirAdhanAbharyo'ticAra ityAdi pUrvavat, tadyathA-jJAnavirAdhanayetyAdi, tatra virAdhanaM-kasyacidvastunaH khaNDanaM tadeva virAdhanA jJAnasya virAdhanA jJAnavirAdhanA-jJAnapratyanI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1271] katAdilakSaNA tayA, uktaM 'nANapaDinIya niNhava accAsAyaNa tadaMtarAyaMca / kuNamANassa'iyAro nANavisaMvAdajogaM / / tatra pratyanIkatA paJcavidhajJAnanindayA, tadyathA-AbhinibodhikajJAnamazobhanaM, yatastadavagataM kadAcittathA bhavati kadAcidanyatheti, zrutajJAnamapi zIlavikalasyAkiccatkaratvAdazobhanameva, avadhijJAnamapyarUpidravyAgocaratvAdasAdhu, manaHparyAyajJAnamapi manuSyalokAvadhiparicchinnagocaratvAdazobhanaM, kevalajJAnamapisamayabhedena darzanajJAnapravRtterekasamaye'kevalatvAdazobhanamiti, nihnavo-vyapalApaH, anyasakAze'dhItamanyaM vyapadizati, accAsAyaNA ___ kAyA vayA ya tecciya teceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhigArigANaM joisajoNIhi kiM kajjaM? ityAdi, antarAyamasaGkhaDAsvAdhyAyikAdibhiH karoti, jJAnavisaMvAdayogaH akAlasvAghyAyAdinA, darzanaMsamyagdarzanaM tasya virAdhanA darzanavirAdhanAtayA, asAvapyevameya paJcabhedA, tatradarzanapratyanIkatA kSAyikadarzanino'pi zreNikAdayo narakamupagatA iti nindayA, nihnavaH-darzanaprabhAvanIyazAstrApekSayA prAgvad draSTavyaH, atyAzAtanA-kimebhiH kalahazAstrairiti?, antarAyaM prAgvata darzanavisaMvAdayogaH zaGkAdinA, cAritraM prAgnirUpitazabdArtha tasya virAdhanA cAritravirAdhanA tayA-vratAdikhaNDanalakSaNayA / / pratikramAmi caturbhiH kaSAyairyo'ticAraH kRtaH, taghathA-krodhakaSAyeNa mAnakaSAyeNa mAyAkaSAyeNa lobhakaSAyeNa, kaSAyasvarUpaM sodAharaNaM yathA namaskAra iti / / __ pratikramAmi catasRbhiH saMjJAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA-AhArasaMjJayetyAdi 4, tatra saMjJAnaM saMjJA, sA punaH sAmAnyena kSAyopazamikI audayikI ca, tatrA''ghA jJAnAvaraNakSayopazamajA matibhedarUpA, na tayehAdhikAraH, dvitIyA sAmAnyena caturvidhA''hArasaMjJAdikSaNA, tatrAhArasaMjJAAhArabhilASaH kSudvedanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAma ityarthaH,sA punazcaturbhiHsthAnaiH samutpadyate, tadyathA-'omakoTThayAe 1 chuhAveyaNijjassa kammassodaeNaM 2 maIe 3 tadaTThovajogeNaM' tatra matirAhArazravaNAdibhyo bhavati, tadarthopayogastvAhAramevAnavarataM cintayataH, tayA''hArasaMjJayA, bhayasaMjJA-bhayAbhinivezaH-bhayamohodayajo jIvapariNAma eva, iyamapi caturbhiH sthAnaiH samutpadyate, tadyathA-'hInasattayAe 1 bhayamohaNijjodaeNaM 2 maie 3 tayaTThovaogeNaM' tayA, maithunasaMjJAmaithunAbhilASaH vedamohodayajo jIvapariNAma eva, iyamapi caturbhiH sthAnaiH samutpadyate, tadyathA'ciyamaMsasoNittAe 1 vedamohaNijjodaeNaMra. mae 3 tayaTThovaogeNaM 4' tayA, tathA parigrahasaMjJAparigrahAbhilAvastIvralobhodayaprabhava AtmapariNAmaH, iyamapi caturbhiHsthAnarutpadyate, tadyathA'avivittayAe 1 lohodaeNaMramae 3 tadaTTovaogeNaM4 tathA / / pratikramAmi catasRbhirvikathAmiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA-'strIkathaye'ti viruddhA vinaSTA vA kathA vikathA, sAcastrIkathAdilakSaNA, tatrastrINAM kathA strIkathA tayA, sA caturvidhAjAtikathA kulakathA rUpakathA nepathyakathA,tatrajAtikathA brAhmaNIprabhRtInAmanyatamAMprazaMsati dveSTi vA, kulakathA ugrAdikulaprasUtAnAmanyatamAM, rUpakathA andhriprabhRtInAmanyatamAyA rUpaM prazaMsati 'andhrINAMcadhruvaM lIlAcalitabhUlate mukhe / ___ Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 /21 Asajya rAjyabhAraM svaM sukhaM svapiti manmathaH / / ' ityAdinA, dveSTi vA'nyathA, nepathyakathA andhrIprabhRtInAmevAnyatamAyAH kacchaTAdinepathyaM prazaMsati dveSTi vA, tathA bhaktamaodanAdi tasya kathA bhaktakathA tayA, sA caturvidhA''vApAdibhedataH, 'bhattakahAvi cauddhA AvAvakahA taheva nivvAve / AraMbhakahA ya tahA niTTANakahA cautthIu || 1 | AvAvittiyadavvA sAgadhayAdI ya ettha uvauttA / dasapaMcarUvaittiyavaMjanabheyAi nivvAve // 2 // AraMbha chAgatittiramahisArannAdiyA badhita ettha / rUvagasayapaMcasayA niTThANaM jA sayasahassaM / / 3 // deza:-janapadastasya kathA dezakathA tayA, iyamapi chandAdibhedAdinA caturddheva, yathoktamdesassa kahA bhannai desakahA desa janavao hoti / sAvi cauddhA chaMdo vihI vigappo ya nevatthaM // 1 // chaMdo gammAgammaM jaha mAulIhayamaMgalADANaM / annesiM sA bhaginI gollANaM agammA u // 2 // mAtisavattiudiccANa gamma annesi ega paMcaNhaM / emAi desachaMdo desavihIvirayaNA hoi / / 3 // bhoyaNavirayaNamaNibhUsiyAi jaM vAvi bhujjae paDhamaM / vIvAhavirayaNA'viya cauraMtagamAiyA hoI / / 4 // 88 emAI desavihI desagippaM ca sAsanipphattI / jaha vappakUvasAraNinairellagasAliroppAI || 5 || gharadevakulavigappA taha vinivesA ya gAmanayarA / emAi vigappakahA nevatthakahA imA hoi || 6 || itthI purisApi sAmAviya tahaya hoi veuvvI / bheDigajAligamA desakahA esa bhaNievaM // // 7 // rAjJaH kathA rAjakathA tayA, iyamapi narendranirgamAdibhedena caturvidhaiva, yathoktam rAyakaha cauha niggama aigamana bale ya kosakoTTAre / nijjAi ajja rAyA erisa iDDIvibhUIe | 19 | cAmIyarasUrataNU hatthIkhaMdhaMmi sohae evaM / emeva aiyAI - iMdo alayAurI ceva // 2 // evaiya AsahatthI rahapAyalabalavAhaNakahesA / evai koDI kosA koTThAgArA va evaiyA ||3 // pratikramAmi caturbhirdhyAnaiH karaNabhUtairazraddheyAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRtaH, tadyathAArtadhyAnena tatra ghyAtirdhyAnamini bhAvasAdhanaH, tatpunaH kAlato'ntarmuhUrtamAtraM, bhedatastu catuSprakAramArtAdibhedena, dhyeyaprakArAstvamanojJaviSayasaMprayogAdayaH, tatra zokAkandanavilapanA , Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4 - [ ni. 1271] 89 dilakSaNamArtaM tena, utsannavadhAdilakSaNaM raudraM tena, jinapraNItabhAva zraddhAnAdilakSaNaM dharmyaM tena, avadhAsammohAdilakSaNaM zuklaM tena, phalaM punasteSAM hi tiryaggrarakadevagatyAdimokSAkhyamiti krameNa, ayaM ghyAnasamAsArthaH / vyAsArthastu ghyAnazatakAdavaseyaH, -ghyAnazatakasya ca mahArthatvAdvastutaH zAstrAntaratvAta prArambha eva vighnavinAyakopazAntaye maGgalArthamiSTadevatAnamaskAramAhavIraM sukkajjhANaggidaTukammidhaNaM paNamiUNaM / joIsara sarannaM jhANajjhayaNaM pavakkhAmi // 1 // vR-vIraM zukladhyAnAgnidagdhakarmendhanaM praNamaya ghyAnAdhyayanaM pravakSyAmIti yogaH, tatra '2 gatipreraNayoH' ityasya vipUrvasyAjantasya vizeSeNa rayati karma gamayati yAti veha zivamiti vIrastaM vIraM, kiMviziSTaM tamityata Aha- zucaM klamayatIti zuklaM, zokaM glapayatItyarthaH, ghyAyatecintyate'nena tattvamiti dhyAnam, ekAgracittanirodha ityarthaH, zuklaM ca tada ghyAnaM ca tadeva karmendhanadahanAdagniH zuklaghyAnAgniH tathA mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyata iti karmajJAnAvaraNIyAdi tadevAtitIvraduHkhAnalalanibandhanatvAdindhanaM karmendhanaM tatazca zukladhyAnAgninA dagdhaM-svasvabhAvApanayanena bhasmIkRtaM karmendhanaM yena sa tathAvidhastaM, 'praNamya' prakarSeNa manovAkkAyayogernatvetyarthaH, samAnakartRkayoH pUrvakAle ktvApratyayavidhAnAda ghyAnAdhyayanaM pravakSyAmIti yogaH, tatrAdhIyata ityadhyayanaM, 'karmaNi lyuT' paThyata ityarthaH, dhyAnapratipAdakamadhyayanaM 2 tad yAthAtmyamaGgIkRtya prakarSeNa vakSye-abhidhAsye iti, kiMviziSTaM vIraM praNamayetyata Aha- 'yogezvaraM yogIzvaraM vA' tatra yujyanta iti yogAH- manovAkkAyavyApAralakSaNAH tairIzvaraHpradhAnastaM, tathAhi anuttarA eva bhagavato manovAkkAyavyApArA iti, yathoktam 'davvamanojoeNaM mananANINaM anuttarANaM ca / saMsayavocchittiM kevaleNa nAUNa sai kuNai / / ribhiyapayakkharasaralA micchitaratiricchasagirapariNAmA / nivvANI vANI joyaNanihAriNI jaMca / / ekkAya anegesiM saMsayavoccheyaNe apaDibhUyA / naya nivvijjai soyA tippai savvAueNaMpi / / savvasurehiMtovi hu ahigo kaMto ya kAyajogo se / tahavi ya pasaMtarUve kuNai sayA pANisaMdhAe / / ityAdi, yujyate vA'nena kevalajJAnAdinA Atmeti yogaH-dharmazukladhyAnalakSaNaH sa yeSAM vidyata iti yoginaH sAdhavastairIzvaraH, tadupadezena teSAM pravRttestatsambandhAditi, teSAM vA zvaro yogIzvaraH, zvaraH prabhuH svAmItyanarthAntaraM, yogIzvarama, athavA yogismarya-yogicintyaM dhyeyImatyarthaH, punarapi sa eva vizeSyate- zaraNyaM, tatra zaraNe sAdhuH zaraNyastaM-rAgAdiparibhUtAzritasattvavatsalaM rakSakamityarthaH, ghyAnAdhyayanaM pravakSyAmItyetada vyAkhyAtameva / atrA''ha-yaH zuklaghyAnAgninA dagdhakarmendhanaH sa yogezvara eva yazca yogezvaraH sa zaraNya eveti gatArthe vizeSaNe, na, abhiprAyAparijJAnAda, iha zuklaghyAnAgninA dagdhakarmendhanaH sAmAnyakevalyapi bhavati, natvasau yogezvaraH, vAkkAyAtizayAbhAvAta, sa eva ca tattvataH zaraNya iti jJApanArthamevAduSTametadapi, tathA cobhayapadavyabhicAre'jJAta Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 jJApanArtha cazAstre vizeSaNAbhidhAnamanujJAtamevapUrvamunibhirityalaM vistareNeti gAthArthaH / / jaM thiramajjhavasANaMtaM jhANaM jaMcalaM tayaM cittaM / taMhojja bhAvanA vA anupehA vA ahava ciMtA / / 2 // vR- 'yadi'tyuddezaH sthiraM-nizcalama aghyavasAnaM-mana ekAgratAlambanamityarthaH, taditi nirdeze, 'ghyAnaM' prAganirUpitazabdArtha, tatazcaitaduktaM bhavati-yata sthiramadhyavasAnaM taddhyAnamabhidhIyate, 'yaccala' miti yatpunaranavasthitaM taccitaM, taccodhatastridhA bhavatIti darzayati-tadbhavedbhAvanA ve'ti ticcataMbhavedbhAvanA, bhAvyata itibhAvanAdhyAnAbhyAsakriyetyarthaH,vA vibhASAyAma, 'anuprekSA veti' anu-pazcAdbhAve prekSaNaM prekSA, sA ca smRtighyAnAda bhraSTasya cittaceSTetyarthaH, vA pUrvavat 'athavA cinte' tiathavAzabdaH prakArAntarapradarzanArthaH cintetiyAkhalUktaprakAradvayarahitA cintAmanazceSTA sA cinteti gAthArthaH / / itthaM ghyAnalakSaNamoghato'bhidhAyAdhunA ghyAnameva kAlasvAmibhyAM nirUpayannAha aMtomuttametaM cittAvatthANamegavatthumi / chaumatthANaM jhANaMjoganiroho jiNANaMtu / / 3 / / vR-iha muhUrtaH-saptasaptatilavapramANaH kAlavizeSo bhaNyate, uktaM ca 'kAlo paramaniruddho avibhajjo taMtu jANa samayaM tu / samayA ya asaMkhejjA bhavaMti UsAsanIsAsA / / haThussa aNavagallassa, niruvakiTThassa jaMtuNo / egeusAsanIsAse, esa pANutti vuccai / / satta pANUNise thove, satta thovANi se lave / lavANaMsattahattarIe, esa muhutte viyAhie / / antarmadhyakaraNe, tatazcAntarmuhUrtamAnaM kAlamiti gamyate, mAtrazabdastadadhikakAlavyavacchedArthaH, tatazca bhinnamuhUrtamevakAlaM, kiM? - 'cittAvasthAna miti cittasya-manasaH avasthAnaM cittAvasthAnam, avasthitiH-avasthAnaM, niSprakampatayA vRttiritthiryaH, kva ?- 'ekavastuni' ekama-advitIyaM vasantyasmina guNaparyAyA iti vastu-cetanAdi ekaM ca tadvastu ekavastu tasmin 2 'chadmasthAnAM ghyAna'miti, tatrachAdayatIti chadma-pidhAnaM taccajJAnAdInAM guNAnAmAvArakatvAjjJAnAvaraNAdilakSaNaM ghAtikarma, chadmani sthitAzchadmasthA akevalina ityarthaH, teSAMchadmasthAnAM, 'dhyAna' prAgvat, tatazcAyaM samudAyArthaH-antarmuhUrtakAlaM yaccittAvasthAnamekasmina vastuni tacchadmasthAnAM ghyAnamiti, 'yoganirodho jinAnAM tvi'ti tatra yogAH- tattvata audArikAdizarIrasaMyogasamutthA AtmapariNAmavizeSavyApArA eva, yathoktam-"audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAradravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro vAgyogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIra vyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro manoyogaH" iti, amISAM nirodho yoganirodhaH, nirodhanaM nirodhaH, pralayakaraNamityarthaH, keSAM? - 'jinAnAM' kevalinAM, tuzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, yoganirodha eva na tu cittAvasthAnaM, cittasyaivAbhAvAd, athavA yoganirodho jinAnAmeva dhyAnaM nAnyeSAma, azakyatvAdityalaM vistareNa, yathA cAyaM yoganirodho Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1271] jinAnAM ghyAnaM yAvantaMca kAlametadbhavatyetadupariSTAdvakSyAma iti gAthArthaH / / sAmprataM chadmasthAnAmantarmuhUrtAta parato yadbhavati tadupadarzayannAha aMtomuhuttaparao ciMtA jhANaMtaraM va hojjAhi / suciraMpi hojja bahuvatthusaMkame jhANasaMtANo / / 4 // vR- 'antarmuhUrtAtparata' iti bhinnamuhUrtAdUrdhvaM 'cintA' prAguktasvarUpAtathAghyAnAntaraMvA bhavet, tatreha na dhyAnAdanyada dhyAnaM dhyAnAntaraM parigRhyate, kiM tarhi ? -bhAvanAnuprekSAtmakaM ceta iti, idaM ca ghyAnAntaraM taduttarakAlabhAvini dhyAne sati bhavati, tatrApyayameva nyAya itikRtvA ghyAnasantAnaprAptiryataH atastameva kAlamAnaM vastusaGkamadvAreNa nirUpayannAha-'suciramapi' prabhUtamapi, kAlamiti gamyate, bhaveta bahuvastusaGkame sati 'ghyAnasantAnaH' dhyAnapravAha iti, tatra bahUni ca tAni vastUni AtmagataparagatAni gRhyante, tatrAtmagatAni manaHprabhRtIni paragatAni dravyAdInIti, teSu saGkramaH saJcaraNamiti gAthArthaH itthaM tAvata saprasaGgaM ghyAnasya sAmAnyena lakSaNamuktam, adhunA vizeSalakSaNAbhidhitsayA dhyAnoddezaM viziSTaphalabhAvaMca saMkSepataH pradarzayannAha ajhai rudaM dhammaM sukkaM jhANAi tattha aNtaaii| nivvANasAhaNAIavakAraNamaTTarUdAI / / 5 / / vR- ArtaM raudraM dharmya zuklaM, tatra RtaM-duHkhaM tannimitto daDhAdhyavasAyaH, Rte bhavabhArtaM kliSTamityarthaH, hiMsAdyAtikrauryAnugataM raudra, zrutacaraNadharmAnugataM dharmya, zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM zucaM vA klamayatIti zuklama, amUni dhyAnAni vartante, adhunA phalahetusvamupadarzayati-tatra' ghyAnacatuSTaye 'antye' carame sUtrakramaprAmANyAddharmazukle ityarthaH kiM ? -'nirvANasAdhane' iha nirvRtiH nivANaM-sAmAnyena sukhamabhidhIyate tasya sAdhane-karaNe ityarthaH tatazca 'aTTeNa' tirikkhaga ruddajjhANeNa gammatI narayaM / dhammeNa devaloyaM siddhigasukkajhANeNaM / / ti - yaduktaM tadapi na virudhyate, devagatisiddhigatyoH sAmAnyena sukhasiddheriti, athApi nirvANaM mokSastathApi pAramparyeNa dharmadhyAnasyApi tatsAdhanatvAdavirodha iti, tathA bhavakAraNamAtaraudre' iti tatrabhavantyasmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH- saMsAra eva, tathA'pyatra vyAkhyAnato vizeSapratipattiH tiryagnarakabhavagrahaitigAthArthaH / / sAmprataM yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAdArtadhyAnasya svarUpAbhidhAnAvasaraH, taccasvaviSayalakSaNabhedatazcaturddhA, uktaMcabhagavatAvAcakamukhyena-"ArtamamanojJAnAMsamprayogetadviprayogAya smRtisamanvAhArau / / vedanAyAzca / / viparItaMmanojJAdInAM / nidAnaM ca / / ityAdi, tatrA''ghabhedapratipAdanAyAha amaNunnANaM saddAivisayavatthUNa dosamailassa / dhaNiyaM viogacitaNamasaMpaogAnusaraNaM ca / / 6 // vR- 'amanojJAnA miti manaso'nukUlAni manojJAni iSTAnItyarthaH na manojJAni amanojJAni teSAM, keSAmityata Aha-'zabdAdiviSayavastUnA miti zabdAdayazca ye viSayAzca, AdigrahaNAdvarNAdiparigrahaH, viSIdanti eteSu saktAH prANina iti viSayA indriyagocarA vA, vastuni tu tadAdhArabhUtAni rAsabhAdIni, tatazca-zabdAdiviSayAzca vastUni ceti vigrahasteSAM, kiM ? samprAptAnAM satAM dhaNiyaM' atyartha 'viyogacintanaM viprayogacinteti yogaH, kathaM nu nAmamamaibhirviyogasyAditi Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 21 bhAva ?, anena varttamAnakAlagrahaH, tathA sati ca viyoge'samprayogAnusmaraNaM, kathamebhiH sadaiva samprayogAbhAva iti ?, anena cAnAgatakAlagrahaH, cazabdAta pUrvamapi viyuktAsamprayuktayorbahumatatvenAtItakAlagraha iti, kiMviziSTasya sata idaM viyogacintanAghata Aha- 'dveSabhalinasya' jantoriti gamyate, tatrAprItilakSaNo dveSastena malinasya tadAkrAntamUrteriti gAthArthaH / / uktaH prathamo bhedaH, sAmprataM dvitIyamabhitsurAha taha sUlasIsarogAiveyaNAeva (vi) jogapaNihANaM / tadasaMpaogaciMtA tappaDiyArAulamaNassa / / 7 // vR- 'tathe 'ti dhaNiyam - atyarthameva, zUlazirogavedanAyA ityatra zUlazirorogau prasiddhau, AdizabdAccheSarogAtaGkaparigrahaH, tatazca zUlazirorogAdibhyo vedanA 2, vedyata iti vedanA tasyAH, kiM ? 'viyogapraNidhAnaM' viyoge dRDhAghyavasAya ityarthaH, anena vartamAnakAlagrahaH, anAgatamadhikRtyAha- 'tadasamprayogacinte 'ti tasyAH - vedanAyAH kathaJcidabhAve satyasamprayogacintA, kathaM punarmamAnayA AyatyAM samprayogo na syAditi ?, cintA cAtra ghyAnameva gRhyate, anena ca vartamAnAnAgatakAlagrahaNenA tItakAlagraho'pi kRta eva veditavyaH, tatra ca bhAvanA'nantaragAthAyAM kRtaiva, kiMviziSTasya sata idaM viyogaprANidhAnAghata Aha-tatpratikAre-cikitsAyAmAkulaM-vyagraM manaHantaHkaraNaM yasya sa tathAvidhastasya, viyogapraNidhAnAghArtaghyAnamiti / ukto dvitIyo bhedaH, iNaM visayAINa veyaNAe ya rAgarattassa / aviyoga'jjhavasANaM taha saMjogAmilAso va / / 8 // - vR- 'iSTAnAM' manojJAnAM viSayAdInAmiti viSayAH pUrvoktAH AdizabdAda vastuparigrahaH, tathA 'vedanAyAzca' iSTAyA iti vartate, kima ? - aviyogAdhyavasAnamiti yogaH, aviprayogadRDhAghyavasAya iti bhAvaH, anena vartamAnakAlagrahaH, tathA saMyogAbhilASazceti, tatra 'tatheti' dhaNiyamityanenAtyarthaprakAropadarzanArthaH, saMyogAbhilASaH kathaM mamaibhirviSayAdibhirAyatyAM sambandha itIcchA, anena kilAnAgatakAlagraha iti vRddhA vyAcakSate, cazabdAta pUrvavadatItakAlagraha iti, kiMviziSTasya sata idamaviyogAdhyavasAnAghata Aha-rAgaraktasya, jantoriti gamyate, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgastena raktasyatadbhAvitabhUrteriti gAthArthaH / uktastRtIyo bhedaH, sAmprataMcaturtham / deviMdacakavaTTittaNAI guNariddhipatthaNamaIyaM / ahamaM niyANaciMtaNamantrANAnugayamaccaMtaM // 9 // vR- dIvyantIti devAH - bhavanavAsyAdayasteSAmindrAH prabhavo devendrAH camarAdayaH tathA cakraM praharaNaM tena vijayAdhipatye vartituM zIlameSAmiti cakravartino - bharatAdayaH, AdizabdAdbaladevAdiparigrahaH amISAM guNaRddhayaH devendracakravartyAdiguNarddhayaH, tatra guNAH surUpAdayaH Rddhistu vibhUtiH, tatprArthanAtmakaM taghAJcAmayamityarthaH, kiM tad ? - 'adhamaM' jaghanyaM 'nidAnaciMtanaM' nidAnAghyavasAyaH, ahamanena tapastyAgAdinA devendraH syAmityAdirUpaH, Aha- kimitIdamadhamama ?, ucyate, yasmAdajJAnAnutamatyantaM, tathA ca nAjJAnino vihAya sAMsArikeSu sukheSvanyeSAmabhilASa upajAyate, ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vA / vidvaccittaM bhavati ca mahata mokSakAGkakatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyaMsabhittiM gajendraH / / ' - Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhyayanaM -4- ni. 1271] itigAthArthaH / / uktazcaturtho bhedaH, sAmpratamidaMyathAbhUtasya bhavatiyavarddhanaM cedamiti tadetadabhidhAtukAma Aha eyaM caubvihaM rAgadosamohaMkiyassa jIvassa / aTTajjhANaM saMsAravaddhaNaM tiriyagaigUlaM / / 10 // vR- 'etad' anantaroditaM caturvidhaM catuSprakAraM 'rAgadveSamohAGkitasya' rAgAdilaJchitasyetyarthaH, kasya ?- 'jIvasya' AtmanaH, kima?-ArtadhyAnamiti, tathA ca iyaM catuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamityata Aha-saMsAravarddhanamodhataH tiryagatimUlaM vizeSataitigAthArthaH / / Aha-sAdhorapi zUlavedanAbhibhUtasyAsamAvAnAta tatpratikArakaraNecatadviprayogapraNidhAnApatteH tathA tapaHsaMyamAsevane ca niyamataH sAMsArikaduHkhaviyogapraNidhAnAdArtaghyAnaprAptiriti, atrocyate, rAgAdivazavartino bhavatyeva, na punaranyasyeti, Aha ca granthakAraH majjhatthassa umuNiNo sakammapariNAmajaNiyameyaMti / vatthussabhAvaciMtanaparassa samaM sahatassa / / 11 / / vR- madhye tiSThatIti madhyasthaH, rAgadveSayoriti gamyate, tasya madhyasthasya, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, madhyasthasyaiva netarasya, manyate jagatastrikAlAvasthAmiti munistasya muneH, sAdhorityarthaH, svakarmapariNAmajanitametata-zUlAdi, yacca prAkkarmavipariNAmidaivAdazubhamApatati na tatra paritApAya bhavanti santaH uktaM ca paramamunibhiH-'pubbiM khalu bho ! kaDANaM kammANaM duccinnANaM duppaDikaMtANaM veittA mokkho, nasthiavedaittA, tavasA vAjhosaitte'tyAdi, evaM vastusvabhAvacintanaparasya 'samyak' zobhanAdhyavasAyena sahamAnasya sataH kuto'samAdhAnama?, apitudharmyamanidAnamiti vakSyatItigAthArthaH / / parihata AzaGkAgataH prathamapakSaH, dvitIyatRtIyAvadhikRtyAha kuNao va pasatthAlaMbaNassa paDiyAramappasAvajjaM / tavasaMjamapaDiyAraM ca sevao dhammamaNiyANaM / / 12 // vR- kurvato vA, kasya ?-prazastaM-jJAnAdyupakArakam Alambyata ityAlambanaM-pravRttinimittaM zubhamadhyavasAnamityarthaH uktaMca 'kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu ya ujjamissaM / gaNaMca nItI anusAravessaM, sAlaMbasevI samuveimokkhaM / / ' ityAdi, yasyAsau prazastAlambanastasya, kiM kurvata ityata Aha-'pratIkAraM' cikitsAlakSaNaM, kiMviziSTam ?- 'alpasAvadyam' avayaM-pApaM sahAvaghena sAvadyam, alpazabdo'bhAvavacanaH stokavacano vA, alpaM sAvadhaM yasminnasAvalpasAvadhastaM, dharmyamanidAnemevati yogaH, kutaH ?nirdoSatvAta nirdoSatvaM ca vacanaprAmANyAda, uktaM ca-'gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNaMmi niddoso'ttItyAghAgamasyotsargApavAdarUpatvAd, anyathA paralokasya sAdhayitumazakyatvAta, sAdhu caitaditi, tathA tapaHsaMyamapratikAraMca sevamAnasye'titapaHsaMyamAveva pratikArastapaHsaMyamapratikAraH, sAMsArikaduHkhAnAmiti gamyate, taM ca sevamAnasya, cazabdAtpUrvoktapratikAraM ca, kiM ?-'dharmya' dharmadhyAnameva bhavati, kathaM sevamAnasya ?-'anidAna miti kriyAvizeSaNaM, devendrAdinidAnarahitamityarthaH, Aha-kRtsnakarmakSayAnmokSo bhavatvitIdamapi nidAnameva, ucyate, satyametadapi Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 Avazyaka-mUlasUtram -24/21 nizcayataH pratiSiddhameva, kathaM ? mokSe bhave ca sarvatra, nispRho munisattamaH / prakRtyA'bhyAsayogena, yata ukto jinAgame / / iti, tathApi tu bhAvanAyAmapariNataM sattvamaGgIkRtya vyavahArata idamaduSTameva, anenaiva prakAreNa tasya cittazuddhaiH kriyApravRttiyogAccetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH / / anye punaridaM gAthAdvayaM caturbhedamapyArtaghyAnamadhikRtya sAdhoH pratiSedharUpatayA vyAcakSate, na ca tadatyantasundaraM, prathamatRtIyapakSadvaye samyagAzaGkAyA evAnupapatteriti ||aah-uktNbhvtaa''rtdhyaanN saMsAravarddhanamiti, tatkatham ? ucyate-bIjatvAt bIjatvameva darzayannAha rAgo dosomohoya jena saMsAraheyavo bhnniyaa| amiya te tinnivi totaMsaMsAratarubIyaM / / 13 // vR- rAgo dveSo mohazca yena kAraNena 'saMsArahetavaH' saMsArakAraNAni 'bhaNitA' uktAH paramamunibhiriti gamyate, 'Arte ca' ArtadhyAne ca te 'trayo'pi' rAgAdayaH saMbhavanti, yata evaM tatastata 'saMsAratarubIjaM' bhavavRkSakAraNamityarthaH / Aha-yadyevamodhata eva saMsAratarubIjaM tatazca tiryagamilamiti kimarthamabhidhIyate?, ucyate, tiryagatigamananibandhanatvenaiva saMsAratarubIjamiti, anye tuvyAcakSate-tiryaggatAveva prabhUsattvasambhavAta sthitibahutvAcca saMsAropabhAra iti gAthArthaH / / idAnInImArtadhyAyino lezyAH pratipAdyante kAvoyanIlakAlAlessAo naaisNkilitttthaao| aTTajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiAo / / 14 // vR-kApotanIlakRSNalezyAH kimbhUtaH ? 'nAtisaMkliSTA' raudradhyAnalezyApekSayA nAtIvAzubhAnubhAvA bhavantIti kriyA, kasyetyataAha-ArtaghyAnopagatasya, jantoriti gamyate, kiMnibandhanA etA ityata Aha-karmapariNAmajanitAH, tatra 'kRSNAdidravyasAcivyAta, pariNAmova AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate / / .. etAHkarmodayAyattA iti gArthAH / / Aha-kathaM punarodhata evA''rtavyAtA jJAyata iti ?, liGgebhyaH, tAnyevopadarzayannAha tassa'kkaMdaNasoyaNapari devaNatADaNAI liMgAI / iTThAniTThaviogAviogaviyaNAnimittAI / / 15 // vR- 'tasya' ArtaghyAyinaH AkrandanAdIni liGgAni, tatrA''krandanaM-mahatA zabdena viravaNaM, zocanaM tvazruparipUrNanayanasya dainyaM paridevanaM-punaH 2 kliSTabhASaNaM tADanam-uraHziraHkuTTanakezaluJcanAdi, etAni 'liGgAni' cihnAni, amUni ca iSTAniSTaviyogAviyogavedanAnimittAni, tatreSTaviyoganimattAni tathA'niSTAviyoganimittAni tathA vedanAnimittAni ceti gAthArthaH / / niMdaha ya niyakayAiM pasaMsai savimhao vibhuo| patthei tAsu rajjaha tayajjaNaparAyaNo hoi / / 16 // vR- 'nindati ca' kutsati ca 'nijakRtAni' AtmakRtAni alpaphalaviphalAni karmazilpa Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - -4 [ni. 1271] 95 kalAvANijyAdInyetadgabhyate, tathA 'prazaMsati' stauti bahumanyate 'savismayaH' sAzcaryaH 'vibhUtI: ' parasampada ityarthaH tathA 'prArthayate' abhilaSati paravibhUtIriti, 'tAsu rajyate' tAsviti prAptAsu vibhUtiSurAgaM gacchati, tathA 'tadarjanaparAyaNo bhavati' tAsAM vibhUtInAmarjane upAdAne parAyaNaudyuktaH tadarjana parAyaNa iti, tatazcaivambhUto bhavati, asAvapyArtaghyAyIti gAthArthaH / / kiM casaddAivisayagiddho saddhammaparammuho paramAyaparo / jinamayamaNavekkhato vaTTai aTTaMmi jhANaMmi ||17|| vR- zabdAdayazca te viSayAzca teSu gRddho mUrcchitaH kAGgavAnityarthaH, tathA saddharmaparAGmukhaH pramAdaparaH, tatradurgatau prapantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH sa~zcAsau dharmazca saddharmaH kSAntyAdikazcaraNadharmo gRhyate tataH parAGmukhaH, 'pramAdaparaH' maghAdipramAdAsaktaH, 'jinamatamanapekSamANo vartate ArtaghyAne' iti tatra jinA:- tIrthakarAsteSAM matam - AgamamarUpaM pravacanamityarthaH tadanapekSamANaH - tannirapekSa ityarthaH, kima ? - varttate ArttaghyAne iti gAthArthaH / / sAmpratamidamArtadhyAnaM sambhavamadhikRtya yadanugataM yadanarha bartate tadetadabhidhitsurAhatadavirayadesavirayA pamAyaparasaMjayANugaM jhANaM / savvappamAyamUlaM vajje jaijaNeNaM || 18 || vR- 'tad' ArtadhyAnamiti yogaH, 'aritadezaviratapramAdaparasaMyatAnuga' miti tatrAviratAmithyAdRSTayaH samyagdaSTayazca dezaviratAH- ekadvayAdyaNuvratadharabhedAH zrAvakAH pramAdaparAHpramAdaniSThAzca te saMyatAzca tAnanugacchatIti vigrahaH, naivApramattasaMyatAniti bhAvaH, idaM ca svarUpataH sarvapramAdamUlaM vartate, yatazcaivamato 'varjayitavyaM' parityajanIyaM, kena ? - 'yatijanena' sAdhulokena, upalakSaNatvAt zrAvakajanena, parityAgArhatvAdevAsyeti gAthArthaH / / uktamArtadhyAnaM, sAmprataM raudradhyAnAvasaraH, tadapi caturvidhameva, taghathA hiMsAnubandhi mRSAnubandhi steyAnubandhi viSayasaMrakSaNAnubandhi ca, uktaM comAsvAtivAcakena- "hiMsA'nRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudra' mityAdi / / tatrA''ghabhedapratipAdanAyAha sattavahavehabaMdhaNaDahaNaMkaNamAraNAipaNihANaM / aikohaggahavatthaM nigghivaNamanaso'hamavivAgaM / / 19 // vR- sattvA- ekendriyAdayaH teSAM vadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdipraNidhAnaM tatra vadhaH - tADanaM karakazalatAdibhiH vedhastu nAsikAdivedhanaM kIlikAdibhiH bandhanaM-saMyamanaM rajjunigaDAdibhiH dahanaMpratItamulmukAdibhiH aGkanaM - lAJchanaM zvazRgAlacaraNAdibhiH mAraNaM prANaviyojanamasizaktikuntAdibhiH, AdizabdAdAgADhaparitApanapATanAdiparigrahaH, eteSu praNidhAnama akurvato'pi karaNaM prati daDhAdhyavasAnamityarthaH, prakAraNAda raudraghyAnamiti gamyate, kiMviziSTaM praNidhAnam ?'atikrodhagrahagrastama' atIvotkaTo yaH krodhaH- roSaH sa evApAyahetutvAdgraha iva grahastena grastamabhibhUtaM, krodhagrahaNAcca mAnAdayo gRhyante, kiMviziSTasya sata idamityata Aha- 'nirghRNamanasaH ' nirghRNaM- nirgatadayaM manaH- cittamantaH karaNaM yasya sa nirghRNamanAstasya tadeva vizeSyate- 'adhamavipAka' miti adhamaH- jadhanyo narakAdiprAptilakSaNo vipAkaH - pariNAmo yasya tattathAvidhamiti gAthArthaH / / uktaH prathamo bhedaH, sAmprataM dvitIyam - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 pisuNAsabhAsambhUyabhUyavAyAivayaNapaNihANaM / mAyAvino'isaMdhaNaparassa pacchannapAvassa ||20| vR- 'pizunAsabhyAsadbhUtabhUtadhAtAdivacanapraNidhAna' mityatrAniSTasya sUcakaM pizunaM pizunamaniSTasUcakaM 'pizunaM sUcakaM vidu' riti vacanAt, sabhAyAM sAdhu sabhyaM na sabhyamasabhyaMkAramakArAdi na sadbhUtamasadbhUtamanRtamityarthaH, tacca vyavahAranayadarzanenopAdhibhedatastridhA, tadyathAabhUtodbhAvanaM bhUtanihnavo'rthAntarAbhidhAnaM ceti, tatrAbhUtodbhAvanaM yathAsarvato'yabhAtmetyAdi, bhUtanihnavastu nAstyevAtmetyAdi, gAmazvamityAdi bruvato'rdhAntarAbhidhAnamiti, bhUtAnAM - sattvAnAmupadhAto yasmin tadbhUtopaghAtaM, chindhi bhindiddha vyApAdaya ityAdi, Adi zabdaH pratibhedaM svAgatAnekabheda pradarzanArthaH yathApizunamanekadhA'niSTha sUcaka mityAdi, tatra pizunAdi vacaneSvapravartamAnasyApi pravRtiM prati praNidhAnaM dRDhAdhyavasAna lakSaNaM, rodradhyAnamiti prakaraNAdgamyate kiM viziSTasya saMta ityata Aha- mAyA - nikRtiH sA'syAstIti mAyAvI tasya mAyAvino vaNijAdeH, tathA 'ati sandhAnaparasya' paravaJcanApravRttasya anenezASeSvapi pravRttimapyAsyAha tathA 'pracchannapApasya' kRhaprayogakAriNastasyaiva athavA dhigjAtikakRtIdhiMkAhera sadbhUtaguNaM guNavantamAtmAnaM khyApayataH, tathA hi- guNarahitamapyAnmAnaM yo guNavantaM khyApayati na tasmAdaparaH pracchannapApo'stIti gAthArthaH / ukto dvitIyamehaH sAmprate tRtIya mupadarzayati taha tivvakohalohAulassa bhUovavAyaNamaNajjaM / paradavvaharaNacittaM paralovAvAyaniviveSaNaM ||21|| vR- tathAzabdo dRDhAghyavasAyaprakArasAdRzyopadarzanArtha:, tIvrau - utkaTau tau krodhalobhau ca tAbhyAmAkulaH- abhibhUtastasya jantoriti gamyate, kiM ? - "bhUtopahananamanArya' miti hanyate'neneti hama upa-sAmIpyena hananama upahananaM bhUtAnAmupahananaM bhUtopahananam, ArAghAtaM sarvaheyadharmebhya ityArya nA''ryamanArya, kiM tadevaMvidhamityata Aha-paradravyaharaNacittaM, rodraghyAnamiti gamyate, pareSAM dravyaM sacittAdi tadviSayaM haraNacittaM paradravyaharaNacittaM, tadeva vizeSyatekimbhUtaM tadityata Aha'paralokApAyanirapekSa'miti, tatra paralokApAyAH-narakagamanAdayastannirapekSamiti gAthArthaH / / uktastRtIyo bhedaH, sAmprataM caturthaM bhedamupadarzayannAhasaddAivisavasAhaNasArakkhaNaparAvaNamaniTTha / savvAmisaMkaparovavAkalulAukaM cittaM // 22 // vR- zabdAdayazca te viSayAzca zabdAdiviSayAsteSAM sAdhanaM kAraNaM zabdAdiviSayasAdhanaM ca (tacca) taddhanaM ca zabdAdiviSayasAdhanadhanaM tatsaMrakSaNe- tatparipAlane parAyaNama udyuktamiti vigrahaH, tathA'niSTaM satAmanabhilaSaNIyamityarthaH, idameva vizeSyate - sarveSAmabhizaGkanenAkulamiti saMbadhyate na vidmaH kaH kiM kariSyatItyAdilakSaNena, tasmAtsarveSAM yathAzaktyopadhAta eva zreyAnityevaM paropaghAtena ca, tathA kaluSayantyAtmAnamiti kaluSAH kaSAyAstairAkulaM vyAptaM yata yata tathocyate, cittama - antaHkaraNaM, prakaraNAdraudraghyAnamiti gamyate, iha ca zabdAdiviSayasAdhanaM dhanavizeSaNaM kila zrAvakasya caityadhanasaMrakSaNe na raudradhyAnamiti jJAnArthamiti gAthArthaH / / sAmprataM vizeSami bhadhAnagarbhamupasaMharannAha Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 21 - - Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 adhyayanaM -4- [ni. 1271] iya karaNakAraNAnumaivisayamanuciMtaNaM caubbheyaM / - avirayadesAsaMjayajanamanasaMseviyamahannaM / / 23 // vR- 'iya' evaM karaNaM svayameva kAraNamanyaiHkRtAnumodanamanumatiH karaNaM ca kAraNaM cAnumatizca karaNakAraNAnumatayaH etA eva viSayaH-gocaro yasya tatkaraNakAraNAnumativiSayaM, kimidamityata Aha-'anucintanaM' paryAlocanamityarthaH, 'caturbheda' iti hiMsAnubandhyAdicatuSprakAra, raudradhyAnamiti gamyate, adhunedamevasvAmidvAreNa nirUpayati-aviratAH-samyagdRSTayaH, itareca dezAsaMyatAHzrAvakAH, anena sarvasaMyatavyavacchedamAhai aviratadezAsaMyatA eva janAH teSAM manAMsi-cittAni taiH saMsevitaM, saJcintitamityarthaH, manograhaNamityatraghyAnacintAyAMpradhAnAGgakhyApanArthama, 'adhanya'mityazreyaskara pApaMnindyamitigAthArthaH / adhunedaM yathAbhUtasya bhavati yadvarddhanacedamititadetadabhidhAtukAma Aha evaM cauvvihaM rAgadosamohAulassa jIvassa / roddajjhANaM saMsAravaddhaNaM narayagaimUlaM / / 24 // vR- 'etad' anantaroktaM caturvidhaM' catuSprakAraM rAgadveSamohAGkitasyaAkulasya vetipAThAntaraM, kasya? - 'jIvasya' AtmanaH, kiM?-raudradhyAnamiti, iyamatracatuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamidamityata Aha-'saMsAravarddhanam' oghataH 'narakagatimUlaM' vizeSata iti gAthArthaH / / sAmprataM raudraghyAyino lezyAH pratipAghante kAyovanIlakAlA lesAo tivvsNkilitttthaao| roddajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiyAo / / 25 // vR-pUrvavad vyAkhyeyA, etAvA~stu vizeSaH-tIvrasaMkliSTAH-atisaMkliSTA etA iti, AhakathaM punaH raudradhyAyI jJAyata iti?, ucyate, liGgebhyaH, tAnyevopadarzayati liMgAIM tassa ussannabahulanANAvihAmaraNadosA / tesi ciya hiMsAisu bAhirakaraNovauttassa / / 26 // vR- 'liGgAni' cihnAni 'tasya' raudraghyAyinaH, 'utsannabahulanAnAvidhAmaraNadoSA' ityatra doSazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, utsannadoSaH bahuladoSaH nAnAvidhadopaH AmaraNadoSazceti, tatra hiMsAnubancyAdInAmanyatarasmina pravartamAna utsannama-anuparataM bAhalyena pravartate ityutsannadoSaH, sarveSvapi caivameva pravartata iti bahuladoSaH, nAnAvidheSu tvakatvakSaNanayanotkhananAdiSu hiMsAdi upAyeSvasakRdapyevaM pravartata iti nAnAvidhadoSaH, mahadApagato'pi svataH mahadApagate'pi ca pare AmaraNAdasajjAtAnutApaH kAlasaukarikavada api tvasamAptAnutApAnazayapara ityAmaraNadoSa iti teSveva hiMsAdiSu, AdizabdAnmRSAvAdAdiparigrahaH, tatazca teSveva hiMsAnubandhyAdiSu caturbhedeSu, kiM ?-bAhyakaraNopayuktasya sata utsannAdidoSaliGgAnIti, bAhyakaraNazabdeneha vAkkAyau gRhyete, tatazca tAbhyAmapi tIvramupayuktasyeti gAthArthaH / / kiM ca varavasaNaM ahinaMdai niravekkho niddao niranutAvo / harisijjai kayapAvo roddajjhANovagayacitto / / 27 // vR- ihA''tmavyatirikto yo'nyaH sa parastasya vyasanama-Apata paravyasanaM tad 'abhinandati' 257 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 atiklicittatvAdbahu manyata ityarthaH, zobhanamidaM yadetaditthaM saMvRttamiti, tathA 'nirapekSa' ihAnyabhavikApAyabhayarahitaH, tathA nirgatadayo nirdayaH, parAnukampAzUnya ityarthaH, tathA nirgatAnutApo niranutApaH, pazcAttAparahita iti bhAvaH, tathA kiMca-'hRSyate' tuSyati 'kRtapAyaH' nirvartitapApaH siMhamArakavat, ka ityata Aha-raudradhyAnopagacitta iti, amUni ca liGgAni vartanta iti gAthArthaH / / uktaM raudradhyAnaM, sAmprataM dharmadhyAnAvasaraH, tatra tadabhidhitsayaivAdAvidaM dvAragAthAdvayamAha . jhANassa bhAvaNAo desaM kAlaM tahA''sanavisesaM / AlaMbaNaM kamaMjhAiyavvayaMje yajhAyAro / / 28 // tatto'nuppehAo lessA ligaM phalaM ca nAUNaM / dhammaM jhAijamunI tagayajogo tao sukkaM / / 29 // vR- 'dhyAnasya' prAgnirupitazabdArthasya, kiM ?- bhAvanA' jJAnAdyAH,jJAtveti yogaH, kiMca-'dezaM' taducitaM, kAlaM tathA AsanavizeSaM taducitamiti, 'AlambanaM' vAcanAdi, 'krama' manonirodhAdi, tathA dhyAtavyaM dhyeyamAjJAdi, tathAyeca 'dhyAtAraH' apramAdAdiyuktAH, tataH 'anuprekSA' dhyAnoparamakAlabhAvinyo'nityatvAdyAlocanArupAH, tathA lezyAH' zuddhA eva, tathA liGgaM zraddhAnAdi, tathA 'phalaM' suralokAdi, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanaparaH, etad jJAtvA, kiM?-'dharmyam' itidharmadhyAnaM dhyAyenmuniriti, 'tatkRtayogaH' dharmadhyAnakRtAbhyAsaH, 'tataH' pazcAt zukladhyAnamiti gAthAdvayasamAsArthaH / / vyAsArthe tupratidvAraM granthakAraH svayameva vkssyti| puvakayabbhAso bhAvanAhi jhANassa jogavasupei / tAo ya nANadaMsaNacarittayeraggajaNiyAo / / 30 // vR- pUrva-dhyAnAt prathamaM kRtataHnivartito'bhyAsaH-AsevanAlakSaNo yena sa tathAvidhaH, kAbhiH, pUrvakRtAbhyAsaH ? 'bhAvanAbhiH' karaNabhUtAbhiH bhAvanAsu vA-bhAvanAviSaye pazcAd 'dhyAnasya' adhikRtasya yogyatAm' anurupatAm 'upaiti' yAtItyarthaH, 'tAzca' bhAvanA jJAnadarzanacAritravairAgyaniyatA vartante, niyatAH-paricchinnAH pAThAntaraM vA janitA iti gAthArthaH / / sAmprataM jJAnabhAvanAsvarupaguNadarzanAyedamAha nANe niccabbhAso kuNaimanodhAraNaM visuddhiM ca / nANaguNamuNiyasAro to jhAi suniccalamaIo / / 31 // vR- 'jJAne' zrutajJAne, nityaM-sadA abhyAsaH-AsevanAlakSaNA 'karoti' nirvartayatiM, kiM ?manasaH-antaHkaraNasya, cetasa ityarthaH, dhAraNam-azubhavyApAranirodhenAvasthAnamitibhAvanA, tathA 'vizuddhiM ca' tatra vizodhanaM vizuddhiH, sUtrArthayoriti gamyate, tAM, cazabdAdbhavanirvedaM ca, evaM 'jJAnaguNamunitasAra' iti jJAnena guNAnAM-jIvAjIvAzritAnAM 'guNaparyAyavat dravya miti vacanAt paryAyANAM ca tadavinAbhAvinAM muNitaH-jJAtaH sAraH-paramArtho yena sa tathocyate, jJAnaguNena vAjJAnamAhAtmyenetibhAvaH jJAtaH sAro yena, vizvasyeti gamyate satadhAvidhaH, tatazca pazcAd 'dhyAyati' cintayati, kiMviziSTaH san ?-suSThu-atizayena nizcalA-niSprakampA samyagjJAnato'nyathA pravRttikamparahiteti bhAvaH matiH-buddhiryasya sa tathAvidha iti gAthArthaH / / / uktA jJAnabhAvanA, sAmprataM darzanabhAvanAsvarupaguNadarzanArthamidamAha nANApacanAsAgara Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] saMkAidosarahio psmthejaaigunngnnoveo| hoi asaMmUDhamaNo daMsaNasuddhiejhANaMmi / / 32 // vR- 'zaGkAdidoSarahitaH' zaGkanaM-zaGkA, AdizabdAt kAGgAdiparigrahaH, uktaMca-'zaGkAkAGkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAparapASaNDasaMstavAH samyagdRSTeraticArAH iti, eteSAM ca svarupaMpratyAkhyAnAdhyayane nyakSeNa vakSyAmaH, tatra zaGkAdaya eva samyaktvAkhyaprathamaguNAticAratvAt doSAH zaGkAdidoSAstaiH rahitaH-tyaktaH, uktadoSarahitatvAdeva, kiM ?- praza(zra)masthairyAdiguNagaNopetaH' tatra prakarSeNa zramaH prazramaH-svedaH, sa ca svaparasamayatattvAdhigamarupaH, sthairya tu jinazAsane niSprakampatA, AdizabdAtprabhAvanAdiparigrahaH, uktaMca ____'saparasamayakosallaM thirayA jinasAsane pabhAvaNayA / AyayaNaseva bhattIdaMsaNadIvA guNA paMca / / ' prazramasthairyAdaya eva guNAsteSAM gaNaH-samUhastenopeto-yukto yaH sa tathAvidhaH, athavA prazamAdinA sthairyAdinA ca guNagaNenopetaH 2, tatra prazamAdiguNagaNaH-prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaH, sthairyAdistudarzitaeva, ya itthambhUtaH asau bhavati asammUDhamanAH' tattvAntare'bhrAntacitta ityarthaH, 'darzanazuddhyA' uktalakSaNayA hetubhUtayA, kva ?-dhyAnaitigAthArthaH / uktA darzanabhAvanA, sAmprataM cAritrabhAvanAsvarupaguNadarzanAyedamAha navakammANAyANaM porANaviNijaraM subhAyANaM / cArittabhAvanAe jhANamayatteNa ya samei / / 33 // vR- 'navakarmaNAmanAdAna' miti navAni-upacIyamAnAni pratyagrANi bhaNyante, kriyanta iti karmANi-jJAnAvaraNIyAdIni teSAmanAdAnam-agrahaNaM cAritrabhAvanayA 'sameti' gacchatIti yogaH, tathA 'purANavinirjarAM' cirantanakSapaNAmityarthaH, tathA zubhAdAna'miti zubhaM-puNyaM sAtasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrAtmakaM tasyA''dAnaM-grahaNaM, kiM ?- 'cAritrabhAvanayA' hetubhUtayA, dhyAnaM ca cazabdAnnavakarmAnAdAnAdi ca 'ayatnena' aklezena 'samati' gacchati prApnotItyarthaH / tatra cAritrabhAvanayeti ko'rthaH ? - 'cara gatibhakSaNayoH' ityasya 'artilUdhUsUkhanisahicara itran' itItranpratyayAntasya caritramiti bhavati, carantyananditamaneneti caritraM-kSayopazamarupaM tasya bhAvazcAritram, etaduktaMbhavati-ihAnyajanmopAttASTavidhakarmasaJcayApacayAya caraNabhAvazcAritramiti, sarvasAvadyayogavinivRttirupA kriyA ityarthaH, tasya bhAvanA-abhyAsazcAritrabhAvaneti gAthArthaH / / uktA cAritrabhAvanA, sAmprataM vairAgyabhAvanAsvarupaguNadarzanArthamAha suvidiyajagassabhAvo nissaMgo nibbhao nirAso ya / veraggabhAviyamano jhANaMmi suniccalo hoi / / 34 // vR- suSThu-atIva viditaH-jJAto jagataH-carAcarasya, yathoktaM- 'jaganti jaGgamAnyAhurjagadjJeyaM carAcaram' svo bhAvaH svabhAvaH, 'janma maraNAya niyataM bandhurmuHkhAya dhanamanirvRtaye / tannAsti yanna vipade tathApiloko nirAlokaH / / ' ityAdilakSaNo yenasa tathAvidhaH, kadAcidevambhUto'pi karmapariNativazAtsasaGgo bhavatyata Aha Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 Avazyaka mUlasUtram - 2- 4 / 21 'niHsaGgaH' viSayajasnehasaGgarahitaH, evambhUto'pi ca kadAcitsabhayo bhavatyata Aha- 'nirbhayaH' ihalokAdisaptabhayavipramuktaH, kadAcidevambhUto'pi viziSTapariNatyabhAvAtparalokamadhikRtya sAzaMso bhavatyata Aha- 'nirAzaMsazca' ihaparalokAzaMsAvipramuktaH, cazabdAttathAvidhakrodhAdirahitazca, ya evaMvidho vairAgyabhAvitamanA bhavati sa khalvajJAnAdyupadravarahitatvAd dhyAne sunizcalo bhavatIti gAthArthaH / / uktA vairAgyabhAvanA / mUladvaragAthAdvaye dhyAnasya bhAvanA iti vyAkhyAtam, adhunA dezadvAravyAcikhyAsayA''ha niccaM ciya juvaipasUnapuMsagakusIlavajjiyaM jaiNo / ThANaM viyaNaM bhaNiyaM visesao jhANakAlaMmi / / 35 // vR- 'nityameva ' sarvakAlameva, na kevalaM dhyAnakAla iti, kiM ? - 'yuvatipazunapuMsakakuzIlaparivarjitaM yateH sthAnaM vijanaM bhaNita' miti, tatra yuvatizabdena manuSyastrI devI ca parigRhyate, pazuzabdena tu tiryaktrIti napuMsakaM pratItaM kutsitaM ninditaM zIlaM vRttaM yeSAM te kuzIlAH, te ca tathAvidhA dyUtakArAdayaH, uktaM ca 'jUiyarasolameMThA vaTTA ubbhAyagAdiNo jeya / ee hoti kusIlA vajreyavvA payatteNaM / / ' - yuvatizca pazuzcetyAdi dvandvaH, yuvatyAdibhiH pari-samantAt varjitaM rahitamiti vigrahaH, yateHtapasvinaH sAdhoH, 'ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNa' miti sAdhvyAzca yogyaM yatinapuMsakasya ca, kiM ?sthAnam-avakAzalakSaNaM, tadeva vizeSyate yuvatyAdivyatiriktazeSajanApekSayA vigatajanaM vijanaM bhaNitam uktaM tIrthakarairgaNadharaizcedamevambhUtaM nityameva, anyatra pravacanoktadopasambhavAt, vizeSato dhyAnakAla ityapariNatayogAdinA'nyatra dhyAnasyA''rAdhayitumazakyatvAditi gAthArthaH / / itthaM tAvadapariNata yogAdInAM sthAnamuktam, adhunA pariNatayogAdInadhikRtya vizeSamAhathirakayajogANaM puNa muNINa jhANe suniccalamaNANaM / gAmaMmi jaNAinne sunne ranne va na viseso / / 36 / / vR tatra sthirAH saMhananadhRtibhyAM balavanta uchyante, kRtA-nirvartitA abhyastA itiyAvat, ke ?yujyanta iti yogAH- jJAnAdibhAvanAvyApAraH sattvasUtratapaH prabhRtayo vA yaiste kRtayogAH, sthirAzca se kRtayogAzceti vigrahasteSAm, atra ca sthirakRtayogayozcaturbhaGgI bhavati, tadyathA- 'thire nAmege no kayajoge' ityAdi, sthirAvA-paunaHpunyakaraNena paricitAH kRtA yogA yaiste tathAvidhAsteSAM punaH zabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - tRtIyabhaGgavatAM na zeSANAM, svabhyastayogAnAM vA munInAmiti, manyante jIvAdIn padArthAniti munayo vipazcitsAdhavasteSAM ca, tathA dhyAne- adhikRta eva dharmadhyAne suSThuatizayena nizcalaM- niSprakampaM mano yeSAM te tathAvidhAsteSAm, evaMvidhAnAM sthAnaM prati prAme janAkIrNe zUnye'raNye vA na vizeSa iti, tatra grasati buddhyAdIn guNAn gamyo vA karAdIvanAmiti grAmaHsannivezavizeSaH, iha 'ekagrahaNe tajjatIyagrahaNA'nagarakheTakarbaTAdiparigraha iti, janAkIrNe-janAkule grAma evodyAnAdau vA, tathA zUnye tasminnevAraNye vA kAntAre veti, vA vikalpe, na vizeSo na bhedaH, sarvatra tulyabhAvatvAtpariNatatvAtteSAmiti gAthArthaH / / yatazcaivaM samAhANaM hoja manovayaNakAyajogANaM / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1271] bhUovaroharahio so desI jhAyamANassa / / 37 / / vR- yata eva taduktaM 'tataH' tasmAtkAraNAd 'yatra' grAmAdau sthAne 'samAdhAnaM' svAsthyaM 'bhavati' jAyate, keSAmityata Aha- 'manovAkkAyayogAnAM' prAgnirupitasvarupANAmiti, Ahaha-manoyogasamAdhAnamastu, vAkkAyayogasamAdhAnaM tatra kvopayujyate ?, na hi tanmayaM dhyAnaM bhavati, atrocyate, tatsamAdhAnaM tAvanmanoyogopakArakaM, dhyAnamapi ca tadAtmakaM bhavatyeva, yathoktam ' evaMvihA girA me vattavvA erisI na vaktavvA / iya veyAliyavakvassa bhAsao vAigaM jhANaM / / ' (tathA) - 'susamAhiyakapAyassa akajje kAraNami jayaNAe / kiriyAkaraNaM jaM taM kAiyajhANaM bhave jaiNo / / ' na cAtra samAdhAnamAtrakAritvameva gRhyate, kintu bhUtoparodharahitaH, tatra bhUtAni pRthivyAdIni uparodhaH- tatsaGghaTTanAdilakSaNaH tena rahitaH parityakto yaH 'ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAd' anRtAdattAdAnamaithunaparigrahAdyuparodharahitazca sa dezo 'dhyAyataH ' cintayataH, ucita iti zeSaH, ayaM gAthArthaH / / gataM dezadvAram adhunA kAladvAramabhidhitsurAha kAlo'vi socciya jahiM jogasamAhANamuttamaM lahai / nau divasanisAvelAiniyamaNaM jhAiNo bhaNiyaM / / 38 // vR- kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlaH, sa cArddhatRtIyeSu dvIpasamudreSu candrasUryagatikriyopalakSito divasAdiravaseyaH, apizabdo dezAniyamena tulyatvasambhAvanArthaH, tathA cAha - kAlo'pi sa eva, dhyAnocita iti gamyate, 'yatra' kAle 'yogasamAdhAnaM' manoyogAdisvAsthyam 'uttamaM' pradhAnaM 'labhate' prApnoti, 'natu' na punarnaiva ca, tuzabdasya punaH zabdArthatvAdevakArArthatvAdvA, kiM ? - divasanizAvelAdiniyamanaM dhyAyino bhaNitamiti, divasanize pratIte, velA sAmAnyata eva tadekadezo muhUrtAdiH, AdizabdAt pUrvAhNAparAhNAdi vA etanniyamanaM divaivetyAdilakSaNaM, dhyAyinaH sattvasya bhaNitamuktaM tIrthakaragaNadharairnaiveti gAthArthaH / / gataM kAladvAraM, sAmpratamAsanavizeSadvAraM ajaya dehAvasthA jiyA na jhANovarohiNI hoi / jhAjA tadavattho Thio nisanno nivanno vA / / 39 // 101 vR- ihaiva yA kAcid 'dehAvasthA' zarIrAvasthAniSannAdirupA, kiM ? - 'jitA' ityabhyastA ucitA vA, tathA'nuSThIyamAnAna dhyAnoparodhinI bhavati' nAdhikRtarmadhyAnapIDAkarI bhavatItyarthaH, 'dhyAyeta tadavastha' iti saivAvasthA yasya sa tadavasthaH, tAmeva vizeSataH, prAha- 'sthitaH' kAyotsargeNeSannatAdinA 'niSannaH' upaviSTo vIrAsanAdinA 'nirvinna' sanniviSTo daNDAyatAdinA 'vA' vibhASAyAmiti gAthArthaH / Aha-kiM punarayaM dezakAlAsanAnAmaniyama iti ?, atrocyate, savvAsu vaTTamANAmuNao jaM desakAlaceTThAsu / varakevalAilAbhaM pattA vahuso samiyapAvA / / 40 / / vR- 'sarvAsu' ityazeSAsu, dezakAlaceSTAsu iti yogaH, ceSTA dehAvasthA, kiM ? 'vartamAnAH ' avasthitAH, ke |-'munyH' prAgnirupitazabdArthAH 'yad' yasmAtkAraNAt, kiM ? - varaH - pradhAnazcAsau kevalAdilAbhazca 2 taM prAptA iti, AdizabdAnmanaH paryAyajJAnAdiparigrahaH, kiM sakRdeva prAptAH ?, na, kevalavarja 'bahuza: ' anekazaH, kiMviziSTAH ? - 'zAntapApAH' tatra pAtayati narakAdiSviti pApaM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 zAntam-upazamaM nItaM pApaM yaiste tathAvidhA itigAthArthaH / / to desakAlaceTTAniyamo jhANassa natthi samayaMmi / jogANa samAhANaMjaha hoi tahA yaiyavvaM / / 41 // vR- yasmAditi pUrvagAthAyAmuktaM tena sahAsyAbhisambandhaH, tasmAddezakAlaceSTAniyamodhyAnasya 'nAsti' na vidyate, kva? - 'samaye' Agame, kintu yogAnAM' manaHprabhRtInAM samAdhAna' pUrvoktaM yathA bhavati tathA (pra) 'yatitavyaM' (pra)-yatnaH kArya ityatra niyama eveti gAthArthaH / / gatamAsanadvAram, adhunA''lambanadvArAvayavArthapratipAdanAyAha AlaMbaNAvAyaNapucchaNapariyaTTaNAnuciMtAo / sAmAiyAiyAhaM saddhammAvassayAiMca / / 42 // vR- iha dharmaghyAnarohaNArthamAlambyanta ityAlambanAni 'vAcanApraznaparAvartanAnucintA' iti tatra vAcanaM vAcanA, vineyAya nirjarAyai sUtrAdidAnamityarthaH, zaGkite sUtrAdau saMzayApanodAya gurupracchanaM praznaiti, parAvartanaM tupUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNanirjarAnimittamabhyAsakaraNamiti, anucintanam anucintAmanasaivAvismaraNAdinimittaMsUtrAnusmaraNamityarthaH, vAcanAca praznazcetyAdidvandvaH, etAni ca zrutadharmAnugatAni vartante, tathA sAmAyikAdIni saddharmAvazyakAni ceti, amUni tu caraNadharmAnugatAni vartante, sAmAyikamAdau yeSAM tAni sAmAyikAdIni, tatra sAmAyikaM pratItam, AdizabdAnmukhavastrikApratyupekSaNAdilakSaNasakalacakravAlasAmAcArIparigraho yAvat punarapi sAmAyikamiti, etAnyeva vidhivadAsevyamAnAni santi-zobhanAni santi ca tAni cAritradharmAvazyakAni ceta vigrahaH, AvazyakAni-niyamataH karaNIyAni, caH samuccaye iti gAthArthaH / / sAmpratamamISAmevA''lambanatve nibandhanamAha visamaMbhi samArohai daDhadavvAlaMbaNo jahA puriso / suttAikayAlaMbo taha jhANavaraM samAruhai / / 43 // vR- 'viSame' nimne duHsaJcare 'samArohati' samyagapariklezenordhva yAti, kaH ? - dRDhaM-balavaivyaM rajjvAdyAlambanaM yasyasa tathAvidhaH, yathA 'puruSaH' pumAna kazcita 'sUtrAdikRtAlambanaH' vAcanAdikRtAlambana ityarthaH, tathA' tenaiva prakAreNa 'dhyAnavaraM' dharmadhyAnamityarthaH, samArohatIti gAthArthaH / / gatamAlambanadvArama, adhunA kramadvArAsaraH, tatralAdhavArthe dharmasya zuklasya cAha jhANappaDivattikamo hoimnojogniggaahaao| bhavakAle kevaliNo sesANa jahAsamAhIe / / 44 // vR. ghyAnaM-prAgnirUpitazabdArthaM tasya pratipattikrama iti samAsaH, pratipattikramaHpratipattiparipATyabhidhIyate, sa ca bhavati manoyoganigrahAdiH, tatra prathamaM manoyoganigrahaH tato vAgyoganigrahaH tataH kAyayoganigraha iti, kimayaM sAmAnyena sarvathaivetthambhUtaH kramo?, na, kintu bhavakAle kevalina, atra bhavakAlazabdena mokSagamanapratyAsannaH antarmuhartapramANa eva zailezyavasthAntagRtaH parigRhyate, kevalamasyAstIti kevalI tasya, zuklaghyAna evAyaM kramaH, zeSasyAnyasya dharmadhyAnapratipatturyogakAlAvAzritya kiM ? - 'yathAsamAdhine ti yathaivasvAsthyaM bhavati tathaiva pratipattirati gAthArthaH / / gataM kramadvArama, idAnIM ghyAtavyamucyate, taccaturbhedamAjJAdiH, uktaM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4 - [ ni. 1271] ca - " AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmya' mityAdi, tatrA''ghabhedapratipAdanAyAhasuniuNamaNAiNihaNaM bhUyahiyaM bhUyabhAvaNamahagghaM / abhiyamajivaM mahatthaM mahAnubhAvaM mahAvisayaM / / 45 // vR- suSThu - atIva nipuNA-kuzalA sunipuNA tAma, AjJAmiti yogaH, naipuNyaM punaH sUkSmadravyAghupadarzakatvAttathA matyAdipratipAdakatvAcca, uktaM ca 'suyanANaMmi neunnaM, kevale tayanaMtaraM / appaNI se sagANaMca, jamhA taM paribhAvagaM / / ' ityAdi, itthaM sunipuNAM ghyAyeta, tathA 'anAghanidhanAma' anutpannazAzvatAmityarthaH, anAdyanidhanatvaM ca dravyAghapekSayeti, uktaM ca- 'dravyArthAdizAdityeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsI" dityAdi, tathA 'bhUtahitA' bhiti iha bhUta zabdena prANana ucyante teSAM hitAM-pathyAmiti bhAvaH, hitatvaM punastadanuparodhinItvAttathA hitakAriNItvAcca, uktaM ca- 'sarve jIvA na hantavyA' ityAdi, etatprabhAvAcca bhUyAMsaH siddhA iti, 'bhUtabhAvanAma' ityatra bhUtaM satyaM bhAvyate'nayeti bhUtasya vA bhAvanA bhUtabhAvanA, anekAntaparicchedAtmiketyarthaH, bhUtAnAM vA sattvAnAM bhAvanA bhUtabhAvanA, bhAvanA vAsasanetyanarthAntarama, uktaM ca 'kUrAvi sahAveNaM rAgavisavasANugAvi hoUNaM / bhAviyajinavayaNamanA telukkasuhAvahA hoMti / / zrUyante ca cilAtIputrAdaya evaMvidhA bahava iti, tathA 'anarghyam' iti sarvottamatvAdavighamAnamUlyAmiti bhAvaH, uktaM ca 'savve'vi ya siddhaMtA sadavvarayaNAsayA satelokkA / jinavayaNassa bhagavao na mullamittaM anaggheNaM / / ' tathA stutikAreNApyuktam "kalpadrumaH kalpitamAtradAyI, cintAmaNizcintitameva datte / jinendradharmAtizayaM vicintya, dvaye'pi loko laghutAmavaiti / / " ityAdi, athavA 'RNaghnA' mityatra RNaM karma tadadhnAmiti, uktaM ca"jaM annANI kammaM khavei bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihiM gutto khavei UsAsamitteNaM / / " - ityAdi, tathA 'amitAm' ityaparimitAm, uktaM ca "savvanadINaM jA hojja vAluyA savvaudahINa jaM udayaM / ettovi anaMtaguNo attho egassa suttassa / / " amRtAM vA mRSTAM vA pathyAM vA, tathA coktam 103 "jinavayaNamodagassa u rattiM ca divA ya khajjamANassa / tittiM buho na gacchai heusahassovagUDhassa / / naranarayatiriyasuragaNasaMsAriyasaghadukkharogANaM / 'jinavayaNamegamosahamapavaggasuhakkhayaMphalayaM / / " Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 sajIvAM vA'mRtAmupapattikSamatvena sArthikAmiti bhAvaH, na tu yathA "teSAM kaTataTabhraSTairgajAnAMmadabindubhiH / prAvartata nadI dhorA, hastyazvarathavAhinI / / " ityAdivanmRtAmiti, tathA 'ajitA miti zeSapravacanAjJAbhiraparAjitAmityarthaH, uktaMca 'jIvAivatthuciMtaNakosallaguNeNa'NannasariseNaM / sesavayaNehiM ajiyaM jiNiMdavayaNaM mahAvisayaM / / ' tathA 'mahArthA miti mahAnapradhAno'rtho yasyAH sA tathAvidhA tAM, tatra pUrvAparAvirodhitvAdanuyogadvArAtmakatvAnyagarbhatvAcca pradhAnAM, mahatsthAM vA atra mahAntaH-samyagdRSTayo bhavyA evocyante tatazca mahatsu sthitA mahatsthA tAM ca, pradhAnaprANisthitAmityarthaH, mahAsthAM vetyatra mahA pUjocyate tasyAM sthitA mahAsthA tAM, tathA coktam _ 'savvasurAsuramANusajoisavaMtarasupUiyaM nANaM / jeNeha gaNaharANaM chuhaMti cunne suriMdAvi / / ' tathA 'mahAnubhAvA'miti tatra mahAna-pradhAnaH prabhUto vA'nubhAvaH-sAmarthyAdilakSaNo yasyAH sA tathA tAM, prAdhAnyaM cAsyAzcaturdazapUrvavidaH sarvalabdhisampannatvAta, prabhUtatvaM ca prabhUtakAryakaraNAd, uktaMca-pabhUNaMcoddasapuvvI ghaDAoghaDasahassaMkaritae' ityAdi, evamihaloke, paratratujaghanyato'pi vaimAnikopapAtaH, uktaMca 'uvavAo laMtagaMmi coddasapudhIssa hoi u jahanno / ____ ukkoso saghaTTe siddhigamo vA akammassa / / ' tathA mahAviSayA mitimahadviSayatvaM tusakaladravyAdiviSayatvAda, uktaMca-'davvao suyanANI uvautte savvadavvAiMjANaI'- tyAdi kRtaM vistareNeti gAthArthaH / / jhAijjA nivajjaM jiNANamANaM jagappaIvANaM / ___ aniuNajanadunneyaM nayabhaMgapamANagamagahaNaM / / 46 // vR-'ghyAyet' cintayeditisarvapadakriyA, niravadyA miti avaghaM-pApamucyate nirgatamavaghaM yasyAH sA tathA tAm, anRtAdidvAtriMzaddoSAvagharahitatvAta, kriyAvizeSaNaM vA, kathaMdhyAyeta?-niravadyamihalokAghAzaMsArahitamityarthaH, uktaMca- 'no ihalogaThThayAeno paralogaTThayAe no paraparibhavao ahaM nANI' tyAdikaM niravAdhyAyet, 'jinAnAM' prAgnirUpitazabdArthAnAma 'AjJA' vacanalakSaNAM kuzalakarmaNyAjJApyante'nayA prANina ityAjJA tAM, kiMviziSTAM ?-jinAnAMkevalAlokenAzeSasaMzayatimiranAzanAjjagatpradIpAnAmiti, Ajaiva vizeSyate- anipuNajanadu yAM' na nipuNaH anipuNaH akuzala ityarthaH janaH-lokastena durjeyAmiti-duravagamAM, tathA 'nayabhaGgapramANagamagahanAm' ityatra nayAzca bhaGgAzca pramANAni ca gamAzceti vigrahastairgahanA-gahvarA tAM, tatra naigamAdayo nayAste cAnekabhedAH, tathA bhaGgAH kramasthAnabhedabhinnAH, tatra kramabhaGgA yathAeko jIca eka evAjIva ityAdi, sthAnabhaGgAstu yathA priyadharmA nAmaikaH no dRDhadharmetyAdi / / tathA pramIyate jJeyamebhiriti pramANAnidravyAdIni, yathA nuyogadvAreSu gamAH- caturvizatidaNDakAdayaH, kAraNavazato vA kiJcidvisadRzAH sUtramArgA yathA SaDjIvanikAdAviti kRtaM vistareNeti gAthArthaH / / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1271] 105 nanu yA evaMvizeSaNaviziSTA sA boddhumapi na zakyate mandadhImiH, AstAM tAvaddhyAtuM, tatazca yadi kathaJcinnAvabudhyate tatra kA vArtetyata Aha tattha ya maidobbaleNaM tannihAyariyavirahao vAvi / neyagahaNattaNeNa ya nANAvaraNodaeNaM ca / / 47 / / vR- 'tatra' tasyAmAjJAyAM, cazabdaH prastutaprakaraNAnukarSaNArthaH, kiM ? - jaDatayA calatvena vA matidaurbalyena-buddheHsamyagarthAnavadhAraNenetyarthaH, tathA 'tadvidhAcAryavirahato'pi' tatra tadvidhaHsamyagaviparItatattvapratipAdanakuzalaH Acaryate'sAvityAcAryaH sUtrArthAvagamArtha mumukSubhirAsevyata ityarthaH tadvidhazcAsAvAcAryazca 2 tadvirahataH tadabhAvatazca, cazabdaH abodhe dvitIyakAraNasamuccayArthaH, apizabdaH kacidubhayavastupapattisambhAvanArthaH, tathA 'jJeyagahanatvena ca' tatra jJAyata iti jJeyaMdharmAstikAyAdi tadgahanatvena - gahvaratvena, cazabdo'bodha eva tRtIyakAraNasamuJcayArthaH, tathA 'jJAnAvaraNodayena ca ' tatrajJAnAvaraNaM prasiddhaM tadudayena tatkAle tadvipAkena cazabdazcaturthabodhakAraNasamuccayArthaH, atrAha - nanu jJAnAvaraNodayAdeva matidaurbalyaM tathA tadvidhAcAryaviraho jJeyagahanA - pratipattizca, tatazca tadabhidhAne na yuktamamISamabhidhAnamiti, na, tatkAryasyaiva saMkSepavistarata upAdhibhedenAbhidhAnAditi gAthArthaH / / tathA UdAharaNAsaMbhave ya sai suThu jaM na bujjhejjA / savvannumayamavitahaM tahAvi taM citae aimaM // 48 // - bR-tatra hinoti gamayati jijJAsitadharmaviziSTAnarthAniti hetuH kArako vyaccakazca, udAharaNaMcaritakalpitabhedaM, hetuzcodAharaNaMca hetUdAharaNe tayorasambhavaH, kaJcana padArtha prati hetUdAharaNAsambhavAt, tasmizca, cazabdaH paJcamaSaSThakAraNasamuJcayArthaH, 'sati' vighamAne, kiM ? - 'yad' vastujAtaM 'na suSThu buddhayeta' nAtIvAvagacchet 'sarvajJamatamavitathaM tathApi taJcintayenmatimA' niti tatra sarvajJA:tIrthakarAsteSAM mataM sarvajJamataM vacanaM, kiM ? - vitatham - anRtaM na vitatham avitathaM satyamityarthaH, 'tathApi' tadabodhakAraNe satyanavagacchannapi 'tata' mataM vastu vA 'cintayeta' paryAlocayeta 'matimAn' buddhimAniti gAthArthaH / / kimityetadevamityata Aha anuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jinA jagappavarA / jiyarAgadosamohA ya nannahAvAdiNo tenaM / / 49 / vR- anupakRte-parairavartite sati parAnugrahaparAyaNA-dharmopadezAdinA parAnugrahodyuktA iti samAsaH, 'yad' yasmAt kAraNAt, ke ? - 'jinA: ' prAgnirUpitazabdArthAH, ta eva vizeSyante - 'jagatpravarAH ' carAcarazreSThA ityartha, evaMvidhA api kadAcida rAgAdibhAvAdvitathavAdino bhavantyata Aha-jitAnirastA rAgadveSamohA yaiste tathAvidhAH, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgaH aprItilakSaNo dveSaH ajJAnalakSaNazca mohaH, cazabda etadabhAvaguNasamuccayArthaH, nAnyathAvAdinaH 'tena' ti tena kAraNena te nAnyathAvAdina iti, uktaM ca- 'rAgAdvA dveSAdve" tyAdi / / uktastAvaddhyAtavyaprathamo bhedaH, adhunA dvitIyam rAgaddosakasAyAsavAMde kiriyAsu vaTTamANANaM / ? ihaparaloyAvAo jhAijjA vajjaparivajjI || 50 // vR- rAgadveSakaSAyAzravAdikriyAsu pravartamAnAnAmihaparalokApAyAna dhyAyeta, yathA rAgAdikriyA - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 ehikAmuSmikavirodhinI, uktaMca "rAgaH sampadyamAno'pi, duHkhado duSTagocaraH / mahAvyAghyabhibhUtasya, kupathyAnAbhilASavat / / " tathA 'dveSaH sampadyamAno'pi, tApayatyeva dehinam / koTarastho jvalannAzu, dAvAnala iva drumam / / " tathA-'dRSTayAdibhedabhinnasya, rAgasyAmuSmikaM phalam / dIrdhaH saMsAra evoktaH sarvajJaiH sarvadarzibhiH / / ' ityAdi, tathA'dosAnalasaMsatto iha loe ceva dukhio jIvo / paralogaMmi ya pAvo pAvai nirayAnalaM tatto / / ' ityAdi, tathA kaSAyAH-krodhAdayaH, tadapAyAH punaH 'ko ho ya mAno ya aniggahIyA, mAyA ya loho yapavaDDamANA / cattAri ee kasiNo kasAyA, siMcaMtimUlAI punabbhavassa / / ' tathA''zravAH-karmabandhahetavo mithyAtvAdayaH tadapAyaH punaH 'micchattamohiyamaI jIvo ihaloga eva dukkhAiM / niraovamAiMpAvo pAvai pasamAiguNahIno / / ' tathA'ajJAnaM khalu kaSTaMkrodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / arthe hitamahitaM vA na vetti yonAvRtto lokaH / / tathA 'jIvA pAviMti ihaM pANavahAdaviraie pAvAe / niyasuyadhAyaNamAI dose janagarahie pAvA / / paralogaMmivi evaM AsavakiriyAhi ajjie kamme / jIvANa ciramavAyA nirayAigaI bhamaMtANaM / / ' ityAdi, AdizabdaH svagatAnekabhedakhyApakaH, prakRtisthityanubhAvapradezabandhabhedagrAhaka ityanye, kriyAstu kAyikyAdibhedAH paJca, etAH punaruttaratra nyakSeNa vakSyAmaH, vipAkaH punaH 'kiriyAsu vaTTamANA kAigamAIsudukkhiyA jIvA / iha ceva ya paraloe saMsArapavaDDayA bhaNiyA / / ' tatazcaivaM rAgAdikriyAsu vartamAnAnAmapAyAnadhyAyeta, kiMviziSTaH sannityAha-'vaya'parivarjI' tatra varjanIyaM vaya'm-akRtyaM parigRhyate tatpararivarjI-apramatta iti gAthArthaH / / uktaH khalu dvitIyo dhyAtavyabhedaH, adhunA tRtIya ucyate tatra payaiThiipaesAnubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM / / / jogAnubhAvajaNiyaM kammavivAgaM viciMtejjA / / 51 // vR-'prakRtisthitipradezAnubhAvabhinnaM zubhAzubhavibhakta'miti atra prakRtizabdenASTau karmaprakRtayo'bhidhIyante jJAnAvaraNIyAdibhedA iti, prakRtiraMzo bheda iti paryAyAH, sthitiHtAsAmevAvasthAnaM jaghanyAdibhedabhinnaM, pradezazabdena jIvapradezakarmapudgalasambo'bhidhIyate, anubhAvazabdena tu vipAkaH, eta ca prakRtyAdayaH zubhAzubhabhedabhinnA bhavanti, tatazcaitaduktaM bhavati Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 [ ni. 1271] 107 prakRtyAdibhedabhinnaM zubhAzubhavibhaktaM 'yogAnubhAvajanitaM ' manoyogAdiguNaprabhavaM karmavipAkaM vicintayediti gAthArthaH / / bhAvArthaH punarvRddhavivaraNAdavaseyaH, taccedaM - iha bhinnaM vihattaM suhaM punnaM sAyAiyaM asuhaM pAvaM tehiM vihattaM vibhinnavipAkaM jahA kammapakaDIe tahA viseseNa ciMtijjA, kiM ca - ThiivibhinnaM ca suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, Thiitti tAsiM ceva ahaM payaDINaM jahannamajjhimukkosA kAlAvatthA jahA kammapayaDIe, kiM ca-paesabhinnaM zubhAzubhaM yAvat'kRtvA pUrvavidhAnaM padayostAveva pUrvavada vaya vargaghanau kuryAtAM tRtIyarAzestataH prAgvat / / ' kRtvA vidhAna' miti - 256, asya rAzeH pUrvapadasya ghanAdi kRtvA tasyaiva vargAdi tataH dvitIyapadasyedameva viparItaM kriyate, tata etAveva varNyete, tatastRtIyapadasya vargadhanau kriyate, evamanena krameNAyaM rAziH 16777216 ciMtejjA paesotti jIvapaesANaM kammapaesehiM suhumehiM egakhettAvagADhehiM puDogADha anaMtara anubAyaraudghAibheehaM baddhANaM vittharao kammapayaDIe bhaNiyANaM kammavivAgaM viciMtejjA kiM ca - anubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, tattha anubhAvotti tAsiM ceva'TThaNhaM payaDINaM puTThabaddhanikAiyANaM udayAu anubhavaNaM, taM ca kammavivAgaM gAnubhAvaNiyaM viciMtejjA, tattha jogA manavayaNakAyA, anubhAvo jIvaguNa eva, saca mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyAH, tehiM anubhAveNa va jaNiyamuppAiyaM jIvassa kammaM jaM tassa vivAgaM udayaM viciMtijjai / uktasyatRtIyo dhyAtavyabhedaH, sAmprataM caturtha ucyate tatrajinadesiyAi lakkhaNasaMThANAsaNavihANamANAiM / uppAyaiibhaMgAi pajjavA je va dahANaM / / 52 / vR- jinA:- prAgnirUpitazabdArthAstIrthakarAstairdezitAni kathitAni jinadezitAni, kAnyata Aha- 'lakSaNa saMsthAnAsanavidhAnamAnAni,' kiM ? - vicintayediti paryante vakSyati SaSThyAM gAthAyAmiti, tatra lakSaNAdIni vicintayeta, atrApi gAthAnte dravyANAmityuktaM tatpratipadamAyojanIyamiti, tatra lakSaNaM dharmAstikAyAdidravyANAM gatyAdi, tathA saMsthAnaM mukhyavRttyA pudgalaracanAkAralakSaNaM parimaNDalAghajIvAnAM, yathoktama- 'parimaMDaleya vaTTe taMse cauraMsa Ayate ceva' jIvazarIrANAM ca samacaturastrAdi, yathoktam - 'samacaUraMse naggohamaMDale sAi vAmaNe khujje / Deviya saMThANe jIvANaM cha muNeyavvA / / ' tathA dharmAdharmayorapi lokakSetrApekSayA bhAvanIyamiti, uktaM ca'heDDA majjhe uvari chaghIjhallarimuiMgasaMThANe / logo addhAgAro addhAkhettAgiI neo / / ' tathA''sanAni-AdhAralakSaNAni dharmAstikAyAdInAM lokAkAzAdIni svasvarUpANivA, tathA vidhAnAdhirmAstikAyAdInAmeva bhedAnityarthaH, yathA - 'dhammatthikAe dhammatkiyassa dese dhammatthikAyassa paese' ityAdi, tathA mAnAni - pramANAni dharmAstikAyAdInAmevAtmIyAni, tathotpAdasthitibhaGgAdiparyAyA ye ca 'dravyANAM dharmAstikAyAdInAM tAna vicintayediti, tatrotpAdAdiparyAyasiddhiH 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi vacanAda, yuktiH punaratra Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 'ghaTamaulIsuvarNArthI, nAzotpattisthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthaM, jano yAti sahetukam / / payovrato na daddhayatti, na payo'tti dadhivrataH / agorasavato nobhe, tasmAttattvaM trayAtkam / / " tatazca dharmAstikAyo vivakSitasamayasambandharUpApekSayotpadyate tadanantarAtItasamayasambandharUpApekSayA tu vinazyIta dharmAstikAyadravyAtmanA tu nitya iti, uktaMca 'sarvavyaktiSu niyataM kSaNekSaNe'nyatvamathaca na vizeSaH / satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt / / ' AdizabdAdagurulaghvAdiparyAyaparigrahaH, cazabdaH samuJcayArtha iti gAthArthaH / / kiMca paMcatthikAyamaiyaM logamanAINihaNaM jiNakkhAyaM / nAmAibheyavihiyaM tivihamaholoyabheyAiM / / 53 // vR-'paJcAstikAyamayaM lokamanAghanidhanaM jinAkhyAta miti, kriyA pUrvavata, tatrAstayaHpradezAsteSAM kAyA astikAyAH paJca ca te astikAyAzceti vigrahaH, ete ca dharmAstikAyAdayo gatyAdhupagrahakarA jJeyA iti, uktaMca 'jIvAnAM pudgalAnAMca, gatyupagrahakAraNam / dharmAstikAyo jJAnasya, dIpazcakSuSmato yathA / / jIvAnAMpudgalAnAMca, sthityupagrahakAraNam / adharmaH puruSasyeva, tiSThAsoravaniryathA / / jIvAnAM pudgalAnAMca, dharmAdharmAstikAyAyoH / badarANAM ghaTo yadvadAkAzamavakAzadam / / jJAnAtmA sarvabhAvajJo, bhoktA kartA ca karmaNAm / nAnAsaMsArimuktAkhyo, jIvaH prokto jinAgame / / sparzarasagandhavarNazabdamUrtasvabhAvakAH / saGghAtabhedaniSpannaH pudgala jinadezitAH / / " tanmayaM-tadAtmakaM, lokyata iti lokastaM, kAlataH kimbhUtamityata Aha-'anAdyanidhanam' anAdyaparyavasitamityarthaH, anenezvarAdikRtavyavacchedamAha, asAvapi darzanabhedAccitraevetyata AhajinAkhyAtaM' tIrthakarapraNItam, Aha-'jinadezitAni'tyasmAjjinapraNItAdhikAro'nuvartata eva tatazcajinAkhyAtamityatiricyate, na, asyA''darakhyApanArthatvAta, AdarakhyApanAdau ca punaruktadoSAnupapatteH, tathA coktam "anuvAdAdaravIpsAbhRzArthaviniyogahetvasUyAsu / ISatsambhramavismayagaNanAsmaraNeSvapunaruktam / / '' tathA hi 'nAmAdibhedavihitaM' bhedato nAmAdibhedAvasthApitamityarthaH, uktaMca 'nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / pajjavalogo ya tahA aTThaviho logaMbhi(ma) nikkhevo / / ' Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1271] 109 bhAvArthazcaturviMzatistavavivaraNAdavaseyaH, sAmprataM kSetralokamadhikRtyAi - 'trividhaM' triprakAram 'adholokabhedAdi' iti prAkRtazailyA'dholokAdibhedam, AdizabdAttiryagUrdhvalokaparigraha iti gAthArthaH / / kiM ca- tasminneva kSetraloke idaM cedaM ca vicintayediti pratipAdayannAha khiivalaya dIvasAgaranarayavimANabhavaNAisaThANaM / vomAipaiTThANaM niyayaM logaTThiivihANaM / / 54 // bU - 'kSitivalayadvIpasAgaranirayavimAnabhavanAdisaMsthAna' tatra kSitayaH khalu dharmAdyAISat prAgbhArAvasAnA aSTau bhUmayaH parigRhyante, valayAni - dhanodadhidhananavAtatanuvAtAtmakAni dharmAdisaptapRthivIparikSepINyekaviMzatiH, dvIpaH - jambUdvIpAdayaH svayambhUramaNadvIpAntA asaGkhyeyAH, sAgarA-lavaNasAgarAdayaH svayambhUramaNasAgaraparyantA asaGkhyayeyA eva, nirayAH- sImantakAdyA apratiSThAnAvasAnAH saGkhyeyAH, yata uktam 'tIsA ya pannavIsA panarasa daseva sayasahassAiM / tinnegaM paMcUNaM paMca ya naragA jahAkamaso / / ' vimAnAni jyotiSIkAdisambandhInyanuttara vimAnAntAnyasaGkhyeyAni, jyotiSkavimAnAnAmasaMkhyeyatvAt, bhavanAni-bhavanavAsyAlayalakSaNAni asurAdidazanikAyasaMbandhIni asaMkhyeyAni, (uktaM ca "satteva ya koDIo havaMti bAvattariM sayasahassA / so bhavaNasamAso bhavaNavaINaM viyANejjA / / " AdizabdAdasaGkhyeyavyantaranagaraparigrahaH, uktaM ca 'heTTovarijoyaNasayarahie rayaNAe joyaNasahasse / paDhame vaMtariyANaM bhomA nayarA asaMkhejjA / / " tatazca kSitayazca valayAni cetyAdidvandvaH, eteSAM saMsthAnam-AkAravizeSalakSaNaM vicintayediti, tathA 'vyomAdipratiSThAnam' ityatra pratiSThitiH pratiSThAnaM, bhAve lyuT vyoma - AkAzam, AdizabdAdvAyvAdiparigrahaH, vyomAdau pratiSThAnamasyeta vyomAdipratiSThAnaM, lokasthitividhAnamiti yogaH, vidhiH-vidhAnaM prakAra ityarthaH, lokasya sthitiH 2, sthitiH vyavasthA maryAdA ityanarthAntaraM, tadvidhAnaM, kimbhUtaM ? - 'niyataM ' nityaM zAzvataM kriyA pUrvavaditi gAthArthaH / / kiM cauvaogalakkhaNamaNAi nihaNamatthaMtaraM sarIrAo / - jIvamarUviM kAriM bhoyaM ca sayassa kammassa / / 55 // vR- upayujyate'nenetyupayogaH - sAkArAnAkArAdiH, uktaM ca- 'sadvividho'STacaturbhedaH' sa eva lakSaNaM yasya sa upayogalakSaNastaM jIvamiti vakSyati, tathA 'anAdyanidhanam' anAdyaparyavasitaM, bhavApavargapravAhApekSayA nityamityarthaH, tathA 'arthAntaraM' pRthagbhUtaM, kutaH ? - zarIrAt, jAtovekavacanaM, zarIrebhyaH - audArikAdibhya iti, kimityata Aha- jIvati jIviSyati jIvitavAn vA jIva iti taM, kimbhUtamityata Aha- 'arUpiNam' amUrtamityarthaH, tathA 'kartAraM ' nirvatRkaM, karmaNa iti gamyate, tathA 'bhoktAram' upabhoktAraM, kasya? svakarmaNaH - AtmIyasya karmaNaH, jJAnAvaraNIyAderiti / tassa ya sakammajaNiyaM jammAijalaM kasAyapAyAlaM / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 vasanasayasAvayamaNaM mohAvattaM mahAbhImaM / / 56 // vR-'tasya ca' jIvasya 'svakarmajanitam' AtmIyakarmanivartitaM kaM?-saMsArasAgaramiti vakSyati taM, kimbhUtamityata Aha-'janmAdijalaM' janma-pratItama, AdizabdAjjarAmaraNaparigrahaH, etAnyevAtibahutvAjjalabhiva jalaM yasmina sa tathAvidhastaM, tathA 'kaSAyapAtAlaM' kaSAyAHpUrvoktAsta evAgAdhabhavajananasAmyena pAtAlabhiva pAtAlaM yasmina sa tathAvidhastaM, tathA 'vayasanazatazvApadavantaM' vyasanAni-duHkhAni dyUtAdIni vA tacchatAnyava pIDAhetutvAta zvApadAni tAnyasya vidyanta iti tadvantaM manaM'tidezIzabdo matvarthIyaH, uktaM ca "matuyatthaMmi muNijjaha AlaM illaM bhaNaMmanuyaM ce"ti, tathA 'mohAvarta' mohaH-mohanIyaM karma tadeva tatra viziSTabhramijanakatvAdAvarto yasmin sa tathAvidhastaM, tathA 'mahAbhImam' atibhayAnakamiti gAthArthaH / / kiMca annANamArueriyasaMjogajigavaisaMtANaM / saMsArasAgaramaNorapAramasuiM viciMtecA / / 57 // vR- 'ajJAnaM' jJAnAvaraNakarmodayajanita AtmapariNAmaH sa eva tatprerakatvAnmArutaHvAyusteneritaH-preritaH, kaH ?-saMyogaviyogavIcisantAno yasmina sa tathAvidhastaM, tatra saMyogaHkenacit saha sambandhaH viyogaH-tenaiva viprayogaH etAveva santatapravRttatvAt vIcayaHUrmayastatpravAhaH-santAna itibhAvanA, saMsaraNaM saMsAraH (?) sAgara iva saMsArasAgarastaM, kimbhUtam ? 'anorapAram' anAdyaparyavasitama azubhama' azobhanaM vicintayeta, tasya guNarahitasya jiivsyeti| __ tassa vasaMtaraNasahaM sammaiMsaNasubaMdhaNanagdhaM / nANamayakatradhAraM cAritamayaM mahApoyaM / / 58 // vR- 'tasya ca' saMsArasAgarasya 'saMtaraNasaha' santaraNasamarthaM, potamiti vakSyati, kiMviziSTaM ?samyagdarzanameva zobhanaM bandhanaM yasya sa tathAvidhastam, 'anagham' apApaM, jJAna-pratItaM tanmayaHtadAtmakaH karNadhAraH-niryAmakavizeSo yasya yasmina vA sa tathAvidhastaM, cAritraM-pratItaM tadAtmakaM 'mahApotam' iti mahAbohitthaM, kriyA pUrvavaditi gAthArthaH / / saMvarakayanicchidaMtavapavaNAiddhajaiNataravegaM / veragamagapaDiyaM visottiyAvIinikkhobhaM / / 59 // vR- ihA''zravanirodhaH saMvarastena kRtaM nizchidraM-sthagitarandhramityarthaH, anazanAdilakSaNaM tapaH tadeveSTapuraMprati prerakatvAta pavanaiva tapaHpavanastenA''viddhasya -preritasyajavanataraH-zIghrataro vegaHrayo yasya sa tathAvidhastaM. tathA virAgasya bhAvo vairAgyaM, tadeveSTapuraprApakatvAnmArga iva vairAgyamArgastasmina patitaH-gatastaM, tathA visrotasikA-apadhyAnAni etA eveSTapuraprAptivighna-- hetutvAdvIcaya iva visrotasikAvIcayaH tAbhirnikSobhyaH- niSprakampastamiti .. AroDhuM munivaNiyA mahagghasIlaMgarayaNapaDipunnaM / ___ jahataM nivvANapuraM sigdhamaviggheNa pAvaMti / / 60 // vR- 'AroDhaM' ityAruhya, ke ? - 'munivaNijaH' manyante jagatastrikAlAvasthAmati munayaH ta evAtinipuNamAyavyayapUrvakaM pravRttervaNija iva munivaNijaH, pota eva vizeSyate-mahArghANi zIlAGgAni-pRthivIkAyasaMrambhaparityAgAdIni vakSyamANalakSaNAni tAnyevaikAntikAtyantika Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - -4- [ ni. 1271 ] 999 sukhahetutvAdratnAni rataiH paripUrNaH bhRtastaM yena prakAreNa yathA 'tat' prakrAntaM 'nirvANapuraM' siddhipattanaM parinivANapuraM veti pAThAntaraM 'zIghram' Azu svalpena kAlenetyarthaH, 'avighnena' antarAyamantareNa 'prazuvanti' AsAdayanti, tathA vicintayediti vartata ityayaM gAthArthaH / / tattha ya tirayaNaviNiogamaiyamegaMtiyaM nirAbAhaM / sAbhAviyaM niruvamaM jaha sokkhaM akkhayamuveti / / 61 // vR- 'tatraca' parinirvANapura 'triratnaviniyogAtmaka' miti trINi ratnAni jJAnAdIni viniyogazcaiSAM kriyAkaraNaM, tataH prasUtestadAtmakamucyate, tathA 'ekAntikam' ityekAntabhAvi 'nirAbAdham' ityAbAdhArahitaM, 'svAbhAvikaM' na kRtrimaM 'nirupamam' upamAtItamiti, uktaM ca- 'navi atthi mANusANaM taM sokkha'mityAdi 'yathA' yena prakAreNa 'saukhyaM' pratItam 'akSayam' aparyavasAnam 'upayAnti' sAmIpyena prApnuvanti, kriyA prAgvaditi gAthArthaH / / kiM bahunA ? sadvaM ciya jIvAipayatyavittharoveyaM / sadvayasamUhamayaM jhAejja samayasabbhAvaM / / 62 // vR- kiMbahunA bhASitena ?, 'sarvameva' niravazeSameva 'jIvAdipadArthavistaropetaM' jIvAjIvAzravabandhasaMvara nirjarAmokSAkhyapadArthaprapaJcasamanvitaM samayasadbhAvamiti yogaH, kiMviziSTaM ?'sarvanayana-samUhAtmakaM' dravyAstikAdinayasaGghAtamayamityarthaH, 'dhyAyeta' vicintayediti bhAvanA, 'samaya- sadbhAvaM' siddhAntArthamiti hRdayama, ayaM gAthArthaH / / gataM dhyAtavyadvAraM, sAmprataM ve'sya dhyAtArastAn pratipAdayannAhasavvapyamAyarahivA muNao khINovasaMtamohA va / jhAyAro nANadhaNA dhammajjhANassa niddiTThA / / 63 // vR-pramAdA-madyAdayaH yathoktam- 'majjaM visayakasAyA niddA vikahA ya paMcamI bhaNiyA sarvapramAdai rahitAH sarvapramAdarahitAH apramAdavanta ityarthaH 'munayaH' sAdhavaH 'kSINopazAntamohazca' iti kSINamohAH kSapakanirgranthAH upazAntamohA-upazAmakanirgranthAH, cazabdAdanye vA'pramAdinaH, 'dhyAtAraH' cintakAH, dharmaghyAnasyeti sambandhaH, ghyAtAra eva vizeSyante- 'jJAnadhanAH ' jJAnavittAH, vipazcita ityarthaH, 'nirdiSTAH' pratipAditAstIrthakaragaNadharairiti gAthArthaH / / uktA dharmadhyAnasya ghyAtAraH, sAmprataM zuklaghyAnasyApyAdyabhedadvayasyAvizeSeNa eta eva yato dhyAtAra ityato mA bhUtpunarabhidheyA bhaviSyantIti lAghavArthaM caramabhedadvayasya prasaGgata eva tAnevAbhidhitsurAhaeeciya puvvANaM puvvadharA suppasatthasaMghayaNA / doha sajogAjogA sukkANa parANa kevaliNo / / 64 // vR- 'eta eva' ye'nantarameva dharmadhyAnadhyAtAra uktaH 'pUrvayoH' ityAghayorddhayoH zukladhyAnabhedayoH pRthaktvavitarkasavicAramekatvavitarkamavicAramityanayoH ghyAtAra iti gamyate, ayaM punarvizeSa:'pUrvadharAH ' caturdazapUrvavidastadupayuktaH, idaM ca pUrvadharavizeSaNamapramAdavatAmeva veditavyaM, na nirgranthAnAM, mASatuSamarudevyAdInAmapUrva dharANAmapi tadupapatteH, 'suprazastasaMhananA' ityAdyasaMhananayuktAH, idaM punaroghata eva vizeSaNImati, tathA 'dvayoH' zuklayoH parayoH uttarakAlabhAvinoH pradhAnayorvA sUkSmakriyAnivRttivyuparatakriyA'pratipAtilakSaNayoryathAsaGkhyaM sayogAyogakevalino Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 Avazyaka-mUlasUtram -2.4/21 ghyAtAra iti yogaH, 'evaM ca gammae-sukkajjhANAidugaMvolInnassatatiyamappattassa eyAe jhANaMtariyAe vaTTamANassa kevalanANamuppajjai, kevalIyasuklaleso'jjhANI yajAvasuhumakiriyamaniyaTTi'tti / / uktamAnuSaGgikam, idAnImavasaraprAptamanuprekSAdvAraM jhANovarame'vi munI niccamaniccAibhAvanAparamo / hoi subhAviyacitto dhammajjhANeNa jo puvviM / / 65 // vR- iha ghyAnaM dharmadhyAnanamabhigRhyate, taduparame'pi-tadvigame'pi 'muniH' sAdhuH 'nityaM' sarvakAlamanityAdicintanAparamobhavati, AdizabdAdazaraNaikatvasaMsAraparigrahaH, etAzcadvAdazAnuprekSA bhAvayitavyAH, 'iSTajanasamprayogaddhiviSayasukhasampadaH' ityAdinA granthena, phalaM cAsAM sacittAdiSvanabhiSvaGgabhavanirvedAviti bhAvanIyam, atha kiMviziSTo'nityAdicintanAparamo bhavatItyata Aha- 'subhAvitacittaH' subhAvitAntaHkaraNaH, kena?-'dharmadhyAnena' prAgnirUpitazabdArthena 'yaH' kazcita pUrvam' AdAvitigAthArthaH / / gatamanuprekSAdvArama, adhunA lezyAdvArapratipAdanAyAha hoti kamavisuddhAo lesAo pIyapamhasukkAo / dhammajjhANovagayassa tivvamaMdAibheyAo / / 66 // vR-iha bhavanti' saMjAyante kramAvizuddhAH' paripATivizuddhAH,kAH?-lezyAH,tAzca pItapadmazuklAH, etaduktaM bhavati-pItalezyAyAH padmalezyA vizuddhA tasyA apizuklalezyetikramaH, kasyaitA bhavantyata Aha-'dharmaghyAnopagatasya' dharmadhyAnayuktasyetyarthaH, kiMviziSTAzcaitA bhavantyata Aha'tIvramandAdibhedA' iti tatra tIvrabhedAH pItAdisvarUpeSvantyAH, mandabhedAstvAdyAH, AdizabdAnmadhyamapakSaparigrahaH, athavaughata eva pariNAmavizeSA tIvramandabhedA iti gAthArthaH / uktaM lezyAdvAram, idAnIM liGgadvAraM vivRNvannAha AgamauvaesANAnisagao jaM jinappaNIyANaM / bhAvANaM saddahaNaM dhammajjhANassa taM liMgaM / / 67 // vR- ihAgamopadezAjJAnisargato yada 'jinapraNItAnAM' tIrthakaraprarUpitAnAM dravyAdipadArthAnAM 'zraddhAnam' avitathAeta ityAdilakSaNaM dharmadhyAnasya talliGgaM, tattvazraddhAnena liGgayate dharmadhyAtIti, iha cAgamaH-sUtrameva tadanusAreNa kathanama-upadezaH AjJA tvarthaH nisargaH-svabhAva iti gAthArthaH / / jinasAhUguNakittaNapasaMsaNAvinayadAnasaMpanno / suasIlasaMjamarao dhammajjhANI munneyvyo|| 68 // vR- 'jinasAdhuguNotkIrtanaprazaMsAviyanadAnasampannaH' iha jinasAdhavaH-pratItAH, tadguNAzca niraticArasamyagdarzanAdayasteSAmutkIrtanaM-sAmAnyena saMzabdanamucyate, prazaMsA tvaholAdhyatayA bhaktipUrvikA stutiH, vinayaH-abhyutthAnAdi, dAnama-azanAdipradAnama, etatsampannaH-etatsamanvitaH, tathA zrutazIlasaMyamarataH, tatra zrutaM-sAmAyikAdibindusArAntaMzIlaM-vratAdisamAdhAnalakSaNaM saMyamastuprANAtipAtAdinivRttilakSaNaH, yathoktaM-'paJcAzravA' dityAdi, eteSubhAvato rataH, kiM?dharmadhyAnIti jJAtavya iti gAthArthaH / / gataM liGgadvAram, adhunA phaladvAravasaraH, tacca lAghavArthaM zukladhyAna phalAdhikAre vakSyatItyuktaM dharmadhyAnama, idAnIM zukladhyAnAvasara ityasya cAnvarthaH prAgnirUpita eva, ihApi ca bhAvanAdIni phalAntAni tAnyeva dvAdaza dvArANi bhavanti, tatra ___ Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1271] bhAvanAdezakAlAsanavizeSeSu (dharma) ghyAnAdasyAvizeSa evetyata etAnyanAdRtyA''lambanAnya bhidhitsurAha aha khaMtimaddavajjavamuttIo jinamayappahANAo / AlaMbaNAM jehiM sukkajjhANaM samAruhai / / 69 / / vR- 'athe' tyAsanavizeSAnantarye, 'kSAntimArddavArjavamuktayaH krodhamAnamAyAlobhaparityAgarUpAH, parityAgazca krodhanivartanamudayanirodhaH udIrNasya vA viphalIkaraNamiti, evaM mAnAdiSvapi bhAvanIyam, etA eva kSAntimArddavArjavamuktayo vizeSyante - 'jinamatapradhAnA' iti jinamatetIrthakaradarzane karmakSayahetutAmadhikRtya pradhAnAH 2, prAdhAnyaM cAsAmakaSAyaM cAritraM cAritrAcca niyamato muktiritikRtvA, tatazcaitA AlambanAni prAgnirUpitazabdArthAni, yairAlambanaiH karaNabhUtaiH zukladhyAnaM samArohati, tathA ca kSAntyAghAlambanA eva zuklaghyAnaM samAsAdayanti nAnya iti gAthArthaH / / zukladhyAnamadhikRtyA''lambanadvAraM, sAmprataM kramadvArAvasaraH, > vyAkhyAtaM kramazcA''dyayordharmadhyAna evoktaH, iha punarayaM vizeSa: - 113 tihuyaNavisayaM kamaso saMkhiviu mano aNuMmi chaumattho / jhAyai sunippakaMpo jhANaM amano jino hoi / / 70 // vR- tribhuvanam - adhastiryagUrdhvalokabhedaM tadviSayaH-gocaraH AlambanaM yasya manasa iti iti yogaH, tatribhuvanaviSayaM 'kramazaH ' krameNa paripATyA-prativastuparityAgalakSaNayA 'saMkSipya' saGkocya, kiM ?'manaH' antaHkaraNaM, kva ? 'aNauparamANau, nidhAyeti zeSaH, kaH ? - 'chadmasthaH ' prAgnirUpitazabdArthaH, 'ghyAyati' cintayati 'suniSprakampaH' atIva nizcala ityarthaH, 'ghyAnaM zuklaM, tato'pi prayatnavizeSAnmano'panIya 'amanAH' avighamAnAntaHkaraNaH 'jino bhavati' arhan bhavati, caramayordvayordhyAteti vAkyazeSaH, tatrApyAghasyAntarmuhUrtena zailezImaprAptaH, tasyAM ca dvitIyasyeti gAthArthaH / / Aha-kathaM punazchadmasthastribhuvanaviSayaM manaH saMkSipyANau dhArayati ?, kevalI vA tato'pyapanayatIti ? jaha savvasarIragayaM maMtena visaM niruMbhae DaMke / tatto puNo'vaNijjai pahANayaramaMtajogeNaM / / 71 // vR- 'yathe' tyudAharaNopanyAsArthaH, 'sarvazarIragataM' sarvadehavyApakaM 'mantreNa' viziSTavarNAnupUrvIlakSaNena 'viSaM' mAraNAtmakaM dravyaM 'nirudhyate' nizcayena dhriyate, kka ? - 'DaGke' bhakSaNadeze, 'tataH' DaGkAtpunarapanIyate, kenetyata Aha- 'pradhAnataramantrayogena' zreSThataramantrayogenetyarthaH, mantrayogAbhyAmiti ca pAThAntaraM vA, atra punaryogazabdenAgadaH, parigRhyate iti gAthArthaH / / taha tihuyaNataNuvisayaM manovisaM jogamaMtabalajutto / paramANuMmi nirubhai avaNei taovi jiNavejjo || 72 // vR tathA 'tribhuvanatanuviSayaM' tribhuvanazarIrAlambanamityarthaH, mana eva bhavamaraNanibandhanatvAdviSaM mantrayogabalayuktaH - jinavacanaghyAnasAmarthyasampannaH paramANau niruNaddhi, tathA'cintyaprayatnAccApanayati ' tato'pi' tasmAdapi paramANoH kaH ? - 'jinavaidyaH' jinabhiSagvara iti gAthArthaH / / asminnevArthe dRSTAntAntaramabhidhAtukAma Aha , 25 8 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 ussariyevaNabharojaha parihAi kamaso huyAsuvva / thoviMdhanAvaseso nivvAitao'vaNIo va / / 73 / / vR- utsAritendhanabharaH' apanItadAhyasaGghAtaH yathA 'parihIyate' hAniM pratipaghate 'kramazaH' krameNa 'hutAzaH' vahniH, 'vA' vikalpArthaH, stokendhanAvazeSaH hutAzamAnaMbhavati, tathA nirvAti' vighyAyati 'tataH' stokendhanAdapanItazceti gAthArthaH / / asyaiva dRSTAntopanayamAha taha visaiMdhanahIno manohuyAso kameNa taNuyaMmi / visaiMdhane niraMbhai nivvAi tao'vanIoya / / 74 // vR- tathA 'viSayendhanahInaH' gocarendhanarahita ityarthaH, mana eva duHkhadAhakAraNatvAd hutAzo manohutAzaH, "krameNa' paripATyA tanuke kRze, kva?-viSayendhane' aNAvityarthaH, kiM ?- 'nirudhyate' nizcayena dhriyate, tathA nirvAti tataH' tasmAdaNorapanItazcetigAthArthaH / / toyamiva nAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vA / parihAi kameNa jahA taha jogimanojalaM jANa / / 75 // vR- 'toyamiva' udakamiva 'nAlikAyAH' ghaTikAyAH, tathA taptaM ca tadAyasabhAjanaM-lohabhAjanaM cataptAyasabhAjanaM tadudarasthaM,vA vikalpArthaH, parihIyatekrameNa yathA, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH'tathA' tenaiva prakAreNa yogimana evAvikalatvAjjalaM 2 'jAnIhi' avabuddhyasva, tathA'pramAdAnalataptajIvabhAjanasthaM manojalaM parihIyata itibhAvanA, alamativistareNetigAthArthaH / 'apanayati tato'pi jinavaidya' itivacanAd evaM tAvat kevalI manoyogaM niruNaddhItyuktam, adhunA zeSayoganiyogavidhimabhidhAtum Aha evaM ciya vayajjogaM niraMbhai kameNa kAyajogaMpi / to selosovva thiro selesI kevalI hoi / / 76 // vR- 'evameva' ebhireva viSAdidRSTAntaiH kiM ?-vAgyogaM niruNaddhi, tathA krameNa kAyayogamapi niruNaddhIti vartate, tataH 'zaileza iva' meruriva sthiraH sana zailezI kevalI bhavatIti gAthArthaH / / iha ca bhAvArtho namaskAraniyuktau pratipAdita eva, tathA'pi sthAnAzUnyArtha sa eva lezataH pratipAdyate, tatrayogAnAmidaM svarUpam-audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNativizeSaHkAyayogaH, tathA audAdArikavaikriyAhArakazarIvyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro vAgyogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarI vyApArahatamanodravyasAcivyAjjIvavyApAro manoyoga iti, sa cAmISAM nirodhaM kurvana kAlato'ntarmuhUrtabhAvini paramapade bhavopagrAhikarmasu ca vedanIyAdiSu samudghAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsvetasmina kAle karoti, parimANato'pi 'pajjattamittasannissa jattiyAiM jahannajogissa / hoti manodavvAiMtavvAvAro ya jammatto / / tadasaGkhaguNavihINe samae 2 niraMbhamANo so / manaso savvanirohaM kuNai asaMkhejjasamaehiM / / pajjattamittabiMdiyajahannavaijogapajjayA je u / tadasaMkhaguNavihIne samae 2 niraMbhaMto / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 adhyayanaM -4- [ni. 1271] savvavaijogarohaM saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhamapaNagassa paDhamasamaovavannassa / / jo kirajahannajoo tadasaMkhejjaguNahInamakkekke / samae niraMbhamANo dehatibhAgaMca mucaMto / / ruMbhaisakAyajogasaMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho selesIbhAvanAmei / / seleso kira merU seleso hoijA tahA'calayA / houMca aselesoselesIhoi thirayAe / / ahavA seluvvA isI selesI hoi so u thirayAe / seva alesIho selesIhoalovAo / / sIlaM va samAhANaM nicchayao saghasaMvaro soya / tassesosIleso sIlesI hoi tayavattho / / hassakkharAi majjhaNajeNa kAlena paMca bhannati / acchai selesigao tattiyamettaMtao kAlaM / / tanurohAraMbhAojhAyai suhumakiriyAniyahi so / vocchinnkariyamappaDivA selesikAlaMmi / / tayasaMkhejjaguNAe guNaseDhIeraiyaM purAkaMbhaM / samae 2 khavayaM kamaso selesikAleNaM / / savvaM khaveitaM puNa nillevaM kiMci ducarime samae / kiMcicca hoMti carame selesIetayaM vocchaM / / manuyagaijAitasabAdaraMca pajjattasubhagamAejjaM / annayaraveyaNijjaM narAumuccaMjaso nAmaM / saMbhavao jinanAma narAnupuvvIya carimasamayaMmi / / sesA jinasaMtAo ducarimasamayaMmi niTuMti / / orAlisavvAhi cayai vippajahaNAhiMjaMbhaNiyaM / nissesa tahAna jahA desaccAeNa so.puvvaM / / tassodaiyAbhAvA bhavvattaM ca viniyattaesamayaM / sammattanANadaMsaNasuhasiddhattANibhottUNaM / / . ujuseDhiM paDivanno samayapaesaMtaraM aphusamANo / egasamaeNa sijjhai ahasAgArovautto so / / ' alamatiprasaGgeneti gAthArthaH / / uktaMkramadvArama, idAnIMdhyAtavyadvAraM vivRNvannAha uppAyaTThii bhaMgAipajjayANaM jamegavatthubhi / nANAnayAnusaraNaM puvvagayasuyAnusAreNaM / / 77 // vR- 'utpAdasthitibhaGgadiparyAyANAm' utpAdAdayaH pratItAH, AdizabdAnmUrtAmUrtagrahaH, amISAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 paryAvANAM yadekasmina dravye-aNvAtmAdau, kiM ? nAnAnayaiH-dravyAstkidibhiranusmaraNaM-cintanaM, kathaM ?-pUrvagatazrutAnusAreNa pUrvavidaH, marudevyAdInAMtvanyathA / / tatkimityAha saviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puttavitakaM saviyAramarAgabhAvassa ||78 // vR- 'savicAraM' saha vicAreNa vartata iti 2, vicAraH-arthavyaJjanayogasaGkrama iti, Aha ca'arthavyaJjanayogAntarataH-arthaH-dravyaM vyaJjanaM-zabdaH yogaH-manaHprabhRti etadantarataH-etAvadbhedena savicAram, arthAdvyaJjanaM saGkrAmatIti vibhASA, 'takama' etata 'prathamaM zuklama' AdyazuklaM bhavati, kiMnAmetyata Aha-'pRthaktvavitarka savicAraM' pRthaktvenabhedena vistIrNabhAvenAnye vitarkaHzrutaM yasmin tattathA, kasyedaM bhavatItyata Aha-'arAgabhAvasya' rAgapariNAmarahitasyeti gAthArthaH / / jaMpuNa sunippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / 3. yaThiimaMgAiyANamegaMmi pajjAe // 79 // vR- yatpunaH 'suniSprakampaM vikSeparahitaM 'nivAtazaraNapradIpa iva' nirgatavAta gRhaikadezasya dIpa iva 'cittam' antaHkaraNaM, kva ? utpAda sthiti bhaGgAdInAme kasmin paryAye / / tataH kimata Aha aviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM bitiyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNa megattavitakka vicAraM // 80 // vR- avicAram- asaGkrama, kutaH? arthavyaJjana yogAntarataH iti pUrvavat, tamevaMvidhaM dvitIyaM zuklaM bhavati, kimabhidhAnamityata,Aha- 'ekatva vitarkama vicAram' ekatvena abhedena vitarkaH vyaJjana rUpo'rtharUpovA yasyatattathA idamapicapUrvagatazrutAnusAreNaiva bhavati, avicArAdipUrvavaditi gAthArtha H // nivvANagamanakAle kevaliNo daranirudvajogassa / suhumakiriyA'niyaTiM taiyaMtaNukAyakiriyassa / / 81 // vR-'nirvANagamanakAle' mokSagamanapratyAsannasamaye kevalinaH' sarvajJasya manovAgyogadvaye niruddha sati arddhaniruddhakAyayogasya, kiM ?- 'sUkSmakriyA'nivarti' sUkSmA kriyA yasya tattathA sUkSmakriyaM catadanivarti ceti nAma, nivartituMzIlamasyeti nivartipravarddhamAnatarapariNAmAta na nivarti anivarti tRtIyaM, ghyAnamiti gamyate, tanukAyakriyasyetitanvI ucchrAsaniHzvAsAdilakSaNAkAyakriyA yasya sa tathAvidhastasyeti gAthArthaH / / tasseva va selesIgayassa selovva nippakaMpassa / vocchinnakiriyamappaDivAijjhANaM paramasukkaM / / 82 // vR- 'tasyaiva ca' kevalinaH zailezIgatasya' zailezI-prAgvarNitA tAM prAptasya, kiMviziSTasya?niruddhayogatvAta zaileza iva niSprakampasya' meroriva sthirasyetyarthaH, kiM ?-vyavacchinnakriyaM yogAbhAvAt tad 'apratipAti' anuparatasvabhAvamiti, etadeva cAsya nAma dhyAnaM prmshuklNprkttaarthmiti| itthaM caturvidhaM ghyAnamabhidhAyAdhunaitatpratibaddhameva vaktavyatAzeSamabhidhitsurAha paDhamaMjoge jogesu vA mayaM bitiyameva jogNmi| taiyaM ca kAyajogesukkamajogaMmi ya cautthaM / / 83 / / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271]] 117 vR. 'prathama' pRthaktvavitarkasavicAraM 'yoge' manaAdau yogeSu vA sarveSu 'matam' iSTaM, taccAgImakazrutapAThinaH, 'dvitIyam' ekatvavitarkamavicAraM tadekayoga eva, anyatarasmin saGkramAbhAvAt, tRtIyaM ca sUkSmakriyA'nivarti kAyayoge, na yogAntare, zuklam 'ayogini ca' zailezIkevalini caturthaM' vyuparatakriyA'pratIpAtItigAthArthaH / / Aha-zukladhyAnoparimabhedadvaye mano nAstyeva, amanaskatvA kevalinaH, dhyAnaM ca manovizeSaH 'ghyai cintAyA' miti pAThAt, tadetatkatham ?, ucyate jaha chaumatthassa mano jhANaM bhannai suniccalo sNto| taha kevalino kAo suniccalo bhannae jhANaM / / 84 // vR-yathA chadmasthasya manaH, kiM ?-ghyAnaM bhaNyate sunizcalaM sata, 'tathA' tenaiva prakAreNa yogatvAvyabhicArAtkevalinaH kAyaH sunizcalo bhaNyate ghyAnamiti gAthArthaH / / Aha-caturthe niruddhatvAdasAvapinabhavati, tathAvidhabhAve'pica sarvabhAvaprasaGgaH, tatra kA vArteti?, ucyate puvvappaogao ciya kammavinijjaraNaheuto yAvi / saddatthabahuttAo taha jinacaMdAgamAoya / / 85 // cittAbhAvevi sayAsuhamovarayakiriyAi bhannati / jIvovaogasabbhAvao bhavatthassa jhANAI / / 86 // vR- kAyayogaganirodhino yogino'yogino'pi cittAbhAve'pi sUkSmoparatakriyo, bhaNyate, sUkSmagrahaNAt sUkSmakriyA'nivartino grahaNam, uparatagrahaNAdvyuparatakriyA'pratipAtina iti, pUrvaprayogAditi hetuH, kulAlacakrabhramaNavaditi dRSTAnto'bhyUhyaH,yathA cakraM bhramaNanimittadaNDAdikriyA'bhAve'pi bhramati tathA'syApi manaHprabhRtiyogoparame'pi jIvopayogasadbhAvataH bhAvamanasobhAvatabhavasthasyadhyAne iti, apizabdazcodanAnirNayaprathamahetusambhAvanArthaH, cazabdastu prastutahetvanukarSaNArthaH, evaM zeSahetavo'pyanayA gAthayA yojanIyAH, vizeSastUcyate- 'karmavinirjaraNahetutazcApi' karmavinirjaraNahetutvAt kSapakazreNivata, bhavati ca kSapazreNyAbhivAsya bhavopagrAhikarmanirjaratabhAvaH, cazabdaH prastutahetutvanukarSaNArthaH, apizabdastudvitIyahetusambhAvanArtha iti, 'tathA zabdArthabahatvAta' yathaikasyaiva harizabdasya zakrazAkhAmRgAdayo'nakArthAH evaM ghyAnazabdasyApi na virodhaH, 'dhyai cintAyAM' 'ghyai kAyanirodhe' 'ghyai ayogitve' ityAdi, tathA jinacandrAgamAcaitadevamiti, uktaMca 'Agamazcopapattizca, sampUrNa dRSTilakSaNama / atIndriyANAmathAnAM, sadbhAvapratipattaye / / ityAdi gAthAdvayArthaH / / uktaM dhyAtavyadvAraM, dhyAtArastu dharmadhyAnAdhikAra evoktAH, adhunA'nuprekSAdvAramucyate sukkajjhANasubhAviyacitto ciMteijhANavirame'vi / niyayamanuppehAo cattAricaritasaMpanno / / 87 // vR-zuklaghyAnasubhAvitacittazcintayatighyAnavirame'pi niyatamanuprekSAzcatasrazcAritrasampannaH, tatpariNAmarahitasya tadabhAvAditi gAthArthaH / / tAzcaitAH Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 /21 AsavadArAvAe taha saMsArAsuhAnubhAvaM ca / bhavasaMtANamanaMtaM vatthUNaM vipariNAmaM ca / / 88 // vR- AzravadvArANi mithyAtvAdIni tadapAyAn-duHkhalakSaNAn, tathA saMsArAnubhAvaM ca, 'dhI saMsAro' ityAdi, bhavasantAnamanantaM bhAvinaM nArakAdyapekSayA, vastUnAM vipariNAmaM ca sacetanAcetanAnAM savvadvANANi asAsayANI'tyAdi, etAzcatasro'pyapAyAzubhAnantavipariNAmAnuprekSA AdyadvayabhedasaGgatA eva draSTavyA iti / uktamanuprekSAdvAram, idAnIM lezyAdvArAbhidhitsayA''hasukkAe lesAe do tatiyaM paramasukkalessAe / thirayAjiya selesiM lesAIyaM paramasukkaM / / 89 / / vR- sAmAnyena zuklAyAM lezyAyAM 'dve' Adye uktalakSaNe 'tRtIyam' uktalakSaNameva, paramazuklalezyAyAM 'sthiratAjitazailezaM' merorapi niSprakampataramityarthaH, lezyAtItaM 'paramazuklaM' caturthamiti / uktaM lezyAdvAram adhunA liGgadvAraM vivarISusteSAM nAmapramANasvarUpaguNabhAvanArthamAhaavahAsaMmohavivegaviusaggA tassa hoMti liMgAI / liMgijjai jehiM munI sukkajjhANovagayacitto / / 90 // vR- avadhAsammohavivekavyutsargAH 'tasya' zukladhyAnasya bhavanti liGgAni, 'liGgayate' gamyate yairmuniH zukladhyAnopagatacitta iti gAthAkSarArthaH / / adhunA bhAvArthamAhacAlijjai bIbhei ya dhIro na parIsahovasaggehiM / suhumesu na saMmujjhai bhAvesu na devamAvAsu / / 91 // vR- cAlyate dhyAnAt na parISahopasargairbibheti vA 'dhIraH' buddhimAn sthiro vA na tebhya ityavadhaliGga, 'sUkSmeSu' atyantagahaneSu 'na saMmuhyate' na sammohamupagacchati, 'bhAveSu' padArtheSu na devamAyAsu anekarUpAsvityasammohaliGgamiti gAthAkSarArthaH / dehavivittaM pecchai appANaM taha va savvasaMjoge / dehavahivosaggaM nissaMgo savvahA kuNai / / 92 // vR- dehaviviktaM pazyatyAtmAnaM tathA ca sarvasaMyogAniti vivekaliGga, dehopadhivyutsarga niHsaGgaH sarvathA karoti vyutsargaliGgImati gAthArthaH / / gataM liGgadvAraM, sAmprataM phaladvAramucyate, iha ca lAghavArthaM prathamopanyastaM dharmaphalamabhidhAya zukladhyAnaphalamAha, dharmaphalAnAmeva zuddhatarANAmAghazukladvayaphalatvAd, ata Aha hoMti suhAsavasaMvaraviNijjarAmarasuhAI viulAI / jANavarassa phalAI suhAnubaMdhIni dhammassa / / 93 // vR bhavanti 'zubhAzravasaMvara vinirjarAmarasukhAni zubhAzravaH puNyAzravaH saMvaraH azubhakarmAgamanirodhaH vinirjarAkarmakSayaH amara sukhAni deva sukhAni, etAni ca dIrghasthiti vizuddhayupapAtAbhyAM 'vipulAni ' vistIrNAni 'dhyAna varasya' dhyAta pradhAnasya phalAni zubhAnubandhAni' sukulapratyAyAtipunaH bodhilAbhabhoga pravrajyAkevala zailezya pavargAnubandhIni 'dharmasya' dhyAna syeti gAthArthaH / uktAni dharmaphalAni adhunA zuklamadhikRtyAha te ya viseseNa subhAsavAdao'nuttarAmara suhaMca / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 adhyayanaM-4- [ni.1271] __ dohaM sukkANa phalaM parinivvANaM parillANaM // 94 / / vR- te ca vizeSeNa 'zubhAzravAdayaH' anantaroditAH, anuttarAbharasukhaM ca dvayoH zuklayoH phalamAghayoH 'parinirvANaM' mokSagamanaM parillANaM'ti caramayordvayoritiggathArthaH / / athavA sAmAnyenaiva saMsArapratipakSabhUte ete iti darzayati AsavadArA saMsAraheyavo jaMna dhammasukkesu / saMsArakAraNAiMtao dhuvaMdhammasukkAI / / 95 // vR- AzravadvArANi saMsArahetavo vartante, tAni ca yasmAnna zukladharmayorbhavanti saMsArakAraNAni tasmAda 'dhruvaM' niyamena dharmazukle iti / saMsArapratipakSatayA ca mokSaheturdhyAnamityAvedayannAha saMvaravinajjarAo mokkhassa paho tavo paho tAsiM / jhANaMca pahANaMgaMtavassa to mokkhaheUyaM / / 96 // vR-saMvaranirjare 'mokSasya panthAH' apavargasya mArgaH, tapaH panthAH' mArgAH 'tayoH' saMvaranirjarayoH ghyAnaMca pradhAnanAGgaM tapasaH AtrakAraNatvAta, tato mokSahetustaddhyAnamiti gAthArthaH / / amumevArthaM sukhapratipattaye dRSTAntaiH pratipAdayannAha aMbaralohamahInaM kamasojaha malakalakapaMkANaM / sojjhAvaNayaNasose sAheti jlaannlaaiccaa|| 97 // vR-ambaralohamahInAM' vastralohArdrakSitInAM kramazaH' krameNa yathA malakalaGkapaGkAnAM yathAsaGkhya zodhyapanayanazoSAn yathAsaGkhyameva sAdhayanti' nirvirtayanti jalAnalAdityA iti gAthArthaH / / tahasojjhAisamatvA jIvaMbaralohameiNigayANaM / jhANajalANalasUrA kammamalakalaMkapaMkANaM / / 98 // vR- tathA zoghyAdisamarthA jIvAmbaralohamedinIgatAnAM dhyAnameva jalAnalasUryAH karmaiva malakalaGkapaGkAsteSAmitigAthArthaH / / tApo soso bheo jogANaM jhANao jahA niyayaM / __ taha tAvasosabheyA kammassavijhAiNo niyamA / / 99 // vR- tApaH zoSobhedo yoganAM 'dhyAnataH' ghyAnAt yathA 'niyatam' avazyaM, tatra tApaH-duHkhaM tata evazoSaH-daurbalyaM tata eva bhedaH-vidAraNaMyogAnAM-vAgAdInAM, 'tathA' tenaiva prakAreNa tApazoSabhedAH karmaNo'pi bhavanti, kasya ?- 'ghyAyinaH' na yadRcchayA niyameneti gAthArthaH / / jaha rogAsayasamaNaM visosaNavireyaNosahavihIhiM / taha kammAmayasamaNaMjhANANasaNAijogehiM / / 100 // vR- yathA 'rogAzayazamanaM' roganidAnacikitsA 'vizoSaNavirecanauSadhavidhibhiH' abhojanavirekauSadhaprakAraiH, tathA karmAmayazamanaM' karmarogacikitsA ghyAnAnazanAdibhiryogaiH, AdizabdAd ghyAnavRddhikArakazeSatapobhedagrahaNamiti gAthArthaH / / kiMca jaha cirasaMciyamiMdhanamanalo pavaNasahio duyaM dahai / taha kammedhanabhamiyaMkhaNeNajhANAnalo Dahai / / 101 // vR- yathA 'cirasaJcitaM' prabhUtakAlasaJcitam 'indhana' kASThAdi 'analaH' agniH 'pavanasahitaH' Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 vAyusamanvitaH 'drutaM' zIdhaM ca 'dahati' bhasmIkaroti, tathA duHkhatApahetutvAta kamaivendhanaM karmendhanam 'amitam' anekabhavopAttamanantaM 'kSaNena' samayena dhyAnamanala iva dhyAnAnalaH asau 'dahati' bhasmIkarotItigAthArthaH / / jaha vA ghanasaMghAyAkhaNeNa pavaNAhayA vilijjaMti / jhANavaNAvahUyA taha kammaghanA vilijjaMti / / 102 // vR- yathA vA 'ghanasaGghAtAH' medhaudhAH kSaNena 'pavanAhatAH' vAyupreritA vilayaM-vinAzaM yAntigacchanti, 'dhyAnapavanAvadhUtA' ghyAnavAyuvikSiptAHtathA karmaiva jIvasvabhAvAvaraNAdadhanAH 2, uktaM "sthitaH zItAMzuvajjIvaH, prakRtyAbhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhravada / / " ityAdi, 'vilIyante vinaashmupyaantiiti| kiM cedamanyada?, ihalokapratItameva dhyAnaphalamiti darzayati na kasAyasamutthehi vavAhijjai mAnasehiMdukkhehiM / sAvisAyasogAiehiM jhANovagayacitto / / 103 // vR- 'nakaSAyasamutthaizca' nakrodhAdyudbhavaizca 'bAdhyate' pIDyatemAnasairduHkhaiH, mAnasagrahaNAttApa ityAdyapi yaduktaM tanna bAdhyate 'IrSyAviSAdazokAdibhiH' tatra pratipakSAbhyudayopalambhajanito matsaravizeSa IrSyA viSAdaH-vaiklavyaMzokaH-dainyam, AdizabdAd harSAdiparigrahaH, ghyAnopagatacitta iti prakaTArthamayaM gAthArthaH / / sIyAyavahAiehi ya sArIrehiM subahuppagArehiM / jhANasuniccalacitto na vahijjai nijarApehI / / 104 / / vR- iha kAraNe kAryopacArAt zItAtapAdibhizca, AdizabdAt kSudAdiparigrahaH, zarIraiH 'subahuprakAraiH' aneka bhedaiH 'ghyAnasunizcalacittaH' ghyAnabhAvitamatirna bAdhyate, dhyAnasukhAditi gamyate, athavA na zakyate cAlayituMtata eva, 'nirjarApekSI' karmakSayApekSaka iti gAthArthaH / / uktaM phaladvAram, adhunopasaMharannAha iya savvaguNAdhAnaM divAdiTThasuhasAhaNaM jhANaM / supasatthaM sadaivaM neyaM jheyaM ca niccaMpi / / 105 // vR. 'iya' evamuktena prakAreNa 'sarvaguNAdhAnam' azeSaguNasthAnaM dRSTAdRSTasukhasAdhanaM ghyAnamuktanyAyAta suSThu prazastaM 2, tIrthakaragaNadharAdibhirAsevitatavAta, yatazcevavamataH, zraddheyaM nAnyathaitaditi bhAvanayA 'jJeyaM' jJAtavyaM svarUpataH 'dhyeyama' anucintanIyaM kriyayA, evaM ca sati samyagdarzanajJAnacAritrANyAsevitAni bhavanti, nityamapi sarvakAlabhapi, Aha-evaM sarvakriyAlopaH prApnoti, na tadAsevanasyApi tattvato dhyAnatvAta, nAsti kAcidasau kriyA yayA sAdhUnAM ghyAnaM na bhavatIti gAthArthaH / / __ mU. (22) paDikkamAmi paMcahi kiriyAhiMkAiyAe ahigaraNiyAe pAusiyAepAritAvaNiyAe pANAivAyakiriyAe vR- pratikramAmi paJcabhiH kriyAbhiH-vyApAralakSaNAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathAH 'kAiyAe' ityAdi, cIyata iti kAyaH, kAyena nirvRttA kAyikI tayA, sA punastridhA-aviratakAyikI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1271] 121 duSpraNihitakAyikI uparatakAyikI, (ca) tatra mithyAdRSTeraviratasamyagdRSTezcA''ghA aviratasya kAyikI-utkSepaNAdilakSaNA kriyAkarmabandhanA'viratakAyikI, evamanyatrApiSaSThIsamAso yojyaH, dvitIyA duSpraNihitakAyikI pramattasaMyatasya,sA punardvidhA-indriyaduSpraNihitakAyikI noindriyaduSpraNihitakAyikIca, tatrA''dyendriyaiH-zrotrAdibhirduSpraNihitasya-iSTAniSTaviSayaprAptI manAksaGganirvedadvAreNApavargamArga prati durvyavasthitasya kAyikI, evaM noindriyeNa-manasA duSpraNihitasyAzubhasaGkalpadvAreNa durvyavasthitasya kAyikI, tRtIyA'pramattasaMyatasya-uparatasyasAvadyayogebhyo nivRttasya kAyikI, gatA kAyikI 1, adhikriyata AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNama-anuSThAnaM bAhyaM vA vastucakramahAditena nivRttA-adhikarINakI tayA, sA punardvidhAadhikaraNapravartinI nirvartinI ca, tatra pravartinI cakramahaHpazubandhAdipravartinI, nirvartinI khaGgAdinivartinI, alabhanyairudAharaNaiH, anayorevAntaHpAtitvAtteSAM, gatA''dhikaraNikIra, pradveSaHmatsarastena nirvRttAprAdveSikI, asAvapi dvidhA-jIvaprAdveSikyajIvapraveSikIca, AdyAjIve pradveSaM gacchataH, dvitIyA punarajIve, tathAhi-pASANAdau praskhalitastatpradveSamAvahati gatA tRtIyA 3, __ paritApanaM-tADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nirvRttA pAritApanikI tayA, asAvapi dvidhaivasvadehapAritApanikI paradehapAritApanikI ca, AdyA svadehe paritApanaM kurvato dvitIyA paradehe paritApamiti, tathA ca anyaruSTo'pi svadehaparitApanaM karotyeva kazcijjaDaH, athavA svahastapAratApanikI parahastapAritApanikI ca, AdyA svahastena paritApanaM kurvataH dvitIya parahastena kAyarataH, gatAcaturthI 4,prANatipAtaH-pratItaH, tadviSayA kriyA prANAtipAtakriyA tayA, asAvapi dvidhA-svaprANAtipAtakriyA paraprANAtipAtakriyA ca, tatrA''dyA''tmIyaprANAtipAtaM kurvataH dvitIyA paraprANAtipAtamiti, tathA ca kazcinnirvedataH svargArtha vA giripatanAdinA svaprANAtipAtaM karoti, tathA krodhamAnamAyAlobhamohavazAcca paraprANAtipAtamiti, krodhenA''kruSTaH ruSTo vA vyApAdayati, mAnena jAtyAdibhihIMlitaH, mAyayA'pakAriNaM vizvAsena, lobhena zaukarikaH, mohena saMsAramocakaH smArto vA yAgaiti, gatA paJcamI 5 / / kriyA'dhikArAcca ziSyahitAyAnupAttAapisUtreanyA api vizatiH kriyAH pradarzyante, taMjahAAraMbhiyA 1 parigahiyA 2 mAyAvattiyA 3 micchAdasaNavattiyA 4 apaccakkhANakiriyA 5 diTThiyA 6 puTThiyA 7 pADucciyA 8 sAmaMtovaNivAiyA 9 nesatthiyA 10 sAhatthiyA 11 ANamaNiyA 12 viyAraNiyA 13 aNAbhogavattiyA 14 aNavakaMkhavattiyA 15paogakiriyA 16 samuyANakiriyA 17 pejjavattiyA 18 dosavattiyA 19 IriyAvahiyA 20 cetti, __ tatthAraMbhiyA duvihA-jIvAraMbhiyA ya ajIvAraMbhiyA ya jIvAraMbhiyA-jaM jIveAraMbhai ajIvAraMbhiyA-ajIve AraMbhai 1, pAriggahiyA kiriyAduvihA-jIvapAriggahiyA ajIvapAriggahiyA ya, jIvapAriggahiyA-jIve parigiNhai, ajIvapAriggahiyA-ajIve parigiNhai 2, mAyAvattiyA kiriyA duvihA-AyabhAvavaMcaNA ya parabhAvavaMcaNA ya, AyabhAvavaMcaNA appaNoccayaM bhAvaM gUhai niyaDImaMto ujjubhAvaM daMseha, saMjamAisiDhilo vA karaNaphaDADovaM darisei, parabhAvavaMcaNayA taM taM Ayarati jeNa paro vaMcijjai kUDalehakaraNAhiM 3, micchAdasaNavattiyA kiriyA duvihAanabhiggahiyamicchAdasaNavattiyA ya abhiggahiyamicchAdasaNavattiyA ya, anabhiggahiyamicchA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/22 daMsaNavattiyA asaMNINa saMNINavi jehiM na kiMci kutitthiyamayaM paDivannaM, abhiggahiyamicchAdasaNavattiyA kiriyA duvihA-hInAiritadasaNeyatavvairittadaMsaNeya, hInAjahA-aMgaThThapavvametto appA javametto sAmAgataMdulabhetto vAlaggametto paramANumetto hRdaye jAjvalyamAnastiSThati bhrUlalATamadhye vA, ityevamAdi, ahigA jahA-paMcadhanusaigo appA savvagao akattA aceyaNo ityevamAdi, evaM hInAirittadaMsaNaM, tavvairittadaMsaNaM nAstyevA''tmIyo vA bhAvaH nAstyayaM lokaH na paralokaH asatsvabhAvAH sarvabhAvA ityevamAdi, apaccakkhANakiriyA aviratAnAmeva, teSAM na kiJcid viratira (tama)sti, sA duvihA-jIvaapaJcakkhANakiriyA ajIva'paccakkhANakiriyA ya, na kesui jIvesu ajIvesuya vA viratI atthitti 5, diTThiyA kiriyA duvihA, taMjahA-jIvadiThiyA ya ajIvadiTThIyA ya, jIvadiTThIyA AsAINaM cakkhudaMsaNavattiyAe gacchai, ajIvadiTThiyA cittakammAINaM 6, puTThiyA kiriyA duvihA pannatA-jIvapuTThiyA ajIvapuThThiyA ya, jIvapuchiyA jA jIvAhiyAraM pucchairAgeNa vA doseNa vA, ajIvAhigAraM vA, ahavA puTThiyatti pharisaNakiriyA, tattha jIvapharisaNakiriyA itthI purisaM napuMsagaM vA spRzati, saMghaTTeitti bhaNiyaM hoi, ajIvesu suhanimittaM miyalomAi vatthajAyaM mottigodi vA rayaNajAyaMspRzati7, pADucciyA kiriyA duvihA-jIvapADucciyA ajIvapADucciyA, jIvaM paDuccajo baMdhosAjIvapADucciyA, jo puNa ajIvaMpaDucca rAgadosubbhavosA ajIvapADucciyA 8, sAmaMtovaNivAiyA samantAdanupatatIti sAmaMtovaNivAiyA sAduvihA-jIvasAmaMtovaNivAiyA yaajIvasAmaMtovaNivAiyAya, jIvasAmaMtovaNivAiyAjahA-egassa saMDotaMjano jahAjahA paloei pasaMsai ya tahA tahA so harisaM gacchai, ajIvevi rahakammAI, ahavA sAmaMtovaNivAiyA duvihAdesasAmaMtovaNivAiyA ya savvasAmaMtovaNivAiyA ya, desasAmaMtovaNivAiyA prekSakAn prati yatraikadezenA''gamo bhavatyasaMyatAnAM sA desasAmaMtovaNivAiyA, savvasAmaMtovaNivAiyA ya yatra sarvataH samantAt prekSakANAmAgamo bhavati sA savvasAmaMtovaNivAiyA, ahavA samantAdanupatanti pramattasaMjayANaM annapANaM prati avaMgurite saMpAtimA sattA vinassaMti 9, nesatthiyA kiriyA duvihAjIvanesatthiyA ya ajIvanesatthi yA ya, jIvanesatthiyA rAyAisaMdesAu jahA udagassa jaMtAdIhiM, ajIvanesatthiyA jahA pahANakaMDAINa gophaNadhanuhamAihiM nisirai, ahavA nesatthiyA jIve jIvaM nisirai puttaM sIsaMvA, ajIve sUtravyapetaM nisirai vastraM pAtraMvA, sRja visarga iti 10, sAhatthiyA kiriyA duvihA-jIvasAhatthiyA ajIvasAhatthiyA ya, jIvasAhatthiyA jaM jIveNa jIvaM mArei, ajIvasAhatthiyA jahA-asimAIhiM, ahavA jIvasAhatthiyA jaMjIvaMsahattheNa tAlei, ajIvasAhatthiyA ajIvaM sahattheNa tAlei vatthaM pattaM vA 11, ANamaNiyA kiriyA duvihAjIvaANamaNiyA ajIvaANamaNiyA ya.jIvANamaNI jIvaM AjJApayati pareNa, ajIvaM vA ANavAvei 12, veyAraNiyAduvihA-jIvaveyAraNiyA yaajIvaveyAraNiyA ya,jIvaveyAraNiyAjIvaM vidArei, sphoTayatItyarthaH, evamajIvamapi, ahavAjIvamajIvaM vAAbhAsiesu vikkemANodobhAsiu vA vidArei pariyacchAveitti bhaNiya hoi, ahavA jIvaM viyArei asaMtaguNehiM eriso tAriso tumaMti, ajIvaM vA vetAraNabuddhIe bhaNai-erisaM eyaMti 13, ___ anAbhogavattiyA kiriyA duvihA-anAbhogaAdiyaNAya anAbhoganikkhevaNAya, anAbhogoannANaM AdiyaNaA-gahaNaM nikkhivaNaM-ThavaNaM, taM gahaNaM nikkhivaNaMvA anAbhogeNa apamajjiyAi Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- (ni. 1271]] 123 giNhai nikkhivaitti vA, ahavA anAbhogakiriyA duvihA-AyANanikkhivaNAbhogakiriyA ya . ukkamaNaanAbhogakiriyA ya, tatthAdAnanikkhivaNaanAbhogakiriyA raoharaNeNa apamajjiyAi pattacIvarANaM AdAnaM nikkhevaM vA karei, ukkamaNaanAbhogakiriyA laMghaNapavaNadhAvaNaasamikkhagamaNAgamaNAi 14, anavakaMkhavattiyA kiriyA duvihA-ihaloiyaanavakaMkhavattiyA ya paraloiyaanavakaMkhavattiyA ya, ihaloyaanavakaMkhavattiyA loyaviruddhAiM coriMkAINi karei jehiM vahabaMdhaNAni iha ceva pAvei, paraloyaanavakaMkhavattiyA hiMsAINi kammANi karemANo paraloyaM nAvakaMkhai 15, paoyakiriyA tivihA pannattA taM0manappaoyakiriyA vaippaoyakiriyA kAyappaoyakiriyA ya, tatthamanappaoyakiriyA aTTaruddajjhAI indriyaprasRtau aniyamiyamana iti, vaippaogo-vAyAjogo jo titthagarehiM sAvajAIgarahiotaMsecchAe bhAsai, kAyappaoyakiriyA kAyappamattassa gamanAgamanakuMcaNapasAraNAiceThA kAyassa 16, samudAnakiriyA samagamupAdAnaM samudAnaM, samudAo aTTha kammAI, tesiM jAe uvAyANaM kajaI sA samudAnakiriyA, sA duvihA-desovadhAyasamudAnakiriyA savvovaghAyasamudAnakiriyA, tattha desovaghAeNa samudAnakiriyA kajjAi koi kassai iMdiyadesovaghAyaM karei, savvovaghAyasamudAnakiriyA savvappayAreNa iMdiyavinAsaM karei 17, pejjavattiyA pemma rAga ityarthaH, sA duvihAmAyAnisyi lobhanissiyA ya, ahavA taM vayaNaM udAharaha jeNa parassa rAgo bhavai 18 / dosavattiyA aprItikArikA sA duvihA-kohanissiyA ya mAnanissiyA ya, kohanissiyA appaNA kuppai, parassavA kohamuppAdeha, mAnanissiyA sayaM pamajjaiparassasa vAmAnamuppAei, iriyAvahiyA kiriyA duvihA-kajjabhANA veijmANA ya, sA appamattasaMjayassa vIyarAyachaumatthassa kevalissa vA AuttaM gacchamANassa AuttaM ciTThamANassa AuttaM nisIyamANassa AuttaMtuyaTTamANassaAuttaM bhuMjamANassa AuttaM bhAsamANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM giNhamANassa nikkhivamANassavA jAvacakkhupamhanivAyamavisuhamA kiriyA iriyAvahiyA kajjai,sA paDhamasamae baddhA biiyasamae veiyA sA baddhA puTThA veiyA ninjinnA seakAle akaMmaMse yAvi bhavai / eyAo paMcavIsa kiriyAo / / mU. (23) 'paDikamAmi paMcahiM kAmaguNehi-saddeNaM sveNaM raseNaM gaMdheNaM phAseNaM / paDikkamAmi paMcahiM mahavvaehiM,-pANAivAyAo veramaNaM musAvAyAo veramaNaM adinAdANAo veramaNaM mehuNAo vesmaNaM parigahAoveramaNaM / paDikkamAmi paMcahiM samihi-IriyAsabhiiebhAsAsamiieesaNAsamiie AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiieuccArapAsavaNakhelajallasiMdhANapAriTThAvaNiyAsamiie / / vR-pratikramAmi paJcabhiH kAmaguNaiH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtena yo'ticAraH kRtaH, tadyathA-zabdenetyAdi, tatrakAmyanta itikAmAH-zabdAdayastaevasvasvarUpaguNabandhahetutvAdguNA iti, tathAhi-zabdAdyAsaktaH karmaNA baddhayata iti bhAvanA / / pratikramAmi paJcabhirmahAvrataiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, audayikabhAvagamanena yatkhaNDanaM kRtamityarthaH, kathaM punaH karaNatA mahAvratAnAmaticAraM prati ?, ucyate, pratiSiddhakaraNAdinaiva, kiMviziSTAni punastAni ?, tatsvarUpAbhidhitsayA''ha-prANAtipAtAdviramaNamityAdIni kSuNNatvAnna vidriyante, pratikramAmi paJcabhiH samitibhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRtaH, taghathA-ryAsamityA bhASAsamityetyAdi, tatra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 saMpUrvasya 'iN gatA' vityasya ktinapratyayAntasya samitirbhavati, sama-ekIbhAvenetiH samitiH, zobhanaikAgrapariNAmaceSTetyarthaH, IryAyAM samitirIryAsamitistayA, IryAviSaye ekIbhAvena ceSTanamityarthaH, tathA ca-IryAsamiti ma sthazakaTayAnavAhanAkrAnteSu mArgeSu sUryarazmipratApiteSu prAsukavivikteSu pathiSu yugamAtradRSTinA bhUtvA gamanAgamanaM kartavyamiti, bhASaNaM bhASA tadviSayA samiti SAsami tistayA, uktaM ca- "bhASAsamiti ma hitamitAsandigdhArthabhASaNaM" eSaNA gaveSaNAdibhedAzaGkAdilakSaNAvA tasyAMsamitireSaNAsamitistayA, uktaM ca-"eSaNAsamiti ma gocaragatena muninA samyagupayuktena navakoTIparizuddhaM grAhya miti, AdAnabhANDamAtranikSepaNA samitiH, bhANDamAtre AdAnanikSepaviSayA samitiH sundaraceSTetyarthaH, tayA, ihaca sapta bhaGgAbhavanti-pattAina paDilehaina pamajjai, caubhaMgo, tattha cautthe cattAri gamAduppaDilehiyaM duppamajjiyaM caubhaMgo, Ailla cha appasatthA, carimo pasattho, uccAraprazravaNakhelasiMdhANajalallAnAM paristhApanikA tadviSayA samitiH sundaraceSTetyarthaH, tayA, uccAraH-purISaM, prazravaNaM-mUtraM, khelaH-zleSmA, siGghAnaM-nAsikodbhavaH zleSmA, jalla:-malaH, atrApita eva saptabhaGgA iti, iha ca udAharaNAni, IriyAsamie udAharaNaM- ego sAha IriyAsamie jutto, sakkassa AsanaM caliyaM, sakkeNa devamajjhe pasaMsio micchAdiTThI devo asaddahato Agao macchiyappamANAo maMDukkaliyAo viuvvai pacchao ya hatthI, gaI na bhiMdai, hatthiNA ukkhiviya pADio, na sarIraM pehai, sattA me mAriyajIvadayApariNao |ahvaaiiriyaasmie arahannao, devayAe pAo chinno, annAe saMdhio ||bhaasaasmie-saahuu, bhikkhaTThA nayararohae koi nigaMtho bAhiM kaDae hiDaMto keNai puTTho kevaiya AsahatthI taha nicayo dArudhannamAINaM / nimvinnA'nimvinnA nAgarayA beMti maMsamio / / beina jANAbhotti sajjhAyajhANajogavakkhittA / hiMDatA na vi pecchaha ? navisuNaha kiha huto beMti / / bahuM suNei kannehItyAdi vasudevapuvvajammaM AharaNaM esaNAe samie / magahA naMdiggAmo goyamadhijjAicakkayaro / / 1 / / tassa yadhAriNI bhajjA gabbho tIekayAiAhUo / dhijjAimao chammAsa gabbha dhijjAiNI jAe / / 2 // mAulasaMvaDDaNakammakaraNaveyAraNA ya loeNaM / natthi tuha ettha kicivi to betI mAulo taM ca / / 3 // mA suNa loyassa tubhaMdhUyAo tinnitesi jeTTayaraM / dAhAmi kare kamaM pakao patto ya vIvAho / / 4 / / sAneccha Ivisanno mAulao bei biiya dAhAmi / sAvi ya taheva nicchai taiyattI nicchae sAvi / / nimvinnanaMdivaddhaNaAyariyANaM sagAsi nikkhaMto / jAo chaTTaTThakhamao giNhaiyamabhiggahamibhaMtu / / 6 // ional Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -4 [ ni. 1271] adhyayanaM - bAlagilANAIyaM veyAvaJcaM mae u kAyavvaM / taM kuNai tivvasaddho khAyajaso sakkaguNakittI / / 7 // asaddaheNa devassa Agamo kuNai do samaNarUve / atisAragahiyamego aDaviThio aigao bIo // 8 // beti gilANo paDio veyAvaccaM tu saddahe jo u / so uTTheU khippaM suyaM ca taM naMdiseneNaM // 9 // chaTTovavAsapAraNayamANiyaM kavala dhettukAmeNa / taM suyamettaM rahasuTThio ya bhaNa keNa kajjati // 10 // pAnagadavvaM ca tahiM jaM natthi tena bei kajjaM tu / niggaya hiMDato kuNai anesanaM naviya pellei ||11 // iya ekkavArabitiyaM ca hiMDio laddha tatiyavAraMbhi / anukaMpAe taraMto tao gao tassagAsaM tu / / 12 // kharapharusaniDurehiM akkosai so gilANao ruTTho / maMdagga! phukkiya tUsasi taM nAmametteNaM // 13 // sAhuvagAritti aha samuddisiumAo / yAvatthAe taM acchasi bhattalobhillo || 14 || amiyabhiva mannamANo taM pharusagiraM tu so u saMbhaMto / calaNagao khAmei dhuvaiva taM asuimalalittaM / / 15 // uTTheha vayAmottI taha kAhAmI jahA hu acireNaM / hohi niruA tubhe betI na vaemi gaMtuM je / / 16 // AruhayA piTThIe AruDho tAhe to payAraMca / paramAsuiduggaMdhaM muya paTThIe pharusaM ca // 17 // bei giraM dhimmuMDiya!, vegavighAo kaotti dukkhavio / iya bahuvihamakosai pae pae so'vibhagavaM tu / / 18 // gaNe pharusagiraM nayAvi taM dusai tArisaM gaMdhaM / caMdanabhiva bhannaMto micchAmiha dukkaDaM bhaNai ||19| ciMtei kiha karemI kiha hu samAhI havijja sAhussa ? / iya bahuvihappayAraM navi tinno jAhe khoheuM / / 20 // tAhe abhitthuNato suro gao Agao ya iyaro ya / Aloei gurUhi ya dhannotti tao anusaTThI / / 21 // jahatenaM navi pelliya esaNa iya esaNAi jaiyavvaM / ahavAvi imaM annaM AharaNaM diTTivAdIyaM // 22 // jaha ke paMca saMjaya tahachuhakilaMta sumahamaddhANaM / uttiNA veyAlaya pattA gAmaM ca te egaM / / 23 // 125 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 bhagati pAnagaMte logo ya tahiM anesanaM kuNa / nagahiyanaladdhabhiyaraMkAlagayA tisAbhibhUyA ya / / 24 // cautthIe udAharaNaM-AyarieNasAhU bhaNio-gAmavaccAmo, uggAhiesaMtekeNaikAraNeNa ThiyA, ekko ettAe paDilehiyANitti kAuMThaveumAraddho, sAhUhiM coio bhaNai-kimittha sappo acchai?, sannihiyAe devayAe sappo viughio, esa jahannao'sabhio, anno teneva vihiNA paDilehittA Thavei, so ukkosao samio, ettha udAharaNaM-ekkassa Ayariyassa paMca sIsasayAI, tesimego seTTisuo pavvaio, so jo jo sAhU ei tassa tassa daMDagaM nikkhivai, evaM tassa uTThiyassa anno ei anno jAi, tahAvi so bhagavaM aturiyaM acavalaM uvariM heDhA ya pamajjiya Thavei, evaM bahueNavi kAlena na paritammai carimAe samie pannattamiNaMtu vIyarAehiM / AharaNaM dhammaruI pariThAvaNasamiiuvautto / / 1 // kAiyasamAhipariTThAvaNe ya gahio abhiggaho tenaM / sakkappasaMsA assaddahaNe devAgamaviuvve / / 2 // subahuM pivIliyAo vAhA javAvi kAiyasamAhI / anno ya uTThiohU sAhU beMtItao gADhaM / / 3 / / ahayaM cakAiyAo beI acchasupariTThavemitti / niggae nisire jahiyaM pivIliyA osare tattha / / 4 / / sAhU ya kilAbhijjaipapie tA vArio ya deveNaM / sAmAie nisiddhomA piya devo yaAuTTo / / 5 / / vaMdittu gao bitiyaM tu diTThivAiyaM khuDDae u ekko / tena napehiya thaMDilla kAiyA lobhao rAo / / 6 / / thaMDilaM napehiyaMtI na vosire devayAe ujjoo / anukaMpAe kao se diTThA bhUmitti vosiriyaM / / 7 // eso samio bhaNio anno puNa asamio imo bhnnio| so kAiyabhomA ekkekkaM navari paDilehe / / 8 // navi tinnitinnipehe beha kimitthaM niviTTho hojuTTo / kAUNa uTTarUvaMca niviTThA devayA tattha / / 9 / / so uDhio ya rAo tattha gao navaripecchae uTheM / bitiyaM ca gao tatthavi tatiyaMpi ya tatthavi niviTTho / / 10 // to anno uTThavio tesuMpitaheva devayA bhaNio / kIsa na vi sattavIsaM pehisI ? samma paDivanno / / 11 // ___uccArAI esA parichAvaNa vanniyA samAseNaM / beikimettiyaM caya pariThappamuAhu annaMpi? ||12 // bhaNNai annaMpatthI kihataM kiha vA pariTThaveyavvaM / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 adhyayanaM-4- [ni. 1271] saMbaMdheNeeNaM pariThAvaNijuttimAyAyA / / 13 // pariTThAvaNiyavihiM vocchamidhIrapurisapannattaM / jaMnAUNa suvihiyA pavayaNasAraM savalahaMti / / 1 / / vR- paritaiH-sarvaiH prakAraiH sthApanaM paristhApanama-apunargrahaNatayA nyAsa ityarthaH, tena nirvRttA pAristhApanikI tasyA vidhiH-prakAraH pAristhApanikAvidhastaM vakSye' abhidhAsye, kiM svabuddhayotprekSya ?, netyAha-'dhIrapuruSaprajJaptam' arthasUtrAbhyAM tIrthakaragaNadharaprarUpitamityarthaH, tatraikAntato vIryAntarAyApagamAddhIrapuruSaH-tIrthakaro gaNadharastudhI:-buddhistayA virAjata itidhIraH / Aha-yadyayaM pAristhApanikAvidhi/rapuruSAbhyAM prarUpita eva kimarthaM pratipAdyata ityucyate-dhIrapuruSaSAbhyAM prapaJcena prajJaptaH sa eva saMkSeparucisattvAnugrahAyeha sakSepeNocyata ityadoSaH, kiMviziSTaM vidhimata Aha-yaM 'jJAtvA' vijJAya 'suvihitAH' zobhanaM vihitama-anuSThAnaM yeSAM te suvihitAH, sAdhava ityarthaH, kiM ?-pravacanasya sAraH pravacanasandohastama 'upalabhanti' jAnantItyarthaH / / sA punaH pAristhApanikyoghataH ekendriyanoekendriyaparisthApyavastubhedena dvidhA bhavati, Aha egeMdiyanoegeMdiyapAridvAvaNiyA samAsao duvihA / eesiM tupayANaM patteya parUvaNaM vocchaM / / 2 / / vR- ekendriyAHpRthivyAdayaH, noekendriyAH-trasAdayasteSAM pAristhApanikI-ekendriyanoekendriyapAristhApanikI, 'samAsataH' saMkSepeNa 'dvidhA' dviprakArA prajJaptoktenaiva prakAreNa, 'eesiMtupayANaM patteya pavaNaMvocchaM' anayoH padayorekendriyanoekendriyalakSaNayoH 'pratyekaM' pRthakpRthak 'prarUpaNAM' svarUpakathanAM vakSye-abhidhAsya iti gAthArthaH / / tatraikendriyapAristhApanikIpratipipAdayiSayA tatsvarUpabhevAdau pratipAdayannAha puDhavI AukkAe teU vAU vaNassA ceva / egeMdiya paMcavihA tajjAyatahA ya atajjAya / / 3 // vR-pRthivyapkAyastejo vAyurnavanaspatizcaiva evamekendriyAH paJcavidhAH, ekaM tvagindriyaM yeSAM te ekendriyAH 'paJcavidhAH' paJcaprakArAH, eteSAM caikendriyANAM pAristhApanikI dvividhA bhavati, kathamityAha-'tajjAya tahA ya atajjAya' tajjAtapAristhApanikI atajjAtapAristhApanikI ca, anayorbhAvArthamupariSTAdvakSyatIti gAthArthaH / / Aha-sati grahaNasambhave'tiriktasya paristhApana bhavati, tatra pRthivyAdInAM kathaM grahaNamityata Aha duvihaM ca hoi gahaNaM AyasamutthaM ca parasamutthaM ca / ekkakkaMpi ya duvihaM Abhoge taha anAbhoge / / 4 / / vR- 'dvividhaMtu dviprakAraM ca bhavati 'grahaNaM pRthivyAdInAM, katham?-'AtmasamutthaM ca parasamutthaM ca' AtmasamutthaM ca svayameva gRhNataH parasamutthaM parasmAdgRhNataH, punaraikaikamapi dvividhaM bhavati, kathamityAha-'Abhoetaha anAbhoe' Abhoganam AbhogaH, upayogavizeSa ityarthaH, tasminnAbhoge sati, tathA'nAbhoge, anupayoga ityarthaH, ayaM gAthAkSarArthaH / / ayaM punarbhAvArtho vartate-tattha tAva AyasamutthaMkahaMcaAbhoeNahojja?,sAhU ahiNA khaio visaM vAkhaiyaM visapphoDiyA vA uThThiyA, tattha jo acitto puDhavikAo keNai ANio so maNijjai, natthi ANillao, tAhe appaNAvi Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 Anijjai, tatthavi na hojja acitto tAhemIso, aMto halakhaNaNakuDDubhAsuAnijjai, na hojja tAhe aDavIo paMthevaMbhie vA davadaDDae vA, na hojjapacchA sacittovidheppai, AsukArI vA kajjaM hojjo laddho so Anijjai, evaM loNaMpi jANaMto, anAbhoieNa-tena loNaM maggiyaM acittaMti kAUNaM mIsaM sacittaM vA dhettUNa Agao, pacchA nAyaM tattheva chaDDeyaghaM, khaMDe vA maggie eyaM khaMDaMti loNaM dinnaM, taMpi tahiM ceva vigiMciyaghaM, na dejja tAhe taM appaNA vigiMciyavvaM, eyaM AyasamutthaM duvihaMpi / parasamutthaM AbhogeNa tAva sacittadesamaTTiyA loNaM vA kajjanimitteNa dinnaM, maggieNa anAbhogeNakhaMDaMmaggiyaM loNaMdejja tassevadAyaghaM, necchejatAhe pucchijja-kaotubbhehiM ANiyaM ?, jattha sAhai tattha vigiMcijjai, na sAhejja na jANAmotti vA bhaNejjA tAhe uvalakkheyaghaM vannagaMdharasaphAsehiM, tattha Agare pariDhavijjai, natthi Agaro paMthe vA vaTuMti vigAlo vA jAo tAhe sukkagaM mahuragaM kapparaMmaggijjai, na hojja kapparaMtAhe vaDapatte pippalapatte vA kAUNa parivijjai ? ___ AukkAeduvihaMgahaNaM AyAe nAyaM anAyaMca, evaM pareNavinAyaM anAyaMca, AyAe jANaMtassa visakuMbho haNiyaghavvo visaphoDiyA vA siMciyaghA visaM vAkhaiyaM mucchAe vA paDio gilANo vA, evabhAisu (kajjesu) pughamacittaM pacchA mIsaM ahunAdhoyaM taMdulodayAi Aure kajje sacittaMpi, kae kajje sesaM tattheva pariThavijjai, na dejja tAhe pucchijjai-kao AnIyaM ?, jai sAhei tattha pariThaveyavvaM Agare, nasAhejjA navAjANejjApacchA vannAhiM uvalakkheuMtattha parihavei, anAbhogA koMkaNesu pANiyaM aMbilaM ca egattha vetiyAe acchai, aviraiyA maggiyA bhaNai-etto giNhAhi, tena aMbilaMti pANiyaM gahiyaM, nAe tattheva chubhejjA, aha na dei tAhe Agare, evaM anAbhogA AyasamutthaM, paramasamutthaM jANaMtI anukaMpAe dei, na ete bhagavaMto pANiyassarasaM jANaMti haradodagaM dijjA, paDinIyayAe vA dejjA, eyANi se vayANi bhajjaMtutti, nAe tattheva sAhariyavvaM, na dejja jao ANiyaMtaMThANaMpucchijjai, tattha neU pariDhavijjai, na jANejjA vannAhiM lakkhijjai, tAhe naipANiyaM nae vigiMcejjA evaM talAgapANiyaM talAe agaDavAvisaramAisu saTThANesu vigiMcijjai, jai sukaM taDAgapANiyaM vaDapattaM pippalapattaM vA aDDheUNa saNiyaM vigiMcai, jaha ujjarA na jAyaMti, pattANaM asaIe bhAyaNassa kannA jAva heDhA saNiyaM udayaM alliyAvijjai tAhe vigiMcijjai, aha kUodayaM tAhe jaikUkataDA ulla tattha saNiyaM nisirai, anullasio sukkataDA hojjAullagaM ca ThANaM natthi tAhe bhANaM sikkaeNa jaDijjai, bhUle doro bajjhai, usakAveu pANiyaM simasaMpattaM mUladoro ukkhippai, tAhe paloTTai, natthi kUvo dUre vA tenasAvayabhayaM hojjA tAhe sIyalae mahurarukkhassa vA heTThA sapaDigahaM vosirai, na hojja pAyaM tA ulliyaM puhavikAyaM maggittA tena pariTThavei, asai sukaMpi uNhodaeNa ullettA pacchA parivijjai, nivvAdhAe cikkhallekha9 khaNiUNa pattapaNAleja vigiMcai, sohiM ca kareMti, esA vihI, jaM paDiniyattAe AukkAeNa mIseuM dinnaM taM vigiMcei, jaM saMjayassa puvvagahie pANie AukkAo anAbhogena dinno jai pariNao bhuMjai, navi pariNamai jeNa kAleNa thaMDilaM pAvai vigiMciyaghaM, jattha harataNuyA paDejjAtaM kAlaM paDicchittA vigiMcijjai / teukkAo taheva Ayasamuttho ahoeNa saMjayassa aganikkAeNa kajjaM jAyaM-ahiDakko vA DaMbhijjai phoDiyA vA vAyagaMThI vAantravRddhirvA, vasahIedIhajAIopaviTTho, poTTasUlaMvA tAveyavvaM, evabhAhiM Aniekajje kae tattheva paDichuDabhai, nadeti totehiM katuhiMjo aganI tajjAio tattheva Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1271] 129 vigiMcijjai, na hojja sovina dejja vAtAhe tajjAeNachAreNa ucchAijjai, pacchAannajAieNavi, divaesu tellaM gAlijjai vattI ya nippIlijjai mallagasaMpuDae kIrai pacchA ahAugaM pAlei, bhattapaccakkhAyagAisu mallagasaMpuDae kAUNa acchatti, sArakkhijjai, kae kajje taheva vivego, anAbhogeNakhelamallagAloyacchArAdisu, taheva paro AbhoeNachAreNa dijja vasahIeaganiM joikkhaM vA karejja taheva vivego, anAbhoeNavi eeceva pUyaliyaM vA saigAlaM dejjA, taheva vivego / __ vAukkAe AyasamutthaM AbhoeNa kaha?, vatthiNA diieNavA kajjaM, so kayAisacittoaccitto vA mIso vA bhavai, kAlo duviho-niddho lukkho ya, niddho tiviho-ukkosAi, lukkhovi tivihoukkosAi, ukkosae sIe jAhe dhaMto bhavai tAhe jAva paDhamaporisI tAva acitto bitiyAe mIso tItayAe sacitto, majjhimae sIe bitiyAe Araddho cautthIe sacitto bhavai, maMdasIe taiyAe Araddho paMcamAe porisae sacitto, uNhakAle maMdauNhe majjhe ukkose divasA navari do tinni cattAri paMca ya, evaM vatthissa daiyassa puSaddhaMtassa eseva kAlavibhAgo, jo puNa tAhe ceva dhamittA pANiyaM uttArijjai, tassaya paDhame hatthasae acitto bitie mIso taie sacitto, kAlavibhAgo natthi, jeNa pANiyaM pagatIesIyalaM, puvvaM acittomaNijjaipacchA mIso pacchAsacittotti / anAbhoena esa acittotti mIsagasacittA gahiyA, parovi evaM ceva jANaMto vA dejjA ajANaMto vA, nAe tasseva anicchaMte uvvaragaM sakavADaM pavisittA saNiyaM muMcai, pacchA sAlAevi, pacchA vanAniguMje mahure, pacchA saMdhADiyAuvi jayaNAe, evaM daiyassavi, sacitto vA acitto vA mIso vA hou savvassavi esa vihI, mA annaM virAhehitti / vaNassaikAiyassavi AyasamutthaM AbhoeNaM gilANAikajje mUlAINagahaNa hojjA, anAbhoena gahiyaM bhatte vA loTTopaDio piTThagaMvA kukkusA vA, soceva porisivibhAgo, dukkuTTio ciraMpihojjA, paro allageNa misiyagaMcavalagamIsiyANi vA pIllUNi kUraoDiyAe vAaMto choDhUNaM karamaddaehiM vA sabhaM kaMjio annayaro bIyakkAopaDioahojjA, tilANa vA evaM gahaNaM hojjA, nivaM tilamAisu hojjA, jaiAbhogagahiyaM Abhogena vA dinnaM vivego, anAbhogagahie anAbhogadinne vA jai tarai vigiMciuM paDhamaM parapAe, sapAe, saMthArae laTThIe vA paNao havejjA tAhe uNhaM sIyaM va nAUNa vigiMcaNA, esovivaNassaikAo pacchA aMtokAe esiM vigicaNavihI, allagaMallagakhette sesANI Agare, asai Agarassa nivvAghAe mahurAe bhUmIe, aMto vA kappare vA patte vA, esa bihitti / / atra tajjAtAtajjAtapAristhApanikI pratyekaM pRthivyAdInAM pradarzitaiva, bhASyakAraH sAmAnyena tallakSaNapratipAdanAyAhabhA. (205) tajjAyapariTThavaNA AgaramAIsuhoiboddhavvA / atajjAyapariTThavaNA kapparamAIsubodvadhavvA / / vR-tajjAte-tulyajAtIye pAristhApanikA rasA AgarAdiSu paristhApanaM kurvatobhavati jJAtavyA, AkarAH-pRthivyAdyAkarAH pradarzitA eva, atajjAtIye-bhinnajAtIye paristhApanikA 2 sA punaH karparAdiSu yathA (yoga) paristhApanaM kurvato boddhavyetigAthArthaH / / gataikendriyaparisthApanikA, adhunA noekendriyapAristhApanikAMpratipAdayannAha[259 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 noegidiehiM jA sA sA duvihA hoiAnupuvvIe / tasapANehiM suvihiyA ! nAyavvA notasehiM ca / / 5 / / vR- ekendriyAnabhavantIti noekendriyAH-trasAdayastaiH karaNabhUtairititRtIyA, athavA teSu satsu tadviSayA veta saptamI, evamanyatrApiyojyaM, yA'sau pAristhApanikAsA dvi(vi)dhA' dviprakArA bhavati 'AnupUrvyA' paripATyA,dvaividhyameva darzayati-tasapANehiMsuvihiyA nAyavvA netasehiMca' vasantIti sAH trasAzcateprANinazcetisamAsastaiH karaNabhUtaiH suvihiteti suziSyAmantrANama, anena kuziSyAya na devamiti darzayati, jJAtavyA-vijJeyA 'notasehiM ca' trasA na bhavantIti notrasA-AhArAdayastaiH karaNabhUtairiti gAthArthaH / / tasapANehiM jA sAsA duvihA hoiAnupuvvIe / vigaliMdiyatasehiM jANe paMciMdiehiM ca / / 6 // vR- trasaprANibhiryA'sau sA dvi(vi)dhA bhavati AnupUrvyA, 'vikalendriyA' dvIndriyAdayazcaturindriyaparyantAstaizca, 'jANi'tti jAnIhi pazcendriyaizceti gAthArthaH / / vigalidiehiM jA sA sA tivihA hoi AnupuTavIe / biyatiyacauroyAviya tajjAyA tahA atajjAyA / / 7 / / vR-vikalendriyairyA'sau sA trividhA bhavati AnupUrvyA, 'biyatiyacauro yAvi ya' dvIndriyatrIndriyacaturindriyA~zcAdhikRtya, sAca pratyekaM dvibhedA, tathA cAha-'tajjAya tahA atajjAyA' tajjAtetulyajAtIye yA kriyatesA tajjAtA, tathA atajjAtA-atajjAte yA kriyata iti gAthArthaH / bhAvArthastvayaM-beiMdiyANaM AyasamutthaM jalugA gaMDAisu kajjesu gahiyA tattheva vigiMcijjai, sattuyA vA AlevaNanimittaM UraNiyAsaMsattA gahiyA visohittA Ayare vigiceti, asai Agarassa sattuehiM samaM nivvAghAe, saMsattadese vA katthai hojja anAbhogagahaNaM taM desaM ceva na gaMtaghaM, asivAhiM gamejjA jattha sattuyA tattha kUramagai, na lahai taddevasie sattue magai, asae vitie jAva tatie, asai paDilehiya giNhai, velA vA aikkAmai addhANaM vA, saMkiyA vA matte dheppaMti, bAhiM ujjAne deule paDisayassa vA bAhiM rayattANaM patthariUNaM uvari eka ghaNamasiNaM paDalaM tattha pallacchijjaMti, tinni UraNayapaDilehaNAo, natthi jai tAhe puNo paDilehaNAo, tinni muTThio gahAya jai suddhA paribhujjaMti, egaMmi diDhe puNovi mUlAo paDilehijjaMti, je jattha pANA te mallae sattuehiM samaM ThavijaMti, AgarAisu vigiMcai, natthi bIyarAhiesu vigiMcai, evaM jattha pANayaMpi bIyapAe paDilehittA uggAhiechubbhai, saMsattaMjAyaM rasaehiM tAhe sapaDigahaM bosirau, natthi pAyaMtAhe aMbiliM pADihAriyaM maggau, no lahejja sukkayaM aMbiliM ulleUNaM asai anabhivi aMbilibIyANi choDhUNa vigiMcai, natthi bIyarahiesu vigiMcai, pacchA paDissae pADihArie vA apADihAriyaM vA tikAlaM paDilehei dine dine, jayA pariNayaM tahA vigiMcai, bhAyaNaM ca paDiappijjai, natthi bhAyaNaM tAhe aDavIe anAgamanapahe chAhIe jo cikkhallo tattha khaDaM khaNiUNa nicchiDaM liMpittA pattaNAleNaM jayaNAechubhai, ekkasi pANaeNaMbhamADei, taMpitattheva chubbhai, evaM tinnvire, pacchA kappei sahakaThehi yamAlaM kareMti cikkhilleNaM liMpai kaMTayachAyAe ya ucchAei, tena yabhANaeNaMsIyalapANayaM na layai, avasAvaNeNa kUreNa ya bhavijjai, evaM do tinni vA divase, saMsattagaM ca pAnayaM asaMtattagaMca ego na Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] 131 dhare, gaMdhena visaMsijjai, saMsattaM ca gahAya na hiMDijjai, virAhaNA hojja, saMsattaM gahAya na samuddisijjai, jaiparissaMtAjena hiMDaMtite liMti, jeyapANA TThiAtemayA hojjA, egeNa paDilehiyaM bIeNatatieNaM, suddhaM paribhuMjaMti, evaM ceva mahiyassavi gAliyadahiyassa navanIyassaya kA vihI?, mahIe egAuTThI chubbhai, tattha tatthadIsaMti, asaimahiyassakA dihI?, gorasadhovaNe, pacchA uNhodayaM siyalavijjai, pacchA mahurecAulodae, tesusuddhaM paribhujjai, asuddhe taheva vivegodahiyassa, pacchao uyantA niyattepaDilehijjai, tIrAe suttesuviesa vihI, parovi AbhoyaNAbhoyAe tAni dijjaa| teiMdiyANa gahaNaM sattuyapANANa puvvabhaNio vihI, tilakIDayAvi taheva dahie vA rallA taheva chagaNakimiovi taheva saMdhArago vA gAhio dhuNAiNA nAe taheva tArisae kaTTe saMkAmijjai, uddehiyAhiM gahie potte natthi tassa vigiMcaNayA, tAhe tesiMvi loDhAijjai, tattha aiMti loe, chappaiyAu visAmijjaMti sattadivase, kAraNagamanaM tAhe sIyalae nighAyAe, evamANaM taheva Agare nivvAghAe vivego, kIDiyAhiMsaMsatte pANaejai jIvaMti khippaMgalijjai, ahe paDiyAlevADeNeva hattheNa uddhareyaghavvA, alevaDayaM ceva pAnayaM hoi, evaM makkhiyAvi, saMdhADaeNa puNa ego bhattaM geNhai mA ceva chubbhai, bIopAnayaM, hattho alevADao ceva, jaivikIDiyAumaiyAutahavigalijjaMti, iharahA mehaM uvahaNaMtimacchiyAhiMvamI havai, jaitaMduloyagamAisu pUrayaotAhe pagAse bhAyaNe chuhittA potteNa daddarao kIrai, tAhe kosaeNaMkhoraeNavA ukkaDDijjai, thovaeNa pANaeNasabhaM vigiMcijjai, AukkAyaMgamittA kaTTeNagahAya udayassa Dhoijjai,tAhe appaNAceva tattha paDai, evamAiteiMdiyANaM, pUyaliyA kIDiyAhiM saMsattiyA hojjA, sukkao vA kUro, tAhe jhusire vivikharijjai, taheva tattha tAopavisaMti, muhUttayaM ca rakkhijjaijAva vippsriyaao| cauriMdiyANaM AsamakkhiyA akkhiMmi akkharA ukaDDijjaittidheppai, parahatthe bhatte pAnae vA jaimacchiyAtaM anesaNijjaM, saMjayahatthe uddharijjai, nehe paDiyA chAreNaguMDijjai, kotthalagAriyA vA vacchatthe pAe vA gharaM karejjA saghavivego, asai chiMdittA, aha annaMmi ya gharae saMkAmijaMti, saMthArae maMkuNANaM puvvagahie taheva dheppamANepAyapuMchaNevA, jai tinni velAupaDilehijjaMto divase 2 saMsajjai tAhe tArisaehi ceva kaThehiM saMkAmijjaMti, daMDae evaM ceva, bhamarassavi taheva vivego, saaMDae sakaTTho vivego, pUtarayassa puvvabhaNio vivego, evamAijahAsaMbhavaM bhisA kAyavvA |gtaa vikalendriyatrasapAristhApanikI, adhunA paJcendriyasapAristhApanikAM vivRNvannAha paMciMdiehiMjAsA sA duvihA hoiAnupuvvIe / manuehiMca suvihiyA, nAyavvA noyamanuehiM / / 8 // vR- paJca sparzAdInIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH-manuSayAdayastaiH karaNabhUtaisteSu vA satsu tadviSayA'sau pAristhApanikA sA dvividhA bhavatyAnupUrvyA, manuSyaistu suvihitA ! jJAtavyA, 'nomanuSyaizca tiryagbhiH, cazabdasya vyavahitaHsambandhaitigAthAkSarArthaH / / bhAvArtha tUpariSTAdvakSyAmaH manuehiM khalujA sA sAduvihA hoi AnupuvvIe / saMjayamanuehiM taha nAyavvA'saMjaehiM ca / / 9 // vR-manuSyaiH khaluH yA'sau sA dvividhAbhavati AnupUrvyAsaMyatamamanuSyaistathA jJAtavyA'saMyataizcaiti gAthArthaH / / bhAvArtha tUpariSTAdvakSyAmaH Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 Avazyaka- mUlasUtram - 2- 4 /23 saMjayamanuehiM jA sA sA duvihA hoi AnupuvvIe / saccittehiM suvihiyA ! accittehiM ca nAyavvA / / 10 // vR- 'saMyatamanuSyaiH ' sAdhubhiH karaNabhUtairyA'sau pAristhApanikA sA dvividhA bhavatyAnupUrvyA, saha cittena vartanta iti sacittAstaiH - jIvadbhirityarthaH, suvihiteti pUrvavata 'accittehiM ca nAyavva' tti avidyamAnacittaizca-mRtairityarthaH, jJAtavyA vijJeyeti gAthAkSarArthaH / / itthaM tAvaduddezaH kRtaH, adhunA bhAvArthaH pratipAdyate, tatra yathA sacittasaMyatAnAM grahaNapAristhApanikAsambhavastathA pratipAdayannAhaanabhoga kAraNeNa va napuMsamAIsu hoi saccittA / vosiraNaM tu napuMse sese kAlaM paDikkhijjA ||11 // vR- AbhoganamAbhogaH- upayogavizeSaH na AbhogaH anAbhogastena 'kAraNena vA' azivAdilakSaNena 'napuMsakAdiSu' dIkSiteSu satsu bhavati 'sacittA' iti vyavahArataH sacittamanuSyasaMyataparisthApaniketi bhAvanA, AdizabdAjjaDDAdiparigrahaH, tatra cAyaM vidhiH yo'nAbhogena dIkSitaH sa Abhogitve sati vyutsRjyate, tathA cAha- 'vosiraNaM tu napuMse' tti vyutsRjanaM parityAgarUpaM napuMsake, kartavyamiti vAkyazeSaH, tuzabdo'nAbhogadIkSita iti vizeSayati, 'sese kAlaM paDikkhijja' tti zeSaH kAraNadIkSito jaDDAdirvA, tatra 'kAla' nti yAvatA kAlena kAraNasamAptirbhavatyetAvantaM kAlaM jaDDAdau vakSyamANaM ca pratIkSyeta, na tAvadvyutsRjeta iti gAthAkSarArthaH / / atha kiM tatkAraNaM yenAsau dIkSyata iti ?, tatrAnekabhedaM kAraNamupadarzayannAha asive omoyarie rAyaTuTTe bhae va AgADhe / gelane uttamaTTe nANe tavadaMsaNacarite // 12 // vR- 'azivaM' vyantarakRtaM vyasanam 'avamaudaryaM' durbhikSaM 'rAjadviSTaM' rAjA dviSTa iti 'bhayaM' pratyanIkebhyaH 'agADhaM' bhRzama, ayaM cAgADhazabdaH pratyekamabhisambadhyate azivAdiSu ''lAnatvaM' glAnabhAvaH 'uttamArthaH' kAladharmaH, 'jJAnaM' zrutAdi tathA 'darzanaM' tatprabhAvakazAstralakSaNaM 'cAritraM ' pratItama, eteSvazivAdiSUpakurute yo napuMsakAdirasaudIkSyate iti, uktaM ca 'rAyadudubhaesuM tANaTTha nivassa vA'bhigamaNaTTA / vejjo va sayaM tassa va tappissai vA gilANassa / / guruNovva appaNI vA nANA giNhamANi tappihiI / acaraNadesA niMte tappe omAsivehiM vA / / eehiM kAraNehiM AgADhehiM tu jo upavvAve / paMDA solasayaM kae u kajje vigiMcaNayA / / jo so asivAikAraNehiM pavvAvijjai napuMsago so duviho-jANaoya ajANao ya, jANao jANaijaha sAhUNaM na vaTTai napuMsao pavvAveuM, ayANao na jANai, tattha jANao pannavijjai jaha na vaTTai tujjha pavvajjA, nANAimaggavirAhaNA te bhavissai, tA gharattho ceva sAhUNaM vaTTasu to te viula nijjarA bhavissai, jai icchai laThThe, ahana icchai to tassa ayANayassa ya kAraNe pavvAvijjamANANaM imA jaNA kIra - kaDapaTTaya chilI kattariyA bhaMDu loya pADhe ya / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 adhyayanaM -4- [ni. 1271] dhammakahasannirAula bavahAravikiMcaNaMkujjA / / 13 // vRkaDipaTTagaM cAsya kuryAt, zikhAMcAnvichataH kartarikayA kezApanayanaM 'bhaMDu'tti muNDanaM vA locaM vA pADhaM ca vivarIyaM dharmakathAM saMjJinaH kathayeta rAjakule vyavahArama, itthaM viJcinaM kuryAditi gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastvayaMpavvayaMtassa kaDipaTTao se kIrai, bhaNai ya-amhANa paghayaMtANa evaM cevakayaM, sihalI nAma sihAsAna muMDijjai, loona kIrai, kattarIese kesA kappijjaMti, chureNa vA muMDijjai, necchamANe lo ovi kIrai, jo najjai janena jahA esa napuMsago, anajjaMtevi evaM ceva kIraijanapaccayanimittaM, varaMjaNojANaMto jahA esa gihattho ceva / pADhaggahaNeNaduvihA sikkhAgahaNasikkhA AsevaNasikkhA ya, tattha gahaNasikkhAe mikkhumAINaM mayAiM sikkhavijjaMti, anicchamANe jANi sasamae paristhiyamayAI tANi pADhijjaMti, taMpi aNicchaMte sasamayavattavvayAevi annAbhihANehiM atthavisaMvAdaNANipADhijaMti, ahavA kameNaM ullatthapallatthA se AlAvayA dijjaMti, esA gahaNasikkhA, AsevaNasikkhAe caraNakaraNaM na gAhijjai, kiMtu 'vIyAragoyare yerasaMjuorattiM dUre taruNANaM / gAheha mamaMpitaotherA gAhiMti jatteNa / / veragakahAvisayANa ya niMdA uTTanisiyaNe guttA / cukkakhalie ya bahuso sarosabhiva tajjae taruNA / / sarosaM tajjijjaha varaM vippariNamaMto, dhammakahA pAThiMtiva, kayakajjA vA se dhmmkkhNti| mA haNa paraMpiloyaM anuvvAyA dikkha no tujhaM / / sannitti dAraM / / evaM pannavio jAhe necchaitAhe. saMnikharakaMbhiyA vA bhesiMti, kao ihesa saMviggo? / nivasaDhe vA dikkhio eehiM anAe paDiseho / / sannI-sAvaokharakaMbhio ahabhaddao vA pudhagamiotaMbhesei-kaoesa tujjhabhajjhe napuMsao, siggha nAsau, mA NaM vavarovehomotti, sAhuNovi taM napuMsagaM vayaMti-hare esa anArio mA vavarovijjihisi, sigdhaM nassasu, jai naTTho laTuM, aha kayAi so rAyaulaM uvaTThAvejjA-ee mamaM dikkhiUNa dhADaMti evaM, so ya vavahAraM karejjA 'annAe' iti jairAyauleNaM na nAo eehiM ceva dikkhio anne vA jANatayA natthi tarahe bhannaina esa samaNo pecchai se nevatthaM colapaTTakAi, kiM amha erisaM nevatthaMti ?, aha tena puvvaM ceva tANi necchiyANi tAhe bhaNNai-esa sayaMgihIyaliMgI, tAhe so bhaNai ajjhAvio mi eehiM ceva paDiseho, kiMca'hItaM?, to / chaliyakahAhaM kaDDai kattha jaI kattha chliyaaii?||14|| puvvAvarasaMjuttaM veragakaraMsataMtamaviruddhaM / porANamaddhamAgahabhAsAniyayaM havaisuttaM / / 15 / / je suttaguNA vuttA tadvivarIyANi gAhae puTviM / nicchinnakAraNANaMsAceva vigiMcaNe jayaNA / / 16 / / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 23 vR- gAthAtrayaM sUtrasiddhaM, aha kayAiM so bahusayaNo rAyavallaho vA na sakkai vigiMciuM tattha imA jayaNA kAvAlie sarakkhe tavvanniyavasahaliMgarUveNaM / veDuMba gapavvaie kAyavya vihIe vosiraNaM // 17 // vR- 'kAvAlie' tti vRthAbhAgItyarthaH, kApAlikaliGgarUpeNa tena saha bhavati, 'sarakkhavo' tti sarajaskaliGgarUpeNa, bhautaliGgarUpeNetyarthaH, 'tavvannie' tti raktapaTTaliGgarUpeNa itthaM 'veDuMbagapavvaie' narendrAdiviziSTakulodgato veDumbago bhaNyate, tasmina pravrajite sati kartavyaM vidhinA' uktalakSaNena 'vyutsRjanaM' parityAga iti gAthArthaH / / bhAvArthastvayaM nivavallabhabahupakkhabhivAvi taruNavasahAbhiNa beMti / bhinnakahAo bhaThThANa ghaDai iha vaJca paratitthI / / 18 // tuma samagaM AmaMti niggao bhikkhamAilakkheNaM / nAsa bhikkhukamAisu choDhUNa taovi vipalAi / / 19 // vR- gAthAdvayaM nigadasiddhaM, esA napuMsagavigiMcaNA bhaNiyA, idAniM jaDDuvattavvayAtiviho ya hoi jaDDo bhAsA sarIre ya karaNajaDDo ya / bhAsADDo tiviho jalamammaNa elamUoya || 20 // vR- tattha jalamUyao jahA jale buDDo bhAsamANo buDubuDei, na se kiMcivi pariyacchijjai eriso so so jalao, elao jahA bubbuei elagamUo, mammaNo jassa vAyAu khaMcijjai, eso kayAi pavvAvejjA mehAvittikAuM jalamUyaelamUyA na kappaMti pavvAveDaM kiM kAraNaM ? - daMsaNanANacarite tave ya samisu kAraNajoe ya / uvadiTThapi na geNhai jalamUo elamUo ya / / 21 // nANAyaTThA dikkhA bhAsAjaDDo apaccalo tassa / soya bahiro ya niyamA gAhaNa uDDAi ahigaraNe / / 22 // tiviho sarIrajaDDo paMthe bhikkhe ya hoi vaMdanae / eehiM kAraNehiM jaDDussa na kappaI dikkhA / / 23 // addhA palimaMtho bhikkhAyariyAe aparihattho ya / dosA sarIrajaDDe gacche puNa so aNunnAo || 24 // vR-gAthAcatuSkaM sUtrasiddhaM, kAraNaMtareNa tattha ya annevi ime bhave dosA, - ussAo aparakkamo ya gelannalAdhavaggiahiudae / jaDurasa ya AgADhe gelana asamAhimaraNaM ca / / 25 // seeNa kakkhamAI kucche na dhuvaNuppilAvaNA pANA / natthi galao ya coro niMdiya muMDAivAe ya / / 26 // iriyAsamiI bhAsesaNA ya AyANasamiiguttIsu / viThAi caraNakaraNe kammudaeNaM karaNajaDDo ||27|| esovina dikkhijjai ussaggeNamaha dikkhio hojjA / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1271] 135 kAraNa eNa kei tattha vihiM uvari vocchAbhi / / 28 // vR- gAthAcatuSkaM nigadasiddhaM, tattha jo so mammaNo so pavvAvijjai, tattha vihI bhaNaimottuM gilANakajjaM dumbhehaM paDiyarai jAva chambhAsA / ekkeke chambhAsA jassa va daTTu vigiMcaNayA / / 29 // vR- ekvekkesu kule gaNe saMdhe chammAsA paDicarijjai jassa va daTTu vigiMcaNayA jaDuttaNassa bhavai tasseva so ahavA jasseva daddhuM laTTho bhavai tassa so hoi na hoi tao vigiMcaNayA, sarIrajaDDo jAvajjIvaMpi pariyarijjai jo puNa karaNe jaDDo ukkosaM tassa hoMti chammAsA / kulagaNasaMghaniveyaNa evaM tu vihiM tahiM kujjA | | 30 // vR- iyaM prakaTArthaiva, esA sacittamanuyasaMjayavigiMcaNayA, idAniM acittasaMjANaM pAriThThAvaNavihI bhaNNai, te puNa evaM hojjA AsukkAragilANe paccakkhAe va AnupuvvIe / acittasaMjayANaM vocchAmi vihIi vosiraNaM / / 31 // vR- karaNaM-kAraH, acittIkaraNaM gRhyate, Azu zIghraM kAra AzukAraH, taddhetutvAdahiviSavizUcikAdayo gRhyante, tairyaH khalvacittIbhUtaH, 'gilANe' tti glAnaH- mandazca san ya iti, 'pratyAkhyAte vA''nupUrvyA' karaNazarIraparikarmakaraNAnukrameNa bhakte vA pratyAkhyAte sati yo'cittIbhUta iti bhAvArtha:, eteSAmacittasaMyatAnAM 'vakSye' abhidhAsye 'vidhinA' jinoktena prakAreNa 'vyutsRjana' parityAgamiti gAthArthaH / / eva ya kAlagayaMbhI muninA suttatthagahiyasAreNaM / hu kAvya visAo kAyavva vihIe vosiraNaM / / 32 // vR- 'evaM ca' etena prakAreNa 'kAlagate' sAdhau mRte sati 'muninA' anyena sAdhunA, kimbhUtena ?'sUtrArthagRhItasAreNa' gItArthenetyarthaH, 'naha' naiva kartavyaH 'viSAdaH ' snehAdisamutthaH sammoha ityarthaH kartavyaM kintu 'vidhinA' pravacanoktena prakAreNa 'vyutsRjanaM' parityAgarUpamiti gAthArthaH / / adhunA'dhikRtavidhipratipAdanAya dvAragAthAdvayamAha niyuktikAraHpaDilehaNA disA naMtae ya kAle diyA ya rAo ya / kusapaDimA pAnaganiyattaNe yataNasIsauvagaraNe / / uTThANaNAmagahaNe payAhiNe kAusaggakaraNe ya / khamaNe ya asajjhAe tatto avaloyaNe ceva / / ni. (1272 ) ni. (1273 ) vR- 'paDilehaNa' tti pratyupekSaNA mahAsthANDilyasya kAryA 'disa' tti digvibhAganirUpaNA ca 'naMtae ya'tti gacchamapekSya sadaupagrahikaM nantakaM-mRtAcchAdanasamarthaM vastraM dhAraNIyaM, jAtiparazca nirdezo'yaM, yato jaghanyatastrINi dhAraNIyAni, cazabdAttathAvidhaM kASThaM ca grAhyaM, 'kAle diyA ya rAo ya'tti kAle divA ca rAtrau mRte sati yathocitaM lAJchanAdi kartavyaM kusapaDima' tti nakSatrANyAlocya kuzapaDimAdvayamekaM vA kArya na veti 'pAnagi' tti upaghAtarakSArthe pAnaM gRhyate, 'niyattaNeya'tti kathaJcitsthANDilyAtikrame bhramitvA''gantavyaM na tenaiva pathA, 'taNe'tti samAni tRNAni dAtavyAni, Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 'sIsaM tigrAmaMyataH ziraH kArya 'uvagaraNe tticihnArtha rajoharaNAghupakaraNaMmucyate, gAthAsamAsArthaH / 'uhANe'tti utthAne sati zabasya grAmatyAgAdi kArya 'nAmaggahaNe'tti yadi kasyacitasarveSAM vA nAma gRhNati tato locAdi kArya 'payAhiNe'tti paristhApya pradakSiNA na kAryA, svasthAnAdeva nivartitavyaM, 'kAusagakaraNe'tti paristhApite vasatau Agamya kAyotsargakaraNaMcAsevanIyaM khamaNe ya asajjhAe' ratnAdhikAdau mRte kSapaNaM cAsvAghyAyazca kAryaH, na sarvasmina, tatto avaloyaNe ceva' tato'nyadine parijJAnArthabhavalokanaM ca kArya, gAthAsamAsArthaH / / adhunA pratidvAramavayavArthaH pratipAdyate, tatrA''ghadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha[pra.1] jahiyaM tumAsakappaM vAsAvAsaMcasaMvase sAhU / gIyatthA paDhamaM ciya tattha mahAthaMDile pehe / / vR. 'yatraiva'grAmAdaumAsakalpaM vAsAvAsaMca' vaSAkalpaMsaMvasanti sAdhavaH' gItArthAH prathamameva tatra 'mahAsthANDilyAni' mRtojjhanasthAnAni pehe'ttipratyupekSeta trINi, eSa vidhirityayaM gAthArthaH / iyaM cAnyakartRkI gAthA, digdvAranirUpaNAyAha disA avaradakkhiNA dakkhiNAya avarAya dakkhiNA puvvA / avaruttarA ya puvvA uttarapuvvuttarA ceva / / 33 // paurannapANapaDhamA bIyAe bhattapAna na lahaMti / taiyAe udahImA natthicautthIesajjhAo / / 34 // vaMcamiyAe asaMkhaDi chaTThIe gaNavibheyaNaMjANa / sattamie gelannaM maraNaMpuNa aTThamI biMti / / 35 // vR- imINaM vakkhANaM-avaradakkhiNAe disAe mahAthaMDillaM pehiyavvaM, etIse ime guNA bhavaMtibhattapAnauvagaraNasamAhI bhavai, eyAe disAe tinnimahAthaMDillANi paDilehijjaMti, taMjahA-Asanne majjhe dUre, kiM kAraNaM tinni paDilehijjaMti?, vAdhAo hojjA, khettaM kiLaM, udaeNa vA palAviyaM, hariyakAo vA jAo, pANehiM vA saMsattaM, gAmo vA niviTTho sattho vA AvAsio, paDhamadisAe vijjamANIe jai dakkhiNadisAe paDilehiMti to ime dosA-bhattapAne na lahaMti, alahaMte saMjamavirAhaNaM pAvaMti, esaNaM vA pallaMti, jaM vA bhikkhaM alabhamANA mAsakappaM bhaMjaMti, vaccaMtANa ya paMthe virAdhanAduvihAsaMjamAyAetaM pArveti, tamhA paDhamA paDileheghA, jayA puNapaDhamAe asaIvAdhAo vA udagaM tenA vAlA tayA biiyA paDilehijjati, biiyAe vijjamANIejai taiyaM paDilehei to uvagaraNaMnalahaMti,tena vinA jaMpAvaMti, cautthA dakkhiNapuvvA tattha puNasajjhAyaM nakuNaMti, paMcamIyA avaruttarA, etAe kalaho saMjayagihatthaannautthehiMsaddhiM, tattha uDDAho virAdhanA ya, chaThI pughA, tAe gaNabheo cArittabheovA, sattamiyA uttarA, tattha gelannaM jaMca pariyAvaNAi, puvvuttarA annapi mAreti, ee dosA tamhA paDhamAe disAe paDileheyavvaM, tIe asai biiyAe paDileeyavvaM, tIe soceva guNo jo paDhamAe, biiyAe vijjamANIe jai taiyAe paDilehei so ceva doso jo taiyAe, evaM jAva carimAe paDilehemANassa jo carimAe doso so bhavai, biiyAe disAe avijjamANIe taiyAe disAe paDileheyavvaM, tIe so ceva guNo jo paDhamAe, taiyAe disAe vijjamANIe jai cautthaM paDilehei so ceva doso jo cautthIe, evaM jAva carimAe doso so bhavai, evaM sesAovi disAo Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1273] 137 neyavvAo / disitti biiyaM dAraM gayaM, idAniM 'naMtara 'tti, vitthArAyAbheNaM jaM pamANaM bhaNiyaM tao vitthAreNavi AyAmeNavi jaM airegaM lahai cokkhasuiyaM seyaM ca jattha malo natthi cittalaM vA na bhavai suiyaM sugaMdhi tANi gacche jIviuvakkamaNanimittaM dhAreyavvANi jahantreNa tinni, egaM pattharijjai egeNa pAuNIo bajjhaMti, taiyaM uvariM pAuNijjaMti, eyANi tinni jahantreNa ukkoseNa gacchaM nAUNa bahuyANivi dhippaMti, jai na geNhai pacchittaM pAvei, ANA virAdhanA duvihA, mailakucele nijjaMte daDuM logo bhaNai-ihaloe ceva esA avatthA paraloe pAvatariyA, cokkhusuiehaM pasaMsati loo-aho laTTho dhammoti paghajjabhuvagacchaMti sAvayadhammaM paDivajjaMti, ahavA natthi NaMtayaMti rayaNIe nIhAmitti acchAvei tattha uTThANA doso, tattha virAdhanA nAmaM kassai giNhejjA tattha virAdhanA, tamhA ttavvANi naMtayANi, tANi puNa vasahA sAraveMti, pakkhiyacAummAsiyasaMvaccha rie paDile hijjaMti, iharahA mailijjaMti divase divase paDilehijjatANi, ettha gAhApuvvaM davvAloyaNa puvviM gahaNaM naMtakaTThassa / gacchaMmi esa kappo animitte houvakkamaNaM / / 36 / / - imIse akkharagamaniyA-puvvaM ThAyaMtA ceva taNaDagalachArAi daghamAloaMti, puvviM gahaNaM ca kaTThassa tattha annattha vA, tattha kaTThassa gahaNe ko vihI ? vasahIe ThAyaMtao ceva sAgAriyasaMtayaM vahaNakaTTaM paloaMti, kiMnimittaM vahaNakaTTaM avaloijjai ?, koi animittamaraNeNa kAlaM karejja rAo tAhe jai sAgAriyaM vahaNakaTTaM anunnavaNaTTAe taM uThThaveMti tA 'Aujjo o' AujjoyaNA ahigaraNado so tamhA u na uTThaveyavvo, jai ego sAhU samattho taM nINeuM tAhe kaThThe na dheppai, aha na tarai to jattiyA sakkei to tena puvvapaDilehieNa kaTTheNa nIrNeti, taM ca kaTTaM tattheva jai pariThaveMti to antreNa gahie ahigaraNaM, sAgArio vA taM apecchaMto eehiM nINiyaMti paduTTho voccheyaM kaDagamaddA karejjA tamhA AneyavvaM, jai puNa ANettA taheva pavesaMti to sAgArio daTTUNa micchattaM gacchejjA, ee bhAMti jahA amha adinnaM na kappai imaM ca'NehiM gahiyaMti, ahavA bhaNejja-samaNA ! puNovi taM ceva ANehatti, aho nehiM hadusarakkhAvi jiyA, duguMchejjamayagaM vahiUNa mama gharaM ANenti uDDAhaM karejjA voccheyaM vA karejjA, jamhA ee dosA tamhA ANettA ekko taM dhettUNa bAhiM acchaMti, sesA ainti, jai tAva sAgArioNa uThThei tAhe ANittA taheva ThaveMti jaha AsI, aha uDio tAhe sAhetitubbhe pAsutallayA amheMhiM na uThThaviyA, rattiM ceva kAlagao sAhU, so tubbhaccAe vahaNIe nInio, sA kiM paThivijjau Anijjau ?, jaM so bhaNai taM kIrai, aha tehiM ajANijjaMtehiM Thavie pacchA sAgArieNa nAyaM jahA eehiM eyAe vahaNIe paridvaviu~ pariTThaviyanti, tattha uddharuTTho aNuneyavvo, AyariyA kaiyaveNa pucchaMti - keNai kayaM ? amueNaMti, kiM puNa anApucchAe karesi ?, so sAgAriyapurao aMbADeUNa nicchubbhai kaiyaveNa, jai sAgArio bhaNai mA nicchunbhau mA puNo evaM kujjA, to laThThe, aha bhaNai-mA acchau pacchA so annAe vasahIe ThAi, bitijjio se dijjau, mAiTThANeNa koi sAhU bhAi-mama esa niyao jai nicchubbhai to ahaMpi gacchAmi, ahavA sAgArieNaM samaM koi kalahei, sovinicchubbhai, so se bitijjao hoi, jai bahiyA paJcavAo vasahI vA natthi tAhe savve neti / naMtakaTThadAraM gayaM idAniM kAletti dAraM, so ya divasao kAlaM karejja rAo vAsahasA kAlagayaMmI muNiNA suttasthagahiyasAreNa / - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 na visAo kAyavvokAyavA vihIi vosiraNaM / / 37 // sahasA kAlagayaMmitti AsukkAriNA jaM velaMkAlagao nikkAraNa kAraNe bhave niroho / cheyaNabaMdhanajaggaNakAiyamatte ya hatthauDe / / 38 // ___ annAviTThasarIre paMtA vA devayA ta uDejjA / kAiyaM DabbahattheNamA uDe bujjha gujjhayA! / / 39 // vittAsejja hasejjava bhImaM vA aTTahAsa muMcejjA / AbhIeNaM tattha ukAyavva vihIe vosiraNaM / / 40 / / vR-imINaM vakkhANaM-'jaM velaM kAlagao'tti jAe velAe kAlagao diyA vA rAo vA so tAhe velAe neyavvo 'nikkAraNa tti evaM tAva nikkAraNe 'kAraNe bhave niroho'tti kAraNe puNo bhave niroho nAma-acchAvijjai, kiM ca kAraNaM, ? ratti tAva Arakkhiya tenayasAvayabhayAi bAraM vA tAva na ugghADijjai mahAjananAo vA so taMbhi gAme nayare vA daMDigAhiM vA Ayario vA so taMbhi nayare saDDesu vA logavikkhAo vA bhattapaccakkhAo vA sannAyagA vA se bhaNaMti-jahA amhaM apucchAe na nINeyaghotti, ahavA taMbhi logassa esa ThavaNA-jahA rattiM na nINiyavvo, eeNa kAraNeNaM rattIe na nINijjai, divasaovi cokkhANaM naMtayANaM asae daMDiovA ei nIi vA tena divasao saMvikkhAvijjai. evaM kAraNeNa niruddhassa imA vihI 'cheyaNa baMdhana' ityAdi, jo so mao so laMchijjai, 'baMdhana'ntiaMguTThAibajhaMti, saMro vA pariTThavaNanimittaM dorehiM uggAhijjai, 'jaggaNa nti je sehA bAlA apariNayA ya te osArijaMti, je gIyatthA abhIrU jiyaniddA uvAyakusalA AsukkAriNo mahAbalaparakkamA mahAsattA duddharisA kayakaraNA appabhAiNo erisA te jAgaraMti, 'kAiyamatte yaM'tti jAgaraMtehiM kAiyAmatto na pariTThavijjai 'hatthauDe'tti jai uTTei to tAo kAiyamattAo hatthauDeNaM kAiyaM gahAya siMcaMti, jai puNa jAgaraMtA acchidiya abaMdhiya taM sarIraM jAgaraMti suvaMti vA ANA dosA, kahaM ? - 'annAiTTasarIre' anyAviSTazarIraM sAmAnyena tAvad vyantarAdhiSThitamAkhyAyate visese puNa paMtA vA devayA vA udvejjA, paMtA nAma paDaNIyA, sA paMtA devayA chalejjA kalevare pavisiuM udvejja vA paNaccAe vA AhAvijja vA, jamhA ee dosA tamhA chidiuMbaMdhiuMvA jAMgareyayaghaM, aha kayAijAgaraMtANavi udvijjAtAheimA vihI 'kAiyaMDavvahattheNaM' jo so kAiyamattao tAo kAiyaM- pAsavaNaM 'DavveNa(hatthe)Ne'ti vAmahattheNa vA, imaM ca buccai'mA uDebujjhagujjhAgA'mA saMthArAo uddhehitti, bujjha mA pamatto bhava, gujjhagA iti devA, tahA jAgaraMtANaM jai kahaMci ime dosA bhavaMti 'vittAsejja hasejja va bhImaM vA aTTahAsa muMcejjA' tattha vittAsaNaM-vigarAlarUvAidarisaNaM hasaNaM-sAbhAviyahAsaM ceva bhImaM bIhAvaNayaM aTTahAsaM bhIsaNo romaharisajaNaNo saddo taM muMcejjA vA, tattha kiM kAyavvaM ? - 'abhIeNaM' abIhaMtenaM 'tattha' vittAsaNAiMmi 'kAyaghaM' karayevvaM vihIe pughuttAe paDivajjamANAe vA 'vosiraNaM tipariTThavaNaM, tattha jAhe eva kAlagao tAhe ceva hatthapAyA ujjuyA kajjaMti, pacchA thaddhA na tIraMti ujjuyA kareuM, acchINa sesaM mIlijjaMti, tuMDe va se muhapottiyAe bajjhai, jANisaMdhANANi aMguliaMtarANaM tattha siMphAlijjai, pAyaMguDhesu hatthaMguTThaesu ya bajjhai, AharaNabhANi kahijjaMti, evaM jAgaraMti, esA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1273 ] vihI kAyavvA / kAletti dAraM sappasaMga gayaM, iyANiM kusapaDimatti dAraM, tattha gAhA donni ya divaDDakhette dabbhamayA puttalA ukAyavvA / samakhettaMma u ekko ava'bhIe na kAyavvo / 41 // vR dvau ca sArddhakSetre, nakSatra iti gabhyate, darbhamayau puttalakau kAryoM, samakSetre ca ekaH, 'avaDDa'bhIe na kAyavvo' tti upArddhabhogiSavabhIcinakSatre ca na kartavyaH puttalaka iti gAthAkSarArthaH / / evamanyAsAmapi svavuddhayA'kSaragamanikA kAryA, bhAvArtha tu vakSyAmaH, prakRtagAthAbhAvArtha:- kAlagae samaNe nakkhattaM paloijjai, jai na paloeti asamAcArI, paloie paNayAlIsamuhattesu nakkhattesu donni kajjaMti, akaraNe anne do kaDDei, kANi puNa paNayAlIsamuhuttANi ?, ucyate tinneva uttarAI punavvasU rohiNI visAhAya / ee cha nakkhattA paNayAlamuhuttasaMjogA ||42 // tIsamuhuttesu puNa pannarasasu ego kIrai, akaraNe evaM ceva kaDhaI, tIsamuhuttiyANi puNa imANiassiNikittiyamiyasira pusso maha phaggu hattha cittA ya / anurAha mUla sADhA savaNadhaniTThA ya bhaddavayA / / 43 // taha revaitti ee pannarasa havaMti tIsaimuhattA / nakkhattA nAyavvA pariTThavaNavihIya kusaleNaM / / 44 // vR- panarasamuhuttiesu puNa abhIiMmi ya ekkovi na kIrai, tAni puNa eyAnisayabhisayA bharaNIo addA assesa sAi jeTThA ya / ee cha nakkhattA panarasamuhuttasaMjogA / / 45 // vR- kusapaDimatti dAraM gayaM, idAniM pANayaMti dAraM 139 suttatthatadubhayaviU purao dhettUNa pANaya kuse ya / gacchai ya jauDDAho pariTThaveUNa AyamaNa || 46 // vR- imAe vakkhANaM- AgamavihinnU bhattaeNa samaM asaMsaTTapANayaM kusA ya samaccheyA avaropparamasaMbaddhA hatthacauraMgulappamANA dhettuM purao (piTThao) aNavayakkhaMto gacchai thaMDilAbhimuho jeNa pughaM thaMDillaM dinaM, dabbhAsai kesarANi cuNANi vA dhippaMti, jai sAgAriyaM to paridvavettA hatthapAe soaMti ya AyamaMti ya jehiM vUDho, AyamaNaggahaNeNaM jahA jahA uDDAho na hoi tahA tahA sUyaNaMti gAthArthaH / / idAniM niyattaNitti dAraM thaMDilavAghANaM ahavAvi anicchie anAbhogA / bhamiUNa uvAgacche teneva paheNa na niyatte / / 47 // vR- evaM nijjamANe thaMDillassa vAdhAeNa, vAdhAo puNa taM udayahariyasaMmIsaM hojjA anAbhogena vA anicchiyaM thaMDilaM to bhImaUNa payAhiNaM akareMtehaM uvAgacchiyaghaM, jai teneva maggeNa niyattaMti to asamAyArI, kayAi uTThejjA, so ya jao ceva uTThei tao ceva pahAvei, pacchA jao ceva uTThei tao ceva pahAvei, jao gAmo tao pahAvejjA, tamhA bhamiUNa jao thaMDilaM uvahAriyaM tattha gaMtavvaM, na teneva paheNaM, niyattiNitti dAraM kusamuTThI egAe adbocchinnAi ettha dhArAe / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 saMthAraM saMtharejjA sadvatthasamo ukAyavyo / / 48 // vR-jAhe thaMDilaMpamajjiyaMbhavaitAhe kusamuTThIeegAe aghocchinnAe dhArAesaMthAro saMtharijjai, so ya savvattha samokAyavvo, visamaMmi ime dosA visamA jaihojjataNA uvari majjhe va heTThao vAvi / maraNaM gelannaM vA tiNhapi unihise tattha / / 49 // uvariM AyariyANaM majhe vasahANa heTThi bhikkhUNaM / tiNhaMpirakkhaNaTThA savvattha samA ukAyadvA / / 50 // vR-gAthAdvayamapi pAThasiddhaM, jai puNataNA na hojjA to imo vihI jattha ya natthitaNAIcunnehiM tattha kesarehiM vA / kAyavvo'ttha kakAro her3ha takAraMca baMdhejjA / / 51 // vR-jattha taNA na vijjaMti tattha cunnehiM nAgakesarahiM vA avvocchinnAe dhArAe kakAro kAyavvo heTThA yatakAro baMdhayagho, aicunnANaMkesarANaMvA palevayAhiMvikirii / taNatti dAraMgaiyANiMsIsatti jAe disAegAmo tattosIsaMtuhoi kAyavvaM / uThetarakkhaNaTThA esa vihI se samAseNaM / / 52 // vR-imIe vakkhANaM-jANe disAegAmo pariDhavijjaMtassa taosIsaMkAyavvaM, paDissayAo'vi nINaMtehiM puvvaM nINeyavvA pacchA sIsaM, kiMnimittaM-?, 'uTheMtarakkhaNaTThA' jao uDheitaoceva gacchai sapaDihutte gacchaMte amaMgalaMtikaTTha / sIsatti dAraM, idAni uvagaraNetti dAraM ciNhaTThA uvagaraNaM dosA u bhave aciMdhakaraNaMbhi / micchattaso va rAyA va kuNaigAmANa vahakaraNaM / / 53 // vR-imIe vakkhANaM-pariTThAvijjaMteahAjAyamuvagaraNaM uveyavvaM-muhapottiyA rayaharaNaM colapaTTao ya, jaievaM naThaveMti asamAcArI ANAvirAdhanA, tattha didvejanenadaMDio soccA kuvio uddaviotti gAmavahaNaM karejja micchattaM vA gacchejja, jahA ujjenayassa taghanniyaliMgeNaM kAlagayassa micchattaM jAyaM tavvanniyaparisevaNAe, pacchA AyariehiM paDibohio, jassa vA gAmassa sagAse pariTThavio so gAmo kAleNa paDivairaMdavAvijjaidaMDieNa, ee dosA jamhA acindhakaraNe / uvagaraNetti dAraMgayaM, idAni uTThANetti dAraM, tattha gAhAo vasahi nivesaNa sAhI gAmamajjhe ya gAmadAre ya / aMtaraujjANaMtara nisIhiyA uTThie vocchaM / / 54 // vasahinivesaNasAhI gAmaddhaM gAma mottavyo / maMDalakaMDuddese nisIhiyA ceva rajjaMtu / / 55 // vR- imINaM vakkhANaM-kalevaraM nINejjamANaM vasahIe ceva uThei vasahI mottavvA, nivesane uDhei nivesaNaM mottavvaM, nivesaNaMti egaddAraM vaiparikkhittaM anegadharaM phalihiyaM,sAhIe uThUisAhI mottavyA, sAhI gharANapaMtI, gAmamajjhe udveigAmaddhamottavvaM,gAmadAre uDheigAmo mottavyo, gAmassa ujjAnassa ya aMtarA udvei maMDalaM motaghaM, maMDalaMti visayamaMDalaM, ujjANe udvei kaMDaM mottaghaM, kaMDaMti desakhaMDa maMDalAo mahallataraM bhannai, ujjAnassa ya nisIhiyAe ya aMtarA uTTei deso mottavvo, nisIhiyAe Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 adhyayanaM - 4 - [ ni. 1273 ] uTThe rajjaM mottavvaM, evaM tA nijjaMtassa vihI, taMbhi pariThThavie gIyatthA egapAsaM muhuttaM saMvikkhaMti, kayAvi pariThThaviovi ujjA, tattha nisIhiyAe jai uTThei tattheva paDio uvassao mottavvo, nisIhiyAe ujjAnassa ya aMtarA jai paDai nivesaNaM mottavvaM, ujjANe paDai sAhi mottavvA, ujjAnassa gAmassa ya aMtarA jai paDai gAmaddhaM mottavvaM, gAmadAre paDai gAmo mottavvo, gAmamajjhe paDai maMDalaM mottavvaM, sAhIe paDai kaMDo mottavvo, nivesaNe paDai deso mottavvo, vasahIe paDai rajjaM mottavvaM, tathA cAha bhASyakAraHbhA. (206 ) vaccAMte jo u kamo kalevara pavesaNaMbhivoccattho / navaraM puNa nANattaM gAmaddAraMbhi boddhavvaM / / vR- atra viparyastatrame'GgIkRte tulyataiva nAnAtvaM, tathA ca nirgamane'pi grAmadvArotthAne grAmaparityAga uktaH, ihApi sa eveti tulyatA, nijjUDho jai viiyaM vAraM etti do rajjaNi mottavvANi, taiyAe tinnirajjANi, tena paraM bahuso'vi vAre pavisaMte tinni ceva rajjANi mottavvANiasivAikAraNehiM tattha vasaMtANa jassa jo u tavo / abhigIyANabhigahio sA tassa u jogaparikhuTTI // 56 // vR- imIe vakkhANaM- jai bahiyA asivAhiM kAraNehiM na niggacchaMti tAhe tattheva vasaMtA jogavuDiM kareMti namokkAraittA porisiM kareMti, porisittA purimaDuM, sai sAmatthe AyaMbilaM pArei, asai nivvIyaM, asamattho jai to ekkAsaNayaM, evaM sabiiyaM, purimaDDhatittA cautthaM, cautthaittA chavaM, evaM vibhAsA / uDDANetti gayaM idAniM nAmagahaNetti dAraM " giNhai nAma egassa doNhamahavAvi hojjha savvesiM / svippaM tu loyakaraNaM parinnagaNabheyabArasamaM / / 57 // vR - imIe vakkhANaM- jAvaiyANaM nAmaM geNhai tAvaiyANaM khippaM loyakaraNaM 'parinnaM' ti bArasamaM ca dijjai, ataraMtassa dasamaM aTThamaM chaTuM cautthAi vA, gaNabheo ya kIrai, te gaNAo ya Ninti / nAmagrahaNetti dAraM gayaM, idAniM payAhiNetti dAraM jo jahiyaM so tatto niyattaha payAhiNaM na kAyavvaM / uANAI dosA virAdhanA bAlavuDDA / / 58 // vR- imIe vakkhANaM- paridvavettA jo jao so tao ceva niyattiti, payAhiNaM na karei, jai kariti uThe virAdhanA bAlavuDDANaM, jao so jadahimuho Thavio tao ceva dhAvai / payAhiNetti payaM gayaM, *idAniM kAussaggakaraNetti dAraM gAhA - udbANAI dosA u hoMti tastheva kAusaggaMmi / AgammuvassayaM gurusagAse vihIe ussaggo / / 59 / / vR- imIe vakkhANaM- koi bhaNejjA- tattheva kimiti kAussaggo na kIrai ?, bhannaMti- uThThANA dosA havaMti, tao Agamma ceiharaM gacchaMti, ceiyAiM vaMdittA saMtinimittaM ajiyasaMtitthayaM paDhaMti, tinnivA thuio parihAyamANAo kaDDijjaMti, tao AgaMtuM AyariyasagAse avihipAriTThAvaNiyAe kAussaggo kIrai, etAvAna vRddhasampradAyaH, AyaraNA puNa omacchagarayaharaNeNa gamanAgamanaM kira Aloijjai, tao jAva iriyA paDikkamijjai tao ceiyAiM vaMdittetyAdi sive vihI, asive na Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 Avazyaka mUlasUtram - 2- 4 / 23 kIrai, jo paDissae acchai so uccArapAsavaNakhelamattage vigiMcai vasahiM pamajjaitti kAussaggadAraM gayaM, idAniM khamaNAsajjhAyassa dArA bhannaMti khamaNeya asajjhAe rAiniya mahAniNAya niyagA vA / sesesu natthi khamaNaM neva asajjhAiyaM hoi / / 60 // vR- kSapaNaM asvAdhyAyazca jai 'rAiNio'tti Ayariotti ' mahAninAo' tti mahAjananAo niyagA vA sannAyagA vA se atthi, tesiM adhititti kIrai, 'sesesu natthi khamaNaM' sesesu sAhusu na kIrai khamaNaM, neva asajjhAiyaM hoi, sajjhAovi kIraitti bhaNiyaM, evaM tAva sive, asive khamaNaM natthi jogavuDDI kIrai, kAussaggo avihavigiMcaNiyAe na kIrai, paDissae muhuttayaM saMcikkhAvijjai jAva uvautto, tattha ahAjAyaM na kIrai, tattha jeNa saMdhAraeNa nINio so vikaraNo kIrai, jai na kareMti asamAcArI pavai, ahigaraNaM ANejja vA devayA paMtA tamhA vikaraNo kAyavvo, khamaNAsajjhAgadArA gayA, avaloyaNetti dAraM avarajjusa tatto suttatthavisAraehiM thiraehiM / avaloyaNa kAyadvA suhAsuhagaini mittaTThA / / 61 // jaM disi vikaDDiDyaM khalu sarIrayaM akkhuyaM tu saMvikkhe / taM disi sivaM vayaMtI suttatthavisArayA dhIrA ||62 // vR- eesiM vakkhANaM- 'avarujja (rajja) yassa' tti biiyadiNaMbhi avaloyaNaM ca kAyavvaM, suhAsu jANaNatthaM gaijANaNatthaM ca taM puNa kassa dheppai ? - Ayariyassa mahiDDiyassa bhattapaccakkhAiyassa anno vA jo mahAtavassI, 'jaM disaM taM sarIraM kaDDhiyaM taM disaM subhikkhaM suhavihAraM ca vadaMti, aha tattheva saMvikkhiyaM akkhuyaM tAhe taMbhi dese sivaM subhikkhaM suhavihAraM ca bhavai, jaidivase acchai taivarisANi suIbhakkhaM, eyaM suhAsuhaM, idAniM vavahArao gaI bhANAmi ettha ya thalakaraNe vimANio joisio vANamaMtara samaMbhi / gaDDhA bhavaNavAsI esa gaI se samAseNa / / 63 // bR- nigadasiddhaiva vyAkhyAtaM dvAragAthAdvayaM, sAmprataM tasminnaiva dvAragAdhAdvitaye yo vidhiruktaH sa sarvaH kvaka kartavyaH kva vA na kartavya iti pratipAdayannAha esA u vihI savvA kAyavvA siMmi jo jahiM vasai / asive khamaNa vivaDDI kAussaggaM ca vajjejjA | | 64 // vR- 'ese 'ti anaMtavakkhAyavihI merA sImA AyaraNA iti egaThThA, 'kAyavvA' kareyavvA tuzabdo'vadhAraNe vavahiyasaMbaMdhao kAyavvo evaM, kaMmi ? 'sivaMbhi tti prAntadevatAkRtopasargavarjite kAle 'jo' sAhU 'jahiM' khette vasaI, asive kahaM ? asive khamaNaM vivajjai, kiM puNa?, jogavivaDDhI kIrai, 'kAussaggaM ca vajjejjA' kAussaggo va na kIrai / / sAmpratamuktArthopasaMhArArtha gAthAmAhaeso disAvibhAgo nAyavvo duvihadavvaharaNaM ca / vosiraNaM avaloyaNa suhAsuhagaviseso ya ||65 // vR- 'eso' iti anaMtaradAragAhAduyassa'ttho kiM ? - 'disAvibhAgo nAyavvo' disivibhAgo nAma acittasaMjayaparidvAvaNiyavihiM pai disippadarisaNaM saMkheveNa disipaDivajjAvaNaMti bhaNiyaM hoi, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1273 ] 143 ahavA disivibhAgo mUladAragahaNaM, sesadArovalakkhaNaM ceyaM daTTaghaM, acittasaMjayapAriTThAvaNiyaM pai eso dAraviveo nAyaghotti bhaNiyaM hoi, 'duvihadavvaharaNaM ce 'tiduvihadavvaM nAma puvvakAlagahiyaM kusAi nAyavvamiti anuvaTTae, 'vosiraNaM' ti saMjayasarIrassa pariTThavaNaM 'avaloyaNaM' biiyadine nirikkhaNaMti 'suhAsuhagaiviseso ya'tti suhAsuhagativisamo vaMtarAisu uvavAyabheyA yatti bhaNiyaM hoi, esA acittasaMjayapAriTThAvaNiyA bhaNiyA, idAniM asaMjayamaNussANaM bhannai, tattha gAhAassaMjayamanuehi jA sA duvihAya AnupuvvIe / saccittehiM suvihiyA ! accittehiM ca nAyavvA || 66 || vR- iyaM nigadasiddhaiva, tattha sacittehiM bhannai, kahaM puNa tIe saMbhavotti ?, AhaprUsa voriNaM saMjayANa vasahIe / udayapaha bahusamAgama vipajjahAloyaNaM kujjA / / 67 // vR- kAi aviraiyA saMjayANa vasahIe kappaTThagarUvaM sAharejjA, sA tihiM kAraNehiM chubbhejjA, kiM ? -eesiM uDDAho bhavautti chuhejjA paDinIyayAe, kAi sAhammiNI liMgatthI eehiM mama liMgaM hariyaMti eeNa paDiNiveseNa kappaTThagarUvaM paDiyassayasabhIve sAharejjA, ahavA cariyA tavvannigiNI boDaNI pAhuDiyA vA mA amhANaM ajaso bhavissai tao saMjaovassagasamIve ThavejjA eesiM uDDAo houtti, anukaMpAe kAi dukkAle dArayarUvaM chaDDiuMkAmA ciMtei - ee bhagavaMto sattAhiyaTThAe uvaTThiyA, etesiM vasahIe sAharAmi, ee siM bhattaM pAnaM vA dAhiMti, ahavA kahiMvi sejjAyaresu vA iyaragharesu vA chubhissaMti, ao sAhuvassae pariTThavejjA, bhaeNakAi ya raMDA pautthavaiyA sAharejjA, ee anukaMpaihiMti, tattha kA vihI ? - divase 2 vasahI vasahehiM cattAri vArA pariyaMciyaghA, paccuse paoe avaraNhe aDDaste, mA mA ee dosA hohiMti, jai vigiMcaMtI diTThA tAhe bolo kIrai- esA itthiyA dArayarUM chaDDeUNa palAyA, tAhe logo ei pecchai ya taM tAhe so logo jaM jANau taM kareu, aha na diTThA tAhe vigiMcijjai, udayapahe jano vA jattha paese pae niggao acchai tattha ThavettA paDicarai anna oho jahA logo na jANai jahA kiMci paDikkhaMto acchai, jahA taM suNaeNa kAraNa vA majjAreNa vA na mArijjai, jAhe keNai diTThaM tAhe so osarai / sacittAsaMjayamanuyaparidvAvaNiyA gayA, idAniM acittAsaMjayamaNuyaparidvAvaNiyA bhannai paDinIyasarIrachuhaNe vaNImagAsu hoi accittA / tovekkhakAlakaraNaM vippajahavigiMcaNaM kujjA / / 68 // vR- paDinIo koi vaNImagasarIraM chuhejja jahA eesiM uDDAho bhavautti, vaNImago vA tattha gaMtUNa mao, keNai vA mAreUNa ettha niddosaMti chaDDio, aviraiyAe manusseNa vA ukkalalaMbiyaM hojjA, tattha taheva bolaM kareti, logassa kahijjai, eso NaTThotti, ukkalaMvie nidhintreNa vAreMtANaM raDaMtANaM mArio appA hojjA tAhe diTThe kAlakkhevo kAyavvo, paDilehiUNa jai koi natthi tAhe jattha kassai nivesaNaM na hoi tattha vigiMcijjai uppekkhejja vA, paoso vaTTai saMcarai logo tAhe nissaMcare vivego jahA ettha Aese na uvekkheyagho tAhe ceva vigiMcijjai aipahAe saMcikkhAvettA appasAgArie vigiMcijjai, jai natthi koi paDiyarai, aha koi paDiyarai tasseva uvariM chuDabhai, evaM vippajahaNA, viciNA nAmaM jaM tattha tassa bhaMDovagaraNaM tassa vivego, jai ruhiraM tAhe na chaDDejjai, Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 ekkAhA vA vihA vAmaggo najjihitti, tAhe bolakaraNavibhAsA |acittaasNjymnnuypaaritttthaavnniyaa gayA, idAni nomanuyapAriTThAvaNiyA bhannai nomanuehiM jA sA tiriehiMsA ya hoi duvihA u / saccittehi suvihayA! accittehiM ca nAyannA / / 69 // vR-nigadasiddhA, duvihaMpi egagAhAe bhaNNai ____ cAuloyagamAhiM jalacaramANa hoi saccittA / jalathalakhahakAlagae acitte vigiMcaNaM kujjA / / 70 // vR- imIe vakkhANaM-nomanussA 2 sacittA acittA ya, sacittA cAulodayamAisu, cAulodayagahaNaM jahA oghanijjuttIe tattha nivuDDuo Asi macchao maMDukkaliyA vA, taM dhetUNa theveNa pANieNasaha nijjai, pANiyamaMDukko pANiyaM daddUNa uDhei, macchaobala chubbhai, AiggahaNeNa saMsaTThapANaeNa vA gorasakuMDaevAtellabhAyaNe vA evaMsaJcittA, aJcittAanimisao keNaiAnIo pakkhiNA paDinIeNa vA, thalayaro uMduro gharakoilo evamA, khahacaro haMsavAyasamayUrA, jattha sadosaM tattha vivego appasAgArie bolakaraNaM vA, niddose jAheruccaitAhe vigicai / tasapANapAriTThAvaNiyA gayA, idAniMnotasANapAriTThAvaNiyA bhannai notasapANehiM jA sA duvihA hoiAnupuvvIe / AhAraMbhi suvihiA! nAyavvA noaAhAre / / 71 // vR- notasa nigadasiddhA, navaraM noAhAro uvagaraNAi, tattha AhAraMbhi ujA sA sA duvihA hoi AnupuvvIe / jAyA ceva suvihiyA! nAyavvA taha ajAyA ya / / 72 / / vR-'AhAre' AhAraviSaye yA'sau pAristhApanikA sA 'dvividhA' dviprakArA bhavati 'AnupUrvyA' paripAcyAH vaividhyaM darzayati-'jAyA ceva suvihiyA ! nAyavvA taha ajAyA ya' tatra doSAt parityAgArhAhAraviSayA yA sA jAtA, tatazca jAtA caiva 'suvihitA' ityAmantraNaM prAgvata, jJAtavyA, tathA'jAtA ca, tatrAtiriktanivaghAhAraparityAgaviSayA'jAtocyata iti gAthArthaH / / tatra jAtAM svayameva pratipAdayannAha AhAkamme ya tahA lohavise Abhiogie gahie / eeNa hoijAyA vocchaMse vihIevosiraNaM / / 73 / / vR-AdhAkarma-pratItaMtasminnAdhAkarmaNica tathA 'lohavise Abhiogie gahie'tti lobhAdgRte 'vise'tti viSakRte gRhIte 'Abhiogie'tti vazIkaraNAya mantrAbhisaMskRte gRhIte sati kathaJcinmakSikAvyApatticeto'nyathAtvAdiliGgatazca jJAtesati etena' AdhAkarmAdinA doSeNabhavati 'jAtA' pAristhApanikA doSAtparityAgArhAhAraviSayetyarthaH, 'vocchaMse vihIevosiraNaM'ni vakSye'syA vidhinA-jinoktena vyutsarjanaM-parityAgamityarthaH, / / egaMtamanAvAe accitte thaMDille guruvaDhe / chAreNa akkAmittA tiTThANaM vAsaNaM kujjA / / 74 // vR-ekAnte 'anApAte' stryAdhApAtarahite 'acetane' cetanAvikale 'sthANDilye' bhUbhAge Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273] 145 'gurUpadiSTe' guruNA vyAkhyAte, anenAvidhijJena paristhApanaM na kAryamiti darzayati, 'chAreNa akkamittA' bhasmanA sammithya 'tiTThANaM sAvaNaM kujjatti sAmAnyena tisro vArAH zrAvaNaM kuryAt amukadoSaduSTamidaM vyutsRjAmi evaM, vizeSatastu viSakRtAbhiyogikAderevApakArakasyaiSa vidhiH, na tvAdhAkadiH, tadgataM prasaGgenehaiva bhaNiSyAma itigAthArthaH / ajAtatapAristhApanikI Ayarie ya gilANe pADuNae dullahe sahasalAhe / esA khaluajjAyA vocchaM se vihie vosiraNaM / / 75 // vR-AcArye satyadhikaM gRhItaM kiccada, evaM glAne prAdhUrNaka durlabhevA viziSTadravye satisahasalAbheviziSTasya kathaJcillAbhe sati atiriktagrahaNasambhavaH, tasya ca yA pAristhApanikA eSA khalu 'ajAtA' aduSTAdhikAhAraparityAgaviSayetyarthaH, 'vocchaM se vihIe vosiraNaM prAgvaditi gAthArthaH __egaMtamanAvAe accitte thaMDile guruvaiDhe / Aloe tinnipuMje tiTThANaM sAvaNaM kujjA / / 76 // vR-pUrvAddhaM prAgvat 'Aloe'tti prakAze trIn puJjAn kuryAt, ata eva mUlaguNaduSTe tvekamuttaraguNaduSTe tu dvAviti prasaGgaH, tathA 'tiTThANaM sAvaNaM kujjatti pUrvavadayaM gAthArthaH / / gatA''hArapAristhApanikA, adhunA noAhArapAristhApanikAM pratipAdayati noAhAraMbhI jAsAsA duvihA hoi AnupuvvIe / uvagaraNaMbhi suvihiyA! nAyavvA noyauvagaraNe / / 77 // vR-nigadasiddhA, navaraM noupakaraNaM zleSmAdi gRhyate, uvagaraNaMbhi ujA sA sA duvihA hoiAnupuvvIe / jAyA ceva suvihiyA! nAyavvA taha ajAyA ya / / 78 // vR-nigadasiddhaiva, navaramupakaraNaM vastrAdi, jAyA ya vatthapAe vaMkA pAe ya cIvaraMkujjA / ajjAyavatthapAe voccatthe tucchapAe ya ||pr.1 // vR-jAtA ca vastre pAtre ca vaktavyA, codanAbhiprAyastAvadvastre mUlaguNAdiduSTe vaGkAni pAtreca cIvaraM kuryAt, ajAtA ca vaktavyA-vastre pAtre ca 'voccatthe tucchapAe ya' codanAbhiprAyo vastraM viparyastaM-Rju sthApyate pAtraMca Rju sthApyata iti, siddhAntaMta vakSyAmaH, eSa tAvad gAthArthaH / / iyaM cAnyakartRkI gAthA / duvihA jAyamajAyA abhiogavise yasuddha'suddhA ya / egaMcadonni tinniya mUluttarasuddhajANaTThA / / 79 // vR-dvividhAjAtAajAtApAristhApanikA-AbhiogikI viSeca azuddhAzuddhAca, tatrazuddhA ajAtA bhaviSyati, ayaM va prAgnirdiSTaH siddhAntaH- 'egaM ca donni tinni ya mUluttarasuddhi jANAhi' mUlaguNA'suddhe eko granthiH pAtreca rekhA, uttaraguNAsuddhe dvau, zuddha trayaiti gAthArthaH / avayavArthastu gAthAdvayasyApyayaMsAmAcAryabhijJairgIta iti-uvagaraNenouvagaraNeya, uvagaraNejAyA ajAyAya, jAyA vatthe pAe ya, ajAyAvi vatthe patte ya, jAyA nAma vatthapAyaM mUlaguNasuddhaM uttaraguNaasuddhaM vA [25/10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 abhiogeNa vA viseNa vA, jai viseNa AbhiogiyaM vA vatthaM pAyaM vA khaMDAkhaMDiM kAUNa vigiMciyavvaM, sAvaNA ya taheva, jAni airittANi vatthapAyANi kAlagae vA paDibhagge vA sAhAraNagahie vA jAeja ettha kA vigiMcaNavihI?,coyao bhaNai-AbhiogavisANaM taheva khaMDAkhaMDiM kAUNa vigicaNaM mUlaguNaasuddhavatthassa ekkaM vaMkaM kIrai, uttaraguNaasuddhassa donni vaMkANi, suddhaM ujjuyaM vigiMcijjai, pAe mUlaguNa'suddhe egaM cIraM dijai, uttaraguNaasuddhe donni cIrakhaMDANi pAe chubbhaMti, suddhaM tucchaM kIrai-rittayaMti bhaNiyaM hoi, AyariyA bhaNaMti-evaM suddhaMpi asuddhaMbhavai, kahaM?, ujjuyaM ThaviyaM, egeNa vaMkeNamUlaguNaasuddhaM jAyaM, dohiMuttaraguNaasuddhaM, ekavaMkaM duvaMkaMvA hojjA duvaMkaM ekavaMkaMvA hojjA, evaM mUlaguNe uttaraguNo hojjA uttaraguNevAmUlaguNo hojjA, evaM ceva pAevi hojA, egaM cIvaraM niggayaM mUlaguNAsuddhaM jAyaM, dohiM viNiggaehiM suddhaM jAyaM, je ya tehiM vatthapAehiM paribhuMjiehiM dosA tesiM AvattI bhavai, tamhA jaM bhaNiyaM te taM na juttaM, tao kahaM dAuM vigiMciyavvaM?, AyariyA bhaNaMti-mUlaguNe asuddhe vatthe ego gaMThI kIrai uttaraguNaasuddhe donni suddhe tinnievaM vatthe, pAe mUlaguNaasuddhe aMto aThThae egasahiyA rehA kIrai, uttaraguNaasuddhe donni, suddhe tinni rehAo, evaM nAya hoi, jANaeNa kAyavvANi, kahiM pariTTaveyavvANi ?-egaMtamanAvAe saha pattAbaMdharayattANeNa, asai paDilehaNiyAe doreNa muhe bajjhai, uddhamuhANi ThavijaMti, asai ThANassa pAsalliyaM Thavijai, jao vA Agamo tao pupphayaM kIrai, eyAe vihIe vigiMcijjai, jai koiAgAro pAvaitahAvivosaThThA'higaraNA suddhA sAhuNo, jehiM annehiM sAhUhiM gahiyANijai kAraNe gahiyANi tANi ya suddhA jAvajjIvAe suddhA sAhuNo, jehiM annehiM sAhUhiM gahiyANi jai kAraNe gahiyANi tANi ya suddhA jAvajIvAe pari jaMti, mUlaguNauttaraguNesu uppanne te vigiMcai, gatopakaraNapAristhApanikA, adhunA noupakaraNapAristhApanikA pratipAdyate, Aha ca nouvagaraNe jAsA caubvihA hoiAnupuvvIe / uccAre pAsavaNekhele siMdhANae ceva / / 80 // vR-nigadasiddhaiva, vidhi bhaNati uccAraMkuvvaMto chAyaM tasapANarakkhaNaTThAe / kAyaduyadisAbhiggahe yado ceva'bhigiNhe / / 81 // puDhaviMtasapANasamuTThiehiM etthaM tuhoicaubhaMgo / paDhamapayaM pasatthaM sesANi u appasatthANi / / 82 // imINaM vakkhANaM-jassa gahaNI saMsajjaitena chAyAe vosiriyavvaM, kerisiyAechAyAe?-jotAva logassa uvabhogarukkho tattha navosirijai, niruvabhoge vosirijai, tatthavi jA sayAo pamANAo niggayA tattheva vosirijai, asai puNaniggayAe tattheva vosirijai asati rukkhANaM kAraNaM chAyA kIrai tesu pariNaesu vaccai, kAyA donni-tasakAo thAvarakAo ya, jai paDileheivi pamajai'vi egidiyAvi rakkhiyA tasAvi, aha paDilehei na pamajjai to thAvarA rakkhiyA tasA paricattA, aha na paDileheipamajjaithAvarA paricatA tasArakkhiyA, iyaratthadoviparicattA, suppaDilehiyasuppamajjiesuvi paDhamaM payaM pasatthaM, viiyataie ekke kkeNa cautthaM dohivi appasatthaM, paDhamaM AyariyavvaM sesA parihariyavvA, disAbhiggahe Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 adhyayanaM -4- [ni. 1273]] _ 'ubhe mUtrapurISeca, divA kuryAdudamukhaH / rAtrau dakSiNatazcaiva, tasya Ayurna hIyate / / ' do ceva eyAu abhigeNhaMti, DagalagahaNe taheva caubhaMgo, sUriye gAme evamAi vibhAsA kAyavvA jahAsaMbhavaM / / adhunA ziSyAnuzAstiparAM parisamAptigAthAmAha gurumUlevi vasaMtAanukUla je na hoti uguruNaM / ___ eesiMtupayANaMdUraMdUreNa te hoMti / / vR- 'gurumUle' gurvantike'pi 'vasantaH' nivasamAnAH anukUlA ye na bhavantyeva guruNAm, eteSAM 'padAnAM' uktalakSaNAnAM, tuzabdAdanyeSAMca dUraMdUreNa tebhavanti, avinItatvAtteSAM zrutApariNateriti gAthArthaH / / pAristhApanikeyaM samApteti / / mU. (24) paDikkamAbhi chahiM jIvanikAehiM-puDhavikAeNaMAukAeNaM teukAeNaM vAukAraNa vaNassaikAeNaM tasakAeNaM / paDikkamAbhi chahiM lesAhi-kiNhalesAe nIlalesAe kAulesAe teulesAe pamhalesAe sukkalesAe / / paDikkamAmi sattahiM bhayaTThANehiM / aTTahiM mayaThANehiM / navahi baMbhacareguttIhiM / dasavihe samaNadhamme / ekkArasahiM uvAsagapaDimAhiM / bArasahiM bhikkhupaDimAhiM / terasahi kiriyaatthaannehiN| __ vR-pratikramAmi SaGgirjIvanikAyaiH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtairyo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tadyathA-pRthivIkAyenetyAdi / pratikramAmi SaGgirlezyAbhiH karaNabhUtAbhiryo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tadyathA-kRSNalezyayetyAdikRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmoya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate / / kRSNAdidravyANi tu sakalaprakRtiniSyandabhUtAni, AsAM ca svarupaM jambUkhAdakaddaSTAntena grAmaghAtakadRSTAntena ca pratipAdyate'jaha jaMbutaruvarego supakkaphalabhariyanabhiyasAlaggo / dihro chahiM purisehiMte biMtIjaMbubhakkhemo / / kiha puNa? te beMteko AruhamANANajIvasaMdeho / to chidiUNamUle pADemuMtAhe bhakkhemo / / bitiAha edaheNaM kiM chinneNaM taruNa amhaMti? / sAhA mahalla chiMdaha taio beMtI pasAhAo / / gocche cautthao una paMcamao veti geNhaha phalAiM / chaTTho beMtI paDiyA eecciya khAha ghettuMje / / diTuMtassovaNao jo veti taruvi chinnamUlAo / so vaTTaikiNhAe sAlamahallA unIlAe / / havai pasAhA kAU gocchA teU phalA ya pamhAe / paDiyAe sukkalesA ahavA annaM udAharaNaM / / corA gAmavahatthaM viniggayA ego betighAeha / jaMpecchaha savvaMdupayaMcacauppayaM vAvi / / biio mAnusa purise yataio sAuhe cauttheya / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 Avazyaka- mUlasUtram - 2-4 / 24 paMcamao jujjhate chaTTo puNa tatthimaM bhaNai / / ekkaM tA haraha dhanaM bIyaM mAha mA kuNaha evaM / kevala haraha dhanaMtI uvasaMhAro imo tesiM / / savve mAhattI vaTTaiso kiNhalesapariNAmo / evaM kameNa sesA jA caramo sukkalesAe / / Adillatinni etthaM apasatthA uvarimA pasatthA u / apasatthAsuM vaTTiya na vaTTiyaM jaM pasatthAsuM / / esaiyAro eyAsu hoi tassa ya paDikkamAmitti / paDikUlaM vaTTAmI jaM bhaNiyaM puNo na sevemi / / pratikramAmi saptabhirbhayasthAnaiH karaNabhUtairyo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti, tatra bhayaM mohanIyaprakRtisamuttha AtmapariNAmastasya sthAnAni-AzrayA bhayasthAnAni - ihalokAdIni, tathA cAha saGgrahaNikAraH - ihaparaloyAdAnamakamhA AjIvamaraNamasiloe tti asya gAthAzakalasya vyAkhyA- 'iharapaloa ' tti ihalokabhayaM paralokabhayaM tatra manuSyAdisajAtIyAdanyasmAnmanuSyAdereva sakAzAt bhayamihalokabhayaM, vijAtIyAttu tiryagdevAdeH sakAzAdbhayaM paralokabhayam, AdIyata ityAdAnaM dhanaM tadartha caurAdibhyo yadbhayaM tadAdAnabhayam, akasmAdevabAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSvevAvasthitasya rAtryAdau bhayam akasmAdbhayaM, 'AjIve' ti AjIvikAbhayaM nirdhanaH kathaM durbhikSAdAvAtmAnaM dhArayiSyAmItyAjIvikAbhayaM, maraNAdbhayaM maraNabhayaM pratItameva, 'asilogo' tti azlAghAbhayam-ayazobhayamityarthaH, evaM kriyamANe mahadayazo bhavatIti tadbhayAnna pravartata iti gAthAzakalAkSarArthaH / / madaH -mAnastasya sthAnAni - paryAyA bhedA madasthAnAni, iha ca pratikramAmIti vartate, aSTabhirmadasthAnaiH karaNabhUtairyo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti, evamanyeSvapi sUtreSvAyojyaM, kAni punaraSTau madasthAnAni ?, ata Aha saGgrahaNikAraHjAIkulabalaruve tavaIsarie sue lAhe / / asya vyAkhyA- kazcinnarendrAniH pravrajito jAtimadaM karoti, evaM kulabalarupatapaezvazrutalAbheSvapi yojyamiti / / navabhirbrahmacaryaguptibhiH, zeSaM pUrvavat, tAzcemAHvasahikahanisijjidiye kuDuMtarapuvvakIliyapaNIe / amAyAhAravibhUsaNA ya nava baMbhaguttIo / / na vR- brahmacAriNA tadguptyanupAlanapareNa na strIpazupaNDakasaMsaktA vasatirAsevanIyA, na strINAmekAkinAM kathA kathanIyA, na strINAM niSadyA sevanIyA, utthitAnAM tadAsane nopaveSTavyaM, strINAmindriyANyavalokanIyAni, na strINAM kuDyAntaritAnAM mohanasaMsaktAnAM kvaNitadhvanirAkarNavitavyaH, na pUrvakrIDitAnusmaraNaM kartavyaM, na praNItaM bhoktavyaM, snigdhamityarthaH nAtimAtrAhAropabhogaH kAryaH, na vibhUSA kAryA, etAnava brahmacaryaguptaya iti gAthArthaH / / zramaNaH prAgnirupitazabdArthastasya dhamaH-kSAntyAdilakSaNastasmin dazavidhe- dazaprakAre zramaNadharme sati tadviSaye vA pratiSiddhakaraNAdinA yo mayA'ticAraH kRta iti bhAvanA / dazavidhadharmasvarupapratipAdanAyAha - khaMtIya maddavajjava muttI tava saMjame ya boddhavve / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 adhyayanaM -4- [ni. 1273] saccaM soyaM AkiMcaNaMca baMbhaMcajaidhammo / / / kSAntiH zramaNadharmaH, krodhaviveka ityarthaH, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, mRdorbhAvaH mArdavaM mAnaparityAgena vartanamityarthaH,tathA RjubhAva ArjavaM-mAyAparityAgaH,mocanaM muktiH, lobhaparityAga iti bhAvanA, tapo dvAdazavidhamanazanAdi, saMyamazcAzravaviratilakSaNaH 'boddhavyaH' vijJeyaH zramaNadharmatayA, satyaM pratItaM, zaucaMsaMyamaprati nirupalepatA, AkiJcanyaMca, kanakAdirahitatetyarthaH, brahmacarya ca, eSa yatidharmaH, ayaMgAthAkSarArthaH / / anye tvevaM vadanti __khaMtI muttI ajava maddava taha lAghave taveceva / saMyama ciyAga'kiMcaNa boddhavve baMbhacerai ya / / tatra lAghavam-apratibaddhatA, tyAgaH- saMyatebhyo vastrAdidAnaM, zeSaM prAgvat, guptyAdInAM cA''dyadaNDakottkAnAmapIhopanyAso'nyavizeSAbhidhAnAdaduSTa iti / / ekAdazabhirupAsakapratimAbhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAra iti, upAsakAH-zrAvakAsteSAM pratimAH-pratijJA darzanAdiguNayuktAH kAryA ityarthaH, upAsakapratimAH, tAzcaitA ekAdazeti dasaNavayasAmAiya posahapaDimA abaMbha saccitte / AraMbhapesauddiTTa vajjae samaNabhUeva / / vR- darzanapratimA, evaM vratasAmAyikapauSadhapratimA abrahmasacittaArambhapreSyauddiSTavarjakaH zramaNabhUtazceti, ayamAsAM bhAvArthaH sammaiMsaNasaMkAisallapAmukkasaMjuo jo u / sesaNugavippamukko esAkhalu hoMti paDimAu / / biiyA puna vayadhArI sAmAiyakaDoya taiyayA hoi / hoicautthI cauddasi aTThamimAIsu diyahesu / / posaha cauvvihaMpI paDipunnaM samma jo u anupAle / __ paMcami posahakAle paDimaM kuNaegarAIyaM / / asiNANaviyaDabhoI pagAsabhoittijaMbhaNiya hoi / divasao na rattibhuMje maulikaDo kaccha navi rohe / / diya baMbhayAri rAI parimANakaDe aposahIesuM / posahie rattimi ya niyameNaM baMbhayArI ya / / iya jAvapaMca mAsA viharaihu paMcamA bhave paDimA / chaTThIebaMbhayArI ya vihare jAva chammAsA / / sattama sattau mAse navi AhAre sacittamAhAraM / jaM jaMhechillANaM taMto parimANasavvaMpi / / AraMbhasayaMkaraNaM amiyA aTTamAsa vajjei / navamA nava mAse puNa pesAraMbhe vivajjei / / dasamA puna dasa mAse uddiTTakayaMpi bhatta navibhuMje / so hoI churamuMDo chihaliM vA dhArae jAhiM / / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/24 jaM nihiyamatthajAyaM pucchaMti niyANa navariso Aha / jaijANe to sAhe ahanavito beMti navi jANe / / khuramuMDo loo vA rayaharaNa paDigahaM ca geNhittA / samaNabbhUo vihare navariM sannAyagA uvari / / mamikAraavocchinne vaccai sannAyapalli daTuMje / tatthavi sAhuvva jahA giNhai phAsuMtuAhAraM / / esA ekkArasamA ikkArasamAsiyAsu eyAsu / pannavaNavitahaasadahANabhAvAu aiyAro / / dvAdazabhirbhikSupratimAbhiH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti, kriyA prAgvat, tatrodgamotpAdanaiSaNAdizuddhabhikSAzinobhikSavaH-sAdhavasteSAMpratimAH-pratijJA bhikSupratimAH, tAzcemA ____ mAsAI sattaMtA paDhamAbitisatta (satta) rAidinA / . aharAI egarAI bhikkhUpaDimANabArasagaM / / mAsAdyAH saptAntAH 'prathamAdvitrisapta (sapta) rAtridivA' prathamA saptarAtrikI, dvitIyA saptarAtrikI, tRtIyA saptarAtrikI, ahorAtrikI, ekarAtrikI, idaM bhikSupratimAnAM dvAdazakamiti / ayamAsAM bhaavaarthH| paDivAisaMpuno saMghayaNadhiijuo mahAsatto / paDimAu jinamayaMmI saMmaM guruNA anunnAo / / gacchecciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asaMpunnA / navamassa taiyavatthu hoijahanno suyAbhigamo / / vosaThThacattadehI uvasaggasaho jaheva jinkppii| esaNa abhiggahIyAbhattaMca alevayaM tassa / / gacchA vinikkhamittApaDivajje mAsiyaM mahApaDimaM / dattegabhoyaNassA pAnassavi egajA mAsaM / / pacchA gacchamaIe eva dumAsi timAsi jA satta / navaraM dattIvuDI jAsatta usattamAsIe / / tattoya aTThamIyA havai hU paDhamasattarAiMdI / tIya cautthacauttheNa'pAnaeNaM aha visesI / / tathA cA''gamaH- "paDhamasattarAiMdiyANaM bhikkhUpaDimaM paDivanassa anagArassa kappaise cauttheNaM bhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmassa ve" tyAdi, uttANagapAsallINasajjIvAvi ThANe ThAittA / sahauvasagge ghore divvAItattha avikNpo|| doccAvi erisacciya bahiyA gAmAiyANa navaraMtu / ukkuDalagaMsAI DaMDAitiuvva ThAittA / / taccAevievaM navaraM ThANaMtu tassa godohI / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 adhyayanaM-4- [ni. 1273] vIrAsanamahavAvI ThAija va aMbakhujovA / / emeva ahorAIchaThTha bhattaM apAnayaM navaraM / gAmanayarANa bahiyA vagdhAriyapANie ThANaM / / emeva egarAI aTThamabhatteNa ThANabAhirao / IsIpabbhAragae animisanayanegadiTThIe / / sAhasa dovipAe vagdhAriyapANi ThAyaI ThANaM / vAghAri laMbiyabhuo sesa dasAsuMjahA bhaNiyaM / / trayodazabhiH kriyAsthAnaH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtairyo'ticAraH kRta iti, kriyA pUrvavat, karaNaM kriyA, karmabandhanibandhanA ceSTetyarthaH, tasyAH sthAnAni-bhedAH paryAyA arthAyAnayetyAdayaH kriyAsthAnAni, tAni punastrayodazabhavantIti, Aha ca saGgahaNikAraH aTThAnaTThA hisA'kamhA diTThI yamosa'dinneya / abbhatthamANamette mAyAlohe riyAvahiyA / / vR- arthAya kriyA, anarthAya kriyA, hiMsAyai kriyA, akasmAt kriyA, 'diTThiya' tti dRSTiviparyAsakriyAcasUcanAtsatramitikRtvA, maSAkriyA'dattAdAnakriyAca, adhyAtmakriyA, mAnakriyA, mitradoSakriyA, mAyAkriyA, lobhakriyA IryApathakriyA, ayamAsAM bhAvArthaH tasathAvarabhUehiM jo daMDaM nisiraIha kajaMmi / Aya parassa va aTThA aTThAdaMDaM tayaMbeMti / / jo puna saraDAIyaM thAvarakAyaM ca vaNalayAIyaM / mArettuM chidiUNava chaDDe eso anaTThAe / / ahimAiveriyassa va hiMsiMsu hiMsaivva hiMsihiI / jo daMDaM Akhabhai hiMsAdaMDo bhave eso / / annahAe nisirai kaMDAiannamAheNa jou / jova niyaMto sassaM chiMdijA sAlimAIya / / esa akamhAdaMDo diTThivivajjAsao imo hoi| jo mittamamittaMtI kAuMghAei ahavAvi / / gAmAIghAesu va atena tenaMti vAvighAejA / diTThivivajjAse so kiriyAThANaMtupaMcamayaM / / AyaTThA nAyagAiNavAvi aTThAejo musaMvayai / so mosapaccaIo daMDo chaTo havai eso / / emeva AyanAyagaaTThA jo geNhai adinnaM tu / eso adinnavattI ajjhatthIo imo hoi / / navi kovi kiMci bhaNaI tahavihu hiyaeNadummano kiMpi / tassa'jjhatthI saMsaicauro ThANA ime tassa / kohomAno mAyA loho ajjhatthakiriya eveso / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/24 jo puNajAimayAI aThThaviheNaM tumAnenaM / / matto hIlei paraM khiMsai paribhavaimANavattesA / mAyapiinAyagAINa jo puNa appevi avarAhe / / tivvaM daMDaM kareiDahaNaMkaNabaMdhatAlaNAIyaM / taM mittadosavattI kiriyAThANaM havai dasamaM / / ekkArasamaM mAyA annaM hiyayaMmi anna vAyAe / annaM AyaraI yA sa kammuNA gUDhasAmattho / / mAyAvattI esA tatto puNa lohavattiyA iNamo / sAvajAraMbhapariggahesu satto mahaMtesu / / taha itthI kAmesuM giddho appANayaM ca rakkhaMto / annesiM sattANaM vahabaMdhaNamAraNaM kuNai / / eso ulohavittI iriyAvahiyaM ao pavakkhAmi / iha khalu anagArassA samiIguttIsuguttassa / / sayayaM tu appamattassa bhagavao jAva cakkhupamhaMpi / nivayaitA suhumA vihuiriyAvahiyA kiriya esA / / mU. (25) coddasahiM bhUyagAmehiM pannarasahiM paramAhaMmiehiM solasahiM gAhAsolasaehiM sattarasavihe saMjame aTThArasavihe abaMbhe egUNavIsAe nAyajjhayaNehiM vIsAe asamAhiThANehi / / __vR- caturdazabhirbhUtagrAmaiH, kriyA pUrvavat, bhUtAni-jIvAsteSAM grAmAH-samUhA bhUtagrAmAstaiH, te caivaM caturdaza bhavanti egidiyasuhumiyarA sanniyara paNiMdiyA ya sabIticaU / pajjattApajjatto bheeNaM coddasaggAmA / / vR. ekendriyAH-pRthivyAdayaH sUkSmetarA bhavanti, sUkSmA bAdarAzcetyarthaH, saMjJItarAH, paJcaindriyAzca, saMjJino'saMjJinazceti bhAvanA, 'sabIticau'tti saha dvIndriyatrIndriyacaturindriyaiH, ete hi paryAptakAparyAptakabhedena caturdaza bhUtagrAmA bhavanti, evaM caturdazaprakAro pradarzitaH, adhunA'mumeva guNasthAnadvAreNa darzayannAha saGgahaNikAraH micchaddiTTI sAsAyaNe yataha sammamicchadiTThI ya avirayasammaTTiI virayAviraepamatteya / / tatto ya appamatto niyaTTianiyaTTibAyare suhume / uvasaMtakhINamohe hoi sajogI ajogIya / / gAthAdvayasya vyAkhyA-kazcidbhatagrAmo mithyAdRSTiH, tathA sAsvAdanazcAnyaH, sahaiva tattvazraddhAnarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanaH, kvaNadghaNTAlAlAnyAyena prAyaH parityaktasamyaktvaH, taduttarakAlaM SaDAvalikAH, tathA coktam "uvasamasaMmattAto cayato micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasamattaM tadaMtarAlaMmichAvaliyaM / / " Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273] 153 __ tathA samyagmithyAdRSTizca samyaktvaM pratipadyamAnaH prAyaH saJjAtatattvarucirityarthaH, tathA'viratasamyagdRSTiH-dezaviratirahitaH samyagdRSTiH, viratAvirataH-zrAvakagrAmaH, pramattazca prakaraNAtpramattasaMyatagrAmo gRhyate, tatazcApramattasaMyatagrAma eva, 'niyaTTianiyaTTibAyaro' tti nivRttibAdaro'nivRttibAdarazca, tatrakSapakazreNyantargato jIvagrAmaH, kSINadarzanasaptakaH nivRttibAdarobhaNyate, tata Urve lobhAnuvedanaM yAvadanivRttibAdaraH, 'suhume'tti lobhANUna vedayan sUkSmo bhaNyate, sUkSmasamparAya ityarthaH, upazAntakSINamohaH zreNiparisamAptAvantarmuhUrtaM yAvadupazAntavItarAgaH kSINavItarAgazcabhavati,sayogI aniruddhayogaH bhavasthakevaligrAma ityarthaH, ayogIca niruddhayogaH zailezyAM gato hrasvapaJcAkSarogiraNamAtrakAlaM yAvat iti gAthAdvayasamAsArthaH / / vyAsArthastu prajJApanAdibhyo'vaseyaH / / paJcadazabhiH paramAdhArmikaiH, kriyA pUrvavat, paramAzca te'dhArmikAzca 2, saMkliSTapariNAmatvAtparamAdhArmikAH, tAnabhidhitsurAha saGgahaNikAraH aMbe aMbarisIceva, sAme asabale iya ruddovaruddakAle ya, mahAkAletti Avare / / .. asipatte dhanakuMbhe, vAlU veyaraNI iya / kharassare mahAghose, ee pannarasAhiyA / / idaMgAthAdvayaM sUtrakRnniyuktigAthAbhireva prakaTAbhirvyAkhyAyatedhADeMti pahAvetiya haNaMti baMdhaMti taha nisuMbhaMti / muMcaMti aMbaratale aMbA khalu tattha neraiyA / / ohayahae ya tahiyaM nissanne kappaNIhiM kappaMti / bidaliyacaTulayachinne aMbarisA tattha neraie / / sADaNapADaNatunnaNa viMdhaNa (baMdhaNa) rajjUtala(laya)ppahArehiM / sAmA neraiyANaM pavattayaMtI apunnANaM / / aMtagayaphepha sANiya hiyayaM kAlejaphupphuse cunne / sabalA neraiyANaM pavattayaMtI apunnANaM / / asisattikuMtatomarasUlatisUlesusUiciiyAsu / poeMti ruddakammA narayapAlA tahiM roddA / / bhaMjaMti aMgamaMgANi Uru bAhU sirANikaracaraNe / kappaMti kappaNIhiM uvaruddA pAvakammarae / / mIrAsusuMDaesu ya kaMDUsupayaNagesu ya payaMti / kuMbhIsuyalohIsuya payaMti kAlA uneraiyA / / kappiMti kAginImaMsagANiM chiMdaMti sIhapucchANi / khAyaMtiya neraie mahAkAlA pAvakammarae / / hatthe pAe UrubAhU ya siraMca aMguvaMgANi | chiMdaMti pagAmaMtu asineraiyA uneraie / / kannoTThanAsakaracaraNadasaNathaNapUaUrubAhUNaM / cheyaNabheyaNa sADaNaasipattadhaNUrhi pADiMti / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/25 kuMmIsu ya paiNIsuya lohIsuM kaMDulohakuMbhIsu / kuMbhI unarayapAlA haNaMti pAiMti naraesu / / taDataDataDassa jati bhajjaNe kalaMbuvAluyApaDhe / vAluyagA neraiyA loleMti aMbaratalaMmi / / vasapUyaruhirakesadvivAhiNI kalakalaMtajausottaM / veyaraNinirayapAlA neraieU pavAhati / / kappaMti karagatehiM kappaMti paropparaM parasuehiM / saMbaliyamAruhaMtI kharassarA tattha neraie / / bhIe ya palAyaMte samaMtao tattha te niraMbhaMti / pasuNo jahA pasuvahe mahadhosA tattha neraie / SoDazabhirgAthASoDazaiH sUtrakRtAGgAdyazrutaskandhAdhyayanairityarthaH, kriyA pUrvavat, tAni punaramUnyadhyayanAni samayo veyAlIyaM uvasagaparinathIparinnA ya / nirayavibhattIvIrasthao ya kusIlANa parihAsA / / vIriyadhammasamAhI maggasamosaraNaM ahatahaM gaMtho / jamaIyaM tahagAhAsolasamaM hoi ajjhayaNaM / / gAthAdvayaM nigadasiddhameva / saptadazavidhe saMyame, saptadazavidhe-saptadazaprakAre saMyame sati, tadviSayo vA pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti, kriyAyojanA pUrvavat, saptadazavidhasaMyamapratipAdanAyAha puDhavidagaaganimAruyavaNassai bitti caupaNidiajjIvo / pehuppehapamajjaNa pariTThavaNa mano vaIkAe / / vyAkhyAH puDhavAiyANa jAva ya paMcadiyasaMjamo bhave tesiM / saMghaTTaNAina kare tiviheNaM karaNajoeNaM / / 1 / / ajjIvehivijehiMgahiehiM asaMjamo havai jaiNo / jaha potthadUsapaNae taNapaNae cammapaNae ya / / 2 / / gaMDI kacchavi muTThI saMpuDaphalae tahA chivADI ya / eyaM potthayapaNayaM pannataM vIyarAehiM / / 3 // bAhallapuhuttehiM gaMDIpottho utullago dIho / kacchavi aMte taNuo majjhe pihulo muNeyavvo / / 4 // cauraMguladIho vA vaTTAgii muTThipotthao ahavA / cauraMguladIhocciya caurasso vAvi vinneo / / 5 // saMpuDao dugamAI phalagAvocchaM chivADimettAhe / tanupattUsiyaruvo hoi chivADIbuhA beMti / / 6 / / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 adhyayanaM -4- [ni. 1273] dIho vA hasso vAjo pihalo hoi appabAhulle / taM muNiyasamayasArA chivADipotthaMbhaNaMtIha / / 7 / / duvihaM ca dUsapaNayaM samAsao taMpihoi nAyavvaM / appaDilehiyapaNayaM duppaDilehaMca vinneyaM / / 8 // appaDilehiyadUse tUlI uvahANagaMca nAyavvaM / * gaMDuvahANAliMgaNi masUrae ceva pottamae / / 9 // palhavi koyavi pAvAra navayae tahA ydaaddhigaaliio| duppaDilehiyadUse eyaM bIyaM bhave paNayaM / / 10 / / palhavi hatthuttharaNaM koyavaoruyapUrio paDao / daDhigAlidhoyapottI sesa pasiddhA bhave bheyA / / 11 // taNapaNayaM puNabhaNiyaM jinehiM jiyarAyadosamohehiM / sAlI vIhI koddavarAlaga rannetaNAiMca / / 12 / / alaelagAvimahiso migANamaiNaMca paMcamaM hoi / taligA khallagabajjhe kosaga kattI ya bIyaM tu / / 13 // aha viyaDahirannAI tAina giNhai asaMjamo sAhU / ThANAi jattha cete pehapamajjitu tattha kare / / 14 / / esA pehuvapehA puNo ya duvihA uhoinAyavvA / vAghArAvAvAre vAvAre jaha ugAmassa / / 15 // eso uvikkhagohU avvAvAre jahA vinassaMtaM / kiM eyaM nu uvekkhasi duvihAe vettha ahigAro / / 16 / / vAvAruvekkha tahiyaM saMbhoiya sIyamANA coei / coeI iyaraMpI pAvayaNIyaMmi kajaMmi / / 17 // avvAvAra uvekkhA navi coei gihiM tusIyaMtaM / kammesuMbahuvihesuMsaMjama eso uvekkhAe / / 18 // pAe sAgAriesuMapamajittAvisaMjamo hoi / teceva pamajaMte asAgArie saMjamo hoi / / 19 / / pANehiM saMsattaM bhattaM pAnamahavAvi avisuddhaM / uvagaraNapattamAIjaMvA airitta hojAhi / / 20 // taM pariThavaNavihIe avahaTTa saMjamo bhave eso / akulasalamaNavairohe kusalANa udIraNaMjaM tu / / 21 // manavaisaMjama eso kAra puNa jaM avassakajjaMmi / gamanAgamanaM bhavaI taovautto kuNaisaMmaM / / 22 // tavvajaM kummassava susamAhiyapANipAyakAyassa / havaI ya kAyasaMjamo ciTuMtasseva sAhussa / / 23 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram - 24/25 aSTAdazaprakAre abrahmaNi- abrahmacarye sati tadviSayo vA pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti, kriyA pUrvavat, tatrASTAdazavidhAbrahmapratipAdanAyAha saGgrahaNikAraHorAliyaM ca divvaM manavaikAeNa karaNajoeNaM / anumoyaNakAravaNe karaNeNa'GkArasAbaMbhaM / / - iha mUlato dvidhA'brahma bhavati- audArikaM tiryagmanuSyANAM divyaM ca bhavanavAsyAdInAM, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, manovAkkAyAH karaNaM tridhA, yogena trividhenaivAnumodanakArApaNakaraNena nirupitaM, pazcAnupUrvyopanyAsaH, abrahmASTAdazavidhaM bhavati, iyaM bhAvanA- audArikaM svayaM na karoti manasA 3, nAnyena kArayati manasA 3, kurvantaM nAnumodate manasA 3, evaM vaikriyamapi / prAkRtazailyA chAndasatvAccaikonarvizatibhirjJAtAdhyayanairiti veditavyaM, pAThAntaraM vA 'egUNavIsAhiM nAyajjhayaNehiMti' evamanyatrApi draSTavyaM kriyA pUrvavat, jJAtAdhyayanAnijJAtAdharmakathAntarvartIni tAnyekonaviMzati abhidhAnataH pratipAdayannAha saGgrahaNikAraH 156 ukkhittaNAe saMghADe, aMDe kumme ya selae / tuMbe ya rohiNI mallI, mAgaMdI caMdimA iya / / dAvave udagaNAe, maMDukke teyalI iya / naMdiphale avarakaMkA, oyanne suMsu puMDariyA / / gAthAdvayaM nigadasiddhaM / viMzatibhirasamAdhisthAnaiH, kriyA prAgvadeva, tAni cAmUnidavadavacAraSpamajjiya dupamajjiya'irittasijja AsaNie / rAiniyaparibhAsiya therabbhUovadhAI ya / / saMjalaNakohaNo piTThimaMsie'bhikkha'bhikkhamohArI / ahikaraNakaroIraNa akAlasajjhAyakArI yA / / sasarakkhapANipAe saddakaro kalaha jhaMjhakArI ya / sUrappamANabhotI vIsaime esaNAsamie / / gAthAtrayam, asya vyAkhyA-samAdhAnaM samAdhiH- cetasaH svAsthyaM mokSamArge'vasthitirityarthaH, na samAdhirasamAdhistasya sthAnAni - AzrayA bhedAH paryAyA asamAdhisthAnAnyucyante, davadavacAri duyaM duyaM niravekkho vaccaMto iheva appANaM paDaNAdiNA asamAhIe joei, anne ya satte bAdhate asamAhIe joei, sattavahajaNieNa ya kaMmuNA paraloevi appANaM asamAhIe joei, ato druta 2 gantRtvamasamAdhikAraNatvAdasamAdhisthAnam, evamanyatrApi yathAyogaM svabuddhyA'kSaragamanikA kAryeti, apajie ThANe nisIyaNatuyaTTaNAi AyaraMto appANaM vicchugaDaMkAdiNA satte ya saMghaTTaNAdiNA asamAhIe joei, evaM dupamajievi AyaraMto, airitte sejjA AsaNietti airittAe sejAe ghaMghasAlAe annevi AvAseMti ahigaraNAiNA appANaM pare ya asamAhIe joei AsanaM- pIDhaphalagAi taMpi airittamasamAhIe joei, rAyaNiyaparibhAsI rAiNio-Ayario joya, vA jo mahallo jAisuyapariyAyAdIhiM tassa paribhAsI paribhavakArI asuddhacittattaNao appANaM pare ya asamAhIe joyai, therovaghAi therA AyariyA guravo te AyAradoseNa sIladoseNa ya nANAIhiM uvahaNati, uvahaNaMto duThThacittattaNao appANamanneya asamAhIe joei, bhUyANi egiMdiyA te aNaTTAe uvahaNai uvahaNaMto Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1273] 157 asamAhIe joei, saMjalaNotti muhutte 2 rusai rusaMto appANananne ya asamAhIe joei, kohaNotti sai kuddho accaMtakuddhau bhavai, so ya paramappANaM ca asamAhIe joei, evaM kriyA vaktavyA, piTThimaMsietti paraMmuhassa avannaM bhaNai, abhikkhabhikkhamohArIti abhikkhaNamohAriNI bhAsaM bhAsai jahA dAso tumaM coro vatti jaM vA saMkiyaM taM nissaMkiyaM bhaNai evaM cevatti, ahigaraNakarodIraNa ahigaraNAI kareti annesiM kalaheitti bhaNiyaM hoti yantrAdIni vA udIrati, uvasaMtANi puno udIreti, akAlasajjhAyakArI ya kAliyasuyaM ugghADAporisIe paDhai, paMtadevayA asamAhIe jo ei, sasarakkhapANipAo bhavai sasarakkhapANipAe saha sarakkheNa sasarakkhe athaMDillA thaMDillaM saMkamaMto na pamajjai thaMDillAovi athaMDillaM kaNhabhomAisu vibhAsA sasarakkhapANipAe sasarakkhehiM hatthehiM bhikkhaM gehai ahavA anaMtarahiyAe puDhavIe nisIyaNAi kareMto sasarakkhapANipAo bhavati, sa karei asaMkhaDabolaM karei vigAlevi mahayA saddeNa u vaei verattiyaM vA gAritthayaM bhAsaM bhAsai, kalahakaretti appaNA kalahaM karei taM karei jeNa kalaho bhavai, jhaMjhakArI ya jeNa 2 gaNassa bheo bhavai savvo vA gaNo jhaMjhavio acchai tArisaM bhAsai karei vA, sUrappamANabhoitti sUra eva pamANaM tassa udiyamette Araddho jAva na atthamei tAva bhuMjai sajjhAyamAI na kareti, paDicoio rusai, ajIragAI ya asamAhi uppajjai, esaNA'samietti aNesaNaM na pariharai paDicoio sAhUhiM samaM bhaMDai, aparihaMto ya kAyANamuvarohe vaTTa, vaTTaMto appANaM asamAhIe joeitti gAthAtrayasamAsArthaH / / vistarastu dazAkhyAd granthAntarAdavaseya iti, mU. (26) ekkavIsAe sabalehiM bAvIsAe parIsahehiM tevIsAe sUyagaDajjhayaNehiM cauvIsAe devehi paMcavIsAe bhAvaNAhiM chavvIsAe dasAkappavavahArANaM uddesaNakAlehiM sattAvIsavihe anagAracarite aTThAvIsavihe Ayarakappe egUNatIsAe pAvasuyapasaMgehiM tIsAe mohaNiyaThANehiM egatIsAi siddhAiguNehiM battIsAe jogasaMgahehiM / vR- ekaviMzatibhiH zabalaiH kriyA prAgvat, tatra zabalaM citramAkhyAyate, zabalacAritranimittatvAt karakarmakaraNAdayaH kriyAvizeSAH zabalA bhaNyante, tathA coktaM avarAhaMmi payaNue jeNa u mUlaM na vaccaI sAhU / sabaleMti taM caritaM tamhA sabalattaNaM beMti / / tAni caikaviMzatizabalasthAnAni darzayannAha taMjaha u hatthakammaM kuvvaMte mehuNaM ca sevate / rAI ca bhuMjamANe AhAkaMmaM ca bhuMjate // 1 // tattoya rAya piMDa kIyaM pAmicca abhihaDaM chejaM / bhuMjate sabale U paccakkhiya'bhikkhabhuMjaiya / / 2 // chammAsabhaMtara o gaNAgaNaM saMkarma kareMte ya / mAsabhaMtara tinniya dagalevA U karemANo // // 3 // mAsabbhaMtarao vA mAiThANAiM tinni karemANa / pANAivAyaDahiM kuvvate musaM vayaMte ya // 4 // giNhaMte ya adinna AuTTi taha anaMtarahiyAe / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 Avazyaka mUlasUtram - 2- 4 / 26 puDhavIya ThANasejjaM nisIhiyaM vAvi cetei / / 5 / / evaM sasaNiddhAe sasarakkhAcittamaMtasilaleluM / kolAvAsapaiTThA kola ghuNA tesi AvAso / / 6 // saMDasapANasabIo Ava usaMtANae bhave tahiyaM / ThANAi ceyamANo sabale AuTTiAeu ||7|| AuTTi mUlakaMde pupphe ya phale ya bIyaharie ya / bhuMjate sabalee taheva saMvaccharassaMto / / 8 // dese dagaleve kuvvaM taha mAiThThANa dasa ya varisanto / AuTTiya sIudagaM vagdhAriyahatthamatte ya || 9 || davvIe bhAyaNeNa va dIyaMtaM bhattapANa ghettUNaM / bhuMjai sabalo eso igavIso hoi nAyavvo / / 10 // AsAM vyAkhyA-hatthakammaM sayaM kareMti pareNa vA kareMte sabale 1 mehuNaM ca divvAi 3 aikkamAisu tisu sAlaMbaNe ya sevate sabale 2, rAI ca bhuMjamANetti, ettha caubhaMgo diyA geNhai diyA bhuMjai hvA (4) atikkamAisu 4 sabale, sAlaMbaNe puNa jayaNAe, saMnihimAIsu paDisevaNAe ceva, evamanyatrApi draSTavyaM 3, 'AhAkaMmaM ca bhuMjaMte' prakaTArthe 4 rAyapiMDa 5 kI 6 pAmicca 7 abhihaDa 8 accheja 9 pasiddhA 'paccakkhiyabhikkha bhuMjai ya' asaI paccakkhiya 2 bhuMjae sabale 10, aMto chahaM mAsANaM gaNAo gaNasaMkarma kareMte sabale annattha nANadaMsaNacaritaThThayAe 11, 'mAsabhaMtara tinni ya dagaleve U karemANe' levotti nAbhippamANamudagaM, bhaNiyaM ca ''jaMghaddhA saMghaTTo nAbhI levo pareNa levuvari"tti, aMto mAsassa tinni udagaleve uttaraMte sabale 12, tinniya mAiThThANAI pacchAyaNAINi kuNamANe sabale 13, AuTTiAe upetya puDhavAi pANAivAyaM kuNamANe sabale 14, musaM vayaMte sabale 15, adinnaM ca giNhamANe sabale 16, anaMtarahiyAe sacittapuDhavIe ThANaM kAussaggaM sejjaM sayaNaM nisIhiyaM ca kuNamANe sabale, sasaNiddhe dageNa sasarakkhA puDhaviraeNa, cittamaMtasilA saceyaNA sili bhaNiyaM hoti lelU leDU, kolA - ghuNA tesimAvAso ghuNakhaiyaM kaDaM, tattha ThANAI karemANe sabale, evaM saha aMDAIhiM jaM tatthavi ThANAi ceemANo sabale 17, AuTTiAe mUlAI bhuMjate sabale 18, varasasto dasa dagaleve ya mAiTThANAIM kuvvaMte sabale, 19-20 sIModagavagghAriya hatthamatteNa galaMtenaMti bhaNiyaM hoi, evaM davvIe galaMtIe bhAyaNeNa ya dijaMtaM ghettUNa bhuMjamANe sabale 21 ayaM ca samAsArthaH vyAsArthastu dazAkhyagranthAntarAdavaseyaH, evamasammohArtha dazAnusAreNa sabalasvarupamabhihitaM saGgrahaNikArastvevamAha varisaMto dasa mAsassa tinni dagalevamAiThANoI / AuTTiyA kareMto vehAliyAdinnamehunne || nisibhattakammanivapiMDa kIyamAI abhikkhasaMvarie / kaMdAI bhuMjate udaullahatthAi gahaNaM ca / / saccittasilAkole paraviNivAI sasiNiddha sasarakkho / chammAsaMto gaNasaMkamaM ca karakaMmamii sabale / / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1273] 159 asya gAthAtrayasyApivyAkhyA prAgnirupitasabalAnusAreNakAryA / dvAviMzatibhiH parISahai:, kriyA pUrvavat, tatra "mArgAcyavananirjarArtha pariSoDhavyAH parISahAH" samyagdarzanAdimArgAcyavanArthe jJAnAvaraNIyAdikarmanirjarArtha ca pari-samantAdApatantaH kSutpipAsAdayo dravyakSetrakAlabhAvApekSAH soDhavyAH-sahitavyA ityarthaH, parISahAMstAn svarupeNAbhidhitsurAha khuhA pivAsAsIuNhaM daMsAcelA raithio / cariyAnisIhiyA sejjA akkosa vaha jAyaNA / / alAbha rogataNaphAsAmalasakkAraparIsahA / pannA annANasaMmattaM haibAvIsa parIsahA / / vR-kSutparISaha:-kSudvedanAmuditAmazeSavedanAtizAyinIsamyagviSahamANasya jaTharAntravidAhinImAgamavihitenAndhasA zamayato'neSaNIyaM ca pariharataH kSutparISahajayo bhavati, aneSaNIyagrahaNe tu na vijitaH syAt kSutparISahaH, 1, evaM pipAsAparISaho'pidraSTavyaH 2, sIyaM tizIte mahatyapipatati jIrNavasanaH paritrANavarjitonAkalpyAni vAsAMsi parigRhNIyAt paribhuJjIta vA, nApizItArto'gniM jvAlayet anyajvAlitaMvA nA''sevayet, evamanutiSThatA zItaparISahajayaH kRto bhavati 3, 'uNha' uSNaparitapto'pi na jalAvagAhanasnAnavyajanavAtAdi vAJchayet, naivAtapatrAdhuSNatrANAyA''dadIteti, uSNamApatitaMsamyaksahet evamanutiSThatoSNaparISahajayaH kRtobhavati4, 'daMsa'ti daMzamazakAdibhirdazyamAno'pina tataH sthAnAdapagacchet, na ca tadapanayanArthe dhUmAdinA yateta, naca vyajanAdinA nivArayediti, evamanutiSThAtA daMzapariSahajayaH kRto bhavati 5, evamanyatrApi kriyA yojyA, 'acela'tti amahAdhanamUlyAni khaNDitAni jIrNAni ca vAsAMsi dhArayet na ca tathAvidho dainyaM gacchet, tathA cAgamaH parijunnehiM vatthehi, hokkhAmiti acelae / ahuvA sacelae hokkhaM, iti bhikkhUna ciMtae / / ityAdi6, 'aratittiviharatastiSThato vAyadyaratirutpadyatetatrotpannAratinA'pi samyagdharmArAmaratenaiva saMsArasvabhAvamAlocya bhavitavyaM, 'itthIutti na strINAmaGgapratyaGgasaMsthAnahasitalalitanayanavibhramAdiceSTAM cintayet, na jAtuciccakSurapi tAsu nivezayet mokSamArgArgalAsukAmabuddhyeti 8, 'cariya'tti varjitAlasyo grAmanagarakulAdiSvaniyatavasatinirmamatvaH pratimAsaMcaryAmAcarediti 9, nisIhiya'ti niSIdgatyasyAmiti niSadyA-sthAnaM tat strIpazupaNDakavivarjitAM vasati seveta pazcAbhAvinastviSTAniSTopasargAn samyagadhisaheta 10, sejatizayyAsaMstArakaH-campakAdipaTTo mUdukaThinAdibhedenoccAvacaH pratizrayo vA pAMzUtkarapracuraH ziziro bahudharmako vAtatra nodvijeta 11, 'akkosa'tti AkrozaH-aniSTavacanaM tacchutvA satyetarAlocanayA na kupyeta 12, 'vaha'tti vadhaH- . tADanaM pANipArNilatAkazAdibhiH, tadapizarIramavazyaMtayA vidhvaMsata eveti matvA samyak saheta, svakRtakarmaphalamupanatamityevamabhisaMcintayet 13, 'jAyaNa'tti yAcanaM-mArgaNaM, bhikSohi vastrapAtrAnapAnapratizrayAdi parato labdhavyaM sarvameva, zAlInatayA ca na yAvcAM pratyAdriyate, sAdhunA tuprAgalbhyabhAjA saJjAte kArye svadharmakAyaparipAlanAya yAcanamavazyaM kAryamiti, evamanutiSThatA yAvyAparISahajayaH kRto bhavati 14, 'alAbha'tti yAcitAlAbhe'pi prasannacetasaivAvikRtavadanena Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 bhavitavyaM 15, 'roga'tti rogaH-jvarAtisArakAsazvAsAdistasya prAdurbhAve satyapi na gacchanirgatAzcikitsAyAM pravartante, gacchavAsinastvalpabahutvAlocanayA samyak sahante, pravacanoktavidhinA pratikriyAmAcarantIti, evamanutiSThatA rogaparI SahajayaH kRto bhavati 16, 'taNaphAsa'tti azuSiratRNasya dadiH paribhogo'nujJAto gacchanirgatAnAM gacchanivAsinAM ca, tatra yeSAMzayanamanujJAtaM niSpannAnAM te tAn darbhAnbhUmAvAstIryasaMstArottarapaTTakau cadarbhANAmupari vidhAya zerate, caurApahatopakaraNA vA pratanusaMstArapaTTakAvatyantajIrNatvAt, tathA'pi taM paruSakuzadabhAditRNasparze samyaksaheta 17, 'mala'ttisvedavArisamparkAtkaThinIbhUtaMrajo malo'bhidhIyate, savapuSi sthiratAmito grISmoSmasantApajanitadharmajalAdArdratAM gato durgandhirmahAntamudvegamApAdayati, tadapanayanAya na kadAcidabhilaSet-abhilASaM kuryAt 18, 'sakkAraparIsahe'tti satkAro-bhaktapAnavastrapAtrAdInAM parato lAbhaH puraskAra sadbhUtaguNotkIrtanaM vandanAbhyutthAnAsanapradAnAdivyavahArazca, tatrAsatkArito'puraskRto vAna dveSaM yAyAt 19, 'panna tti prajJAyate'nayeti prajJA-buddhyatizayaH, tatprAptau na garvamudhet 20, annANaM ti karmavipAkajAdajJAnAnnodvijeta 21, asaMmattaM tiasamyaktvaparISahaH, sarvapApasthAnebhyo virataH prakRSTatapo'nuSThAyI niHsaGgazcAhaM tathApi dharmAdharmAtmadevanArakAdibhAvAnnekSe ato mRSA samastametaditi asabhyaktvaparISahaH, tatraivamAlocayet-dharmAdharmI puNyapApalakSaNau yadi karmarupau pudgalAtmakau tatastayoH kAryadarzanAnumAnasamadhigamyatvaM, atha kSamAkrodhAdikau dharmAdharmI tataH svAnubhavatvAdAtmapariNAmarupatvAt pratyakSavirodhaH devAstvatyantasukhAsaktatvAnmanuSyaloke kAryAbhAvAt duSSamAnubhAvAcca nadarzanagocaramAyAnti, nArakAstu tIvravedanArtAH, pUrvakRtakarmodayanigaDabandhanavazIkRtatvAdasvatantrAH kathamAyAntItyevamAlocayato'samyaktvaparISa-hajayo bhavati, 'vAvIsa parIsaha'tti ete dvAviMzatiparISahA iti gAthAdvayArthaH / / trayoviMzatibhiH sUtrakRtAdhyayanaiH, kriyA pUrvavat, tAni punaramUni puMDarIyakiriyaTThANaM AhAraparinnapaJcakkhANakiriyA ya / anagAraaddanAlaMda solasAiMca tevIsaM / / gAthA nigadasiddhaiva / / caturvizatibhirdevaiH, kriyA pUrvavat, tAnuparzayannAha ___bhavanavanajoivemANiyA ya dasaaTThapaMcaegavihA / iicauvIsaM devA kei puna beMti arahaMtA / / iyamapinigadasiddhaiva / / paJcaviMzatibhirbhAvanAbhiH, kriyA pUrvavat, prANAtipAtAdinivRttilakSaNamahAvratasaMrakSaNAya bhAvyanta iti bhAvanAH, tAzcemA: iriyAsabhie sayAjae, uveha bhuMjeja va pAnabhoyaNaM / AyANanikkevaduguMcha saMjae, samAhie saMjamae manovaI / / ahassasacce anuvIibhAsae, je kohalohabhayameva vajae / sa dIharAyaM samupehiyA siyA, muNI humosaM parivajae sayA / / sayameva uggahajjAyaNe, dhaDe matimaMnisamma sai bhikkhu ugahaM / anunnaviya bhuMjijja pANabhoyaNaM, jAittA sAhabhiyANa uggahaM / / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - --4 [ ni. 1273 ] AhAragutte avibhUsiyappA, itthiM na nijjhAina saMthavejjA / buddho munI khuDakahaM na kujjA, dhammAnupehI saMdhae baMbhaceraM / / je saddasvaruvaMrasagaMdhaimAgae, phAse ya saMpappa maNunnapAvae / gihIpadosaM na kareja paMDie, sa hoi daMte virae akiMcaNe || gAthAH paJca, AsAM vyAkhyA- IraNam IrSyA, gamanamityarthaH, tasyAM samitaH - samyagita IryAsamitaH, IryAsamitatA prathamabhAvanA yato'samitaH prANino hiMsedataH sadA yataH sarvakAlamupayuktaH san 'uveha bhuMjeja va pAnabhoyaNaM' 'uveha' tti avalokya muJjIta pAnabhojanaM, anavalokya bhuJjAnaH prANino hiMseta, avalokya bhoktavyaM dvitIyabhAvanA, evamanyatrApyakSaragamanikA kAryA, AdAnanikSepaupAtrAdergrahaNamokSau' Agamaprasiddhau jugupsati karotyAdAnanikSepajugupsakaH, ajugupsan prANino hiMsyAt tRtIyabhAvanA, saMyataH sAdhuH samAhitaH san saMyame 'maNovai' tti aduSTaM manaH pravartayet, duSTaM pravartayan prANino hiMset caturthI bhAvanA, evaM vAcamapi paJcamI bhAvanA, gatAH prathamavratabhAvanAH dvitIyavratabhAvanAH procyante- 'ahassasacce' tti ahAsyAt satyaH, hAsyaparityAgAdityarthaH, hAsyAdanRtamapi brUyAt, ato hAsyaparityAgaH prathamabhAvanA, anuvicintya paryAlocya bhASeta, anyathA'nRtamapi brUyAt dvitIyabhAvanA, yaH krodhaM lobhaM bhayameva vA tyajet, sa itthambhUto dIrdharAtraMmokSaM samupekSya - sAmIpyena draSTA (dRSTvA ) 'siyA' syAt munireva mRSAM parivarjeta sadA, krodhadibhyo'nRtabhASaNAditi bhAvanAtrayaM, gatA dvitIyavratabhAvanAH 161 tRtIya vrata bhAvanAH procyante 'svayameva ' Atmanaiva prabhuM prabhusaMdiSTaM vA'dhikRtya avagrahayAJcAyAM pravartate anuvicintyAnyantha'dattaM gRhNIyAt prathamabhAvanA, 'ghaDe maimaM nisamma 'tti tatraiva tRNAdyanujJApanAyAM ceSTeta matimAn nizamya - AkarNya pratigrahadAtRvacanamanyathA tadadattaM gRhNIyAt, paribhoga iti dvitIyA bhAvanA, 'saibhikkhu uggahaM' ti sadA bhikSuravagrahaM spaSTamaryAdayA'nujJApya bhajeta, anyathA'dattaM saMgRhNIyAt, tRtIyA bhAvanA, anujJApya gurumanyaM vA bhuJjIta pAnabhojanam, anyathA'dattaM gRhNIyAt caturthI bhAvanA, yAcitvA sAdharmikANAmavagrahaM sthAnAdi kAryamanyathA tRtIyavratavirAdhaneti paJcamI bhAvanA, uktAstRtIyavratabhAvanAH sAmprataM caturthavratabhAvanAH procyante - ' AhAragutte ' tti AhAraguptaH syAt nAtimAtraM snigdhaM vA bhuJjIta, anyathA brahmavratavirAdhakaH syAt prathamA bhAvanA, avibhUSitAtmA syAd - vibhUSAM na kuryAd, anyathA brahmavirAdhakaH syAt tRtIyA bhAvanA, 'na saMthavejja' tti na syAdisaMsaktAM vasatiM seveta, anyathA brahmavirAdhakaH syAt caturthI bhAvanA, buddhaH - avagatatattvaH muniH sAdhuHkSudrakathAM na kuryAt strIkathAM strINAM veti, anyathA brahmavirAdhakaH syAt paJcamI bhAvanA, 'dhamma (dhammAnu) pehI saMghae baMbhaceraM' ti nigadasiddham, uktAzcaturthavratabhAvanAH - paJcamavratabhAvanAH procyante yaH zabdarUparasagandhAnAgatAn, prAkRtazailyA'lAkSaNiko'nusvAraH, sparzAMzca saMprApya manojJapApakAn - iSTAniSTAnityarthaH, gRddhim - abhiSvaGgalakSaNAM, pradveSaH prakaTastaM na kuryAt paNDitaH, sa bhavati dAnto virato'kiJcana iti, anyathA'bhiSvaGgAdeHpaJcamamahAvratavirAdhanA syAt, paJcApi bhAvanAH, uktAH paJcamahAvratabhAvanAH, athavA'sammohArthe yathAkramaM prakaTArthAbhireva 25 11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 bhASyagAthAbhiH procyante "paNavIsa bhAvaNAo paMcaNha mahavvayANameyAo / bhaNiyAo jinagaNaharapunjehiM navara suttami / / 1 / / iriyAsamii paDhamA AloiyabhattapAnabhoI ya / AyANabhaMDanikkhevaNA yasamiI bhave taiyA / / 2 / / manasamiI vayasamiI pANaivAyaMmi hoMti paMceva / hAsaparihAraanuvIi bhAsaNA kohalohabhayaparinnA / / 3 / / . esa musAvAyassa adinnadANassa hotimA paMca / pahusaMdiTTha pahU vA paDhamogaha jAe anuvII / / 4 / / uggahaNasIla biiyA tatthogeNheja uggahaM jahiyaM / taNaDagalamallagAI anunnavejjA tahiMtahiyaM / / 5 / / taccami uggahaMtUanunnave sAriuggahe jAu / tAvaiya mera kAuMna kappaI bAhirA tassa / / 6 // bhAvana cauttha sAhamiyANa sAmannamannapANaM tu / saMghADagamAINaMbhuMjeja anunnaviyae u / / 7 / / paMcamiyaM gaMtUNaMsAhammiyauggahaM anunnaviyA / ThANAIceejjA paMceva adinnadANassa / / 8 / / baMbhavayabhAvanAo no aimAyApaNIyamAhAre / docca avibhUsaNAU vibhUsavattI na u havejjA / / 9 // taccA bhAvana itthINa iMdiyA manaharA na nijjhAe / sayanAsanA vicittA itthipasuvivajiyA sejjA / / 10 / / esa cautthAna kahe itthINa kahaM tu paMcamA esA / saddA ruvA gaMdhA rasaphAsA paMcamI ee ||11 // rAgaddosavivajjaNa aparigahabhAvaNAu paMceva / savvA paNavIseyA eyAsuna vaTTiyaM jaMtu / / 12 / / SaDviMzatibhirdazAkalpavyavahArANAmuddezanakAlaiH, kriyA pUrvavat, tAnevoddezanakAlAnzrutopacArAn darzayannAha saGgrahaNikAraH dasa uddesaNakAlA dasANa kappassa hoMti chacceva / dasa ceva vavahArassa vahoti savvevi chavvIsaM / / nigadasiddhA / saptaviMzatiprakAre'nagAracAritresati-sAdhucAritresati tadviSayo vA pratiSiddhAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti prAgvat, saptaviMzatibhedAn pratipAdayannAha saGgahaNikAra: vayachakkamiMdiyANaM ca niggaho bhAvakaraNasaccaM ca / khamayAvirAgayAviya manamAINaM niroho ya / / kAyANa chakka jogANa juttayA veyaNA'hiyAsaNayA / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 adhyayanaM -4- [ni. 1273] taha mAraNaMtiya'hiyAsaNAya ee'nagAraguNA / / vR- vrataSaTkaM-prANAtipAtAdiviratilakSaNaM rAtribhojanaviratiparyavasAnam, indriyANAM ca zrotrAdInAM nigrahaH-iSTetareSu zabdAdiSu rAgadveSAkaraNamityarthaH,bhAvasatyaM-bhAvaliGgam antaHzuddhiH, karaNasatyaM cabAhyaM pratyupekSaNAdikaraNasatyaMbhaNyate, kSamAkrodhanigrahaH, virAgatAlobhanigrahaH, manovAkkAyAnAmakuzalAnAmakaraNaMkuzalAnAmanirodhazca, kAyAnAM-pRthivyAdInAMSaTkaM, samyaganupAlanaviSayatayA'nagAraguNA iti, saMyamayogayuktatA, vedanAzItAdilakSaNA tadabhisahanA vA, tathA mAraNAntikA'bhisahanA ca-kalyANamitrabuddhayA mAraNAntikopasargasahanamityarthaH ete'nagAraguNA iti gAthAdvayArthaH / / aSTAviMzatividha AcAra evA''cAraprakalpaH, kriyA pUrvavat, aSTAviMzatibhedAn darzayati satthaparinA logo vijao ya sIosaNijja saMmattaM / AvaMtidhuvavimoho uvahANasuya mahAparinnA ya / / piMDesaNasiji riyA bhAsajjAyAya vatthapAesA / uggahapaDimA sattekkatayaM bhAvaNavibhuttIo / / ugghAyamanugdhAyaM AruvaNA tivihamo nisIhaM tu / iya aTThAvIsaviho AyArapakappaNAmo'yaM / / gAthAtrayaM nigadasiddhameva, ekonatriMzadbhiH pApazrutaprasaGgaiH, kriyA pUrvavat, pApopAdAnAni zrutAni pApazrutAni teSAM prasaGgAH-tathA''sevanArupAiti, pApazrutAni darzayannAha saGgrahaNikAraH aTThanibhittaMgAiM divvuppAyaMtalikkhabhomaMca / aMgasaralakkhaNavaMjaNaMca tivihaM puNokkekkaM / / suttaM vittI taha vattiyaM ca pAvasuya auNatIsavihaM / ____ gaMdhavvanaTTavatthu AuMdhanuveyasaMjutaM / / vR- aSTa nimittAGgAni divyaM-vyantarAdyapRTTahAsAdiviSayam, utpAtaM-sahajarudhiravRSTyAdiviSayam, antarikSa-grahabhedAdiviSayaM, bhauma-bhUmivikAradarzanAdevAsmAdidaMbhavatItyAdiviSayam, aGgam-aGgaviSayaM svaraM-svaraviSayaM, vyaJjanaM-maSAdi tadviSayaM, tathA ca-aGgAdidarzanatastadvido bhAvinaM sukhAdijAnatyeva, trividhaM punarekaikaM divyAdi sUtraM vRttiH tathA vArtikaMca, ityanena bhedena divvAINa saruvaM aMgavivajANahoti sattaNhaM / suttaM sahassa lakkho ya vittI taha koDi vakkhANaM / / aMgassa sayasahassaM suttaM vittIya koDi vinneyA / __ vakkhANaM aparibhiyaM iyameva ya vattiyaM jANa / / pApazrutamekonatriMzadvidhaM, katham ?, aSTau mUlabhedAH sUtrAdibhedena triguNitAzcaturviMzatiH gandharvAdisaMyuktA ekonatriMzadbhavanti, 'vatthu ti vAstuvidyA Au'nti vaidyakaM, zeSa prakaTArthaM / / triMzadbhirmohanIyasthAnaiH, kriyA pUrvavat, sAmAnyenaikaprakRtikarma mohanIyamucyate, uktaMca'aTThavihaMpiya kammaM bhaNiyaM mohottijaM samAseNamityAdi, vizeSeNa caturthI prakRtirmohanIyaM tasya sthAnAni-nimittAni bhedAH paryAyA mohanIyasthAnAni, tAnyabhidhitsurAha saGgahaNikAraH Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 'vArimajhevagAhittA, tase pANe vihiMsaI / chAeu muhaM hattheNaM, aMtonAyaM galevaM / / 1 / / sIsAveDheNaveDhittA, saMkileseNa mArae / sIsaMmi je ya AhetuM, duhamAreNa hiMsaI / / 2 // bahujanassa neyAraM, dIvaMtANaMca pANiNaM / sAhAraNe gilANaMbhi, pahU kiccaMna kuvvai / / 3 / / sAhU akammadhammAu, je bhaMsei uvaTThie / neyAuyassamaggassa, avagAraMmi vaTTai / / 4 / / jinANaM naMtapANINaM, avanaM jo ubhAsaI / AyariyauvajjhAe, khiMsaI maMdabudvIe / / 5 // tesimeva ya nANINaM, saMmaM no paDitappai / puNo puNo ahigaraNaM, uppAe titthabheyae / / 6 // jANaM Ahamie joe, pauMjaipuNo puNo / kAme vamittA patthei, iha'nabhavie iya / / 7 / / bhikkhUNaMbahusue'haMti, jomaasi'bhussue| tahA ya atavassIu, jo tavassitti'haM vae / / 8 // AyateeNa bahujanaM, aMtodhUmeNa hiMsaI / akiccamappaNA kAuM, kayameeNabhAsai / / 9 / / niyahuvahipaNihIe, paliuMcesAijogajutte ya / beI savvaM musaM vayasi, akkhINajhaMjhaesayA / / 10 // addhANaMbhi pavesittA jo, dhanaMharai pANiNaM / vIsaMbhittA uvAeNaM, dAre tasseva lubbhaI / / 11 // abhikkhamakumArehi, kumAre'haMti pAsai / evaM avaMbhayArIvi, baMbhayAritti'haM vae / / 12 // jeNevissariyaM nIe, vitte tasseva lubbhai / tappabhAvuchievAvi, aMtarAyaM kareise / / 13 / / senAvaiMpasatthAraM, bhattAraMvAvi hiMsaI / * rahassa vAvi nigamassa, nAyagaM seTTimeva vA / / 14 / / apassamANo passAmi, ahaM deveti vAvae / avanneNaM va devANaM, mahAmohaM pakuvvai / / 15 // .. vR- 'vArimajjhe' pANiyamajjhe 'avagAhitta'tti tivveNa manasA pAeNa akkamittA tase pANeitthimAI vihiMsai, 'se' tassa mahAmohamuppAemANe saMkiliTThacittattaNao ya bhavasayaduhaveyaNijjaM appaNo mahAmohaM pakuvvai, evaM sarvatra kriyA vAcyA 1, tathA 'chAeu' DhaMkiuM muhaM 'hattheNaM ti uvalakkhaNamidamannANi ya kannAINi 'aMtonadaMti hidae sadukkhamArasaMtaM 'galeravaM' galaeNa accaMtaM Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273] raDati hiMsati 2, 'sIsAveDheNa' allacaMmAiNA kaeNAbhikkhaNaM veDhettA 'saMkileseNa' tivvAsuhapariNAmeNa 'mArae' hiMsai jIvaMti 3, sIsaMmije ya Ahetu-moggarAiNA vibhiMdiya sIsaM 'duhamAreNa' mahAmohajaNageNa hiMsaitti 4, bahujaNassa neyAraMti-pahuM sAmitti bhaNiyaM hoi, dIvaM samuddamiva vujjhamANANaM saMsAre AsAsathANabhUyaM tANaM ca-annapANAiNA tANakAriNaM 'pANiNaM' jIvANaM taM ca hiMsai, se taM vihaMsate bahujaNasaMbhohakAraNeNa mahAmohaM pakuvvai 5, sAhAraNe-sAmanne gilANaMmi pahU-samattho uvaeseNa saikaraNeNa vA tappiuM tahavi 'kiccaM' osahajAyaNAi mahAghorapariNAmo na kuvvai se'vi mahAmohaM pakuvvai, savvasAmanno ya gilANo bhavai, tathAjinopadezAd, uktaMca 'kiMbhaMte! jo gilANaMpaDiyaraise dhanne udAhuje tumaMdaMsaNeNapaDivajjai?,goyamA / je gilANaM paDiyarai, se keNaTeNaMbhaMte! evaM vuccai?,goyamA! je gilANaM paDiyaraisemaMdaMsanenaM paDivAijemaM daMsaNeNa paDivajjaise gilANaM paDiyaraitti, ANAkaraNasAraMkhuarahaMtANaMdasaNaM, seteNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-je gilANaM paDiyaraise maMpaDivAi, jemaMpaDivAise gilANaM paDivajaItyAdi 6,tahA 'sAhuM tavassiM akamma-balAtkAreNa dhammAo-suyacarittabheyAo je mahAmohapariNAme bhaMsetittivinivArei uvaTThiyaM-sAmIpyena sthitaM 7, neyAuyassa-nayanazIlasya maggassa-nANAdilakkhaNassa dUsaNapagAreNaappANaM paraM ca vipariNAmaMtoavagAraMmivaTTai, nANe-'kAyA vayA yatecciya' evamAiNA, daMsaNe etejIvANaMtAkahamasaMkhenjhapaesiyaMmiloyaMmiThAejA ?, evamAiNA, cAritte 'jIvabahuttAu kahamahiMsagattaMti caraNAbhAva' ityAdinA 8, tathA jinANaM-titthagarANaM anaMtaNANINaM kevalINaM avannaM-nidiM jo mahAghorapariNAmo 'pabhAsai' bhaNati, kathaM ?, jJeyA'nantatvAtsarvArthajJAnasyAbhAva eva, tathA ca "ajjavi dhAvati nANaM ajjavi loo anaMtao hoi / ajjavi na tuhaM koI pAvai savvannuyaM jIvo / / evamAipabhAsai, na puNajjANati jahA khINAvaraNo jugavaM logamalogaM jino pagAsei / vavagayaghaNapaDalo iva paribhiyayaM desamAico / / AyariyauvajjhAepasiddhe 'khiMsaI niMdai jaccAIhiM, abahussuyA vA ee tahAvi amhevi eesiM tu sagAse kiMpi kahaMci avahAriyaMti 'maMdabuddhIe' bAletti bhaNiyaM hoi 10, 'tesimeva'ya AyariovajjhAyANaM paramabaMdhUNaM paramovagArINaM NANINa'ntiguNovalakkhaNaM guNehiM pabhAvie puNo tesiM ceva kajje samuppanne 'saMmaM na paDitappaI' AhArovagaraNAIhiM nokjuJjaya 11, 'puNo puNo'tti asaIM 'ahigaraNaM' jo tissAi 'uppAe' kahei nivajattAi 'titthabheyae' nANAimaggavirAhaNatthaMti bhaNiyaM hoi 12, jAgaM Ahamie joe-vasIkaraNAilakkhaNe pauMjai 'puNo puNo' asaitti 13, 'kAme' icchAmayaNabheyabhinne 'vamettA' caiUNa, pavvajjamabbhuvagamma 'patthei' abhilasai ihabhaviemAnusse ceva annabhavie-divve 14, 'abhikkhaNaM 2' puNo 2 bahussue'haMti jo bhAsae, bahussue (bahussueNa) anneNa vA puTThosa tuma bahussuo?, AmaMtibhaNaituNhikko vA acchai, sAhavo ceva bahussuetti bhaNati 15, atavassI tavassitti vibhAsA 16, 'jAyateeNa' aggiNA bahujanaM ghare Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 choDhuM 'aMto dhUmeNa' abhimatare dhUmaM kAUNa hiMsai 17, 'akiccaM pANAivAyAi appaNA kAuM kayameeNa bhAsai-annassa utthobhaM dei 18, 'niyaDuvahipaNihIe paliuMcai' niyaDIannahAkaraNakkhaNA mAyA uvahItaMkareijeNataMpacchAijai annahAkayaMpaNihI evaMbhUta eva (ca) rai, anena prakAreNa 'paliuMcai' vaMceittibhaNiyaM hoi 19,sAijogajutte ya-azubhamanoyogayuktazca 20, 'veti' bhaNai savvaM musaM vayai sabhAe 21, akkhINajhaMjhae sayA' akSINakalaha ityarthaH, jhaMjhA-kalaho 22, 'addhANaMmi' paMthe pavesettA' neUNa vissaMbheNajodhaNaMsuvannAI haraipANiNaM-acchiMdai 23,jIvANaM, visaMbhettA-uvAeNa keNai atulaM pIiMkAUNa puNo dAre-kalatte 'tasseva' jeNa samaM pII kayA tattha lubbhai 24, abhikkhaNaM' puNo 2 akumAresaMte kumAre'haMtibhAsai25, evamabaMbhayAriMbhi vibhAsA 26, jeNevissariyaMnIe-ezcarya prApita ityarthaH, vitte' dhaNetasseva saMtielubbhai 27, tappabhAvuTThie vAvi-logasaMmayattaNaM patte tasseva keNai pagAreNa aMtarAyaM karei 28 senAvaiM rAyANunnAyaM vA cAuraMtasAmipasatthAraM-lehAriyamAibhattAraMvA vihiMsaikhassa vAvi nigamassa jahAsaMkhaMnAyagaMseTThimeva vA, nigamo-vaNisaMdhAo 29, appassamANo mAiTThANeNapAsAmiahaM devatti vA vae 30, 'avanneNaM ca devANaM' jaha kiM tehiM kAmagaddahehiM je ahaM na uvakareMti, mahAmohaM pakuvvai kalusiyacittaNao 31, ayamadhikRtagAthAnAmarthaH / ekatriMzadbhiH siddhAdiguNaiH, kriyA pUrvavat, sitaM mAtamasyeti siddhaH Adau guNA AdiguNAH siddhasyAdiguNAH siddhAdiguNAH yugapadbhAvinI nakramabhAvina ityarthaH, tAnevopadarzayannAha saGgrahaNikAraH- | pddisehennsNtthaannvnnnngNdhrsphaasveey| paNapaNadupaNaTThatihA igatIsamakAyasaMgaruhA / / vR-pratiSedhena saMsthAnavarNagandharasasparzavedAnAM, kiyajhedAnAM ?-paJcapaJcadvipaJcASTatribhedAnAmiti, kim ?-egatriMzatsiddhAdiguNA bhavanti, 'akAyasaMgaruha'tti akAyaH-azarIraH asaGgaHsaGgavarjitaH aruhaH-ajanmA, ebhiH sahaikatriMzadbhavanti, tathA coktaM- "se na dIhe na hasse na baTTe na taMse na cauraMse na parimaMDale 5 na kiNhe na nIle na lohie na hAlidde na sukile 5 na subbhigaMdhe na dunbhigaMdhe 2 na tite na kaDue na kasAe na aMbile na mahure 5 na kakkhaDe na maue na garue na lahue na sIe na uNhe na niddhe na lukkhe na kAe na saMge na ruhe na itthI na purise na napuMsae," prakArAntareNa siddhAdiguNAn pradarzayannAha ahavA kaMme nava darisaNaMni cattAri Aue paMca / Aima aMte sese dodo khINabhilAveNa igatIsaM / / vR- 'athave'ti vyAkhyAntarapradarzanArthaH, 'karmaNi' karmaviSayA kSINAbhilApenaikatriMzadguNA bhavanti, tatra nava darzanAvaraNIye, navabhedA iti-kSINacakSurdarzanAvaraNaH 4 kSINanidraH 5, catvAra AyuSke-kSINanarakAyuSkaH 4 'paMca Aime'tti Adye jJAnAvaraNIyAkhye karmaNi paJcakSINAbhinibodhikajJAnAvaraNaH 5 'aMte'tti antye-antarAye karmaNi paJcaiva kSINadAnAntarAyaH 5 zeSakamaNi-vedanIyamohanIyanAmagotralakSaNe dvaubhedIbhavataH,kSINasAtAvedanIyaH kSINAsAtAvedanIyaH kSINadarzanamohanIyaH kSINacAritramohanIyaH kSINAzubhanAma kSINazubhanAma kSINanIcairgotraH kSINoccairgotra iti gAthArthaH / / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 adhyayanaM-4- [ni. 1273] ___ dvAtriMzadbhiryogasaGgrahaiH, kriyA pUrvavat, iha yujyanta iti yogAH-manovAkkAyavyApArAH, te cAzubhapratikramaNAdhikArAtprazastA eva gRhyante, teSAM ziSyAcAryagatAnAmAlocanAnirapalApAdinA prakAreNa saGgrahaNAni yogasaGgrahAH prazastayogasaGganimittatvAdAlocanAdaya eva tathocyante, te ca dvAtriMzadbhavanti, tadupadarzanAyAha niyuktikAraHni. (1274) AloyaNA niravalAve, AvaIsu daDhammayA / anissiovahANeya, sikkhA nippaDikammayA / / ni.(1275) annAyayA alohe ya, titikkho ajjave suI / sammadiTThI samAhI ya, AyAre vinaovae / / . ni. (1276) dhiI maIya saMvege, paNihI suvihi saMvera / attadosovasaMhAro, savvakAmavirattiyA / / ni.(1277) paccakkhANA viussage, appamAe lavAlave / jhANasaMvarajogeya, uddaemAraNaMtie / / ni. (1278) saMgANaM ca parinnAM, pAyacchittakaraNe iya / ArAdhanA ya maraNaMte, battIsaM jogasaMgahA / / vR-'AloyaNa'ttiprazastamokSasAdhakayogasaGgrahAya ziSyeNA''cAryaya samyagAlocanAdAtavyA 1, niravalAve'tti AcAryo'pi prazastamokSasAdhakayogasaGgrahAyaiva dattAyAmAlocanAyAM nirapalApaH syAt, nAnyasmai kathayedityarthaH, ekArAntazca prAkRte prathamAnto bhavatItyasakRdAveditaM yathA-'kayare Agacchai dittaruve ityAdi 2, AvatIsudaDhadhammata'ttitathAyogasaGagrahAyaivasarveNasAdhunA''patsu dravyAdibhedAsudRDhadharmatA kAryA, Apatsu sutarAM dRDhadharmeNa bhavitavyamityarthaH, 3, 'anissiovahANe'ttiprazastayogasaGagrahAyaivAnizritopadhAnaMca kAryam,athavA'nizrita upadhAne ca yatnaH kAryaH, upadadhAtItyupadhAna-tapaH na nizritamanizritam aihikAmuSmikApekSAvikalamityarthaH, anizritaMca tadupadhAnaM cetisamAsaH 4, sikkha'ttiprazastayogasaGagrahAyaiva zikSA''sevitavyA, sAca dviprakArA bhavati-grahaNazikSA''sevanAzikSA ca 5, 'nippaDikammaya'tti prazastayogasaGgahAyaiva nippratikarmazarIratA sevanIyA, na punarnAgadattavadanyathA vartitavyamiti 6 prathamagAthAsamAsArthaH / / __ 'annAyaya'tti tapasyajJAtatA kAryA, yathA'nyo na jAnAti tathA tapaH kArya, prazastayogAH saGgrahItA bhavantItyatatsarvatra yojyaM 7, 'alohe'ttialobhazca kAryaH, athavA'lobhe yatnaH kAryaH 8, 'titikkha'tti titikSA kAryA, parISahAdi jaya ityarthaH 9, 'ajjave'tti RjubhAvaH-ArjavaM tacca kartavyaM 10, 'sui'ttizucinA bhavitavyaM, saMyamavatetyarthaH 11, sammaddihi'tti samyag-aviparItA dRSTiH kAryA, samyagdarzanazuddharityarthaH 12, samAdhizca kAryaH, samAdhAnaM samAdhiH-cetasaH svAsthyaM 13, 'AcAre vinaovae'tti dvAradvayam, AcAropagaH syAt, na mAyAM kuryAdityarthaH 14, tathA vinayopagaH syAtna mAnaM kuryAdityarthaH 15, dvitIyagAthAsamAsArthaH / / 'dhiImaIya'ttidhRtirmatizca kAryA, dhRtipradhAnAmatirityarthaH 16, saMvege'tti saMvegaHkAryaH 17, 'paNihitti praNidhistyAjyA, mAyA na kAryetyarthaH 18, 'suvihi'tti suvidhiH kAryaH 19, 'saMvare'tti saMvaraH kAryaH, na tuna kArya iti vyatirekodAharaNamatra bhAvi 20, 'attadosovasaMhAre'tti AtmadoSopasaMhAraH kAryaH 21, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 'savvakAmavirattaya'tti sarvakAmaviraktatA bhAvanIyA 22, iti tRtIyagAthAsamAsArthaH / / _ 'paccakkhANe'tti mUlaguNauttaraguNaviSayaM pratyAkhyAnaM kAryamiti dvAradvayaM 23-24, 'viussage'tti vividha utsargo vyutsargaH sa ca kArya iti dravyabhAvabhedabhinnaH, 25 'appamAe'tti na pramAdo'pramAdaH, apramAdaH kAryaH 26, 'lavAlave'tti kAlopalakSaNaMkSaNe 2 sAmAcAryanuSThAnaM kArya 27, 'jhANasaMvarajoge'tidhyAnasaMvarayogazca kAryaH,dhyAnameva saMvarayogaH,28, 'udaye mAraNaMtie'tti vedanodaye mAraNAntike'pi nakSobhaH kArya iti 29 caturthagAthAsamAsArthaH / / 'saMgANaMca parinna'tti saGgAnAMcajJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhAvena parijJA kAryA 30, 'pAyacchittakaraNe iya' prAyazcittakaraNaM ca kArya 31 ArAdhanA ya maraNaMti'tti ArAdhanA ca maraNAnte kAryA, maraNakAla ityarthaH, 32 ete dvAtriMzaddyogasaGgrahA iti paJcamagAthAsamAsArthaH / / AdyadvArAbhidhitsayA''hani.(1279) ujjeni aTTaNe khalu sIhagirisopArae ya puhaivaI / / macchiyamalle dUrallakUvie phalihamalle ya / / vR- ujjenittinayarI, tIe jiyasattUranno aTTaNo mallo atIva balavaM, sopArae paTTaNepuhaivaIrAyA siMhagirI nAma mallavallaho, pativarisamaTTaNajaohAmieNa anena macchiyamalle kae jieNa aTTaNeNa bharugacchAharaNIe dUrullakUviyAegAme phalihamalle kaetti / evamakSaragamanikA'nyAsAmapisvabuddhyA kAryA, kathAnakAnyeva kathayiSyAmaH,adhikRtagAthApratibaddhakathAnakamapi vineyajanahitAyocyateujjenInayarIe jiyasattU rAyA, tassa aTTaNo mallo savvarajjesu ajeo, io ya samudatIre sopArayaM nayaraM, tattha sIhagirI rAyA, so ya mallANaM jo jinai tassa bahuM davvaM, so ya aTTaNo tattha gaMtUNa varise 2 paDAyaM giNhai, rAyA ciMtei-esa annAo rajAo AgaMtUNa paDAyaM harai, esa mama ohAvaNatti paDimallaM magai, tena ego macchio diTTho vasaM pibaMto, balaM ca se vinnAsiyaM, nAUNaposio, punaravi aTTaNo Agao, so ya kira maho hohititti anAgayaM ceva sayAo nayarAo appaNo patthayaNassa avallaM bhariUNa avvAbAheNaM ei, saMpatto ya sopArayaM, juddhe parAjio macchiyamalleNaM, gao ya sayaM AvAsaM ciMtei, eyassa vuDDI taruNayassa mama hAnI, annaM mallaM maggai, suNai ya-suraTTAe atthitti, eeNabharuyacchAharaNIe gAme dUrallakUviyAekarisago diTTho-egeNa hattheNa halaM vAhei egeNa phalahio uppADei, taMca dalUNa Thio pecchAmi se AhAraMti, AvallA mukkA, bhajjA ya se bhattaM gahAya AgayA, patthiyA, kUrassa ujjhamajIeghaDao pecchai, jimiosannAbhUmigao, tatthavipecchaisavvaM vattiyaM, vegAlio vasahiM tassa ya ghare maggai, dinnA, Thio, saMkahAe pucchai,-kA jIviyA ?, tena kahie bhaNai-ahaM aTTaNo tumaM IsaraM karemitti, tIse bhajjAe se kappAsamollaM dinnaM, avallA ya, sA savaladdhA ujjeniMgayA, vamanavireyanAni kayANi posio nijuddhaM ca sikkhAvio, punaravi mahimAkAle teneva vihinA Agao, paDhamadivase phalahiyamallo macchiyamallo ya juddhe egovi na parAjio, rAyA biiyadivase hohititti aigao, imevi sae sae Alae gayA, aTTaNeNa phalahiyamallo bhaNiokahehi puttA ! tena kahiyaM, makkhittA'kkheveNaM puNannavIkayaM, macchiyassavi rannA saMmaddagA pesiyA, bhaNai-ahaM tassa piupi na bibhemi, ko so varAo ? bitiyadivase samajujjhA, tatiyadivase aMviyapahAro vaisAhaM Thio macchio, aTTaNeNa bhaNio phalihitti, tena phalahiggAheNa gahio sIse, taM kuMDiyanAlagaMpiva egaMtepaDiyaM, sakkAriogao ujjeNiM, paMcalakkhaNANabhogANa AbhAgI Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1279]] 169 jAo, iyaromao, evaM jahA paDAgAtahA ArAhaNapaDAgA, jahA aTTaNo tahAAyario,jahA mallo tahA sAhU, pahArA avarAhA, jo te guruNo Aloeiso nissallo nivvANapaDAgaMtelokkaraMgamajjhe harai, evaM AloyaNaMprati yogasaGgahobhavati / eesIsa guNA, niravalAvassa jo annassa nakaheierisametena paDiseviyaMti, ettha udAharaNagAhAni. (1280) daMtapuradaMtacakke saccavadI dohale yavaNayarae / dhanamitta dhanasirIya paumasirI ceva daDhamitto / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedaM-daMtapure nayaredaMtacakko rAyA,saccavaIdevI,tIse dohalo-kahaM dataMmae pAsAe abhiramijjai?, rAyAe pucchiyaM, daMtanimittaM ghosAviyaM rannA jahA-uciyaM mollaM demi, jo na dei tassa rAyA sarIranigahaM karei, tattheva nayare dhanamitto vANiyao, tassa do bhAriyAo, dhanasirI mahaMtI paumasirI tuDahariyA pIyayarI yatti, annayA savattINaM bhaMDaNaM, dhanasirI bhaNai-kiM tumaM evaM gabviyA? kiMtujjhamahAo ahiyaM, jahA saccavaIetahA te kiM pAsAo kIrejA, ?,sAbhaNai-jai na kIrai to ahaM nevatti uvagarae (varae) bAraMbaMdhittA ThiyA, vANiyao Agao pucchai-kahiM paumasirI ? dAsIhiM kahiyaM, tattheva aiyao, pasAei, na pasIyaitti, jai natthina jIvAmi, tassa mitto daDDamitto nAma, so Agao, tena pucchiyaM, savvaM kahei, bhaNai-kIrau, mA imAe maraMtIetumaMpi marijjAsi, tumaMmi marate ahaM rAyAe ya ghosAviyaM, to pacchannaM kAyavvaM tAhe so daDhamitto puliMdagapAuggANi maNIyamalattagaM kaMkaNaM ca gahAya aDaviM gao, daMtA laddhA puMjo kao, tena taNapiMDigANamajhe baMdhittAsagaDaM bharettA ANIyA, nayare pavesijjaMtesu vasaheNa taNapiMDagA kaDDiyA, taokhaDattidaMto paDio, nagaragottiehiM diTTho gahiorAyAeuvaNIo, bajjho nINijjai, dhanamitto soUNa Agao,rAyAe pAyavaDio vinnavei, jahA eemaeANAviyA, sopucchiobhaNai-ahameyaM nayANAbhi kotti, evaMte avaropparaMbhaNaMti, rAyAesavahasAviyA pucchiyA, abhao dinno, parikahiyaM, pUettA visajjiyA, evaM niravalAveNa hoyavvaM AyarieNaM / bitio-egeNa egassa hatthe bhANaM vA kiMci paNAmiyaM, aMtarA paDiyaM, tattha bhANiyavvaM-mama doso iyareNAvi mamaMti / nirakhalAvetti gayaM 2 / idAniAvaIsudaDhadhammattaNaM kAyavvaM, evaM jogA saMgahiyA bhavaMti, tAoya AvaiocattAri,taM0davvAvaI 4, udAharaNagAhAni. (1281) ujjenIe dhanavasu anagAre dhammaghosa caMpAe / aDavIe satthavibbhama vosiraNaM sijjhaNAceva / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedaM-ujjenI nayarI, tattha vasUvANiyao, so caMpaMjAtukAmo ugghosaNaM kArei jaha (nAe) dhanno, evaM anunnavei dhammaghoso nAmaNagAro, tesu dUraM aDavimaigaesu puliMdehiM vilolio sattho io taio naTTho, so anagAro annena loeNa samaM aDaviM paviTTho, te mUlANi khAyaMti pANiyaM ca piyaMti, so nimaMtijjai, necchaiAhArajjAe, egattha silAyale bhattaM paccakkhAyaM, adInassa ahiyAsemANassa kevalanANamuppannaM siddho, daDhadhammayAe jogAsaMgahiyA, esA davvAvaI, khettAvaI khettANaM asaIe kAlAvaI omodariyAi, bhAvAvaIe udAharaNagAhAni. (1282) mahurAe jauNa rAyA jauNAvaMkeNa daMDamanagAre / vahaNaMcakAlakaraNaM sakkAgamanaMca pavvajA / / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/26 vR- kathAnakAdavaseyA, taccedaM-mahurAe nayarIe jauNo rAyA, jauNAvaMkaM ujjAnaM avareNa, tattha jauNAe kopparo dinno, tattha daMDo anagAro AyAvei, sorAyAe nitena diThTho, tena roseNa asiNA sIsaM chinnaM, anne bhaNaMti-phaleNaAhao, savvehiMvi manussehiM patthararAsI kao, kovodayaM paitassa AvaI, kAlagao siddho, devAgamaNaM mahimAkaraNaM sakkAgamanaM pAlaegaM vimANeNa, tassavi ya rano adhitI jAyA, vajeNabhesiosakkeNa-jai pavvaisitomuccasi, pavvaio, therANa aMtie abhiggahaM geNhai-jai bhikkhAgao saMbharAmi na jememi, jai darajimio tA sesagaM vigiMcAmi, evaM tena kira bhagavayA egamavi divasaM nA''hAriyaM, tassavi davvAvaI, daMDassa bhAvAvaI, AvaIsu daDhadhammatatti gayaM 3 / idAni anissiovahANetti, na nizritamanizritaM, dravyopadhAnaM upadhAnakameva bhAvopadhAnaM tapaH,so kira anissio kAyavvo iha parattha ya, jahA keNakao? etthodAharaNagAhAni. (1283) pADaliputtamahAgiri ajasuhatthI ya seTThi vasubhUtI / vaidisa ujjenIe jiyapaDimA elakacchaMca / / vR. imIe vakkhANaM-ajjathUlabhaddassa do sIsA-ajjamahAgiri ajjasuhatthI ya, mahAgirI ajasuhatthissa uvajjhAyA, mahAgirI gaNaM suhatthissa dAUNa vocchinno jinakappotti, tahavi apaDibaddhayA houtti gacchapaDibaddhA jinakappaparikammaM kareti, te viharaMtA pADaliputtaM gayA, tattha vasubhUtI seTThI,tesiM aMtiyaM dhamma soccA sAvago jAo, sI annayAbhaNaiajasuhatthiM-bhayavaM! majjha dinno saMsAranittharaNovAo, mae sayaNassa parikahiyaM taM na tahA lagaI, tubbhevi tA anabhijoeNaM gaMtUNaM kahehitti, so gaMtUNa pakahio, tattha ya mahAgirI paviTTho, te daLUNa sahasA uThThio, vasubhUtI bhaNaitubbhavi anne AyariyA?, tAhesuhatthI tesiMguNasaMthavaM karei, jahA-jinakappo atIto tahAvi ee evaM parikammaM kareMti, evaM tesiM ciraM kahittA anuvvayANiya dAUNa gao suhatthI, tena vasubhUinA jemittA te bhaNiyA-jai eriso sAhU eja to se tubbhe ujjhaMtagANi evaM kareja, evaM dinne mahAphalaM bhavissai, bIyadivase mahAgirI bhikkhassa paviThThA, taM apuvakaraNaM daddUNa ciMtei-davvao 4, nAyaM jahA nAo ahaMti taheva abbhamite niyattAbhaNaMti-ajjo ! anesanA kayA, keNaM! tume jeNasi kallaM abhuDio, dovi jaNA vatidisaM gayA, tattha jiyapaDimaM vaMdittA ajjamahAgirI ekakacchaM gayA gayagapadagaM vaMdayA, tassa kahaM elagacchaM nAmaM?, taM puvvaM dasannapura nagaramAsI, tattha sAviyA egassa micchadihissa dinnA, veyAliyaM AvassayaM kareti paccakkhAiya, __so bhaNai-kiM rattiM udvittA koi jemei ?, evaM uvahasai, annayA so bhaNai ahaMpi paccakkhAmi, sA bhaNai-bhaMjihisi, so bhaNai-kiMannayAvi ahaM rattiM uThettA jememi?, dinnaM, devayA ciMtei-sAviyaM uvvAsei ajja naM uvAlabhAmi, tassa bhagiNI tattheva vasai, tIse ruveNa rattiM paheNayaM gahAya AgayA, paccakkhaio, sAviyAe vArio bhaNai-tubbhaccaehiM AlapAlehiM kiM ?, devayA AgayA bhaNai-kiM sAvie ! sA bhaNai-mama esa ajasotti tAhe annassa elagassa acchINi sappaesANi takkhaNamAriyassa ANettAlAiyANi, tao se sayaNobhaNai-tubbhaM acchINi elagassa jArisANitti, tena savvaM kahiyaM, saDDo jAo, jaNo kouhalleNa eti pecchago, savvarajje phuDaM bhannai kao esi?, jattha so elakacchao, anne bhaNaMti-so rAyA, tAhe dasannapurassa elakacchaM nAmaM jAyaM, tattha gayagapayao pavvao, tassa uppattI, tattheva dasannapure dasannabhaddo rAyA, tassapaMcasayANidevINoroho, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 adhyayanaM -4- [ni. 1283] evaM so jovvaNeNa ruveNa ya paDibaddho erisaM annassa natthitti, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavao mahAvIrassa dasannakUDe samosaraNaM, tAhe so ciMtei-tahA kalle vaMdAmi jahA keNaina anneNa vaMdiyapuvvo, taM ca ajjhatthiyaM sakko nAUNa ei, imovi mahayA iDDIe niggao vaMdio ya savviDDIe, sakkovi erAvaNaM vilaggo, tattha aTThadaMte viuvvei, ekeke daMte aTThaTTa vAvIo ekekkAevAvIe aTTha paumAI ekekaM paumaM aTThapattaM patte ya 2 battIsaibaddhanADagaM, evaM so savviDDIe erAvaNavilaggo AyAhiNaM payAhiNaM karei, tAhe tassa hathissa dasannakUDe pavvae ya payANi devappahAveNa uThThiyANi, tena nAmaM kayaM gayagapadaggotti, tAhe so dasannabhaddotaMpecchiUNa erisA kao amhArisANamiddhI?, ___ aho kaellao'nenadhammo, ahamavi karemi, tAhe sopavvayai, esA gayagApayassa uppattI, tattha mahAgirIhiM bhattaM paccakkhAyaM devattaM gayA, suhatthIvi ujjeniM jiyapaDimaM vaMdayA gayA, ujjANe ThiyA, bhINayA ya sAhuNo-vasahiM maggahatti, tattha ego saMdhADago subhaddAe siTThibhajjAe gharaM bhikkhassa aigao' pucchiyA tAe-kao bhagavaMto?, tehiMbhaNiyaM-suhatthissa, vasahiM maggamo, jANasAlAu darisiyAu, tattha ThiyA, annayApaosakAle AyariyA naliNigummaM ajjhayaNaMpariyaTTati, tIse putto avaMtisukumAlo sattatale pAsAe battIsAhiM bhajjahiM samaM uvalalai, tena suttavibuddheNa suyaM, na eyaM nADagaMti bhUmIo bhUmIyaM suNaMto 2 udinno, bAhiM niggao, kattha erisaMti jA sariyA, tesi mUlaM gao,sAhai-ahaM avaMtisukumAlottinaliNigumme devo Asi,tassa ussuggopavvayAmi, asamattho ya ahaMsAmannapariyAgaMpAleuM, iMgiNiM sAhemi,tevi bhoyAvittA, tenaM pucchiyatti, necchati, sayameva loyaM kareMti, mA sayaMgihIyaliMgo havautti liMgaM dinnaM, masANe kaMthare kuMDagaM, tattha bhattaM paccakkhAyaM, sukumAlaehiM pAehiM lohiyagaMdheNa sivAe sapelliyAe AgamanaM, sivA egaM pAyaM khAyai, egaM cillagANi, paDhame jAme jannuyANi bIe UrU taie porTe kAlagao, gaMdhodagapupphavAsaM, AyariyANaM AloyaNA, bhajjANaM paraMparaM pucchA, AyariehiM kahiyaM, savviDDIe suNhAhiM samaM gayA masANaM, pavvaiyAo ya, egA guThviNI niyattA, tesiM putto tattha devakulaM karei, taMiyANiM mahAkAlaM jAyaM, loeNa parigahiyaM, uttaracUliyAe bhaNiyaM pADaliputteti, samattaM aNissiyatavo mahAgirINaM 4 / idAniM sikkhatti payaM, sAduvihA-gahaNasikkhA AsevaNAsikkhA ya, tatthani. (1284) khitivaNausabhakusaggaM rAyagihaM caMpapADalIputtaM / naMde sagaDAle thUlabhaddasirie vararucI ya / / vR.- eIe vakkhANaM-atItaaddhAe khiipaiTThiyaM nayaraM, jiyasatta rAyA, tassa nayarassa vatthUNi ussannANi, annaM nayaraTThANaM vatthupADhaehiM magAvei, tehiM egaM caNayakkhettaM atIva pupphehiM phalehi ya uvaveyaM duTuM, caNayanayaraM nivesiyaM, kAlena tassa vatthUNi khINANi, puNevi vatthumaggijjai, tattha ego vasaho annehiM pAraddho egaMmi ranne acchai, na tIrai annehiM vasahehiM parAjiNiuM, tattha usabhapuraM nivesiyaM, punaravi kAleNa ucchannaM, punevi magaMti kusathaMvo diTTho atIvapamANAkitivisiTTho, tattha kusagapuraM jAyaM, taMmi ya kAle paseNa rAyA, taM ca nayaraM puNo 2 agginA ujjhai, tAhe logabhayajanananimittaM ghosAvei-jassa ghare aggI udvei sonagarAo nicchubbhai, tattha mahAnasiyANaM pamAeNa ranno ceva dharAo aggI uDhio, te saccapainnA rAyANo-jai appagaM na sAsayAmi to kahaM annaMti niggao nayarAo, tassa gAuyamitte Thio, tAhe daMDabhaDabhoiyA vANiyagA ya tattha vacaMti Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 bhaNaMti-kahiM vaccaha?,Aha-rAyagihaMti, kaoeha ? rAyagihAo, evaM nayaraM rAyagiha jAyaM, jayAya rAiNo gihe aggI uThThio tao kumAra jaMjassa piyaM Aso hatthI vA taM tena nINie seNieNabhaMbhA nINayA, rAyA pucchai-keNa kiM nINiyaMti?, anno bhaNai-mae hatthI Aso evamAi, seNio pucchio-bhaMbhA, tAherAyA bhaNaiseNiyaM-esa te tattha sAro bhaMbhitti?,seNiobhaNai-AmaM,soya rano acaMtapio, tena se nAmaM kayaM-bhaMbhisArotti, so ranno pio lakkhaNajuttotti, mA annehi mArajjihitti na kiMcivi dei, sesA kumArA bhaDacaDagareNa niti, seNio te dakhUNa adhitiM kareti, so tao niSphiDio bennAyaDaMgao, jahA namokkAre - aciyatta bhoga'dAnaM nigama binnAyaDe ya kAsavae / lAbha gharanayana nattugadhUyA sussUsiyA dinnA / / pesaNa ApucchaNayA paMDarakuDDatti gamanamabhiseo / dohala nAma niruttI kahaM piyA bhetti rAyagihe / / Agamana'maccamagaNa khuDDaga chagaNe yakassataM? tujhaM / ___ kahaNaM mAUANaNa vibhUsaNA vAraNA mAU / / taMca seNiyaM ujjeniopajjoo rohao jAi, so ya uinno, seNio bIhei, abhao bhaNaimA saMkaha, nAsemi se vAyaMti, tena khaMdhAvAraNivesajANa eNa bhUmIgayA diNArA lohasaMdhADaesu nikkhAyA daMDavAsasthANesu, so Agao rohai, jujjhiyA kavi divase, pacchA abhao lohaM dei, jahA tava daMDiyA savve seNieNa bhinnA nAsa mA'ppihisi, ahava na paccao amugassa daMDassa amugaM paesaMkhaNaha, tena khayaM, diTTho, naTThoya, pacchA seNieNabalaM viloliyaM, teya rAyANo savve pakahiMtinaeyassa kArI amhe, abhaeNaesA mAyA kayA, tena pattIyaM / annayA so atthANIe bhaNai-so mama natthi? jotaM ANejja, annayA egAgaNiyA bhaNai-ahaM ANemi, navaraM mamabitijjigA dijjaMtu, dinnAo se satta bitijjigAojAo se ruccaMtimajjhimavayAo, manussAvitherA, tehiMsamaM pavahaNesu bahueNa ya bhattapAnena ya puvvaM va saMjaimUle kavaDasattaNaM gaheUNa gayAo, annesu ya gAmanayaresu jattha saMjayA saDDhA ya tahiM 2 aiMtio suTTayaraMbahusuyAo jAyAo, rAyagihaMgayAo,bAhiM ujjAne ThiyAu ceiyANi vaMdaMtIu gharaceiyaparivADIe abhayagharamaigayAo nisIhiyatti, abhao daNaM ummukkabhUsaNAuuTThiosAgayaM nisIhiyAetti?,ceiyANi darisiyANi vaMdiyANiya, abhayaM vaMdiUNa niviTThAo, jammabhUmIu nikkhamaNaNANaNivvANabhUmIo vaMdAveti, pucchai-kao?,tAo kaheMti-ujjenIe amugo vANiyaputtau tassa ya bhajjA, so kAlagao, tassa bhajjAo amhe pavvaiukAmAo, na tIraMti pavvaiehiM ceiyAhiM vaMdiuM paTThiyavvae, bhaNiyAo pAhuNiyAu hoi, bhaNaMti-abbhattaTThiyAo amhe, suciraM acchittA gayAo, bitiyadivase abhao ekkago AseNaM page pagao, eha mama ghare pAredhatti, bhaNaMti-imaM pAragaM tubbhe pAreha, ciMtei-mA mama gharaM na jAhi~ti bhaNai-evaM hou, pajimio, saMjoiuM mahuM pAio sutto, tAhe AsaraheNa palAvio, aMtarA annevi rAha puvvAThiyA, evaM paraMpareNa ujjeNiM pAvio, uvaNIo pajjoyassa, bhaNiokahiMtepaMDiccaM?,dhammacchaleNavaMcio, baddho, puvvANIyAse bhajjA sA uvaNIyA, tIse kA uppattIseNiyassa vijjAharo mitto tena mittayA thirA houtti seNieNase senA nAma bhaginI dinnA nibaMdhe Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 adhyayanaM -4- [ni. 1284] | kae, sAviya vijjAharassa iTThA, esAdharaNigoyarA amhaMpavahAetti vijjAharihiMmAriyA,tIsa dhUyA sA tenamA esAvimArijjihititti seNiyassa uvaNIyA khijjio (ujjhiyA) ya,sAjovvaNatthA abhayassa dinnA, sA vijjAharI abhayassa iTTA, sesAhiMmahilAhiM mAyaMgI ulaggiyA, tAhiM vijjAhiM jahA namokkAre kiMkhadiyaudAharaNe jAva paccaMtehiM ujjhiyA tAvasehiM diTThA pucchiyA kaositti?, tIe kahiyaM, te ya seNiyassa pavvayA tAvasatA, tehiM amha nattugitti sAraviyA, annayA paTTaviyA sivAe ujjenI neUNa dinnA, evaM tIe samaM abhao vasai, tassa pajjoyassa cattAri rayaNANilohajaMdho lehArao aggibhIruraho'nalagirI hatthi sivA devitti, annayA so lohajaMdho bharuyacchaM visajjio, te lokA ya ciMtenti esa egadivaseNa ei paMcavIsajoyaNANi, puNo 2 saddAvijjAmo, eyaM mAremo, jo anno hohiti so gaNiehiM divasehiM ehiti, ecciraMpi kAlaM suhiyA homo, tassa saMbalaM padinnaM, so necchai, tAhe vihIe se davAviyaM, tatthavi se visasaMjoiyA moyagA dinnA, sesagaM saMbalaM hariyaM,so kaivi joyaNANi gaMtuMnadItIrekhAmitti jAvasauNo vArei, uThettApahAvio, puNo dUraMgaMtuMpakkhAio,tatthavi vArio taiyaMpi vArio, tena ciMtiyaM-bhaviyavvaM kAranenaMti pajjoyassa mUlaM gao, niveiyaM rAyakajjaM, taM case parikahiyaM, abhao viyakkhaNotti saddAvio,taM ca se parikahiyaM, abhaotaM agvAiuM saMbalaM bhaNai-ettha davvasaMjoeNa diTThIviso sappo sammucchimo jAo, jai ugdhADiyaM hotaM to diTThIviseNa sappeNakhAio hoi(to), to kiM kajjau?,vaNaniuMje muejjahai, paraMmuho mukko, vaNANi daDvANi, so antomuhatteNa mao, tadvo rAyA, bhaNio-baMdhaNavimokkhavajjaM varaM varehitti, bhaNai-tubbhaM ceva hatthe acchau, annayA'nalagirI viyaTTona tIraidhettuM, abhao pucchio,bhaNai-udAyano gAyautti, to udAyano kahaM baddhotti-tassa ya pajjoyassa dhUyA vAsavadattA nAma, sA bahuyAu kalAu sikkhAviyA, gaMdhavveNa udayano pahANo sodheppautti, keNa uvAeNaMti?, so kirajaM hatthiM pecchai tattha gAyai baMdhaMpi na yANai, evaM kAlo vaccai, imeNa jaMtamao hatthI kArAvio, taM sikkhAvei, tassa visayae cArijjai, tassa vaNacareNa kahiyaM, so gao tattha, khaMdhAvAro paraMtehiM acchai, so gAyai hatthI Thio Dhukko gahio ya ANio ya, bhaNio-mama dhUyA kANA taM sikkhAvehi mA taM pecchasumAsA tumaMdaTUNa lajjihiti, tIsevi kahiyaM-uvajjhAo koDhiutti mA dacchihisitti, so ya javaNiyaMtariotaM sikkhAvei, sA tassa sareNa hIrai koDhiotti na joeti, annayA ciMtei-jai pecchAmi, taMciMtentIannahApaDhai, tena ruTeNabhaNiyA-kiM kANe! viNAsehi?,sAbhaNai-koDhiyA ! na yANasi appANayaM, tena ciMtiyaM jAriso ahaM koDhio tArisA esAvi kANatti, javaNiyA phAliyA, TThiA, avaropparaMsaMjogojAo, navaraM kaMcaNamAlAdAsIjANai ammadhAyasAceva, annayA AlaNakhaMbhAo'nalagirI phiDio,rAyAe abhao pucchio-udAyanonigAyautti,tAhe udAyano bhaNio,sobhaNai-bhaddavatiMhatthiNiMAruhiUNaM ahaM dArigAya gAyAmo, javaNiyaMtariyANi gANiM gIyaMti, hatthI geeNa akkhitto gahio, imANivi palAyANi, esa bIo varo, abhaeNa bhaNiyaMesovitubbhaMcevapAse acchau, anne bhaNaMti-ujjAniyAgaopajjoo imAdAriyA nimmAyA tattha gAvijjihitti, tassa ya jogaMdharAyANo amacco, so ummattagaveseNa paDhai yadi tAM caiva tAM caiva, tAM caivA''yatalocAnAm / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 Avazyaka - mUlasUtram - 2-4 / 26 na harAma nRpasyArthe, nAhaM yogaMdharAyaNaH / / soya pajjoeNa diTTho, Thio kAiyaM pavosariuM, nAyaro ya kao pisAutti, sA ya kaMcanamAlA vibhinnarahassA, vasaMtameMTheNavi cattAri muttadhaDiyAo vilaiyAo dhosavatI vINA, kacchAe bajjhatIe sakkarao nAma maMtIe aMdhalo bhaNai kakSayAM badhyamAnAyAM yathA rasati hastinI / yojanAnAM zataM gatvA, prANatyAgaM kariSyati / / tAhe savvajanasamudao, majjhe udayano, bhaNai eSa prayAti sArthaH kAJcanamAlA vasantakazcaiva / bhadravatI ghoSavatI vAsavadattA udayanazca / / pahAviyA hatthiNI, analagirI jAva saMnajjhai tAva paNavIsaM joyaNANi gayANi saMnaTTho maggalaggo, adUrAgae ghaDiyA bhaggA, jAva taM ussiMdhai annANivi paMcavIsaM, evaM tinnivi, nagaraM ca aigao / annayA ujjenIe aggI uTThio, nayaraM Dajjhai, abhao pucchio, so bhaNai-viSasya viSamauSadhaM agneragnireva, tAhe aggIu anno aggI kao, tAhe Thio, taio varo, esavi acchau | annayA ujjenIe asivaM uTThiyaM, abhao pucchio bhAi abbhiMtariyAe atthANIe devIo vihUsiyAo ejjaMtu, jA tubhe rAyAlaMkAravibhUsie jinai taM mama kahejjai, taheva kayaM, rAyA paloeti, savvA hattI ThAyaMti, sivae rAyA jio, kahiyaM tava cullamAugAe, bhaNai rattiM avasannA kuMbhabalie accaNiyaM kareu, jaM bhUyaM uTThei tassa muhe kUraM chubbhai, taheva kayaMti, tiyacaukke aTTAlae ya jAhe sA devayA sivArUveNaM vAsai tAhe kUraM chubbhai, bhaNai ya- ahaM sivA gopAlagamAyatti, evaM savvANivi nijjiyANi, saMtI jAyA, tattha cauttho varo / tAhe abhao ciMtei kecciraM acchAbho ?, jAmotti, bha- bhaTTAragA ! varAdijjaMtu, varehi puttA !, bhaNai - nalagiriMbhi hatthiMmi tubbhehiM miNThehiM sivAe ucchaMge nivanno (aggiMsAhaMbhi) aggibhIrussa rahassa dAruehiM ciyagA kIrau, tattha pavisAmi, rAyA visanno, tuTTho sakkAuM visajjio, tAhe ama o bhAi- ahaM tubbhehiM chaleNaM Anio, tumbhe divasao AiccaM dIviyaM kAUNa raDataM nayaramajjheNa jai na harAmi to aggiM atImitti, taM bhajjaM hAya gao, kiMci kAlaM rAyagihe acchittA do gaNiyAdAriyAo appaDirUvAo gahAya vANiyagaveseNa ujjenIe rAyamaggogADhaM AvAriM geNhai, annayA diTThAu pajjoeNa, tAhiM visavilAsAhiM diTThIhiM nibbhAio aMjalI ya se kayA, aiyao niyagabhavaNaM, dUrtI pesei, tAhiM parikuviyAhiM dhADiyA, bhaNai-rAyA na hohitti, vIyadivase saNiyagaM ArusiyAu, taiyadivase bhaNiyA-sattame divase devakule amha devajannago tattha viraho, iyarahA bhAyA rakkhai, tena ya sarisago manUso pajjoutti nAma kAUNa ummattao kao, bhaNai-mama esa bhAyA sAravemi naM, ki karemi ? eriso bhAiNeho, so ruTTho ruTTho nAsai, puNo hakkaviUNa raDato puNo 2 ANijjai uTTheha re amugA amugA ahaM pajjoo hIrAmitti, tena sattame divase dUtI pesiyA, eu ekkallautti bhaNio Agao, gavakkhae vilaggo, manussehiM paDibaddho pallaMkeNa samaM, hIrai divasao nayaramajjheNa, vihIkaraNamUleNa pucchijjai, bhaNai-vijjadharaM jjai, aggao AsarahehiM ukkhitto pAvio rAyagihaM, seNiyassa kahiyaM, asiM achittA Agao, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1284] 175 abhaeNa vArio, kiM kajjau ?, sakkAritA visajjio, pI jAyA paropparaM, evaM tAva abhayassa uTThANapariyAvaNiyA, tassa seNiyassa cellaNA devI, tIse uTThANapAriyAvaNiyA kahijjai, tattha rAyagihe paseNaisaMtio nAganAmA rahio, tassa sulasAbhajjA, so aputtao iMdakkhaMdAdI namasai, sA sAviyA necchai, annaM pariNehi, so bhaNai-tava putto tena kajjaM, tena vejjovaeseNa tihiM sayasahassehi tinni telakulavA pakkA, sakkAlae saMlAvo-erisA sulasA sAviyatti, devo Agao sAhU, tajjAtiyarUveNa nisIhiyA kayA, uThThittA vaMdai, bhaNai-kimAgamanaM tujhaM?, sayahassApAyatellaM taM dehi, vejjeNa uvaiTuM, demitti atigayA, uttAratIe minnaM,annapAkkaM gahAya nigayA, taMpi bhinnaM, taiyaMpi bhinnaM, tuTTo ya sAhai, jahAvirhi battIsaMguliyAu dei, kameNa khAhi, battIsaM puttA hohinti, jayA ya te kiMci paoyaNaM tAhe saMbharijjAsi ehAmitti, tAe ciMtiyaM-kecciraM bAlarUvANaM asuiyaM mallessAmi, eyAhiMsavvahiMvi egoputto hujjA, khaiyAo, taonAhUyA battIsaM, poTTavaDDai, addhitIe ussagaM ThiyA, devo Agao, pucchai, sAhai-savvAo khaio, so bhaNai-duTTa te kayaM egAuyA hohiMti, deveNa uvasAmiyaM u asAyaM, kAleNaM battIsaM puttA jAyA, seNiyassa sarisavvayA vaTuMti, te'virahiyA jAyA, devadinnatti vikkhAyA / io ya vesAlio ceDao hehayakulasaMbhUo tassa devINaM annamannANaM satta dhUyAo, taMjahApabhAva paumAva miyAva sivAjeTThAsujeTThA cellaNattiso ceDao sAvao paravivAhakAraNassa paccakkhAyaM (ti) dhUyAokassai na dei, tAo mAdimissagAhiMrAyANiM pucchittAM annesiM icchiyANaM sarisayANaM dei, pabhAvatI vIIbhae nayare udAyanassa dinnA paumAva caMpAe dahivAyaNassa miyAva kosaMbIe sayANiyassa sivA ujjenIe pajjoyassa jeTTA kuMDaggAme vaddhamANasAmiNo jeTThassa naMdivaddhaNassa dinnA, sujeTThA cellaNA ya kanayAo acchaMti, taM aMteuraM parivvAyagA aigayA sasamayaM tAsiM kahei, sujeTTAe nippiTThapasiNavAgaraNA kayA muhamakkaDiyAhiM nicchUDhA paosamAvannA niggayA, amariseNa sujeTThArUvaM cittaphalahe kAUNa seNidharamAgayA, diTThA seNieNa, pucchiyA, kahiyaM, adhitiM karei, dUo visajjiyo varago, taMbhaNai ceDago-kihahaM vAhiyakule demitti paDisiddho, ghoratarA adhitI jAyA, abhayAgamojahAnAe, pucchiakahiyaM-acchaha vIsatthA, Anemitti, atigao niyayabhavanaM uvAyaM ciMteMto vANiyarUvaM karei, sarabheyavannabheyAu kAUNa sevAliMgao, kannateurasamIve AvaNaM giNhai, cittapaDaeseNiyassa rUvaM lihai, jAhe tAo kannateuravAsIo kejjagassa ei tAhe subahuM dei, tAovi ya dANamANasaMgahiyAo karei, pucchaMti-kimeyaM cittapaTTae?, bhaNai-seNio amha mI, kiM erisaM tassa rUvaM?, abhao bhaNai-ko samattho tassa rUvaM kAuM?, jaM vA taM vA lihiyaM, dAsaceDIhiM kannateure kahiyaM, tAo bhaNiyAo-ANeha tAva taM paTTagaM, dAsIhi maggio na dei, mA majjhasAmie avannaMkAhihi, bahuyAhijAyaNiyAhiM dinno, pacchannaM pavesio, diTThosujeTThAe, dAsIo vibhinnarahassAo kayAo, so vANiyao bhaNio-kahaM seNio bhattA bhavijjai?, so bhaNaijaievaM to ihaMceva seNiyaM ANemi, ANao seNio, pacchannA suraMgAkhayA,jAva kannateuraM, sujeTTA cellaNaM Apucchai-jAmi seNieNa samaMti, dovi pahAviyAo, jAva sujeTThA AbharaNANaM gayA tAva manussA suruMgAe ubbuDAcellaNaMgahAya gayA,sujeTTAe ArADI mukkA, ceDagosaMnaddho, vIraMgaorahio bhaNai-bhaTTAragA!mA tubbhevacceha, ahaM Anemitti niggao, pacchao laggai, tattha darIe egorahamago, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 Avazyaka-mUlasUtram-2- 4/26 tattha te battIsapisulasAputtA ThitA,te vIraMgaeNaekkeNa sareNamAriyA, jAva sote rahe osAreha tAva seNio palAo, sovi niyatto, seNio sujeTuM saMlavai, sAbhaNai-ahaM celaNA, seNiobhaNai-sujeTTaturiyA tumaMceva, seNiyassa harisovi visAovi visAo rahiyamAraNeNa harisocellaNAlaMbheNa, cellaNAeviharisotassa rUveNaM visAdo bhaginIvacaNeNa, sujiTThAvi dhiratthu kAmabhogANaMti pavvatiyA, cellaNAevi putto jAo koNio nAma, tassa kA uppattI ?, egaM paJcaMtaNayaraM, tattha jiyasatturanno putto sumaMgalo, amaccaputto seNagotti poTTio, se harijjai, pANieuccolaehiM mArijjaiso dukkhAvijjai sumaMgaleNa, so tena nivveeNabAlatavassI pavvaio, sumaMgalovirAyA jAo, annayA sotena ogAseNa voleMtopecchaitaMbAlatavassiMga, rannA pucchiyaM-ko esatti ?, logo bhaNai-esa erisaM tavaM kareti, rAyAe anukaMpA jAyA, puvviM dukkhAviyago, nimaMtiomama ghare pArehitti, mAsakkhamaNepune gao,rAyA paDilaggo na dinnaM dArapAlehiM dAraM, puNoviuTThiyaM paviTTho, saMbhario, puNo gao nimaMtei, Agao, puNovi paDilaggorAyA, puNovi uThThiyaM paviThTho, puNovi nimaMteitaiyaM, sotaiyAe Agao duvArapAlehiM piTTio, jaivArA ei taivArA rAyA paDilagai, so niggao, aha adhitIe niggao pavvaio eiNA dharisio, niyANaM kareieyassavahAe uvavajjAmitti, kAlagao, appiDDio vANamaMtaro jAo, so'pirAyA tAvasabhatto tAvaso pavvaio sovi vANamaMtaro jAo, pubbiM rAyA seNio jAo, kuMDIsamaNo koNio, jaM ceva cellaNAe poTTe uvavanno taM ceva ciMtei-kahaM rAyANaM akkhIhiM na pekkhejjA?, tIe ciMtiyaMeyassa gabbhassa dosotti gabhaM, sADaNehivi na paDai, DohalakAle dohalo, kiha?, seNiyassa udaravalimasANikhAyajjA, apUraMteparihAyai, naya akkhAi, nibaMdhesavahasAviyAe kahiyaM, tao abhayassa kahiyaM, sasagacaMmeNa samaM bhaMsaM kappettA vIlae uvari dinnaM, tIse oloyaNagayAe picchamANIe dijjai,rAyAaliyapamucchiyANi karei, cellaNA jAheseNiyaM ciMter3a tAhe addhitIya uppajjai, jAhe gabbhaM ciMtei tAhe kahaM savvaM khAejjati ?, evaM vinIo dohalo, navahiM mAsehiM dArago jAo, ranno niveiyaM, tuTTo, dAsIe chaDDAvio asogavaNiyAe, kahiyaM seNiyassa, Agao, aMbADiyA, kiM se paDhamaputto ujjhiotti?, gao asogavaNiyaM, tenaM so ujjIvio, asogacaMdo se nAmaM kayaM, tatthavi kukkuDipichaeNaM koNaMgulI'hividdhA, sukumAliyA sAna pauNai, kUNiyA jAyA, tAhe se dAraehi nAmaM kayaM kUNiotti, jAhe yataM aMguliM pUi galaMti seNio muhe karei tAhe ThAti, iyarahA rovai, so ya saMvaDDai, io ya anne do puttA cellaNAe jAyAhallo vihalloya, anneseNiyassa bahave puttA annAsiMdevINaM, jAhe ya kira ujjAniyAkhaMdhAvAro jAo, tAhecellaNAkoNiyassa gulamoyae peseihallavihallANaM khaMDakae, tena vereNa koNio ciMtaieeseNio mama dehatti paosaM vahai, annayA koNiyassa aTThahiM rAyakannAhiM samaM vivAho jAo, jAva uppiM pAsAyavaragao viharai, esAkoNiyassa uppattI parikahiyA |senniyss kira ranno jAvatiyaM rajjassa mollaM tAvatiyaM devadinnassa hArassa seyaNagassa gaMdhahatthissa, eesiM uTThANaM pakiheyavvaM, hArassa kA uppattI-kosaMbIe nayarI dhijjAiNI guvviNI paI bhaNai-dhayamollaM viDhavehi, kaMmaggAmi?, bhaNairAyANapupphehiolaggAhi, naya vArijjihisi, soya ulaggiopupphaphalAdIhiM, evaM kAlo vaccai, pajjoo ya kosaMbiM Agacchai, so ya sayANio tassa bhaeNa jauNAe dAhiNaM kUlaM udyavittA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ ni. 1284] 177 uttarakUlaM ei, so ya pajjoo na tarai jauNaM uttariuM, kosaMbIe dakkhiNapAse khaMdhAvAraM nivesittA ciTThai, tA bei-je ya tassa taNahArigA tesiM vAyassio gahiyao kannanAsAdi chiMdai sayANiya manussA evaM parikhINA, egAe rata e palAo, taM ca tena pupphapuDiyAgaeNa diTTaM, snno ya niveiyaM, rAyA tuTTho bhAi-kiM demi ?, bhaNati baMbhaNiM, pucchAmi, pucchittA bhaNai aggAsaNe kUraM magAhitti, evaM so jemei divase 2 dInAraM dei dakkhiNaM, evaM te kumArAmaccA ciMteti - esa ranno aggAsaNio dAnamANaggihIo kIrautti te dInArA deMti, khaddhAdANio jAo, puttAvi se jAyA, so taM bahuyaM jevvaM, na tIrai, tAhe dakkhiNAlobheNa vameuM ra jimio, pacchA se koDho jAo, abhigrastastena, tAhe kumArAmacca bhaNati putte ! jemei, tANavi taheva, saMtatI kAlaMtareNa piuNA lajjimAraddhA, pacchime se nilao kao, tAovi se suNhAo na tahA vahiumAraddhAo, puttAvi nADhAyaMti, tena ciMtiyaM - eyANi mama davveNa vaDDhiyANi mama ceva nADhAyaMti, tahA karemi jaheyANivi vasanaM pAviti, annayA tena puttA saddAviyA, bhaNai puttA ! kiM mama jIvieNaM ?, amha kulaparaMparAgao pasuvaho taM karemi, to anasanaM kAhAbhi, tehiM se kAlagao chagalao, dinno, so tena appagaM ullihAvei, ulloliyAo ya khavAvei, jAhe nAyaM sugahio esa koDheNaMti tAhe lobhANi uppADei phusitti enti, tAhe mArettA bhai-tubbhehiM ceva esa khAeyavvo, tehiM khaio, koDheNa gahiyANi, sovi uTThettA naTTho, ettha aDavIe pavvayadarIe nAnAvihANaM rukkhANaM tayApattaphalANi paDatANi tiphalA ya paDiyA, so sAraeNa uNheNa kakko jAo, taM nivinno piyai, tenaM poTTaM bhinnaM, sohie sajjo jAo, Agao sahiM, jo bhAi-kiha te naTTaM, bhaNai - devehi me nAsiyaM, tANi pecchai-saDasaDiMtANi, kiha to bhevi mama khiMsaha ?, tAhe tANa bhAMti kiM tume pAviyANi ?, bhaNai - bADhaMti, sojaNeNa khiMsio, tAna gao rAyagihaMdAravAlieNa samaM dAre vasai, tattha bArajakkhaNIe so maruo bhuMjai, annayA bahU uMDerayA khaiyA, sAmissa samosaraNaM, so bAravAlio taM ThavettA bhagavao vaMdao ei, so bAraM na chaDDhei, tisAio mao bAvIe maMDukko jAo, puvvabhavaM saMbharai, uttinno vAvIe pahAio sAmivaMdao, seNio ya nIti, tatthegeNa bAravAlio kisoreNa akkaMto mao devo jAo, sakko seNiyaM pasaMsai, so samora sessimUle koDhiyarUveNaM niviTTo taM cirikA phoDittA siMcai, tattha sAmiNA chiyaM, bhaNai-mara seNiyaM jIva, abhayaM jIva vA mara vA, kAlasoriyaM mA mara mA jIva, seNio kuvio bhaTTArao mara bhaNio, maNussA sanniyA, uTThie samosaraNe paloio, na tIrai nAuM devotti gao dharaM, biiyadivase pae Agao, pucchai-so kotti ?, tao seDugavattaMta sAmI kahei, jAva devo jAo, tA tubbhehiM chIe kiM evaM bhaNai ?, bhagavaM mamaM bhAi-kiM saMsAre acchaha nivvANaM gaccheti, tumaM puNa jAva jIvasi tAva suhaM mao narayaM jAhisitti, abhao ihavi ceiyasAhupUyAe punnaM samajjiNai mao devalogaM jAhiti, kAlo jai jIvai divase 2 paMca mahisasayAI vAvAei mao naraNe gacchai, rAyA bhaNai- ahaM tubbhehiM nAhehiM kIsa narayaM jAbhi ? kena uvAeNa vA na gacchejjA ?, sAmI bhaNai jai kavilaM mAhaNiM bhikkhaM dAvesi kAlasUriyaM sUNaM moesi to na gacchasi narayaM, vImaMsiyANi savvappagAreNa necchaMti, so ya kira abhavasiddhIo kAlo, dhijjAiyANiyA kavilA na paDivajjai jinavayaNaM, seNieNa dhijjAiNI bhaNiyA sAmeNa sa - sAhU 25 12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 vaMdAhi, sA necchai, mAremite, tahAvinecchai, kAlovinecchaitti, bhaNai-mama guNeNa ettiojaNo suhio nagaraM ca, ettha ko doso?, tassa putto pAlago nAma so abhaeNa uvasAmio, kAlo mariumAraddho, tassa paMcamahisagasayadhAtehiMse UNaM ahe sattamayA pAugaM, annayA mahisasayANi paMca putteNase palAviyANi, tena vibhaMgeNa diTThANimAriyANiya, solasa ya rogAyaMkA pAubbhUyA vivarIyA iMdiyatthA jAyA jaM dugaMdhaM taM sugaMdhaM mannai, putteNa ya se abhayassa kahiyaM, tAhe caMdaniudagaM dijjai, bhaNai-aho miTuM viTeNa Alippai pUimaMsaM AhAro, evaM kisiUNa mao ahe sattamaM gao, tAhe sayaNeNa putto se Thavijjai so necchai, mA naragaM jAissAmitti so necchai, tAI bhaNaMti-amhe vigiMcissAmo tumaM navaraM evaM mArehisesae savve pariyaNo mArehiti, itthIe mahisao biie kuhADo ya rattacaMdanenaM rattakaNavIrehiM, dovi DaMDIyA mA tena kuhADaeNa appA hao paDio vilavai, sayanaM bhaNai-eyaM dukkhaM avaNeha, bhaNaMtI-na tIraMti, to kahaM bhaNaha-amhe vigiMcAmotti?, eyaM pasaMgeNa bhaNiyaM, tena deveNaM seNiyassa tudveNa aTThArasavaMko hAro dinno donni ya akkhaliyavaTTA dinnA, so hAro cellaNAe dinno piyatti kAuM, vaTTA naMdAe, tAeruhAe kimahaMceDarUvattikAUNa anirakkhiyA khaMbhe AvaDiyA bhaggA, tattha egaMmi kuMDalajuyalaM egaMmi devadUsajayulaM, tuTThAe gahiyANi, evaM hArassa uppttii| seyaNagassa kA uppattI ?, egattha vane hatthijUhaM parivasai, taMbhi jUhe ego hatthI jAe jAe hatthicellae mArei, egA gumviNI hatthiNigA, sA ya osaritA ekkalliyA carai, annayA kayAi taNapiMDiyaM sIse kAUNa tAvasAsamaMgayA, tesiMtAvasANaM pAesupaDiyA, tehiM nAyaMsaraNAgayA varA, annayA tattha caraMtI viyAyA puttaM,hatthijUheNasamaMcaraMtI chideNa AgaMtUNathaNaM dei, evaM saMvaDDai, tattha tAvasaputtA pupphajAo siMcaMti, sovi soMDAe pANiyaM neUNa siMcai, tAhe nAmaM kayaM seyaNaotti, saMvaDio mayagalo jAo, tAhe nena jUhava mArio, appaNA juhaM paDivanno, annayA tehiM tAvasehiM rAyA gAmaMdAhititti moyagehilobhittA rAyagihanIo, nayaraM pavesettAbaddho sAlAe, annayA kulavatI tenacevapuvvabbhAseNa Dhukko kiM puttA ! seyaNagaocchagaMca se paNAmei, tena so mArio, anne bhaNaMtijUhavaittaNe ThieNaMmA annAvi viyAtitti te tAvasauDayA bhaggA tehiM tAvasehiM rUTehiM seNiyassa ranno kahiyaM, tAhe seNieNa gahio, esA seyaNagassa uppattI / puvvabhavo tassa-ego dhijjAio jannaM jayai, tassadAso tena jannavADe Thavio,sobhaNai-jaisesaM mamadehi to ThAmi iyarahA na,evaM houtti sovi Thio, sesaM sAhUNa dei, devAuyaM nibaddhaM degalogAo cuo seNiyassa putto naMdiseno jAo, dhijjAio'vi saMsAraMhi~DittA seyaNago jAo, jAhe kiranaMdiseno vilagaitAhe ohayamanasaMkappo bhavai, vimaNo hoi, ohiNA jANai, sAmI pucchio, evaM savvaM kahei, esa seyaNagassa puvvabhavo / abhao kira sAmiM pucchaiko apacchimo rAyarisitti ?, sAminA udAyano vAgario, ao paraM baddhamauDA na pavvayaMti, tAhe abhaeNa rajjaM dijjamANaM na icchiyaM, pacchA seNio ciMteikoNiyassa rajjaM dijjihitti hallassa hatthI dinno vihallassa devadinno hAro, abhaeNapavvayaMtena naMdAe ya khomajuyalaM kuMDalajuyalaM hallavihallANaM dinnANi, mahayA vibhaveNa abhao samAUo pavvaio, annayA koNio kAlAdIhi dasahiM kumArehiM samaM maMtei-seNiyaMbaMdhettA ekkArasabhAe rajjaM karemotti, tehiM paDisuyaM, seNio baddho, puvvaNhe avaraNhe ya kasasayaM davAvei, cellaNAi kayAi DhoyaM na dei, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1284] 179 bhattaM vAriyaM, pANiyaM na dei, tAhe cellaNA kahavi kummAse vAle hiM baMdhittA sayAuMca suraM pavesei, sA kira dhovai sayavAre surA pANiyaM savvaM hoi / annayA tassa paumAvaIe devIe putto udAyitakumAro jemaMtassa ucchaMge Thio, sothAle mutteti, nacAleimA dUmijjihitti (jattie) muttiyaM tattiyaM kUraM avanei, mAyaMbhaNati-ammo! annassavi kassaviputto eppio atthi?, mAyAesobhaNiodurAtman tava aMgulI kimie vamaMtI piyA muhe kAUNa acchiyAio, iyarahA tumaM rovaMto acchiyAio, tAhe cittaMmauyaMjAyaM, bhaNai-kiha?, tokhAi puNamama gulamoyae pesei?,devI bhaNai-maete kayA, jaMtumaM sadA piiverio udare Araddhotti savvaM kahei, tahAvi tujjha piyA na virajjai, so tume piyA evaM vasanaM pAvio, tassa aratI jAyA, suNetao ceva uTThAya lohadaMDaM gahAya niyalaNi bhaMjAmitti pahAvio, rakkhavAlagA neheNaM bhaNaMti-esa so pAvo lohadaMDaM gahAya eitti, seNieNa ciMtiyaM-na najai kumAreNa mArehititti tAlauDaM visaM khaiyaM jAva ei tAva mao, suTTayaraM adhitI jAyA tAhe DahiUNagharamAgaorajadhurAmukkatattIotaMceva ciMtaMtoacchai, kumArAmaccehiM ciMtiyaM-naTTharajjaM hoitti taMbie sAsaNe lihitA akkharANi junnaM kAUNa rAiNo uvanIyaM, evaM piuNo kIrai piMDadANAdI, nitthArijai, tappabhiti piMDaniveyaNA pavattA, evaM kAleNa visogo jAo, puNaravi sayaNaparibhoe ya piyasaMtie daLUNa addhitI hodditti tao niggao caMpArAyahANI karei, te hallavihallA seyaNaeNa gaMdhahatthiNA samaM sabhavaNesu ya ujjAnesu ya pukkhariNIesu abhiramaMti, sovi hatthI aMteuriyAe abhiramAvei, te ya paumAvaI pecchai, nayaramajjheNa ya te hallavihallA hAreNa kuMDalehi ya devaduseNa vibhUsiyA hatthikhaMdhavaragayA daTUNa addhitiM pagayA koNiyaM vinnavei, so necchai piuNA dinnaMti, ___ evaMbahuso 2 bhaNaMtIe cittaM uppannaM, annayA hallavihalle bhaNai-rajjaM alu addhaNabirgicAmoseyaNagaM mama deha, tehimA surakkhaM ciMtiyaM demottibhaNaMtigayA sabhavaNaM,ekkAestIesaaMteuraparivArA vesAliM ajjamUlaM gayA, koNiyassa kahiyaM-naTThAkumArA, tena ciMtiyaM-tevi na jAyA hatthIvinatthi, ceDayassa duyaM pesai, amarisio, jaigayA kumArA gayA nAma, hatthiM peseha, ceDagobhaNai-jahA tumamama nattuo tahA eevi, kaha iyANiM saraNAgayANa harAmi, na demitti dUo paDigao, kahiyaM ca, puNovi duyaM paThThavei-deha, nadehatojujhasajjA hoha emitti, bhaNai-jahA teruccai,tAhe koNieNakAlAiyA kumArA dasavi AvAhiyA, tatthekkakkassa tinni 2 hatthisahassA tinni 2 AsasahassA tinni 2 rahasahassA tinni 2 manussakoDio koNiyassavi ettiyaM savvANivi tittIsaM 33, taM soUNa ceDaeNa aTThArasagaNarAyANo meliyA, evaM teceDaeNasamaMegUNavIsaMrAyANo, tesipitinni 2 hatthisahassANi taha ceva navaraM savvaM saMkheveNa sattAvannaM, tAhe juddhaM saMpalaggaM, koNiyassa kAlo daMDaNAyago, do vUhA kAyA,koNiyassa garuDavUhoceDagassasAgaravUho, so jujhaMto kAlo tAva gaojAvaceDago, ceDaeNa ya egassa ya sarassa abhiggaho kao, so ya amoho, tena so kAlo mArio, bhaggaM koNiyavalaM, paDiniyattAsae 2 AvAse gayA, __ evaM dasahi divasehiM dasavi mAriyA ceDaeNa kAlAdIyA, ekkArasame divase koNio aTThamabhattaM giNhai, sakkacamarA AgayA, sakko bhaNai-ceDagosAvagotti ahaM na paharAmi navaraM sArakkhAmi, ettha do saMgAmA mahAsilAkaMDao rahamusalo bhANiyavvo jahA pannattIe, te kira camareNa ciuvviyA, tAhe ceDagassa sarovairapaDiruvage apphiDio, gaNarAyANo naTThA saNayaresugayA, ceDagovi vesAliMgao, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 Avazyaka- mUlasUtram - 2 - 4 / 26 roha sajjo Thio, evaM bArasa varisA jAyA rohijjaMtassa, ettha ya rohae hallavihallA seyaNaeNa niggayA balaM mAreMti dive dive, koNiovi parikhijjai hatthiNA, ciMtei ko uvAo jeNa mArijejjA ?, kumArAmaccA bhaNati - jai navaraM hatthI mArijjai, amarisio bhaNai mArijjau, tAhe iMgAlakhaDDA kayA, tAhe seyaNao ohiNA pecchai na volei khaDDu, kumArA bhaNaMti-tujjha nimittaM imaM AvaI pattA tovi nicchasi ?, tAhe se yaNaeNa khaMdhAo oyAriyA, so ya tAe khaDDAe paDio mao rayaNappahAe neraio uvavanno, tevi kumArA sAmissa sIsatti vosiraMti devayAe sAhariyA jattha bhayavaM titthayaro viharai, tahiva nayarI na paDai, koNiyassa ciMtA, tAhe kUlavAlagassa ruThThA devayA AgAse bhaNai 'samaNe jai kUlavAlae mAgahiyaM gaNiyaM lagehitI / lAyA ya asogacaMda, vesAliM nagaraM gahissai / / suNeMtao ceva caMpaM gao kUlavAlayaM pucchai, kahiyaM, mAgAhiyA sadAviyA viDasAviyA jAyA, pahAviyA kA tIse uppattI jahA namokkAre pAriNAsiyabuddhIe thUmetti'siddhasilAyalagamaNaM khuDDugasilaloTTaNA ya vikkhaMbho / sAvo micchAvAitti niggao kUlavAlatavo / / tAvasapallI naivAraNaM ca kohe ya koNie kahaNaM / mAgahigamanaM vaMdana modagaaisAra AnanayA / / paDicaraNobhAsaNayA koNiyagaNiyatti gamananiggamanaM / sAli jahA gheppai udikkha jao gavesAmi || vesAligamaNa maggaNa sAIkArAvaNe ya AuTTA / thUma nariMdanivAraNa iTTaganikkAlaNavinAso || paDiyAgamane rohaNa gaddabhahalavAhaNApainnAya / ceDaganiggama vahapariNao ya mAyA uvAladdho / / koNio bhai ceDaga ? kiM karemi ?, jAva pukkhariNIo uThThemi tAva mA nagarI atIhi, tena paDivannaM, ceDago savvalohiyaM paDimaM galae baMdhiUNa uinno, dharaNeNa sabhavaNaM nIo kAlagao devalogaM gao, vesAlijano savvo mahesareNa nIlavaMtaMmi sAhario / ko mahesarotti ?, tasseva ceDagassa dhUyA suTThA vegA pavvaiyA, sA uvassayassaMto AyAvei, io ya peDhAlago nAma parivvAyao vijjAsiddho vijjAu dAukAmo purisaM maggai, jai baMbhacAriNIe putto hojjA to samattho hojjA, taM AyAveMtIM daDUNaM dhUmigAvAmohaM kAUNa vijjAvivajjAso tattha seritu kAle jAe gabbhe atisayaNANIhiM kahiyaM na yA kAmavikAro jAo, saGghayakule vaDDAvio, samosaraNaM gao sAhuNIhiM saha, tattha ya kAlasaMdIvo vaMdittA sAmiM pucchaikao me bhayaM ?, sAmiNA bhaNiyaM - eyAo saccatIo, tAhe tassa mUlaM gao, * avannAe bhaNai- are tumaM marI mArehisitti pAesu balA pADio, saMvaDio, parivvAyageNa tena saMjatINaM hio, vijjAo sikkhAvio, mahArohiNiM ca sAhei, imaM sattamaM bhavaM, paMcasu mArio, chaDDhe chammAsAvasesAueNa necchiyA, aha sAhettumArAddho anAhamaDae citiyaM kAUNa ujjAlettA allacaMmaM viyaDittA vAmeNa aMguTThaeNa tAva caMkamai jAva kaThThANi jalaMti, etthaMtare kAlasaMdIvo Agao kaThThANi chumbhai, sattarate gae devayA sayaM uvaTThiyA-mA vigdhaM karehi, ahaM eyassa sijjhiukAmA, siddhA bhaNai Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 adhyayanaM-4- [ni. 1284] egaM aMgaM paricaya jena pavisAmi sarIraM, tena nilADeNa paDicchiyA, tena aiyayA, tattha bilaM jAyaM, devayAesetuThAe taiyaM acchiM kayaM, tena peDhAlo mArio, kIsa nenaMmamamAyArAyadhUyatti viddhaMsiyA, tena se ruddo nAmaMjAyaM, pacchA kAlasaMdIvaMAbhoei, diTTho, palAo, maggao laggai, evaM heTThA uvariM ca nAsai, kAlasaMdIveNa tinni purANi viuvvitA, sAmipAyamUle acchai, tAni devayANi pahao, tAhetAnibhaNaMti-amhe vijAo,sobhaTTAragapAyamUlaMgaotti tattha gao, ekkamekkaM khAmio, anne bhaNaMti-lavaNe mahApAyAle mArio, pacchA so vijAcakkavaTTI tisaMjhaM savvatitthagare vaMdittA naTTa ca dAittA pacchA abhiramai, tena iMdeNa nAmaM kayaM mahesarotti, sovi kira dhejjAiyANa paosamAvanno dhijjAiyakannagANa sayaM 2 vinAsei, annesu aMtauresu abhiramai, tassa ya bhaNaMti do sIsA-naMdIsaro naMdI ya, evaM pupphaeNa vimAnena abhiramai, evaM kAlo vaccai, annayA ujjainIe pajoyassaaMteure sivaM mottUNaM sesAo vi sei, pajoo ciMtei-ko uvAo hojA jeNa eso vinAsejjA ?, tatthegA umA nAma gaNiyA ruvassiNI, sAkira dhUvaggahaNaM geNhai jAhe tenaMtena ei, evaM vaccaikAle uinno, tAe donnipupphANi viyasiyaM mauliyaM ca, mauliyaM paNAmiyaM, mahesareNa vivasiyassa hattho pasArio, sA maulaM paNAmei eyassa tujhe arahasitti, kahaM ?, tAhe bhaNai-erisio kannAo mamaM tAva pecchaha, tIe saha saMvasai hiyahiyao kao, evaM vaccai kAlo, sA pucchai-kAe velAe devayAo osaraMti?, tena siTuM-jAhe mehuNaM sevAmi, tIe ranno siTTha mA mamaM mArehitti, purisehiM aMgassa uvari jogA darisiyA, evaM rakkhAmo, te ya pajjoeNa bhaNiyA-saha eyAe mAreha mA ya durAraddhaM karehiha, tAhe manussA pacchannaM gayA, tehiM saMsaTTho mAriosaha tIe, tAhe naMdIsaro tAhi vijAhiM ahiDio AgAse silaM viuvvittAbhaNai-hAdAsa!maositti, tAhesanagarorAyA ullapaDasADagokhamAhi egAvarAhati, so bhaNai-eyassa jaitavvatthaM accheha to muyAmi, eyaM ca nayare 2 evaM avAuDiyaMThAvehatti to muyAmi, to paDivanno, tAheAyayaNANikArAviyANi, esAmahesarassa uppattI / tAhe nagariMsunniyaM koNio aigao gaddabhanaMgaleNa gAhAviyA, etthaMtare seNiyabhajAo kAliyAdimAdiyAo pucchaMti bhagavaM titthayara-amhaM puttA saMgamAo eMti navatti jahA nirayAvaliyAe tAhe pavvaiyAo, tAhe koNio caMpaM Agao, tattha sAmI samosaDho, tAhe koNio ciMtei-bayA mama hatthI cakkavaTTIo evaM AsarahAo jAmipucchAmi sAmI ahaM cakkavaTTI hominahomitti niggao savvabalasamudaeNa, vaMdittA bhaNai-kevaiyA cakkavaTTI essA?,sAmIbhaNai-savve atItA, puNobhaNai-kahiM uvavajjissAmi?, chaTThIe puDhavIe, tamasaddahaMto savvANi egidiyANi lohamayANi rayaNANi karei,tAhe savvabaleNaM timisaguhaM gao aTTameNaM bhatteNa, bhaNai kayamAlago-atItA bArasa cakkavaTTiNo jAhitti, necchai, hatthivilaggo maNI hatthimatthae kAUNa daMDeNaduvAraM AhaNai, tAhe kayamAlageNa Ahaomao chaDhiM gao, tAhe rAyANo udAiM ThAvaMti, udAissa ciMtA jAyA-ettha nayare mama piyA Asi, addhitIe annaM nayaraM kArAvei, magaha vatthuti pesiyA, tevi egAe pADalAe uvariM avadArieNa tuMDena cAsaM pAsaMti, kIDagA se appaNA ceva muhaM atiti,phiha sA pADalitti, do mahurAo-dakkhiNA uttarA ya, uttaramahurAo vANigadArago dakkhiNamahuraM disAjattAegao, tassa tattha egeNa vANiyageNa saha mittayA, tassa bhaginI anniyA, tena bhattaM kayaM, sA ya jemaMtassa vIyaNaNaM dharei, sotaM pAesuAraMbha nivannetiajjhovavanno, maggAviyA, tANibhaNaMti-jaiihaM ceva Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 acchasi jAva ekkaMpitA dAragaruvaM jAyaM to demo, paDivannaM, dinnA, evaM kAlo vaccai, annayA tassa dAragassa aMmApitIhiM leho visajjio-amhe aMdhalIbhUyANi jai jIvaMtANi pecchasi to ehi, so leho uvaNIo,sotaMvAei aMsUNimuyamANo, tIe diTTho,pucchai, na kiMcisAhai,tIeleho gahio, vAittAbhaNai-mAadhitiM karehi, ApucchAmi, tAekahiyaM savvaM amhApiUNaM,kahie visajjiyANi, nigayANi dakkhiNamahurAo,sAyaanniyAgumviNI, sAaMtarApaMthe viyAyA,so ciMtei-ammApiyaro nAmaM kahi~titti na kayaM, tAhe ramAveto pariyaNo bhaNei-anniyAe puttoti, kAleNa pattANi, tehivi setaMceva nAmaMkayaM annaMna paiTThihitti, tAhesoanniyaputto ummukkabAlabhAvo bhogeavahAyapavvaio, therataNe viharamANo gaMgAyaDe pupphabha nAmaMnayaraMgaosasIsaparivAro, pupphakeUrAyA pupphavatI devI, tIse jamalagANi dArago dArigA ya jAyANi pupphacUlo pupphacUlA ya annamannamaNurattANi, tena rAyAe ciMtiyaM-jai vioijjaMti to maraMti, tA eyANiceva mihunagaM karemi, melittA nAgarA pucchiyA-etthaM jarayaNamuppajjaitassa ko vavasAirAyA nayare vA aMteurevA? evaM pattiyAvei, mAyAevAraMtIe saMjogo ghaDAvio, abhiramaMti, sAdevI sAviyA tena nivveeNa pavvaiyA, devojAo, ohiNA pecchaidhUyaM, tao se ajjhahio neho,mA naragaMgacchihitti sumiNae naraedaMsei, sAbhIyA rAyANaM avayAsei, evaM rattiM 2,tAhe pAsaMDiNo saddAviyA, kahehakerisA narayA ?, te kahi~ti, te annArisaggA, pacchA anniyaputtA pucchiyA, te kaheumAraddhA-'niccaMdhayAratamasA0, sA bhaNai-kiMtubbhehivi sumiNao TThio?, AyariyA bhaNaMti-titthayarovaesotti, evaM gao, kAleNaM devo devaloyaM darisei, tatthavi taheva pAsaMDiNo pucchiyA jAhe na yANaMti tAhe anniyaputtA pucchiyA, tehiM kahiyA devalogA, sA bhaNai-kiha naragA na gaMmaMti?, tena sAdhammo kahio, rAyANaM ca Apucchai, tena bhaNiyaM-muemi jai ihaM ceva mama gihe bhikkhaM giNhaitti, tIe paDissuyaM, pavvaiyA, tattha ya te AyariyA jaMdhAbalaparihINA ome pavvaiyage visajjettA tattheva viharaMti, tAhe sA bhikkhaM aMteurAo Anei, evaM kAlo vaccai, annayA tIse bhagavaIe sobhanena'jhavasANeNakevalanANamuppanaM, kevalI kira puvvapauttaM vinayaM na laMghei, annayA jaM AyariyANa hiyaicchiyaMtaM Anei, siMbhakAle ya jeNa siMbhona uppajjai, evaM sesehivi, tAhe tebhaNaMti-jaMmae ciMtiyaMtaMcevaAnIyaM, bhaNai-jANAmi, kiha ?, aisaeNa, keNa?, kevalena, kevalI AsAiotti khAmio, anne bhaNaMti-vAse paDate ANiyaM, tAhe bhaNaMti-kiha aje! vAse paDate ANesi?,sAbhaNai-jeNa2 antena AgayA, kaha jANAsi ?, aisaeNa, khAmei, addhitiM pagao, tAhe so kevalI bhaNai-tubbhevi caramasarIrA sijjhihiha gaMgaMuttaraMtA, totAhe ceva pauttinnare, nAvAvijeNa 2 pAsena'valaggaitaMtaM nibuDDaimajjhe uThThiyA savvAvi nibuDDA, tehiM pANIe chUDho, nANaM uppannaM, devehi mahimA kayA, payAgaM tattha titthaM pavattaM, se sIsakaroDI macchakacchamehiM khajaMtI egattha ucchaliyA puliNe, sAio tao chubbhamANA egattha laggA, tattha pADalibIyaM kahavi paviTuM, dAhiNAo haNugAo karoDiM bhiMdaMto pAyago uDio, visAlo pAyavo jAo, tatthataM cAsaM pAsaMti, ciMteti-ettha nayare rAyarasa sayameva rayaNANi ehiti taM nayaraM nivesiMti, tattha suttANi pasArijaMti, nemittio bhaNai-tAva jAhi sivA vAseMti tao niyattejjAsitti, tAhe puvvAo aMtAo avarAmaho gao tattha sivA uThThiyA niyatto, uttarAhutto tatthavi, puNovipuvvAhuttogaotatthavi, dakkhiNahuttotatthavi sivAe vAsiyaM, taMkira vIyaNagasaMThiyaM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhyayanaM -4- [ni. 1284] 183 nayaraM, nayaraNAbhieya udAiNAceiharaM kArAviyaM, esA pADaliputtassa uppattI / so udAI tattha Thio rajjaM bhuMjai, soya rAyA te DaMDe abhikkhaNaM olagAvei, te ciMtetikahamaho eyAe dhADIe muccijAmo?, io ya egassa rAyANassa kamhivi avarAhe rajjaM hiyaM, so rAyA naTTho, tassa puttobhamaMto ujjeNimAgao, egaMrAyAyaM olaggai, so yabahuso 2 paribhavai udAhassa, tAhe so rAyaputtopAyavaDio vinnavei-ahaMtassa pIiMpibAmi navaraMmama bitijiohojAsi, tena paDissuyaM, gao pADaliputtaM, bAhirigamajjhamigaparisAsu olaggiUNa chiddamalabhamANo sAhUNo atiti, te atItamAne pecchai, tAhe egassa Ayariyassa mUle pavvaio, savvA parisA ArAhiyA tassa pajAyA, so rAyA aTThamicauddasIsu posahaM karei, tatthAyariyA atiMti dhammakahAnimittaM, annayA veyAliyaM, AyariyA bhaNaMti-geNhaha uvagaraNaM rAulamatImo, tAhe so jhaDitti uTTio, gahiyaM uvagaraNaM, puvvasaMgoviyA kaMkalohakattiyAsAvi gahiyA, pacchannaM kayA, atigayA rAulaM,ciraMdhammokahio, AyariyA pasuttA, rAyAvi pasutto, tena uThThittA ranno sIse nivesiyA, tattheva ahilaggo niggao, thANailagAvi na vAriMti pavvaiotti, ruhireNa AyariyA paccAliyA, uThiyA, pecchaMti rAyANagaM vAvAiyaM, mA pavayaNassa uDDAho hohiitti AloiyapaDikkato appaNo sIsaM chiMdei, kAlagao so evaM / io yaNhAviyasAligaenAviyaduyakkharao uvajjhAyassa kahei-jahA mama'ja'tena nayaraM veDhiyaM, pahAe diTuM, so sumiNasatthaMjANai, tAhe gharaM neUNa matthaodhoo dhUyA yase dinnA, dippiumAraddho, sIyAe nayaraM hiMDAvijjai, sovi rAyA aMteurasejjAvalIhiM dihro sahasA, kuviyaM, nAyao, auttotti anneNa dAreNaM nINio sakkArio, Aso ahiyAsio, abhiMtarA hiMDAvio majjhe hiMDAvio bAhiM niggaorAyakulAo tassa hAviyadAsassa paTuiMaDei pecchaiyanaMteyasA jalaMtaM, rAyAbhiseeNa ahisittorAyA jAo,teya DaMDabhaDabhoiyA dAsotti tahA viNayaM na kareMti, sociMteijai vinayaM na kareMti kassa ahaM rAyatti atthANIo udvittA nigao, puNo paviThTho, te na uDeti, tena bhaNiyaMgeNhaha eegohetti, te avaropparaM daLUNa hasaMti, tena amariseNaatthANimaMDaliyAe lippakammanimmiyaM paDihArajuyalaMpaloiyaM, tAhetena sarabhasuddhAieNaasihattheNa mAriyA keinaTThA, pacchA vinayaM uvachiyA, svAmio rAyA, tassa kumArAmaccA natthi, so mggii| io ya kavilo nAma baMbhaNo nayarabAhiriyAe vasai, veyAliyaM ca sAhuNo AgayA dukkhaM viyAle atiyaMtumitti tassa agnihottassa gharae ThiyA, so vaMbhaNo ciMtei-pucchAmi tA ne kiMci jANaMti navatti?, pucchiyA, parikahiyaM AyariehiM, saho jAotaMceva rayaNiM, evaM kAle vaccaMte annayA anne sAhuNotassagharevAsArattiM ThiyA, tassayaputto jAyamettao aMbArevaIhiMgahio,sosAhUNabhAyaNANi kaptANaM heTThA Thavio, naTThA vANamaMtarI, tIse payA thirA jAyA, kappaotti se nAmaM kayaM, tAni dovi kAlagayANi, imovi coddasasu vijjATThANesu supariNiTThio nAmalabhai pADaliputte, soya saMtosena dAnaM na icchai, dAriyAo labhamANIo necchai, aNegehiM khaMDigasaehiM parivArio hiMDai, io ya tassa aigamananiggamaNapahe ego maruo, tassadhyA jAllasatabAhiNA gahiyA, lAghavaM sarIssa natthi atIvaruviNitti na koi varei, mahatI jAyA, ruhiraM se AgayaM, tassa kahiyaM mAyAe, so ciMteibaMbhavajjhA esA, kappagosaccasaMgho tassa uvAeNademi, tena dAre agaDe khao, tattha ThaviyA, teNaMtena Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/26 ya kappago'tIti, mahayA saddeNa pakuvio-bho bho kavilA! agaDe paDiyA jo nitthArei tassevesA, taM soUNaM kappago kivAe dhAvio uttAriyA ya'NeNa, bhaNio ya-saccasaMdho hojAsi puttagatti, tAhe tena janavAyabhaeNa paDivannA, tena pacchA osahasaMjoeNa laTThI kayA, rAyAe suyaM-kappao paMDiotti, saddAvio vinavio ya rAyANaM bhaNai-ahaM grAsAcchAdanaM vinirmucya parigrahaM na karemi, kaha imaM kiccaM saMpaDivajAmi?, na tIrainiravarAhassa kiMcI kAuM, tAhe sorAyA chiddAimagai, annayA rAyAe jAyAe sAhIe nillevago so saddAvio, __ tumaM kappagassa pottAiMdhovasi navatti?,bhaNai-dhovAmi, tAherAyAebhaNio-jaietAhe appei to mA dijjAsitti, annayA iMdamahe se bhaNai bhajjA-se mamavetAI pottAI rayAvihi, so necchai, sA abhikkhaNaM vaDDei, tena paDivannaM, tena nIyANi rayagaharaM, so bhaNai-jahaM vinA molleNa rayAmi, so chaNadivase pamaggio, ajjahijotti kAlaM harai, so chaNo volINo, tahavi na dei, bIe varise na dinnANi, taievi varise dive 2 maggai na dei, tassa roso jAo, bhaNai-kappago na homi jai tava ruhireNa narayAmi,agiMpavisAmi, annadivase gaochuriyaM ghettUNa, so rayaobhajaMbhaNai-Anehitti, dinnANi, tassa poTTaM phAlittA ruhireNa rayANi, rayagabhajjA bhaNai-rAyAe so vArio kimeeNa avaraddhaM ?, kappassa ciMtA jAyA-esa rano mAyA, tayA mae kumArAmaccattaNaM necchiyaMti, jai pavvaio hoto kimeyaM hoyaMti, vaccAmi. sayaM mA gohehi nejjIhAmitti gao rAyakulaM, rAyA uTThio, bhaNaisaMdisaha kiM karemi!, taM mama vitappaM ciMtiyaMti, so bhaNai-mahArAya! jaMbhaNasitaM karemi, syagaseNI AgayA, rAyAe samaM ullaveMtaM daLUNa naTThA, kumArAmacco Thio, evaM savvaM rajaM tadAyattaM ThiyaM, puttAvi se jAyA, tIse annANaMca IsaradhUyANaM, annayA kappagaputtassa vivAho, tena ciMtiyaM-saMteurassaranno bhattaM dAyavvaM, AharaNANiranno nijogoghaDijai, jonaMdeNa kumArAmacco pheDioso tassa chiddANi maggai, kappagadAsI dAnamAnasaMgahiyA kayA, jo ya tava sAmissa divasodaMtotaM kaheha dive 2, tIe paDivannaM, annayA bhaNai-ranno nijogo ghaDijjai, puTavAmacco ya jo pheDio tena chidaM laddhaM, rAyAe pAyavaDio vinnavei-jaivi amhe tumha avigaNiyA tahAvitubbhaM saMtigANi sitthANi dharati ajjavitena avassaM kaheyavvaM jahA kira kappao tujhaM ahiyaM ciMtito puttaM rajje ThaviukAmo, rajanijogo saJjijjai, pesaviyA rAyapurisA, sakuDubo kUve chUDho, kodavodaNaseiyA pANiyagalaMtiyA ya dijai, savvaM tAhe so bhaNai___ eeNasavvehiMvimAriyavvaM, jo ne ego kuluddhArayaM karei veranijAyaNaMcaso jemeu, tANibhaNaMtiamhe asamatthANi, bhattaM paJcakkhAmo, paccakkhAyaM, gayANi devalogaM, kappago jemei, paccaMtarAtIhi ya suyaM jahA kappago viNAsio, jAmo geNhAmotti, AgaehiM pADaliputtaM rohiyaM, naMdo ciMtei-jai kappago hoto na evaM abhiddavaMto, pucchiyA bAravAlA-atthi tattha koi bhattaM paDicchai ?, jo tassa dAso sovi mahAmaMtitti, tehiMbhaNiyaM-asthi, tAhe AsaMdaeNaukkhittA nINio, pillukkio vijjehiM saMdhukio Ause kArie pAgAre darisio kappago, darisio kappagotti te bhIyA daMDA sAsaMkiyA jAyA, naMdaMparihINaM nAUNasuThutaraM abhiddavaMti, tAhe leho visajjio, jo tujjha savvesiM abhimao so eu to saMdhI vA jaM tubbhe bhaNihiha taM karehitti, tehiM dUo visajjio, kappao viniggao, nadImajjhe miliyA, kappago nAvAe hatthasannAhiM lavai, ucchukalAvassa heTThA uvariMca chinnassa majjhe ___ Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1284] 185 kiM hohi, dahikuMDassa heTThA uvariMca chinnassadhasattipaDiyassa kiM hohiitti?, evaM bhaNittAtaMpayAhiNaM kareMtopaDiniyatto, iyarovi vilakkho niyattopucchiolajjai akkhiuM, palavaivaDugotti akkhAyaM, naTThA, naMdovi kappaeNa bhaNio-sannaha, paccha AsahatthI ya gahiyA, puNoviThaviotaMmi ThANe, so ya niogAmacco viNAsio, tassa kappagassa baMso naMdavaMseNa samaM anuvattai, navamae naMde kappagavaMsapasUo sagaDAlo, thUlabhaddo se putto sirio ya, satta dhIyarI yajakkhA jakkhadinnA bhUyA bhUyadinnA seNA veNA reNA, io ya vararui dhijjAio naMdaM aTThasaeNaM silogANamolaggai, so rAyA tuTThosagaDAlamuhaM paloei, so micchattaMtikAuMna pasaMsei, tena bhajjAsa olaggiyA, pucchio bhaNaibhattAtena pasaMsai, tIebhaNiyaM-ahaM pasaMsAvemi, tao sotIebhaNio, pacchAbhaNai-kiha micchattaM pasaMsAmitti?, evaM divase 2 mahilAe karaNiM kArio annayAbhaNai-subhAsiyaMti, tAhe dInArANaM aTThasayaM dinnaM, pacchA dine 2 padiNNo, sagaDAlo ciMtei-niTio rAyakosotti, naMdaM bhaNai-bhaTTAragA ! kiM tubbhe eyassa deha ?, tubbhe pasaMsiotti, bhaNai-ahaM pasaMsAmiloiyakavvANi anaTThANi paDhai, rAyA bhaNaikahaM loiyakavvANi?, sagaDAlo bhaNai-mamadhUyAovi paDhaMti, kimaMga puNa anno logo?, jakkhA egaMpi suyaM giNhai, bitiyA dohi taiyA tihi vArAhi, tAo annayA pavisaMti aMteuraM, javaNiyaMtariyAo ThaviyAo, varasaI AgaothuNai, pacchAjakkhAe paDhiyaM bitiyAe donitaiyAe tinnivArA suyaM paDhiyaM evaM sattahivi, rAyAe pattiyaM, vararuIssa dAnaM vAriyaM, pacchA so te dInAre rattiM gaMgAjale jaMte Thavei, tAhe divasao thuNaigaMgaM, pacchA pAeNa AhaNai, gaMgA deitti evaM logo bhaNai, kAlaMtareNa rAyAe suyaM, sagaDAlassa kahei-tassa kira gaMgA dei, sagaDAlo bhaNai-jaimae gae dei to dei, kallaM vaccAmi, tena paccaigo purisopesio vigAle pacchannaM acchasujaM vararuI ThaveitaMAnejjAsi, gaeNaAniyApoTTaliyA sagaDAlassa dinnA, gosenaMdovigao, pecchaithuNaMtaM, thue nibbuDo, hatthehi pAehi ya jaMtaM magai, natthi, vilakkho jAo, tAhe sagaDAlo poTTaliyaM ranno darisei, ohAmio gao, puNovi chiddANi magai sagaDAlassa eeNa savvaM khoDiyaMti, annayA sirIyassa vivAho, ranno anuogo sajjijjai, vararuiNA tassa dAsI olaggiyA, tIe kahiyaM-ranno bhattaM sajijjai Ajogo ya, tAhe tena ciMtiyaM-eyaM chiDDu, DiMbharuvANi moyage dAUNa imaM pADhei "rAyanaMdu navi jANaijaMsagaDAlo kAhii / rAyanaMdaM mArettA to siriyaM rajje Thavehitti / / tAi paDhaMti, rAyAe suyaM, gavesAmi, taM diTuM, kuvio rAyA, jao jao sagaDAlo pAesu paDai tao tao parAhutto ThAi, sagaDAlo gharaM gao, sirio naMdassa paDihAro, taM bhaNai-kimahaM marAmi savvANivi maraMtu?, tumaM mamaM ranno pAyavaDiyaM mArehi, so kanne Thaei, sagaDAlo bhaNai-ahaM tAlauDaM visaM khAmi, pAyavaDio ya pamao, tumaM mamaM pAyavaDiyaM mArehisi, tena paDissuyaM, tAhe mArio, rAyA uTThio, hAhA akajaM !, siriyatti, bhaNai-jo tujjha pAvo so amhavi pAvo, sakkArio siriyao, bhaNio, kumArAmaccattaNaM paDivajjasu, so bhaNai-mamaM jeTTho bhAyA thUlabhaddo bArasamaM varisaM gaNiyAe gharaM paviTThassa, sosaddAviobhaNai-ciMtemi, so bhaNai-asogavaNiyAe ciMtehi, so tattha aiyao ciMtei-kerisayA bhogA rajjavakkhittANaM?, puNaravi narayaMjAivvaM hohititti, etenAmerisayA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 Avazyaka - mUlasUtram -2- 4 / 26 bhogA tao paMcamuTThiyaM loyaM kAUNa kaMbalarayaNaM chiMdittA rayaharaNaM karettA ranno pAsamAgao dhammeNa vaDDAhi evaM ciMtiyaM, rAyA bhaNai suciMtiyaM, niggao, rAyA bhaNai-pecchaha kavaDattaNeNa gaNiyAdharaM pavisaha navitti, AgAsatalagao pecchai, jahA matakaDevarassa jano avasarai muhANi ya Thaei, so bhagavaM tava jAi, rAyA bhaNai-nivvinnakAmabhogo bhagavaMti, sirio Thavio, so saMbhUyavijayassa pAse pavvaio, siriyaovi kira bhAineheNa kosAe gaNiyAe gharaM alliyai, sAya anuratA thUlabhadde annaM manussaM necchai, tIse kosAe DahariyA bhagiNI uvakosA, tIe saha vararuI ciTThai, so sirio tassa chiddANi maggai, bhAujjAyAe mUle bhaNai eyassa nimitteNa amhe pitimaraNaM pattA, bhAiviogaM ca pattA, tujjha vioo jAo, eyaM suraM pAehi, tIe bhaNiyA-tumaM mattiyA esa amattao jaM vA taM vA bhaNihisi, eyaMpi pAehi, sA papAiyA, so necchai, alAhi mamaM tume, tAhe so tIe aviogaM maggaMto caMdappabhaM suraM piyai, logo jANAi khIraMti, kosAe siriyassa kahiyaM, rAyA siriyaM bhaNaieriso mama hio tava piyA''sI, sirio bhaNai-saccaM sAmI !, eeNa mattavAlaeNa evaM amha kayaM, rAyA bhaNai - kiM majjaM piyai ?, piyai, kahaM ?, to pecchai, so rAulaMgao, tenuppalaM bhAviyaM maNussahatthe dinnaM, eyaM ghararuissa dijAhi, imANi annesiM, so atthANIe pahAio, taM vararuissa dinnaM, tenussiMdhiyaM, bhiMgAreNa AgayaM nicchUDhaM, cAuvvejjreNa pAyacchittaM se tattaM tauyaM pejjAvio, mao / thUlabhaddasAmIvi saMbhUyavijayANaM sagAse ghorAkAraM tavaM karei, viharaMto pADaliputtamAgao, tinni anagArA abhiggahaM giNhaMti- ego sIhaguhAe, taM pecchaMto sIho uvasaMto, anno sappavasahIe, sovi diTThIviso uvasaMto, anno kUvaphalae, thUlabhaddo kosAe gharaM, sA tuTThA parIsahaparAjio Agotti, bhAi-kiM karemi ?, ujjAna ghare ThANaM dehi, dinno, rattiM savvAlaMkAravihUsiyA AgayA, cADuyaM pakayA, so maMda iva nikaMpona sakkae khoheuM, tAhe dhammaM paDisuNai, sAviyA jAyA, bhaNai - jai rAyAvaseNaM an samaM vaseja iyarahA baMbhacAriNiyAvayaM sA giNhai, tAhe sIhaguhAo Agao cattAri mAse uvavAsaM kAUNa, Ayariehi Isitti abhuTTio, bhaNiyaM-sAgayaM dukkarakAragassatti ?, evaM sappaitto kUvaphalaittovi, thUlabhaddasAmIvi tattheva gaNiyAghare bhikkhaM geNhai, sovi caumAsesu punnesu Agao, AyariyA saMmeNa abbhuTTiyA, bhaNiyaMsAgayaM te aidukkara 2 kAragatti ?, te bhAMti tinnivi-pecchaha AyariyA rAgaM vahati amaccaputtoti, bitiyavarisAratte sIhaguhAkhamao gaNiyAvaraM vaccAmi abhiggahaM gehai, AyariyA uvauttA, vArio, apaDisuNeMto gao, vasahI maggiyA, dinnA, sAsabhAveNaM urAli yasarIrA vibhUsiyA avibhUsiyAvi, dhammaM suNei, tIse sarIre so ajjhovavanno, obhAsai, sA tuTTA parIsahaparAjio Agaotti, bhaNai - kiM karemi ?, ujjAna ghare ThANaM dehi, dinno, rattiM savvAlaMkAravihUsiyA AgayA, cADuyaM pakayA, so maMdaro iva nikaMpo na sakkae khoheuM, tAhe dhammaM paDisui, sAviyA jAyA, bhaNai-jai rAyAvaseNaM anneNa samaM vasejjA iyarahA baMbhacAriNiyAvayaM sA giues, tAhe sIhaguhAo Agao cattAri mAse uvavAsaM kAUNa, Ayariehi Isitti abhuTTio, bhaNiyaM-sAgayaM dukkarakAragarasatti ?, evaM sappaitto kUvaphalaittovi, thUlabhaddasAmIvi tattheva gaNiyAghare bhikkhaM gehai, sovi caumAsesu putresu Agao, AyariyA saMbhameNa abbhuTThiyA, bhaNiyaM sAgayaM te aidukkara 2 kAragatti ?, te bhAMti tinnivi-pecchaha AyariyA rAgaM vahati amaccaputtotti, bitiyavarisArate sIhaguhAkhamao gaNiyAdharaM vaccAmi abhiggahaM geNhai, AyariyA uvauttA, vArio, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1284] 187 apaDisuNetogao, vasahI maggiyA, dinnA, sAsabhAveNaM urAliyasarIrA vibhUsiyA avibhUsiyAvi, dhammaM suNei, tIse sarIre so ajjhovavanno, obhAsai, sAnecchai, bhaNai-jainavarikiMci desi, kiM demi?,sayasahassaM, somagiumAraddho, nepAlavisaesAvago rAyA, jotahiMjAitassasayasahassamollaM kaMbalaM dei, so taMgao, dinno rAyANaeNa, ei, egattha corehiM paMtho baddho, sauNo vAsai-sayasahassaM ei, so corasenAvaI jANai, navaraM ejaMtaM saMjayaM pecchai, volINo, puNovi vAsai-sayasahassaM gayaM, tena senAvaiNA gaMtUNa paloio, bhaNai-asthi kaMbalo gaNiyAe nemi, mukko, gao, tIse dino, tAe caMdaNiyAe chUDho, so vArei-mA viNAsehi, sAbhaNai-tumaM eyaM soyasi appayaM nasoyasi, tumaMpi eriso ceva hohisi, uvasAmio, laddhA buddhI, icchAmitti micchAmidukkaDaM, gao, puNovi AloettA viharai, AyarieNa bhaNiyaM-evaM aidukkaradukkarakArago thUlabhaddo, puvvapariciyA asAviyA yathUlabhaddeNa ahiyAsiyA ya, idAniM saDDhA tume adiTThadosA patthiyatti uvAladdho, evaM te viharaMti, evaM sA gaNiyA rahiyassa dinnA naMdena, thUlabhaddasAmiNo abhikkhaNaMguNagahaNaM karei, na tahA uvacarai, so tIe appaNo vinnANaMdarisiukAmo asogavaNiyaM nei, bhUmIgaeNa aMbagapiMDI pADiyA, kaMDapuMkhe annonnaM lAyaMtena hatthabbhAsaM ANettA addhacaMdeNa chinnA gahiyA, tahavina tUsai, bhaNai-kiM sikkhiyassa dukkaraM?,sAbhaNai-peccha mamaMti, siddhatthagarAsiMmi nacciyA sUINaM aggayaMmi ya, so AuTTo, sA bhaNai nadukkaraM toDiya aMbaluMbiyA na dukkaraM nacciu sikkhiyAe / taMdukkaraM taMca mahAnubhAvaM, jaMso munI pamayavarNami vuccho / / tIe sovisAvaokao |tNmiy kAle bAravarisio dukkAlojAo, saMjayAitao samuddatIre acchitA punaravi pADaliputte miliyA, tesiM annassa uddesI annassa khaMDaM evaM saMghAtaMtehiM ekkArasa aMgANisaMghAiyANi, diTThivAo natthi, nepAlavattiNIeyabhaddabAhU acchaMticoddasaputhvI, tesiM saMgheNa saMghADao paThThavio diTThivAyaM vAehitti, gaMtUNa niveiyaM saMghakajaM, tebhaNaMti-dukkAlanimittaM mahApAnaM na paviTThomi, iyANiM paviTTho, tI na jAi vAyaNaM dAuM, paDiniyattehiM saMghassa akkhAyaM, tehiM anno siMghADao visajjio, jo saMghassa ANaM vaikkamai tassa ko daMDo?, te gayA, kahiyaM, bhaNai oghADijai, te bhaNaMti, mA ugghADeha peseha mehAvI satta paDiyAo demi, bhikkhAyariyAe Agao 1 kAlavelAe 2 sannAe Agao 3 veyAliyAe 4 paDipucchA Avassae tinni 7, mahApAnaM kira jayA aiyao hoi tayA uppanne kajje aMtomuhutteNa cauddasa puvANi anupehai, ukkaiovakkaiyANi karei, tAhe thUlabhaddappamuhANaM paMca mehAvINaM sayANi gayANi, te pa (pa)DhiyA vAyaNaM, mAseNaM egeNaM dohiM tihiMsavve UsariyAna taraMtipaDipucchaeNa paDhiDaM, navaraMthUlabhaddasAmI Thio,thevAvasese mahApAne pucchio-na hukilaMmasi?, bhaNai-na kilAmAmi, khamAhi kaMci kAlaM to divasaM savvaM vAyaNaM demi, pucchai-kiM paDhiyaM kittiyaM vA sesaM, AyariyAbhaNaMti-aTThAsI yasuttANi, siddhatthagamaMdare uvamANaM bhaNio, ettoUNatareNaM kAleNaMpaDhihisimA visAyaM vacca, samattemahApANe paDhiyANI nava puvvANi dasamaMca dohiM ca dohiM vatthUhi~UNaM, eyaMmiaMtare viharaMtA gayA pADaliputtaM, thUlabhaddassayatAosattavibhaginIopavvaiyAo, AyariebhAugaMca baMdiuMnigayAo, ujjAne kira ThavielgA AyariyA, vaMdatti pucchaMti-kahiM jeTThajo ?, eyAe deuliyAe guNeitti, tenaM tAo Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 Avazyaka - mUlasUtram - 2-4 / 26 diTThAo, tena ciMtiyaM-bhaginInaM iDDi darisemitti sIharuvaM viuvvai, tAo sIhaM pecchati, tAo naTThAo, bhaNaMti-sIheNa khaio, AyariyA bhaNaMti-na so sIho thUlabhaddo so, tA jAha ettAha, AgayAo vaMdio, khemaM kusalaM pucchai, jahA siriyao pavvaio abbhattadveNa kAlagao, mahAvidehe ya pucchiyA titthayarA, devayAe nIyA, ajjA ! do ajjhayaNANi bhAvanAvimuttI AniyAni, evaM vaMditto gayAo, viiyadivase uddesakAle uvaDio, na uddisaMti, kiM kAraNaM ?, uvautto, tena jANiyaM, kallattaNageNa, bhaNai,-na puNo kAhAmi, te bhAMti na tumaM kAhisi, anne kAhiMti, pacchA mahayA kileseNa paDivannA, uvarillANi cattAri puvvANi paDhAhi, mA puna annassa dAhisi, te cattAri tao vocchinnA, dasamassa do pacchimANi vatthUNi vocchinnANi, dasa puvvANi anusati / / evaM zikSAM prati yogAH saGgRhItA bhavanti yathA sthUlabhadrasvAminaH / zikSeti gataM 5 / idAniM nippaDikaMmayatti, nippaDikammattaNeNa yogAH saGgRhyante, tatra vaidhamryodAharaNamAha ni. (1285) paiThANe nAgavasU nAgasirI nAgadatta pavvajjA / egavihA saTThANe devaya sAhU ya billagire / / vR- asyAzcArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-paiTThANe nayare nAgavasU seThThI nAgasirI bhajjA, saDDhANi dovi, tesiM putto nAgadatto nivvinnakAmabhogo pavvaio, so ya pecchai jinakappiyANa pUyAsakkare, vibhAsA jahA vavahAre paDimApaDiva nnANa ya paDiniyattANaM pUyAvibhAsA, so bhaNai- ahaMpi jinakappaM paDivajjAmi, AyariehiM vArio, na ThAi, sayaM cevapaDivajjai, niggao, egattha vANamaMtaraghare paDimaMThio, devayAe sammaddiTTiyAe mA vinissihititti itthiruveNa uvahAraM gahAya AgayA, vANamaMtaraM accittA bhAi-giNha khavaNatti, palalabhUyaM kUraM bhakkharuvANi nAnApagAraruvANi gahiyANi, khAittA, rattiM paDimaM Thio, jinakappiyattaM na muMcati, poTTasaraNI jAyA, devayAe, AyariyANa kahiyaM, so sIso amuttha, sAhU pesiyA, ANio, devayAe bhaNiyaM - billagiraM dijahitti dinnaM, ThiyaM, sikkhavio ya-na evaM kAyavvaM / nippaDikaMmatti gayaM 6 / idAniM annAyaetti, ko'rthaH 1 - puvviM parIsahasamatthANaM jaM uvahANaM kIrai taM jahA logo na yANAi tahA kAyavvaMti, nAyaM vA kayaM na najjajjA pacchannaM vA kayaM najjejjA, tatrodAharaNagAhA ni. (1286) kosaMbiya jiyasene dhammavasU dhammaghosa dhammajase / vigayabhayA vinayavaI iDDivibhUsA ya parikamme / / vR- imIe vakkhANaM- kosaMbIe ajiyaseno rAyA, dhAriNI tassa devI, tatthavi dhammavasU AyariyA, tANaM do sIsA dhammaghoso dhammajaso ya, vinayamaI mayahariyA, vigayabhayA tIe sissiNIyA, tIe bhattaM paccakkhAyaM, saMgheNa mahayA iDisakkAreNa nijjAmiyA, vibhAsA, te dhammavasusIsA dovi parikammaM kareMti, io ya ni. (1287) ujjenivaMtivaddhaNapAlagasuyaraTThavaddhaNe ceva / dhAriya (Ni) avaMtiseNe maNippabhA vacchagAtIre / / vR- ujreNIe pajjoyasuyA do bhAyaro pAlago gopAlao ya, gopAlao pavvaio, pAlagassa do puttA- avaMtivaddhaNo raGkhavadvaNoya, pAlago avaMtivaddhaNaM rAyANaM rakhvadvaNaM juvarAyANaM ThavittA pavvaio, ravaNassa bhajjA dhAriNI, tIse putto avaMtiseNo / annayA ujjANe rAiNA dhAriNI savvaMge vIsattA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1287] 189 acchaMtI diTThA, ajjhovavanno, dUtI pesiyA, sA necchai, puNo 2 pesai, tIe adhobhAvena bhaNiyaMbhAussavi na lajjasi?,tAhe tena so mArio, vibhAsA, taMmi viyAle sayANi AbharaNagANi gahAya kosaMviM sattho vaccai, tattha egassa vuDssa vANiyagassa uvallINA, gayA kosaMviM, saMjaio pucchatti ranno jANasAlAe ThiyAo tattha gayA, vaMdittA sAviyA pavvaiyA, tIe gabbho ahuNovavanno sAhuNo mANa pavvAvihiti(tti) taMna akkhiyaM, pacchA nAe mayahariyAe pucchiyA-sabbhAveNa kahio jahA raddhavaddhaNabhajA'haM, saMjatImajjhe'sAgAriyaM acchAviyA, viyAyArattiM,mA sAhUNaM uDDAho hohititti nAmamuddA AbharaNANiya ukkhiNittA ranno aMgaNae ThavittA pacchannA acchai, ajiyaseNeNAgAsatalagaeNaM pabhA maNINa divyA diTThA, diTTho ya, gahio, neNa aggamahisIe dinno aputtAe, so ya putto, sA ya saMjatIhiM pucchiyA bhaNai-uddANagaMjAyaM taM mae vigiMciyaM, khaiyaM hohiti, tAhe aMteuraM nIi atIi ya, aMteuriyAhiM samaM mittiyA jAyA, tassa maNippahotti nAmaM kayaM, so rAyA mao, maNippabhorAyAjAo, soya tIe saMjaIe nirAyaM anuratto, soya avaMtivaddhaNopacchAyAveNabhAyAvi mAriosAvi devI najAyattibhAuneheNa avaMtisenassarajaM dAUNa pavvaio, so yamaNippahaM kappAgaM magai, so na deha, tAhe savvabaleNa kosaMviM pahAvio / te ya dovi anagArA parikamme samatte ego bhaNai-jahA vinayavatIeiDDI tahAmamavi hou, nayare bhattaM paccakkhAyaM,bIodhammajaso vibhUsaM necchaMto kosaMbIe ujjenIeya aMtarA vacchagAtIre pavvayakaMdarAe bhattaM paccakkhAyaM / / tAhe tena avaMtisenena kosaMvI rohiyA, tatthajaNo appaNo addanno, na koidhammadhosassa samIvaM alliyai, so ya ciMtiyamatthamalabhamANo kAlagao, vAreNa nippheDo na labbhai pAgArassa uvarieNa ahikkhitto |saa pavvaiya ciMtei-mA jaNakkhaohouttirahassaM bhiMdAmi, aMteuramaigayA, maNippahaM osArettA bhaNai-kiMbhAugeNa samaM kalahesi?,so bhaNai-kahanti, tAhe taMsavvaM saMbaMdhaM akkhAyaM, jai na pattiyasi to mAyaraM pucchAhi, pucchai, tIe nAyaM avassaM rahasabheo, kahiyaM jahAvattaM rakhavaddhaNasaMtagANi AbharaNagANi nAmamuddAi dAiyAI, pattIo bhaNai-jaha ettAhe osarAmi to mamaM ayaso, ajjA bhaNai-ahaM taM paDibohemi, evaM houtti, niggayA, avaMtisenassa niveiyaM, pavvaiyA dachumicchai, aiyayA, pAe dadrUNa nAyA aMgapADihAriyAhiM, pAyavaDiyAo parunnAo, kahiyaM tassa tava mAyatti, so ya pAyavaDio parunno, tassavi kahei-esa bhe bhAyA, dovi bAhiM miliyA, avaropparamavayAseUNaM parunnA, kiMci kAlaM kosaMbIe acchittA dovi ujjeniM pAviyA, mAyAvisaha mayahAriyAe paNIyA, jAheya vacchayAtIre pavvayaM pattA, tAhejetaMmijanavaesAhuNotepavvae orubhaMte caDaMte yadalUNapucchiyA, tAhetAovivaMdiuMgayAo, bitiyadivase rAyA pahAvio, tAo bhaNaMtibhattaM paccakkhAyao etthaM sAhU amhe yacchAmo, dovi rAyANoThiyA, divase 2 mahimaM kareMti, kAlagao, evaM te ya gayA rAyANo, evaM tassa anicchamANassavi jAo iyarassa icchamAnassavi na jAo pUyAsakAro, jahA dhammajasena tahA kAyavvaM / annAyayattigayaM 7 idAniM alobhetti, lobhavivegayAe jogA saMgahiyA bhavaMti alobhayA tena kAyavvA, kahaM ? tatthodAharaNamAhani.(1288) sAee puMDarIekaMDarie ceva devijasabhaddA / sAvatthiajiyasene kittimaI khuDDagakumAro / / ni. (1289) jasabhadde sirikaMtA jayasaMdhIceva kannapAle ya / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2-4 / 26 naTTavihI pariose dAnaM pucchA ya pavvajjA / / suThu vAiyaM suTTu gAiyaM suTTu nacciyaM sAma suMdari ! / anupAliya dIharAiyao sumiNate mA pamAyae / / ni. (1290 ) vR dvAragAthAtrayam, asya vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM sAgeyaM nayaraM, puMDario rAya, kaMDario juvarAyA, juvaranno devI jasabhaddA, taM puMDarIo caMkamaMtI daTTU ajjhovavanno, necchai, taheva juvarAyA mArio, sAvi sattheNa samaM palAyA, ahuNovavannaganbhA pattA ya sAvatthiM, tattha ya sAvatthIe ajiyaseno Ayario, kittimatI mayahariyA, sA tIe mUle teneva kameNa pavvaiyA jahA dhAriNI tahA vibhAsiyavvA, navaraM tIe dArao na chaDDio khuDDugakumArotti se nAmaM kathaM, so jovvaNattho jAo, ciMtei-pavvajjaM na tarAmi kAuM, mAyaraM Apucchai - jAmi, sA anusAsai tahavi na ThAi, sA bhAi-to khAi mannimittaM vArasa varisANi karehi, bhaNai karemi, punnesu Apucchai, sA bhAi-mayahariyaM ApucchAmi, tIsevi bArasa varisANi, tAhe Ayariyassavi vayaNeNa bArasa, uvajjhAyarasa bArasa, evaM aDayAlIsaM varisANi acchAvio taha vi na ThAi, visajjio, pacchA mAyAe bhannai mA jahiM vA tahiM vA vaccAhi, mahallapiyA tujjha puMDarIo rAyA, imA te pitisaMtiyA muddiyA kaMbalarayaNaM ca mae nitIe nInIyaM eyANi gahAya vaccAhitti, gaoNayaraM, ranno jANasAlA AvAsio kalle rAyANaM pecchihAmitti, abbhaMtaraparisAe pecchaNayaM pecchai, sA naTTiyA savvarattiM nacciUNa pabhAyakAle nidAiyA, tAhe sA dhorigiNI ciMtei tosiyA erisA bahugaM ca laddhaM ettha viyaTTai to dharisiyAmotti, tAhe imaM gItiM pagAiyA 190 suTTU gAiyaM suTTU nicciyaM suTThU vAiyaM sAma suMdari / anupAliya dIharAiyao sumiNate mA pamAyae / / iyaM nigadasiddhaiva, etthaMtare khuDDaeNa kaMbalarayaNaM chUDhaM, jasabhaddeNa juvarAiNA kuMDalaM sayasahassamollaM, sirikaMtAe satthavAhiNIe hAro sayasahassamollI, jayasaMdhiNA amacceNa kaDago sayasahassamollo, kannavAlo miTho tena aMkuso sayasahasso, kaMbalaM kuMDalaM (kaDayaM) hAregAvali aMkusotti evAi sayasahassamollAi, jo ya kira tattha tUsai vA dei vA so savvo likhijjai, jai jANai to tuTTho aha na yANai to daMDo tesiMti savve lihiyA, pabhAe savve saddAviyA, pucchiyA, khuDDugo ! tubbhe kIsa dinnaM ?, so jahA piyAmArio taM savvaM parikahei jAva na samattho saMjamamaNupAleuM, tubbhaM mUlamAgao rajjaM ahilasAmitti, so bhaNai-demi, so khuDDago bhaNai-alAhi, sumiNaMtayaM vaTTai, marijjA, puvvakaovi saMjamo nAsihitti, juvarAyA bhaNai-tumaM mAreuM maggAmi thero rAyA rajjaM na deitti, sovi dijaMtaM necchai, satthavAhabhajjA bhaNai-bArasa varisANi pautthassa, pahe vaTTai, annaM pavesemi vImaMsA vaTTai, amacyoannarAyANaehiM samaM ghaDAmi, paccaMtarAyANo hatthimeMThaM bhaNaMti-hatthiM ANehi mAreha vatti, bhAMti te tahA karehitti bhaNiyA necchaMti, khuDDugakumArassa maggeNa laggA pavvaiyA, savvehiM lobho paricatto, evaM alobhayA kAyavvA, alobhetti gayaM 8 / iyANiM titikkhatti dAraM, titikkhA kAyavvAparIsahovasaggANaM atisahaNaM bhaNiyaM hoi, tatrodAharaNagAthAdvayam ni. (1291) iMdapura iMdadatte bAvIsa suyA suriMdadatteya / mahurAe jiyasattU saMyavaro nivvuIe u / / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 adhyayanaM -4- [ni. 1292] ni.(1292) aggiyae pavvayae bahulI taha sAgare yaboddhavve / egadivasena jAyA tatthevasuriMdadatte ya / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedam-iMdapuraM nayaraM, iMdadatto rAyA, tassa iThThANa varANa devINaM bAvIsaM puttA, anne bhaNaMti-egAe devIe, te savverano pANasamA, ahegAdhUyA amaccassa, sAjaMparaMpariNatena diTThA, sA annayA kayAiNhAyA samANI acchai, tAhe rAyAe diTThA, kassesA?, tehiM bhaNiyaM-tubhaM devI, tAhe so tAe samaM ekkaM ratti vuccho, sA ya rituNhAyA, tIse gabbho laggo, sA amacceNa bhaNielliyA-jadhA tubbha gabbho laggaitayA mamaMsAhejAhi, tAe so divaso siTTho muhutto velA jaMca rAeNa ullaviyaM sAitaMkArotena taMpattae lihiyaM,soya sAravei, navaNhaMmAsANaMdArao jAo, tassa dAsaceDANi taddivasaMjAyANi, taM0-aggiyao pavvayaobahuligo sAgarago, tANi sahajAyANi, tena kalAyarissa uvaNIo, tena lehAiyAo bAvattari kalAo gahiyAo, jAhe tAo gAhei AyariotAhetANikuTuMti vikaTRtiya, puvvapariccaeNatANi roDaMti sovi tANi nagaNei, gahiyAo kalAo, te anne gAhijjati bAvIsaMpikumArA, jassa appijjati AyariyassataM piTTeti matthaehi yahaNaMti, aha uvajjhAo te piTTei apar3hate tAhe sAheti mAimissigANaM tAhe tAo bhaNaMti-kiM sulabhANiputtajammANi?, tAhe na sikkhiyAI / io ya maharAe jiyasattU rAyA, tassa suyA nivvu nAma kannayA, sA alaMkiyA ranno uvanIyA, rAyA bhaNai-jo royai so te bhattA, tAhe tAe nAyaM-jo sUro vIro vikaMto so puna rajjaM dijjA, tAhe sAyabalaMvAhaNaMgahAya gayA iMdapuraMnayaraM, rAyassabahave puttA suelliA, dUo payaTTo,tAhe AvAhiyA savve rAyANo, tAhe tena rAyANaeNa suyaMjahA sA ei, haTTatuTTho, ussiyapaDAgaM nayaraM kayaM, raMgo kao, tattha cakkaM, ettha egaMmi akkhe aTTha cakkANi, tesiM purao dhIyA ThaviyA, sA puNa viMdhiyavvA, rAyA sannaddho niggao saha puttehiM, tAhe kannA savvAlaMkAravihUsiyA egaMbhi pAse acchai, so raMgo rAyANo yateya DaMDabhaDabhoiyA jAriso dovatIe, tattharano jeTTaputto sirimAlI kumAro, esAdAriyArajjaMca bhottavvaM, so tuTTho, ahaM nUnaM annehiMto gahiM abbhahio, tAhe so bhaNio-viMdhahatti, tAhe so akayakaraNo tassa samUhahassa majjhe taM dhaNuMdhettUNa ceva na cAei, kihavi anena gahiyaM, tena jatto vaccai tatto vaccaitti kaMDaM mukaM, evaM kassai egaM arayaM voliyaM karasa do tinni annesiM bAhareNa ceva niti, tenavi amacceNa so nattugo pasAhiuM taddivasamANIo tattha'cchai, tAhe so rAyA ohayamanasaMkappo karayalapalhatthamuho-aho ahaM puttehiM logamajjhe vigoviotti acchai, tAhe so amacco pucchai-kiMtubbhe devANuppiyA ohaya jAva jhiyAvaha?, tAhe so bhaNaieehiM ahaM lahukao, tAhe bhaNai-asthi putto tubbhaM annevi, kahiM ?, suriMdadatto nAma kumAro, taM sovi tA vinnAsau me, tAhe taM rAyA pucchai-kao mama esa putto?, tAhe tANi siTThANi rahassANi, tAhe rAyA tuTTho bhaNaiseyaM tava puttA! ee aTTha cakke bhettUNa rajjasokkhaM nivvuttidAriyaM pAvittAe, tAhe so kumAro ThANaM AlIDhaM ThAiUNa giNhai dhanU, lakkhAbhimuhaM saraM saMdhei, tANi ceDarUvANi te ya kumArA savvao roDaMti, anneya donni purisA asivyagrahastau, tAhe so paNAmaM ranno uvajjhAyassasa ya karei, sovi se uvajjhAo bhayaM dAvei-ee donnipurisA jaiphiDisi sIsaMte phiTTai (TTissaMti) tesiMdoNhavi purisANa te ya cattAri te ya bAvIsaM agaNaMto tANa aTThaNhaM rahacakkANaM chidaM jANaUNa egaMbhi chiDDe nAUNa Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 26 apphiDiyAe diTThIe taMbhi lakkhe tenaM annaMbhi ya maNaM akuNamANeNa sA dhItIgA acchiMmi viddhA, tattha ukkuTThisIhanAyasAhukAro dinno, esA davvatitikkhA, esA ceva vibhAsA bhAve, uvasaMhAro jahA kumAro tahA sAhU jahA te cattAri tahA cattAri kasAyA jahA te bAvIsaM kumArA tahA bAvIsaM parIsahA jahA te do manUsA tahA rAgaddosA jahA dhitigA vidheyavvA tahA ArAdhanA jahA nivRttIdAriyA tahA siddhI / titikkhAtti gayaM 9, idAniM ajjavatti, ajjavaM nAma ujjuttaNaM, tatthudAharaNagAhA ni. (1293 ) caMpAe kosiyajjo aMgarisI ruddae ya ANatte / paMthaga joijasAviya abbhakkhANe ya saMbohI / / vR- caMpAe kosijjo nAma uvajjhAo, tassa do sIsA - aMgarisI ruddao ya, aMgao bhaddao, tena se aMgarisI nAmaM kayaM, ruddao so gaMThichedao, te dovi tena uvajjhAeNa dArugANaM paTTaviyA, aMgarisI aDavIo bhAraM gahAya paDieti, ruddao divase ramittA viyAle saMbhariyaM tAhe pahAvio aDaviM, taM ca pecchai dArugabhAraeNa entagaM, ciMtei ya-nicchUDhomi uvajjhAeNaMti, io ya joijasA nAma vacchavAlI puttassa paMthagassa bhattaM neUNa darugabhAraeNa ei, ruddaeNa sA egAe khaDDAe mAriyA, taM dArugabhAraM gahAya annena maggeNa purao Agao uvajjhAyassa hatthe dhuNamANo kahei-jahA neNa tujjha suMdarasIseNa joijasA mAriyA, ramaNavibhAsA, so Agao, dhADio vaNasaMDe ciMtei suhajjhavasANeNa jAtI sariyA saMjamo kevalanANaM devA mahimaM kareMti, devehiM kahiyaM, jahA eeNa abbhakkhANaM dinnaM, rudago logeNa hIlijjai, so ciMtei - saccaM mae abbhakkhANaM dinnaM, so ciMteto saMbuddho patteyabuddho, iyaro baMbhaNo baMbhaNI ya dovi pavvaiyANi, uppannaNANANi siddhANi cattArivi, evaM kAyavvaM vA na kAyavvaM veti 10 / ajjavatti gayaM, idAniM suitti, su nAma saccaM, saccaM ca saMjamo, so ceva soyaM, satyaM prati yogAH saGgRhItA bhavanti, tatrodAharaNagAthA ni. (1294) soria suraMbarevi a siTThI a dhanaMjae subhaddA ya / vIre a dhammadhose dhammajase'sogapucchA ya / / vR- soriyapuraM nayaraM, tatra suravaro jakkho, tattha seTThI dhanaMjao nAma, tassa bhajjA subhaddA, tehiM suravaro namasio, puttakAmehiM uvAiyaM suravarassa kayaM jai putto jAyai to mahisasaeNaM jannaM karemi, tANaM saMpattI jAyA, tANi saMbujjhehinti sAmI samosaDho, seTThI niggao, saMbuddho, anuvvayANi gihAmitti jai jakkho anujANai, sovi jakkho uvasAmio, anne bhAMti-vaehiM sannihiehiM maggio, dayAe na dei, niyasarIrasayakhaMDapavajjaNeNa kativayakhaMDesu kaesa seTTI ciMtei aho'haM dhanna ! jeNa imAe veyaNA pANiNo na joiyatti, sattaM parikkhiUNa suravaro sayaM ceva paDibuddho, piTThamayA vA kayA, eSa dezazuciH zrAvakatvaM, sarvazucI sAmissa do sIsA dhammaghoso dhammajasoya, egassa asogavarapAyavassa heTTA guNeti, te puvvaNhe ThiyA avaraNhevi chAyA na parAvattai, ego bhaNaitujha siddhI, bIo bhAi- tujjha laddhI, ego kAigabhUmIe gao, bitiovi taheva, nAyaM jahA egasavina hoi esa laddhI, pucchio sAmI-kahei tassa uppattIsoriyasasamuddavijae jannajase ceva jannadatte ya / somittA somajasA uMchavihI nAraduppattI / / ni. (1295) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1296] 193 ni.(1296) anukaMpA veyaDDo maNikaMcana vAsudeva pucchaay|| sImaMdharajugabAhU jugaMdhareceva mahabAhU / / vR-gAthA dvitayam, asya vyAkhyA-soriyapure samuddavijao jayA rAyA Asi tayA jannajaso tAvaso AsI, tassa bhajjA somittA, tIse putto jannadatto, somajasA suNhA, tANa putto nArado, tAniuMchavittINi, egadivasaM jemeti egadivasaMuvavAsaM kareMti, tANitaMnAradaMasogarukkhahetupuvvaNhe ThaviUNa divasaM uMchaMti, io ya veyaDDAe vesamaNakAiyA devA jaMbhagA tenaM 2 vItIvayaMti, pecchaMti dAragaM, ohiNA AbhoaMti, so tANaMdevanikAyAocuo totaM anukaMpAetaMchAhiM thaMbheti-dukkhaM uNhe acchaitti, paDiniyattehiM nIsIhio sikkhAvio ya-pradyumnavat, kei bhaNaMti-esA asogapucchA, nAraduppattI ya, so ummukkabAlabhAvo tehiM devehiM puvvabhavapiyayAe vijjAjabhaehi pannattimAdiyAo sikkhAvio, so maNipAuAhiM kaMcaNakuMDiyAe AgAseNa hiMDai, jannayA bAravaimAgao, vAsudeveNapucchio-kiMzaucaMiti?,sona tarati nivveDheuM, vakkhevo kao, annAe kahAe uDettA puvvavidehe sImaMdharasAmi jugabAhUvAsudevo pucchai-kiM zaucaM?, titthagaro bhaNai-sacaM soyaMti, tena egeNa paeNasaccaMpajjAehi ovahAriyaM, puNo avaravidehaMgao, jugaMdharatitthagaraM mahAbAha nAma vAsudevo pucchaitaM ceva, tassavi sakkhaM uvagayaM, pacchA bAravaimAgao vAsudevaM bhaNai-kiM te tayA puchiyaM ?, tAhe so taMbhaNai-soyaMti, bhaNai-sacaMti, pucchio kiM saccaM?, puNo ohAsai, vAsudeveNa bhaNiyaM-jahiM te evaM pucchiyaM tahiM eyaMpi pucchiyaM hotaMti khiMsio, tena bhaNiyaM-saccaM bhaTTArao na pucchio, viciMteumAraddho, jA sariyA, pacchA atIva soyavaMto patteyabuddho jAo, paDhamamajjhayaNaM so ceva vadai, evaM soeNa jogA samAhiyA bhavaMti 11 / soetti gayaM, idAniM sammaddihitti, saMmaiMsaNavisuddhIevi kila yogAH saGgRhyante, tattha udAharaNagAhAni. (1297) sAgeyammi mahAbala vimalapahe ceva cittakamme ya / nipphatti chaTThamAse bhumIkambhassa karaNaMca / / vR-asyA vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, sAee mahabbalo rAyA, atthANIe dUo pucchio-kiM natthi mama jaM annesiM rAyANaM atthitti ?, cittasabhatti, kAriyA, tattha dovi cittakarAvapratimau vikhyAtau vimalaH prabhAkarazca, tesiM addhaddheNaM appiyA, javaNiyaMtariyA cittei, egena nimmaviyaM, egeNabhUmI kayA, rAyA tassa tuTTho, pUiyo ya pucchioya,-prabhAkaro pucchio bhaNai-bhUmI kayA, na tAva cittemitti, rAyA bhaNai-kerisayA bhUmI kayatti ?, javaNiyA avaNIyA, iyaraM cittakamma nimmalayaraMdIsai, rAyA kuvio, vinnavio-pabhA ettha saMkaMtatti, taM chAiyaM, navaraM kuTuM, tudveNa evaM ceva acchautti bhaNio, evaM saMmattaM visuddhaM kAyavvaM, tenaiva yogAH saGgrahItA bhavanti 12 / samyagdRSTiriti gataM, idAnisamAhitti samAdhAnaM, tatthodAharaNagAhAni. (1298) nayaraM sudaMsanapuraM susuNAe sujasa suvvae ceva / pavvajja sikkhamAdI egavihAre yaphAsaNayA / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedam-sudaMsanapure susunAgo gAvahA, sujasA se bhajjA, suDDhANi, tANa puttosuvvao nAma suheNagabbhe acchio suheNa vaDDio evaM jAva jovavaNatthosaMbuddho ApucchittA 25130 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 pavvaio paDhio, ekkallavihArapaDimApaDivanno, sakkApasaMsA, devehiM parikkhio anukUlena, dhanno kumArakhaMbhacArI egeNa, vIeNako eyAo kulasaMtANacchedagAo adhannotti?,so bhagavaM samo, evaM mAyAvittANi savisayapasattANi daMsiyANi, pacchA mArijjaMtagANi, kaluNaMkUveti, tahAvi samo, pacchA savvevi uU viuvvitA divvAe itthiyAesavibbhamaM paloiyaM mukkadIhanIsAsamavagUDho, tahAvi saMjame samAhitataro jAo, nANamuppannaM, jAva siddho 13 / samAhitti gayaM, AyAreti idAni, AyArauvagacchaNayAe yogAH saGgRhyante, etthodAharaNagAhAni.(1299) pADaliputta huyAsaNa jalaNasihA ceva jlnnddhnney| sohammapaliyapaNae AmalakappAinaTTavihI / / vR- vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM-pADaliputtehayAsaNo mAhaNo,tassabhajjAjalaNasihA, sAvagANi, tesiMdo, puttAjalaNo DahaNo ya, cattArivi pavvaiyANi, jalaNo ujjusaMpanno, DahaNo mAyAbahulo, ehitti vaccai, vaccAhi ei, so tassa ThANassa anAloiyapaDikaMto kAlagao, dovi sodhammeuvavannA sakkassa abbhitaraparisAe, paMca paliovamAtiThitI, sAmIsamosaDho AmalakappAe aMbasAlavane ceie, dovi devA AgayA, naTTavihiM dAaMtidovijaNA, ego ujjugaM viuvissAmitti ujjugaM viuvvaiimassa vivarIyaM,taMcadakhUNagoyamasAmiNAsAmI pucchio, tAhesAmItesiMpuvvabhavaM kahei-mAyAdosotti, evaM AyAropagayattaNeNa jogA saMgahiyA bhavaMti 14 / AyArovagetti gayaM, idAni vinaovagayattaNeNa jogA saMgahiyA bhavaMti, tattha udAharaNagAhAni.(1390) ujjenI aMbarisI mAluga taha niMbaeyapavvajjA / saMkamaNaMca paragaNe aviNaya vinaeyapaDivattI / / vR-vyAkhyAkathAnakAdavaseyA, taccedaM-ujjeNIe aMbarisI mAhaNo,mAlugA sebhajjA, saDDhANi, niMbago putto, mAlugA kAlagayA, so putteNa samaM pavvaio, so duviNIo kAiyabhUmIe kaMTae nikkhivai sajjhAyaM paTTavintANaM chIyai, asajjhAyaM karei, savvaM ca sAmAyArI vitahaM karei, kAlaM uvahaNai, tAhe pavvaiyA AyariyaM bhaNaMti-athavA eso acchau ahavA amhetti, nicchUDho, piyAvi se piTThao jAi, annassa Ayariyassa mUlaM gao, tatthavi nicchUDho, evaM kira ujjenIe paMca paDissagasayANisavvANi hiMDiyANi, nicchUDho yaso khaMto sannAbhUmIe rovai, so bhaNai-kiM khaMtA ! rovasitti?, tumaM nAmaM kayaM niMbaotti eyaM na annahatti, eehimaNabhAgehiM AyArehi tujhaMtena eNhiM ca ahaMpi ThAyaM na labhAmi, na ya vaTTai umpavvaiuM, tassavi adhitI jAyA, bhaNai-khaMtA ! ekkasiM kahiMci, ThAhiM maggAhi, bhaNai-magAmi jai vinIo hosi ekkasi navaraM jai, pavvaiyANaM mUlaM gayA, pavvaiyagA khuhiyA, so bhaNai-na karehitti, tahavi nicchaMti, AyariyA bhaNaMti-mA ajjo ! evaM hoha, pAhuNagAbhave, ajjakalaM jAhiti, ThiyA, tAhekhullao tinnira uccArapAsavaNANaMbArasa bhUmIo paDilehittA savvA sAmAyArI, vibhAsiyavA avitahA, sAhU tuTThA, so nibao abhayakhuDugo jAo, taratamajogeNapaMcavipaDissagasayANi tANimaMmANiyANi ArAhiyANi, nigaMtuna diti, evaM pacchA so vinaovago jAo, evaM kAyavvaM 15 / vinaovaetti gayaM, idAni dhiimaI yatti, dhittIe jo matiM karei tasya yogAH saGgrahItA bhavanti, tatthodAharaNagAhAni.(1301) nayarIyapaMDumahurA paMDavavaMse maI ya sumaIya / For Private & Personal use only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 adhyayanaM-4- [ni.1301] vArIvasabhAhaNe uppAiya suTThiyavibhAsA / / vR- vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM-nayarI ya paMDumahurA, tattha paMca paMDavA, tehiM pavvayaMtehiM puttoraje Thavio, te arihanemissa pAyamUle paTThiyA, hatthakappe bhikkhaM hiMDiMtA suNeti-jahA sAmI kAlagao, gahiyaM bhattapAnaM vigiMcittAsettaMje pavvae bhattapaccakhAyaM kareMti, nANuppattI, siddhaay| tANa vaMse anno rAyA paMDuseNo nAma, tassa do dhUyAo-maI sumaI ya tAo ujjaMte ceiyavaMdiyAo suraLaM vArivasabheNa samuddeNa ei, uppAiyaM uThThiyaM, logo khaMdarudde namasai, imAhi dhaNiyatarAgaM appA saMjame joio, eso so kAlotti, bhinnaM vahaNaM, saMjayattaMpi siNAyagattaMpikAlagayAo siddhAo, egatthasarIrANi ucchalliyANi, suTTieNa lavaNAhivaiNA mahimA kayA, devujoetAhe taMpabhAsaM titthaM jAyaM, dohivi tAhe dhItIe matiM kareMtIhi jogA saMgahiyA, dhiimaI yattigayaM 16, idAni saMvegetti, samyaga vegaH saMvegaH tena saMvegeNa jogA saMgahiyA bhavaMti, tatrodAharaNagAthAdvayaMni. (1302) caMpAe mittapabhe dhanamittedhanasirI sujAte ya / piyaMgUdhammadhose ya arakkhurI ceva caMdaghose ya / / ni. (1303) caMdajasA rAyagihe vArattapure abhayasena vArate / susumAra dhuMdhumAre aMgAravaIyapajjoe / / vR-kathAnakAdavaseyAtaccedaM-caMpAemittappabhorAyA, dhAriNIdevI,dhanamittosatthavAho, dhanasirI bhajjA, tIse ovAiyaladdhao putto jAo, logo bhaNai-jo ettha dhanamiddhe satthavAhakule jAo tassa sujAyaMti, nivvitte bArasAhe sujAotti se nAmaM kayaM, so ya kira devakumAro jAriso tassa lakiyamanne anusi kkhaMti, tAniya sAvagANi, tatthevanayaredhammaghoso amacco, tassapiyaMgUbhajjA, sA suNei-jahA eriso sujAotti, annayA dAsIo bhaNai-jAhe sujAo io volejjA tAhe mama kahejjaha jAvataMnaMpecchejjAmitti, annayAso mittavaMdaparivArio tenaMtena eti, dAsIepiyaMgUe kahiyaM, sAnigayA, annAhi yasavattIhiM diTTho, tAebhannai-dhannA sA jIsebhAgAvaDio, annayAtAo paroppara bhaNaMti-aho lIlA tassa, piyaMgU sujAyassa vesaM karei, AbharaNavibhUsaNehiM vibhUsiyA ramai, evaM vaccai savilAsaM, evaM hatthasohA vibhAsA, evaM mittehi samaMpi bhAsai, amacco aigao, nIsaThaM aMteuraMti pAe saNiyaM nikkhivaMtobArachiddeNaM paloei, diTThA vikhuTuMtI, so ciMtei-vinaThaM aMteuraMti, bhaNai-pacchannaM hou, mA bhinne rahasse sairAyArAu hohiMti, mAreuM maggaisujAyaM, bIhei ya, piyA yase rasno nirAyaM acchio, mAtao viNAsaM hohitti, uvAyaM ciMtei, laddho uvAotti, annayAkUDalehehiM purisA kayA, jo mittappahassa vivakkho, tena lehA visajjiyA tenaMti, sujAo vattavyomittappabharAyANaM mArehi, tumaM pagao rAule, tao addharajjiyaM karemi, tena te lehA ranno purao vAiyA, _ jahA tumaM mAreyavvotti, rAyA kuvio, tevi lehAriyA vajjhA ANattA, tenaM te pacchannA kayA, mittappabho ciMtei-jai loganAyaM kajihi to paure khobho hohitti, mamaM ca tassa ranno ayaso dijja, tao uvAeNamAremi, tassa mittappahassaegapaJcaMtaNayaraM arakkhurInAma, tattha tassamaNUso caMdajjhao nAma, tassa lehaMdeijahAsujAyaM pesemitaMmArehitti, pesio,sujAyaMsaddAvettAbhaNai-vacca arakkhurI, tattha rAyakajjANi pecchAhi gao taM nayariM arakkhuriM nAma, diTTho acchau vIsattho mArijihititti dine 2 egaTThA abhiramaMti, tassaruvaM sIlaM samudAyAraMdaNaM ciMtei-navaraM aMteuriyAhiMsamaM niNaTThotti Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 Avazyaka- mUlasUtram - 2-4 / 26 tena mArija, kiha vA erisaM ruvaM viNAsemitti ussAritA savvaM parikahei, lehaM ca darisei, tena sujA eNa bhannai-jaM jANasi taM karei, tena bhaNiyaM tumaM na mAremitti, navaraM pacchannaM acchAhi, tena caMdajasA bhaginI dinnA, sAya tajjAiNI tIe saha acchai, paribhogadoseNa taM vaTTai sujAyassa Isi saMkataM, sAvi tena sAviyA kayA, ciMtei-mama kaeNa eso vinaTThotti saMvegamAvannA bhattaM paccakkhAi, tenaM ceva nijjAmiyA, devo jAo, ohiM pauMjai, davaNAgao, vaMdittA bhaNar3a-kiM karemi ?, sovi saMvegamAvanno ciMtei - jahA ammApiyaro pecchijjAmi to pavvayAmi, tena deveNa silA viuvviyA nagarassuvariM, nAgarA rAyA ya dhUvapaDiggahahtthA pAyavaDiyA vinnaveMti, devo tAsei-hA ! dAsatti sujAo samaNovAsao kadUsio, ajja bhe cUremi, to navari muyAmi jaitaM ANeha pasAdeha naM, kahiM ?, so bhAi- esa ujjAne, saNAyaro rAyA niggao khAmio, ammApiyaro rAyANaM ca ApucchittA pavaio, ammApiyarovi anupavvaiyANi, tANi siddhANi, so'vi dhammaghoso nivvisao ANato jeNaM tarasa guNA loe payaraMti, yathA netre tathA zIlaM yathA nAsA tathA''rjavam / yathA rUpaM tathA vittaM yathA zIlaM tathA guNAH / / (athavA ) - viSamasamairviSamasamAH, viSamairviSamAH samaiH samAcArAH / karacaraNakarNanAsikadantoSThanirIkSaNaiH puruSAH / / pacchA soya nivveyamAvanno saccaM mae bhogalobheNa vinAsiotti niggao, hiMDato rAyagihe nayare therANaM aMtie pavvaio, viharaMto bahussuo vArattapuraM gao, tattha abhayaseNo rAyA, vAratao amacco, bhikkhaM hiMDato varattagassa gharamaM gao dhammaghoso, tattha mahughayasaMjuttaM pAyasathAlaM nINIyaM, tao biMdU paDio, so pArisADitti nicchai, vArattao oloyaNagao pecchai, kiM manne necchai ?, evaM ciMtei jAva (tAva) tattha macchiyA ulINA, tAo gharakoiliyA pecchai, taMpi saraDo, saraDaMpi majjAro, taMpi paccaMtiyasuNao, taMpi vatthavvagasuNao, te dovi bhaMDaNaM laggA, suNayasAmI uvaTThiyA, bhaMDaNaM jAyaM, mArAmArI, bAhiM niggayA pAhuNagA balaM piMDettA AgayA, mahAsamarasaMghAo jAo, pacchA vArattago ciMtei - eeNa kAraNeNa bhagavaM necchaitti, sohaNaM ajjhavasANaM uvagao, jAI saMbhariyA, saMbuddho, devayAe bhaMDagaM uvanIyaM, so vAstarisI viharaMto susumArapuraM gao, tattha dhuMdhumAro rAyA, tassa aMgAravaI dhUyA, sAviyA, tattha parivAyagA uvAgayA, vAe parAjiyA, padosamAvannA se sAvattae pADemitti cittaM phalae lihittA ujjenIe pajjoyassa daMsei, pajjoeNa pucchiyaM, kahiyaM caNAe, pajjoo tassa dUyaM pesai, so dhuMdhumAreNa asakArio nicchUDho, bhaNai pivAsAe- viNaeNaM varijai, dUeNa paDiyAgaeNa bahutaragaM pajjoyassa kahiyaM, Asurutto, savvavaleNaM niggao, suMsumArapuraM veDhei, dhuMdhumAro aMto acchai, so ya vAstagarisI egattha nAgaghare caccaramUle Thiellago, so rAyA bhIo esa mahAvalagotti, nemittagaM pucchai, so bhai - jAha-jAva nemittaM geNhAmi, ceDagaruvANi ramaMti tAni bhesAviyANi, tassa vArattagassa mUlaM AgayANi rovaMtANi, tAni bhaNiyANi mA bIhehitti, so AgaMtUNa bhaNai-mA bIhehitti, tujhaM jao, tAhe majjhaNhe osannaddhANaM uvariM paDio, pajjoo veDhittA gahio, nayariM ANio, vArANi baddhANi, pajjoo bhaNio-kaomuho te vAo vAi ?, bhaNai-jaM jANasitaM kareha, bhAi- kiM tume mahAsAsaNeNa vahieNa ?, tAhe se mahAvibhUIe aMgAravaI padinnA, dArANi mukkANi, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1303] 197 tattha acchai, anne bhaNaMti-tena dhuMdhumAreNa devayAe uvavAso kao, tIe ceDaruvANi viuvviyA nimittaM gahiyaMti, tAhe pajoo nayare hiMDai, pecchai appasAhaNaM rAyANaM, aMgAravatiMpucchai-kahaM ahaM gahio?,sAsAdhuvayaNaM kahei,sotassamUlaMgao, vaMdAmi nimittigakhamaNaMti,so uvautto jAva pavvajjAu, ceDaruvANisaMbhariyANi / caMdajasAe sujAyassa dhammaghosassa vAstagassa savvesiM saMvegeNaM jogA saMgahiyA bhavaMti, keI tu suravaraM jAva miyAvaI pavvaiyA paraMparao eyaMpi kahei 17 / saMvegatti gayaM, idAniM paNihitti, paNihI nAma mAyA, sA duvihA-davvapaNihI yabhAvapaNihI ya, davvapaNihIe udAharaNagAhAni. (1304) bharuyacche jinadevo bhayaMtamicche kulANa bhikkhUya / paiThANasAlavAhaNaguggula bhagavaMcanahavANe / / vR- kathAnakAdavaseyA, taccedaM-bharuyaccheNayare nahavAhaNo rAyA kosasamiddho, io ya paiTThANe sAlavAhaNo rAyA balasamiddho, so nahavANaM rohei, so kosasamiddho jo hatthaM vA sIsaM vA Anei, tassa sayasahassagaM vittaM dei, tAhe tena nahavAhaNamanUsA dive 2 mAraMti, sAlavAhaNamanussAvi kevi mArittA ANeti, so tesiM na kiMci dei, so khINajaNo paDijAi, nAsittA puNovi bitiyavarise ei, tatthavi taheva nAsai, evaM kAlo vaccai, annayA amaccobhaNai-mamaMavarAhettA nivvisayaM ANaveha mAnusagANi ya vaMdhAhi, tena taheva kayaM, sovi nigaMtUNa guggulabhAraM gahAya bharuyacchamAgao, egattha devaule acchai, sAmaMtarajjesuphuTuM-sAlavAhanenaM amacco nicchUDho, bharuyacche nAo, keNatipucchio ko sotti, bhaNai-gugulabhagavaM nAma ahaMti, jehiMNAo tANa kahei jeNa vihANeNa nicchUDho, ahA lahu se gaNatti, pacchA nahavAhaNeNa surya, maNussA visajjiyA necchai kumArAmaccattaNassa gaMdhaMpi souM, so ya rAyA sayaM Agao, Thavio amacco, vIsaMbhaM jANiUNa bhaNai-puneNa rajjaM labbhai, puNovi annassa jammassa patthayaNaM karehi, tAhe devakulANi thUbhatalAgavAvINakhaNAvaNAdiehiM davvaM khaiyaM, sAlavAhaNo AvAhio, puNovi tAvijai, amaccaM bhaNai-tumaM paMDiotti, so bhaNai-ghaDAmi aMteuriyANa AbharanenaMti, puNo gao paiTThANaMti, pacchA puNo saMteurio nivvAhei, tammi nir3hie sAlavAhaNo AvAhio, natthi dAyavvaM, so viNaTho, naTuM nayaraMpi gahiyaM, esA davvapaNihI bhAvapaNihIe udAharaNaM-bharuyacche jinadevo nAma Ayario, bhadaMtamitto kuNAlo ya taccanniyA dovi bhAyaro vAI, tehiM paDahao nikkAlio, jinadevo ceiyavaMdago gao suNei, vArio, rAule vAdo jAo, parAjiyA dovi, pacchA te viciMtei-viNA eesiM siddhatena na tIrai eesiMuttaraM dAuM, pacchA mAiThANeNa tANa mUle pavvaiyA, vibhAsA govindavat, pacchA paDhaMtANa uvagayaM, bhAvao paDivannA, sAhU jAyA, esA bhAvapaNihitti / paNihitti gayaM 18 / jahA idAniM suvihitti, suvihIe jogA saMgahiyA, vidhiranujJA vidhIjassaiTThA,zobhano vidhiH suvidhiH, tatrodAharaNaMjahA sAmAiyanijuttIe anukaMpAe akkhANagaMni.(1305) bAravaI veyaraNI dhannaMtari bhaviya abhavie vijje / kahaNAyapucchiyaMmi ya gainiise yasaMbohI / / ni.(1306) so vAnarajUhavaIkaMtAre suvihiyAnukaMpAe / bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo / / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/26 vR-jAva sAhU sAhario sAhUNa samIvaM / suvihitti gayaM 19 / idAni saMvarettiM, saMvareNa jogA saMgahijjaMti, tattha paDivakkheNaM udAharaNagAhAni.(1307) vANArasI ya koDhe pAse govAlabhaddasene ya / naMdasirI paumasirI rAyagihe seNie vIro / / vR-rAyagihe seNieNa vaddhamANasAmI pucchio, egA devI naTTavihiM uvadaMsettA gayA kA esA?, sAmI bhaNai-vANArasIe bhaddaseno junnaseTThI, tassa bhajjA naMdA, tIe dhUyA naMdasirI varagavivajjiyA, tattha koTThaeceie pAsassAmI samosaDho, naMdasirI pavvaiyA, govAlIesissiNiyA dinnA, puvvaM uggeNa viharittApacchAosannA jAyA, hatthe pAedhovei, jahA dovatI vibhAsA, vArijaMtI uTheUNaM vibhattAe vasahIte ThiyA, tassa ThANassa anAloiyapaDikkaMtA cullahimavaMte paumadahe sirI jAyA devagaNiyA, etIe saMvaro na kao, paDivakkho so na kAyavyo, anne bhaNaMti-hatthiNiyAruveNa vAukAei, tAhe seNieNa pucchio, saMvaretti gayaM 20 / idAni attadosovasaMhAre'tti attadosovasaMhAro kAyavyo, jai kiMci kahAmi to duguNo baMdho hohiti, tattha udAharaNagAhAni.(1308) bAravai arahamitteanuddharI ceva tahaya nidevo| rogassa ya uppattI paDiseho attasaMhAro / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedaM-bAravatIe arahamitto seTThI, anuddharI bhajjA, sAvayANi, jinadevo putto, tassa rogA uppannA, na tIrai tigiMcchiuM, vejo bhaNai-maMsaM khAhi, necchai, sayaNapariyaNo ammApiyaro ya puttaNeheNANujANaMti, nivvaMdhevi kahaM suciraM rakkhiyaM vayaM bhaMjAmi, uktaM ca-"varaM praveSTrajvalitaM hatAzanaM,nacApibhagnaM cirasaJcitaM vratama" attadosovasaMhAro kao, marAmitti savvaM sAvajaM paccakkhAyaM, kahavi kammakkhaovasameNaM pauNo, tahAvipaccakkhAyaM ceva, pavvajaM kayAio, suhanjhavasANassa nANamuppannaM jAva siddho / attadosovasaMhArottigayaM, 21 / / idAniM savvakAmaviratayatti, savvakAmesu viraMciyavvaM, tatrodAharaNagAthAni.(1309) ujjenidevalAsuya anurattA loyaNAya paumaraho / saMgayao manumaiyA asiyagirI addhasaMkAsA / / vR-ujjainIe nayarIe devalAsuorAyA, tassa bhajjA anuratA loyaNA nAma, annayA sorAyA sejjAe acchai, devI vAle vIyarei, paliyaM diTuM,bhaNai-bhaTTAragA! dUoAgao, so sasaMbhamabhayaharisAio uThio, kahiMso?,pacchAsAbhaNai-dhammadUotti,saNiyaM aMgulIe veDhittAukkhayaM, sovanne thAle khomajuyaleNa veDhittA nayare hiMDAvi, pacchA adhitiM karei-ajAe palie amha puvvayA pavvayaMti, ahaM puNana pavvaio, paumarahaM rajje ThaveUNa pavvaio, devIvi, saMgao dAsomaNumaiyA dAsI tANivi anurAgeNa pavvaiyANi, savvANivi asiyagiritAvasAsamaM tattha gayANi, saMgayao manumatigA ya keNai kAlaMtareNa uppavvaiyANi, devIevi gabbho nakkhAo puvvaM rano, vaDDiumAraddho, rAyA adhiti pagao-ayasojAottiahaM, tAvasaopacchannaMsAravei, sukumAlA devI viyAyaMtImayA,tIe dAriyA jAyA, sA annANaM tAvasINaM thaNayaM piyai, saMvaDDiyA, tAhe se addhasaMkAsatti nAmaM kayaM, sA jovvaNatthA jAyA, sA piyaraM aDavIo AgayaM vissAmei, so tIe jodaNae ajjhovavanno, ajjaM hijo laemitti acchai, annayA pahAvio giNhAmittiuDagakaDhe AvaDio, paDio ciMtei-dhiddhI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1309] 199 ihaloe phalaM paraloe na najjai kiM hotitti saMbuddho, ohinANaM, bhaNai bhaviyavvaM bho khalu savvakAmaviratteNaM ajjhayaNaM bhAsai, dhUyA viratteNa saMjatINa dinnA, sovi siddho / evaM savvakAmavirajieNa jogA saMgahiyA bhavaMti / savvakAmavistayatti gayaM 22, idAniM paccakkhANitti, paJcakkhANaM ca duvihaM mUlaguNapaJcakkhANaM uttaraguNapaccakkhANaMca, mUlaguNapaccakkhANe udAharaNagAhAni. (1310) koDIvarisacilAe jinadeve rayaNapuccha kahaNAya / sAee sattuMje vIrakahaNAya saMbohI / / vR- kathAnakAdavaseyA, taccedaM-sAee sattuMjae rAyA, jinadevo sAvago, so disAjattAe gao koDIvarisaM, te micchA, tattha cilAo rAyA, tena tassa rayaNANi annAgAre pottANi maNI ya jANi tattha natthitANi DhoiyANi, so cilAo pucchai-aho rayaNANi ruviyANi, kahiM eyANi rayaNANi?, sAhai - amha rajje, ciMtei - jai nAma saMbujjhejjA, so rAyA bhaNai- ahaMpi jAmi rayaNANi pecchAmi, tujhaM taNagassa ranno bIhemi, jinadevo bhAi mA bIhehi, tAhe tassa ranno lehaM pesei, tena bhaNioeutti, Anio sAvageNa, sAmI samosaDho, settuMjao niggao saparivAro mahayA iDDIe, sayaNasamUho niggao, cilAo pucchai- jinadevo ! kahiM jaNo jAi !, so bhaNai esa so rayaNavANiyao, bhaNaito jAmo pecchAmotti, dovi jaNA niggayA, pecchaMti sAmissa chattAichattaM sIhAsanaM, vibhAsA, pucchaikahaM rayaNAI, tAhe sAmI bhAvarayaNANi davvarayaNANi ya pannavei, cilAo bhAi-mama bhAvarayaNANi dehitti bhaNio rayaharaNagocchagAi sAhijaMti, pavvaio, eyaM, mUlaguNapaccakkhANaM, idAniM uttaraguNapaccakkhANaM, tatrodAharaNagAhA ni. (1311) vANArasI yanayarI anagAre dhammaghosa dhammajase / mAsassa ya pAraNae goulagaMgA va anukaMpA / / vR- kathAnakAdavaseyA, taccedaM vANArasIe duve anagArA vAsAvAsaM ThiyA-dhammaghoso dhammajaso ya, te mAsaM khamaNeNa acchaMti, cautthapAraNAe mA niyAvAso hohititti paDhamAe sajjhAyaM bIyAe atthaporisI taiyAe uggAhettA pahAviyA, sAraieNaM uNheNaM ajjhAhayA tisAiyA gaMgaM uttaraMtA manasAvi pANiyaM na pattheMti, uttinna, gaMgAdevayA AuTThA, goulANi viuvvittA sapANIyA govaggA dadhivibhAsA, tAhe saddAvei-eha sAhU bhikkhaM geNha, te uvauttA daTThUNa tANa ruvaM, sA tehiM paDisiddhA pahAviyA, pacchA tAe anukaMpAe vAsavaddalaM viuvviyaM, bhUmI ullA, siyaleNa vAeNa appAiyA gAmaM pattA, bhikkhaM gahiyaM, evaM uttaraguNA na bhaggA / eyaM uttaraguNapaccakkhANaM 23, paccakkhANitti gayaM 23 / idAniM viussa ggetti, viussaggo duviho- davvao bhAvao ya, tattha davvaviussagge karakaMDAdao udAharaNaM, tathA''ha bhASyakAraH bhA. (205) bhA. (206) karakaMDudummuhassA, namissa gaMdhAraranno ya / / vR- imIe vakkhANaM- caMpAe dahivAhano rAyA, ceDagadhUyA paumAvaI devI, tIse Dohalo- kiha'haM karakaMDu kaliMge, paMcAlesu ya dummuho / namIrAyA videhesu, gaMdhAresu ya naggatI / / vasabheya iMdakeU valae aMbe ya pupphiebohI / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 rAyanevattheNa nevatthiyA ujjAnakAnanAni viharejjA ?, olugA, rAyApucchA, tAhe rAyA yasA ya devI jayahatthiMmi, rAyA chattaM dharei, gayA ujANaM, paDhamapAusoya vaTai, so hatthI sIyalaeNa maTTiyAgaMdheNa abbhAhao vaNaM saMbhariUNa viyaTTo vaNAbhimuho payAo, jaNo na tarai olaggiuM, dovi aDaviM pavesiyANi, rAyA vaDarukkhaM pAsiUNa devi bhaNai-eyassa vaDassa hetuNa jAhiti to tumaM sAlaM geNhijjAsitti, susaMjuttA accha, tahatti paDisuNei, rAyA daccho tena sAlA gahiyA, idarI hiyA, so uinno, nirAnaMdo gaocaMpaMnayariM, sAvi itthigA nIyA nimmAnusaM aDaviM jAva tisAio pecchai dahaM mahaimahAlayaM, tattha uinno, abhiramai hatthI, imAvi saNiimoittA uttinnA, dahAo disA ayANaMtI egAe disAesAgAraM bhattaM paccakkhAittA pahAviyA, jAva dUra pattA tAva tAvaso diTTho, tassa mUlaM gayA, abhivAdio, tattha gacchai, tena pucchiyA kao ammo ! ihAgayA?, tAhe kaheisabbhAvaM, ceDagassa dhUyA, jAva hatthiNA ANiyA, so ya tAvaso ceDagassa niyallaotena AsAsiyA-mA bIhihitti, 'lAhe vanaphalAiMdei, acchAvettA kaivi diyahe aDavIenippheDittA etohiMto amhANaMagaivisao, etto varaM halavAhiyA bhUmI, taM na kappai mama atikkamiuM, jAhi esa daMtapurassa visao, daMtacakko rAyA, niggayA tao aDavIo, daMtapure ajANamUle pavvaiyA, pucchiyAe gabbho nAikkhio, pacchA nAe mayahAriyAe Alovei, sA viyAtA samANI saha nAmamuddiyAe kaMbalarayaNeNa ya veDhiuMsusANe ujjhei, pacchA masANapAlo pANo, tena gahio, tena appaNo bhajjAe samappio, sA ajjA tIe pANIe sahamettiyaM ghaDei, sAya ajjA saMjatIhiM pucchiyA-kiM gabbho?, bhaNai-mayago jAo,to mae ujjhiotti, sovisaMvaDDai, tAhe dAragehiM samaM ramaMto DiMmANi bhaNai-ahaM tubbhaM rAyA mama tubbhe karaM deha, so sukkakacchUe gahie, tANi bhaNai-mamaM kaMDuyaha, tAhe karakaMDutti nAmaM kayaM, so yatIe saMjatIe anuratto, sA se modage dei, jaM vA bhikkhaM lahai, saMvaDDio masANaM rakkhai, tattha ya do saMjayA keNai kAraNeNa taM masANaM gayA, jAva egattha vaMsIkuDaMge daMDagaM pecchaMti, tatthegodaMDalakkhaNaMjANai, so bhaNai-jo evaM daMDagaMgeNhai sorAyA havaI, kiMtu paDicchiyavvo jAva annANi cattAri aMgulANi vaDDai, tAhe jogotti, tena mAyaMgeNa egena ya dhijjAieNa suyaM, tAhe so marugo appasAgArie taM cauraMgulaM khaNiUNa chiMdai, tena ya ceDena diTTho, uddAlio, so tena marueNa karaNaM nIo, bhaNai-dehi me daMDagaM, so bhaNai-na demi, mama masANe, dhijjAio bhaNai-annaM giNha, so necchai, mama eeNa kajaM, so dArao pucchio-kiM na desi ?, bhaNai-ahaM eyassa daMDagassa pahAveNaM rAyA bhavissAmi, tAhe kAraNiyA hasiUNa bhaNaMti-jayA tumaM rAyAbhavijAsitayA eyassa maruyassa gAmaMdejjAhi, paDivannaM tena, marueNaanne maruyA bitijA gahiyA jahA mAremo taM, tassa piuNA suyaM, tANi tinnivi naTThANi jAva kaMcanapuraM gayANi, tattha rAyA marai, rajAriho anno natthi, Aso ahivAsio,sotassasuttagassa mUlamAgao payAhiNaM kAUNa Thio, jAva lakkhaNapADhaehi diTTho lakkhaNajuttottijayasaddo kao, naMditUrANi AhayANi, imovi viyaMbhaMto vIsatyo uThThio, Ase vilaggo, mAyaMgotti dhijjAiyA na deMti pavesaM, tAhe tena daMDarayaNaM gahiyaM, jaliumAraddhaM, bhIyA ThiyA, tAhe tena vADahANagA hariesA dhijjAiyA kayA, uktaMca dadhivAhanaputreNa, rAjJAtukarakaNDunA / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- (ni.1311 vATahAnakavAstavyAzcANDAlA brAhmaNIkRtAH / / / tassa piidharanAmaM avainnagotti, pacchA se taM ceDagaruvakayaM nAmaM paiTThiyaM, karakaMDutti, tAhe so marugo Agao, bhaNai-deha mama gAmaMti, bhaNai-jaMte ruccaitaM geNha, so bhaNai-mamaMcaMpAe gharaM tahiM dehi, tAhe dahivAhaNassa lehaM dei, dehimama egaMgAmaM ahaM tujjhajaM ruccai gAmaM vA nayaraMvAte demi, so ruTTho-duTThamAyaMgo na jANai appayaM to mama lehaM deitti, dUeNa paDiyAgaeNa kahiyaM, karakaMDuo ruTTho, gao rohijjai, juddhaM ca vaTTai, tIe saMjatIe suyaM, mA jaNakkhao houtti karakaMDu osArettA rahassaM bhiMdai-esa tava piyatti, tena tANi ammApiyarANi pucchiyANi, tehiM sabbhAvo kahio, nAmamuddA kaMbalarayaNaM ca dAviyaM, bhaNai, mANeNa-Na osarAmi, tAhe sA caMpaM aigayA, ranno gharamateMtI nAyA, pAyavaDiyAo dAsIo parunnAo, rAyAevi suyaM, sovi Agao vaMdittA AsanaM dAUNa taMgabhaM pucchai, sAbhaNai-esa tumaMjeNarohiotti, tuTTo nigao, milio, dovi rajAiMdahivAhano tassa dAUNa pavvaio, karakaMDUmahAsAsaNojAo,soya kira goulappio, tassa aNegANi goulANi, annayAsarayakAle egaMgovacchagaMgoragattaM sayaM pecchai, bhaNai-eyassa mAyaraMmA duhejjaha, jayA vaDio hoi tathA annANaM gAvINaM duddhaM pAejjaha, to govAlA paDisuNeti, sevi uccattavisANo khaMdhavasaho jAo, rAyA pecchai, so juddhikkao kao, puNe kAleNa Agao pecchai mahAkAyaM vasahaM paDDaehiM ghaDijjaMtaM, gove pucchai-kahiMso vasahotti?,tehiM dAvio, pecchaMto tao visanno ciMteMto saMbuddho, tathA cAha bhASyakAra:bhA.(207) seyaM sujAyaM suvibhattasiMga, jo pAsiyA vasabhaM goTThamajjhe / riddhiM aruddhiM samupehiyA naM, kaliMgarAyAvi samikkhadhammaM / / bhA.(208) goTheMgaNassa majjhe DhekkiyasaddeNa jassabhajjaMti / dittAvi dariyavasahA sutikkhasiMgA sarIreNa / / bhA.(209) porANayagayadappo galaMtanayano calaMtavasabhoTTho / soceva imo vasaho paDDayaparighaTTaNaM sahai / / vR- zvetaM-zuklaM sujAtaM-garbhadoSavikalaM (suvibhakta) zRGga-vibhAgasthasamazRGgaM yaM rAjA dRSTvAabhisamIkSya vRSabhaM-pratItaM goSThamadhye-gokulAntaH punazca tenaivAnumAnena RddhiM-samRddhiM sampadaM vibhUtimityarthaH, tadviparItAM cARddhiM ca saMprekSya-asAratayA''locya kaliGgA-janapadAsteSu rAjA kaliGgarAja, asAvapi samIkSya dharma-paryAlocya dharma sambuddha iti vAkyazeSaH / kiM cintayan ?'goTheMgaNassa majjhe' tti goSThAGgaNasyAntaH Dhekitazabdasya yasya bhagnavantaH, ke ?-dIptA api-roSaNA apItyarthaH, darpitavRSabhA-balonmattabalIvardA ityarthaH, sutIkSNazRGgA apizArIreNa balena / paurANaH gatadarpaH galannayanaHcaladRSabhoSThaH, sa evAyaM bRSabho'dhunA paDDagaparighaTTaNaMsahai, dhigasAraH saMsAra iti, sarvaprANabhRtAM caiveyaM vArteti tasmAdalamaneneti, 'evaM sambuddho, jAtIsaraNaM, niggao, viharai / io paMcAlesu janavaesu kaMpille nayare dummuho rAyA, sovi iMdakeuM pAsai loeNa mahijjaMtaM aneyakuDabhIsahassapaDimaMDiyAbhirAmaM, puNoviluppaMtaM, paDiyaMca amejjhamuttANamuvariM, sosaMbuddho, tathA''ha bhASyakAraH Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- mUlasUtram - 2- 4 / 26 jo iMdakeuM samalaMkiyaM tu daGkaM paDataM paviluppamANaM / riddhiM ariddhiM samupehiyA naM, paMcAlarAyA vi samikkha dhammaM / / vR - nigadasiddhaiva, viharai / io ya videhAjanavae mahilAe nayarIe namI rAyA, gilANo jAo, devIo caMdanaM ghasaMti tassa dAhapasamaNanimittaM, valayANi khalakhalaMti, so bhaNai - kannAghAo, na sahAmi, ekkeke avanI jAva ekkeko acchai, saddo natthi, rAyA bhaNai tAni valayAni na khalakhaleti ? avaNIyAni, so tena dukkheNa abbhAhao paralogAbhimuho ciMtei - bahuyANa doso egassa na doso, saMbuddho, tathA cAhabhA. (211) 202 bhA. (210) bahuyANa saddayaM soccA, egassa ya asaddayaM / valayANaM namIrAyA, nikkhaMto mihilAhivo / / vR- kaNThyA, viharai / io ya gaMdhAravisae purimapure nayare naggaI rAyA, so annayA anujattaM nio, pecchai cUyaM kusamiyaM tena egA maMjarI gahiyA, evaM khaMdhAvAreNa layaMtena kaDDAvaseso kao, paDiniyattopucchai kahiM so cUyarukkho ?, amaceNa kahiyaM-esa sotti, kahaM kaTTANi kao ?, tao bha - jaMtubhehiM maMjarI gahiyA pacchA savveNa khaMdhAvAreNa gahiyA, so ciMtei evaM rajjasiritti, jAva RddhItAva sohei, alAhi eyAe, saMbuddho / tathA cAha bhA. (212) jo cUrukkhaM tu manAhirAmaM, samaMjariM pallavapupphacittaM / riddhiM ariddhiM samupehiyA naM, gaMdhArarAyAvi samikkha dhammaM / / vR- kaNThyA / evaM so viharai / te cattAri viharamANA khiipaiTThiyaNayaramajjhe cauddAraM devaulaM, pugheNa karakaMDU paviTTho, dakkhinenaM dummuho, evaM sesAvi, kiha sAhussa annahAmaho acchAmitti tena dakkhiNeNAvi muhaM kayaM, namI avareNa, taovi muhaM, gaMdhAro uttareNa, tao vi muhaM kayaMti / tassa ya karakaDussa bahuso kaMDU, sA atthi caiva tena kaMDUyaNagaM gahAya masiNaM masiNaM kanno kaMDUio, taM tena ettha saMgoviyaM taM dummuho pecchai, jayA rajjaM ca khaM ca puraM aMteuraM tahA / savvameyaM pariccajja, saMcayaM kiM karesimaM ? / / 1 / / silogo kaMTho jAva karakaMDU paDivayaNaM na dei tAva namI vayaNamimaM bhaNai jayA te pei rajje, kayA kiccakarA bahu / tesiM kiccaM pariccajja, annakiccakaro bhavaM ? / / 2 / / t silogo kaMTho, kiM tumaM eyassa Auttigotti / gaMdhAro bhaNai jayA savvaM pariccajja mokkhAya ghaDasI bhavaM / paraM garihasI kIsa ?, attanIsesakArae / / 3 / / silogo kaMTho, taM karakaMDU bhaNai mokkhamaggaM pavannANaM, sAhUNaM baMbhayAriNaM / ahiyatthaM nivAraMte, na dosaM vattumarihasi / / 4 / / (silogo) 'rUsau vA paro mAvA, visaM vA pariattau / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -> -- [ ni. 1311] bhAsiyavvA hiyA bhAsA, sapakkhaguNakAriNI / / 5 / silogo, zlokadvayamapi kaNThyaM / tathAni. (1312) ni. (1313) vR- idamapi gAthAdvayaM kaNThyameva, tANaM savvANa davvaviussaggo, jaM rajjANi ujjhiyANi, bhAvaviussaggo kohAdInaM, viussaggetti gayaM 25, idAniM appamAetti, na pamAoM appamAo, tatthodAharaNagAhA ni. (1314 ) jahA jalatA ikaTThAI, uvehAI na ciraM cale / ghaTTiyA ghaTTiyA jhatti, tamhA sahaha ghaTTaNaM / / suciraMpi vaMkuDAI hohiMti anupamajjamANAiM / karamaddidAruyAI gayaMkusAgArabeMTAI || rAyagihamagahasuMdara magahasirI paumasatthapakkhevo / parihariya appamattA naTTaM gIyaM navi ya cukkA || 203 vR- imIe vakkhANaM- rAyagihe nayare jarAsaMdho rAyA, tassa saghappahANAo do gaNiyAo - magahasuMdarI magahasirIya, magahAsirI ciMtei - jai esa na hojjA tA mama anno mANaM na khaMDejjA, rAyA ya karayalattho hojjatti, sAya tIse chiddANi mAi, tAhe magahAsirI naTTadivasaMmi kanniyAresu sovanniyAo saMvaliyAo visadhUviyAoM sUcIo kesarasarisiyAo khittAo, tAo puna tIse magahasuMdarIe mayahariyAe UhiyAo, kahaM bhamarA kanniyArANi na alliyaMti cUesu nirleti ?, nUnaM sadosANi pupphANi, jaya bhaNIhAmi eehiM pupphehiM accaNiyA acokkhA visabhAviyANi vA tA gAmellagattaNaM hohitti uvAeNaM vAremitti, sAya raMgaoinniyA, annayA maMgalaM gijjai, sA imaM gItiyaM pagIyApatte vasaMtamAse Amoapamo ae pavattaMmi / ni. (1315) bhUttUNa kanniArae bhamarA sevaMti cUakusumAI / / vR- gItiM, imA nigadasiddhaiva, so ciMtei - apuvva gItiyA, tIe nAyaM -sadosA kaNiyAratti pariharaMtIe gIyaM nacciyaM ca savilAsaM, na ya tattha chaliyA, parihariya appamattA nahaM gIyaM na kIra cukkA, evaM sAhuNAvi paMcavihe pamAe rakkhatenaM jogA saMgahiyA 26 / idAniM lavAlavetti, so ya appamAo ve addhalave vA pamAyaM na jAiyavvaM, tatthodAharaNagAhA ni. (1316 ) bharuyacchaMmi ya vijae naDapiDae vAsavAsanAgadhare / ThavaNA Ayariyassa (u) sAmAyArIpauMjaNayA / / vR- imIe vakkhANaM- bharuacche nayare ego Ayario, tena vijao nAma sIso ujjenIkajjeNa pesio, so jAi, tassa gilANakajjeNa keNai vakkhevo, so aMtarA akAlavAseNa ruddho, aMDagataNaujjhiyaMti naDapiDae gAme vAsAvAsaM Thio, so ciMtei-gurukulavAso na jAo, ihaMpi karemi jo uvaeso, tena ThavaNAyario kao, evamAvAsagamAdIcakkavAlasAmAyArI savvA vibhAsiyavvA, evaM kila so savvattha na cukko, khaNe 2 uvajujjai-kiM me kayaM ?, evaM kira sAhuNA kAyavvaM, evaM tena jogA saMgahiyA bhavaMti 27 / lavAlavetti gayaM, idAniM jhANasaMvarajogetti, jhANeNa jogA saMgahiyA, tatthodAharaNaM Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ni. (1317) nayaraM ca siMbavaddhaNa muMDimbaya ajjapUsabhUIya / AyANa samitte suhame jhANe vivAdo ya / / vR- siMbavaddhaNe nayare muMDimbago rAyA, tattha pUsabhU AyariyA bahussuyA, tehiM so rAyA uvasAmio saDDho jAo, tANa sIso pusamitto bahussuo osanno annattha acchai, annayA tesiM AyariyANaM ciMtA - suhumaMjhANaM pavissAmi, taM mahApANasamaM, taM puNa jAhe pavisai tAhe evaM jogasaMnirohaM karei ja na kiMciha ceei, tesiM ca je mUle te agIyatthA, tesiM pUsamitto saddAvio, Agao, kahiyaM sa tena paDivannaM, tAhe ettha tAhe egattha uvayaraNa vvidhAe jhAaMti, so tesiM DhoyaM na dei, bhAi- eMto ThiyagA vaMdaha, AyariyA vAula, annayA te avaropparaM maMtaMti - kiM manne hojjA gavesAmotti, ego ovaragabAre Thio nivannei, ciraM ca Thio, Ayario na calai na bhAsai na phaMdai UsAsanissAsovi natthi, suhumo kira tesiM bhavai, so gaMtUNa kahei annesiM, te ruTThA, ajjo ! tumaM Ayarie kAlagaevina kahesi ?, so bhAi-na kAlagayatti, jhANaM jhAyaittii mA vAghAyaM karehitti, anne bhAMti - pavvaio eso liMgI manne veyAlaM sAheukAmo lakkhaNajuttA AyariyA tena na kahei, ajja rattiM pecchahiha, te AradvA tena sabhaM bhaMDiuM, tena vAriyA, tAhe te rAyA UssAreUNa kahittA AnIo, AyariyA kAlagayA so liMgI na dei nINeuM, sovi rAyA picchai, tenavi pattIyaM kAlagaotti, pUsamittassa na pattiyai, sIyA sajjIyA, tAhe nicchayo nAyo, vinAsiyA hohiMti, puvvaM bhaNio so AyariehiM jAhe aganI anno vA accao hojjatti tAhe mama aMguTThae chivejjAhi, chinno, paDibuddho bhaNai-kiM ajjo ! vAghAo kao ?, picchai eehiM sIsehiM tujjha kayaMti, aMbADiyA erisayaM kira jhANaM pavisiyavvaM, to joga saMgahiyA bhavaMti 28 / jhANasaMvarajoge yatti gayaM, idAniM udae mAraNaMtietti, udae jai kira udao mAraNaMtio mAraNaMtI veyaNA vA to ahiyAseyavvaM, tatthodAharaNagAhA ni. (1318) Avazyaka - mUlasUtram - 2-4 / 26 rohIDagaM ca nayaraM lalio guTThI a rohiNI gaNiA / dhammarui kaDu aduddhiyadAnAyayaNe a kaMmudae / / bU - rohiDae nayare laliyAgoTTI rohiNI junnagINayA annaM jIvaNiuvAyaM alabhaMtI tIse goDIe bhattaM paraMdhiyA, evaM kAlo vaccai, annayA tIe kaDuyadoddhiyaM gahiyaM, taM ca bahusaMbhArasaMbhiyaM uvakkhaDiyaM vinnassai jAva muhe natIrai kAuM, tIe ciMtiyaM-khiMsIyA homi goTTIetti annaM uvakkhaDei, e bhikkhacarANa dijjahitti, mA davvamevaM ceva nAsau, jAva dhammaru nAma anagAro mAsakkhamaNapAraNae paviTTho, tassa dinnaM, so gao uvassayaM, Aloei gurUNaM, tehi bhAyaNaM gahiyaM, khAragaMdho ya nAo, aMgulie vinnAsiyaM, tehi ciMtiyaM - jo evaM AhArei so marai, bhaNio vigiMcehatti, so taM gahAya aDaviM gao, egattha rukkhadaDDhacchAyAe vigiMcAmi, pattAbaMdhaM muyaMtassa hattho litto, so tena egattha phusio, tena gaMdhena kIDiyAo AgayAo, jA jA khAi sA sAsA bharai, tena ciMtiyaM-mae egeNa samappau mA jIvaghAo houtti egattha thaMDile AloiyapaDikkaMtenaM muhAnaMtagaM paDilehittA aNidaMtena AhAriyaM, veyaNAya tivvA jAyA ahiyAsiyA, siddho, evaM ahiyAseyavvaM, udae mAraNaMtiyattigayaM 29 / idAniM saMgANaM ca pariharaNaMti, saMgo nAma 'paJjI saGge' bhAvato'bhiSvaGgaH snehaguNato rAgaH bhAvo 3 abhisaMgo yenAsya saGgena bhayamutpadyate taM jANaNAparinnAe nAUNa paJcakkhANaparinnAe Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1318 ] paccakkhAeyavvaM, tatthodAharaNagAhAni. (1319) nayarI ya caMpanAmA jinadevo satthavAhaahichattA / aDavI ya tena aganI sAvayasaMgANa vosiraNA / / vR- caMpAe jinadevo nAma sAvago satthavAho ugghosettA ahichattaM vaccai, so tattho puliMdae hiM vilolio, sosAvo nAsaMto aDaviM paviTTho jAva purao aggibhayaM maggao vagghabhayaM duhao pavArya, so bhIo, asaraNaM nAUNa sayameva bhAvaliMgaM paDivajjittA kayasAmAio paDimaM Thio, sAvaehiM khAio, siddho, evaM saMgaparinnAe jogA saMgahiyA bhavaMti 30 / saMgANaM ca parinnatti gayaM, idAniM pAyacchittakaraNanti, jahAvihIe dattassa, vihI nAma jahA sutte bhaNiyaM jo jittieNa sujjhai taM suThu uvauMjiuM detena jogA saMgahiyA bhavaMti doNhavi kareMtadeMtayANaM, tatthodAharaNaM prati gAthApUrvArdhamAha 205 ni. (1320 /1) pAyacchittaparUvaNa AharaNaM tattha hoi dhanaguttA / vR- ettha nayare dhanaguttA AyariyA, te kira pAyacchittaM jANaMti dAu chaumatthagAvi hoMtagA jahA ettieNa sujjhai vA navatti, iMgieNa jANai, jo tANa mUle vahai tAhe so suheNa nitthai taM cAiyAraM Thio yaso hoi abbhahiyaM ca nijjaraM pAvei, tahA kAyavvaM, evaM dAne ya karaNe ya jogA saMgahiyA bhavaMti, pAyacchittakaraNetti gayaM 31 / idAniM ArAhaNA ya mAraNaMtitti ArAhaNAe maraNakAle yogAH sagRhyante tatrodAharaNaM prati gAthApazcArthamAha ni. (1320 / 2) ArAhaNA marudevA osappiNIe paDhama siddho / / vR- vinIyAe nayarIe bharaho rAyA, usahasAmiNo samosaraNaM, prakArAdiH sarvaH samavasaraNavarNakoSbhidhAtavyo yathA kalpe, - sA marudevA bharahaM vibhUsiyaM daTThUNa bhaNai-tujjha piyA erisiM vibhUtiM caitA ego samaNo hiMDa, bharaho bhAi - katto mama tArisA vibhU jArisA tAtassa ?, jai na pattiyasi to ehi pecchAbho, bharaho niggao savvabaleNa, marudevAvi niggayA, egaMmi hatthiMmi vilaggA, jAva pecchai chattAichattaM surasamUhaM ca ovayaMtaM, bharahassa vatthAbharaNANa omilAyaMtANi diTThANi, diTThA, puttavibhU ? kao mama erisatti, sAtoseNa ciMtiumAraddhA, apuvvakaraNamanupaviTThA, jAtI natthi, jeNa vaNarasaikAhiMto ubaTTittA, tattheva hatthivaragayAe kevalanANaM uppannaM, siddhA, imIe osappiNIe paDhamasiddho / evamArAdhanAM prati yogasaGgrahaH kartavya iti 32 / mU. (27) tettIsAe AsAyaNahiM vR- trayastriMzamirAzAtanAbhiH, kriyA pUrvavat, AyaH samyagdarzanAdyavAtilakSaNaH tasyA zAtanA, tadupadarzanAyAha saGgrahaNikAraH - purao pakkhAsave gaMtA ciTThaNanisIyaNAyamane / AloyaNapaDisuNaNA puvvAlavaNe ya Aloe / / 1 / / taha uvadaMsanimaMtaNa khaddhAyANa taha apaDisuNaNe / khaddhatiya tattha gae kiM tuma tajjAi no sumaNe / / 2 / / no sarasi kahaM chettA parisaM bhittA anuTTiyAi kahe / saMthArapAyavaTTaNa ciTThe uccAsaNAsu / / 3 / / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 Avazyaka - mUlasUtram - 2-4 / 27 vR- ihAkAraNe ratnAdhikasyA''cAyadiH zikSakeNA''zAtanAbhIruNA sAmAnyena purato gamanAdi na kArye, kAraNe tu mArgAdiparijJAnAdau dhyAmaladarzanAdau ca viparyayaH atra sAmAcAryanusAreNa svabuddhyA''locanIyaH, tatra purataH agrato gantA''zAtanAvAneva, tathAhi agrato na gantavyameva, vinayabhaGgAdidoSAta, 'pakkha'tti pakSAbhyAmapi gantA''zAtanAdAneva, ataH pakSAbhyAmapi na gantavyamuktadoSaprasaGgAdeva, AsannaH pRSThato'5yAsannaM gantaivameva vaktavyaH, tatra niHzvAsakSutazleSmakaNapAtAdayo doSAH, tatazca yAvatA bhUbhAgena gacchata ete na bhavanti tAvatA gantavyamiti, evamakSaragamanikA kAryA, asammohArtha tu dazAsUtrairaiva prakaTArthairvyAkhyAyante, tadyathA purao' tti sehe rAyaniyassa purao gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 1, pakkhatti sehe rAiniyassa pakkhe gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 2, Asannatti sehe rAiniyassa nisIyayassa AsannaM gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 3, ciTThatti sehe rAyaniyassa purao ciTThettA bhavai AsAyaNA sehassa 4, sehe rAiniyassa pakkhaM ciTThettA bhavai AsAyaNA sehassa 5, sehe rAiniyassa AsannaM ciTThettA bhavai AsANA sehassa 6, nisIyaNatti sehe rAyaniyassa purao nisIittA bhavai AsAyaNA sehassa 7, sehe rAiniyassa sapakkhaM nisIittA bhavai AsAyaNA sehassa 8, sehe rAiniyassa AsannaM nisIyittA bhavai AsAyaNA sehassa 9, 'AyamaNe' tti sehe rAinieNaM saddhiM bahiyA vicArabhUmIM nikkhaMte samANe tattha sehe puvvatarAyaM AyAmati pacchA rAyanie AsAyaNA sehassa 10, 'AloyaNe' tti sehe rAyanieNaM saddhiM bahiyA vicArabhUmIM nikkhate samANe tattha sehaM puvvatarAyaM Aloei AsAyaNA sehassa, ' gamanAgamane ' tti bhAvanA 11 'apaDisuNaNe' ti sehe rAiniyassa rAo vA viyAle vA vAharamANassa ajjo ! ke sutte ke jAgarai?, tattha sehe jAgaramANe rAyaniyassa apaDisuNettA bhavai AsAyaNA sehassa 12, 'puvvAlavaNe' tti kei rAyaniyassa puvvasaMlattae siyA taM sehe puvvatarAyaM Alavai pacchA rAyanie AsAyaNA sehassa 13, Aloeitti asanaM vA 4 paDiggAhettA taM puvvAmeva sehatarAgassa Aloeti pacchA rAyaniyassa AsANA sehassa 14, 'uvadaMse' tti sehe asanaM vA4 paDiggAhetA taM puvvAmeva sehatarAgassa uvadaMseha pacchA rAyaniyassa AsAyaNA sehassa 15, nimaMtaNetti sehe asanaM vA 4 paDiggAhettA puvvAmeva seharAgaM nimaMteha pacchA rAiniyaM AsAyaNA sehassa 16, khaddhatti sehe rAinieNa saddhi asanaM vA 4 paDiggAhettA taM rAiniyaM anApucchittA jassa jassa icchai tassa 2 khaddhaM khaddhaM dalayai AsAyaNA . sehassa 17, 'AiyaNa' tti sehe asanaM vA 4 paDigAhittA rAinieNa saddhiM bhuMjamANetattha sehe khaddhaM 2 dAyaM 2 UsaDhaM 2 rasiyaM 2 maNunnaM 2 maNAmaM 2 niddhaM 2 lukkhaM 2 AharettA bhavai AsAyaNA sehassa, ihaM ca khaddhaMti vaDDuvaDDeNaM laMbanenaM DAyaM DAyaMti patrazAkaH vAiMgaNacibbhaDagaettigAdi UsaDhaMti vannagaMdharasapharisovaveyaM rasiyaMti rasAlaM rasiyaM dADimaMbAdi 'maNunnaM' ti maNaso iTTaM, 'maNAmaM 'ti 2 manasA mannaM maNAmaM 'niddhaM' ti 2 nehAvagADhaM 'lukkhaM' ti nehavajjiyaM 18, 'appaDisuNaNe' tti sehe rAiniyassa vAharamANassa apaDisuNettA bhavai AsAyaNA sehassa, sAmAnyena divasao apaDisuNettA bhavai 19 'khaddhati ya'tti sehe rAiniyassa khaddhaM khaddhaM vattA bhavai AsAyaNA sehassa, imaM ca khaddhaM vaDDusaddeNaM kharakakkasaniDuraM bhaNai 20, 'tattha gae' tti sehe rAinie vAharie jattha gae suNai tattha vae ceva ullAva Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1320/2] 207 deha AsAyaNA sehassa 21, 'kiMti'tti sehe rAinieNaAhUNa kiMti vattA bhavaiAsAyaNA sehassa, kiMti-kiM bhaNasitti bhaNai, matthaeNavaMdAmottibhaNiyavvaM 22, _ 'tuma'tiseherAiniyaMtumaMtivattAbhavaiAsayaNA sehassa, ko tumaMticoettae, 23 'tajjAe'tti sehe rAiniyaM tajjAeNaM paDihaNittA bhavati AsAyaNA sehassa, 'tajjAeNaM ti kIsa ajjo! gilANassana karesi?,bhaNai-tumaM kIsa na karesi?, AyariobhaNai-tumaMAlasio, sobhaNaitumaM ceva Alasio ityAdi 24, 'no sumaNo'tti sehe rAiniyassa kahaM kahemANassa no sumanaso bhavai AsAyaNA sehassa, iha no sumanasetti ohayamanasaMkappe acchaina anubUhai kahaM aho sohaNaM kahiyaMti 25, 'nosarasi'tti seherAiniyassa kahaM kahemANassa no samarasittivattAbhavaiAsAyaNA sehassa, iha ca 'no sumarasitti na sumarasi tumaM evaM atthaM, na esa evaM bhavai 26, kaha chetta'tti rAyaniyassa kahaM kahemANassa taM kahaM acchiMdittA bhavai AsAyaNA sehassa, acchiMdittA bhavaitti bhaNai ahaM kahemi 27, 'parisaMbhette'tirAyaniyassa kahaM kahemANassa parisaM bhettA bhavati AsAyaNA sehassa, iha ca parisaM bhettatti evaM bhaNai-bhikkhAvelA samuddisaNavelA suttatthaporisivelA, bhiMdai vA parisaM 28, anuTTiyAe kahei' rAiniyassa kahaM kahemANassa tIe parisAe anuTTiyAe avvocchinnAe avvogaDAe doccaMpi taccaMpikahaM kahettA bhavai AsAyaNA sehassa, iha tIse parisAe anuTTiyAettiniviTThAe ceva avocchinnAetti-jAvegovi acchai abbogaDAetti avisaMsAriyatti bhaNiyaM hoi, doccaMpi tacaMpi-bihiM tihiM cauhiM tamevatti jo AyarieNa kahio attho tamevAhigAraM vigappai, ayamavipagAroayamavipagAro tassevegassasuttassa 29, 'saMthArapAvaghaTTaNa'ttisejjAsaMthAragaMpAeNa saMdha?ttA hattheNa na anunnavittA bhavai AsAyaNA sehassa, iha ca sejjA-savvaMgiyA saMthAroaDDArajjahattho jattha vA ThANe acchai saMthAro bidalakaTThamao vA, ahavA sejjA eva saMthArao taM pAeNasaMghaTTei, nANujANAvei-nakhAmei, bhaNiyaMca-'saMghaTTettANa kAeNe' tyAdi 30, 'ceTTa'tti sehe rAiniyassa sejjAe saMthAre vA ciTTittA vA nisiittA vA tuyaTTittA vA bhavai AsAyaNA sehassa 31, 'ucca'ttiseherAiniyassa uccAsaNaMcidvittA vA nisiittA vA bhavaiAsAyaNAsehassa 32, 'samAsaNe yAvi'tti seherAiNiyassasamAsaNaM ciTThittA vA nisIittA vA tuyaTTittA vA bhavaiAsAyaNA sehassatti 33 gAthAtritayArthaH / / sUtroktAzAtanAsambandhAbhidhitsayAha saGgahaNikAraH ahavA-arahaMtANaM AsAyaNAdisajjhAe kiMciNAhIyaM / - jA kaMThasamuddivA tettIsAsAyaNA eyA / / pratikramaNasaGgrahaNI samAptA / / vR- athavA-ayamanyaH prakAraH, 'arhatAM' tIrthakRtAmAzAtanA, AdizabdAtsiddhAdigrahaH yAvatsvAdhyAye kiJcinnAdhItaM sajjhAenasajjhAiyaMtivuttaM bhavai,' etAH kaNThasiddhAH' nigadasiddhA evetyarthaH, trayastriMzadAzAtanAiti gAthArthaH / |saamprtNsuutroktaa eva trayastriMzadvyAkhyAyante, tatra mU. (28) arihaMtANaM AsAyaNAe siddhANaMAsAyaNAe AyariyANaMAsAyaNAe uvajjhAyANaM AsAyaNAe sAhUNamAsAyaNAe sAhuNINaM AsAyaNAe sAvagANaM AsAyaNAe sAviyANaM AsAyaNAe devANaM AsAyaNAe devINaM AsAyaNAe ihalogassAsAyaNAe paralogassa AsAyaNAe Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 /28 kevalipannattassa dhammassa AsAyaNAe sadevamaNuyAsurassa logassa AsAyaNAe savvapANabhUyajIvasattANaM AsAyaNAe kAlassa AsAyaNAe suyassa AsAyaNAe suyadevayAe AsAyaNAe vAyaNAyariyassa AsAyaNAe / vR- arhatAM prAgnirupitazabdArthAnAM sambandhinyA''zAtanayA yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyA duSkRtamiti kriyA, evaM siddhAdipadeSvapi yojyate, itthaM cAbhidadhato'rhatAmAzAtanA bhavati 208 natthI arahaMtattI jANato kIsa bhuMjaI bhoe / pAhuDiyaM uvajIve eva vayaM tuttaraM iNamo || bhogaphalaM nivvattiyapunnapagaDINamudayabAhallA / bhuMjai bhoe evaM pAhuDiyAe imaM suNasu / / nANAiaNavarohaka aghAtisuhapAyavassa veyAe / titthaMkaranAmAe udayA taha vIyarAyattA / / siddhAnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat siddhANaM AsAyaNa evaM bhaNaMtassa hoi mUDhassa / natthI nicceTThA vA saivAvI ahava uvaoge / / rAgaddosa dhuvattA taheva annannakAlamuvaogo / daMsaNanANANaM tU hoi asavvannuyA ceva / / annonnAvaraNabha (tA) vA egattaM vAvi nANadaMsaNao / bhannai navi eesiM doso egovi saMbhavai / / atthitti niyama siddhA saddAo ceva gammae evaM / niccidvAvi bhavaMtI vIriyakkhayao na doso hu / / rAgaddoso na bhave savvakasAyANa niravasesakhayA / jiyasAbhavvA na jugavamuvaogo nayamayAo ya / / na pihU AvaraNAo davvadvinayassa vA mayeNaM tu / etaM vA bhavaI daMsaNanAnAya doNhaMpi / / nANanaya daMsaNanae paDucca nANaM tu savvameveyaM / savvaM ca daMsaNaMtI evamasavvannuyA kAu ? / / pAsaNavaM va paDuccA jugavaM uvaoga hoi dohaMpi / evamasavvannuttA eso doso na saMbhavai / / AcAryANAmAzAtanA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tu Daharo akulInotti ya dumbheho damagamaMdabuddhitti / aviyappalAbhaladdhI sIso paribhavai Ayarie / / ahavAvi vae evaM uvaesa parassa deti evaM tu / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 adhyayanaM -4- [ni. 1320/2] dasavihaveyAvacce kAyavve sayaM na kuvvaMti / / Daharovi nANavuDDo akulINottiya guNAlao kihanu? / __dammehAINivi evaM bhaNaMta'saMtAi dummeho / / jANaMti naviya evaM niddhammA mokkhakAraNaM nANaM / niccaM pagAsayaMtA veyAvaccAi kuvvaMti / / upAdhyAyAnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA'pisAkSepaparihArA yathA''cAryANAM navaraM sUtrapradA upAdhyAyA iti, sAdhUnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat, jo'muniyasamayasAro sAhusamuddissabhAsae evaM / avisahaNAturiyagaIbhaMDaNamAmuMDaNAceva / / pANasuNayA va jaMti egao taha viruvanevatthA / emAi vayadavannaM mUDho na muNei eyaM tu / / avisahaNAdisameyA saMsArasahAvajANaNA ceva / sAhUceva'kasAyA jao pabhuMjaMti te tahavi / / sAdhvInAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat, kalahaNiyA bahuuvahI ahavAvi samaNuvaddavo samaNI / gaNiyANa puttabhaNDA dumavelli jalassa sevAlo / / (atrottara)-kalahaMti neva nAUNa kasAe kammabaMdhabIe u / saMjalanANamudayaoIsiM kalaheviko doso? / / uvahIyabahavigappo baMbhavvayarakkhaNatthameyAsiM / bhaNio jinehi jamhA tamhA uvahimi no doso / / samaNANaneya eyA uvaddavo smmmnusrNtaannN| AgamavihiM mahatthaM jinavayaNasamAhiyappANaM / / zrAvakANAmAzAtanayA, kriyA tathaiva, jinazAsanabhaktA gRhasthAH zrAvakA ucyante, AzAtanA lakhUNa mAnusattaM nAUNavi jinamayaMnaje viraI / paDivajaMti kahaM te dhannA vuccaMti logaMmi? / / sAvagasuttAsAyaNamatyuttaraM kammapariNaivasAo / jaivi pavajjaMtinataMtahAvidhannatti maggaThiyA / / samyagdarzanamArgasthitatvena guNayuktatvAdityarthaH,zrAvikANAmAzAtanayA, kriyA''kSepaparihArau pUrvavat, devAnAmAzAtanayA, kriyA tathaiva, AzAtanA tu kAmapasattA viraIe vajjiyA animisayA (3)nicciTThA / devA sAmatthaMmivinaya titthassunnaikarA ya / / 25/14 ettha pasiddhI mohaniyasAyaveyaNiyakammaudayAo / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/28 kAmapasattA viraI kammodayau cciyanatesiM / / animisa devasahAvA nicciAAnuttarA u kayakiccA / .. kAlAnubhAvA titthunnaIvi annattha kuvvaMti / / devInAmAzAtanayA, kriyAkSepaparihArau prAgvat / ihalokasyA''zAtanayA, kriyA prAgvat / ihaloko-manuSyalokaH, AzAtanA tasya vitathaprarupaNAdinA, paralokasyA''zAtanayA, prAgvat, paralokaH-nArakatiryagamarAH,AzAtanAtasya vitazraprarupaNAdinaiva, dvitaye'pyAkSepaparihArau svamatyA kaaryo| kevaliprajJaptasya dharmasyA''zAtanayA, kriyA prAgvat, sacadharmo dvividhaH-zrutadharmazcAritradharmazca, AzAtanAtu pAyayasuttanibaddhaM ko vA jANeipaNIya keNeyaM? / kiMvA caranenaMtUdAnena vinA uhavaitti / / (uttara)- "bAlastrImUDha(manda)mUrkhANAM, nRNAM cAritrakAkSiNAm / anugrahArtha tattvajJaiH, siddhAntaH prAkRtaH kRtaH / / " nipuNadharmapratipAdakatvAcca sarvajJapraNItatvamiti, caraNamAzrityAha 'dAnamaurabhrikeNApi,cANDAlenApidIyate / yena vA tena vA zIlaM, nazakyamabhirakSitum / / dAnena bhogAnApnoti, yatra yatropapadyate / zIlena bhogAn svargeca, nirvANaMcAdhigacchati / / tathA'bhayadAnadAtA cAritravAnniyata eveti / sadevamanuSyAsurasya lokasyA''zAtanayA, kriyA, prAgvat, AzAtanA tu vitathaprarupaNAdinA, Aha ca bhASyakAraHbhA. (213) devAdIyaM loyaM vivarIyaMbhaNai sattadIvudahI / taha kai payAvaINaM payaIpurisANa jogo vA / / bhA. (214) (uttara)-sattasu paribhiyasattA mokkho sunnattaNaM payAvaiya / keNakautta'NavatthA payaDIekahaM pavittitti? / / bhA. (215) jamaceyaNatti purisatthanimittaM kila pavattatI sAya / tIse cciya apavittI parotti savvaMciya viruddhAM / / vR- sarvaprANabhUtajIvasattvAnAmAzAtanayA, kriyA prAgvat, tatra prANinaH-dvIndriyAdayaH vyaktIcchAsaniHzvAsA abhUvana bhavanti bhaviSyanti ceti bhUtAni-pRthivyAdayaH jIvanti jIvAAyuHkarmAnubhavayuktAHsarva evetyarthaH sattvAH-sAMsArikasaMsArAtItabhedAH, ekArthikA vA dhvanaya iti, AzAtanAtu viparItaprarupaNAdinaiva, tathAhi-aGguSThaparvamAtro dvIndriyAdyAtmeti, pRthivyAdayastva jIvA eva, spandanAdicaitanyakAryAnupalabdheH, jIvAH kSaNikA iti, sattvAH saMsAriNo'GguSThaparvamAtrA eva bhavanti, saMsArAtItA na santyeva, api tu pradhyAtadIpakalpopamo mokSa iti, uttaraM-dehamAtra Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1320] 211 evAtmA, tatraivasukhaduHkhAditatkAryopalabdheH, pRthivyAdInAMtvalpacaitanyatvAt kAryAnupalabdhirnAjIvatvAditi, jIvA apyekAntaNikAna bhavanti, niranvayanAze uttarakSaNasyAnutpatternirhetukatvAdekAntanaSTasyAsadavizeSatvAt, sattvAHsaMsAriNaH (dehapramANAH), pratyuktA eva saMsArAtItA api vidyanta eveti, jIvasya sarvathA vinAzAbhAvAt, tathA'nyairapyuktaM "nAsato vidyatebhAvo, nAbhAvo vidyate sataH / ubhayorapi dRSTo'ntastvanayostattvadarzibhiH / / " ityAdi kAlasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat,AzAtanA tu nAstyeva kAla iti kAlapariNatirvA vizvamiti, tathA ca durnayaH "kAlaH pacatibhUtAni, kAlaH saMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi duratikamaH / / " ityAdi, uttaraM-kAlo'sti, tamantareNa vakulacampakAdInAM niyataH puSpAdipradAnabhAvo na syAt, na ca tatpariNatirvizvaM, ekAntanityasya pariNAmAnupapatteH / zrutasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tuko Aurassa kAlo? mailaMbaradhovaNeya ko kAlo? / jaibhokkhaheunANaM ko kAlo tassa'kAlo vA? / / ityAdi, (uttara)-jogo joggo jinasAsaNaMmi dukkhakkhayA puNjNto| annonnamabAhAe asavatto hoi kAyavyo / / prAg dharmadvAreNa zrutAzAtanoktA ihatusvatantraviSayetina punaraktaM / zrutadevatAyA AzAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tu zrutadevatA na vidyate'kiJcitkarI vA, uttaraM-na hyanadhiSThito maunIndraH khalvAgamaH ato'sAvasti, na cAkiJcitkarI, tAmAlambya prazastamanasaH karmakSayadarzanAt / vAcanAcAryasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat, tatra vAcanAcAryo [pAdhyAyasaMdiSTo ya uddezAdi karoti, AzAtanA tviyaM-nirduHkhasukhaHprabhUtAnvArAn vandanaMdApayati, uttaraM-zrutopacAra eSaH ka iva tasyAtra doSa iti mU. (29) jaM vAiddhaM vaccAmeliyaM hINakkhariyaM accakkhariyaM payahINaM vinayahINaM ghosahINa jogahINaM suhadinnaM duha paDicchiyaM akAle kao sajjhAo kAle na kao sajjhAo asajjhAe sajjhAiyaMsajjhAe na sajjhAiyaM tassa micchAmi dukkaDaM / vRee coddasa suttA pubvilliyA ya egUNavIsaMti eetettIsamAsAyaNasuttatti / etAni caturdaza sUtrANi zrutakriyAkAlagocaratvAnna punaruktabhAjIti, tathA doSaduSTapadaM zrutaM yadadhItaM, tadyathAvyAviddhaM viparyastaratnamAlAvad, anena prakAreNa yA''zAtanA tayA hetubhUtayA yo'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamiti kriyA, evamanyatrApi yojyA, vyatyAsneDitaM kolikapAyasavat, hInAkSaramakSaranyUnam, atyakSaram-adhikAkSaraM, padahInaM-padenaivonaM, vinayahInam-akRtocitavinayaM, ghoSahInam-udAttAdighoSarahitaM, yogarahitaM-samyagakRtayogopacAraM, suSThudattaM guruNA duSThu pratIcchitaM kaluSitAntarAtmaneti, akAle kRtaH svAdhyAyo-yo yasya zrutasya kAlikAderakAla iti, kAle na Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAna 212 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/29 kRtaH svAdhyAyaH-yo yasyA''tmIyo'dhyayanakAla ukta iti, asvAdhyAyike svAdhyAyitaM / / kimidamasvAdhyAyikamityanena prastAvenA''yAttA'svAdhyAyikaniyuktirityasyAmevA''dyadvAragAthAni. (1321) asajjhAiyanijuttI vucchAnI dhIrapurisapannattaM / jaMnAUNa suvihiyA pavayaNasAraM uvalahaMti / / ni.(1322) asajjhAyaM tu duvihaM AyasamutthaM ca parasamutthaM ca / jaMtattha parasamutthaM taM paMcavihaM tunAyavvaM / / vR- A adhyayanamAdhyayanamAdhyAyaH zobhana AdhyAyaH svAdhyAyaH sa eva svAdhyAyikaM na svAdhyAyikamasvAdhyAyikaM tatkAraNamapicarudhirAdi kAraNe kAryopacArAt asvAdhyAyikamucyate, tadasvAdhyAyikaM dvividhaM-dviprakAra, mUlabhedApekSayA dvividhameva, dvaividhyaM pradarzayati-'AyasamutthaM ca parasamutthaMca' AtmanaH samutthaM-svavraNodbhavaMrudhirAdi, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzakaH, parasamutthaMsaMyamaghAtakAdi, caH pUrvavat, tattha jaM parasamutthaM-parodbhavaM taM paJcavidhaM tu-paJcaprakAraM 'muNeyavvaM' jJAtavyamiti gAthArthaH / / tatra bahuvaktavyatvAt parasamutthameva paJcavidhamAdAvupadarzayatini.(1323) saMjamaghAuvadhAe sAdivve vugagahe ya sArIre / ghosaNayamiccharanno koI chaliopamAeNaM / / vR- 'saMyamaghAtakaM' saMyamavinAzakamityarthaH, tacca mahikAdi, utpAtena nivRttamautpAtikaM, tacca pAMzupAtAdi, saha divyaiH sAdivyaM tacca gandharvanagarAdi divyakRtaM sadivyaM vetyarthaH, vyudagrahazceti vyudgrahaH-saGgrAmaH, asAvapyasvAdhyAyikanimittatvAt tathocyate, zArIraM tiryagmanuSyapudgalAdi, eyaMmi paMcavihe asajjhAe sajjhAyaM kareMtassa AyasaMjamavirAdhanA, tattha diTuMto, ghosaNayamiccha ityAdegAthAzakalasyArthaH kathAnakAdavaseya iti gAthAsamudAyArthaH, adhunA gAthApazcArdhAvayavArthapratipAdanAyAhani. (1324) micchabhayaghosaNA nive hiyasesA te udaMDiyA rannA / evaM duhao daMDo surapacchitte iha pare ya / / vR-khiipaiTThiyaM nayaraM, jiyasattU rAyA, tena savisae ghosAviyaM jahA meccho rAyA Agacchai, to gAmakUlanayarANi mottuM samAsanne dugge ThAyaha, mA viNassihiha, je ThiyA ranno vayaNeNaduggAdisute na vinaTThA, je puNa na ThiyA te micchayA(pAI)hi viluttA, te puNo rannA ANAbhaMgo mama kaotti jaMpi kaMpi hiyasesaM taMpi daMDiyA, evamasajjhAe sajjhAyaM kareMtissa ubhao daMDo, suratti devayA pachalai pacchittetti-pAyAcchittaMcapAvai 'iha'tti ihaloe 'pare'ti paraloe nANAdi viphalatti gAthArthaH / / imo diTuMtovaNaoni. (1325) rAyA iha titthayaro jANAvayA sAhU ghosaNaM suttaM / meccho ya asajjhAo rayaNadhanAiMca nANAI / / vR- jahA rAyA tahA titthayaro, jahA jANavayA tahA sAhU, jahA ghosaNaM tahA suttaM-asajjhAie sajjhAyapaDi sehaMgati, jahA meccho tahA asajjhAo mahigAdi, jahA rayaNadhanAi tahA nANAdIni mahigAdIhi avihIkAriNo hIraMti gAthArthaH / / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1326] ni. (1326) thovAvasesaporisimajjhayaNaM vAvi jo kuNai so u / nANAisArarahiyassa tassa chalaNA u saMsAro / / 213 vR- 'thovAvasesaporisi' kAlavelatti jaM bhaNiyaM hoi, evaM so utti saMbaMdho, ajjhayaNaM-pATho avisaddAo vakkhANaM vAvi jo kuNai ANAdilaMghaNe nANAisArarahiyassa tassa chalaNA u saMsArottinANAdivephallattaNao ceva gAthArtha: / / tatrA''dyadvArAvayavArthapratipAdanAyAha ni. (1327) mahiyA ya bhinnavAse saccittarae ya saMjame tivihaM / ve khitte kAle jahiyaM vA jacciraM savvaM / / vR- 'mahiya'tti dhUmigA 'bhinnavAse ya'tti buddhadAdau 'sacittarae' tti aranne vAuddhuyapuDhaviraetti bhaNiyaM hoi, saMjamaghAiyaM evaM tivihaM hoi, imaM ca 'davve 'tti taM caiva davvaM mahigAdi 'khette kAle jahiM ve 'ti jahiM khette mahigAdi paDai jacciraM kAlaM 'savvaM 'ti bhAvao ThANabhAsAdi pariharijai iti gAthAsamudAyArthaH / / avayavArthe tu bhASyakAraH svayameva vyAcaSTe, iha paJcavidhAsajjhAiyassa, taM kahaM parihariyavyamiti ?, tappasAhago imo diTTaMto ni. (1328) duggAitosiyanivo paMcaNhaM dei icchiyapayAraM / gahie ya dei mullaM jaNassa AhAravatthAI / / vR- egassa ranno paMca purisA, te bahusamaraladdhavijayA, annayA tehiM accaMtavisamaM duggaM gahiyaM, tesiM tuTTho rAyA icchiyaM nagare payAraM dei, jaM te kiMci asanAi vA vatthAigaM ca janassa gidvaMti tassa veyaNayaM savvaM rAyA payacchai iti gAthArthaH / / ni. (1329) ikveNa tosiyataro gihamagihe tassa savvahiM viyare / 'ratthAIsu cauNhaM evaM paDhamaM tu savvattha / / vR-tesiM paMcaNhaM purisANaM egena tosiyayaro tassa gihAvaNaTThANesu savvattha icchiyapayAraM payacchai, te nAre AsAejA tassa rAyA daMDa karei, esa diTTaMto, imo uvasaMhAro - jahA paMca purisA tahA paMcavihAsajjhAiyaM, jahA so ego abbhahitataro puriso evaM paDhamaM saMjamovaghAiyaM savvaM tattha ThANAsanAdi, taMmi vaTTamANe na sajjhAo neva paDilehaNAdikAvi ceTThA kIrai, iyaresu causu asajjhAiesu jahA te cauro puriso ratthAisu ceva aNAsAiNijjA tahA tesu sajjhAo ceva na kIra, sesA savvA ceTThA kIrai AvassagAdi ukkAliyaM ca paDhijjai / mahiyAitivihassa saMjamovaghAissa imaM vakkhANaM bhA. (216) mahiyA u gabbhamAse saccittarao aIsiAyaMbo / vAse tinni payArA bubbua tavvajJja phusie ya / / vR- 'mahiya'tti dhUmiyA, sA ya kattiyamaggasirAisu gabbhamAsesu havai, sA ya paDaNasamakAlaM ceva suhumattaNao savvaM AukAyabhAviyaM kareti, tattha takkAlasamayaM ceva savvaceTThA niruMbhaMti, vavahArasaccitto puDhavikkAo arano vAunbhUo Agao rao bhannai, tassa sacittalakkhaNaM vannao IsiM AyaMbo disaMtare dIsai, sovi niraMtarapAeNa tiNhaM-ti-dinAnaM parao savvaM puDhavIkAyabhAviyaM kareti, tatrotpAtazaGkAsaMbhavazca / bhinnavAsaM tivihaM-budbudAdi, jattha vAse paDamANe udage budbudA bhavanti Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 Avazyaka - mUlasUtram -2- 4 / 29 taM buddhayavarisaM, tehiM vajjiyaM tavvajaM, suhamaphusArehiM paDamANehiM phusiyavarisaM, etesiM jahAsaMkhaM tiNhapaMcasattadiNaparao savvaM AukAyabhAviyaM bhavai / / saMjamaghAyassa savvabhedANaM imo ciMuvviho parihAro- 'davve khette' pacchaddhaM, asya vyAkhyAbhA. (217) davve taM ciya davvaM khitte jahiyaM tu jacciraM kAlaM / ThANAibhAsa bhAve muttuM ussAsa ummese / / vR- davvao taM ceva davvaM mahiyA saccittarao bhinnavAsaM vA pariharijjai / khette jahiM paDaitti-jahiM khette taM mahiyAi paDai tahiM ceva pariharijjai, 'jacciraM kAla' nti paDaNakAlAo Arabbha jacciraM kAlaM bhavati 'ThANAibhAsa bhAve'tti bhAvao 'ThANe' tti kAussaggaM na kareti, na ya bhAsai, AisaddAo gamanapaDilehaNasajjhAyAdi na kareti, 'mottuM ussAsa ummese 'tti 'mottuM' ti na paDisijjhati ussAsAdiyA, azakyatvAt jIvitavyAghAtakatvAcca, zeSAH kriyAH sarvA niSidhyante, esa ussaggaparihAro, AinnaM puNa saccittarae tinnibhinnavAse tinni paMca satta dinA, ao paraM sajjhAyAdi savva na kareti, anne bhAMti - bubbuyavarise bubbuyavajjie ya ahorattA paMca, phusiyavarise satta, ao paraM AukkAyabhAvie savvA ceTThA niraMbhaMtitti gAthArthaH / / kahaM ? - ni. (1330 ) vAsattANAvariyA nikkAraNa ThaMti kaji jayaNAe / hatthatthaMgulisannA puttAvaMriyA va bhAsaMti / / vR- nikkAraNe vAsAkappaM-kaMbalI (tA) e pAuyA nihuyA savvababhaMtare ciTThati, avassakAyavve vattavve vA kajje imA jayaNA - hattheNa bhamuhAdiacchiviyAreNa aMgulIe vA sannatti- imaM karehitti, aha evaM nAvagacchai, muhapottIya aMtariyAe jayaNAe bhAsaMti, gilANAdikajje vAsAkappapAuyA gacchaMti tti / / saMjamaghAetti dAraM gayaM / idAniM uppAetti, tattha - ni. (1331 ) paMsU amaMsaruhire kesasilAvuTThi taha raugghAe / maMsaruhire ahoratta avasese jacciraM suttaM / / vR- dhUlIvarisaM maMsavarisaM ruhiravarisaM 'kesa'tti kesavarisaM karagAdi silAvarisaM rayugghAyapaDaNaM ca, eesiM imo parihAro - maMsaruhire ahorataM sajjhAo na kIrai, avasesA paMsumAiyA jacciraM kAlaM paDaMti tattiyaM kAlaM suttaM naMdimAiyaM na paDhaMtitti gAthArthaH / / paMsurayugghAyANa imaM vakkhANaMni. (1332) paMsU accittarao rayassilAo disA raugdhAo / tattha savAe nivvAyae ya suttaM pariharati / / vR- dhUmAgAro ApaMDuro rao acitto ya paMsU bhaNai, mahAskandhAvAragamanasamudbhUta iva vizrasApariNAmataH samantAdreNupatanaM rajaudghAto bhaNyate, ahavA esa rao ugghADau puna paMsuriyA bhannai / eesu vAyasahiesu nivvAesu vA suttaporisiM na karetitti gAthArthaH / / kiM cAnyatni. (1333 ) sAbhAviya tinni dinA sugimhae nikkhivaMti jai jogaM / to taMmi paDataMmI karaMti saMvaccharajjhAyaM / / vR- ee paMsurauugghAyA sAbhAviyA havejjA asAbhAviyA vA, tattha asabbhAviyA je nigdhAyabhUmikaMpacdo parAgAdidivvasahiyA, erisesu asAbhAviesu kaevi ussagge na kareMti sajjhAyaM, Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1333] 215 'sugimhae 'tti yadi puNa cittasuddhapakkhadasamIe avaraNhe jogaM nikkhivaMti dasamIo pareNa jAva punnimA etthaMtare tinni dinA uvaruvariM acittaraugghADAvaNaM kAussaggaM kareti terasimAdIsu vA tisu dinesu to sAbhAvige paDate'vi saMvaccharaM sajjhAyaM kareti, aha ussaggaM na kareMti to sAbhAvie ya paDate sajjhAyaM na karetitti gAthArthaH / / uppAetti gayaM, idAniM sAdivvetti dAraM, taccagaMdhavvadisAvijukkagajie jUajakkhaAlitte / ikkika porisI gajjiyaM tu do porasI haNai / / ni. (1334) vR- gaMdharve-nagaraviuvvaNaM, disAdAhakaraNaM vijubhavaNaM ukkApaDaNaM gajjiyakaraNaM, jUvago vakkhamANalakkhaNo, jakkhAdittaM jakkhuddittaM AgAse bhavai / tattha gaMdhavvanagaraM jakkhuddittaM ca ee niyamA divvakayA, sesA bhayaNijjA, jeNa phuDaM na najjaMti tena tesiM parihAro, ee puna gaMdhavvAiyA savve ekvekkaM porisiM uvahaNaMti, gajjiyaM tu do porisI uvahaNaitti gAthArthaH / / disidAha chinnamUlo ukka sarehA pagAsajuttA vA / saMjhAcheyAvaraNo u jUvao sukki dina tinni / / ni. (1335) vR- anyatamadigantaravibhAge mahAnagarapradIptamivodyotaH kintUpari prakAzo'dhastAdandhakAraH IdRk chinnamUlo digdAhaH, ukkAlakkhaNaM sadehavannaM rehaM kareMtI jA paDai sA ukkA, rehavirahiyA vA ujjoyaM kareMtI paDai sAvi ukkA / jUvago' tti saMjhappahA caMdappA ya jeNaM jugavaM bhavaMti tena jUvago, sA ya saMjhappahA caMdappabhAvariyA nipphiDaMtI na najjai sukkapakkhapaDivagAdisu diNesu, saMjhAcheyae aNajjamANe kAlavelaM na muNaMti tao tinni dine pAusiyaM kAlaM na geNhaMti-tisu diNesu pAusiyasuttaporisiM na kareMti tti gAthArthaH / / ni. (1336) kesiMci huMti'mohA u jUvao tA ya huMti AinnA / jesiM tu aNAinnA tesiM kira porisI tinni / / vR- jagassa subhAsubhakammanimittuppAo amoho-AiJcakiraNavikArajaNio, AicamudayatthamaAyaMto (vo) kiNhasAmo vA sagaDuddhisaMThio daMDo amohatti sa eva juvago, sesaM kaMThaM / / kiMcAnyatni. (1337) caMdimasUruvarAge nigdhAe guMjie ahorataM / saMjhA cau pADieyA jaM jahi sugimhae niyamA / / vR- caMdasUruvarAgo gahaNaM bhannai eyaM vakkhamANaM, sAbhra nirabhre vA gagane vyantarakRto mahAgarjitasamo dhvanirnirghAtaH, tasyaiva vA vikAro guJjAvadguJjito mahAdhvanirguJjitaM / sAmanna o eesu causuvi ahorataM sajjhAo na kIrai, nigdhAyaguMjiesu viseso- bitiyadiNe jAva sA velA no ahorattacheeNa chijjai jahA annesu asajjhAesu, 'saMjhA cau' tti anudie sUrie majjhaNhe atthamaNae aDDharate ya, eyAsu causu sajjhAyaM na kareMti puvvuttaM, 'pADivae' tti cauNhaM mahAmahANaM causu pADivaesusajjhAyaM na kareMtitti, evaM annaMpi jaMti mahaM jANejjA jahiMti - gAmanagarAdisu taMpi tattha vajrejjA, sugimhae puna savvattha niyamA asajjhAo bhavati, ettha anAgADhajogA nikkhivaMti niyamA AgADhA na nikkhivaMti, na paDhaMtitti gAthArthaH / / ke ya te puna mahAmahAH ?, ucyanteAsADhI iMdamaho kattiya sugimhae ya boddhavve / ni. (1338) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 ee mahAmahA khalu eesiMcevapADivayA / / vR- AsADhI-AsADhapunnimA, iha lADANa sAvaNapunnimAe bhavati, iMdamaho AsoyapunnimAe bhavati, kattiya'tti kattiyapunimAe ceva sugimhao-cettapunnimA, ee aMtimadivasA gahiyA, AI upuNajattha jattha visaejao divasAomahamahA pavattaMtitao divasAo Arabbha jAva aMtadivaso tAva sajjhAona kAyavyo, eesiMcevapunnimANaMtaraMje bahulapaDivayAcauro tevi vajjiyatti gAthArthaH paDisiddhakAle kareMtassa ime dosAni.(1339) kAmaMsuovaogo tavovahANaM anuttaraM bhaNiyaM / paDisehiyaMmi kAletahAvi khalu kammabaMdhAya / / ni.(1340) chalayA va sesaeNaM pADivaesuMchaNANusajja'ti / - mahavAulattanenaM asAriANaM ca saMmANo / / ni.(1341) annayarapamAyajuyaM chalijja appiDDio na uNa juttaM / addhodahiTThii puNachalija jayaNovauttaMpi / / vR- sarAgasaMjao sarAgasaMjayattaNao iMdiyavisayAannayarapamAyajutto havijja sa visesao mahAmahesu taM pamAyajuttaM paDaNIyA devayA chaleja / appiDDiyA khettAdi chalaNaM kareja, jayaNAjutaM puNa sAhuM jo appiDDiodevo addhodahIo UNaThiIo na cae chaleu, addhasAgarovamaThitIo puNa jayaNAjuttaMpichalejjA / asthi se sAmatthaM jaMtaMpipuvvAvarasaMbaMdhasaraNao koi chalejatti gAthArthaH 'caMdimasUruvarAgatti' asyA vyAkhyA- . ni.(1342) ukkoseNaduvAlasa caMdu jahanneNa porisI aTTha / sarojahannabArasa porisI ukkosa do aTTa / / vR-caMdo udayakAle gahiosaMdUriyarAIecauro annaMca ahorataM evaM duvAlasa, ahavA uppAyagahaNe savvarAiyaM gahaNaM, sagaho ceva nibuDDo saMdUsiyarAIe cauro annaM ca ahorattaM evaM bArasa / ahavA ajANao, abbhachanne saMkAenanajai, kevalaM grahaNaM, parihariyA rAI pahAe dilai saggaho nivvuDo annaM ca ahorataM evaM duvAlasa / evaM caMdassa, sUrassa atthamaNagahaNe saggahanibbuDo, uvahayarAdIe cauro annaMca ahorataMevaM vArasa / aha udayaMto gahio to saMdUsie ahorate aThTha annaMca ahorattaM pariharai evaM solasa, ahavA udayavelAe gahio uppAiyagahaNeNa savvaM diNaM gahaNaM houMsaggaho ceva nibbuDo, saMdUsiyassa ahoratassa aTThaannaMca ahorataMevaM solasa / ahavAabbhacchannena najai, kevalaM hohiti gahaNaM, divasao saMkAe na paDhiyaM, atthamaNavelAe diThaM gahaNaM saggaho nibvuDo, saMdUsiyassa aTTha annaM ca ahorattaMevaM solasatti gAthArthaH / / ni. (1343) saNahanibvuDa evaM sUrAI jeNa huMti'horattA / AinnaM dinamukke succiya divaso arAIya / / vR-sAhanivvuDe eNaM ahorataMuvahayaM, kaha?, ucyate, sUrAdI jena hoti'horataM,suraudayakAlAo jena ahorattassa AdI bhavati taM pariharittuM saMdUsiaM annapa ahorataM parihariyavvaM / imaM puNa AinnaMcaMdo rAtIe gahiorAIceva mukko tIse rAIi sesaM vajaNIyaM, jamhA AgAmisUrudae ahoratasamattI, Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1343] 217 sUrassavi diyAgahio diyAceva mukko tasseva divasassa mukkasesaM rAIyavajJaNijjA ahavA saggahanibbuDe evaM vihIbhaNio, tao sIso pucchai-kahaM caMde duvAlasa sUresolasa jAmA?,AcArya Aha-sUrAdI jeNa hoti'horatA, caMdassa niyamAahorattaddhe gae gahaNasaMbhavo, anaMca ahorataM, evaMduvAlasa, sUrassa puNa ahorattAdIe saMdUsieyaraM ahorattaM pariharijjai ee solasatti gAthArthaH sAdevatti gayaM, idAni duggahetti dAraM, tatthani. (1344) vogaha daMDiyamAdI saMkhobhe daMDie ya kAlagae / anarAyae yasabhae jaccira niddocca'horattaM / / asyA eva vyAkhyAnAntaragAthAni. (1345) senAhivaI bhoiya mayaharapuMsitthimallajuddhe ya / loTTAibhaMDaNe vA gujjhaga uDDAhamaciyattaM / / vR-imANadoNhavi vakkhANaM-daMDiyassa vuggaho, AdisaddAo seNAhivassa, doNhaMbhoiyANaMdoNhaM mayaharANaM doNhaM purisANaM doNhaM itthiyANaMdoNhaMmallANaMvA juddhaM, piTThAyagaloTTabhaMDaNevA, AdisadAo visayappasiddhAsu bhaMsalAsu / vigrahAH prAyo vyantarabahulAH / tattha pamattaM devayA chalejjA, uDDAho niDhukkhatti, janobhaNejjA-amhaM AvaipattANaMime sajjhAyaM kareMti, aciyattaMhavejjA, visahasaMkhoho paracakkAgame, daMDio kAlagao bhavati, aNarAyae'ttirannA kAlagae nibbhaevi jAva anno rAyA na Thavijai, 'sabhae'ttijIvaMtassavi ranno bohigehiMsamaMtao abhiduyaM,jacciraM bhayaM tattiyaM kAlaM sajjhAyaM na kareMti, jaddivasaM suyaM niddoccaMtassa parao ahorattaM pariharai / esa daMDiekAlagae vihittigAthArthaH sesesuimo vihIni. (1346) taddivasabhoiAI aMto sattaNha jAvasajjhAo / aNahassa ya hatthasayaM diTThi vivittaMmi suddhaM tu / / asyA eva vyAkhyAnagAthAni. (1347) mayaharapagae bahupakkhie ya sattaghara aMtaramaevA / niDhukkhattiya garihA na paDhaMti saNIyagaM vAvi / / vR- imINadoNhavi vakkhANaM-gAmabhoie kAlagae tadivasaMti-ahorattaM pariharaMti, AdisaddAo gAmaraThThamayaharo ahigAraniuttobahusammaoyapagaobahupakkhiutti-bahusayaNo, bADagarahie ahive sejjAyare annaMmi vA annayaragharAo Arabbha jAva sattagharaMtaraM eesu maesu ahorataM sajjhAo na kIrai, aha kareMti niDhukkhattikAuMjaNo garahati akkosejavA nicchubbheja vA, appasaddeNa vAsaNiyaM kareMti anupehaMti vA, jo puNa aNAho marati taM jai ubbhinnaM hatthasayaM vajjeyavvaM, anubbhinnaM asajjhAyaM na havai tahavi kucchiyaMtikAuMAyaraNAo'vaTThiyaM hatthasayaM vajjijjai / vivittaMmipariTThaviyaMmi 'suddhaM tu' taM ThANaM suddhaM bhavai, tattha sajjhAo kIrai, jai ya tassa na koi pariThaveMtao tAhe / / ni. (1348) sAgAriyAi kahaNaM aniccha rattiM vasahA vigicaMti / vikkinnevasamaMtAjaM diTTha saDheyaresuddhA / / vR-jadinatthi paridvavetao tAhe sAgAriyassa AisaddAo purANasaDDassa ahAbhaddagassa imaMchaDDeha Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 Avazyaka mUlasUtram - 2- 4 / 29 amha sajjhAo na sujjhai, jadi tehiM chaDDio suddho, aha na chaDDeti tAhe annaM vasahiM maggati, aha annA vasahI na labbhai tAhe vasahA appasAgArie vigiMcaMti / esa abhinne vihI, aha bhinnaM DhaMkamAdiehiM samaMtA vikkinnaM diTThami vivittaMmi suddhA, adiTThe tAva gaveseMtehiM jaM dinaM taM savvaM vivittaMti chaDDiyaM, iyaraMmi adiTThami tatthatthevi suddhA-sajjhAyaM kareMtANavi na pacchittaM, etthaM evaM pasaMgao bhaNiyaMti gAthArthaH / / vuggahetti gayaM, idAniM sArIretti dAraM, tattha ni. (1349) sArIraMpiya duvihaM mAnusa tericchiyaM samAseNaM / tericchaM tattha tihA jalathalakhahajaM cauddhA u / / vR- sArIramavi asajjhAiyaM duvihaM-mAnusasarIraruhirAdi tericchaM asajjhAiyaM ca / ettha mAnusaM tAva ciThThau, tericchaM tAva bhaNAmi, taM tivihaM-macchAdiyANa jalajaM gavAiyANa thalajaM mayUrAiyANa khahayaraM / eesiM ekvekkaM davvAiyaM cauvvihaM, ekkekkassa vA davvAdio imo cauddhA parihArotti gAthArthaH ni. (1350) paMciMdiyANa davve khette saTThihattha puggalAinnaM / tikurattha mahaMtegA nagare bAhiM tu gAmassa / / vR- paciMdiyANa ruhirAidavvaM asajjhAiyaM, khettao saThThihatthanbhaMtare asajjhAiyaM, parao na bhavai, ahavA khettao poggalAdinnaM-poggalaM maMsaM tena savvaM AkinnaM vyAptaM, tassimo parihAro-tihiM kuratthAhiM aMtariyaM sujjhai, Arao na sujjhai, anaMtaraM dUraTThiyaM na sujjhai / mahaMtaratthA-rAyamaggo jena rAyA balasamaggo gaccha deva jANaraho vA vivihA ya AsavAhaNA gacchaMti, sesA kuratthA, esA nagare vihI, gAmassa niyamA bAhiM, ettha gAmo avisuddhaNegamanayadarisaNeNa sImApacaMto, paragAme sImAe sujjhaitti gAthArthaH / / ni. (1351) kAle tiporasi' va bhAve suttaM tu naMdimAIyaM / soNiya maMsaM cammaM aTThI viya huMti cattAri / / vR- tiriyamasajjhAyaM saMbhavakAlAo jAva taiyA porusI tAva asajjhAiyaM parao sujjhai, ahavA aThThe jAmA asajjhAiyaMti-te jatthAghAyaNadvANaM tattha bhavaMti / bhAvao puna pariharaMti suttaM taM ca naMdimanu ogadAraM taMdulaveyAliyaM caMdagavijjhayaM porusimaMDalamAdI, ahavA asajjhAyaM cauvvihaM imaMmaMsaM soNiyaM cammaM aTThi yatti gAthArthaH / / maMsAsiNA ukkhitte maMse imA vihI ni. (1352 ) vyAkhyAnagAthAni. (1353) to bahiM ca dhoaM saTThIhatthAu porisI tinni / mahakAe ahorattaM ruddhe vuDDhe a suddhaM tu / / bahidhoyaraddhapakke aMto dhoe u avayavA huMti / mahakAya birAlAI avibhinne kei icchaMti / / vR-vakkhANaM sAhabasahIo saTThIhatthANaM aMto bahiM ca dhoanti bhaMgadarzanametat, aMtodhoyaM aMto pakkaM, aMtodhoyaM bahipakkaM bAhiMdhoyaM aMto pakkaM, aMtaggahaNAu paDhamabitiyA bhaMgA bahIggahaNAu tatio bhaMgo, eesutisuvi asajjhAiyaM, jaMmi paese dhoyaM ANettu vA ddhaM so paeso saTThihatthehiM parihariyavvo, kAlao tina porusio / tathA dvitIyagAthAyAM pUrvArddhena yaduktaM 'bahidhoyaraddhapakke' esa cautthabhaMgo, Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 adhyayanaM -4- [ni. 1353] erisaMjaisaTThIe hatthANaM abbhaMtare ANIyaMtahAvitaM asajjhAiyaM na bhavai, paDhamabitiyabhaMgesuaMto dhovittutIera vA taMmi ThANe avayavApaDaMtitena asajjhAiyaM, taiyabhaMge bahiMdhovittu aMto paNIe maMsameva asajjhAiyaMti, taM ca ukkhittamaMsaM AinnapoggalaM na bhavai, jaM kAlasANAdIhiM anivAriyavippainnaM nijai taM AinapoggalaM bhANiyavvaM / 'mahAkAe'tti, asyA vyAkhyA-jo paMciMdio jattha hao taM AghAyaThANaM vajjeyavvaM, khettao saTThihatthA, kAlao ahorattaM, ettha ahorattacheo sUrudaeNa, raddhaM pakkaM vA maMsaM asajjhAiyaM na havai, jattha ya dhoyaM tena paeseNa mahato udagavAho bUDhotaMtiporisikAle apunnevi suddhaM, AghAyaNaMna sujjhai, 'mahAkAe'ttiasya vyAkhyAmahAkAetti pacchaddhaM, mUsagAdi mahAkAo so'vi virAlAiNA Ahao, jaditaMabhinnaM ceva galiuM ghettuMvA saTThIe hatthANaM vAhiM gacchaitaM keiAyariyA asajjhAiyaM necchaMti / gAthAyAM tu yaduktaM kei icchaMti, tatra svAdhyAyo'bhisaMbadhyate, therapakkho puNa asajjhAiyaM cevatti gAthArthaH / / asyaivArthasya prakaTanArthamAha bhASyakAraHbhA. (218) mUsAi mahAkAyaM majjArAIhayAghayaNa keI / avibhinne giNheuM paDhaMti ege jai'paloo / / vR-gatArtheveyaM / / tiriyamasajjhAiyAhiyAgAra eva imaM bhannaini. (1354) aMto bahiM ca bhinnaM aMDaga biMdUtahA viAyA ya / rAyapaha bUDha suddhe paravayaNesANamAdINaM / / dAraM / / vR-bhASyakAra eva pratipadaM kariSyati / lAghavArthe tvihana vyAkhyAte 'aMto bahiM ca bhinnaM aMDaga biMdu'tti asya gAthAzakalasya vyAkhyAbhA. (219) aMDagamujjhiyakappe naya bhUmi khaNaMti iharahA tinni / asajjhAiyapamANaM macchiyapAo jahina vuDDe / / vR-sAhuvasahIe saTThIe hatthANaMto bhinne aMDae asajjhAiyaM vahibhinne na bhavai / ahavA sAhussa vasahie aMto bahiM ca aMDayaM bhinnati vA ujjhiyaMti vA egarcha, taM ca kappevA ujjhiyaM bhUmIe vA, jai kappeto kappaM saTThIe hatthANaM bAhinINeUNa dhovaMtitao suddhaM, aha bhUmIe bhinnaM to bhUmI khaNeuMna chaDDijai, na zudhyatItyarthaH / 'iyaraha'tti tatthatve saTThihatthA tinni ya porusIo pariharijai, 'asajjhAiyassa pamANaM'ti, kiM biMduparimANametteNa hINeNa ahiyayareNa vA asajjhAo bhavai?, pucchA, ucyate, macchiyAe pAo jahiM (na) buDDaitaM asajjhAiyapamANaM / 'idAni viyAyatti' tatthabhA.(220) ajarAu tinni porisi jarAuANaM jare paDe tinni / rAyapaha biMdu paDie kappai bUDhe puNa'nnattha / / vR- jarUM jesiM na bhavati tesiM pasUyANaM vaggulibhAiyANaM, tAsiM pasUikAlAo Arabbha tinni porusIo asajjhAomuttumahorattaM chedaM,AsannapasUyAevi ahorattachedeNasujjhai, gomAdijarAujANaM puNa jAva jaruM laMbai tAva asajjhAiyaM 'jare paDie'tti jAhe jaruM paDiyaM bhavai tAhe tAo paDaNakAlAo Arabbha tinni paharA pariharijjati / 'rAyapaha bUDha suddhe'tti asyA vyAkhyA-rAyapaha biMdu' pacchaddhaM sAhuvasahI AsanneNa gacchamANassa tiriyassa jadi ruhirabiMdu galiyA te jai rAya Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 rAyapahaMtariyA tosuddhA, aharAyapahe ceva biMdU paDiotahAvisajjhAokappatittikAuM, aha annapahe annatthavApaDiyaM to jaiudagavuDDavAheNa hiyaM to suddho, 'puNo'tti vizeSArthapratipAdakaH, pIlavaNageNa vA daDDhe sujjhaitti gAthArthaH / / mUla gAthAyAM paravayaNaMsANamAdINi tti parotti coyago tassa vayaNaM jai sANo poggalaM samuddisittA jAva sAhuvasahIsamIve ciTThai tAva asajjhAiyaM, AdisaddAo maMjArAdI / AcArya AhabhA. (221) jaiphusai tahiM tuMDaM ahavA licchArieNasaMcikkhe / iharA na hoicoyaga! vaMtaM vA pariNayaM jamhA / / vR-sANo bhottuM maMsaM licchArieNa muheNa vasahiAsanneNagacchaMto tassa jai toMDaM ruhireNa littaM khoDAdisuphusita to asajjhAiyaM, ahavAlecchAriyatuMDo vasahiAsanne ciTThaitahavi asajjhAiyaM, 'iyaraha'tti AhArieNa coyaga ! asajjhAiyaM na bhavati, jamhA taM AhAriyaM vaMtaM avaMtaM vA AhArapariNAmeNa pariNayaM, AhArapariNayaM caasajjhAiyaM na bhavai,annapariNAmao, muttapurIsAdivatti gAthArthaH / / tericchasArIrayaM gayaM, idAnimAnusasarIraM, tatthani.(1355) mAnussayaM cauddhA alui muttUNa sayamahorattaM / pariAvannavivannesese tiyasatta aDheva / / vR-taMmAnussasarIraM asajjhAiyaMcauvvihaMcamaM maMsaMruhiraM aTThiyaMca, (tattha aTThiya) mottuM sesassa tivihassa imoparihAro-khettao hatthasayaM, kAlao ahorataM,jaMpuNasarIrAo ceva vanAdisuAgacchai pariyAvannaM vivannaM vA taM asajjhAiyaM na hoti, pariyAvannaM jahA ruhiraM ceva pUyapariNAmeNaM ThiyaM, vivannaM khairakakkasamANaM rasigAiyaM, sesaM asajjhAiyaM havai / ahavA sesaM agArIu saMbhavati tinni dinA, viyAe vA jo sAvo so satta vA aTTha vA dine asajjhAo bhavatitti / purusapasUyAe satta, jeNa sukkukkaDA tena tassa satta, jaMpuNa itthIe aTTha ettha ucyate / / ni.(1356) rattukkaDA uitthI aTTa dinA tena satta sukkahie / tinni dinAna pareNaM anougaMtaM mahorattaM / / vR-nisegakAle rattukkaDayAe itthiM pasavai, tena tassa aTTha diNA pariharaNijjA, sukkAhiyattaNao purusaM pasavaitena tassa satta dinA |jN puNaitthIe tiNhaM riudinAnaM paraobhavaitaM sarogajoNitthIe anouyaM taM mahorattaM parao bhannai, tassussagaM kAuMsajjhAyaM kareMti / esa ruhire vihitti gAthArthaH jaM puvvuttaM aSTiM mottUNaM ti tassedANI vihI bhannai. . ni. (1357) daMte diTThi vigiMcaNa sesaTThI bAraseva vAsAiM / jhAmiya bUDhe sIANa pANarudde yamAyahare / / vR- jai daMto paDio so payattao gavesiyavvo, jai diTTho to hatthasayA upari vigiMcijjai, aha na diTTho to ugghADakAussagaM kAuM sajjhAyaM kareMti / sesaDiesu jIvamukkadinA''rabbha u hatthasatabbhaMtaraThiesubArasavarise asajjhAiyaM, gAthApUrvArddha, pazcArddhasya tu bhASyakAra eva vyAkhyAM kurvannAha, - bhA. (222) sIyANe jaM diTuMtaM taM muttUNa'nAhanihayANi / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 adhyayanaM -4- [ni. 1357] ADaMbare yarudde mAisu hiTThaTThiyAbAre / / vR- 'sayANe'tti susANe jANi'TThiyANi daDDhANi udagavAheNa bUDhANi na tAni aTThiyANi asajjhAiyaM kareMti, jANi puNa tattha annattha vA aNAhakaDevarANi paridRviyANi saNAhANa vA iMdhanAdiabhAve 'nihaya'tti nikkhittANi te asajjhAiyaM kareMti / pANatti mAyaMgA, tesiM ADaMbaro jakkho hirimekko'vibhannai, tassaheDhAsajjomayaTThINiThavijjaMti, evaMruddadharemAdidhare ya,tekAlao bArasa varisA, khettao hatthasayaM pariharaNijjA iti gAthArthaH / / ni. (1358) AvAsiyaMcavUDhaM sese diTuMmi maggaNa vivego| sArIragAma vADagasAhIina nINiyaM jAva / / vR- etAepuvvaddhassa imA vibhAsAni.(1359) asivomAghayaNesubArasa avisohiyaMmi na karaMti / jhAmiya vUDhe kIrai AvAsiya sohie ceva / / vR- asya gAthAdvayasya vyAkhyA-jaM sIyANaM jattha vA asivome matANi bahUNi chaDDiyANi, 'AghAtaNaM'tti jattha vA mahAsaMgAme mayA bahU, eesu ThANesu avisohiesu kAlao bArasa varise, khettao hatthasayaM pariharaMti, sajjhAyaM na karatItyarthaH / aha ee ThANA davaggimAiNA daDDA udagavAho vA tenaMtena bUDho gAmanagareNa vA avAsaMtena appaNo gharaTThANA sohiyA, sesaMpijaM gihIhiMna sohiyaM, pacchA tattha sAhU ThiyA appaNo vasahI samaMtena maggintAjaM didvaMtaM vigiMcittA aditu vA tinni dinA ugghADaNakAussagaMkarettA asaDhabhAvA sajjhAyaM kareMti / 'sArIragAma' pacchaddhaM, imAvibhAsA sarIretti mayassa sarIrayaMjAva DaharaggAme na nipphiDiyaM tAva sajjhAyaM na kareMti, aha nagare mahaMte vAgAme tattha vADagasAhIu jAva na nippheDiyaM tAva sajjhAyaM pariharati, mA logo niDhukkhattibhaNejjA / / tathA cAhabhASyakAraHbhA.(223) DaharagagAmamae vAna kareMti jAva na nINiyaM hoi / puragAme va mahaMtevADagasAhI pariharaMtI / / vR- uktArtheyaM, codaka Aha-sAhuvasahisamIveNa mayasarIrassa nijjamANassa jai pupphavatthAdi paDai asajjhAiyaM, AcArya Ahani.(1360) nijjaMtaM muttUNaM paravayaNe pupphamAipaDiseho / jamhA cauppagAraMsArIramao navajaMti / / vR- mayasarIraM ubhao vasahIe hatthasatabbhaMtaraM jAva nijjai tAva taM asajjhAiyaM, sesA paravayaNabhaNiyA pupphA paDisehiyavvA-asajjhAiyaM na bhavati, jamhA sArIramasajjhAiyaM cauvvihaMsoNiyaM maMsaMcammaM aTThiyaM ca tao tesusajjhAo na vajjaNijjo iti gAthArthaH / / ni. (1361) eso uasajjhAo tavvajjiu'jhAutatthimA merA / kAlapaDilehaNAe gaMDagamarUehiM diluto / / vR- esosaMjamaghAtAio paMcaviho asajjhAo bhaNio, tehiM ceva paMcahiM vajjio sajjhAo bhavati, 'tattha'ttitaMmisajjhAyakAle 'imA' vakSyAmANA mera'tti sAmAcArI-paDikkamittujAva velA Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 Avazyaka- mUlasUtram - 2-4 / 29 na bhavati tAva kAlapaDilehaNAe kayAe gahaNakAle patte gaMDagadiTTaMto bhavissai, gahie suddhe kAle paTTavaNavelAe maruyagadiTTaMto bhavissatitti gAthArthaH / / syAdbuddhiH - kimartha kAlagrahaNam ?, atrocyate ni. (1362) paMcaviha asajjhAyassa jANaNaTThAya pehae kAlaM / carimA caubhAgavasesiyAha bhUmiM tao pehe / / vR- paMcavidhaH saMyamadhAtAdiko'svAdhyAyaH tatparijJAnArthe prekSate (kAlaM) kAlavelAM, nirUpayatItyarthaH / kAlo nirUpaNIyaH, kAlanirUpaNamantareNa na jJAyate paJcavidhasaMyamaghAtAdikaM / jai agghettuM kareMti tA caulahugA, tamhA kAlapaDi lehaNAe imA sAmAcArI divasacarimaporisIe cabhAgAvasesAe kAlaggahaNabhUmio tato paDilehiyavvA, ahavA tao uccArapAsavaNakAlabhUmIyatti gAthArthaH / / ni. (1363) ahiyAsiyAI aMto Asanne ceva majjhi dUreya / tinneva anahiyAsI aMto cha chacca bAhirao / / vR- 'aMto' tti nivesaNassa tinni-uccAra ahiyAsiyathaMDile Asanne majjhe dUre ya paDilehei, anahiyAsiyAthaMDilevi aMto evaM ceva tinni paDileheti, evaM aMto thaMDilla cha, bAhiM pi nivesaNassa evaM ceva cha bhavaMti, ettha ahiyAsiyA dUrayare anahiyAsiyA Asannayare kAyavvA / / emeva ya pAsavaNe bArasa cauvIsatiM tu pehettA / kAlarasa ya tinni bhave aha sUro atthamuvayA / / ni. (1364) vR- pAsavaNe eeNeva kameNaM bArasa evaM cauvIsaM aturiyamasaMbhaMtaM uvautto paDilehettA pacchA tinni kAlagaNathaMDile paDileheti / jahanneNaM hatthaMtarie, 'aha'tti anaMtaraM thaMDilapaDilehAjogANaMtarameva sUro atthameti, tato AvassagaM karei / / tassimo vihI ni. (1365 ) aha puna nivvAghAo AvAsaM to karaMti savve'vi / saDDhAikahaNavAghAyayAha pacchA gurU ThaMti / / bU - athetyAnantarye sUratthamaNAnaMtarameva AvassayaM kareMti, punarvizeSaNe, duvihamAvassagakaraNaM visesei-nivvAghAyaM vAghAimaM ca, jadi nivvAghAyaM tato savve gurusahiyA AvassavaM kareMti, aha gurU saDDhesu dhammaM karheti to Avassagassa sAhUhiM saha karaNijjassa vAghAo bhavati, jaMmi vA kAle taM karaNijjaM taM hAseMtassa vAghAo bhaNNai, tao gurU nisijjaharo ya pacchA caritAtiyArajANaNaTThA kAussaggaM ThAhiMti / / ni. (1366) sesA u jahAsattiM ApucchittANa ThaMti saTTANe / suttatthakaraNaheuM Ayarie ThiyaMmi devasiyaM / / vR- sesA sAhU guruM ApucchittA gurugaNassa maggao Asanne dUre AdhArAiNiyAe jaM jassa ThANaM taM saThANaM, tattha paDikkamaMtANaM imA ThavaNA / gurU pacchA ThAyaMto majjheNa gaMtuM saThANe ThAyai, je vAmao te anaMtara savveNa gaMtuM saThANe ThAyanti, je dAhiNao anaMtarasavveNa gaMtuM ThAyaMti, taM ca anAgayaM ThAyaMti suttatthasaraNaheu, tattha ya puvvAmeva ThAyaMtA karemi bhaMte ! sAmAiyamiti suttaM kareMti, pacchA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ati-jAhegA johA adhyayanaM-4- [ni. 1366] 223 jAhe gurU sAmAiyaM karettA vosirAmitti bhaNittA ThiyA ussagaM, tAhe devasiyAiyAraM ciMtaMti, anne bhaNaMti-jAhe gurU sAmAiyaM kareMti tAhe puvvaTThiyAvitaMsAmAiyaM kareMti, sesaMkaMThaM / / ni.(1367) johujja uasamattho bAlo vuDDo gilAe paritaMto / so vikahAi virahioacchijjA nijjarApehI / / vR-parissaMto-pAhuNagAdisovi sajjhAyajANaparo acchati, jAhe gurUThaMtitAhetevi bAlAdiyA ThAyaMti eeNa vihina / / ni. (1368) AvAsagaMtu kAuMjinovaDheM gurUvaeseNaM / tinnithuIpaDilehA kAlassa imA vihI tattha / / vR- jinehiM gaNaharANaM uvaiTuM tato paraMparaeNa jAva amhaM gurUvaeseNa AgayaM taM kAuM AvassayaM anne tinni thutIo kariMti, ahavA egA egasilogiyA, bitiyA bisiloiyA tatiyA (ta) tiyasilogiyA, tesiM samattIe kAlapaDilehaNavihI kAyavvA / / acchau tAva vihI imo, kAlabheotAva vuccai / ni. (1369) duviho u hoi kAlo vAghAima etaro ya nAyavyo / vAghAto ghaMghasAlAe ghaTTaNaMsaDDakahaNaM vA / / vR-puvvaddhaM kaMThaM, pacchaddhassa vyAkhyA-jA atirittA vasahI kappaDigaseviyA ya sA ghaMghasAlA, tAe atitANaM ghaTTaNapaDaNAivAghAyadoso, saDDakahaNeNa ya velAikkamaNadosotti / evamAdi / / ni.(1370) vAghAe taio siM dijjai tasseva te niveaMti / iyare pucchaMti duve jogaM kAlassa ghecchAbho / / vR-taMbhi vAghAtime donnije kAlapaDiyaragA te nigacchaMti, tesiMtatio uvajjhAyAdi dijjai, te kAlaggAhiNo ApucchaNa saMdisAvaNa kAlapaveyaNaM ca savvaM tasseva kareMti, ettha gaMDagadiluto na bhavai, iyare uvauttA ciTuMti, suddhe kAle tattheva uvajjhAyassa paveaMti / tAhe daMDadharo bAhiM kAlapaDicarago ciTThai, iyare duyagAvi aMto pavisaMti, tAhe uvajjhAyassa samIvesavve jugavaM paTThati, pacchA ego nIti daMDadharo atIti, tena paTTavie sajjhAyaM kareMti, / / nivvAdhAe pacchaddhaM asyArthaHni.(1371) ApucchaNa kiikamme AvAsiya paDiyariya vAghAte / iMdiya disAya tArA vAsamasajjhAiyaM ceva / / vR-nivvAghAte doni janA guruM ApucchaMti kAlaM ghecchAmo, guruNA anunnAyA 'kitikammati vaMdanaM kAuM daMDagaMdhettuM uvauttA AvAsiyamAsajjaM karentA pamajjantA ya niggacchaMti, aMtare ya jai pakkhalaMti paDaMti vA vatthAdivA vilaggati kitikammAdi kiMci vitahaM kareti tato kAlavAghAo, imA kAlabhUmIpaDiyaraNavihI, iMdiehiM uvauttA paDiyaraMti, 'disatti jattha caurovi disA dIsaMti, uDumi jai tinni tArA dIsaMti, jai puNana uvauttA aniTTho vA iMdiyavisao 'disa'tti disAmoho disAo vA tAragAo vA na dIsaMti vAsaM vA paDai, asajjhAiyaM vA jAyaM to kAlavahotti gAthArthaH kiMca ni.(1372) jaipuna gacchaMtANaMchIyaM joiM tato niyatteti / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram -2- 4 / 29 nivvAdhAe donni u acchaMti disA nirikkhaMtA / / vR- tesiM ceva gurusamIvA kAlabhUmI gacchaMtANaM aMtare jai chItaM joti vA phusai to niyattaMti / evamAikAraNehiM avvAhayA te dovi nivvAghAeNa kAlabhUmI gayA, saMDAsagAdivihIe pamajjittA nisannA udghaTThiyA vA ekvekko do disAo nirikkhato acchaitti gAthArthaH / / 224 kiM ca tattha kAlabhUmie ThiyAni. (1373) sajjhAyamaciMtaMtA kaNagaM daTThUNa paDiniyattiti / patte ya daMDadhArI mA bolaM gaMDae uvamA / / vR- tattha sajjhAyaM (a) kareMtA acchanti, kAlavelaM ca paDiyarei, jai gimhe tinni sisire paMca vAsAsu satta kaNagAraMti (paDaMti) pecchejja tahA viniyattaMti, aha nivvA ghAeNaM pattA kAla gahaNavelA tAhe jo daMDadhArI so aMto pavisittA bhaNai bahupaDipunnA kAlavelA mA bolaM kareha, ettha gaMDagovamA puvvabhaNiyA kajjaitti gAthArthaH / / ni. (1374) Aghosie bahUhiM suyaMmi sesesu nivaDae daMDo / aha taM bahUni suyaM daMDijjai gaMDao tAhe / / vR- jahA loe gAmAdidaMDageNa Adhosie bahUhiM sue thevehiM asue gAmAdiThiDaM daMDo bhavati, bahUhiM asue gaMDasa daMDo bhavati, tahA ihaMpi uvasaMhAreyavvaM / tato daMDadhare niggae kAlaggahI uTTheitti gAthArthaH so ya ime risoni. (1375) piyadhammo daDhadhammo saMviggo ceva vajjabhIrUya / 'kheanno ya abhIrU kAlaM paDilehae sAhU / / vR- piyadhammo daDhadhammo ya, ettha caubhaMgo, tatthimo paDhamabhaMgo, niccaM saMsArabhauvviggo saMviggo, vajjaM - pAvaM tassasa bhIrU- jahA taM na bhavati tahA jayai, ettha kAlavihIjANago khedanno, sattavaMto abhIru / eriso sAhU kAlapaDilehao, pratijAgarakazceti gAthArthaH / / teya taM velaM paDiyaraMtA imerisaM kAlaM tuleMti / ni. (1376) kAlo saMjhA yatA dovi samappaMti jaha samaM ceva / taha taM tuleti kAlaM carimaM ca disaM asajhAe / / vR- saMjhAe dhareMtIe kAlaggahaNamADhattaM taM kAlaggahaNaM saJjhAe ya jaM sesaM ete dovi samaM jahA samappaMti tahA taM kAlavelaM tulaMti, ahavA tisu uttarAdiyAsu saMjhAe giNhaMti, 'carimaM 'ti avarAeavagayasaMjhAevi geNhaMti tahAvi na dosotti gAthArthaH / / so kAlaggAhI velaM tulettA kAlabhUbhIo saMdisAvaNanimittaM gurupAyamUlaM gacchati / tatthemA vihI ni. (1377) AuttapuvvabhaNiyaM anapucchA khaliyapaDiyavAghAo / bhAsaMta mUDhasaMkiya iMdiyavisae tu amaNunne || vR- jahA niggacchamANo Autto niggato tahA pavisaMtovi Autto pavisati, puvvaniggao ceva jai anApucchAe kAlaM gehati, pavisaMtovijai khalai paDai jamhA etthavi kAluvva ugghAo, ahavA ghAutti leDuiMgAlAdinA / 'bhAsaMta mUDhasaMkiya iMdiyavisae amaNunne' ityAdi pacchaddhaM sAMnyAsikamupari - Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 adhyayanaM-4- [ni. 1377] vakSyamANaM / ahavA itthavi imo atthobhANiyavvo-vaMdanaM deto annaM bhAsaMto dei vaMdanadugaMuvaogeNa una dadAti kiriyAsu vA mUDho AvattAdIsu vA saMkA kAyA na kayatti vaMdanaM deMtassa iMdiyavisaovA amaNunnabhAgao / / ni. (1378) nisIhiyA nAmukkAre kAussagge ya paMcamaMgalae / kiikammaMca karitA bIo kAlaMtu paDiyarai / / vR- pavisaMto tinni nisIhiyAo kareinamokhamAsamaNANaM ca namukkAra karei, iriyAvahiyAe paMcaussAsakAliyaM ussagaMkarei, ussArienamoarahaMtANaM paMcamaMgalaMceva kahai, tAhe 'kitikammati bArasAvattaM vaMdanaM dei, bhaNai ya-saMdisaha pAusiyaM kAlaM geNhAmo, guruvayaNaM geNhahatti, evaM jAva kAlaggAhI saMdisAvettA AgacchaitAva bitio daMDadharo so kAlaM paDiyarai, gAthArthaH / / puNo puvutteNa vihiNA niggao kAlaggAhIni. (1379) thovAvasesiyAe saMjhAe ThAti uttarAhutto / cauvIsagadumapupphiyapuvvagamekkakki adisAe / / vR- 'uttarAhutto' uttarAmukhaH daMDadhArIvi vAmapAse RjutiriyadaMDadhArI puvvAbhimuho ThAti, kAlagahaNanimittaM ca aTussAsakAliyaM kAussaggaM karei, anne paM:camussAsiyaM karei, ussArite cauvIsatthayaM dumapusphiyaM sAmannapuvvaM ca, ete tinni akkhalie anupehettA pacchA puvvAe ete ceva anupeheti, evaM dakkhiNAe avarAe iti gAthArthaH / / geNhaMtassa ime uvaghAyA jANiyavvAni. (1380) pariNaya sagaNevA saMkie bhave tiNhaM / / bhAsaMta mUDha saMkiya iMdiyavisae ya amaNunne / / vR-geNhaMtassa aMgejai udagabiMdU paDejjA, ahavA aMge pAsao vA rudhibiMdU, appaNA pareNa vA jadi chIyaM, ajjhayaNaM vA kareMtassa jai annao bhAvo pariNao, anupayukta ityarthaH, 'sagaNe'tti sagacche tiNhaMsAhUNaM gajjie saMkA, evaM vijjucchIyAisuvi, / / bhAsaMta' pacchaddhassa pUrvanyastasya vA vibhAsAni. (1381) mUDho va disijjhayaNebhAsaMto yAvi giNhati na sujjhe / annaM ca disajjhayaNe saMketo'niTThavisae vA / / vR-disAmohose jAoahavAmUDho disaMpaDucca ajjhayaNaMvA, kaha?,ucyate, paDhame uttarAhutteNa ThAyavvaM sopuNapuvahutto ThAyati, ajjhayaNesuvi paDhamaMcatuvIsatthaoso puna mUDhattaNaodumapuphiyaM sAmannapuvvayaM kaDDati / phuDameva vaMjaNAbhilAveNa bhAsaMto vA kaDDati, buDubuDeto vA giNhai, evaM na sujjhati, 'saMkaMto'tti puvvaM uttarAhutteNa ThAtiyavvaM, tato puvvahutteNa ThAtavvaM, so puNa uttarAu avarAhutto ThAyati, ajjhayaNesu vi cauvIsatthayAuannaM ceva khuDDiyAyAragAdi ajjhayaNaM saMkamai, ahavA saMkai kiM amugie disAe Thio na vatti, ajjhayaNevi kiM kaDDiyaM navitti / 'iMdiyavisae ya amaNunnetti aniTTho patto, jahA soiMdieNa ruiyaM vaMtareNa vA aTTahAsaM kayaM, rUve vibhIsigAdi vikRtarUpaM dRSTaM, gaMdhe kalevarAdigandho rasastatraiva sparzo'gnijvAlAdi, ahavA iTTesu rAgaM gacchai, 25/15 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 aniTTesu iMdiyavisaesu dosanti gAthArthaH / / evamAdiuvaghAyavajjiyaM kAlaMdhettuM kAlaniveyaNAe gurusamIvaM gacchaMtassa imaM bhannaini.(1382) jo gacchaMtaMmi vihI AgacchaMtaMmi hoi soceva / jaM etthaM nANattaM tamahaM vocchaM samAseNaM / / vR-esAbhaddabAhukayA gAhA-tIse atidese kaevi siddhasenakhamAsamaNo puvvaddhabhaNiyaM atidesaM vakkhANei nisIhiA AsajjaM akaraNe khaliya paDiya bAdhAe / ___ apamajjiya bhIe bA chIe chinne vakAlavaho / / vR-jadiniMtoAvassiyaMna karei, pavisaMto nisIhiyaM kareiahavA karaNamiti (Asajja akaraNe iti) AsajjaM na karei / kAlabhUmIu gurusamIvaM paTTaviyassa (paTTiyassa) jai aMtareNa sANamajjArA chiMdaMti, sesapadA puvvabhaNiyA, eesu savvesu kAlavadho bhavati / / pra] goNAikAlabhUmIi hujja saMsappagA va uTThijjA / kavihasia vijjuyaMmI gajjiya ukkAi kAlavaho / / vR- paDhamayAe ApucchittA gurU kAlabhUmiMgao, jai kAlabhUmie goNaM nisannaM saMsappagAdi vA uhi(TThi) yAdipecchejja toniyattae, jai kAlaM paDilehaMtassa giNhaMtassa vA niveyaNAevA gacchaMtassa kavihasiyAdi, tehiM kAlavaho bhavati, kavihasiyaM nAma AgAse vikRtaM mukhaM vAnarasarisaMhAsaM karejjA sesA payAgatArthA iti gAthArthaH / / kAlaggAhI nivvAghAtena gurusamIvamAgatoni.(1383) iriyAvahiyA hatthaMtare'vimaMgala niveyaNA dAre / savvehi vi paTTavie pacchA karaNaM akaraNaM vA / / vR- jadivi gurussa hatthaMtaramette kAlo gahio tahAvi kAlapaveyaNAe iriyAvahiyA paDikkamiyavvA, paMcussAsamettakAlaM ussagaM kareMti, ussArie'vi paMcamaMgalathaM kaTuMti, tAhe vaMdanaM dAuM niveaMti-suddho pAosio kAlotti, tAhe DaMDadharaM mottuM sesA savve jugavaM paTThaveMti, kiM kAraNam ?, ucyate, puvvuttaMjaM marugadiTuMtotti / / ni.(1384) sannihiyANa vaDAro paTTaviya pamAdi no dae kAlaM / bAhi Thie paDiyarae visa tAe'vidaMDadharo / / vR-vaDa vaMTago vibhAgo egahU~, Ario AgArio sArio vA egaTuM, vaDeNa Ario vaDAro, jahA so vaDAro sannihiyANa marugANalabbhai na parokkhassa tahA desakahAdipamAdissa pacchA kAlaM na deti, 'dAre ti asya vyAkhyA 'bAhi Thie' pacchaddhaM kaMThaM / / savvehivi pacchaddhaM asya vyAkhyAni. (1385) paTTaviya vaMdie vA tAhe pucchaMti kiM suyaM ? bhNte!| tevi ya kaheti savvaM jaMjeNasuyaM va diTuM vA / / vR- daMDadhareNa paTTavie vaMdie, evaM savvehi vipaTTavievaMdie pucchAbhavai-ajjo ! keNa kiM diTuM suyaM vA ? daMDadharo pucchai anno vA, tevi saccaM (vvaM) kaheMti, jati savvehivi bhaNiyaM-na kiMci suyaM diTuM vA, to suddhe kareMti sajjhAyaM |ah egeNavi kiMci vijjumAdi phuDaM diTuM gajjiyAdi vAsuyaM to Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 adhyayanaM -4- [ni. 1387] asuddhe na kareMtittigAthArthaH / / aha saMkiyaMni.(1386) ikkassa doNha va saMkiyaMmi kIraina kIratI tiNhaM / sagaNaMmisaMkie paragaNaMtu gaMtuMna pucchati / / vR-jadiegeNa saMdidvaM-diTuMsuyaM vA, to kIraisajjhAo, doNhavisaMdive kIrati, tiNhaM vijjumAdi egasaMdehe nakIraisajjhAo, tiNhaM annAnnasaMdehe kIrai, sagaNaMmi saMkie paravayaNAo'sajjhAo na kIrai / khettavibhAgeNatesiMceva asajjhAiyasaMbhavo / / 'jaM etthaM nANattaM tamahaM vocchaM samAseNaM'ti-asyArthaH ni.(1387) kAlacaukke nANattagaMtu pAosiyaMmisavvevi / samayaM paTThavayaMtI sesesu samaMca visamaM vA / / vR-eyaMsavvaM pAosiyakAlebhaNiyaM, idAnaM causu kAlesu kiMcisAmannaM kiMci visesiyaMbhaNAmi pAosiyaM daMDadharaM evaM mottuM sesA savve jugavaM paTThaveMti, sesesu tisu addharata verattiya pAbhAie ya samaMvA visamaM vA paTTaveti / / kiM cAnyatni. (1388) iMdiyamAuttANaM haNaMti kaNagA u tinni ukkosaM / vAsAsu ya tinni disA uubaddhe tAragA tinni / / vR-suTuiMdiyauvaogauvauttehiM savvakAlA paDijAgariyavva-dhettavvA, kaNagesu kAlasaMkhAkao viseso bhannaitinigimhe uvahaNaMtitti, tena ukkosaM bhannai, cireNa uvadhAutti, tena satta(tinni)jahannaM sesaM majjhimaM, asya vyAkhyAni.(1389)kaNagAhaNaMti kAlaM tipaMca satteva gimhi sisiravAse / ukkA usarehAgA rehArahito bhave kaNao / / vR-kaNagA gimhe tinni sisire paMca vAsAsusatta uvahaNaMti, ukkA puNegAvi, ayaM cAsiM visesokaNago saNhareho pagAsarahio ya, ukkA mahaMtarehA pakAsakAriNI ya, ahavArehArahio vipphuliMgo pabhAkaro ukkA ceva / / 'vAsAsu tini disA' asya vyAkhyAni. (1390) vAsAsu ya tinni havaMti pAbhAiyaMmi kAlaMmi / sesesutIsu cauro urdumi cauro caudisipi / / vR- jattha Thio vAsAkAle tinnivi disA pekkhai tattha Thio pAbhAiyaM kAlaM geNhai, sesesu tisuvi kAlesu vAsAsu (uDubaddhe savvesu) jattha Thio caurovi disAbhAge pecchai tattha Thio'vi geNhai / / 'uDubaddhe tAragA tinni' asya vyAkhyAni.(1391) tisu tinni tAragAo uDumi pAbhAtie adiDhe'vi / vAsAsu (ya) tAragAo cauro channe niviTTho'vi / / vR-tisukAlesu pAosie aDDarattie verattie, jati tinni tArAo jahanneNapecchaMtito giNhaMti, uDubaddha ceva abbhAdisaMthaDe jaivi ekaMpi, tAraMna picchaMti tahAvipAbhAiyaMkAla gehaMti, vAsAkAle puna caurovi kAlAabbhAisaMthaDe tArAsuadIsaMtAsuvi gehaMti / / 'channe niviTTho'tti asya vyAkhyAni.(1392) ThANAsaha biMdUsu agiNhaM ciTThovi pacchimaM kAlaM / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2-4 / 29 paDiyarahai bahiM ekko ekko (va) aMtadvio gihe / - jadivi vasahissa bAhiM kAlaggAhissa ThAo natthi tAhe aMto channe uddhaDio geNhati, aha udghaTThiyassavi aMto ThAo natthi tAhe channe ceva niviTTho giNhai, bAhiTTiovi ekko paDiyara, vAsabiMdusu paDaMtIsu niyamA aMtoThio giNhai, tatthavi udghaTThio nisanno vA, navaraM paDiyaragovi aMto Thio ceva paDiyarai, esa pAbhAie gacchuvaggahaTThA avavAyavihI, sesA kAlA ThANAsati na ghettavvA, Ainnato vA jANiyavvaM / / kassa kAlassa kaM disamabhimuhehiM ThAyavvamiti bhASyateni. (1393) pAosa aDDaste uttaradisi puvva pehae kAlaM / verattiyaMmi bhayaNA puvvadisA pacchime kAle / / vR-pAosie anurattie niyamA uttarAbhimuho ThAi, 'verattie bhayaNa' tti icchA uttarAbhimuho puvvAbhimuhovA, pAbhAie niyamA puvvAmuho / / iyANiM kAlaggahaNaparimANaM bhannaikAlacaukkaM ukkosaeNa jahanna tiyaM tu boddhavvaM / bIyapaNaM tu dugaM mAyAmayavippamukkANaM / / ni. (1394) vR- ussagge ukkoseNaM cattAri kAlA dheppaMti, ussagge ceva jahantreNa tigaM bhavati, 'bitiyapae' tti avavAo, tena kAladugaM bhavati, AmAyAvinaH kAraNe agRhyamANasyetyarthaH, ahavA ukkoseNaM caukaM bhavati, jahantreNa hAnipade tiMgaM bhavati, ekkaMmi agahie ityarthaH, bitie hAnipade kae dugaM bhavati, yahaNata ityarthaH, evamamAyAviNo tinni vA agiNhaMtassa ekko bhavati, ahavA mAyAvimuktasya kAraNe ekamapi kAlamagRhNato na doSaH, prAyazcittaM na bhavatIti gAthArthaH / / - kahaM puna kAlacaukkaM ?, ucyateni. (1395) 228 phiDiyaMmi aDDaratte kAlaM ghittuM suvaMti jAgariyA / tAhe guru guNaMtI cautthi savve guru suai / / bR- pAdosiyaM kAlaM ghettuM savve suttaporisiM kAuM punnaporisIe suttapADhI suvaMti, atthaciMtayA ukkAliyapADhiNo ya jAgaraMti, jAva aDDaratto, tato phiDie aDDarate kAlaM ghettuM jAgariyA suyaMti, tAhe guru uTThettA guNeMti, jAva carimo patto, carimajAme savve uThThittA verattiyaM ghettuM sajjhAyaM kareMti, tAhe guru suvaMti / patte pAbhAiyakAle jo pAbhAiyaM kAlaM ghecchihiti so kAlassa paDikkamiuM pAbhAiyakAlaM geNhai, sesA kAlavelAe pAbhAiyakAlassa paDikkamaMti, tato AvassayaM kareMti, evaM caurokAlA bhavaMti / / tinni kahaM ?, ucyate, pAbhAie agahie sesA tinni, ahavAgahiyaMmi aDDarate verattiya agahie bhavai tinni / verattiya aDDarate ai uvaogA bhave dunni / / paDijaggiyaMmi paDhame bIyavivajjA havaMti tinneva / pAosiya verattiya aiuvaogA udunnibhave / / ni. (1396) ni. (1397) vR-gAthAdvayasyApi vyAkhyA-verattie agahie sesesu tisu gahiesu tinni, aDDharattie vA agahie tinni, donni kahaM ?, ucyate, pAusiya aDDarattiesu gahiesu sesesa agahiesu donni bhave, ahavA pAusiyaverattie gahie ya donni, ahavA pAusiyapAbhAiesu agahiesu donni, etthavi kappe pAusie Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1397] 229 ceva anuvahaeNa uvaogao supaDiyaggieNa savvakAleNa paDhaMti na doso, ahavA veratiya anurattiye'gahie donni ahavA aDDarattiyapAbhAiyagahiesu donni ahavA verattiyapAbhAi esu gahiesu, jadA ekko tadA annataraM gehai / kAlacaukkakAraNA ime kAlacaukke gahaNaM ussaggavihI ceva, ahavA pAosie gahie uvahae aDDharataM ghettuM sajjhAyaM kareMti, pAbhAio divasaTThA ghetavvo ceva, evaM kAlacaukkaM diTTaM, anuvahae pAosie supaDiyaggie savvaM rAI paDhaMti, aDarattieNavi verattiyaM paDhaMti, verattieNavi anuvahaeNa supaDiyaggieNa pAbhAiya asuddhe uddiTTaM divasaovi paDhaMti / kAlacaukke aggahaNakAraNA ime -pAusiyaM na giNhaMti asivAdikAraNa o na sujjhati vA, aDDharattiyaM na giNhaMti kAraNato na sujjhati vA pAosieNa vA supaDiyaggieNa paDhaMti na geNhaMti, verattiyaM kAraNao na giNhaMti na sujjhai vA, pAosiya aDDusteNa vA paDhaMti, tinni vA no geNhaMti, pAbhAiyaM kAraNao na giNhaina sujjhai vA verattieNeva divasao paDhaMti / / idAniM pAbhAiyakAlaggahaNavihiM patteyaM bhaNAmi - ni. (1398 ) pAbhAiyakAlaMmi u saMcikkhe tinni chIyarunnANi / paravayaNe kharamAI pAvAsuya evamAdIni / / vR- vyAkhyA tvasyA bhASyakAraH svayameva kariSyati / tattha pAbhAiyaMmi kAle gahaNavihI paTTavaNavihI ya, tattha gahaNavihI imA bhA. (224) navakAlavelasese uvaggahiyaaTTayA paDikkamai / na paDikkamai vego navavArahae dhuvamasajjhAo ! / / vR- divasao sajjhAyavirahiyANa desAdikahAsaMbhavavajjaNaTThA mehAvItarANa ya palibhaMgavajjaNaTThA, evaM savvesimaNuggahaTThA navakAlaggahaNakAlA pAbhAie anunnAyA, ao navakAlaggahaNavelAhiMsesAhiM pAbhAiyakAlaggAhI kAlassa paDikkamapi, sesAvi taM velaM paDikkamaMti vA na vA, ego niyamAna paDikkamai, jai chIyarudidAdIhiM na sujjhai to so ceva verattio supaDiyaggio hohititti / sovi paDikkaMtesu guruNo kAlaM nivedittA anudie sUrie kAlassa paDikkamati, jai gheppaMto navavAre uvahao kAlo to najjai dhruvamasajjhAiyamatthitti na kareMti sajjhAyaM / / navavAragahaNavihI imo - 'saMcikkhe tinni chItarunnANi' tti asya vyAkhyAbhA. (225) ikkikka tinni vAre chIyAihayaMmi giNhae kAlaM / coei kharo bArasa aniTThavisae a kAlavaho / / vR- ekssa giNhao chIyarudAdihae saMcikkhaitti grahaNAdviramatItyarthaH, puNo giNhai, evaM tinni vArA, tao paraM anno annaMmi thaMDile tinni vArAu, tassavi uvahae anno annaMmi thaMDile tinnivArA, tiNhaM asaI donni janA nava vArAo pUrei, doNhavi asatIe ekko ceva navavArAo pUrei, thaMDilesuvi avavAo, tisu dosu vA ekvaMmi vA miNhaMtIti / / 'paravayaNe kharamAI' asya vyAkhyA 'coei kharo pacchaddhaM' codaka Aha-jadi rudatimaNiTTe kAlavaho tato khareNaraDite bAraha varise uvahaMmau, annesuvi aniTThaiMdiyavisaesu evaM ceva kAlavaho bhavatu ?, AcArya Aha bhA. (226) co mAnuni kAlo sesagANa upahAro / pAvAsuAi puvviM pannavaNamaniccha ugghADe / / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 vR- mAnusasare aniTe kAlavaho 'sesaga'tti tiriyA tesiM jai aniTTho pahArasaddo suvvai to kAlavadho, 'pAvAsiya'tti mUlagAthAyAM yo'vayavaH asya vyAkhyA- 'pAvAsuyAya' pacchaddhaM, jai pAbhAiyakAlaggahaNavelAe pAvAsiyabhajjA paiNo guNesaMbharaMtI dive dive roetI, ruvaNavelAe puvvayaro kAlo ghettavvo, ahavA sAvi paccuse rovejjA tAhe divA gaMtuM pannavijai, pannavaNamanicchAe ugghADaNakAussaggo kIrai / / 'evamAdInitti asyAvayavasya vyAkhyAbhA. (227) vIsarasaharuaMte avvattagaDibhagaMmi mA giNhe / gose darapaTTaviechIe chIe tigI pehe / / vR- accAyAseNa ruyaMtaM vIrasaM bhannai, taM uvahaNae, jaM puNamahurasadaM gholamANaMcataMna uvahaNati, jAvamajaMpiraM tAmavvattaM, taM appeNavi vIsareNa uvahaNai, mahaMtaM ussuMbharovaNeNa uvahaNai, pAbhAiyakAlagahaNavihI gayA, iyANiM pAbhAiyapaTThavaNavihI, 'gose dara' pacchaddhaM, 'gosi'ti, uditamAdicce, disAloyaM karettA pati, 'darapaTTavie'tti addhapaTTavie jaichItAdiNA bhagaM paTThavaNaM anno disAloyaM karettA tattheva paTThaveti, evaM tatiyavArAe / disAvaloyakaraNe imaM kAraNaMni. (1399) Ainna pisiya mahiyA pehitA tinni ThANAI / navavArahae kAle hautti paDhamAina paDhaMti / / vR-'AinnA pisiya'tti AinnaM-poggalaM taM kAgamAdIhiMANiyaM hojA, mahiyA vA paDiumAraddhA, evamAI egaThANe tato vArA uvahae hatthasayavAhiM annaM ThANaM gaMtuM pehaMti-paDileheMti, paTTaviMtitti vuttaM bhavati, tatthavipuvvuttavihiNA tinni vArA paTThaveMti, evaM bitiyaThANevi asuddhe taovihatthasayaM annaM ThANaM gaMtuM tinni vArA puvvuttavihANeNa paTThati, jai suddhaM to kareMti sajjhAyaM, navavArahae khutAiNA niyamA hao, (tato)paDhamAe porisIe na kareMti sajjhAyamiti gAthArthaH / / ni.(1400) paTTaviyaMmi siloge chIe paDileha tinni annattha / soNiya muttapurIse ghANAloaMpariharijjA / / vR- jadA paTThavaNAe tinni ajjhayaNA samattA, tadA uvarimego silogo kaDDiyavyo, taMmi samatte paTThavaNaMsamappai, bitiyapAdo gayattho 'soNiya'tti asya vyAkhyAni. (1401) AloaMmi cilamiNI gaMdhe annattha gaMtupakaraMti / vAghAiyakAlaMmI daMDagamaruAnavari natthi / / vR- jattha sajjhAyaM kareMtehiM soNiyavaccigA dIsaMti tattha na kareti sajjhAyaM, kaDagaM cilimiliM vA aMtare dAtuM kareMti, jattha puNa sajjhAyaM ceva karentANa muttapurIsakalevarAdIyANa gaMdhe annaMmi vA asubhagaMdhe AgacchaMte tattha sajjhAyaM na kareMti, annaMpibaMdhaNasehaNAdiAloyaM pariharejjA, eyaM savvaM nivvAghAe kAle bhaNiyaM / / vAghAimakAlo'pi evaM ceva, navaraM gaMDagamarugadiTuMtA na saMbhavaMti / / ni. (1402) eesAmannayare'sajjhAe jo karei sajjhAyaM / so ANAaNavatthaM micchatta virAdhanaM pAve / / vR-nigadasiddhA / / 'asajjhAiyaM tuduvihaM' ityAdimUladvAragAthAyAM parasamutthamasvAdhyAyikadvAraM saprapaJcaM gataM, idAnImAtmasamutthAsvAdhyAyikadvArAvayavArthapratipAdanAyAha Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 adhyayanaM-4- [ni. 1403] ni.(1403) AyasamutthamasajjhAiyaM tu egavidha hoiduvihaM vA / / egavihaM samaNANaMduvihaM puNahoisamaNINaM / / vR- pUrvArddha kaNThayaM, pazcArddhavyAkhyA tviyaM-egavihaM samaNANaM taccavraNebhavati, samaNINaMduvihaMvraNe RtusaMbhave ceti gAthArthaH / / evaM vraNe vidhAnaMni.(1404) dhoyaMmi unippagale baMdhA tinneva huMti ukkosaM / parigalamANe jayaNA duvihaMmiya hoi kAyavvA / / vR- paDhamaM ciya vaNo hatthasaya bAhiM dhovittu nippagalo kao, tato parigalaMte tinni baMdhA jAva ukkoseNaM gAlaMto vAei, tatthajayaNA vakkhamANalakkhaNA, 'duviha'mitiduvihaM vaNasaMbhava uuyaM ca / duvihe'vi evaM paTTagajayaNA kAyavvA / / ni.(1405) samaNo u vaNivva bhagaMdarivva baMdhe karittuvAei / / tahavi galaMte chAraM dAuMdo tinnibaMdhA u / / vR- vaNe dhovaMmi nippagale hatthasaya bAhirao paTTagaM dAuM vAei, parigalamANeNa bhinne taMmi paTTage tassa uvariMchAraM dAuM puNo paTTagaM dei vAeiya, evaM taiyaMpi paTTagaM baMdheja vAyaNaM dejjA, tao paraMgalamANe hatthasaya vAhiraM gaMtuM vraNapaTTageya dhoviva punaranenaiva krameNa vAei / ahavA annattha paDhaMti / / ni.(1406) emeva ya samaNINaM varNami iaraMmi satta baMdhAu / tahaviya aThAyamANedhoeuMahava annatthA vR- iyaraMtu-ututaM, tatthavi evaM ceva navaraM sattabaMdhA ukkoseNaM kAyavvA, tahavi aTThAyaMte hatthasaya bAhirao dhoveuMpuNo vAeti / ahavA annattha paDhaMti / / ni.(1407) eesAmannayare'sajjhAe appaNo usajjhAyaM / jo kuNai ajayaNAe so pAvai ANamAINi / / vR-nigadasiddhA / / na kevalamAjJAbhaGgAdayo doSA bhavanti, ime yani. (1408) suanANaMmi abhattI loaviruddhaM pamattachalaNA ya / vijAsAhaNavaigunnadhammayA eva mA kuNasu / / vR- suyanANe anupayArao abhattI bhavati, ahavA suyanANabhattirAeNa asajjhAie sajjhAyaM mAkuNasu, uvaeso esa, jaMpiloyadhammaviruddhaM cataMna kAyavvaM, avihIe pamatto labbhai, taMdevayA chalejA, jahA vijAsAhaNavaigunnayAe vijjA na sijjhai tahA ihaMpi kammakkhao na hoi / vaiguNyaMvaidharthe viparItabhAva ityarthaH / dhammayAte suyadhammassa esa dhammo jaM asajjhAie sajjhAiyavajaNaM, karatoya suyanANAyAraM virAhei, tamhA mAkuNasu / / ni. (1409) kAmaM dehAvayavA daMtAI avajjuA tahavi vajA / . anavajjuA na vajjA loe taha uttareceva / / vR-kAmaMcodakAbhiprAyaanumayatthe saccaMtammao deho, tahavijesarIrAoavajuttatti-pRthagbhUtAH te vajjaNijjA / je puna aNavajuttA-tatthatthA te no vajjaNijjA, ityupadarzane / evaM loke dRSTaM lokottare'pyevetyarthaH / / kiM cAnyat ni.(1410) abhiMtaramalalittovi kuNai devANa accaNaM loe / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 232 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 bAhiramalalitto puNana kuNai avaneiyataoNaM / / vR- abhyaMtarA mUtrapurISAdayaH, tehiM ceva bAhire uvalitto na kuNai, anuvalitto puNa abhiMtaragatesuvi tesuaha accaNaM karei / / kiM cAnyatni.(1411) AuTTiyA'varAhaM saMnihiyA na khamae jahA paDimA / / iha paraloedaMDopamattachalaNA iha siAu / / vR-jA paDimA 'sannihiya'tti devayAhiTiyA sA jai koi aNAThieNa 'AuTTiya'tti jANato bAhiramalalittotaM paDimaM chivai accaNaM va se kuNaito nakhamae-khittAdi kareirogaM vA janeimArai vA, 'iya'tti evaMjo asajjhAie sajjhAyaM kareitassa nANAyAravirAdhanAe kammabaMdho, esose paraloe udaMDo, ihaloe pamattaM devayA chalejjA, syAt ANAi virAhaNA dhuvA ceva / / koI imehiM appasatthakAraNehiM asajjhAie sajjhAyaM karejAni.(1412) rAgeNa vadoseNa va'sajjhAe jo karei sajjhAyaM / AsAyaNAva kA se? ko vA bhaNio anAyAro? / / vR- rAgeNa vA doseNa vA karejA, ahavA darisaNamohamohio bhaNejA-kA amuttassa nANassa AsAyaNA? ko vA tassa anAyAro?, nAstItyarthaH / tesimA vibhAsAni.(1413) gaNisaddamAimahio rAge dosaMmina sahae sadaM / savvamasajjhAyamayaM emAI huMti mohAo / / vR- 'mahito'tti hRSTastuSTo nandito vA pareNa gaNivAyago vAharijaMto vA bhavati, tadabhilASI asajjhAievi sajjhAyaM karei, evaM rAge, dose kiM vAgaNI vAharijati vAyagovA, ahaMpiahijjAmi jena eyassa paDisavattIbhUo bhavAmi, jamhA jIvasarIrAvayavo asajjhAiyaM tamhA asajjhAiyamayaMna zraddadhAtItyarthaH / / ime ya dosAni.(1414) ummAyaM ca labhejA rogAyaMkaM va pAuNe dIhaM / titthayarabhAsiyAo bhassai so saMjamAo vA / / vR-khettAdigo ummAo cirakAlio rogo, AsughAtI AyaMko, etena vA pAvejjA, dhammAo bhaMjessA-micchadiTThI vAbhavati, carittAo vA parivaDai / / ni.(1415) ihaloe phalameyaM paraloe phalaM na diti vijAo / AsAyaNA suyassa u kuvvaidIhaM ca saMsAraM / / vR- suyanANAyAravivarIyakArI jo so nANAvaraNijjaM kammaM baMdhati, tadudayA ya vijjAo kaovayArAovi phalaM na deMti, na sidhyanti ityarthaH / vihie akaraNaM paribhavo, evaM suyAsAyaNA, avihIe vaTuMto niyamA aTTha pagaDIo baMdhati hassaThitiyAo yadIhaThitiyAo kareimaMdAnubhAvA ya tivvAnubhAvAo karei, appapadesAo bahupadesAo karei / evaMkArI ya niyamA dIhakAlaM saMsAraM nivattei / ahavA nANAyAravirAdhanAe daMsaNavirAdhanA, nANadaMsaNavirAdhanAhiM niyamA caraNavirAdhanA, evaM tiNha virAhanAe amokkhe, niyamAsaMsAro, tamhA asajjhAie na sajjhAivvamiti gAthArthaH / / ni.(1416) asajjhAiyanijjuttI kahiyA bhe dhIrapurisannattA / saMjamatavaDDagANaM nigaMthANaM maharisINaM / / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [-4- [ni. 1417] adhyayanaM ni. (1417) asajjhAiyanijjuttiM juMjaMtA caraNakaraNamAuttA / sAhU kharveti kammaM anegabhavasaMciyamanaMtaM / / (asajjhAiyanijuttI samattA) vR- gAthAdvayaM nigadasiddhaM / / asvAdhyAyikaniryuktiH samAptA / / vR- tathA svAdhyAyike-asvAdhyAyikaviparyayalakSaNe na svAdhyAyitaM / itthamAzAtanayA yo'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamiti pUrvavat / eyaM suttanibaddhaM atthe'nnaMpi hoti vinneyaM / taM puna avvAmohatthamohao saMpavakkhAmi / / tettIsAe uvariM cottIsaM buddhavayaNaatisesA / paNatIsa vayaNa atisaya chattIsaM uttarajjhayaNA / evaM jaha samavAe jA sayabhisarikkha hoi satatAraM / tathA coktaMsaya bhisayA nakkhatte saegatAre taheva pannatte / iya saMkhaasaMkhehiM tahaya anaMtehiM ThANehiM / / saMjamamasaMjamassa ya paDisiddhAdikaraNAiyArassa / hoti paDikkamaNaM tU tettIsehiM tAI puna / / avarAhapade suttaM aMtaggaya hoti niyama savvevi / savvo va'iyAragaNo dugasaMjogAdi jo esa / / egavihassAsaMjamassa'hava dIhapajjavasamUho / eva'tiyAravisohiM kAuM kuNatI namokkAraM / / namo cauvIsAe ityAdi, athavA prAktanAzubhasevanAyAH pratikrAntaH apunaH kAraNAya pratikrAman namaskArapUrvakaM pratikramannAha 233 mU. (30) namo cauvIsAe titthagarANaM usabhAdimahAvIrapajjavasANANaM / vR- nAmazcaturviMzatitIrthakarebhya RSabhAdimahAvIraparyavasAnebhyaH, prAkRte SaSThI caturthyarthya eva bhavati, tathA coktaM "bahuvayaNeNa duvayaNaM chaTTivibhattIe bhannai cautthI / hAta pAya namo'tthu devAhidevANaM / / itthaM namaskRtasya prastutasya vyAvarNanAyAha mU. (31) iNameva niggaMthaM pAvayaNaM saccaM anuttaraM kevaliyaM paDipunnaM neAuyaM saMsuddhaM sallagattaNaM siddhimaggaM muttimagaM nijjANamaggaM nivvANamaggaM avitahamavisaMdhiM savvadukkhappahINamaggaM, itthaM ThiyA jIvA sijjhati bujjhati muccaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareti / vR- 'idameve 'ti sAmAyikAdi pratyAkhyAnaparyantaM dvAdazAGgaMvA gaNipiTakaM, nirgranthAHbAhyabhyantaragranthanirgatAH sAdhavaH nirgranthAnAmidaM nairgranthya'prAvacana' miti prakarSeNAbhividhinocyante jIvAdayo yasmin tatprAvacanam, idamaiva naigraMnthya prAvacanaM kimata Aha-satAM hitaM satyaM, santo- munayo guNAH padArthA vA sadbhUtaM vA satyamiti, nayadarzanamapi svaviSaye satyaM bhavatyata Aha-'anuttaraM ' ti - Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/31 nAsyottaraM vidyata ityanuttaraM, yathAvasthitasamastavastupratipAdakatvAt uttamamityarthaH, yadi nAmedamItthambhUtamanyadapyevambhUtaM bhaviSyatItyata Aha-'kevaliyaM' kevalamadvitIyaM nAparamitthaMbhUtamityarthaH yadi nAmedamitthabhUtaMtathApyanyasyApyasaMbhavAdapavargaprApakairguNaiH pratipUrNa na bhaviSyatItyata Aha-'paDipugnaM'ti pratipUrNamapavargaprApakaiguNairbhUtamityarthaH, bhRtamapi kadAcidAtmabharitayA na tannayanazIlaM bhaviSyatItyata Aha-'neyAuyaMti nayanazIlaM naiyAyikaM, mokSagamakamityarthaH, naiyAyikamapyasaMzuddhaM-saMkIrNanAkSepeNanaiyAyikaM bhaviSyati ityataAha-'saMsuddhaM ti sAmastyena zuddhaM saMzuddhaM, ekAntAkalaGkamityarthaH, evaMbhUtamapikathaJcittathAsvAbhAvyAnnAlaMbhavati bandhananikRntanAya (idamapi tathA) bhaviSyatItyata Aha-'sallagattaNaM'ti kRntatIti kartanaM zalyAni-mAyAdIni teSAM kartanaM, bhavanibandhanamAyAdizalyacchedakamityarthaH, paramataniSedhArthe tvAha_ 'siddhimagaM muttimagaM' sedhanaM siddhiH-hitArthaprAptiH siddhArgaH siddhimArgaH, mocanaM muktiHahitArthakarmavicyutistasyA mArgo muktimArga iti, muktimArga-kevalajJAnAdihitArthaprAptidvAreNAhitakarmavicyutidvAreNa ca mokSasAdhakamitibhAvanA, anena ca kevalajJAnAdivikalAH sakarmakAzca muktA iti durnayanirAsamAha, vipratipattinirAsArthamAha-'nijANamagaM nivvANamagaM' yAnti taditi yAnaM 'kRtyalyuTo bahulaM' iti vacanAt karmaNi lyuTa, nirupama yAnaM niryAnaM, ISatprAgbhArAkhyaM mokSapadamityarthaH tasya mArgo niryANamArga iti, niryANamArgaH-viziSTanirvANaprAptikAraNamityarthaH, anenAniyatasiddhikSetrapratipAdanaparadurNayanirAsamAha, nivRtinirvANaM-sakalakarmakSayajamAtyantikaM sukhamityarthaH, nirvANasya mArgo nirvANamArga iti, nirvANamArgaH paramanivRtikAraNamiti hRdayaM, anena ca niHsukhaduHkha muktAtmAna iti pratipAdanaparadurNayanirAsamAha, nigamayannAha-idaM ca "avitahamavisaMdhiM savvadukkhappahINamaggaM" avitathaM-satyaM avisandhi-avyavacchinnaM,sarvadA avaravidehAdiSu bhAvAt, sarvaduHkhaprahINamArga-sarvaduHkhaprahINo-mokSastatkAraNamityarthaH, sAmprataMparArthakaraNadvAreNasya cintAmaNitvamupadarzayannAha-"etthaTTi, (itthaMDi) yA jIvA 'sijhaMti'tti 'atra' nairgranthe pravacane sthitA jIvAH sidhyantItyaNimAdisaMyamaphalaM prApnuvanti 'bujhaMtI ti budhyante kevalino bhavanti 'muccaMti'tti mucyante bhavopagrAhikarmaNA 'parinivvAyaMti'tti pari-samantAt nirvAnti, kimuktaM bhavati ? - savvadukkhANamaMtaM kariMti'tti sarvaduHkhAnAM zArIramAnasabhedAnAM antaM-vinAzaM kurvantinirvatta-yanti / itthabhidhAyAdhunA'tra cintAmaNikalpe karmamalaprakSAlanasalilaughaM zraddhAnamAviSkurvanAha__ mU. (32) taM dhammaM saddahAmi pattiyAmi roemiphAsemi anupAlemi, taM dhamma saddahaMto pattiaMto royaMto phAsaMto anupAlaMto tassa dhammassa abbhuTTiomi ArAhaNAe viraomi virAhaNAe asaMjama pariANAmi saMjamaM uvasaMpaJjAmi abaMbhaM pariANAmi baMbhaM uvasaMpaJjAmi akappaM pariyANAmi kappa uvasaMpajjAmi annANaM pariANAmi nANaM uvasaMpajAmi akiriyaM pariyANAmi kiriyaM uvasaMpajjAmi micchattaMpariyANAmisammattaM uvasaMpajAmi abohiM pariyANAmibohiM uvasaMpajjAmiamaggaM pariyANAmi maNaM uvasaMpanjAmi / vR- ya eSa nairgranthyaprAvacanalakSaNo dharma uktaH taM dharma zraddadhmahe (dhe) sAmAnyenaivamayamiti 'pattiyAmi'tti pratipadyAmeha (gha) prItikaraNadvAreNa 'roemi'tti rocayAmi, abhilASAtirekeNA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1417] 235 sevanAbhimukhatayA, tathA prIti rucizcabhinna eva, yataH kvaciddadhyAdau prItisadbhAve'pi na sarvadA ruciH, 'phAsemi' tti spRzAmi AsevanAdvAreNeti 'anupAlemi' anupAlayAmi paunaHpunyakaraNena 'taM dhammaM saddahaMto' ityAdi, taM dharma zraddadhAnaH pratipadyamAnaH rocayan spRzan anupAlayan 'tassa dhammassa abbhuTTiomi ArAdhanAe 'tti tasya dharmasya prAguktasya abhyutthito'smi ArAdhanAyAmArAdhanaviSaye 'viratomi virAdhanAe 'tti virato'smi nivRtto'smi virAdhanAyAM virAdhanAviSaye, etadeva bhedenAha- 'asaMjamaM pariyANAmi, saMjamaM uvasaMpajjAmi' asaMyamaM prANAtipAtAdirUpaM pratijAnAmIti jJaparijJayA vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAmItyarthaH, tathA saMyamaM - prAguktasvarUpaM upasaMpadyAmahe (dye), pratipadyAma (he) ityartha:, tathA 'abaMbhaM pariyANAmi baMbha uvasaMpajjAmi' abrahma-bastyaniyamalakSaNaM viparItaM brahma, zeSaM pUrvavat, pradhAnAsaMyamAGgatvAccAhabrahmaNo nidAnaparihArArthamanantaramidamAha, asaMyamAGgatvAdevAha - 'akappaM pariyANAmi kappaM uvasaMpajjAmi' akalpo'kRtyamAkhyAyate kalpastu kRtyaM iti, idAnIM dvitIyaM bandhakAraNamAzrityAha, yata uktaM (ca)"assaMjamo ya ekko annANaM aviraI yaduvihaM" ityAdi / 'annANaM pariyANaAmi nANaM uvasaMpajjAmi' ajJAnaM samyagUjJAnAdanyat jJAnaM tu bhagavadvacanajaM, ajJAnabhedapariharaNAyaivAha-'akiriyaM pariyANAmi kiriyaM uvasaMpajjAmi' akriyA - nAstivAdaH kriyA- samyagvAdaH / tRtIyaM bandhakAraNamAzrityAha'micchattaM pariyANAmi sammattaM uvasaMpajjAmi' mithyAtvaM pUrvoktaM samyaktvamapi, etadaGgatvAdevAha'abohiM pariyANAmi bohiM uvasaMpajJjAmi' abodhiH- mithyAtvakArya bodhistu samyaktvasyeti, idAnIM sAmAnyenAha - 'amaggaM pariyANAmi maggaM uvasaMpajjAmi' amArgo - mithyAtvAdiH mArgastu samyagdarzanAdiriti / idAnIM chadmasthatvAdazeSazuddhyarthamAha mU. (33) jaM saMbharAmi jaM ca na saMbhArami jaM paDikkamAbhi jaM ca na paDikkamAmi tassa savvassa devasiyassa aiyArassa paDikkamAmi samaNo'haM saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyaMpAvakammo aniyANo diTThisaMpanno mAyAmosavivajjio / vR- yat kiJcit smarAmi yacca chadmasthAnAbhogAnneti, tathA 'jaM paDikkamAmi jaM ca na paDikkamAmi' yat pratikramAmi AbhogAdividitaM yacca na pratikramAmi sUkSmamaviditaM, anena prakAreNa yaH kazcidaticAraH kRtaH 'tassa savvassa devasiyassa avirassa paDikkamAmi'tti kaNThyaM, itthaM pratikramya punarakuzalapravRttiparihArAyAtmAnamAlocayannAha 'samaNo'haMsaMjayavirayapaDiyapaccakkhAyapAvakammo aniyANo diTThisaMpanno mAyAmosavivajio' tti zramaNo'haM tatrApi na carakAdiH, kiM tarhi ?, saMyataH sAmastyena yataH idAnIM, virato - nivRttaH atItasyaiSyasya ca nindAsaMvaraNadvAreNa ata evAhapratihatapratyAkhyAtapApakarmA, pratihatam - idAnImakaraNatayA pratyAkhyAtamatItaM nindayA eSyamakaraNatayeti, pradhAno'yaM doSa itikRtvA tatazunyatAmAtmano bhedena pratipAdayannAha-'anidAno' nidAnarahitaH sakalaguNamUlabhUtaguNayuktatAM darzayannAha - ' ddaSTisaMpannaH' samyagdarzanayukta ityarthaH / vakSyamANadravyavandanaparihArAyAha-mAyAmRSAkvirjakaH (vivarjitaH) - mAyAgabhamRpAvAdaparihArItyuktaM bhavati / evaMbhUtaH san kiM ? - mU. (34) aDDAijesu dIvasamuddesu panarasasu kammabhUmIsu jAvaMti kei sAhU rayaharaNagucchapaDiggahadhArA paMcamahavvayadhArA / aDDArasahassasIlaMgadhArA akkhayAyAracaritA te savve sirasA maNasA matthaeNa Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 vaMdAmi / vR- arddhatRtIyeSu dvIpasamudreSu jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkarArddheSu paJcadazasu karmabhUmiSupaJcabharatapaJcairAvatapaJcavidehAbhidhAnAsu yAvantaH kecana sAdhavaH rajoharaNagucchapratigrahadhAriNaH, nihnavAdivyavacchedAyAha-paJcamahAvratadhAriNaH paJca mahAvratAni pratItAni, atastadekAGgavikalapratyekabuddhasaGgrahAyAha- aSTAdazazIlAGgasahasanadhAriNaH, tathAhi kecid bhagavanto rajoharaNAdidhAriNo na bhavantyapi, tAni cASTAdazazIlAGgasahastrANi darzyante, tatreyaM karaNagAthA 1 kara sannA iMdiya bhomAi samaNadhamme ya / sIliMgasahassANaM aDDhArasagassa nipphattI / / Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 34 iyaM bhAvanA-maNeNa na karei AhArasannAvippajaDho sotiMdiyasaMvuDo khaMtisaMpanno puDhavIkAyasaMrak khao 1, maNeNa na karei AhArasannAvippajaDho sotiMdiyasaMvuDo khaMtisaMpanno AukkAyasaMrakkhao 2 evaM teu 3 vAu 4 vaNassati 5 bi06 ti0 7 ca08 paM0 9 je nokariti maNasA nijjiyaAhArasannasoidi puDhavIkAyAraMbhe khaMtijuA te muni vande / / ajIvesu dasa bhedA, ete khaMtipayaM amuyaMtena laddhA / evaM maddavAdisu ekkekkedasa 2 labbhati, evaM sataM, ete sotiMdiyamamuyaM tena laddhA, evaM cakkhiMdiyAdiyesuvi ekkeke sayaM 2 jAtA satA 500, etevi AhArasannA'pariccAyageNa laddhA, bhayAdisannAdisuvi patteyaM 2 paMca sayA, jAtA do sahassA, ete na kareMtitti etena laddhA na kAravedietenavi do karate nANujANati etenaviM do sahassA 2000, jAtA 6 sahassA, ete manena laddhA 6000, vAyAevi 6000, kAeNavi chatti 6000, jAtA aTThAsatti 18000 | 'akSatAcAracAritriNaH' akSatAcAra eva cAritraM, tAn sarvAn' gacchagatanirgatabhedAn 'zirasA' uttamAGgena manasA - antaHkaraNena mastakena vandata (vande) iti vAcA, itthamabhivandya sAdhUna punaroghataH sakalasattvakSAmaNamaitrIpradarzanAyAha mU. (35) mU. (36) vR- nigadasiddhA eveyaM savve jIvA khamaMtu metti, mA teSAmapyakSAntipratyayaH karmabandho bhavatviti karuNayedamAha / samAptau svarupapradarzanapuraHsaraM maGgalagAhA evetyAdi nigadasiddhA, evaM daivasikaM pratikramaNamuktaM, rAtrikamapyevambhUtameva, navaraM yatraiva daivasikAticAro'bhihitastatra rAtrikAticAro vaktavyaH / Aha-yadyevaM 'icchAmi paDikkamiuM goyaracariyAe ' ityAdi sUtramanarthakaM, rAtrAvasya asaMbhavAditi, ucyate, svapnAdau saMbhavAdityadoSaH / ityukto'nugamaH, nayAH prAgvat / / adhyayanaM 4- samAptam munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre caturthamuadhyayanaM saniryuktibhASyaMTIkA - parisamAptam khAmi savva jIve, savve jIvA khamaMtu me / mettI me savvabhUesa, veraM majjhaM na keNai || evamahaM Aloiya niMdiya garahiya durgAchiyaM sammaM / tiviheNa paDikkaMto vaMdAmi jine cauvIsaM / / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1418] 237 (adhyayanaM-5 - kAyotsarga) vR- vyAkhyAtaM pratikramaNAdhyayanamadhunA kAyotsargAdhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisamvandhaHanantarAdhyayane vandanAdhakaraNAdinA skhalitasya nindA pratipAditA, iha tu skhalitavizeSato'parAdhavraNavizeSasaMbhavAdetAvatA'zuddhasya sataH prAyazcittabheSajenAparAdhabacikitsA pratipAdyate, yadvA pratikramaNAdhyayane mithyAtvAdipratipakramaNAdvAreNa karmanidAnapratiSedhaH pratipAditaH, yathoktaM'micchattapaDikkamaNa' mityAdi, iha tu kAyotsargakaraNataH prAgupAttakarmakSayaH pratipAdyate, vakSyate "jaha karagao nikaMtai dAruM jaMto puNo'vi vaccaMto / iya kiMtaMti suvihiyA kAussaggeNa kammAiM // 1 // kAussagge jaha suTThiyassa bhajaMti aNgmNgaaii| iya bhiMdaMti suvihiyA aTTavihaM kammasaMghAyaM / / 2 / / " ityAdi, athavA sAmAyike cAritramupavarNitaM, catuvizatistave tvarhatAM guNastutiH, sA ca jJAnadarzanarUpA, evamidaM tritayamuktaM, asya ca vitathAsevana-maihikAmuSmikApAyaparijihIrSuNA gurornivedanIyaM, tacca vandanapUrvakamityatastanirUpitaM, nivedya ca bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaM kramaNamAsevanIyamityanantarAdhyayane tannirUpitaM, iha tu tathApyazuddhasyAparAdhavraNacikitsA prAyazcittabheSajAt pratipAdyate, tatra prAyazcittabhaiSajameva tAvadvicitraM pratipAdayannAhani. (1418) AloyaNa paDikkamaNe mIsa vivege tahA viussgge| tava cheya mUla anavaThThayA ya pAraMcie ceva / / vR. 'AloyaNaM'ti AlocanA prayojanato hastazatAd bahirgamanAgamanAdau gurorvikaTanA, 'paDikkamaNe'tti pratIpaM kramaNaM pratikramaNaM, sahasADDha'samitAdau mithyAduSkRtakaraNamityarthaH, 'mIsaM'tti mizraM zabdAdiSu rAgAdikaraNe, vikaTanA mithyAduSkRtaM cetyarthaH, 'vivege'tti vivekaH aneSaNIyasya bhaktAdeH kathaJcit gRhItasya parityAga ityarthaH, tathA 'viussagge'tti tatha vyutsargaH kusvapnAdau kAyotsarga iti bhAvanA, 'tave'tti karma tApayatIti tapaH-pRthivyAdisaMghaTTanAdau nirviga (ka) tikAdi, 'chede'tti tapasA durdamasya zramaNaparyAyacchedanamiti hRdayaM, 'mUla'tti prANAtipAtAdau punarvatAropaNamityarthaH, 'anavaTThayA ya'tti hastatAlAdipradAnadoSAt duSTatarapariNAmatvAd vrateSu nAvasthApyate ityanavasthApyaH tadbhAvo'navasthApyatA, pAraMcie ceva'tti puruSavizeSasya svaliGgarAjapalayAdyAsevanAyAM pAraJcikaM bhavati, pAraM-prAyazcittAntamaJcati-gacchatIti pAraJcikaM, na tata UrdU prAyazcittamastIti gAthArthaH / / evaM prAyazcittabhaiSajamuktaM, sAmprataM vraNaH pratipAdyate, sa ca dvibhedaH-dravyavraNo bhAvavraNazca, dravyavraNaH zarIrakSatalakSaNaH, asAvapi dvividha eva, ni. (1419) duviho kAyaMmi vaNo tadubbhavAgaMtuo a nAyavyo / AgaMtuyassa kArai salluddharaNaM na iyarassa / / vR-dvividho-dviprakAraH 'kAyaMmi vaNo'tti cIyata iti kAyaH--zarIramityarthaH tasmin vraNaHkSatalakSaNaH, dvaividhyaM darzayati-tasmAdudbhavo'syeti tadudbhvo-gaNDAdiH Agantukazca jJAtavyaH, AgantukaH, kaNTakAdiprabhavaH, tatrAgantukasya kriyate zalyoddharaNaM netarasya-tadudbhavasyeti gAthArthaH Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -2-5 / 37 238 yadyasya yathoddhiyate-uttaraparikarma kriyate dravyavraNa eva tadetadabhidhitsurAhani. (1420) taNuo atikkhatuMDo asoNio kevalaM tae laggo / avaujjhatti sallo sallo na malijai vaNo u / vR- 'taNuo atikkhatuMDo' iti tanureva tanukaM kRzamityarthaH, na tIkSNatuNDamatIkSNamukhamiti bhAvanA, nAsmin zoNitaM vidyata ityazoNitaM kevalaM navaraM tvaglagnaM uddhRtya 'avaujjhatti sallo' tti parityajyate zalyaM prAkRtazailyA tu pulliGganirdezaH, 'sallo na malijjai vaNo ya' na ca mRdyate vraNaH, alpatvAt zalyasyeti // prathamazalyaje ayaM vidhiH, dvitIyAdizalyaje punarayaMni. (1421) lagguddhiyaMmi bIe malijjai paraM adUrage salle / / uddharaNamalaNapUraNa dUrayaragae taiyagaMmi // vR- 'lagguddhiyaMmi' lagnamuddhRtaM lagnoddhRtaM tasmin dvitIye kasmin ? - adUragate zalya iti yogaH, manAg dRDhalagna iti bhAvanA, atra 'malijjai paraM' ti mRdyate yadi paraM vraNa iti uddharaNaM zalyasya, marddanaM vraNasya, pUraNaM karNamalAdinA tasyaivaitAni kriyante dUragate tRtIye zalya iti / ni. (1422) mA veaNA u to uddharittu gAlaMti soNiya cautthe / rujjhai lahuMti ciTThA vArijai paMcame vaNiNo || vR- 'mA veyaNA u to uddharettu gAlaMti soNiya cautthe / rujjhau lahuMti ciTThA vArijjai' iti mA vedanA bhaviSyatIti tata uddhRtya zalyaM gAlayanti zoNitaM caturthe zalya iti, tathA ruhyatAM zIghramiti ceSTA - parispandanAdilakSaNA vAryate-niSyidhyata, paJcame zalye uddhRte vraNo'syAstIti aNI tasya vraNinaH raudrataratvAcchalyasyeti gAthArthaH // ni. (1423) rohei vaNaM chaTThe hiyamiyabhoI abhuMjamANo vA / tittiamittaM chijjai sattamae pUimaMsAI // vR- 'rohei vaNaM chaTTe' iti rohayati vraNaM SaSThe zalye uddhRte sati hitamitabhojI hitaM-pathyaM mitaM stokaM abhuJjanveti yAvacchalyena dUSita 'tattiyamittaM 'ti tAvanmAtraM chidyate, saptame zalya uddhRte kiM ? - pUtimAMsAdIti gAthArthaH // ni. (1424) tahaviya aThAyamANo goNasakhaiyAi rupphae vAvi / kIrai tayaMgacheo saaTThio sesarakkhaTThA || vR- 'tahaviya aThAye 'tti tathApi ca 'aTThAyamANe 'tti atiSThati sati visarpatItyarthaH, gonasabhakSitAdau rumpha kaivApi kriyate, taduGgachedaH sahAsthikaH, zeSarakSArthamiti gAthArthaH // evaM tAvad dravyavraNastaccikitsA ca pratipAditA, adhunA bhAvavraNaH pratipAdyatemUluttaraguNavassa tAiNo paramacaraNapurisassa / avarAhasallapabhavo bhAvavaNo hoi nAyavvo / (pra.) vR- 'mulUttaraguNarUvassa' gAhA, iyamanyakartRkI sopayogA ceti vyAkhyAyate, mUlaguNAHprANAtipAtAdiviramaNalakSaNAH piNDavizuddhyAdayastu uttaraguNAH, ete eva rUpaM yasya sa mUlaguNottaraguNarUpastasya, tAyinaH, paramazcAsau caraNapuruSazceti samAsaH tasya aparAdhaHgocarAdigocarAH ta eva zalyAni tebhyaH prabhavaH sambhavo yasya sa tathAvidhaH bhAvavraNo bhavati Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 5 - [ ni. 1424 ] jJAtavya iti gAthArthaH // | sAmpratamasyAnekabhedabhinnasya bhAvavraNasya vicitraprAyazcittabhaiSajaina cikitsA pratipAdyate, tatra ni. (1425) bhikkhAyariyAi sujjhai aiollakoi viyaDaNAe u / bIo asamiomitti kIsa sahasA agutto vA / / bR- 'bhikkhAyariyAi' bhikSAcaryAdiH zudhyatyaticAraH kazcidvikaTanayaiva-AlocanayaivetyarthaH, AdizabdAd vicArabhUmyAdigamanajo gRhyate, iha cAticAra eva vraNaH 2, evaM sarvatra yojyaM, 'bitiu 'tti dvitIyo vraNaH apratyupekSite khelavivekAdauhA asamito'smIti sahasA agupto vA mithyAduSkRtamiti vicikitsetyayaM gAthArthaH // ni. (1426) saddAiesu rAgaM dosaM ca maNA gao taiyagaMmi / nAuM anesaNijjaM bhattAivigiMcaNa cautthe // 239 vR- 'zabdAdiSu iSTAniSTeSu rAgaM dveSaM vA manasA (manAka) gataH atra 'taio' tRtIyo vraNaH mizrabhaiSajyacikitsyaH, AlocanApratikramaNazodhya ityarthaH, jJAtvA aneSaNIyaM bhaktAdi vigiJcanA caturtha iti gAthArthaH // ni. (1427) ussaggeNavi sujjhai aiAro koi koi u taveNaM / tenavi asujjhamANaM cheyavisesA visohiMti // vR- 'ussaggeNavi sujjhai' kAyotsargeNApi zuddhyati aticAraH kazcit kazcit tapasA pRthivyAdisaMghaTTanAdijanyo nirvigagatikAdinA SaNmAsAntena, tenApyazuddhyamAnastathAbhUtaM gurutaraM chedavizeSA vizodhayantIti gAthArthaH // evaM saptaprakArabhAvavraNacikitsApi pradarzitA, mUlAdIni tu viSayanirUpaNadvAreNa svasthAnAdavaseyAni, neha vitanyantane, ityuktamAnuSaGgikaM prastutaM prastumH - evamanenAnekasvarUpeNasambandhenAyAtasya kAyotsargAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcAni vaktavyAni tatra nAmaniSpanne nikSepe kAyotsargAdhyayanamiti kAyotsargaH adhyayanaM ca tatra kAyotsargamadhikRtya dvAragAthAmAha niyuktikAraH ni. (1428) nikkheve 1 gaTTha 2 vihANamaggaNA 3 kAla 4 bheyaparimANe 5 1. asaDha 6 saDhe 7 vihi 8 dosA 9 kassatti 10 phalaM ca 11 dArAI || vR- 'nikkhevegaTThavihANa' nikkheveti kAyotsargasya nAmAdilakSaNo nikSepaH kAryaH 'egaTTha' tti ekArthikAni vaktavyAni 'vihANamaggaNa'tti vidhAnaM bhedo'bhidhIyate bhedamArgaNA kAryA 'kAlAbhedaparimANe'tti kAlaparimANamabhibhavakAyotsargAdInAM vaktavyaM, bhedaparimANamutsRtAdikAyotsargabhedAnAM vaktavyaM yAvantasta iti, 'asaDhasaDhe' tti azaThaH zaThazca kAyotsargakarttA vaktavyaH vahi 'tti kAyotsargakaraNavidhirvAcyaH 'dosa'tti kAyotsargadoSA vaktavyAH 'kassatti' kasya kAyotsarga iti vaktavyaM 'phala' tti aihikAmuSmikabhedaM phalaM vaktavyaM 'dArAI' ti etAvanti dvArANIti gAthAsamAsArthaH / / vyAsArthaM tu pratidvAraM bhASyakRdevAbhidhAsyati / tatra kAyasyotsargaH kAyotsarga iti dvipadaM nAmetikRtvA kAyasya utsargasya ca nikSepaH kArya iti / tathA cAha bhASyakAra:kAe ussaggaMmi ya nikkheve huMti dunni u vigappA / [bhA. 228] Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 eesiM duNhaMpI patteya parUvaNaM vucchaM // vR- 'kAe ussaggaMmi ya' kAye kAyaviSayaH utsarge ca-utsargaviSayazca evaM nikSepe-nikSepaviSayau bhavataH dvau eva vikalpaudvAveva bhedau, anayauIyorapi kAyotsargavikalpayoH pratyekaM prarUpaNAM vakSya iti gAthArthaH / / ni. (1429) kAyassa u nikkhevo bArasao chakkao a ussagge / eesiM tu payANaM patteya parUvaNaM vucchaM // vR-tatra 'kAyassa u nikkhevo' kAyasya tu nikSepaH kArya iti 'bArasau'tti dvaadshprkaarH| 'chakkao ya ussagge' SaTkazcotsargaviSayaH SaTprakAra ityarthaH, pazcArddhaM nigadasiddhaM tatra kAyanikSepapratipAdanAyAhani. (1430) nAmaM ThavaNasarIre gaI nikAyatthikAya davie ya / mAuya saMgaha pajava bhAre taha bhAvakAe y|| vR. 'nAmaM ThavaNA' nAmakAyaH sthApanAkAyaH zarIrakAyaH gatikAyaH nikAyakAyaH astikAyaH dravyakAyazca mAtRkAyaH saMgrahakAyaH paryAyakAyaH bhArakAyaH tathA bhAvakAyazceti gaathaasmaasaarthH| vyAsArthaM tu pratidvArameva vyAkhyAsyAmaH, tatra nAmakAyapratipAdanAyAhani. (1431) kAo kassai nAma kIrai dehovi vuccaI kAo / kAyamaNiovi vuccai baddhamavi nikAyamAhaMsu // vR- 'kAo kassavitti kAyaH kasyacit padArthasya sacetanA cetanasya vA nAma kriyate sa nAmakAyaH, nAmAzritya kAyo nAmakAyaH, tathA deho'pi-zarIrasamucchrayo'pi ucyate kAyaH, kAcamaNirapi kAyo bhaNyate, prAkRte tu kAyaH / tathA baddhamapi kiJcillakhAdi 'nikAyamAhaMsutti nikAcitamAkhyAtavantaH, prAkRtazailyA nikAyeti gAthArthaH, gataM nAmadvAraM, adhunA sthApanAdvAraMni. (1432) akkhe varADae vA kaTTe putthe ya cittakamme ya / sabbhAvamasabbhAvaM ThavaNAkAyaM viyANAhi // vR- 'akkhe varADae' akSe-candanake varATake vA-kapaIke vA kASThe-kuTThime puste vA-vastrakRte citrakarmaNi vA pratIte, kimityAha-sato bhAvaH sadbhAvaH tathya ityarthaH tamAzritya, tathA asatobhAvaH asadbhAvaH atathya ityarthaH, ta cAzritya, kiM ?-sthApanAkAyaM vijAnAhIti gaathaarthH| sAmAnyana sadbhAvAsadbhAsthApanodAharaNamAhani. (1433) lippagahatthI hasthitti esa sabbhAviyA bhave ThavaNA / hoi asabbhAve puna hatthitti nirAgiI akkho // vR- 'leppagahatthI' yadiha lepyakahastI hastIti sthApanAyAM nivezyate 'esa sabbhAviyA bhave ThavaNa'tti eSA sadbhAvasthApanA bhavatIti, bhavatyasadbhAve punahastIti nirAkRtiH-hastyAkRtizUnya eva caturaGgAdAviti / tadevaM sthApanAkAyo'pi bhAvanIya iti gAthArthaH / zarIrakAyapratipAdanAyAhani. (1434) orAliyaveuvviyaAhAragateyakammae ceva / eso paMcaviho khalu sarIrakAo muNeyavyo / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1434 ] 241 vR- 'orAliyaveucciya' udAraiH pudgalainirvRttamaudArikaM vividhA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM prayojanArthinA Ahriyata ityAhArakaM tejomayaM taijasaM karmaNA nirvRttaM kArmmaNaM, audArikaM vaikriya AhArakaM taijasaM kArmaNaNa caiva eSa paJcavidhaH khalu zIryanta iti zarIrANi zarIrANyeva pudgalasaGghAtarUpatvAt kAyaH zarIrakAyaH vijJAtavya iti gAthArthaH // gatikAyapratipAdanAha (pra.) vR- 'causuvi gai' iyamapyakartRkI gAthA sopayogeti ca vyAkhyAyate catasRSvapi gatiSunArakatiryagnarAmaralakSaNAsu 'deho' tti zarIrasamucchrayo nArakAdInAM yaH sa gatau kAya itikRtvA gatikAyo bhaNyate, atrAntare Aha codakaH - 'eso sarIrakAu ' tti nanveSa zarIrakAya uktaH, tathAhi naudArikAdivyatiriktA nArakatiryagAdidehA iti, AcArya Aha - 'visesaNA hota gatikAo' vizeSaNAd-vizeSaNasAmarthyAd bhavati gatikAyaH, vizeSaNaM cAtra gatau kAyo gatikAyaH, yathA dvividhAH saMsAriNaH- trasAH sthAvarAzca punasta eva strIpunapuMsakavizeSeNa bhidyanta ityevamatrApIti gAthArthaH / suvisu deho neraiyAINa jo sa gaikAo / eso sarIrakAo visesaNA hoi gaikAo || athavA sarvasattvAnAmapAntarAlagatau yaH kAyaH sa gatikAyo bhaNyate, tathA cAhani. (1435) jenuvagahio vaccai bhavaMtaraM jaccireNa kAlena / eso khalu gaikAo sateyagaM kammagasarIraM // vR- 'jenuvagahio' yenopagRhIta- upakRto vrajati gacchati bhavAdanyo bhavaH bhavAntaraM tat, etaduktaM bhavati-manuSyAdirmanuSyabhavAt cyutaH yenAzrayeNA (zrito') pAntarAle devAdibhavaM gacchati sa gatikAyo bhaNyate, taM kAlamAnato darzayati-yaccireNa 'kAleNaM' ti sa ca yAvatA kAlena samayAdinA vrajati tAvantameva kAlamasau gatikAyo bhaNyate eSa khalu gatikAyaH, svarUpeNaiva darzanayannAha - 'sateyagaM kammasarIra' kArmaNasya prAdhAnyat saha taijasena vartata iti sataijasaM kArmaNazarIraM gatikAyastadAzrayeNApAntarAlagatau jIvagateriti bhAvanI (yama) yaM gAthArthaH // nikAyakAyaH pratipAdyate tatra ni. ( 1436) niyayamahio va kAo jIvanikAo nikAyakAo ya / atthittibahupaesA tenaM paMcatthikAyA u // vR- 'niyaya'tti gAthArddhaM vyAkhyAyate niyayamahio va kAo jIvanikAya'tti niyatonityaH kAyo nikAyaH, nityatA cAsya triSvapi kAleSu bhAvAtha adhiko vA kAyo nikAyaH, yathA adhiko dAho nidAha iti, AdhikyaM cAsya dharmAdharmAsti kAyApekSayA svabhedApekSayA vA, tathAhi ekAdayo yAvadasaGghayeyAH pRthivIkAyikAstAvat kAyasta eva svajAtIyAnyaprakSepApekSayA nikAya iti, evamanyoSvapi vibhASetyevaM jIvanikAyasAmAnyena nikAyakAyo bhaNyate, athavA jIvanikAyaH pRthivyAdibhedabhinnaH SaDvidho'pi nikAyo bhaNyate tatsamudAyaH, evaM ca nikAyakAya iti, gataM nikAyakAyadvAraM / adhunA'stikAyaH pratipAdyate, tatredaM gAthAzakalaM 2516 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 'atthittivahupadesA tenaM paMcatthikAyA u' astItyayaM trikAlavacano nipAtaH, abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvanA, bahupradezAstu yatastena paJcaivAstikAyAH tuzabdasyAvadhAraNArthatvAnna nyUnA nApyadhikA iti, anena ca dharmAdharmAkAzAnAmekadravyatvAdastikAyatvAnupapattiraddhAsamayassa ca e (ane) katvAdastikAyatvApattirityeyat parihRtamavagantavyaM, te cAmI paJca, tadyathAdharmAstikAyo'-dharmAstikAyaH AkAzAstikAyaH jIvAstikAyaH pudgalAstikAyazcetyastikAyA iti hRdayamayaM gAthArthaH // sAmprataM dravyakAyAyasarastatastatpratipAdanAyAha[bhA. 229] jaM tu purakkhabhAvaM daviyaM pacchAkaDaM va bhAvAo / taM hoi davvadaviyaM jaha bhavio davvadevAI || vR- 'jaM tu purakkha'tti, yad dravyamiti yogaH tuzabdo vizeSaNArthaH kiM vizinaSTi ? - jIvapudgaladravyaM, na dharmAstikAyAdi, tatazcaitaduktaM bhavati-yad dravyaM-yad vastu puraskRtabhAvamitipuraH- agrataH kRto bhAvo yeneti samAsaH, bhAvino bhAvasya yogyamabhimukhamityarthaH / pacchAkaDaM va bhAvAo 'tti vAzabdasya vyavahitaH sambandhaH, tatazcaivaM prayoga - pazcAtkRtabhAvaM, vAzabdo vikalpavacanaH pazcAt kRtaH prApyojjhito bhAvaH-paryAyavizeSalakSaNo yena sa tathocyate, etaduktaM bhavati yasmin bhAve varttate dravyaM tato yaH pUrvamAsId bhAvaH tasmAdapetaM pazcAtkRtabhAvamucyate, 'taM hoti davvadaviyaM' taditthaMbhUtaM dviprakAramapi bhAvino bhUtasya ca bhAvasya yogyaM 'davvaM 'tti vastu vastuvacano hyeko dravyazabdaH, kiM ? - bhavati dravyaM, bhavatizabdasya vyavahitaH sambandhaH, itthaM dravyalakSaNamabhidhAyAdhunodAharaNamAha- 'jaha bhavio davvadevAdi' yathetyudAharaNopanyAsArthaH bhavyo-yogyaH dravyadevAdiriti, iyamatra bhAvanA - yo hi purUSAdirmRtvA devatvaM prApsyati baddhAyuSkaH abhimukhanAmagotro vA sa yogyatvAd dravyadevo'bhidhIyate, evamanubhUtadevabhAvo'pi, AdizabdAd dravyanArakAdigrahaH paramANugrahazca tathAhi - asAvapi dvyaNukAdi kAyayogyo bhavatyeva, tatazcetthaMbhUtaM dravyaM kAyo bhaNyata iti gAthArthaH / Aha kimiti tuzabdavizeSaNAjjIvapudgaladravyamaGgIkRtya dharmAstikAyAdInAmiha vyavacchedaH kRta iti ?, atrocyate, teSAM yathoktaprakAradravyalakSaNAyogAt, sarvadaivAstikAyatvalakSaNabhAvopetatvAd, Aha ca bhASyakAraH 242 [bhA. 230] jai atthikAyabhAvo apaeso huna atthikAyANaM / pacchAkaDuvva to te havijja davvatthikAyA va // vR- 'jai atthikAyabhAvo' yadyastikAyabhAvaH astikAyatvalakSaNaH, 'iya eso hojja asthikAyANaM' 'iya' evaM yathA jIvapudgaladravye viziSTaparyAya iti eSyan- AgAmI bhavet, keSAm ? - astikAyAnAM-dharmAstikAyAdInAmiti, vyAkhyAnAd vizeSapratipattiH, tathA pazcAtkRto vA yadi bhavet 'to te havijja davvatthikAya'tti tataste bhaveyuriti dravyAstikAyA iti gAthArthaH / ni. (1437) tIyamanAgayabhAvaM jamatthikAyANa natthi atthittaM / tena ra kevalaesuM natthI davvatthikAyattaM // vR- 'tIyamanAgaya' atItam - atikrAntamanAgataM bhAvaM yad - yasmAt kAraNAdastikAnAMdharmAstikAyAdInAM nAsti na vidyate astitvaM vidyamAnatvaM, kAyatvApekSayA sadaiva yogAditi hRdayaM, 'tena ra'tti tena kila kevalaM zuddhaM 'teSu' dharmAstikAyAdiSu nAsti na vidyate, ki ? Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1437 ] 243 'davvatthikAya'tti dravyAstikAyatvaM, sadaiva tadbhAvayogAditi gAthArthaH / Aha-yadyevaM dravyadevAdyudAharaNoktamapi dravyaM na prApnoti, sadaiva sadbhAvayogAt, tathAhi sa eva tasya bhAvo yasmin varttate iti / atra gururAha ni. ( 1438) kAmaM bhaviyasurAisu bhAvo so ceva jattha vaTTaMti / esso na tAva jAyai tena ra te davvadevRtti // vR- 'kAmaM bhaviyasurAdi' kAmamityanumataM yathA 'bhaviyasurAdiSu' bhavyAzca te surAdayazceti vigrahaH AdizabdAt dravyanArakAdigrahaH teSu tadviSaye vicAre bhAvaH sa eva yatra varttate tadAnIM manuSyAdibhAva iti, kiMtu eSyo bhAvI na tAvajjAyate tadA, 'tena ra te davvadeva' tti tena te kila dravyadevA iti, yogyatvAd, yogyasya ca dravyatvAt, na caitad dharmAstikAyAdInAmasti, eSyakAle'pi tadbhAvayuktatvAdeveti gAthArthaH // yathoktaM dravyalakSaNamavagamya tadbhAve'tiprasaGgaM ca manasyAdhAyAha codaka:ni. (1439) duhao' naMtararahiyA jai evaM to bhavA anaMtaguNA / esa egakAle bhavA na jujaMti u anegA // vR- 'duhao' naMtararahiyA' 'duhau' tti varttamAnabhAvasthitasya ubhayata eSyakAle'tI takAle tarau eSyAtItau anantarau ca tau rahitauNAd gamyate anantararahitau tAvapi 'jai' tti yadi tasyocyate ' evaM to bhavA anaMguNa' tti evaM sati tato bhavA anantaguNAH, tadbhavadvayavyatiriktA varttamAnabhavabhAvena rahitA eSyA atikrAntAzca te'pyucyeraMstatazca tadapekSayApi dravyatvAkalpanA syAt, athocyet-bhavatvevameva kA no hAniriti ?, ucyate, ekasya- puruSAderekakAle-puruSAdikAle bhavA na yujyante na ghaTante aneke - bahava iti gAthArthaH / itthaM codakenokte gururAhani. ( 1440) duhao' naMtara bhaviyaM jaha ciTThai AuaM tu jaM baddhaM / hujiyaresuvi jai taM davvabhavA hujja to te'vi // vR- 'duhao'naMtarabhaviyaM' 'duhau' tti varttamAnabhave varttamAnasya ubhayataH eSye'tIte cAnantarabhavikaM, puraskRtazcAtkRtabhavasambandhItyuktaM bhavati, yathA tiSThati AyuSkameva tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, na zeSaM karma vivakSitaM yad baddhamayaM gAthArthaH / / puraskRtabhavasambandhi tribhAgAvazeSAyuSkaH, sAmAnyena tasminnameva bhave vartamAno badhnAti pazcAtkRtasambandhi punastasminneva bhave vedayati / atiprasaGganivRttyarthamAha - 'hojiyaresuvi jai taM davvabhavA bhaveraMstataste'pi tadAyuSkakarmasambandhAditi hRdayaM, na caitadasti, tasmAdasaccodakavacanamiti gAthArthaH // asyaivArthasya prasAdhakaM lokapratItaM nidarzanamabhidhAtukAma Aha ni. ( 1441) saMjhAsu dosu sUro adissamANo'vi pappa samaIyaM / jaha obhAsa khittaM taheva eyaMpi nAyavvaM // vR- 'saMjJAsu dosu sUrA' sandhyA ca sandhyA ca tayoH sandhyayordvayoH pratyUSapradoSapratibaddhayoH sUrya-AdityaH azyamAno'pi anupalabhyamAno'pi prApaNIyaM prApyaM samatikrAntaM samatItaM ca yathA'vabhAsate-prakAzayati kSetraM, tadyathA- pratyuSasandhyAyAM pUrvavidehaM bharataM ca, pradoSasandhyAyAM tu bharatamaparavidehaM ca, tathaiva-yathA sUryaH idamapi prakrAntaM jJAtavyaM vijJeyamiti, etaduktaM bhavati Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 vartamAnabhave sthitaH puraskRtabhavaM pazcAtkRtabhavaM ca AyuSkakarma sadravyatayA spRzati, prakAzenAdityavaditi gAthArthaH / / adhunA mAtRkAkAyaH pratipAdyate, (mAtRke'pi) mAtRkApadAni 'uppanneti ve' tyAdIni tatsamUho mAtRkAkAyaH, anyo'pi tathAvidhapadasamUho bahvartha iti, tathAcAha - [bhA.230] mAuyapayaMti neyaM navaraM annovi jo payasamUho / so payakAo bhannai je egapae bahU atthA / / vR- 'mAuyaparya'tti mAtRkApadamiti 'nemaM' 'nemati cihna, navaramanyo'pi yaH padasamUhaHpadasaGghAtaH sa padakAyo bhaNyate mAtRkApadayakAya iti bhAvanA, viziSTaH padasamUhaH, kiM ? - 'je egapae bahU atthA' yasminnekapade bahavaH arthAsteSAM padAnAM yaH samUha iti, pAThAntaraM vA 'jassekapade bahU atyatti gAthArthaH // saMgrahakAyapratipAdanAyAhani. (1442) saMgahakAo'negAvi jattha annovi dhippaMti / jaha sAligAmasenA jAo vasahI (ti) niviThThatti / / vR- "saMgahakAo negA' saMgrahaNaM saMgrahaH sa eva kAyaH, sa kiMviziSTa ? ityAha-'negAvi jattha egavayaNeNa gheppaMti'tti prabhUtA api yatraikavacanena dizyanto gRhyante, yathA zAligrAmaH senA jAto vasati niviThThatti, yathAsaGkhyaM, prabhUteSvapi stambeSu satsu jAtaH zAliriti vyapadezaH, prabhUteSvapi puruSavilayAdiSu vasati grAmaH, prabhUteSvapi hastyAdiSu niviSTA seneti, ayaM zAvayAdirarthaH saGgrahakAyo bhaNyate iti gAthArthaH // sAmprataM paryAyakAyaM darzayatini. (1443) pajjavakAo puna haMti pajjavA jattha piDiyA bhve| paramANuMmivikkaMmivi jaha vannAI anaMtaguNA // vR- 'paJavakAo' paryAyakAyaH punarbhavati, paryAyA-vastudharmA yatra-paramANvAdau piNDitA bahavaH, tathA ca paramANAvapi kasmizcit sAMvyavahArike yathA varNagandharasasparzA anantaguNAH anyApekSayA, tathA coktam-"kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca // " sa caikastiktAdirasastadanyApekSayA tiktataratiktamAdibhedAdAnta pratipadyate, paJcavarNAdiSvapi vibhASetyayaM gAthArthaH / adhunA bhArakAyastatra gAthAni. (1444) ego kAo duhA jAo ego ciTThai ego maario| jIvaMto amaeNa mArio taM lava mAnava ! kena heunaa?|| vR- ekko kAo duhA jAo' ekaH kAyaH-kSIrakAyaH dvidhA jAtaH, ghaTadvaya nyAsAt, tatra ekastiSThati, eko mAritH, jIvan mRtena mAritastadetallaveti -brUhi he mAnava ! kena kAraNena? kathAnakaM yathA pratikramaNAdhyayane pariharaNAyAmiti gAthArthaH, bhArakAyazcAtra kSIrabhRtakumbhadvayopetA kApotI bhaNyate, bhArazcAsau kAyazca bhArakAyaH, anne bhaNaMti-bhArakAyaH kApotyevocyate / ni. (1445) duga tiga cauro paMca va bhAvA bahuA va jattha vaTThati / so hoi bhAvakAo jIvamajIve vibhAsA u // vR. 'dugatigacauro' dvau trayazcatvAraH paJca vA bhAvA-audayikAdayaH prabhUtA vA'nye'pi 'yatra' sacetanAcetane vastuni vidyante sa bhavati bhAvakAyaH, bhAvAnAM kAyo bhAvakAya iti, 'jIvamajIve vibhAsA u' jIvAjIvayorvibhASA khalvAgamAnusAreNa kAryeti gAthArthaH / / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1446] 245 mUladvAragAthAyAM kAyamadhikRtya gataM nikSepadvAram, adhunaikArthikAnyucyante, tatra gAthAni. (1446) kAe sarIra dehe buMdI ya caya uvacae ya saMghAe / ussaya samussae vA kalevare bhattha taNa pANu / / vR- kAyaH zarIraM dehaH bondI caya upacayazca saGghAta ucchrayaH samucchrayazca kaDevaraM bhastrA tanuH pANuriti gAthArthaH / mUladvAragAthAyAM kAyamadhikRtyoktAnyekArthikAni, adhunA utsargamadhikRtya nikSepaH ekArthikAni cocyante, tatra nikSepamadhikRtyAhani. (1447) nAmaMThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve ya / eso ussaggassa u nikkhevo chavviho hoi / vR-'nAmaMThavaNAdavie' arthamadhikRtya nigadasiddhA, vizeSArtha tu pratidvAraM prapaJcena vakSyAmaH, tatrApi nAmasthApane gatArthe, dravyotsargAbhidhitsayA punarAhani. (1448)davvayujjhaNA u jaM jeNa jattha avakirai davvabhUo vA / jaM jattha vAvi khitte jaM jacciraM jaMmi vA kAle // vR- 'davvujjhaNA u jaM jeNa' dravyojjhanA tu dravyotsargaH svayameva 'ja'tti yatra dravye utsRjati dravyabhUto vA-anupayukto vA utsRjati eSa dravyayotsargo'bhidhIyate / kSetrotsarga ucyate 'jaM jattha vAvi khette'tti yatkSetraM dakSiNadezAdhutsRjati yatra vA'pi kSetre utsargo vyAvaya'te rajanI sAdhavaH 'jaccira'ti yAvanataM kAlamutsargaH, yasmin vA kAle utsargo vyAvarNyate eSa kAlotsarga iti gAthArthaH // bhAvotsargapratipAdanAyAhani. (1449) bhAve pasatthamiyaraM je na va bhAveNa avakirai jaMtu / assaMjamaM pasatthe apasatye saMjamaM cayai / / vR-'bhAve pasatthamiyaraM' 'bhAve'tti dvAraparAmarzaH, bhAvotsargo dvidhA-prazastaM-zobhanaM vastvadhikRtya 'itaraM'tti aprazastamazobhanaM ca, tathA yena bhAvenotsarjanIyavastugatena kharAdinA 'avakirati jantu' utsRjati yat tatra bhAvanotsarga iti tRtIyAsamAsaH, tatra asaMmaM prazaste bhAvotsarge tyajati, aprazaste tu saMyamaM tyajatIti gathArthaH / yaduktaM yena vA bhAvenotsRjati taprakaTayannAhani. (1450) kharapharusAisaceyaNamaceyaNaM durabhigaMdhavirasAI / daviyamavi cayai doseNa jeNa bhAvujhaNA sA u // vR- 'kharapharusAisaceyaNa' kharaparuSAdisacetanaM kharaM-kaThinaM paruSaM-dubhArSaNopetaM acetanaM durabhigandhavirasAdi yad dravyamapi tyajati doSeNa yena kharAdinaiva bhAvujjhaNA sA u' bhAvanotsarga iti gAthArthaH / / gataM mUladvAragAthAyAmutsagamadhikRtya nikSepadvAram, adhunaikArthikAnyucyante,ni. (1451)ussagga viussaraNujjhaNA ya avagiraNa chaDDuNa vivego / vajaNa cayaNummuaNA parisADaNa sADaNA ceva / / (pra.) ussage nikhevo caukkao chakkao a kAyavyo / nikkhevaM kAUNaM parUvaNA tassa kAyavvA / / vR- 'ussagga viussaraNu' utsargaH vyutsarjanA ujjhanA ca avakiraNaNa chardanaM vivekaH varjanaM tyajanaM unmocanA parizAtanA zAtanA caiveti gAthArthaH / / mUladvAragAthAyAmuktAnyutsargakArthikAni, tatazca kAyotsarga iti sthitaM, kAyasyotsargaH kAyotsargaH / idAnIM mUladvAragAthAgatavidhAna Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 mArgaNAdvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''hani. (1452) so ussaggo duviho ciTThAi abhibhave ya nAyavavo / bhikkhAyariyAi paDhamo uvasaggabhijuMjaNe biio // vR- 'so ussaggo duviho 'sa kAyotsargo dvividhaH, 'ceTTAe abhibhave ya nAyavvo' ceSTAyAmabhibhave ca jJAtavyaH, tatra 'bhikkhAyariyAdi paDhamo' bhikSAcaryAdau viSayo prathamaH kAyotsargaH, tathAhi-ceSTAviSaya evAsau bhavati, "uvasagga'bhiuMjaNe biio'ti upasargA-divyAdayastairabhiyojanamupa-sargAbhiyojanaM tasminnupasargAbhiyojane dvitIyaH-abhibhavakAyotsarga ityarthaH, divyAdyabhibhUta eva mahAmunistadaivAyaM karotIti hRdayam, athavopasargANAmabhiyojana-soDhavyA mayopasargAstabhayaM na kAryamityevaM bhUtaM tasmin dvitIya ityarthaH / itthaM pratipAdite satyAha codakaH, kAyotsarge hi sAdhunA nopasargAbhiyojanaM kAryani. (1453)iyarahavi tA na juJjai abhiogo kiM puNAi ussagge ? / nanu gavveNa parapuraM abhirujjhai evameyaMti (pi)|| vR- 'iyarahavi tA na' itarathApi-sAmAnyakArye'pi tAvat kvacidanavasthAnAdau na yujyate'bhiyogaH kasyacit kartuM, 'kiM puNAi ussagge' kiM punaH kAyotsarga karmakSayAya kriyamANe ?, sa hi sutarAM garvarahitena kAryaH, abhiyogazca garvo vartate, nanvityasUyAyAM garveNa-abhiyojane parapura-zatrunagaramabhirudhyate, yathA tadgarvakaraNamasAdhu evametadapi kAyotsargAbhiyojanamazobhanameveti gAthArthaH / evaM codakenokte satyAhAcAryaHni. (1454) mohapayaDIbhayaM abhibhavittu jo kuNai kAussaggaM tu / bhayakAraNe ya tivihe nAbhibhavo neva paDiseho // vR- 'mohapayaDIbhayaM' mohaprakRtau bhayaM 2 athavA mohaprakRtizcAsau bhayaM ceti samAsaH, mohanIyakarmabheda ityarthaH, tathAhi-hAsyaratyaratibhayazekajugupsASaTkaM mohanIyabhedatayA pratItaM, tat abhibhavatu abhibhUya yaH kazcit karoti kAyotsargaM tuzabdo vizeSaNArthaH nAnyaM kaJcana bAhyamabhibhUyeti, 'bhayakAraNe tu tivihe' bAhye bhayakAraNe trividhe dravyamanuSyatirgagbhedabhinne sati tasya nAbhibhavaH, athetthaMbhUto'pyabhiyoga ityatrocyate-'neva paDiseho' itthaMbhUtasyAbhiyogasya naiva pratiSaidhya iti gAthArthaH / / kintu ni. (1555) AgAreUNa paraM raNivva jai so karija ussaggaM / . jujijja abhibhavo to tadbhAve abhibhavo kassa ? // vR- 'AgAreUNa paraM' AgAreUNa'tti, AkArya re re kva yAsyasi idAnIM evaM param-anyaM kaJcana 'raNevva' saMgrAme iva yadi sa kuryAt kAyotsarga yujyeta abhibhavaH, tadbhAve-parAbhibhavAbhAve'bhibhavaH kasya ?, na kasyaciditi gAthArthaH / tatraitat syAt-bhayamapi karmAMzo vartate, karmaNo'pi cAbhibhavaH khalvekAntena naiva kArya ityetaccAyuktam, yataHni. (1456) aTThavihaMpi ya kammaM aribhUyaM tena tajjayaTThAe / abbhuTThiyA u tavasaMjamaMmi kuvvaMti niggaMthA / vR- 'aTThavihaMpi ya kamma' aSTavidhaM-aSTaprakAramapi, cazabdo vizeSaNArthaH tasya ca vyavahitaH Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni.1456] 247 sambandhaH, aTThavihaMpi ya kammaM aribhUtaM ca, tatazcAyamarthaH-yasmAt jJAnavaraNIyAdi aribhUtaMzatrabhUtaM vartate bhavanivandhanatvAccazabdAdacetanaM ca tena kAraNena tajjayArtha-karmajayanimittaM 'abbhuTThiyA u'tti Abhimukhyena utthitA eva ekAntagarvavikalA api tapo dvAdazaprakAraM saMyama ca saptadazaprakAraM kurvanti nirgranthAH- sAdhava ityataH karmakSayArthameva tadabhibhavanAya kAryotsargaH kArya eveti gAthArthaH / tathA cAhani. (1457) tassa kasAyA cattAri nAyagA kammasattusinnassa / kAussaggamabhaggaM karaMti to tajjayaTThAe / vR-tassa kasAyA iti 'tasya' prakrAntazatrusainyasya kaSAyAH prAganirUpitazabdArthAzcatvAraH krodhAdayo nAyakAH-pradhAnAH, 'kAussaggamabhaggaM kareMti to tajjayaTThAe'tti kAussaggaMabhibhavakAyotsarga abhagnaM-apIDitaM kurvanti sAdhavastastajjayArthaM-karmajayanimittaM tapaH saMyamavaditi gAthArthaH / / gataM mUladvAragAthAyAM vidhAnamArgaNAdvAram, adhunA kAlaparimANadvArAvasaraH,ni. (1458) saMvaccharamukkosaM aMtamuhRttaM ca (ta) abhibhavussagge / . ciTThAussaggassa u kAlapamANaM uvari vucchaM // vR- saMvatsaramutkRSTaM kAlapramANaM, tathA ca bAhubalinA saMvatsaraM kAyotsargaH kRta iti, 'antomuhuttaM ca' abhibhavakAyotsarge antyaM-jaghanyaM kAlaparimANaM, ceSTAkAyotsargasya tu kAlaparimANamanekabhedabhinnaM 'uvari vocchatti upariSTAd vakSyAma iti gAthArthaH / / uktaM tAvadoghataH kAlaparimANadvAraM, adhunA bhedaparimANadvAramadhikRtyAhani. (1459)usiussio a taha ussio a ussiyanisannao ceva / nisanussio nisanno nissannaganisannao ceva / / vR- 'ussiussio' ucchritocchritaH utsRtazca utsRtaniSaNNazcaiva niSaNNotsRtaH niSaNNo niSaNNaniSaNNazcaiveti gAthArthaH / / ni. (1460) nivanussio nivanno nivannanivanago a nAyavyo / eesiM tu payANaM patteya paruvaNaM vucchaM / vR-'nisanussio nivanno' niSaNNotsRtaH niSa (va)NNaH niSaNNa niSaNNa jJAtavyaH, eteSAM tu padAnAM pratyekaM prarUpaNAM vakSya iti gAthAsamAsArthaH, avayavArthaM tu upariSTAdvakSyAmaH ni. (1461) ussianisannaga nivannage ya ikkikkagaMmi u payaMmi / davveNa ya bhAveNa ya caukkabhayaNA u kAyavvA // vR- 'ussiya' utsRto niSaNNaH niSaNNaniSaNNeSu ekaikasminneva pade 'davveNa ya bhAveNa ya caukkabhayaNA u kAyavvA' dravyata utsRta UrddhasthAnasthaH bhAvata utsRta dharmadhyAnazukUdhyAyI, anyastu dravyata utsRtaH UddhasthAnasthaH na bhAvataH utsRtaH dhyAnacatuSTayarahitaH kRSNAdilezyAgata pariNAma ityarthaH, anyastu na dravyat utsRtaH no sthAnasthaH, bhAvata utsRtaH, zukudhyAyI anyastu na dravyato nApi bhAvata ityayaM pratItArthaM evamanyapadacaturbhaGgikA api vaktavyAH // itthaM sAmAnyena bhedaparimANe darzite satyAha codakaH, nanu kAryotsargakaraNe kaH punarguNa ityAhAcAryaH Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 Avazyaka mUlasUtram-2-5/37 ni. (1462) dehamaijaDasuddhI suhadukkhatitikkhayA anuppehA / ___ jhAyai ya suhaM jhANaM eyaggo kAusaggaMmi // vR- 'dehamatijaDDasuddhI'ti dehajADyazuddhiH-zleSmAdiprahANataH matijADyazaddhiH tathAvasthitasyopayogavizeSataH, 'suhadukkhati-tikkhaya'tti sukhaduHkhatitikSA sukhaduHkhAtisahanamityarthaH, 'anuppehA' anityatvAdyanuprekSA ca tathA'vasthitasya bhavati, tathA 'jhAyai ya suhaM jhANaM' dhyAyati ca zubhaM dhyAnaM dharmazukUlakSaNaM, ekAgraH-ekacittaH zeSavyApArAbhAvAt kAyotsarga iti, ihAnuprekSA dhyAnAdau dhyAnoparame bhavatItikRtvA bhedenopanyasteti gAthArthaH / / iha dhyAyati ca zubhaM dhyAnamityuktaM, tatra kimidaM dhyAnamityat Ahani. (1463) aMtomuttakAlaM cittassegaggayA havai jhANaM / / / taM puna aTTaM rudaM dhammaM sukkaM ca nAyavvaM // vR- 'aMtomahuttakAlaM' dvidhaTiko muhUrtaH bhinno muhUrto'ntarmuhUrta ityucyate, antarmuhUrttakAlaM cittasyaikAgratA bhavati dhyAnaM 'ekAgracittanirodho dhyAna' mitikRtvA, tat punarArtaM raudraM dharma zukuM ca jJAtavyamityeSAM ca svarUpaM yathA pratikramaNAdhyayane pratipAditaM tathaiva draSTavyamiti gAthArthaH / / ni. (1464) tattha ya do AillA jhANA saMsAravaDDaNA bhaNiyA / dunni ya vimukkhaheU tesi'higAro na iyaresiM / / vR- 'tattha u do AillA' gAthA nigdsiddhaa| sAmprataM yathAbhUto yatra yathAvasthito yacca dhyAyati tadetadabhidhitsurAhani. (1465) saMvariyAsavadArA avvAbAhe akaMTae dese / kAUNa thiraM ThANaM Thio nisanno nivanno vA / / vR- "saMvariyAsavadAra'tti saMvRtAni-sthagatAni AzravadvArANi-prANAtipAtAdIni yena sa tathAvidhaH, kva dhyAyati? - 'avyAbAdhe akaMTae dese'tti, avyAbAdhe-gAndharvAdilakSaNabhAvavyAbAdhAvikale akaNTake-pASANakaNTakAdidravyakaNTaka-vikale 'deze' bhU bhAge, kathaM vyavasthito dhyAyati ?-'kAUNa thiraM ThANaM Thito nisaNNo nivanno vA' kRtvA sthiraM-niSkampaM (ava) sthAnaM-avasthitivizeSalakSaNaM sthito niSaNNo nivaNNo veti prakaTArthaM / ni. (1466) ceyaNamayaNaM vA vatthu avalaMbiuM ghanaM manasA / jhAyai suamatthaM vA daviyaM tappajjae vAvi // vR-cetanaM-puruSAdhi acetanaM-pratimAdi vastu avalambya-viSayIkRttvA (tya) ghanaM-dRDhaM manasAantaH karaNena yat dhyAyati, kiM ? tadAha-'jhAyati suyamatthaM vA' dhyAyatIti sambadhyate, sUtra-gaNadharAdibhirbaddhaM arthaM vA-tadgocaraM, kiMbhUtamarthamata Aha-'daviyaM tappajjave vAvi' dravyaM tatparyAyAn vA, iha ca yadA sUtraM dhyAyati tadA tadeva svagatadharmairAlocayati, na tvarthaM, yadA tvarthaM na tadA sUtramiti gAthArthaH / / adhunA prAguktacodyaparihArAyAhani. (1467) tattha u bhaNijja koIM jhANaM jo mAnaso parINAmo / taM na havai jinadiTuM jhANaM tivihevi jogaMmi / / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1467 ] 249 vR tatra bhaNet brUyAt kazcit kiM brUyAdityAha - 'jhANaM jo mANaso parINAmo' dhyAnaM yo mAnasaH parINAmaH, 'dhyai cintAyA' mityasya cintArthatvAt, itthamAzaGkayottaramAha-'taM na bhavati jinadiTTaM jhANa tivihevi jogaMmi' tadetanna bhavati yat pareNAbhyadhAyi, kutaH ?, yasmAjinairdRSTaM dhyAnaM trividhe'pi yoge-manovAkkAyavyApAralakSaNa iti gAthArthaH // kiM tu ?, kasyacit kadAcit prAdhAnyamAzritya bhedena vyapadezaH pravarttate, tathA cAmumeva nyAyaM pradarzayannAha - ni. (1468) vAyA ghAUNaM jo jA hoi ukkaDo ghAU / kuviotti so pavucca na ya iare tattha do natthi // vR- 'vAyAIdhAUNaM' vAtAdidhAtUnAM AdizabdAt pittazleSmaNoryo yadA bhavatyutkaTaH pracuro dhAtuH kupita iti sa procyate utkaTatvena prAdhAnyAt, 'na ya itare tattha do natthi' tti na cetarau tatra dvau na sta iti gAthArthaH // ni. ( 1469 ) emeva ya jogANaM tiNhavi jo jAhi ukkaDo jogo / tassa tahiM niddeso iare tatthikka do va navA // vR- 'emeva ya jogANaM' evameva ca yogAnAM manovAkkAyAnAM trayANAmapi yo yadA utkaTo yogastasya yogasya tadA tasmin kAle nirdezaH, 'iyare tatthekka do va navA' itarastatraiko bhavati dvau vA bhavataH, na vA bhavatyeva, iyamatra bhAvanA - kevalinaH vAci utkaTAyAM kAyo'pyasti asmadAdInAM tu manaH kAyo na veti, kevalinaH zailezyavasthAyAM kAyayoganirodhakAle sa eva kevala iti, anena ca zubhayogotkaTatvaM tathA nirodhazca dvayamiti (mapi ) dhyAnamityAvedita (vya) miti gAthArthaH // itthaM ya utkaTo yogaH tasyaivetara sadbhAve'pi prAdhAnyAt sAmAnyena dhyAna (tva) mabhidhAyAdhunA vizeSeNa triprakAramapyupadarzayannAha ni. (1470) kAeviya ajjhappaM vAyAi manassa ceva jaha hoi / kAyavayamanojuttaM tivihaM ajappamAhaMsu / / vR- 'kAevi ya' kAye'pi ca adhyAtmaM adhi Atmani varttata iti adhyAtmaM dhyAnamityarthaH, ekAgratayA ejanAdinirodhAt, 'vAyAe 'tti tathA vAci adhyAtmaM dhyAnamityarthaH, ekAgratayA ejanAdinirodhAt, 'vAyAe 'tti tathA vAci adhyAtmaM ekAgratayaivAyatabhASAnirodhAt, 'manassa 'ceva jaha hoi' tti manasazcaiva yathA bhavatyadhyAtmaM evaM kAye'vi vAci cetyarthaH, evaM bhedenAbhidhAyAdhunaikAdAvapi darzayannAha - kAyavAGganoyuktaM trividhaM adhyAtmamAkhyAtavantastIrthakarA gaNadharAzca, vakSyate ca-'bhaMgiasutaM guNaMto vaTTati tivihevi jhANaMmi' tti gAthArthaH // parAbhyupagatadhyAnasAmyapradarzanenAnabhyupagatayorapi dhyAnatAM pradarzayannAha - ni. (1471) jai egaggaM cittaM dhArayao vA niruMbhao vAvi / jhANaM hoi nanu tahA iaresuvi dosu emeva // vR- 'jai egaggaM' gAhA, he AyuSman ! yadapyekAgraM cittaM kvacid vastuni dhArayato vA sthiratayA dehavyApiviSavat DaMka iti 'niruMbhao vAvi' tti nirundhAnasya vA tadapi yoganirodha iva kevalinaH kimityAha-dhyAnaM bhavati mAnasaM yathA nanu tathA itarayorapi dvayorvAkkAyayoH, evameva ekAgradhAraNAdinaiva prakAreNa tallakSaNogAd dhyAnaM bhavatIti gAthArthaH // itthaM trividhe Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 dhyAne sati yasya yadotkaTatvaM tasya tadetarasadbhAve'pi prAdhAnyAd vyapadeza iti, lokalokottarAnugatazcAyaM nyAyo varttate, tathA cAha ni. (1472) desiyadaMsiyamaggo vaccaMto naravaI lahai saddaM / rAyatti esa vaccai sesA anugAmiNo tassa // vR- 'desiya' gAhA, dezayatIti dezikaH - agrayAyI dezikena darzito mArgaH panthA yasya sa tathocyate vrajan-gacchan narapatI - rAjA labhate zabdaM prApnoti zabdaM, kiMbhUtamityAha - 'rAyatti esa vaccati' rAjA eSa vrajatIti, na cAsau kevalaH, prabhUtalokAnugatatvAt, na ca tadanyavyapadezaH, teSAmaprAdhAnyAt, tathA cAha - 'sesA anugAmiNo tassa 'ti zeSAH - amAtyAdayaH anugAminaHanuyAtArastasya-rAjJa ityataH prAdhAnyAdrAjetivyapadeza iti gAthArthaH // ayaM lokAnugato nyAyaH, ayaM punarlokottarAnugataH ni. (1473) paDhamilluassa udae kohissaare vi tinni tatthatthi / naya te na saMti tahiyaM na ya pAhanaM taheyaMmi // vR- 'paDhamillu prathama eva prathamillukaH, prAthamyaM cAsya samyagdarzanAkhyaprathamaguNaghAtitvAt tasya prathamillakasya udaye, kasya ?, krodhasya anantAnubandhina ityarthaH 'itarevi tinniiA tatyatthi' zeSA api trayaH - apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJcalanAdayastatra jIvadravye santi, na cAtItAdyapekSayA tatsadbhAvaH pratipAdyate, yata Aha- 'na ya te na saMti tahiyaM' na ca te - apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAdayo na santi, kiMtu santyeva, na ca prAdhAnyaM teSAmato na vyapadezaH, Adyasyaiva vyapadezaH, 'taheyaMpi' tathA etadapi adhikRtaM veditavyamiti gAthArthaH // adhunA svarUpataH kAyikaM mAnasaM ca dhyAnamAvedayannAha ni. (1474) mA me ejau kAutti acalao kAiaM havai jhANaM / emeva ya mAnasiyaM niruddhamanaso havai jhANaM // 'vR- 'mA me ejau kAu' tti ejatu- kampatAM 'kAyo' deha iti, evaM acalat ekAgratayA sthitasyeti bhAvanA, kiM ?, kAyena nirvRttaM kAyikaM bhavati dhyAnaM, evameva mAnasaM niruddhamanaso bhavati dhyAnamiti gAthArthaH / itthaM pratipAdite satyAha codakaH ni. (1475) jaha kAyamananirohe jhANaM vAyAi jujjai na evaM / tamhA vaIM ujhANaM na hoi ko vA visettha ? // vR- 'jaha kAyamananirohe' nanu yathA kAyamanasornirodhe dhyAnaM pratipAditaM bhavatA 'vAyAi jujjaina evaM 'ti vAci yujyate naiveti, kadAcidapravRttyaiva nirodhAbhAvAt, tathAhi na kAyamanasI yathA sadA pravRtte tatha vAgiti 'tamhA vatI u jhANaM na hoi' tasmAd vAg dhyAnaM na bhavatyeva, tuzabdasyaivakArArthatvAt vyavahitaprayogAcca, 'ko vA viseso'ttha' tti ko vA vizeSo'tra ? yenetthamapi vyavasthite sati vAg dhyAnaM bhavatIti gAthArthaH / itthaM codakenokte satyAha guruHni. (1476) mA me calautti tanU jaha taM jhANaM nireiNo hoi / ajayAbhAsavivajrassa vAiaM jhANamevaM tu // vR- 'mA me calau' tti mA me calatu-kampatAmitizabdasya vyavahitaH prayogaH taM ca darzayiSyAmH, Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 adhyayanaM-5- ni. 1476] tanuH-zarIramiti-evaM calanakriyAnirodhena yathA tad dhyAnaM kAyikaM 'nireiNo' nirejinoniSprakampasya bhavati 'ajatAbhAsavivajissa vAiyaM jhANamevaM tu' ayatAbhASAvivarjinoduSTavAkpariharturityarthaH, vAcikaM dhyAnameva yathA kAyikaM, tuzabdo'vadhAraNArtha iti gaathaarthH| sAmprataM svarUpata eva vAcikadhyAnamupadarzayannAhani. (1477) evaMvihA girA me vattavvA erisA na vattavvA / iya veyAliyavakkassa bhAsao vAiyaM jhANaM // vR- 'evaMvihA girA' evaMvidheti niravadyA gIH-vAgucyate 'me'tti mayA vaktavyA 'erisa'tti IzI sAvadyA na vaktavyA, evamekAgratayA vicAritavAkyasya sato bhASamANasya vAcikaM dhyAnamiti gAthArthaH / / evaM tAvad vyavahArato bhedena trividhamapi dhyAnamAveditaM, adhunaikadaiva ekatraiva trividhamapi darzyateni. (1478) manasA vAvAraMto kAyaM vAyaM ca tapparINAmo / bhaMgiasuaM guNato vaTTai tivihevi jhANaMmi / / vR- 'manasA vAvAraMto' manasA-antaH karaNenopayuktaH san vyApArayan kAyaM-dehaM vAcaMbhAratI ca 'tapparINAmo' tatpariNAmo vivakSita zrutaparINAmaH, athavA tatpariNAmo-yogatrayapariNAmaH sa tathAvidhaH zAnto yogatrayapariNAmo yasyAsau tatpariNAmaH, bhaGgikazrutaM-dRSTivAdAntagatamanyad vA tathAvidhaM 'guNaMto'tti guNayan varttate trividhe'pi dhyAne manovAk-kAyavyApAralakSaNe iti gAthArthaH / / avasitamAnuSaGgikaM, sAmprataM bhedaparimANaM pratipAdayatA'dha utsRtocchritAdibhedo yo navadhA kAyotsarga upanyastaH sa yathAyogaM vyAkhyAyata iti, tatrani. (1479) dhammaM sukaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo Thio sNto|| eso kAussaggo usiusio hoi nAyavvo // vR-dharmaM ca zukuMca prAkpratipAditasvarUpe te eva dve dhyAyati dhyAne yaH kazcit sthitaH san eSa kAyotsarga utsRtotsRto bhavati jJAtavyaH, yasyAdiha zarIramutsRtaM bhAvo'pi dharmazukudhyAyitvAdutsRta eveti gAthArthaH / / gataH khalveko bhedo'dhunA dvitIyaH pratipAdyateni. (1480) dhammaM sukkaM ca duve navi jhAyai navi ya aTTarudAI / eso kAussaggo davyusio hoi nAyavyo / vR- 'dhamma sukkaM' dharmaM zukuMca dve nApi dhyAyati nApi Arttaraudre eSa kAyotsargo dravyotsRto bhavatIti jJAtavya iti gAthArthaH // Aha-kasyAM punaravasthAyAM na zubhaM dhyAnaM dhyAyati nApyazubhamiti ?, atrocyateni. (1481) payalAyaMta susutto neva suhaM jhAi jhANamasuhaM vA / avvAvAriyacitto jAgaramANovi emeva // vR- 'payalAyaMta' pracalAyamAna ISat svapannityarthaH, 'susutta'tti suSTu suptaH sa khalu naiva zubhaM dhyAyati dhyAna-dharmazukUlakSaNaM azubhaM vA-ArttaraudralakSaNaM na vyApAritaM kvacid vastuni citta yena so'vyApAritacittaH jAgradapi evameva-naiva zubhaM dhyAyati dhyAnaM nAzubhamiti gAthArthaH / / ni. (1482) acirovavannagANaM mucchiyaavvattamattasuttANaM / www Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 ohADiyamavvattaM ca hoi pAeNa cittaMti // vR- 'acirovavannagANaM' 'na ciropapannakA aciropapannakAH teSAmaciropapannakAnAmacirajAtAnAmityarthaH, mUrchitAvyaktamathasuptAnAM-mUrchitAnAmabhidhAtadinA avyaktAnAm-avyaktacetasAM mattAnAM madirAdinA suptAnAM nidrayA, ihAvyaktAnAmiti yaduktaM tatrAvyaktacetasaH avyaktAH, tatpunaravyaktaM kIgityAha-'ohADiyamavvattaM ca hoi pAeNa cittaM tu' 'ohADiya' nti sthagitaM viSAdinA tiraskRtasvabhAvaM avyaktaM ca-avyaktameva cazabdo'vadhAraNe bhavati prAyazcittamapi, prAyograhaNAdanyathA'pi sambhavamAheti gAthArthaH / / syAdetat-evaMbhUtasyApi cetaso dhyAnatA'stu ko virodha iti ?, atrocyate, naitadevaM / ni. (1483) gADhAlaMbanalaggaM cittaM vuttaM nirayaNaM jhANaM / sesaM na hoi jhANaM mauamavattaM bhamaMtaM vA // vR- yasmAt-Alambane lagnaM 2 gADhamAlambane lagnaM 2 ekAlambane sthiratayA vyavasthitamityarthaH, cittaM-antaH karaNaM uktaM-bhaNitaM, nirejana-niSprakampaM dhyAnaM, yatazcaivamataH zeSaM-yadasmAdanyat tanna bhavati dhyAnaM, kiMbhUtaM? - maduyamavattaM bhamantaM vA' mRdu-bhAvanAyAmakaThoraM avayaktaM pUrvoktaM bhramanvA-anavasthitaM veti gAthArthaH // Aha-yadi mRdvAdi cittaM dhyAnaM na bhavati vastutaH avyaktatvAt tat kathamasya pazcAdapi vyaktateti ?, atrocyateni. (1484) umhAsesovi sihI houM laddhiMdhano puNo jalai / iya avattaM cittaM houM vattaM puNo hoi / vR- 'umhAsesovi' uSmAvazeSo manAgapi uSNamAtra ityarthaH, zikhI-agnibhUtvA labdhendhanaHprAptakASThAdiH san punarcalati, 'iya' evaM avyaktaM cittaM madirAdisamparkAdinA bhUtvA, vyaktaM punarbhavatyagnivaditi gAthArthaH // itthaM prAsaGgika kiyadapyuktaM, adhunA prakrAntavastu-zuddhiH kriyate, kiMca prakrAntaM ?, kAyikAdi trividha dhyAnaM, yata uktaM-'bhagiyasuyaM guNato vaTTai tivihe'vi jhANaMmi' ityAdi, evaM ca vyavasthite 'antomuttakAlaM cittassegaggayA bhavati jhANaM' yaduktamasmAd vineyasya virodhazaGkayA sammohaH syAdatastadapanodAya zaGkAmAhani. (1485) puvvaM ca jaM taduttaM cittassegaggayA havai jhANaM / AvannamaNegaggaM cittaM ciya taM na taM jhANaM / / vR. 'puvvaM ca jaM taduttaM' nanu trividhe dhyAne sati pUrvaM yaduktaM cittasyekAgratA bhavati dhyAnaM 'antomuttakAlaM cittasseggayA bhavati jhANaM'ti vacanAt cazabdAdyacca tadUrdhvamuktaM-bhaMgiyasuyaM guNaMto vaTTai tivihevi jhANaMmi' tadetat parasparaviruddhaM kathayatastrividhe dhyAne sati ApannamanekaviSayaM dhyAnamiti, tathA ca manasA kizciddhyAyati vAcA'bhidhatte kAyena kriyA karotIti anekAgratA, AcArya idamanAddatya sAmAnyenaikAgraM cittaM hRdi kRtvA kAkvA''ha-'cittaM ciya taM na taM jhANaM' yadanekAgraM taccittameva na dhyAnamiti gAthArthaH / / Aha-uktanyAyAdanekAgraM trividhaM dhyAnaM tasya tarhi dhyAnatvAnupapattiH, na, abhiprAyAparijJAnAta, tathAhi-- ni. (1486)A0 manasahieNa u kAeNa kuNai vAyAi bhAsaI jaM ca / eyaM ca bhAvakaraNaM manarahiyaM davvakaraNaM ca / / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1486] 253 vR- A0-'manasahieNa' manaH sahitenaiva kAyena karoti, yaditi sambadhyate, upayukto yat karotItyarthaH, vAcA bhASate yacca manaH sahitayA, tadeva bhAvakaraNaM vartate, bhAvakaraNaM ca dhyAnaM, manorahitaM tu dravyakaraNaM bhavati, tatazcaitaduktaM bhavati-ihAnekAgrataiva nAsti sarveSAmeva manaH prabhRtInAmekaviSayatvAt, tathAhi-sa yat manasA dhyAyati tadeva vAcA'bhidhatte tatraiva ca kAyakriyeti gAthArthaH / itthaM pratipAdite satyaparastvAhani. (1487) co0 jai te cittaM jhANaM evaM jhANamavi cittamAvannaM / tena ra cittaM jhANaM aha nevaM jhANamannaM te / / vR- 'jai te cittaM jhANaM' yadi te-tava cittaM dhyAnaM 'antomuttakAlaM cittassegaggayA havai jhANaMti vacanAt, evaM dhyAnamapi cittamApanaM, tatazca kAyikavAcika-dhyAyanAsambhava ityabhiprAyaH, tena kila cittameva dhyAnaM nAnyaditi hRdayaM, atha naivamiSyate-mA bhUta, kAyikavAcike dhyAne na dhyAnAsambhava ityabhiprAyaH, tena kila cittameva dhyAnaM nAnyaditi hRdayaM, atha naivamiSyate-mA bhUt, kAyikavAcike dhyAne na bhaviSyat iti, itthaM tarhi dhyAnamanyatte-tava cittAditi gamyate, yasmAnAvazyaM dhyAnaM cittamiti gAthArthaH / / ni. (1488)A0 niyamA citta jhANaM jhANaM cittaM na yAvi bhaiyavvaM / jaha khairo hoi dumo dumo ya khairo akhayaro vA / / vR-atra AcArya Aha-abhyupagamAdadoSaH, tathAhi-niyamA cittaM jhANaM' niyamAt-niyamena uktalakSaNaM cittaM dhyAnameva, 'jhANaM cittaM na yAvi bhaiyavvaM' dhyAnaM tu cittaM na cApyevaM bhaktavyaMvikalpanIyaM, atraivArthe dRSTAntamAha-'jaha khairo hoi dumo dumo ya khairo akhairo vA' yathA khadiro bhavati druma eva, drumastu khadiraH akhadiro vA-dhavAdirvetyayaM gAthArthaH / / / anye punaridaM gAthAdvayamatikrAntagAthAvayavAkSepadvAreNAnyathA vyAcakSate, yaduktaM 'cittaM ciya taM na taM jhANaMtI' tyetadasat, kathaM ?, yadi te 'cittaM jhANaM evaM jhANamavi cittamAvannaM' sAmAnyena 'tena ra cittaM jhANaM' kimucyate 'cittaM cittaM na jhANaM'ti 'aha neyaM jhANaMmannaM te' cittAt, atra pAThAntareNottaragAthA 'niyamA cittaM jhANaM jhANaM cittaM na yAvi bhaiyavvaM' yato'vyaktAdicittaM na dhyAnamiti, 'jaha khadiro' ityAdi nidarzanaM pUrvaM, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, prakRtazca dvitIyaH ucchritAbhidhAnaH kAyotsargabheda iti, sa ca vyAkhyAta eva, navaraM tatra dhyAnacatuSTayAdhyAyI lezyAparigato veditavya iti, ni. (1489) ajhai rudaM ca duve jhAyai jhANAiM jo Thio saMto / __ eso kAussaggo dabbusio bhAvau nisanno // ni. (1490) dhammaM sukaM ca duve jhAyai jhANAI jo nisanno a / eso kAussaggo nisanusio hoi nAyavyo / ni. (1491) dhamma sukkaM ca duve navi jhAyai navi ya aTTarudAI / eso kAussaggo nisaNNao hoi nAyavyo / / ni. (1492) aTai rudaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo nisanno ya / eso kAussaggo nisannaganisannao nAma / / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 ni. (1493) dhamma sukkaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo nivanno u / eso kAussaggo nivanusio hoi NAyavyo / ni. (1494) dhammaM sukkaM ca duve navi jhAyai navi ya aTTaruddAI / eso kAussaggo nivaNNao hoi nAyavvo // ni. (1495) ajhai rudaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo nivanno u / eso kAussaggo nivannaganivannao nAma / ni. (1496) ataraMto u nisanno karijja tahavi ya sahU nivanno u / saMbAhavassae vA kAraNiyasahavi ya nisanno / vR-athedAnIM tRtIyaH kAyotsargabhedaH pratipAdyate-nigadasiddhaiva, adhunA caturthaH, kAyotsargabhedaH pradarzyate tatreyaM gAthA-nigadasiddhaiva, navaraM kAraNika eva glAnasthavirAdiSiNNakArI veditavyaH, vakSyate ca- 'ataraMto u' ityAdi, adhunA paJcamaH kAyotsargabhedaH pradazyate, tatreyaM gAthAnigadasiddhA, navaraM prakaraNAnniSaNNaH sa dharmAdIni na dhyAyatItyavagantavyam, adhunA SaSThaH kAyotsargabhedaH pradarzyate, tatreyaM gAthA-nigadasiddhA, adhunA saptamaH kAyotsargabhedaH pratipAdyate, iha ca-nigadasiddhA, navaraM kAraNika eva glAnasthavirAdiryo niSaNNo'pi kartumasamarthaH sa niSa(va) NNakArI gRhyate, sAmpratamaSTamaH kAyotsargabhedaH pradarzyate, nigadasiddhA, ihApi ca prakaraNAnniSa (va) NNaH, sa ca dharmAdIni na dhyAyatItyavagantavyam, adhunA navamaH kAyotsargabhedaH pradarzyate, iha ca-'aTTa rudaM ca duve' gAhA nigadasiddhA / gAhA nigadasiddhaiva, navaraM 'kAraNiyasahUvi ya nisaNNo'tti yo hi guruvaiyAvRttyAdinA vyApRtaH kAraNikaH sa samartho'pi niSaNNaH krotiiti| itthaM tAvat kAyotsarga uktaH, atrAntare adhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitvAnnehAdhikRtaH, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdiprapaJco vaktavyaH yAvat tacceda mU. (37) 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM jAva appANaM vosirAmi' vR-asya saMhitAdilakSaNA vyAkhyA yathA sAmAyikAdhyayane tathA mantavyA punarabhidhAne ca prayojanaM vakSyAmaH, idamaparaM sUtra mU. (38) icchAmi ThAiuM kAussaggaM jo me devasio aiAro kao kAio vAio mANasio ussutto ummaggo akappo akaraNijjo dujjhAo duvicitio aNAyAro aNicchiabbo asamaNapAuggo nANe daMsaNe caritte sue sAmAie tiNhaM guttINaM cauNhaM kasAyANaM paMcaNhaM mahavvayANaM chaNhaM jIvanikAyANaM sattaNhaM piMDesaNANaM aTThaNhaM pavayaNamAUNaM navaNhaM baMbhaceraguttINaM dasavihe samaNadhamme samaNANaM jogANaM jaM khaMDiaMjaM virAhiaMtassa micchAmi dukkaDaM // vR- tallakSaNaM cedaM-saMhitetyAdi, tatra icchAmi sthAtuM kAyotsarga yo me daivasiko'ticAraH kRta ityAdi saMhitA, padAni tu icchAmi sthAtu kAyotsarga mayA daivasiko'ticAraH kRta ityAdIni, padArthastu 'iSu icchAyA' mityasyottamapuruSasyaikavacanAntasya 'iSugamiSyamAM cha' iti chatve icchAmi bhavati, icchAmi-abhilaSAmi sthAtumiti 'SThA gatinivRttau' ityasya tumpratyayAntasya sthAtumiti Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1496] 255 bhavati, kAyotsarga miti 'ciJ cayana' asya dhajantasya 'nivAsasamiti (citi) zarIropasamAdhAneSvAdezca ka iti cIyate iti kAyaH deha ityarthaH 'sRja visarge' ityasya utpUrvasyadhaji utsarga iti bhavati, zeSapadArtho yathA pratikamaNe tathaiva, padavigrahastu yAni samAsabhAJji padAni teSAmeva bhavati nAnyeSAmiti, tatra icchAmi sthAtuM, kaM?-kAyotsarga-kAyasyotsargaH kAyotsargaH tamiti, zeSapadavigraho yathA prati kramaNe, evaM cAlanA pratyavasthAnaM ca yathAsambhavamupariSTAd vkssyaamH| tathedamanyattu sUtraM mU. (39) tassuttIrakaraNeNaM pAyacchittakaraNeNaM visohIkaraNeNaM visallIkaraNeNaM pAvANaM kammANaM nigghAyaNaTThAe ThAmi kAussaggaM / annattha UsasieNaM nIsasieNaM khAsieNaM chIeNaM jaMbhAieNaM uDueNaM vAyanisaggeNaM bhamalie pittamucchAe suhumehiM aMgasaMcAlehiM suhumehiM khelasaMcAlehiM suhumehiM diTThisaMcAlehiM evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio hujja me kAussaggo jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namukkAreNaM na pAremi tAva kAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi // . vR- 'tasyottarIkaraNena' 'tasyeti tasya-anantaraM prastutasya zrAmaNyayogasaGghAtasya kathaJcit pramAdAt khaNDitasya virAdhitasya vottarIkaraNena hetubhUtena 'ThAmi kAussaggaM'miti yogaH, tatrottarakaraNaM punaH saMskAradvAreNoparikaraNamucyate, uttaraM ca tat karaNaM ca ityuttarakaraNaM anuttaramuttaraM kriyata ityuttarIkaraNaM, kRtiH-karaNamiti, tacca prAyazcittadvAreNa bhavati ata Aha-'pAyacchittakaraNeNaM' prAyazcittazabdArthaM vakSyAmaH tasya karaNaM prAyazcittakaraNaM tena, athavA sAmAyikAdIni pratikramaNAvasAnAni vizuddhau karttavayAyAM mUlakaraNaM, idaM punaruttarakaraNamatastenottarakaraNena-prAyazcittakaraNeneti, kriyA pUrvavata, prAyazcittakaraNaMca vizuddhidvAreNa bhavatyata Aha-'visohIkaraNeNaM' vizodhanaM vizuddhiH aparAdhamalinasyAtmanaH prakSAlanamityarthaH tasyAH karaNaM tena hetubhUtena, vizuddhikaraNaM ca vizalyakaraNadvAreNa bhavatyata Aha-'visallIkaraNeNaM' vigatAni zalyAni-mAyAdIni yasyAsau vizalyastasya karaNaM vizalyakaraNaM tena hetubhUtena, 'pAvANaM kammANaM nigghAyaNaTThAe ThAmi kAussaggaM' pApAnAM saMsAranibandhanAnAM karmaNAMjJAnAvaraNIyAdInAM nirghAtArtha-nirghAtananimittaM vyApattinimittamityarthaH, kiM ?-'tiSThAmi kAyotsarga' kAyasyotsargaH-kAyaparityAga ityarthaH taM, etaduktaM bhavati-anekArthatvAd dhAtUnAM tiSThAmIti-karomi kAyotsarga, vyApAravataH kAyasya parityAgamiti bhAvanA, kiM sarvathA ? netyAha_ 'annatthUsasieNaM'ti anyatrocchrasitena, ucchasitaM muktvA yo'nyo vyApArastena vyApAravat ityarthaH, evaM sarvatra bhAvanIyaM, tatrordhvaM prabalaM vA zvasitamucchasitaM tena, 'nIsasieNaM'ti adhaH zvasitaM niHzvasitaM tena niHzvasitena, 'khAsieNaM ti kAsitaM pratItaM, 'chIeNaM' ti kSutaM pratItameva tenaitadapi, 'jaMbhAieNaM' ti jRmbhitena, vivRtavadanasya prabalapavananirgamo jRmmibhatamucyate, 'uDDueNaM' ti udgAritaM pratItaM, 'vAyanisaggeNaM' ti apAnena pavananirgamo vAtanisargo bhaNyate tena, 'bhamalIe'tti bhramalyA, iyamAkasmikI zarIrabhramilakSaNA pratItaiva 'pittasaMmUrchayA' pittamUrchayA'pi, pittaprAbalyAt manAga mUrchA bhavati, 'suhumehiM aMgasaMcAlehiM' sUkSmairaGgasaJcArairlakSyA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2- 5 / 39 lakSyairgAtravicalanaprakArai romodgamAdibhiH, 'suhumehiM khelasaMcAlehiM' sUkSmaiH khelasaJcArairyasmAt sayogivIryasaddravyatayA te khalvantarbhavanti 'suhumehiM diTThisaMcAlehiM' sUkSmairdRSTisaJcAraiH- nimeSAdibhiH, 'evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio hojja me kAussaggo' evamAdibhiratyAdizabdaM vakSyAmaH, Akriyanta ityAkArA AgRhyanta iti bhAvanA, sarvathA kAyotsargApavAdaprakArA ityarthaH, tairAkArairvidyamAnairapi na bhagno'bhagnaH, bhagnaH sarvathA nAzitaH, na virAdhito'virAdhito, virAdhito dezabhano'bhidhIyate bhavet mama kAyotsargaH kiyantaM kAlaM yAvadityAha T 'jAva arahaMtANaM bhagavaMtANaM namokkAreNaM na pAremi' yAvadarhatAM bhagavatAM namaskAreNa na pArayAmi, yAvaditi kAlAvadhAraNaM, azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantasteSAmarhatAM bhagaH-aizvaryAdilakSaNaH sa vidyate yeSAM te bhagavantasteSAM bhagavatAM sambandhinA namaskAreNa 'namo arahaMtANaM' ityanena na pArayAmi na pAraM gacchAmi, tAvat kimityAha- 'tAva kAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi tti tAvacchabdena kAlanirdezamAha, kArya- dehaM sthAnenaUrdhvasthAnena tathA maunena vAgUnirodhalakSaNena, tathA dhyAyanena zubhena, 'appANaM tti prAkRta zailyA AtmIyaM, anye na paThantyevainamAlApakaM vyutsRjAmi - parityajAmi iyamatra bhAvanA - kArya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhayAsadvAreNa vyutsRjAmi, namaskArapAThaM yAvat pralambabhujo niruddhavAkprasaraH prazastadhyAnAnugatastiSThAmIti, tathAca kAyotsargaparisamAptI namaskAramapaThatastadbhaGga eva draSTavya ityeSa tAvat samAsArthaH, avayavArthaM tu bhASyakAro vakSyati, tatrecchAmi sthAtuM kAyotsargamityAdyaM sUtrAvayavamadhikRtyAha kAyotsargasthAnaMna kArya, prayojanarahitatvAt, tathAvidhaparyaTanavaditi, atrocyate, prayojanarahitatvamasiddhaM, yataHkAussaggaMmi Thio nireyakAo niruddhavaipasaro / jANai suhamegamaNo muNi devasiyAiaiyAraM || parijANiUNaM ya jao saMmaM gurujanapagAsaNeNaM tu / sohe appara so jamhA ya jinehiM so bhaNio || 256 (pra.) (pra.) vR- iha ca sambaddhagAthAdvayamanyakartRkaM tathApi sopayogamiti kRtvA vyAkhyAyate, kAyotsarge uktasvarUpe sthitaH san nirajakAyo-niSprakampadeha iti bhAvanA, niruddhavAkprasaraH- maunavyavasthitaH san jAnIte sukhamekamanA- ekAgracitta, san ko'sau ? - muniH sAdhuH, kiM ? daivasikAticAraM AdizabdAdrAtrikagraha iti gAthArthaH / tataH kimityAha yasmAt kAraNAt samyag-azaThabhAvena gurujanaprakAzanena - gurujananivedaneneti hRdayaM, tuzabdAt tadAdiaSTaprAyazcittakaraNena caH zodhayatyAtmAnamasau, aticAramalinaM kSAlayatItyarthaH taccAticAraparijJAnamavikalaM kAyotsargavyavasthi tasya bhavatyataH kAyotsargasthAnaM kAryamiti, kiMca- yasmAjinairbhagavadbhirayaM kAyotsargo bhaNita-uktaH, tasmAt kAyotsargasthAnaM kAryamiti gAthArthaH // " ni. (1497) kAussagga mukkhapahadesiyaM jANiUNa to dhIrA / divasAiyArajANaNaTTayAi ThAyaMti ussaggaM // vR- yatazcaivamataH 'kAussaggaM mukkhapahadesiyaM' tti mokSapanthAstIrthakara eva bhaNyate tatpradarzakatvAt, kAraNe kAryopacArAt tena mokSapathena dezitaH - upadiSTaH mokSapathadezitastaM, 'jANiUNa' Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1497 ] ti divasAdyaticAraparijJAnopAyatayA vijJAya tato dhIrAH sAdhavaH, divasAticArajJAnArthamityupalakSaNaM rAtryaticArajJAnArthamapi, 'ThAyaMti ussaggaM' ti tiSThanti kAyotsargamityarthaH, tatazca kAyotsargasthAnaM kAryameva, saprayojanatvAt, tathAvidhavaiyAvRtyavaditi gAthArthaH // sAmprataM yaduktaM 'divasAticArajJAnArtha'miti, tatraughato viSayadvAreNa tamaticAramupadarzayannAha ni. ( 1498 ) sayaNAsaNannapANe ceiya jai seja kAya uccAre / samitIbhAvanaguttI vitahAyaraNaMmi aiyAro // vR- zayanIyavitathAcaraNe satyaticAraH, etaduktaM bhavati - saMstArakAderavidhinA grahaNAdau aticAra iti, 'Asana' tti AsanavitathAcaraNe satyaticAraH pIThakAderavidhinA grahaNAdaticAra iti bhAvanA, 'annapANa'tti annapAnavitathAcaraNe satyaticAraH annapAnasyAvidhinA grahaNAdAvaticAra ityarthaH, 'cetiya'tti caityavitathAcaraNe satyaticAraH, caityaviSayaM vitathAcaraNamavidhinA vandane akaraNe cetyAdi, 'jai'thi yativitathAcaraNe satyaticAraH, yativiSayaM ca vitathAcaraNaM yathArhaM vinayAdyakaraNamiti, 'seja'thi zayyAvitathAcaraNe satyaticAraH, zayyA vasatirucyate, tadviSayaM vitathAcaraNamavidhinA pramArjanAdau strayAdisaMsaktAyAM vA vasata ityAdi, 'kAya' iti kAyikavitathAcaraNe satyaticAraH, vitathAcaraNaM cAsthaNDile kAyikaM vyutsRjataH sthaNDile vA'pratyupekSitAdAvityAdi, 'uccAre' tti uccAravitathAcaraNe satyaticAraH uccAraH purISaM bhaNyate vitathAcaraNaM caitadviSayaM yathA kAyikAyAM, 'samiti' tti samitivitathAcaraNe satyaticAraH, samitayazceryAsamiti-pramukhAH paJca yathA pratikramaNe, vitathAcaraNaM cAsAmavidhinA'' sevane'nAsevane cetyAdi, 'bhAvane 'ti bhAvanAvitathAcaraNe satyaticAraH, bhAvanAzcAnityatvAdigocarA dvAdaza, tathA coktam 'bhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tathaikatAnyatve / azucitvaM saMsAraH karmAzravasaMvaravidhizca // nirjaraNalokavistara dharmasvAkhyAtatattvacintAzca / bodheH sudurlabhatvaM ca bhavanA dvAdaza vizuddhAH // ' athavA paJcaviMzatibhAvanA yathA pratikramaNe, vitathAcaraNaM cAsAmavidhisevanenetyAdi, 'gutti' ti guptivitathAcaraNe satyaticAraH, tatra manoguptipramukhAstistrI guptayaH yathA pratikramaNe, vitathAcaraNamapi guptiviSayaM yathA samitiSviti gAthArthaH / itthaM sAmAnyena viSayadvAreNAticAramabhidhAyAdhunA kAyotsargagatasya muneH kriyAmabhidhitsurAhagosamuhanaMtagAI Aloe desie ya aiyAre / savve samANaittA hiyae dose ThavijjAhi // ni. ( 1499 ) 257 vR- goSaH pratyUSo bhaNyate, 'muhanaMtagaM' mukhavastrikA AdizabdAcchepopakaraNagrahaH, tatazcaitaduktaM bhavati - goSAdArabhya mukhavastrikAdau viSaye 'Aloe desie va aticAre tti avalokayetnirIkSeta daivasikAnaticArAn-avidhipratyupekSitApratyupekSitAdIniti, tataH savve samaNAittA' sarvAnaticArAn mukhavastrikApratyupekSaNAdArabhya yAvat kAyotsargAvasthAnamatrAntare ya iti 25.17 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 Avazyaka mUlasUtram -2-5/39 'samANaittA' samApya buddhyavalokanena samApti nItvA etAvanta eta iti, nAtaH paramaticAro'sti tato 'hRdaye' cetasi doSAn-pratiSiddhakaraNAdilakSaNAn AlocanIyAnityarthaH, sthApayediti / ni. (1500) kAuM hiae dose jahakkamaM jA na tAva pArei / tAva suhumANupANU dhammaM sukaM ca jhAijjA / vR- kRtvA hRdaye doSAn yathAkramamiti pratisevanAnulomyena AlocanAnulomyena ca, pratisevanAnulomyaM nAma ye yathA''sevitA iti, AlocanAnulomyaM tu pUrvaM laghava Alocyante pazcAd gurava iti, 'jA na tAva pAreti'tti yAvanna tAvat pArayati gurunaimaskAreNa, 'tAva suhumANupANu'tti tAvaditi kAlAvadhAraNaM, sUkSmaprANApAnaH, sUkSmocchAsanizvAsa ityarthaH, kiM? - 'dhammaM sukaM ca jhAejjA' dharmadhyAnaM pratikramaNAdhyayanoktasvarUpaM zukuM dhyAnaM ca dhyAyediti gAthArthaH / evaMni. (1501) desiya rAiya pakhyi cAummAse taheva varise ya / ikkikke tinni mA nAyavvA paMcaseesu // vR- 'devasiya'tti daivasike pratikramaNe divasena nirvRttaM daivasikaM, 'rAiya'tti, rAtrike, 'pakkhie'tti pAkSike 'cAummAse'tti cAturmAsike tathaiva 'varisi'tti tathaiva vArSike ca, varSeNa nirvRttaM vArSikaM-sAMvatsarikamiti bhAvanA, ekaikasmin pratikramaNe daivasikAdau trayo gamA jJAtavyAH, paJcasveteSu daivasikAdiSu, kathaM trayo gamAH?, sAmAyikaM kRtvA kAyotsargakaraNaM, sAmAyikameva kRtvA pratikramaNaM, sAmAyikameva kRtvA punaH kAyotsargam, iha ca yasmAd divasAdi tIrthaM divasapradhAnaM ca tasmAd daivasikamAdAviti gAthArthaH / atrAha codakaHni. (1502) AimakAussagge paDikamaNe tAva kAu sAmaiyaM / to kiM kareha bIyaM taiaM ca puNo'vi ussgge?|| vR-'AdimakAyotsarge' iti prathamakAyotsarge kRtvA sAmAyikamiti yogaH 'paDikkamaNe tAva bitiyaM kAuM sAmAiyaMti yogaH tA kiM kareha taiyaM ca sAmAiyaM puNo'vi ussaggo' yaH pratikrAntoparIti gAthArthaH / / ni. (1503) samabhAvaMmi ThiyappA ussaggaM kariya to paDikkamai / emeva ya samabhAve Thiyassa taiyaM tu ussagge // vR-cAlanA ceyam, atrocyate-'samabhAvaMmi' gAhA vyAkhyA-iha samabhAvasthitasya bhAvapratikramaNaM bhavati nAnyathA, tatazca samabhAve-rAgadveSamadhyavartini sthita AtmA yasyAsau sthitAtmA, 'ussaggaM kAu (kariya) to paDikkamati' divasAticAraparijJAnAya kAyotsargaM kRtvA guroraticAraM nivedya tatpradattaprAyazcittaM samabhAvapUrvakameva prapadya tataH pratikAmati, 'emeva ya samabhAve Thitassa tatiyaM tu ussagge' evameva ca samabhAve vyavasthitasya satazcAritrazuddhirapi bhavatItikRtvA tRtIyaM sAmAyikaM kAyotsarge pratikrAntottarakAlabhAvini kriyata iti gAthArthaH / / ni. (1504) sajjhAyajhANataosahesu uvaesathuipayANesu / saMtaguNakittaNesu a na huMti punaruttadosA u / vR-pratyavasthAnamidam-'sajjhAyajhANa' gAhA vyAkhyA nigadasiddhA, idAnIM 'jo me devasio Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1504] 259 aiyAro kao' ityAdi sUtramadho vyAkhyAtatvAdanAdhtya 'tassa micchAmi dukkaDaM'ti sUtrAvayavaM vyAcikhyAsurAhani. (1505) mitti miumaddavatte chatti a dosANa chAyaNe hoi / mitti ya merAi Thio dutti duguMchAmi appANaM / / ni. (1506) katti kaDaM me pAvaM ittiya Devemi taM uvasameNaM / eso micchAukkaDapayakkharattho samAseNaM // vR- itthaM (da) gAthAyugalaM yathA sAmAyikAdhyayane vyAkhyAtaM tathaiva dRSTavyamiti, sAmprataM 'tasyottarIkaraNene ti sUtrAvayavaM vivRNvannAhani. (1507) khaMDiyavirahiyANaM mUlaguNANaM sauttaraguNANaM / uttarakaraNaM kIrai jaha sagaDarahaMgagehANaM / / vR- 'khaNDitavirAdhitAnAM' khaNDitAH-sarvatha bhagnA virAdhitAH-dezato bhagnA mUlaguNAnAMprANAtipAtAdivi-nivRttirUpANAM saha uttaraguNaiH-piNDavizudhyAdibhirvarttata iti sottaraguNAsteSAmuttarakaraNaM kriyate, AlocanAdinA punaH saMskaraNamityarthaH, dRSTAntamAha-yathA zakaTarathAGgagehAnAMgantrIcakragRhANAmityarthaH, tathA ca zakaTAnAM khaNDitavirAdhitAnAM akSAvalakAdinottarakaraNaM kriyata iti gAthArthaH / adhunA 'prAyazcittakaraNene ti sUtrAvayavaM vyAcikhyAsurAhani. (1508) pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM tu bhannaI tenaM / pAeNa vAvi cittaM visohae tena pacchittaM / / vR- 'pAvaM' gAhA, vyAkhyA-pApaM-karmocyate tat pApaM chinatti yasmAt kAraNAt prAkRta(r)lyA 'pAyacchittaMti bhaNyate, tena kAraNena, saMskRte tu pApaM chinattIti pApacchiducyate, prAyaso vA cittaM-jIvaM zodhayati-karmamalinaM vimalIkaroti tena kAraNena prAyazcittamucyate, prAyo vA-bAhulyena cittaM svena svarUpeNa asmin satIti prAyazcittaM, prAyograhaNaM saMvarAderapi tathAvidhacittasadbhAvAditi gAthArthaH // adhunA 'vizodhikaraNe' tyAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''hani. (1509) davve bhAve ya duhA sohI sallaM ca ikkamikkaMtu / . savvaM pAvaM kammaM bhAmijjai jena saMsAre / / vR-'davve bhAve ya duhA sohI' gAhA-dravyato bhAvatazca dvividhA vizuddhiH, zalyaM ca, 'ekkamekkaM tu'tti ekaikaM zuddhirapi dravyabhAvabhedena dvidhA, zalyamapItyarthaH / tatra dravyazuddhiH rUpAdinA vastrAderbhAvazuddhiH prAyazcittAdinA''tmana eva, dravyazalyaM kaNTakazilImukhaphalAdi, bhAvazalyaM tu mAyAdi, sarvaM jJAnAvaraNIyAdi karma pApaM vartate, kimiti ? -bhrAmyate yena kAraNena tena karmaNA jIvaH saMsAre-tiryagnArakAmarabhavAnubhavalakSaNe, tathA ca dagdharajjukalpena bhavopagrAhiNA'lpenApi satA kevalino'pi na muktimAsAdayantIti dAruNaM saMsArabhramaNanimittaM karmeti gAthArthaH sAmpratam 'anyatrocchrasitene'tyavayavaM vivRNotini. (1510)ussAsaM na niraMbhai Abhiggahiovi kimua ciTThA u?| sajjamaraNaM nirohe suhumussAsaM tu jayaNAe // vR- UrdhvaM prabalaH zvAsa ucchvAsaH taM 'na niraMbhai'tti na niruNaddhi, 'Abhiggahiovi' For Private & Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 Avazyaka mUlasUtram - 2-5 / 39 abhigRhyata iti abhigrahaH abhigraheNa nirvRtta AbhigrahikaH- kAyotsargastadavyatirekAt tatkarttA'pyAbhigrahiko bhaNyate, asAvaphayabhibhavakAyotsargakArya pItyarthaH, 'kimuta ceTThA utti kiM punazceSTAkAyotsargakArI, sa tu sutarAM na niruNaddhi ityarthaH kimityata Aha- 'sajamaraNaM nirohe' tti sadyomaraNaM nirodhe ucchvAsasya, tatazca 'suhumussAsaM tu jayaNAe 'tti sUkSmocchvAsameva yatanayA muJcati, nolbaNaM, mA bhUt sattvaghAna iti gAthArthaH // 1 adhunA 'kAsite' tyAdisUtrArtha-prackiTiSayedamAha ni. (1511) kAsakhuajaMbhie mA hu satthamaNilo'nilassa tivvuNho / asamAhI ya nirohe mA masagAI a to hattho / vR- 'kAsakhuyajaMbhie' gAhA vyAkhyA-iha kAyotsarge kAsakSutajRmbhitAdIni yatanayA kriyante, kimiti ? -'mA hu satyamanilo'nilassa tivvuNho' tti mA zastraM bhaviSyati kAsitAdi - samudbhavo'nilo vAyuranilasya-bAhyasya vAyoH, kiMbhUtaH ? - tIvroSNaH, bAhyAnilopekSayA atyuSNa ityarthaH / na ca na kriyante na ca nirudhyanta eva na 'asamAhI ya nirohe' tti (sarvathArodhe) asamAdhizca cazabdAt maraNamapi sambhAvyate kAsitAdinirodhe sati, ' mA masagAI 'tti mA masakAdayazca kAsitAdisamudbhavapavana zleSmAbhihatA mariSyanti jRmbhite ca vadanapravezaM kariSyanti tato hasto'grato dIyata iti yataneyamiti gAthArthaH // Aha- niHzvasiteneti sUtrAvayavo na vyAkhyAyate iti kimatra kAraNam ?, ucyate, ucchrasitena tulyayogakSematvAditi, idAnIm 'udgAritene' tyAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''ha ni. (1512 ) vAyanisagagguDDoe jayaNAsaddassa neva ya niroho / uDDo vA hattho bhamalamucchAsu a niveso // vR- vAtanisargaH-uktasvarUpa udgAro'pi tatrAyaM vidhiH yatanA zabdasya kriyate na nisRSTaM mucyata iti, 'neva ya niroho' tti naiva ca nirodhaH kriyate, asamAdhibhAvAdeva, udgAre vA hasto'ntare dIyata iti 'bhamalImucchAsu ya niveso' mA sahasApatitasyAtmavirAdhanA bhaviSyatIti gAthArthaH / / sAmprataM 'sUkSmairaGgasaJcArai' rityAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''havIriyasajogayAe saMcArA suhumabAyarA dehe / ni. (1513) bAhiM romaMcAI aMto khelANilAIyA || vR- vIryasayogatayA kAraNena saMcArAH sUkSmabAdarA dehe avazyaMbhAvino, vIryaM vIryAntarAyakSayopazamakSayajaM khalvAtmapariNAmo bhaNyate yogAstu-manovAkkAyAstatra vIryasayoga tayaivAticArAH sUkSmabAdarA bhavanti na kevalAt vIryAditi deha eva ca bhavati nAdehasya, tatra bahI romaJcAdaya AdizabdAdutkampagrahaH 'anto khelAnilAdIyA' antaH madhye zleSmAnilAdayo vicarantItyarthaH, iti gAthArthaH / adhunA 'sUkSmairdRSTisaJcArai' riti sUtrAvayavaM vyAkhyAnayati ni. (1514) ava loacalaM cakkhU manuvva taM dukkaraM thiraM kAuM / rUvehiM tayaM khippai sabhAvao vA sayaM calai // - vR- avalokanamAlokastasminnavaloke calaM avalokacalaM darzanalAlasamityarthaH, kiM ? -cakSuHnayanaM, yatazcaivamato manovad - antaHkaraNamiva tacakSurduSkaraM sthiraM kartuM na zakyata ityarthaH, Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1514] 261 yato rUpaistadAkSipyate svabhAvato vA svabhAvena vA naisargikeNa svayaM calati, Atmanaiva calatIti gAthArthaH // yasmAdevaM tasmAt ni. (1515) na kuNai nimesajuttaM tatthuva oge na jhANa jhAijjA / eganisiM tu pavanno jhAyai sAhU animisaccho'vi / vR- na karoti nimeSa (rodha) yalaM kAyotsargakArI, kimiti ?, 'tatthuvaoge na jhANa jhAeja' ti tatra - nirnimeSayat tu pratimAM pratipanno mahAsattvo dhyAyati samarthaH animeSAkSo'pi animiSe akSiNI yasya saH animiSAkSaH nizcalanayana iti gAthArthaH / / adhunA evamAdibhirAkArairityAdi- sUtrAvayavavyAcikhyAsayAha ni. (1516) aganIo chiMdija va bohiyakhobhAi dIhaDako vA / AgArehiM abhaggo ussaggo evamAIhiM || vR- 'agani 'tti yadA jyotiH spRzati tadA prAvaraNAya kalpagrahaNaM kurvato na kAyotsargabhaGgaH, Aha- namaskAramevAbhidhAya kimiti tadgrahaNaM na karoti ? yena tad bhaGgo na bhavati, ucyate, nAtra namaskArapAraNamevAviziSTaM kAyotsargamAnaM kriyate, kiM tu yo yat parimANo yatra kAyotsarga uktastata UrdhvaM parisamApte'pi tasminnamaskAramapaThato bhaGga ityAdi, aparisamApte'pi ca paThato bhaGga eva, sa cAtra na bhavatIti, evaM sarvatra bhAvanIyaM, 'chiMdija va 'tti mArjArImUSakAdibhirvA purato yAyAt, atrApyagrataH sarato na kAyosargabhaGgaH, 'bohiyakhobhAI' tti bodhikAH- stenakAstebhyaH kSobhaH saMbhramaH, AdizabdAdrAjAdikSobhaH parigRhyate, tatrAsthAne'pyuccArayato ( 'nuccArayato ) vA na kAyautsargabhaGgo 'dIhaDakko ve 'tti sarpadaSTe cAtmani pare vA sahasA akANDa evoccArayataH, tathaiva Akriyanta ityAkArAstairAkArairabhagnaH syAt kAyotsarga evamAdibhiriti gAthArthaH // adhunaughataH kAyotsargavidhipratipAdanAyAha 1 ni. (1517) te puna sasUrie ciya pAsavaNuccArakAlabhUmIo / pehittA atthamie ThaMtussaggaM sae ThANe // vRte punaH kAyotsargakarttAraH sasUrya eva divase prazravaNoccArakAlabhUmayaH (mIH) pratyupekSante, dvAdaza prazravaNabhUmayaH AlayaparibhogAntaH SaT SaT bahiH, evamuccArabhUmayo dvAdaza, pramANaM cAsAM tiryag jaghanyena hastamAtramadhazcatvAryaGgulAni yAvat acetanaM, utkRSTatastu sthaNDilaM dvAdaza yojanamAnaM, na ca tenehAdhikAraH, tistrastu kAlabhUmayaH-kAlamaNDalAkhyAH, yAvaccainamanyaM cazramaNayogaM kurvanti kAlavelAyAM tAvat prAyaso'stamupayAtyeva savitA tatazca 'atthamie ThaMti ussaggaM sae ThANe' tti uktamanyathA yasya yadaiva vyApAraparisamAptirbhavati sa tadaiva sAmayikaM kRtvA tiSThatIti gAthArthaH / ayaM ca vidhiH kenacit kAraNAntareNa gurorvyAghAte sati / ni. ( 1518) jai puna nivvAghAe AvAsaM to kariMti savvevi / saDDhAikahaNavAghAyayAi pacchA gurU ThaMti // vR- 'jai puna nivvAghAo' vyAkhyA yadi punarnirvyAghAta eva sarveSAmAvazyakaM - pratikramaNaM tataH kurvanti sarve'pi sahaiva guruNA 'saGghAdikahaNavAghAte pacchA guru ThaMti 'tti nigadasiddhamiti gAthArthaH / / yadA ca pazcAd guravastiSThanti tadA 1 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 Avazyaka mUlasUtram -2-5/39 ni. (1519) sesA u jahAsattiM ApuchittANa ThaMti saTTANe / suttatthasaraNaheuM Ayarie~ ThiyaMmi devasiyaM / / vR- 'sesA u jahAsattI' gAhA vyAkhyA-zeSAstu sAdhavo yathAzakti-zaktayanurUpaM yo hi yAvantaM kAlaM sthAtu samarthaH ApuchittA gurU ThaMti saTThANe sAmAyikaM kAUNa,kiMnimittaM ? 'suttatthasaraNaheuM' sUtrArthasmaraNanimittaM-'Ayarie ThiyaMmi devasiyaM' Ayarie purao Thie tassa sAmAiyAvasANe devasiyaM aiyAraM citeMti, anne bhaNaMti-jAhe Ayario sAmAiyaM kaDDai tAhe tevi tayaTThiyA ceva sAmAiyasuttamanupehaMti guruNA saha pacchA devasiyaM ti gAthArthaH / / zeSAzca yathA zaktirityuktaM, yasya kAyotsargeNa sthAtuM zaktireva nAsti sa kiM kuryAditi tadgataM vidhimabhidhitsurAhani. (1520) jo hunja u asamattho bAlo vuDDo gilANa pritNto|| so vikahAivirahio jhAijA jA gurU Thati / / vR- 'jo hujja u asamattho' gAhA vyAkhyA-yaH kazcit sAdhu vedasamarthaH kAyorseNa sthAtuM, sa kiMbhUta ityAha-bAlo vRddho glAnaH 'paritaMto'ti parizrAnto guruvaiyAvRtyakaraNAdinA asAvapi vikathAdivirahitaH san dhyAyet sUtrArthaM 'jA gurU ThaMti'tti yAvad guravastiSThanti kAyotsargamiti gAthArthaH / AcArye sthite daivasikamityuktaM tadgataM vidhimabhidhitsurAhani. (1521) jA devasiaM duguNaM ciMtai gurU ahiMDao'cihu~ / bahuvAvArA iare egaguNaM tAva ciMtaMti // vR- 'jA devasiyaM duguNaM ciMtai' gAhA -nigadasiddhA, navaraM ceSTA vyaapaarruupaa'vgntvyaa|| ni. (1522) namukkAracauvIsagakiikammAloaNaM paDikkamaNaM / kAlena taducieNaM pAreI thovaciTTho'vi // vR-namokkAracauvIsaga' gAhA vyAkhyA-'namokkAre tti kAussaggasamattIe namokkAreNa pAreMti namo arahaMtANaMti, 'cauvIsaga' tti puNo jehiM imaM titthaM desiyaM tesiM titthagarANaM usabhAdINaM cauvIsatthaeNaM ukvittaNaM kareMti, logassujoyagareNaMti bhaNiyaM hoti, "kitikamme'tti tao vaMdiuMkAmA guruM saMDAsayaM paDilehittA uvavisaMti, tAhe muhaNaMtagaM paDilehiya sasIsovariyaM kAyaM pamajaMti, pamaJjittA pareNa vinaeNa tikaraNavisuddhAM kitikammaM kareMti, vandanakamityarthaH, uktaM ca "AloyaNavAgaraNAsaM pucchaNapUyaNAe sajjhAe / avarAhe ya gurUNaM vinao mUlaM ca vaMdanaga // " ___ - mityAdi 'AloyaNaM'ti evaM ca vaMdittA utthAya ubhayakaragahiyaraoharaNAddhAvaNayakAyA puvvapariciMtie dose jahArAyaniyAe saMjayabhAsAe jahA gurU suNei tahA pavaDDamANasaMvegA bhayavippamukkA appaNo vizuddhiAnimittamAloyaMti, uktaM ca ___ "vinaeNa vinayamUlaM gaMtUNAyariyapAyamUlaMmi / / jANAvijja suvihio jaha appANaM taha paraMpi / / 1 / / kayapAvAvi manusso Aloiu nidiu gurusayAsa / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1522 ] hoi airegalahUA Ahariyabharovva bhAravaho // 2 // (tathA) - uppannANuppannA mAyA anumaggao nihaMtavvA / AloyaNaniMdanagarahaNAhiM na puNo siyA bitiyaM // 3 // tassa ya pAyacchittaM jaM maggaviU gurU uvaisaMti / taM taha anucariyavvaM anavatthapasaMgabhIeNaM ||4|| 'paDikkamaNaM'tti - 'AloiUNa dose guruNA paDidinnapAyacchittA u / sAmAiyapuvvaM samabhA (vA) vaThiyA paDikamaMti ||1|| 263 sammamuvauttA payaMpaeNa paDikkamaNaM kaGkheti, anavatthapasaMgabhIyA, anavatthAe puna udAharaNaM tilahAragakappaTTagotti, 'kitikammaM 'ti tao paDikkamithA khAmaNAnimittaM paDikkaMtAyavattaniveyaNatthaM ca vaMdaMti, tao AyariyamAdI paDikkamaNatthameva daMsamANA khAmeMti, uktaM caAyariuvajjhAe sIse sAhaMmie kulagaNa ya / je me keSvi kasAyA savve tiviheNa khAmemi ||1|| savvassa samaNasaMghassa bhagavao aMjaliM kariya sIse / savvaM khamAvaittA khamAmi savvassa ahayaMpi // 2 // savvarasa jIvarAsissa bhAvao dhammanihiyaniyacitto / savvaM khamAvaittA khamAmi savvassa ahayaMpi || 3 |" ityAdi 'durAloiyaduppaDikkaMte ya ussagge tti evaM khAmittA AyariyamAdI tato durAloiyaM vA hojjA duppaDikaMtaM vA hojjA anAbhAgAdikAraNeNa tato punAvi kayasAmAiyAM carittabiso - haNatthameva, kAussaggaM kareMtitti gAthArthaH // 'esa carittussaggo' gAhA vyAkhyAesa carittussaggo daMsaNasuddhIi taiyao hoi / suanANassa cauttho siddhANa thuI a kiikammaM || ni. (1523) vR- esa carittusaggAtti carittAtiyAravisuddhinimittotti bhaNiyaM hAi; ayaM ca paMcAsussAsaparimANA / / tatA namokkAreNa pArettA vizuddhacarittA vizuddhadesayANaM daMsaNavisuddhinimittaM nAmukkittaNaM kareMti, carittaM visohiyamiyANi daMsaNaM visohijjatittikaTTu, taM puna nAmukkittaNameva. karaMti, mU. (40-46 ) logassujoyagare0 vR- 'logassujjoyagare' tyAdi, ayaM caturviMzatistave nyakSeNa vyAkhyAta iti neha punarvyAkhyAyate, caturviMzatistavaM cAbhidhAya darzanavizuddhinimittameva kAyotsarga cikIrSavaH punaridaM sUtraM paThanti mU. (47) savvaloe arihaMtaceiyANaM karemi kAussaggaM vaMdaNavattiyAe pUaNavattiyAe sakkAravattiyAe sammANavattiyAe bohilAbhavattiyAe niruvasaggavattiyAe saddhAe mehAe dhiie dhAraNAe anuppehAe vaDDhamANIe ThAmi kAussaggaM / / vR- sarvaloke'rhaccaityAnAM karomi kAyotsargamiti, tatra lokyate-dRzyate kevalajJAnabhAsvateti lokaH- caturdazarajjvAtmakaH parigRhyata iti, uktaM ca Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Avazyaka mUlasUtram -2-5/40 "dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kSetram / tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam / / 1 / / sarvaH khalvadhastiryagUrdhvabhedabhinnaH, sarvazcAsau lokazca 2 tasmin sarvaloke, trailAkya ityarthaH, tathAhi-adholAke camarAdibhavaneSu tiryaglAka dvIpAcalajyAtiSkavimAnAdiSu santyavArhaccaityAni Urddhaloke saudharmAdiSu santyavAhaiccaityAni, tatrAzakAdyaSTamahAprAtihAryarUpAM pUjAmarhantItyarhantaHtIrthakarAsteSAM caityAni-pratimAlakSaNAni arhaccaityAni, iyamatra bhAvanA-cittam-antaHkaraNaM tasya bhAva karmaNi vA varNadraDhAdilakSaNa SyaJi kRte caityaM bhavati, tatrArhatAM pratimAH prazastasamAdhicittAtpAdanAdarhaccaityAni bhaNyante, teSAM kiM ? -karomItyuttamapuruSaikavacananirdezanAtmA'bhyupagamaM darzayati, kimityAha-kAyaH-zarIraM tasyotsargaH-kRtAkArasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya parityAga ityarthaH, taM kAyotsargaM, Aha-kAyasyotsarga iti SaSThyA samAsaH kRtaH, arhaccaityAnAmiti prAguktaM, tat kimarhaccaityAnAM kAyAtsarga karoti ?, netyucyate, SaSThInirdiSTaM tatpadaM padadvayamatikramya maNDUkaplutyA vandanapratyayamityAdibhiH sambadhyate, tatA'rhaccaityAnAM vandanapratyayaM karomi kAyotsargamiti draSTavyam, tatra vandanam-abhivAdanaM prazastakAyavAGmanaH pravRttirityarthaH, tatpratyayaM-tannimittaM, tatphalaM me kathaM nAma kAyAtsargAdityatA'rthamityevaM sarvatra bhAvanA kAryA, tathA 'pUyaNavattiyAe'tti pUjanapratyayaM-pUjAnimittaM, tatra pUjana-gandhamAlyAdibhirabhyarcanaM, tathA 'sakkAravattiyAe'tti satkAra-pratyayaM-satkAranimittaM, tatra pravaravastrAbharaNAdibhirabhyarcanaM satkAraH, Aha-yadi pUjanasatkArapratyayaH kAyotsargaH kriyate tatastAvava kasmAnna kriyete?, ucyate, dravyastavatvAdapradhAnatvAd, uktaM ca-'davvatthau bhAvatthau' ityAdi, ataH zrAvakaH pUjanasatkArAvapi kurvantyeva, sAdhavastu prazastAdhyavasAyanimittamavamabhidadhati, tathA 'sammANavattiyAe'tti sanmAnapratyayaM-sanmAna-nimittaM, tatra stutyAdibhirguNonatikaraNaM sanmAnaH, tathA mAnasaH prItivizeSa ityanye, atha vandanapUjanasatkArasanmAnA eva kiMnimittamityata Aha-'bohilAbhavattiyAe' bodhilAbhapratyayaM-bodhilAbhanimittaM pretya jinapraNItadharmaprAptirvodhilAbho bhaNyate, atha bodhilAbha eva kiMnimittamityata Aha niruvasaggavattiyAe' nirupasargapratyayaM-nirupasanimittaM, nirupasargo-mokSaH, __ayaM ca kAyotsargaH kriyamANo'pi zraddhA (di) vikalasya nAbhilaSitArthaprasAdhanAyAlamityata Aha-'saddhAe mehAe dhiIe dhAraNAe anuppehAe vaddhamANIe ThAmi kAussaggaM'ti zraddhayA hetubhUtayA tiSThAmi kAyotsargaM na balAbhiyAgAdinA zraddhA-nijo'bhilASaH, evaM meghayA-paTutvena, na jaDatayA, anye tu vyAcakSate-medhayeti maryAdAvartitvena nAsamaJjasatayeti, evaM dhRtyAmanaHpraNidhAnalakSaNayA na punA rAgadveSAkulatayA, dhAraNayA-arhadguNAviSkaraNarUpayA na tacchUnyatayA, anuprekSayA-arhadaguNAnAmeva muhurmuharavicyutirUpeNAnucintanayA na tavaikalyena, varddhamAnayeti pratyekamabhisambadhyata, zraddhyA varddhamAnayA evaM medhayatyAdi, evaM tiSThAmi kAryotsargam, Aha-uktameva prAkkarobhi kAyotsarga sAmprataM tiSThAmIti kimarthamiti ?, ucyate, 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA itikRtvA karomi kariSyAmIti kriyAbhimukhyamuktamidAnI tvAsannataratvAt kriyAkAlaniSThAkAlayAH kathaJcidabhedAt tiSThAmyeva, Aha-kiM sarvathA ?, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1523] netyAha 265 'annatthUsasieNamityAdi pUrvavat yAvadvosirAmi' tti, eyaM ca suttaM paDhittA paNavIsUsAsaparimANaM kAussaggaM kareMti, 'daMsaNavisuddhIya taiu'tti tRtIyatvaM cAsyAtIcArAlocanaviSayaprathamakAyotsargApekSayati, tao namokkAreNa pArettA suyanANaparivuDDinimittaM atiyAravisohaNatthaM ca suyadhammassa bhagavao parAe bhattIe tapparUvaganamokkArapuvvayaM thuI paDhaMti, taM - mU. (48) pukkharavaradIvaDDhe dhAyaiDa ya jaMbuddIve ya / bhara heravayavidehe dhammAi gare nama'sAmi || vR- puSkarANi-padmAni tairvaraH - pradhAnaH puSkaravaraH 2 zcAsau dvIpazceti samAsaH, tasyArdhaM mAnuSottarAcalArvAgvartti tasmin tathA dhAtakInAM khaNDAni yasmin sa dhAnakIkhaNDo dvIpastasmiMzca, tathA jambopalakSitastatpradhAno vA dvIpo jambUdvIpastasmiMzca, eteSvaddhaitRtIyeSu dvIpeSu mahattarakSetraprAdhAnyAGgIkaraNataH pazcAnupUrvyopanyasteSu yAni bharatairAvatavidehAni prAkRtazailyA tvekavacananidezaH dvandvaikavadbhAvAd bharatairAvatavideha ityapi bhavati, tatra dharmAdikaraNAnnamasyAmi'durgati-prasRtAn jIvAn, yasmAd dhArayata tataH / dhatta caitAn zubhasthAne, tasmAd dharmma iti smRtaH // sa ca dvibhedaH - zrutadharmazcAritradharmazca zrutadharmeNehAdhikAraH, tasya bharatAdiSvAdau karaNazIlAstIrthakarA evAtasteSAM stutiruktA, sAmprataM zrutadharmasya procyatetamatimirapaDalaviddhaMsaNassa suragaNanariMdamahiassa / mU. (49) sImAdharassa vaMde papphoDiyamohajAlassa || vR- 'tamatimirapaDalaviddhaMsaNassa suragaNe' tyAdi, tamaH - ajJAnaM tadeva timiraM athavA tamaHbaddhaspRSTanidhattaM jJAnAvaraNIyaM nikAcitaM timiraM tasya paTalaM-vRndaM tamastimirapaTalaM tad vidhvaMsayati nAzayatIti tamastimirapaTalavidhvaMsanaH tasya, tathA cAjJAnanirAsanaivAsya pravRttiH, tathA suragaNanarendramahitasya, tathA cAgamamahimAnaM kurvantyeva surAdayaH tathA sImAM-maryAdAM dhArayatIti sImAdharaH, sIni vA dhArayatIti tasyeti, tRtIyArthe SaSThI, taM vande, tasya vA yat mAhAtmyaM tad vande, athavA tasya vanda iti vandanaM karomi, tathAhi - Agamavanta eva maryAdAM dhArayanti, kiMbhUtasya ? -prakarSeNa sphoTitaM mohajAlaM-mithyAtvAdi yena sa tathocyate tasya, tathA cAsmin sati vivekino mohajAlaM vilayamupayAtyeva, itthaM zrutadharmamabhivandyAdhunA tasyaiva guNopadarzanadvAreNa pramAdAgoracaratAM pratipAdannAha pU. (50) jAIjarAmaraNasogapaNAsaNarasa, kallANapukkhalavisAlasuhAvassa / ko devadAnavanariMdagaNacciassa, dhammassa sAramuvalabbha kare pamAyaM ? | vR- 'jAIjarAmaraNa'tyAdi, jAtiH - utpattiH jarA-vayohAniH maraNaM - prANatyAgaH zIkaH - mAnaso duHkhavizeSaH, jAtizca jarA ca maraNaM ca zokazceti dvandvaH, jAtijarAmaraNazokAn praNAzayatiapanayati jAtijarAmaraNazokapraNAzanastasya, tathA ca zrutadharmoktAnuSThAnAjjAtyAdayaH praNazyantyeva, anena cAsyAnarthapratighAtitvamAha, kalyam - ArogyaM kalyamaNatIti kalyANaM, kalyaM zabdayatItyarthaH, puSkalaM sampUrNaM na ca tadalpaM kiM tu vizAlaM vistIrNaM sukhaM pratItaM kalyANaM puSkalaM vizAlaM sukhamAvahati - prApayatIti kalyANapuSkalavizAlasukhAvahastasya, tathA ca Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 Avazyaka mUlasUtram -2-5/50 zrutadharmoktAnuSThAnAduktalakSaNamapavargasukhamavApyata eva, anena cAsya viziSTArthaprasAdhakatvamAha, kaH prANI devadAnavarendragaNArcitasya zrutadharmasya sAraM-sAmarthyamupalabhya-rASTrA vijJAya kuryAt pramAdaM sacetananaH ? cAritradharme pramAdaH kartuM na yuktaM iti hRdayam, Aha-suragaNanarendramahitasyetyuktaM punardevadAnavarendragaNArci tasyeti kimarthamiti ?, atrocyate, tannigamanatvAdadoSaH, tasyaivaMguNasya dharmasya sAramupalabhya kaH sakarNaH pramAdI bhaveccAritradharma iti, yatazcaivamataH mU. (51) siddhe bho ! payao namo jinamae naMdI sayA saMjame, devanAgasuvaNNakinnaragaNassabbhuabhAvaccie / logo jattha paiDio jagamiNaM telukkamaccAsuraM, dhammo vaDau sAsao vijayaU dhammuttaraM vaDDau / vR-'siddhe bho payao namo jinamaye'ityAdi, siddhe-pratiSThite prakhyAte bho ityetadatizayinAmAmantraNaM pazyantu bhavantaH prayato'haM-yathAzakhtayodyataH prakarSeNa yataH, itthaM parasAkSikaM bhU(ka) tvA punarnamaskaroti-'namo jinamate' arthAd vibhaktipariNAmo namo jinamatAya, tathA cAsmin sati jinamate nandiH-samRddhiH sadA-sarvakAlaM, kva?-saMyame-cAritre, yathoktaM- paDhamaM nANaM tao daye' tyAdi, kiMbhUte saMyame ?-devanAgasuvarNakinnaragaNaiH sadbhUtabhAvenArcite, tathA ca saMyamavantaH aya'nta eva devAdibhiH, kiMbhUte jinamate?-lokyate'neneti lokaH-? jJAnameva sa yatra pratiSThitaH, tatha jagadidaM jJeyatayA, kecitta manuSyalokameva jagat manyante ityata Aha-trailokhyamanuSyAsuraM, AdhArAdheyarUpamityarthaH, ayamitthaMbhUtaH zrutadharmo varddhatAM-vRddhimupayAtu zAzvataH-dravyArthAdezAnnityaH, tathA coktaM-'dravyAdizAt ityeSA dvAdazAGgI na kadAcid nAsIdi'tyAdi, anye paThanti-dharmo varddhatAM zAzvataM iti, asmin pakSe kriyAvizeSaNametat, zAzvat varddhatAM apracyutyeti bhAvanA, vijayatAM karmaparapravAdivijayeneti hRdayaM, tathA dharmottaraM-cAritradharmottaraM varddhatu, punarvRddhyabhidhAnaM mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryeti pradarzanArthaM, tathA ca tIrthakaranAmakarmahetUn pratipAdayatoktaM-"appuvvaNANagahaNe''tti, mU. (52) suassa bhagavao karemi kAussaggaM vaMdaNa0 anntth0| vR- 'suyassa bhagavao karemi kAussaggaM vaMdaNavattiyAe' ityAdi prAgavat, yaavdvosiraami| eyaM suttaM paDhittA paNuvIsussAsameva kAussaggaM karemi, Aha ca-'suyanANassa cauttho tti, tao namokkAreNa pArittA visuddhacaraNadaMsaNasuyAiyArA maMgalanimittaM caraNadasaNasuyadesagANaM siddhANaM thuiM kaDDeti, bhaNiyaM ca-'siddhANa thuI yatti, sA ceyaM stutiH-- mU. (53) siddhANaM buddhANaM pAragayANaM paraMparagayANaM / loyaggamuvagayANaM namo sayA savvasiddhANaM // vR-sitaM dhyAtameSAmiti siddhA nirdagdhakarmendhanA ityarthastebhyaH siddhebhyaH, te ca sAmAnyato vidyAsiddhA api bhavantyata Aha-buddhebhyaH, tatrAvagatAzeSaviparItatattvA buddhA ucyante, tatra kaizcit svatantratayaiva te'vi svatIrthejjvalanAya ihAgacchanti ityabhyupagamyante ata Aha-- 'pAragatebhyaH' pAraM-paryantaM saMsArasya prayojanavAtasya ca gatAH pAragatAH tebhyaH, te'pi cAnAdisiddhaikajagatpatIcchAvazAt kaizcit tathA'bhyupagamyante ata Aha-'paramparagatebhyaH' paramparayA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- ni. 1523] 267 ekenAbhivyaktArthAdAgamAt (kazcit) pravRtto'nyenAbhivyaktAdarthAdanyo'nyenApyanya ityevabhUtayA gatAH paraMparagatAstebhyaH, Aha-prathamaeva kenAbhivyaktArthAdAgamAt pravRtta iti ?, ucyate, anAditvAt siddhAnAM prathamatvAnupapattiriti, athavA kathaJcit karmakSayopazamAt darzanaM darzanAt jJAnaM jJAnAccAritramityevaMbhUtayA paramparayA gatAstebhyaH, te'pi ca kaizcit sarvalokApannA eveSyanta ityata Aha-'lokAgramupagatebhyaH' lokAgram-ISatprAgbhArAkhyaM tamupagatAH tebhyaH, Aha-kathaM punariha sakalakarmavipramuktAnAM lokAgraM yAvadgatirbhavati? bhAve vA sarvadaiva kasmAnna bhavatIti?, atrocyate, pUrvAvedhavazAd daNDAdicakrabhramaNavat samayamevaikamavaseyeti, namaH sarvadA-sarvakAlaM 'sarvasiddhebhyaH' tIrthasiddhAdibhedabhinnebhyaH, athavA sarvaM sAdhyaM siddhaM yeSAM te tathA tebhyaH, itthaM sAmAnyena sarvasiddhanamaskAraM kRtvA punarAsannopakAritvAd vartamAnatIrthAdhipateH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminaH stuti kurvantimU. (54) jo devANavi devo jaM devA paMjalI namasaMti / taM devadevamahiaMsirasA vaMde mahAvIraM // vR- 'jo devANavi devo jaM devA paMjalI'tyAdi, yo bhagavAn mahAvIraH devAnAmapibhavanavAsyAdInAM devaH, pUjyatvAt, tathA cAha-yaM devAH prAJjalayo namasyanti-vinayaracitakarapuTAH santaH praNamanti, taM 'deva-devamahiyaM devadevAH-zakrAdayaH taiH mahitaM-pUtiM zirasA uttamAGgenetyAdarapradarzanArthamAha, vande, taM kaM? -'mahAvIraM' 'Ira gatipreraNamo rityasya vipUrvasya vizeSeNa Irayatikarma gamayati yAti vA zviAmiti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH taM, itthaM stuti kRtvA punaH phalapradarzanArthamidaM paThatimU. (55) ikko'vi namukkAro jinavaravasahassa vddhmaannss| saMsArasAgarAo tArei naraM va nAriM vA / vR. 'ikko'vi namokkAro jinavaravasahasse' tyAdi, eko'pi namaskAro jinavaravRSabhasya varddhamAnasya saMsArasAgarAttArayati naraM vA nArI vA, iyamatra bhAvanA- sati samyagdarzane parayA bhAvanayA kriyamANa eko'pi namaskAraH tathAbhUtAdhyavasAyaheturbhavati yathAbhUtAcchreNimavApya nistarati bhavodadhimityataH kAraNe kAryopacArAdetadevamucyate, anyathA cAritrAdivaiphalyaM syaat| mU. (56) ujiMtaselasihare dikkhA nANaM nisIhiA jassa / taM dhammacakkavahi ariTThanemiM namasAmi // mU. (57) cattAri aTTha dasa do ya vaMdiA jinavarA cauvvIsaM / paramaniTiaTThA siddhA siddhiM mama disaMtu // - etAstistraH stutayo niyamenocyante, kecidanyA api paThanti, na ca tatra niyamaH, 'kitikama' puNo saMDaMsayaM paDilehiya uvavisaMti, muhapottiyaM paDilehaMti sasIsovarayiM kAyaM paDilahittA Ayariyassa vaMdanaM kareMti'tti gAthArthaH // Aha-kiMnimittamidaM vandanakamiti ?, ucyateni. (1524) sukayaM ANattiM piva loge kAUNa sukayakiikammaM / vaTuMtiyA thuIo guruthuigahaNe kae tinni / / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 Avazyaka mUlasUtram -2- 5/57 vR- 'sukayaM ANattiMpiva loe kAUNaM' ti jahA ranno manussA AnattigAe pesiyA paNAmaM kAUNa gacchaMti, taM ca kAUNa puNo paNAmapuvvagaM nivedeMti, eva sAhuNo'vi sAmAiyaguruvaMdanapuvvagaM carittAdivisohiM kAUNa puNo sukayakitikammA saMto guruNo nivedaMti-bhagavaM ! kayaM te pesaNaM AyavisohikAragaMti, vaMdaNaM ca kAUNa puNo ukkuDuyA AyariyAbhimuhA vinayaratiyaMjalipuDA ciTThati, jAva gurU thuigahaNaM kareMti, tato pacchA samattAe paDhamadhutIe thuI kaDDhita vinautti, tao thuI vahU'tiyAo kaDDeti tinni, ahavA vatiyA thuio gurudhutigahaNe kae tinnitti gAthArthaH // tao pAusiyaM kareMti, evaM tAva devasiyaM kareMti, gataM devasiyaM, rAiyaM idAniM, tatthimA vihI, paDhamaM ciya sAmAiyaM kaDDiUNa carittavisuddhinimittaM paNuvIsussAsamittaM kAussaggaM kareMti, tao namokkAreNa pArittA daMsaNavisuddhInimittaM cauvIsatthayaM paDhaMti, paNuvIsussAsamettameva kAussaggaM kareMti, etthavi namokkAreNa pArettA suyaNANavisuddhInimittaM suyaNANatthayaM, kaheMti, kAussaggaM ca tassuddhinimittaM, kareMti, tattha ya pAosiyathuimAdIyaM adhikayakAussaggapajjaMtamaiyAraM ciMtei, Aha- kiMnimittaM paDhamakAussagge eva rAiyAiyAraM na ciMteti ?, ucyate, ni. ( 1525) niddAmatto na sarai aiAraM mA ya ghaTTaNaM 'No'nnaM / kiiakaraNadosA vA gosAI tinni ussaggA // vR- niddAmatto- niddAbhimUo na sarai-na saMbharai suSThu aiyAraM mA ghaTTaNaM 'No'nnaM aMdhayAre vaMdaMtayANaM, kitiakaraNadosA vA, aMdhayAre adaMsaNAo maMdasaddhA na vaMdaMti, eeNa kAraNeNaM gosa-paccase Aie tinni kAussaggA bhavanti, na puna pAosie jahA ekkotti | ettha paDhamo caritte daMsaNasuddhIeN bIyao hoi / suyanANassa ya tatio navaraM ciMtaMti tattha imaM // ni. (1527) taie nisAiyAraM ciMtai caramaMmi kiM tavaM kAhaM ? | chammAsA egadiNAihANi jA porisi namo vA // ni. (1526) ni. (1528 ) ahamavi bhe khAmemI tumehiM samaM ahaM ca vaMdAmi / AyariyasaMtiyaM nitthAragA u guruNo a vayaNAI || vR- tato ciMtiUNa aiyAraM namokkAreNa pArettA siddhANa thuI kAUNa puvvabhaNieNa vihiNA vaMdittA Aloeti, tao sAmAiyapuvvayaM paDikkaMmaMti, tao vaMdaNApuvvayaM khAmeti, vaMdaNaM kAUNa tao sAmAiyapuvvayaM kAussaggaM kareMti, tattha ciMtayaMti - kammi ya niuttA vayaM gurUhiM ?, to tArisayaM tavaM pavajjAmo jAriseNa tassa hANi na bhavati, tao ciMteti - chammAsakhamaNaM karemo ?, na sakkemo, egadivaseNa UNaM ?, tahavi na sakkemo, evaM jAva paMca mAsA, tao cattAri tao tinni tao donni, tato ekkaM tato addhamAsaM cautthaM egaThANayaM purimaDuM nivvigaiyaM, namokkArasahiyaM vatti, uktaM ca- 'carime kiM tavaM kAhaM' ti, carime kAussagge chammAsamegUNa ( dinAdi) hAnI jAva porisa namo vA, evaM jaM samatthA kAuM tamasaDhabhAvA hiae kareMti, pacchA vaMdittA gurusakkhayaM pavajraMti, savve ya namokAraittagA samagaM uTTheti vosirAveMti nisIyaMti ya, evaM porisimAdisu vibhAsA, tao tinniA thuI jahA puvvaM; navaramappasaddagaM deti jahA gharakoilAdI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1528] 269 sattA na uTheMti, tao deve vaMdaMti, tao bahuvelaM saMdisAveMti, tato rayaharaNaM paDilehaMti, tato uvadhiM saMdisAveMti paDilehaMti ya, tao vasahiM paDilehiya kAlaM nivedeti, anne ya bhaNaMtithuisamanaMtaraM kAlaM niveeMti, evaM tu paDikkamaNakAlaM tuleti jahA paDikkamaMtANaM thuiavasANe ceva paDilehaNavelA bhavati, gayaM rAiyaM, idAnaM pAkhyiM , tatthimA vihI-jAhe devasiyaM paDikvaMtA bhavaMti nivaTTagapaDikkamaNeNaM tAhe gurU nivisaMti, tao sAhU vaMdittA bhaNaMti mU. (58) icchAmi khamAsamaNo ! uvaDiomi abhiMtarapakkhiyaM khAmeuM, pannarasaNhaM divasANaM pannarasaNhaM rAINaM jaM kiMci apattiyaM parapattiyaM bhatte pANe viNae veyAvacce AlAve saMlAve uccAsaNe samAsaNe aMtarabhAsae uvaribhAsAe jaM kiMci majjha viNayaparihINaM suhamaM vA bAyaraM vA tubbhe jANaha ahaM na yANAmi tassa micchAmi dukkddN| vR-idaM ca nigadasiddhameva, navaramantarabhASA-AcAryasya bhASamANasyAntare bhASate, uparibhASA tUttarakAlaM tadeva kilAdhikaM bhASate, atrAcAryo yadabhidhatte tat pratipAdayannAha-'ahamavi khAmemi' gAhA vyAkhyA-ahamavi khAmemi tubbhetti bhaNiyaM hoti, evaM jahanneNaM tinni ukkoseNaM savve khAmijjaMti, pacchA gurU uTheUNaM jahArAiNiyAe udghaTThio ceva khAmeti, iyarevi jahArAiNiyAe savvevi avaNauttamaMgA bhaNaMti-devasiyaM paDikaMtaM pakkhiyaM khAmemo paNNarasaNhaM divasANamityAdi, evaM sesagAvi jahArAiNiyAe khAmeMti, pacchA vaMdittA bhaNaMti-devasiyaM paDikaMtaM pakkhiyaM pajiDakkamAveha, tao gurU gurusaMdiTTho vA pakkhiyapaDikkamaNaM kaDDati, sesagA jahAsattiM kAussaggAdisaMThiyA dhammajjhANovagayA suNeti, kaDDie muluttaraguNehiM jaM khaMDiyaM tassa pAyacchittanimittaM tinni UsAsasayANi kAussaggaM kareMti, bArasaujjoyakaretti bhaNiyaM hoti, pArie ujjoyakare thuI kaTThati, pacchA uvaviTThA muhaNaMtagaM paDilehittA vaMdaMti pacchA rAyANa pUsamANavA atikaMte maMgalijje kajje bahumannaMti, sattuparakkameNa akhaMDiyaniyabalassa sobhaNo kAlo gao anno'vi evaM ceva uvaDhio, evaM pakkhiyaviNaovayAraM khAmeti bitiyakhAmaNAsutteNaM, taccedaM mU. (59) icchAmi khamAsamaNo ! piyaM ca me jaMbhe haTThANaM tuTThANaM appAyaMkANaM abhaggajogANaM susIlANaM suvvayANaM sAyariyauvajjhAyANaM nANeNaM daMsaNeNaM caritteNaM tavasA appANaM bhAvamANANaM bahusubheNaM bhe divaso posaho pakkho yatikato, anno ya me kallANeNaM paJjuvaTThio sirasA maNasA matthaeNa vNdaami| vR-nigadasiddhaM, AyariA bhaNaMti-sAhUhiM samaM jameyaM bhaNiyaMti, tao ceiyavaMdAvaNaM sAdhuvaMdAvaNaM ca nivedituMkAmA bhaNanti mU. (60) icchAmi khamAsamaNo ! pub iceiyAiM vaMdittA namaMsittA tujhaM pAyamUle viharamANeNaM je kei bahadevasiyA sAhuNo diTThA sama (mA) NA vA vasamANA vA gAmANugAmaM duijjamANA vA, rAiNiyA saMpucchaMti omarAiNiyA vaMdati ajjA vaMdati ajjiyAo vaMdati sAvayA vaMdati sAviyAo vaMdati ahaMpi nissallo nikkasAo (tikaTTa) sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi / / ahamavi vaMdAvemi ceiyaaii| vR-nigadasiddhaM, navaraM samaNo-vuDDavAsI vasamANo-navavigappavihArI, vuDDavAsI jaMghAbala ww Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 Avazyaka mUlasUtram -2-5/60 parihIno vibhAge khettaM kAUNa viharati, navavimappavihArI puna uubaddhe aTTha mAsA mAsakappeNa viharati, ee aTTha vigappA, vAsAvAsaM egami ceva ThANe kareMti, esa navavigappo, atrAcAryo bhaNati-matthaeNa vaMdAmi ahaMpi tesiMti, anne bhaNaMti-ahamavi vaMdAvemitti, tao appagaM gurUNaM nivedaMti cautthakhAmaNAsutteNaM, taccedaM mU. (61) icchAmi khamAsamaNo ! uvaTThiomi tubbhaNhaM saMtiyaM ahA kappaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapucchaNaM vA (rayaharaNaM vA) akkharaM vA payaM vA gAhaM vA silogaM vA (silogaddhaM vA) aTuM vA heuM vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA tubbhehiM (samma) ciyatteNa dinnaM mae aviNaeNa paDicchiyaM tassa micchAmi dukkaDaM vR-nigadasiddhaM, Ayario bhaNaMti-'AyariyasaMtiyaM'tti ya ahaMkAravajaNatthaM, kiM mamAtreti, tao jaM viNaiyA tamaNusaddhiM bahu mannaMti paMcamakhAmaNAsutteNa, taccedaM___ mU.(62) icchAmi khamAsamaNo ! kayAiMca me kitimammAiM AyAramaMtare vinayamaMtara sehio sehAvio saMgahio uvagahio sArio vArio coio paDicoio abbhuDio'haM tubbhaNhaM tavateyasirIe imAo cAturaMtasaMsArakaMtArAo sAhaTTa nittharissAmittika? sirasA maNasA matthaeNa vNdaami| vR-nigadasiddhaM, saMgahio-nANAdIhiM sAriA-hie pavattio vArio-ahiyAo nivattio coio-khalaNAe paDicoio-puNo 2 avatthaM uvaTThiutti, pacchA Ayario bhaNai-'nitthAragapAraga'tti nitthAragapAragA hohatti, guruNotti, eyAI vaNayAiMti vakkasesamayaM gAthArthaH / / evaM sesANavi sAhaNaM khAmaNAvaMdaNaM kareMti, aha viyAlo vAghAo vA tAhe sattaNhaM paMcaNhaM tiNhaM vA, pacchA devasiyaM paDikAMti, kei bhaNaMti-sAmaNNeNaM, anne bhaNaMti-khAmaNAiyaM, anne carittussaggAiyaM, sejadevayAe ya ussaggaM kareMti, paDikaMtANaM gurUsu vaMdiesu vaDDamANIo tinni thuio AyariyA bhaNaMti, imevi aMjalimauliyaggahatthA samattIe namokkAraM kareMti, pacchA sesagAvi bhaNaMti, taddivasaM navi suttaporisI navi atthaporusI thuIo bhaNaMti jassa jattiyAo eMti, esA pakkhiyapaDikkamaNavihI mUlaTIkAkAreNa bhaNiyA, anne puna AyaraNANusAreNa bhaNaMti-devasie paDikaMte khAmie ya tao paDhamaM gurU ceva udvittA pakkhiyaM khAmeti jahArAiNiyAe, tao uvavisaMti, evaM sesagAvi jahArAiNiyA khAmettA uvavisaMti, pacchA vaMdittA bhaNaMti-devasiyaM paDikaMtaM pakkhiyaM paDikkamAveha, ityAdi pUrvavat, evaM cAumAsiyaMpi, navaraM kAussagge paMcussAsasayANi, evaM saMvacchariyaMpi navaraM kAussammo aTThasahassaM ussAsANaM, cAumAsiyasaMvacchariesa savvevi mUlaguNauttaraguNANaM AloyaNaM dAuM paDikkamaMti, khettadevayAe ussaggaM kareMti, keI puna cAumAsige sijjadevayAevi ussaggaM kareMti, pabhAe ya Avassae kae paMcakallANagaM giNhaMti, puvvagahie ya abhiggahe nivedeti, abhigrahA jai saMmaM NANupAliyA to kuiyakakkarAiyassa ussaggaM kareMti, puNo'vi anne giNhaMti, nirabhiggahANa na vaTTai acchiuM, saMvaccharie ya Avassae kae pAosie pajjosavaNA kappo kaTThijati, so puna puvi ca anAgayaM paMcarattaM kahijjai ya, esA sAmAyAritti, enAmeva kAlataH upasaMharannAha bhASyakAra:[bhA.232] cAummAsiyavarise AloaNa niyamaso hu dAyavvA / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1528 ] [bhA. 233] gahaNaM abhiggahANa ya puvvagahie niveeuM // cAummAsiyavarise ussaggo khittadevayA u / pakkhiya sijarIe kariti caumAsie vege / / vR- gAthAdvayaM gatArthaM / adhunA niyatakAyotsargapratipAdanAyAhani. (1529) desiya rAiya pakkhiya caumAse yA taheva varise ya / eesa huMti niyayA ussaggA aniayA sesA || ni. (1530) sAya sayaM gosa'ddhaM tinneva sayA havaMti pakkhami / paMca ya cAummAse aTThasahassaM ca vArisae / ni. (1531) cattAri do duvAlasa vIsaM cattA ya huMti ujjoA / desiya rAiya pakkhiya cAummAse a varise ya // ni. (1532 ) paNavIsamaddhaterasa siloga pannattariM ca boddhavyA / sayamegaM paNavIsaM be bAvannA ya vArisie / 271 vR- nigadasiddhAH, navaraM zeSA - gamanAdiviSayA iti, sAmprataM niyatakAyotsargANAmoghata ucchrAsamAnaM pratipAdayannAha - 'sAya'tti sAyaM - pradoSaH tatra zatamacchvAsAnAM bhavati, caturbhirudyotakarairiti, bhAvati evAyamarthaH prAk, 'gosaddhaM' ti pratyUSe paJcAzadyatastatrodyotakaradvayaM bhavati, zeSaM prakaTArthamiti gAthArthaH / ucchvAsamAnaM copariSTAd vakSyAmaH 'pAyasamA ussAsA' ityAdinA / sAmprataM daivasikAdiSUdyotakaramAnamabhidhitsurAha - 'cattAri ' ttigAhA bhAvitArthaM / adhunA zlokamAnamupadarzayannAha - 'paNavIse' tigAhA nigadasiddhaiva, navaraM caturbhirucchravAsaiH zlokaH parigRhyate / / ityuktA niyatakAyotsargargavaktavyatA, idAnImaniyatakAyotsargavaktavyatAvasaraH, - ni. (1533) gamanAgamanavihAre sutte vA sumiNadaMsaNe rAo / nAvAnaisaMtAre iriyAvahiyApaDikkamaNaM // vR- gamanaM bhikSAdinimittamanyagrAmAdau, AgamaNaM tatto ceva, ittha iriyAvahiyaM paDikkamiUNa paMcavIsurasAso kAussaggo kAyavavo // tathA cAmumevAvayavaM vivRNvannAha bhASyakAraH[bhA. 234] bhatte pANe sayaNAsaNe ya arihaMtasamaNasijjAsu / - uccAre pAsavaNe paNavIsaM huMti ussAsA // vR- 'bhatte pANe sayaNAsaNe' gAhA, bhattapANanimittamannagAmAdigayA jai na tAva veleti tA IriyAvahiyaM paDikkamiUNa acchaMti / AgayAvi puNo'vi paDikkamaMti, evaM sayaNAsaNanimittaMpi, sayaNa-saMthArago vasahI vA, AsaNaM- pIDhagAdi, 'arahaMtasamaNasejjAsu' tti ceigharaM gayA paDikkamiUNaM acchaMti, evaM samaNasemi- sAhuvasatimityarthaH, 'uccArapAsavaNe' tti uccAre vosirie pAsavaNe ya jativi hatthamettaM gayA to'vi AgayA paDikkamaMti, aha mattae vosiriyaM hoja tAhe jo taM pariveti so pakkimati, saThANesu puna jai hatthasayaM niyattassa bAhiM to paDikkamaMti, aha aMto na paDikkamaMti, etesu ThANesu kAussaggaparimANaM paNuvIsaM hoti UsAsatti gAthArthaH 'vihAre'tti vihAraM vyAcikhyAsurAha (pra.) niyaAlayAo gamaNaM annatthaM u suttaporisinimittaM / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 Avazyaka mUlasUtram -2-5/62 hoi vihAro itthavi paNavIsaM huMti UsAsA // vR-niyayAlayAu gamaNaM'gAhA (gAthA) 'nyakartukI sopayogA ca nigadasiddhA ca / 'sutte vatti sUtradvAraM vyAcikhyAsurAhani. (1534) uddesasamuddese sattAvIsaM anunnavaNiyAe / aTTheva ya UsAsA paTThavaNa paDikkamaNa maaii|| vR- 'uddesasamuddese' gAhA vyAkhyA-suttassa uddese samuddese ya jo kAussaggo kIrai tattha sattAvIsamussAsA bhavaMti, anuNNavaNayAe ya, ettha jai asaDho sayaM ceva pArei, aha saDho tAhe AyariyA advaiva UsAsA, 'paTThavaNapaDikkamaNamAi' paTTavio kajanimittaM jai khalai agussAsaM ussaggaM kariya gacchai, bitiyavAraM jati to solassussAsaM, tatiyavAraM jai to na gacchati, anno paTTavinati, avassakajja vA deve vaMdiya purao sAhU ThavettA annena samaM gacchati, kAlapaDikkamaNevi aTThaussAsA, AdisaddAo kAlagiNhaNa paTThavaNe ya goyaracariyAe suyakhaMdhapariyaTTaNe aTTha ceva, kesiMci pariyaTTaNe paMcavIsa, tathA cAha-'suyakhaMdhapariyaTTaNaM maMgalatthaM (ujjoya) kAussaggaM kAUNa kIrai'tti gAthArthaH / / atrAha codakaHni. (1535) juJjai akAlapaDhiyAiesu duTu apaDicchiyAIsu / samaNunnasamuddese kAussaggassa karaNaM tu / / vR- 'jujjai akAlapaDhiyAi' gAthA, yujyate-saMgacchate ghaTate akAlapaThitAdiSu kAraNeSu satsu akAlapaThitamAdizabdAt kAle na paThitamityAdi, duhu~ca pratIctiAdi-duSTavidhinA pratIcchitaM AdizabdAt zrutahIlanAdiparigrahaH, 'samaNueMsamuddese'tti samanujJAsamuddezayoH, samanujJAyAM ca samuddeze ca kAyotsargasya karaNaM yujyata eveti yogaH, aticArasambhavAditi gAthArthaH // ni. (1536) jaM puna uddisamANa aNaikaMtAvi kuNaha ussaggaM / esa akaovi doso paridhippai kiM muhA bhaMte !? // vR- yat punaruddizyamAnAH zrutamanatikrAntA api nirviSayatvAdaparAdhamaprAptA api 'kuNaha ussaggaM'ti kuruta kAyotsargaM eSaH akRto'pi doSaH kAyotsargazodhyaH parigRhyate kiM mudhA bhadanta !, na cet parigRhya (te) na karttavyaH ta ddazakAyotsarga iti gAthAbhiprAyaH // ni. (1537) pAvugghAI kIrai ussaggo maMgalaMti uddeso / - anuvahiyamaMgalANaM mA huJja kahiMci Ne vigcha / vR- atrAhAcAryaH-'pAvugghAI kIrai' gAhA nigadasiddhA / / 'sumiNadaMsaNe rAu'tti dvAraM vyAkhyAnannAhani. (1538) pANavahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva / sayamegaM tu anUnaM UsAsANaM havijAhi // . vR- 'pANavahamusAvAe' gAhA, sumiNami pANavahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva Asevie samANe sayamegaM tu anUnaM ussAsANaM bhavijAhi, mehuNe diTThivippariyAsiyAe sayaM itthIvippariyAsayAe aTThasayaMti / / uktaM ca "diTThIvipariyAse saya mehunnaMmi thIvipariyAse / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1538] 273 (pra.) vavahAreNaTThasayaM anabhissaMgassa sAhussa // " gAthArthaH // nAvA (e) uttariuM vahamAI taha naI ca emeva / ____saMtAreNa caleNa va gaMtuM paNavIsa UsAsA // vR. 'nAvANatisaMtAra'tti dvAratrayaM vyAcikhyAsurAha-'nAvAe uttariuM vahagAI' gAhA, gAtheyamanyakartukI sopayogA ca nigadasiddhA, idAnImucchrAsamAnapratipAdanAyAhani. (1539) pAyasamA UsAsA kAlapamANeNa huMti nAyavvA / eyaM kAlapamANaM ussaggeNaM tu nAyavvaM // vR. 'pAyasamA ussAsA kAla' gAhA vyAkhyA-navaraM pAdaH-zlokapAdaH // vyAkhyAtA gamanetyAdidvAragAthA, adhunA''dyadvAragAthAgatamazaThadvAraM vyAkhyAyate, iha vijJAnavatA zAThyarahitenAtmahitamitikRtvA svabalApekSayA kAryotsargaH kAryaH, anyathAkaraNe'nekadoSaprasaGgaH, tathA cAha bhASyakAra:[bhA.235] jo khalu tIsaivariso sattarivariseNa paarnnaaismo| visame va kUDavAhI nivvinnANe hu se jaDDe / / vR-yaH kazcit sAdhuH, khaluzabdo vizeSArthaH, triMzadvarSaH san khaluzabdA balavAnAtaGkarahitazca saptativarSeNAnyena vRddhena sAdhunA pAraNAisamo-kAyotsargaprArambha-parisamAptyA tulya ityarthaH / viSama iva-uTheMkAdAviva kUTavAhI balIvaI iva nirvijJAna evAsau 'jaDa' jaDDeH, svahitaparijJAnazUnyatvAt, tathA cAtmahitameva samyakkAyotsargakaraNaM svakarmakSaya-phalatvAditi gAthArthaH / adhunA dRSTAntameva vivRNvannAha[bhA.236] samabhUmevi aibharo ujANe kimua kUDavAhissa ? / aibhAreNaM bhajjai tuttayaghAehiM a marAlo // vR. samabhUmevi aibharo' gAhA vyAkhyA-samabhUmAvapi atibharaviSamavAhitvAt 'ujANe kimuta kUDavAhissa'UrdU yAnamasminnityudyAnam-udakaM tasminnudyAne kimuta?, sutarAmityarthaH, kasya ? -kUTavAhino-balIvardasya, tasya ca doSadvayamityAha-'atibhAreNaM bhajjati tuttayaghAehi ya marAlo' tti atibhAreNa bhajyate yato viSamavAhina evAtibhAro bhavati, tuttayaghAtaizca viSamavAho'tha pIDyate, tuttago-pAiNago marAlo-galiriti gAthArthaH // sAmprataM dArTAntikayojanAM kurvannAha(pra.) emeva balasamaggo na kuNai mAyAi sammamussaggaM / mAyAvaDiaM kammaM pAvai ussaggakesaM ca // vR- 'emeva valasamaggo' gAhA vyAkhyA-iyamanyakartukI sopayogA ca vyAkhyAyate, 'emeva' marAlabalIvardavat balasamagraH san (yo)na karoti mAyayA karaNena samyak-sAmarthyAnurUpaM kAyotsargaM sa mUDhaH mAyApratyayaM karma prApnoti niyamata eva, tathA kAyotsargakezaM ca niSphalaM prApnoti, tathAhi-nirmAyasyApekSArahitasya svazaktyanurUpaM ca kurvata eva sarvamanuSThAnaM saphalaM bhavatIti gAthArthaH / / adhunA mAyAvato doSAnupadarzayannAha| 25[18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 Avazyaka mUlasUtram -2-5/62 ni. (1540) mAyAe ussaggaM sesaM ca tavaM akuvvao sahuNo / ___ ko anno anuhohI sakammasesaM anijariyaM ? / / vR-'mAyAe ussaggaM' gAhA, mAyayA kAyotsarga zeSaM ca tapaH-anazanAdi akurvataH 'sahiSNoH' samarthasya kazca tasmAdanyo'nubhaviSyati ?, kiM-svakarma (vi) zeSamanirjaritaM, zeSatA cAsya samyaktvaprAptayotkRSTakarmApekSayeti, uktaM ca "sattaNhaM pagaDINaM abhitarao u koDIkoDIe / kAUNa sAgarANaM jai lahai cauNhamaNNayaraM // " anye paThanti-'emevaya ussaggaM'ti, na cAyamatizobhanaH pATha iti gAthArthaH // yatazcaivamataHni. (1541) nikUDaM savisesaM vayANurUvaM balANurUvaM ca / khANuvva uddhadeho kAussagaM tu ThAijjA / / vR-'nikUDaM savisesaM' gAhA, 'niSkUTa'-mityazaThaM savizeSa miti samabalAdanyasmAt sakAzAt, na cAhamahamikayA, kiM tu vayo'nurUpaM, sthANurivo deho niSkampaH samazatrumitraH kAyotsarga tu tiSThet, tuzabdAdanyacca bhikSATanAdyevaMbhUtamevAnutiSThata(SThet) iti gAthArthaH / / idAnaM vayo balaM cAdhikRtya kAyotsargakaraNavidhimabhidhatteni. (1542) taruNo balavaM taruNo a dubbalo therao balasamiddho / thero abalo causuvi bhaMgesu jahAbalaM ThAI / / vR-taruNo balavAn 1 taruNazca durbalaH 2 sthaviro balasamRddhaH 3 sthaviro durbalaH 4 caturvapi bhaGgakeSu yathAbalaM tiSThati balAnurUpamityarthaH, na tvabhimAnataH, kathamanenApi vRddhena tulya ityabalavatApi sthAtavyam, uttaratrAsamAdhAnaglAnA-dAvadhikaraNasambhavAditi gAthArthaH / / gataM saprasaGgamazaThadvAraM, sAmprataM zaThadvArAvasarastatreyaM gAthAni. (1543) payalAyai paDipucchai kaMTayayaviyArapAsavaNadhamme / niyaDI gelannaM vA karei kUDaM havai eyaM / / vR- kAyotsargakaraNavelAyAM mAyayA pracalayati-nidrAM gacchati, pratipRcchati sUtramarthaM vA, kaNTakaM apanayati, "viyAra'tti purISotsargAya gacchati, 'pAsavaNe'tti kAyikAM vyutsRjati, 'dhamme'tti dharmaM kathayati, 'nikRtyA' mAyayA glAnatvaM vA karoti kUTaM bhavatyetad-anuSThAnamiti gAthArthaH // gatAM zaThadvAram, adhunA vidhidvAramAkhyAyate, tatreyaM gAthAni. (1544) puvvaM ThaMti ya guruNo guruNA ussAriyaMmi pAreMti / ThAyaMti savisesaM taruNA u anUnaviriyA u // vR- 'puvvaM ThaMti ya guruNo' gAhA prakaTArthAH / / ni. (1545) cauraMgula muhapattI ujjUe Dabbahattha rayaharaNaM / vosaThThacattadeho kAussaggaM karijjAhi / / vR-'cauraMgula'tti cattAri aMgulANi pAyANaM aMtaraM kareyavvaM, muhapotti 'ujjue'tti dAhiNahattheNa muhapottiyA ghettavvA, Dabbahatthe rayaharaNaM kAyavvaM, etena vihiNA vosaTTacattadeho'tti pUrvavat, kAussaggaM karijAhitti / / gataM vidhidvAram, adhunA doSAvasaraH, tatredaM gAthAdvayaM - Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 adhyayanaM-5- [ni. 1546] ni. (1546) ghoDaga layAi khaMbhe kuDDe mAle a savari vahu niyale / laMbuttara thaNa uddhI saMjaya khali (Ne ya) vAyasakavitu / / ni. (1547) sIsukaMpiya sUI aMgulibhamuhA ya vAruNI pehA / nAhIkarayalakuppara ussAriya pAriyaMmi thuI // Asuvva visamapAyaM gAyaM ThAvittu ThAi ussagge / kaMpai kAussagge layavva kharapavaNasaMgeNaM // 1 // khaMbhe vA kuDDe vA avaThaMbhiya ThAi kAusaggaM tu / mAle ya uttamaMgaM avaThaMbhiya ThAi ussaggaM // 2 // sabarI vasanavirahiyA karehi sAgAriyaM jaha Thavei / ThaiUNa gujjhadesaM karehi to kuNai ussaggaM // 3 // avaNAmiuttamaMgo kAussaggaM jahA kulabahuvva / niyaliyaoviba calaNe vitthAriya ahava melaviuM // 4 // kAUNa colapaTTa avidhIe naabhimNddlssuvriN| hiTThA ya jANumitta ciTThaI laMbuttarussaggaM // 5 // ucchAIUNa ya thaNe colagapaTTeNa ThAi ussaggaM / daMsAirakkhaNaTThA ahavA annANadoseNaM // 6 // melittu paNhiyAo calaNe vitthAUiNa bAhirao / ThAussaggaM eso bAhirauddhI muNeyavvo // 7 // aMguTTe melaviuM vitthAriya paNhiyAo bAhiM tu / ThAussaggaM eso bhaNio abhitaruddhitti // 8 // kappaM vA paTTa vA pAiNiuM saMjaivva ussaggaM / ThAi ya khaliNaM va jahA rayaharaNaM ggao kAuM // 9 // bhAmei tahA diTThi calacitto vAyasuvva ussaggo / chappaiANa bhaeNaM kuNaI a paDheM kaviThaM va // 10 // sIsaM paMkapamANe jakkhAiTTavva kuNai ussaggaM / / mUyavva huahuaMto taheva chijaMtamAIsu // 11 // aMgulibhamuhAovi ya cAlaMto tahaya kuNai ussaggaM / AlAvagagaNaNaTThA saMThavaNatthaM ca jogANaM / 12 // kAussaggaMmi Thio surA jaha buDabuDeha avvattaM / anupehaMto taha vAnaruvva cAlei oTThauDe / / 13 / / ee kAussaggaM kuNamANeNa vibuheNa dosA u / sammaM parihariyavvA jinapaDikuTThattikAUNaM // 14 // 'nAbhIkararayalakuppara ussAre pAriyami thui'tti niyuktigAthAzakalaM lezato'duSTakAyotsargAvasthAnapradarzanaparaM vidhyantarasaMgrahaparaM ca, tatra 'nAbhitti nAbhIo heTTho colapaTTo Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 Avazyaka mUlasUtram -2-5/62 kAyavvo, karayaletti sAmaNNeNaM heTThA palaMbakarayale 'jAva koppare'tti so'viya kopparehiM dhareyavyo, evaM bhUtena kAyotsargaH kAryaH, ussAria ya-kAussagge pArie namokkAreNa avasANe thuI dAyabveti gAthArthaH / gataM prAsaGgika, sAmprataM kasyeti dvAraM vyAkhyAyate, tatroktadoSarahito'pi yasyAyaM kAyotsargo yathoktaphalo bhavati tamupadarzayannAhani. (1548) vAsIcaMdanakappo jo maraNe jIvie ya samasaNNo / dehe ya apaDibaddho kAussaggo havai tassa / / vR- 'vAsIcaMdanakappo'gAhA -vAsIcandanakalpaH-upakAryapakAriNormadhyasthaH, uktaM ca "jo caMdaneNa bAhuM AliMpai vAsiNA va tacchei / saMthuNai jo va niMdai maharisiNo tattha samabhAvA / / 1 // " anena paraM prati mAdhyasthyamuktaM bhavati, tathA maraNe-prANatyAgalakSaNe jIvite ca-prANasaMdhAraNalakSaNe cazabdAdihalokAdau ca samasajjhaH tulyabuddhirityarthaH, anena cAtmAnaM prati mAdhyasthyamuktaM bhavati, tathA dehe ca-zarIre cApratibaddhaH cazabdAdupakaraNAdau ca, kAyotsargo yathoktaphalo bhavati tasyeti gAthArthaH // tathAni. (1549) tivihAnuvasaggANaM divvANaM mANusANa tiriyANaM / sammamahiyAsaNAe kAussaggo havai suddho // -'tivihAnuvasaggANaM' gAhA, trividhAnAM-triprakArANAM divyAnAM vyantarAdikRtAnAM mAnuSANAMmlecchAdikRtAnAM tairazcAnAM-siMhAdikRtAnAM samyak-madhyasthabhAvena atisahanAyAM satyAM kAyotsargo bhavati zuddhaH-aviparIta ityarthaH / tatazcopasargasahiSNoH kAyotsargo bhavatIti / sAmprataM phaladvAramabhidhIyate, tacca phalamihalokaparalokApekSayA dvidhA bhavati, tathA cAha granthakAraH-- ni. (1550) ihalogaMmi subhaddA rAyA uhaoda siTThibhajjA ya / sodAsakhaggathaMbhaNa siddhI saggo ya paraloe // vR- 'ihalogaMmi' gAhA vyAkhyA-ihaloke yat kAyotsargaphalaM tatra subhadrodAharaNaM-kathaM ?, vasaMtapuraM nagaraM, tattha jiyasatturAyA, jinadatto seTThI saMjayasaDDhao, tassa subhaddA dAriyA dhuyA, atIvarUvassiNI orAliyasarIrA sAvigA ya, sotaM asAhamiyANaM na dei, taccaniyasaDDeNaM caMpAo vANijjAgaraNa diTThA, tIe rUvalobheNa kavaDasaDDao jAo, dhammaM suNei; jinasAhU pUjei, annayA bhAvo samuppanno, AyariyANaM Aloei, tehivi anusAsio, jinadatteNa se bhAvaM nAUNa dhUyA dinnA, vitto vivAho, keccirakAlassavi so taM gahAya caMpaM gao, naNaMdasAsumAiyAo tavvanniyasaDDigAo taM khisaMti, tao juyagaM gharaM kayaM, tatthAnege samaNA samaNIo ya pAugganimittamAgacchaMti, tavvaNNigasaDDiyA bhaNaMti, esA saMjayANaM daDhaM rattatti, bhattAro se na pattiyaitti, annayA koI vaNNarUvAiguNagaNanipphaNo taruNabhikkhU pAugganimittaM gao, tassa ya vAuTuyaM acchimi kaNagaM paviTuM, subhaddAe taM jIhAe lihiUNa avanIyaM, tassa nilADe tilao saMketo, tenavi vakkhittacitteNa na jANio, so nIsarati tANa taccaNigasaDDigAhiM athakkAgayassa bhattArassa sa daMsio, peccha imaM vIsattharamiyasaMkaMtaM bhajAe saMgataM tilagaMti, tenavi ciMtiyaM-kimidamevaMpi hojjA ?, asvA balavaMto visayA anegabhavabbhatthagA ya kinna Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1550 ] hoiti ?, maMdaneho jAo, subhaddAe kahavi vidio esa vRttaMto, ciMtiyaM ca nAe-pAvayaNIo esa uDDAo kahaM pheDiu (Demi) tti, pavayaNadevayamabhisaMdhAriUNa rayaNIe kAussaggaM ThiyA, ahAsanihiyA kAi devayA tIe sIlasamAyAraM nAUNa AgayA, bhaNiyaM ca tIe- kiM te piyaM karemitti, tIe bhaNiyaM-uDDAhaM pheDehi, devayAe bhaNiyaM - pheDemi, paccase imAe nayarIe dArANi thaMbhemi, tao Alaggo (addaNNe) su nAgaresu AgAsatthA bhaNissAmi jAe parapuriso maNeNAvi na ciMtio sA itthiyA cAlaNIe pANiyaM choDhUNaM gaMtUNaM tinni vAre chaMTeuM ugghADANi bhavissaMti, tao tumaM vinnAsi sesanAgariehiM bAhiM pacchA jAejjAsi, te ugghADehisi, tao phiTTihI uDDAho, pasaMsaM ca pAvihisi, taheva kayaM pasaMsaM ca pattA, yaM tAva ihaloiyaM kAussaggaphalaM, anne bhaNaMti-vANArasIe subhaddAe kAussaggo kao, elagacchuSpattI bhANiyavvA / 277 rAyA 'udiodae 'tti, uditodayassa ranno bhajjA lAbhAgayaM nivarohiyassa uvasaggae va samaNajAyaM, kahANagaM jahA namokkAre / 'seTThibhajjA ya'thi caMpAe sudaMsaNo seTThiputto, so sAvago aTTamicAuddasIsu caccare uvasAgapaDimaM paDivajjai, so mahAdevIe patthijnamANo nicchai, annayA vosaTTakAo devapaDimatti vatthe ceDIe veDhiuM aMteuraM atinIo, devIe nibbaMdhevi kae necchai, paTTAe kolAhalo kao, rannA vajjho ANatto, nijamANe bhajjAe se mittavatIe sAviyAe sutaM, saccANajakkhassAsavaNNA kAussagge ThitA, sudaMsaNassavi aTThakhaMDANi kIraMtutti khaMdhe asI vAhito, saccANajakkheNa pupphadAmaM kato, mukko rannA pUito, tAdhe mittavatIe pAriyaM / tathA 'sodAsa' tti sodAso rAyA, jahA namokkAre, 'khaggathaMbhaNe'tti koi virAhiyasAmaNNo khaggI samuppanno, vaTTAe mAreti sAhU, pahAviyA, tena diTThA Agao, iyaravi kAussaggeNa ThiyA, na pahavai, pacchA taM daddUNa uvasaMto / itadaihikaM phalaM, 'siddhI saggo ya paraloe' siddhiHmokSaH svarge-devalokaH cazabdAt cakravarttitvAdi ca paraloke phalamiti gAthArthaH / / Aha-siddhiH sakalakarmakSayAdevApyate, 'kRtstrakarmakSayAnmokSaH' iti vacanAt, sa kathaM kAyotsargaphalamiti ?, ucyate, karmakSayasyaiva kAyotsargaphalatvAt paramparAkAraNasyaiva vivakSitatvAt kAyotsargaphalatvameva karmakSayasya kathaM ?, yata Aha bhASyakAra: [bhA. 237] jaha karagao nikitai dAruM iMto puNovi vaccaMtA / ia kaMtaMti suvihiyA kAussaggeNa kammAI || vR- yathA 'karagato' tti karapatraM nikRntIti- chinatti vidArayati dAru-kASThaM, kiM kurvan ? - Agacchan punazca vrajannityarthaH, 'iya' evaM kRntanti suvihitAH sAdhavaH kAyotsargeNa hetubhUtena karmANi - jJAnAvaraNAdIni tathA'nyatrApyuktaM " saMvareNa bhave gutto, guttIe saMjamuttame / saMjamAo tavo hoi, tavAo hoi nijarA ||1| nijarA subhaM kammaM, khijaI kamaso sayA / Avassaga (gaNa) juttassa kAussaggo visesao || 2 || " ityAdi, ayaM gAthArthaH / atrAha - kimidamitthamityata Ahani. (1551) kAussagge jaha suTThiyassa bhajaMti aMgamaMgAI / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 Avazyaka mUlasUtram -2-5/62 iya bhiMdaMti suvihiyA aTTavihaM kammasaMghAyaM // vR- 'kAussagge' gAhA vyAkhyA-kAyotsarge susthitasya sataH yathA bhajyante aGgopAGgAni 'iya' evaM cittanirodhena 'bhindanti' vidArayanti munivarAH-sAdhavaH aSTavidha-aSTaprakAraM karmasaGghAtaM-jJAnAvaraNIyAdilakSaNamiti gAthArthaH // Aha-yadi kAyotsarge susthitasya bhajyante aGgopAGgAni tatazca dRSTApakAratvAdevAlamaneneti ?, atrocyate, saumya ! maivaMni. (1552) annaM imaM sarIraM anno jIvuthi eva kayabuddhI / dukkhaparikilesakaraM chiMda mamattaM sriiraao| vR- 'annaM imaM' gAhA vyAkhyA-anyadidaM zarIraM nijakarmopAttamAlayamAtramazAzvatam, anyo jIvo'syAdhiSThAtA zAzvataH svakRtakarmaphalopabhoktA ya idaM tyajatyeva, evaM kRtabuddhiH san duHkhaparikezakaraM chinddhi mamatvaM zarIrAt, kiM ca-yadyanenApyasAreNa kazcidarthaH sampadyate pAralaukikastataH sutarAM yalaH kArya iti gAthArthaH // kiM caivaM vibhAvanIyamni. (1553) jAvaiyA kira dukkhA saMsAre je mae samanubhUyA / itto duvvisahatarA naraesu anovamA dukkhA // vR. "jAvaiyA' gAhA vyAkhyA-yAvantyakRtajinapraNItadharmeNa kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH duHkhAni zArIramAnasAni saMsAre-tiryagnaranArakAmarabhavAnubhavalakSaNe yAni mayA'nubhUtAni tataH-tebhyo durviSahatarANyagrato'pyakRtapuNyAnAM narakeSu-sImantakAdiSu anupamAni-upamArahitAni duHkhAni, durviSahatvameteSAM zeSagatisamutthaduHkhApekSayeti gaathaarthH|| ni. (1554) tamhA u nimmameNaM muninA ukladdhasuttasAreNaM / kAussaggo uggo kammakhayaTThAya kAyavyo / kAussagganijuttI smttaa| vR- 'tamhA' gAthA, tasmAt tu nirmamena-mamatvarahitena muninA-sAdhunA, kiMbhUtena ?upalabdhasUtrasAreNa-vijJAtasUtraparamArthenetyarthaH, kiM ? -kAyotsargaH- uktasvarUpaH ugra-zubhAdhyavasAyaprabalaH karmakSayArthaM natu svargAdinimittaM kartavya iti gAthArthaH / / ukto'nugama :, nayAH pUrvavat / / ziSyahitAyAM kAyotsargAMdhyayanaM samAptam / kAyotsargavivaraNaM kRtvA yadavAptamiha mayA puNyam / tena khalu sarvasattvAH paJcavidhaM kAyamujjhantu / adhyayanaM -5 samAptama munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre paMcamaadhyayanasya bhadrabAhusvAmiviracitA niyuktiH, pUvAcArya racitaM bhASyaM, haribhadrasUriviracitA TIkA parisamAptA / (adhyayana-6-pratyAkhyAnaM ) vR- vyAkhyAtaM kAyotsargAdhyayanaM, adhunA pratyAkhyAnAdhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane skhalanavizeSato'parAdhavraNavizeSasambhave nindAmAtreNAzuddhasyaughataH na Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1554 ] prAyazcittabheSajenAparAdhavraNacikitsoktA, iha tu guNadhAraNA pratipAdyate, bhUyo'pi mUlaguNottaraguNadhAraNA kAryeti, sA ca mUlaguNottaraguNapratyAkhyAnarUpeti tadatra nirUpyate, yadvA kAyotsargAdhyayane kAyotsargakaraNadvAreNa prAgupAttakarmakSayaH pratipAditaH, yathoktaM- 'jaha karagao niyaMtaI' tyAdi, 'kAussagge jaha suTThiyasse' tyAdi, iha tu pratyAkhyAnakaraNataH karmakSayopazamakSayajaM phalaM pratipAdyate, vakSyate ca 279 'ihaloiyaparaloiya duviha phalaM hoi paJcakhANassa / ihaloe dhammilAdI dAmaNNagamAi paraloe ||1|| paccakkhANamiNaM seviUNa bhAveNa jinavaruddiTTaM / pattA anaMtajIvA sAsayasokkhaM lahuM mokkhaM ||2|| 1 ityAdi, athavA sAmAyike cAritramapavarNitaM, caturviMzatistave'rhatAM guNastutiH sA ca darzanajJAnarUpA, evamidaM tritayamuktaM, asya ca vitathAsevanamaihikAmuSmikApAyaparijihIrSuNA gurornivedanIyaM taca vandanapUrvamityatastannirUpitaM nivedya ca bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaM kramaNamAsevanIyamiti tadapi nirUpitaM, tathA'yazuddhasya sato'parAdhavraNasya cikitsA AlocanAdinA kAyotsargaparyavasAnaprAyazcitta bheSajenAnantarAdhyayana uktA, iha tu tathApyazuddhasya pratyAkhyAnato bhavatIti tannirUpyate, evamanekarUpeNa sambandhenAyAtasya pratyAkhyAnAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpatre nikSepe pratyAkhyAnAdhyayanamiti pratyAkhyAnamadhyayanaM ca, tatra pratyAkhyAnamadhikRtya dvAragAthAmAha niyuktikAraH ni. (1555 ) paccakkhANaM paJcakkhAo paccakkheyaM ca AnupuvvIe / parisA kahaNavihI yA phalaM ca AIi chabbheyA // vR- 'khyA prakathane' ityasya pratyAGpUrvasya lyuDantasya pratyAkhyAnaM bhavati, tatra pratyAkhyAyateniSidhyate'nena manovAkkAyakriyAjAlena kiJcidaniSTamiti pratyAkhyAnaM kriyAkriyAvatoH kathaJcidabhedAt pratyAkhyAnakriyaiva pratyAkhyAnaM pratyAkhyAyate'smin sati vA pratyAkhyAnaM " kRtyalyuTo bahula" miti vacanAdanyathA'pyadoSaH prati AkhyAnaM pratyAkhyAnamityAdau, tathA pratyAkhyAtIti pratyAkhyAtA-gururvinaiyazca tathA pratyAkhyAyata iti pratyAkhyeyaM pratyAkhyAnagocaraM vastu, cazabdastrayANAmapi tulyakakSatodbhAvanArthaM, AnupUrvyA paripATyA kathanIyamiti vAkyazeSaH, tathA pariSad vaktavyA, kiMbhUtAyAH pariSadaH, kathanIyamiti, tathA kathanavidhizcakathanaprakArazca vaktavyaH, tathA phalaM caihikAmuSmikabhedaM kathanIyaM, AdAvete SaD bhedA iti gAthAsamAsArthaH / vyAsArtha tu yathA'vasaraM bhASyakAra eva vakSyati, tatrAdyAvayavyAsArtha pratipipAdayiSayAha [bhA. 238] > nAmaMThavaNAdavie aiccha paDisehameva bhAve ya / ee khalu chanbheyA paccakkhANaMmi nAyavvA // vR- nAmapratyAkhyAnaM sthApanApratyAkhyAnaM 'davie 'tti dravyapratyAkhyAnaM, 'adicchatti dAtumicchA ditsA na ditsA aditsA saiva pratyAkhyAnamaditsApratyAkhyAnaM 'paDisehe 'tti pratiSeghapratyAkhyAnaM, 'evaM bhAve 'tti evaM bhAvapratyAkhyAnaM ca, 'ee khalu chabbheyA paccaDhakkhANaMmi nAyavva' tti gAthAdalaM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 Avazyaka mUlasUtram-2-6/62 nigadasiddhamayaM gAthAsamudAyArthaH / avayavArtha tu yathAvasaraM vakSyAmaH, tatra nAmasthApane gtaarthe|| adhunA dravyapratyAkhyAnapratipAdanAyAha[bhA.239] davvanimittaM davve davvabhUo va tattha raaysuaa| aicchApaccakkhANaM baMbhaNasamaNA na (a) icchatti // vR. 'davvanimittaM' gAthAzakalam, asya vyAkhyA-dravyanimittaM pratyAkhyAnaM vastrAdidravyArthamityarthaH, yathA keSAJcit sAmpratakSapakANAM, tathA dravye pratyAkhyAnaM yathA bhUmyAdau vyavasthitaH karoti, tathA dravyabhUtaH-anupayuktaH san yaH karoti tadapyabhISTaphalarahitatvAt dravyapratyAkhyAnamucyate, tuzabdAd dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyairdravyeSviti, kSuNNazcAyaM mArgaH, 'tattha rAyasuya' tti atra kathAnakaM egassa ranno dhUyA annassa ranno dinnA, so ya mao, tAhe sA piuNA AniyA, dhamma putta ! karehi tti bhaNiyA, sA pAsaMDINaM dAnaM deti, annayA kattio dhammamAsotti maMsaM na khAmitti paJcakkhAyaM, tattha pAraNae anegANi sattasahassANi maMsatthAe uvanIyANi, tAhe bhattaM dijjati, tattha sAhU adUreNa voleMtA nimaMtiyA, tehiM bhattaM gahiyaM, maMsaM necchaMti, sA ya rAyadhUyA bhaNai-kiM tujhaM na tAva kattiyamAso pUrai ?, te bhaNaMti jAvajjIvAe kattiutti, kiM vA kaha vA, tAhe te dhammakahaM kaheMti, maMsadose ya parikahaMti, pacchA saMbuddhA pavvatiyA, evaM tIse davvapaccakkhANaM, pacchA bhAvapaccakkhANaM jAtaM, adhunA aditsApratyAkhyAnaM pratipAdyate, tatredaM gAthA, aditsApratyAkhyAne 'baMbhaNasamaNA adicchatti he brAhmaNa he zramaNa adisteti-na me dAtumicchA, na tu nAsti yad bhavatA yAcitaM, tatazcAditsaiva vastutaH pratiSedhAtmiketi pratyAkhyAnamiti gAthArthaH / adhunA pratiSedhapratyAkhyAnavyAcikhyAsayedaM gAthAzakalamAha[bhA.240] amugaM dijau majjhaM natthi mamaM taM tu hoi paDiseho / sesapayANa ya gAhA paccakkhANassa bhAvaMmi // vR-'amugaM dijau majjhaM gAhA vyAkhyA-amukaM ghRtAdi dIyatAM mahyaM, itarastvAha-nAsti me taditi, na tu dAtuM necchA, eSa itthaMbhUto bhavati pratiSedhaH, ayamapi vastutaH pratyAkhyAnameva, pratiSedha eva pratyAkhyAnaM 2 // idAnIM bhAvapratyAkhyAnaM pratipAdyate, tatredaM gAthArddhaM 'sesapayANa ya gAhA paccakkhANassa bhAvaMmi' zeSapadAnAmAgamanoAgamAdInAM sAkSAdihAnuktAnAM pratyAkhyAnasya sambandhinAM gAthA kAryeti yogavAkyazeSau, iha gAthA pratiSThocyate, nizcitirityarthaH, 'gAthU pratiSTAlipsayorgranthe ceti dhAtuvacanAt, 'bhAvaMmi'tti dvAraparAmarzaH, bhAvapratyAkhyAna iti / [bhA.241] taM duvihaM suanosua suyaM duhA puvvameva nopuvvaM / puvvasuya navamapuvvaM nopuvvasuyaM imaM ceva // vR-'taM duvihaM sutaNosuya'gAhA, 'tad' bhAvapratyAkhyAnaM dvividhaM-dviprakAraM 'suta nosuta'tti zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaM ca 'suyaM duhA puvvameva nopuvva' zrutapratyAkhyAnamapi dvidhA bhavati-pUrvazrutapratyAkhyAnaM nopUrva zrutapratyAkhyAnaM ca, 'puvvasuya navamapuvvaM' pUrvazrutapratyAkhyAnaM navamaM pUrvaM, 'nopuvvasuyaM imaM ceva' nopUrvazrutapratyAkhyAnamidameva-pratyAkhyAnAdhyayanamityetaccopalakSaNamanyaccAturapratyAkhyAnamahApratyAkhyAnAdi pUrvabAhyamiti gAthArthaH / / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -6 [ni. 1555 ] adhunA nAzrutapratyAkhyAnapratipAdanAyAha [bhA. 242] (pra.) nosuapaccakkhANaM mUlaguNe ceva uttaraguNe ya / mUle savvaM saM ittariyaM AvakahiyaM ca // mUlaguNAvi yaduvihA samaNANa ceva sAvayANaM ca / te puna vibhajamANA paMcavihA huMti nAyavvA || 281 vR- 'nosuyapaJccakkhANaM' gAhA 'nosuyapaccakkhANaM 'ti zrutapratyAkhyAnaM na bhavatIti nozrutapratyAkhyAnaM, 'mUlaguNe ceva uttaraguNe ya' mUlaguNAMzcAdhikRtyottaraguNAMzca, mUlabhUtA guNAH 2 ta eva prANAtipAtAdinivRttirUpatvAt pratyAkhyAnaM varttate, uttarabhUtA guNAH 2 ta evAzuddhapiNDanivRttirUpatvAt pratyAkhyAnaM tadviSayaM vA anAgatAdi vA dazavidhamuttaraguNapratyAkhyAnaM, 'savvaM hi ti mUlaguNapratyAkhyAnaM dvidhA-sarvamUlaguNapratyAkhyAnaM dezamUlaguNapratyAkhyAnaM ca, sarvamUlapratyAkhyAnaM paJca mahAvratAni, dezamUlaguNapratyAkhyAnaM paJcANuvratAni, idaM copalakSaNaM varttate ta uttaraguNapratyAkhyAnamapi dvidhaiva-sarvottaraguNapratyAkhyAnaM dezottaraguNapratyAkhyAnaM ca, tatra sarvottaraguNapratyAkhyAnaM dazavidhamanAgatamatikrAntamityAdyupariSTAd vakSyAmaH, dezottaraguNapratyAkhyAnaM saptavidhaM trINi guNavratAni catvAri zikSAvratAni, etAnyapyUrdhva vakSyAmaH, punaruttaraguNapratyAkhyAnamoghato dvividhaM-'ittariyamAvakahiyaM ca' tatretvaraM sAdhUnAM kizcidbhigrahAdiH zrAvakANAM tu catvAri zikSAvratAni yAvatkathikaM tu niyantritaM yat kAntAradurbhikSAdiSvapi na bhajyate, zrAvakANAM tu trINi guNavratAnIti gAthArthaH // sAmprataM svarUpataH sarvamUlaguNapratyAkhyAna-mupadarzayatrAha [bhA. 243] pANivahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva / samaNANaM mulaguNAtivihaMtiviheNa nAyavvA / / vR- 'pANivahamusAvAe' gAhA, prANA-indriyAdayaH, tathA coktam"paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchrAsanizvAsamathAnyadAyuH / prANAdazaite bhagavadbhiruktA, eSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA // " teSAM vadhaH prANavadhI (na) jIvavadhastasmin mRSA vadanaM mRSAvAdastasmin, asadabhidhAna ityarthaH, 'adattaM'tti upalakSaNatvAdadattAdAne paravastvAharaNa ityarthaH, 'mehuNa'tti maithune abrahmasevane yaduktaM bhavati, 'pariggahe ceva' thi parigrahe caiva, eteSu viSayabhUteSu zramaNAnAM sAdhUnAM mulaguNAH trividhatrividhana yogatrayakaraNatrayeNa netavyAH anusaraNIyAH, iyamatra bhAvanA zramaNAH prANAtipAtAdviratAstrividhaM trividhena tattha 'tividhanti na kareti na kAravei 3 karaMtaMpi anna nANujANeti, 'tivihaM' ti maNeNaM vAyAe kAeNaM, evamanyatrApi yojanIyamiti gAthArthaH || itthaM tAvadudarzitaM sarvamUlaguNratyAkhyAnaM, adhunA dezamUlaguNapratyAkhyAnAvasaraH, tacca zrAvakANAM bhavatItikRtvA vineyAnugrahAya taddharmavidhimevaughataH pratipipAdayiSurAha ni. (1556 ) sAvayadhammassa vihiM vucchAmI dhIrapurisapannattaM / jaM cariUNa suvihiyA gihiNovi suhAI pArvati // vR- vyAkhyA- tatrAbhyupetasambaktvaH pratipannANuvrato'pi pratidivasaM yatibhyaH sakAzAt Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 Avazyaka mUlasUtram-2-6/62 sAdhUnAmagAriNAM ca sAmAcArI zRNotIti zrAvaka iti, uktaM ca "yo hyabhyupetasamyaktvo, yatibhyaH pratyahaM kathAm / zRNoti dharmasambaddhAmasau zrAvaka ucyate // 1 // " zrAvakANAM dharmaH 2 tasya vidhistaM vakSye-abhidhAsye, kiMbhUtaM ? -'dhIrapuruSaprajJaptaM' mahAsattvamahAbuddhi-tIrthakaragaNadharapaprarUpitamityarthaH, yaM caritvA suvihitA gRhiNo'pi sukhAnyaihikAmuSmikANi prApnuvantIti gAthArthaH / / tatrani. (1557) sAbhiggahA ya nirabhiggahA ya AheNa sAvayA duvihA / te puna vibhaJjamANA aTTavihA huM ti nAyavvA / vR- 'sAbhiggahA ya nirabhiggahA ya' gAhA, abhigRhyanta ityabhigrahAH-pratijJAvizeSAH saha abhigrahairvartanta iti sAbhigrahAH, te punaranekabhedA bhavanti, tathAhi-darzanapUrvakaM dezamUlaguNottaraguNeSu sarveSvakasmiMzca (smin) vA bhavantyeva teSAmabhigrahaH, nirgatA-apetA abhigrahA yebhyaste nirabhigrahAH, te ca kevalasamyagdarzanina eva, yathA kRSNasatyakizreNikAdayaH, itthaM odhenasAmAnyena zrAvakA dvidhA bhavanti, te punardvidhA api vibhajyamAnA abhigrahagrahaNavizeSaNa nirupyamANA aSTavidhA bhavanti ? jJAtavyA iti gAthArthaH // tatra yathA'STavidhA bhavanti tathopadarzayannAhani. (1558) duvihativiheNa paDhamo duvihaM duviheNa bIyao hoi / duvihaM egaviheNaM egavihaM ceva tiviheNaM // vR- 'duvihativiheNa' gAhA, iha yo'sau kaJcanAbhigrahaM gRhNAti sa hyevaM-'dvividhaM miti kRtakAritaM 'trividhene' ti manasA vAcA kAyeneti, etaduktaM bhavati-sthUla-prANAtipAtaM na karotyAtmAnA na kArayatyanyairmanasA vacasA kAyeneti prathamaH, asyAnumatirapratiSiddhA, apapatyAdipaparigraha-sadbhAvAt, tadvyApRtikaraNe ca tasyAnumatiprasaGgAd, itarathA parigrahAparigrahayoravizeSeNa pravrajitApravrajitayorabhedApatteriti bhAvanA, atrAha-nanu bhagavantyAmAgame trividhaM trividhenetyapi pratyAkhyAnamuktamagAriNaH, tacca zrutoktatvAdanavadyameva, tadiha kasmAtroktaM niyuktikAreNeti?, ucyate, tasya vizeSaviSayatvAt, tathAhi-kila yaH pravivrajiSureva pratimAM pratipadyate putrAdisantatipapAlanAya sa eva trividhaM trividheneti karoti, tathA vizeSyaM vA kiJcid vastu svayambhUramaNamatsyAdikaM tathA sthUlaprANAtipapAtAdikaM cetyAdi, naM tu sakalasAvadyavyApAraviramaNamadhikRtyeti, nanu ca niyuktikAreNa sthUlaprANatipapAtAdAvapi trividhaMtrividheneti nokto vikalpaH, 'vIravayaNami ee battIsaM sAvayA bhaNiyA' iti vacanAdanyathA punaradhikAH syuriti ?, atrocyate, satyametat, kiMtu bAhulyapakSamevAGgIkRtya tiyuktikAreNAbhyadhAyi, yat punaH kvacidavasthAvizeSe kadAcideva samAcaryate na suSThu samAcAryanupAti tantroktaM, bAhulyena tu dvividhaM trividhenetyadibhireva SaDbhirvikalpaiH sarvasyAgAriNaH sarvameva pratyAkhyAnaM bhavatIti na kazcid doSa ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, 'duvihaM tiviheNa bitiyao hoti'tti dvividha" miti sthUlaprANAtipapAtaM na karoti na kArayati 'dvividhene ti manasA vAcA, yadvA manasA kAyena, yadvA vAcA kAyena, iha ca pradhAnopasarjanabhAvavivakSayA bhAvArtho'vaseyaH, tatra yadA Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 adhyayana-6 [ni. 1558] manasA vAcA na karoti na kArayati tadA manasaivAbhisandhirahita eva vAcApi hiMsakamabruvanneva kAyenaiva duzceSTitAdinA karotyasaMjJivat, yadA tu manasA kAyena ca na karoti na kArayati tadA manasAbhisandhirahita eva kAyena ca duzceSTitAdi pariharanneva anAbhogAdvAcaiva hiMsakaM brUte, yadA tu vAcA kAyena ca na karoti na kArayati tadA manasaivAbhisandhimadhikRtya karotIti, anumatistu tribhirapipa sarvatrevAstIti bhAvanA, evaM zeSavikalpA api bhAvanIyA iti, 'duvihaM egaviheNaM'ti dvividhamekavidhena, 'ekkavihaM ceva tiviheNaM ti ekavidhaM caiva trividheneti // ni. (1559) egavihaM duviheNaM ikvikkaviheNa cha?o hoi / uttaraguNa sattamao avirayao ceva aTThamao // vR-'egavihaM duviheNaM ti ekavidhaM dvividhena 'ekkekkaviheNa chaTThao hoi' ekavidhamekavidhena SaSTho bhavati bhedaH, 'uttaraguNa sattamao'tti pratipannottaragu NaH saptamaH, iha ca sampUrNAsampUrNottaraguNabhedamanAddatya sAmAnyenaika eva bhedo vivakSitaH, 'avirayao ceva aTThamao'tti aviratazcaivASTama iti aviratasamyagdRSTiriti gAthArthaH / itthamete aSTau bhedAH pradarzitAH, eta eva vibhajyamAnA dvAtrizad bhavanti, kathamityata Ahani. (1560) paNaya caukkaM ca tigaM dugaM ca egaM ca giNhai vayAi / ahavA'vi uttaraguNe ahavA'vi na giNhaI kiMci // vR- 'paNaga'tti paJcANuvratAni samuditAnyeva gRhNAti kazcit, tatroktalakSaNAH SaD bhedA bhavanti, 'caukkaM ca'tti tathA'NuvratacatuSTayaM gRhNAtyaparastatrApi SaDeva, 'tiga'nti evamaNuvratatrayaM gRhNAtyanyastatrApi SaDeva, 'dugaM ca tti itthamaNuvratadvayaM gRhNAti, tatrApi SaDeva, 'ekaM vatti tathA'nya ekamevANuvrataM gRhNAti, tatrASiDeva, 'giNhai vayAiMti itthamanekadhA gRhNAti vratAni, vicitratvAt zrAvakadharmasya, evamete paJca SaTakAstriMzad bhavanti, pratipapannottaraguNena sahaikatriMzat, tathA cAha-'ahavAvi (ya) uttaraguNe'tti athavottaraguNAn-guNavratAdilakSaNAn gRhNAti, samuditAnyeva gRhNAti, kevalasamyagdarzaninA saha dvAtriMzad bhavanti, tathA cAha-'ahavAvi na giNhatI kiMcitti athavA na gRhNAti tAnapyuttaraguNAniti, kevalaM samyagdRSTireveti gaathaarthH|| iha punarmUlaguNottaraguNAnAmAdhAraH samyaktvaM vartate tathA cAhani. (1561) nissaMkiyanikkaMkhiya nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / vIravayaNami ee battIsaM sAvayA bhaNiyA / vR-'nissaMkiyanikaMkhiya' gAhA, zaGkAdisvapamudAharaNadvAreNopariSTAd vakSyAmaH 'vIravacane' mahAvIraMvarddhamAnasvAmi-pravacane 'ete' anantaroktA dvAtrizadupAsakAH-zrAvakA bhaNitAH-uktA iti gAthArthaH // ete ceva battIsativihA karaNatiyajogatiyakAlatieNaM visesejjamANA sIyAlaM samaNovAsagasayaM bhavati, kahaM ?, pANAivAyaM na kareti maNeNaM, athavA pANAtipAtaM na karei vAyAe, ahavA pANAtipAtaM na karei kAeNaM 3, athavA pANAtivAtaM na kareti maNeNaM vAyAe ya, athavA pANAtivAyaM na kareti maNeNaM kAeNa ya, athavA pANAtipAtaM na kareti vAyAe kAeNa ya 6, athavA pANAtipAtaM na kareti maNeNaM vAyAe kAeNa ya', ete satta bhaMgA karaNeNaM, evaM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 Avazyaka mUlasUtram-2-6/62 kAravaNeNavi ee ceva satta bhaMgA 14, evaM anumoyaNeNavi satta bhaMgA 21, ahavA na karei na kAravei manasA 1 ahavA na kareina kAravei vacasA, 2 ahavA na kareina kAravei kAeNa 3 ahavA na karei na kAravei maNasA vayasA 4 ahavA na karei na kAravei manasA kAyeNaM 5 ahavA na karei na kAravei vayasA kAyasA 6 ahavA na karei na kAravei manasA vayasA kAyasA 7, ete karaNakArAvaNehiM satta bhaMgA 7 evaM karaNAnumoyaNehivi satta bhaMgA 7, evaM kArAvaNAnumoyaNehivi satta bhaMgA, evaM karaNakArAvaNAnumoyaNehivi satta bhaMgA, evete satta sattabhaMgANaM egUNapapaNNAsaM vigappA bhavanti, ettha imo egUNapannAsaimo vigappo-pANAtivAyaM na karei na kAravei kareMtaMpi annaM na samaNujANai maNeNaM vAyAe kAeNaMti, esa aMtimavigappo paDimApapaDivanassa samaNovAsagassa tivihaMtiviheNaM bhavatIti, evaM tAva atItakAle paDikkamaMtassa egUNapannA bhavanti, evaM paDupannevi kAle saMvareMtassa egUnapannA bhavanti, evaM anAgaevi kAle paccakkhAyaMtassa egUnapannAsA bhavanti, evametA egUnapannAsA tinni sIyAlaM sAvayasayaM bhavati sIyAlaM bhaMgasayaM jassa visohIeN hoti uvaladdhaM / so khalu paccakkhANe kusalo sesA akusalA u // 1 // evaM puna paMcahiM anuvbaehiM guNiyaM sattasayANi paMcattIsANi sAvayANaM bhavanti,-sIyAlaM bhaMgasayaM gihicakkhANabheyaparimANaM / jogattiyakaraNattiyakAlatieNaM guNeyavvaM // 2 // sIyAlaM bhaMgasayaM paJcakkhANaMmi jassa uvaladdhaM / so khalu paccakkhANe kusalo sesA akusalA ya // 3 // sIyAlaM bhaMgasayaM gihipaccakkhANabheyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhaveyavvaM payatteNaM // 4 // tinni tiyA tinni duyA tinnikkikkA ya huMti jogesuN| taduiikkaM tiduikkaM tiduegaM ceva karaNAI // 5 // paDhame labbhai ego sesesu paesu tiya tiya tiyaMti / do nava tiya do navagA tiguNiya sIyAla bhaMga sayaM // 6 // ahavA anuvvae ceva paDucca ekkagAdisaMjogaduvAreNa pabhUyatarA bhedA nidaMsijaMti, tatreyamekAdisaMyogapaparimANapapradarzanaparA'nyakartukI gAthA // paMcaNhamaNuvayANaM ikkagadugatigacaukkapaNaehiM / paMcagadasadasapapaNaikkage ya saMjoga kAyavvA / etIe vakkhANaM-paMcaNhamaNuvvayANaM puvvabhaNiyANaM "ekkagadugatigacaukkapapaNaehi' ciMtijamANANaM 'paMcagadasadasapaNagaekkago ya saMjoga NAtavvA" ekkeNa ciMtijamANANaM paMca saMjogA kaha?, paMcasu gharaesu egeNa paMceva bhavanti, dugeNa ciMtijamANANaM dasa ceva, kahaM ?, paDhamabIyaghareNa ekko 1 paDhamatatiyaghareNa 2 paDhamacautthaghareNa 3 paDhamapaMcamaghareNa 4 bitiyatatiyaghareNa 4 bIyacautthaghareNa 6 bIyapaMcamaghareNa sattamo 7 tatiyacautthaghareNa 8 tatiyapaMcamaghareNa 9 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561] 285 cautthapaMcamaghareNa 10 // tigeNa ciMtijamANANaM dasa ceva, kahaM ?, paDhamamabiyatatiyaghareNa ekko 1 paDhamabitiyacautthaghareNa 2 paDhamabitiyapaMcamaghareNa 3 paDhamataIyacautthaghareNa 4 paDhamatatiyapaMcamaghareNa 5 paDhamacautthapaMcamaghareNa 6 bitiyatatiyacautthagharaeNa 7 bitiyatatiyapaMcamaghareNa 8 bitiyacautthapapaMcamagharaNa 9 tatiyacautthapaMcamaghareNa 10 / caukkageNa ciMtijamANANaM paMca havaMti, kahaM ?, paDhamabitiyatatiyacautthaghareNa ekko paDhamabitiyatatiyapaMcamaghareNa 2 paDhamamabitiyacautthapaMcamaghareNa 3 paDhamatatiyacautthapaMcamaghareNa 4 bitiyatayitacautthapaMcamaghareNa 5, paMcageNa ciMtijamANANa ego ceva bhavatittigAthArthaH / / ettha ya ekkageNa ya je paMca saMjogA dugeNa je dasa ityAdi, eesiM cAraNIyApaogeNa AgayaphalagAhAo tinni vayamikkagasaMjogANa huMti paMcaNha tIsaIM bhNgaa| dugasaMjogANa dasaNha tinni saTThA, sayA huMti // 1 // saMjogANa dasaNha bhaMgasayaM ikkavIsaI saTThA / causaMjogANa puNo causaTThisayANi'sIyANi // 2 // sattuttari sayAI chasattAI ca paMca sNjoe| uttaraguNa avirayameliyANa jANAhi savvaggaM // 3 // solasa ceva sahassA aTThasayA ceva hoMti aTThahiyA / eso uvAsagANaM vayagahaNavihI samAseNaM // 4 // vyAkhyA-etAzcatasro'pyanyakRtAH sopayogA ityupanyastAH, etAsiM bhAvanAvihI imAthUlagapANAtivAtaM paccakkhAi duvihaM tiviheNa 1 duvihaM duviheNaM 2 duvihaM ekkaviheNaM 3 egavihaM tiviheNa 4 egavihaM duviheNa 5 egavihaM egaviheNa 6, evaM thUlagamusAvAyaadattAdANamehuNapariggahesu, ekkeke chabhedA, ee savvevi miliyA tIsaM havaMtitti, tatazca yaduktaM prAk 'vayaekkagasaMjogANa hoMtI paMcaNha tIsaI bhaMga'tti tad bhAvitaM, idAniM dugacAraNiyA-thUlagapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM paccakkhAti duvihaMtiviheNa 1 thUlagapANAivAyaM duvihaMtiviheNa, thUlagamusAvAyaM puna duvihaM duviheNa 2, thUlagapapANAivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puna duvihaM egaviheNa 3 thUlagapANAivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puna egavihaMtiviheNa 4 thUlagapANAivAyaM 2-3 thUlagamUsAvAyaM puna egavihaM duviheNa 5 thUlagapANAtivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puna egavihaMegaviheNa 6, evaM thUlagaadattAdANamehuNapapariggahesu ekkeke chabbhaMgA, savveviM miliyA cauvvIsaM, ee ya thUlagapANAivAyaM paDhamagharagemamuMcamANeNa laddhA, evaM bitiyAdigharaesu patteyaM cauvvIsa havaMti, ee ya savvevi miliyA coyAlaM sayaM, cAlio thUlagapANAivAo, idAniM thUlagamusAvAyAe ciMtijjai-tattha thUlagamusAvAyaM thUlagaadattAdANaM paccakkhAti duvihaM tiviheNaM 1 thUlagamusAvAyaM duvihaM tiviheNa adattAdANaM puna duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakameNa chabbhaMgA nAyavvA, evaM mehuNapariggahesu patteyaM patteyaM cha 2, savvevi miliA aTThArasa, ete musAvAyaM paDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA 18, evaM bIyAdigharesuvi patteyaM 2 aTThArasa 2 bhavanti, ee savvevi meliyA adruttaraM sayaMti, cArio thUlagamusAvAo, idAni thUlagAdattAdANAdiM ciMtijati, tattha thUlagAdattAdANaM thUlagamehUNaM Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 Avazyaka mUlasUtram -2-6/62 vA paJcakkhAti duvihaMtiviheNa 1, thUlagaadattANaM 2-3 thUlagamehuNaM puna duvihaM duviheNa 2-2 evaM puvvakameNa chabbhaMgA nAyavvA, evaM thUlagapapariggaheNavi chabhaMgA, meliyA bArasa, ee ya thUlagaadattAdANaM paDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, evaM bitiyAisuvi patteyaM cha 2 havaMti, ete savvevi meliyA bAvattari havaMti, cAritaM thUlagAdattAdANaM, idAnaM thUlagamethuNanAdi ciMtijjati, tattha thUlagamehuNaM thUla pariggahaM ca paJcakkhAti duvidhaM tividheNa 1 thUlagamethuNaM thUlagapariggaha puna duvidhaM duvidheNa 2 evaM puvbakameNa chabbhaMgA, ete thUlagamethuNapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyAdisuvi patteyaM 2 cha 2 havaMti, savvevi meliyA chattIsaM, ete ya mUlAo Arambha savvevi cotAlasayaM adbhuttarasayaM bAvattariM chattIsaM melitA tinni satANi sahANi havaMti, tatazca yaduktaM prAk 'dugasaMjogANa dasaNha tinni saTTA satA hoti'tti tadetad bhAvitaM, idAni tigacAraNIyAe thUlagapANAtivAtaM thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM paccakkhAti duvidhaM tividheNa 1 thUlagapANAtivAtaM thUlagamusAvAdaM 2-3 thUlagAdattAdANaM puna duvidhaM duvidheNa 2 thUlagapANAtivAyaM thUlagamusAvAyaM 2-3 thUlagAdattAdANaM puna duvihaM egaviheNa 3 evaM puvakameNa chabbhaMgA, evaM mehuNapapariggahesuvi patteyaM 2 cha 2, savvevi meliyA aTThArasa, ete ya thUlagamusAvAdapaDhamagharakamagharakamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyAdisuvi patteyaM 2 aTThAsa 2 havaMti, savvevi meliyA adduttaraM sayaM, evaM ca thUlagapANAivAyapaDhamaghamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyadisuvi patteyaM 2 adbhutaM 2 sayaM havaMti, ee ya savvevi miliyA cha sayANi aDayAlANi, evaM thUlagapapANAtivAo tigasaMjoeNa thUlagamusAvAeNa saha cArio, evaM adattAdAnena saha cAjiti, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamamehuNaM ca paccakkhAi duvihaMtiviheNa 1 thUlagapANAivAyaM thUlagAdattAdAnaM 2-3 thUlagamehuNaM puna duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakameNa chabmaMgA, evaM thUlagaggiheNavi cha meliyA duvAlasa, ete ya adattAdAnapaDhamaghagamamamamuMcamamANeNa laddhA, evaM bIyAisuvi patteyaM 2 duvAlasa 2, savvevi meliyA bAvattariM havaMti, ete ya pANAivAyapapaDhamaghararamamuMcamANeNa laddhA, ete bitiyAisasuvi saha cArio, idAnaM thUlamamehuNeNa pariggaheNa saha cArijai, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagamehUNaM thUlagapariggahaM 2-3 pANAtivAyaM mehuNaM 23 pariggahaM duvihaM duviheNa 2 evaM pubakkameNa chabbhaMgA, ee u thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi pattayaM 2 cha cha, savve'pi meliyA chattIsaM, ete ya thUlagapANAtivAyapapapaDhamaghagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisu patteyaM 2 chattIsaM, savvevi meliyA solasuttarA do syaa| evaM thUlagapANAtivAo tigasaM joeNaM mehuNeNa saha cAoi, cAoi ya tigasaMjoeNaM pANAtivAo, __ idAni musAvAo ciMtijjai, tattha thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM ca paccakkhAti duvihaM tiviheNa 1 thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM 2-3 thUlagamehuNaM puna duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, evaM thUlagaparigaheNavi cha, meliyA duvAlasa, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamaghagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM duvAlasa 2, savve'vi meliyA bAvattari, ete ya thUlagamusAvAyapaDhamaghagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisu patteyaM bAvattari 2, savvevi meliyA cattAri sayA battIsA, evaM thUlagamusAvAo tigasasaMjoeNa thUlagAdattAdAnena saha cArio idAni thUlagamehuNeNa saha cArijai, tattha thUlagamusAvAyaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paccakkhAti Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1561 ] duvihaMtiviheNa 1 thUlagamusAvAyaM thUlagamehuNaM 2 - 3 thUlagapariggahaM puna duvihaMduviheNa 2 evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ee thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM 2 cha 2 havaMti, savve'vi meliyA chattIsaM ete ya thUlagamusAvAdapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM chattIsaM 2 havaMti, savve'vi meliyA do sayA solasuttarA, cArio tigasaMjoeNa dhUlagamusAvAo, 287 idAniM thUlagAdattAdAnAdi ciMtijai, tattha thUlagAdattAdANaM mehuNaM pariggahaM ca paJccakkhAi duvihaMtiviheNa 1 thUlagAdattAdANaM thUlamehuNaM 2-3 thUlagapariggahaM puna duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ete ya thUlagamehuNapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM cha 2, savve'vi meliyA chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisu patteyaM chattIsaM 2, savve'vi meliyA do sasayA solasuttarA, ete ya mamUlAo Arabbha savve'vi aDayAlA cha sayA battIsA causayA solasuttarA do sayA ya battIsA causayA,, solasuttarA do sayA ee savve'vi meliyA igavIsasayAI saTTAI bhaMgANaM bhavaMti, tatazca yaduktaM prAg 'tigasaMjogANa dasaNha bhaMgasayA ekkavIsaI saTTA' tadatad bhAvitaM, idAniM caukkacAraNiyA, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM dhUlagAdattAdAnaM thUlagamehuNaM ca paccakkhAti duvihaMtiviheNa 1 thUlagapANAtivAyAi 2-3 thUlagamehuNaNa puna duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, thUlagapariggaheNavi cha, eevi meliyA duvAlasa, ete ya dhUlagAdattAdAnapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM duvAlasa 2, savvevi meliyA bAvattari, ete u thUlagamusasAvAyapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAsuvi patteyaM bAvattari 2, savvevi meliyA cattAri sayA battIsA, ete ya thUlagapANAtivAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM cattAri 2 sayA battIsA, savvevi meliyA do sahassA paMca sayA bANauyA, idAniM anno vigappo-thUlagapapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM dhUlagamehuNaM dhUlagapariggahaM ca paccakkhAti duvihaM duviheNa 2, evaM puvvakkameNa chaDabhaMgA, ete u thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisu patteyaM 2 cha cha sasavve meliyA chattIsaM, etane u thUlagamusasAvAyA-paDhamama gharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM chattIsaM 2, savvevi meliyA duvAlasa sayA channauyA, idAniM anno vigappo-thUlagapANAivAyaM thUlaga adattAdAnaM thUlagamehuNaM dhUlagariggahaM ca paJccakkhAti duvihaMtiviheNa 1, thUlagapANAtivAtaM thUlagAdattAdAnaM thUlagamehuNaM 2-3 thUlagapapariggahaM ca puna duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ete ya thUlagamehuNassasa paDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi cha 2, meliyA chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisasuvi patteyaM chattIsaM 2, savve'vi meliyA do sayA solasuttarA, eteya thUlagapapANAivAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM do do sayA solasuttarA,, savve'vi meliyA duvAlasa sayA channauyA, idAnimanno vigappo-thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paccakkhAti duvihaMtiviheNaM 1 dhUlagamusasAvAyAti 2-3 dhUlagapariggahaM puna duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ete ya thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM cha 2, meliyA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 Avazyaka mUlasUtram -2-6/62 chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdANapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi gharesasu patteyaM 2 chattIsaM 2, meliyA do sayA solasuttarA, ete thUlagamusAvAyapapaDhamaghararagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi patteyaM do do saMyA solasuttarA, savvevi miliyA duvAlasa sasayA chaNauyA, ee ya mUlAo Arabbha savvevi do sahassA paMcasayA vANauyA, duvAlasasayA chaNNauyA 3, miliyA chasahassA cattAri sayA asIyA, tatazca yaduktaM prAk 'causaMjogANa puna causaTThisayANa'sIyANiM'tti, idAniM paMcagacAraNiyA, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagamusasAvAyaM thUlagAdattAdAnaM thUlagamehuNaM thUlagapapariggahaM ca paJcakkhAi duvihaMtiviheNa 1 pANAtivAyAti 2-3 thUlagapariggahaM duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ee thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bIyAisuvi patteyaM 2 cha cha, meliyA chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bIyAdisuvi patteyaM 2 chattIsaM 2, miliyA do sayA solasuttarA, ee ya thUlagamusAvAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi patteyaM 2 do sayA solasuttarA 2, meliyA duvAlasa sayA channauyA, ee ya thUlagapapANAtivAyapaDhamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi patteyaM 2 duvAlasa sayA channauyA, savvevi meliyA sattasahassA sattasayA chAvuttarA, tatazca yaduktaM prAk 'sattatarIsayAI chasattarAI tu paMcasaMjoe' etad bhAvitaM, "utararaguNaavirayameliyANa jANAhi savvaggaM'tti uttaraguNagAhI ego ceva bheo, avirarayasammadiTThI bitio, eehiM meliyANa savvesiM puvvabhaNiyANa bhayANa jANAhi savvaggaM imaM jAtaM, parUvaNaM paDucca taM puna ima-solasa cevetyAdi gAthA bhAvitA'rthevetyabhihitamAnuSaGgika, prakRtaM prastumaH, tatra yasmAt zrAvakadharmasya tAvat mUlaM samyaktvaM tasmAd tadgatameva vidhimabhidhAtukAma Aha___ mU. (63) tattha samaNovAsao puvvAmeva micchattAo paDikkamai, saMmatta uvasaMpajjai, no se kappai ajjappabhiI annautthie vA annautthiadevayANi vA anautthiyapapariggahiyANi arihaMtaceiyANi vA vaMdittae vA namaMsittae vA puTviM anAlattaeNaM Alavittae vA saMlavittae vA tesiM asanaM vA pAnaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuM vA anuppayAuM vA, nannattha rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiogeNaM devayAbhiogeNaM guruniggaheNaM vittIkaMtAreNaM, se ya saMmatte pasatthasamattamohaniyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapaNiAmame pannatte, sammattassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taM jahA-saMkA kaMkhA vitigicchA parapAsaMDapasaMsA parapAsaMDasaMthave / vR-zramaNAnAmupAsakaH zramaNopAsakaH zrAvaka ityarthaH, zramaNopAsakaH 'pUrvameva' AdAveva zramaNopAsako bhavana mithyAtvAt-tattvArthAzraddhAnarUpAt pratikrAmati-nivartate, na tannivRttimAtramatrAbhipapretaM, kiM tehi ?, tannivRttidvAreNa samyakattvaM-tattvArthazraddhAnarUpaM upa-sAmIpyena pratipadyate, samyaktvamupapasampannasya sataH na 'se' tasya 'kalpate' yujyate 'adyapaprabhRti' samyaktvapratipattikAlAdArabhya, kiM na kalpate? -anyatIrthikAn-carakapaparivrAjakabhikSubhautAdIn anyatIrthikadevatAnirudraviSNusugatAdini anyatIrthikaparigRhItAni vA (arhat) caityAniarhatpratimAlakSaNAni yathA bhautapaparigRhItAni vIra bhadramahAkAlAdIni vandituM vA namaskartuM vA, tatra vandanaM-abhivAdanaM, namaskaraNaM-praNAmapUrvakaM prazastadhvanibhirguNotkIrtanaM, ko doSaH Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1561 ] 289 syAt ?, anyeSAM tadbhaktAnAM mithyAtvAdisthirIkaraNAdiriti, tathA pUrvaM - Adau anAlaptena satA anyatIrthikaistAnevAlaptuM vA saMlaptuM vA, tatra sakRt sambhASaNamAlapanaM paunaHpunyena saMlapanaM, ko doSaH syAt ?, te hi taptatarAyogolakalpAH khalvAsanAdikriyAyAM niyuktA bhavanti, tatpratyayaH karmabandhaH, tathA tena vA praNayena gRhAgamanaM kuryuH, atha ca zrAvakasya svajanapajino'gRhItasamayasArastaiH saha sambandhaM yAyAdityAdi, prathamAlaptena tvasambhramaM lokApavAdabhayAt kIdRzastvamityAdi vAcyamiti, tathA teSAmanyatIrthikAnAM azanaM ghRtapUrNAdi pAnaM drAkSApAnAdi khAdimaMtrapuSaphalAdi svAdimaM kakkolalavaGgAdi dAtuM vA anupradAtuM vA na kalpata iti, tatra sakRd dAnaM punaH punaranupradAnamiti, kiM sarvathaiva na kalpata iti ?, na, anyathA rAjAbhiyogenetirAjAbhiyogaM muktvA balAbhiyogaM muktvA devatAbhiyogaM muktvA gurunigraheNa - gurunigrahaM muktvA vRttikAntAraM muktvA, etaduktaM bhavati - rAjAbhiyogAdinA dadadapi na dharmamatipakrAmati / iha codAharaNAni, 'kahaM rAyAbhiogeNa deMto NAticararati dhammaM ?, tatrodAharaNam-hatthiNAure nayare jiyasattU rAyA, kattio seTThI negamasahassapaDhamAsaNio sAvagavaNNago, evaM kAlo vaccai, tattha ya parivvAyago mAsaMmAseNa khamai, taM savvalogo ADhAti, kattio nADhAtti, tAhe sase so geruo paosamAvaNNo chiddANi maggati, annayA rAyAe nimaMtio pAraNae necchati, bahuso 2 rAyA nimaMtei tAhe bhaNai jai navaraM mama kattio parivesei to navaraM jememi, rAyA bhai evaM karemi, rAyA samaNo kattiyassa gharaM gao, kattio bhaNai-saMdisaha, rAyA bhaNatigeruyasssa parivesehi, kattio bhaNati na vaTTai amhaM, tumha visayavAsitti karemi ciMtei-jai pavvaio hoMto na evaM bhavaMtaM, pacchA NeNa parimuNisuvvayasamIve, bArasaMgANi paDhio, bArasa varisANi pariyAo, sohamme kappe sakko jAo, so parivvAyao tenAbhiogeNa Abhiogio rAvaNo jAo, pecchiya sakkaM palAo gahiuM sakko vilaggo, do sIsANi kayANi, sakkAvi do jAyA, evaM jAvaiyANi sIsANi viuvvatti tAvatiyANi sakko viuvvati sakkarUvANi, tAhe nAsiumAraddho, sakkeNAio pacchA Thio, evaM rAyAbhiogeNa deMto sasAkkimati, kettiyA eyArisayA hohiMti je pavvaissasaMti, tamhA na dAyavvo / gaNAbhiogeNa varuNo rahamusale niutto, evaM ko'vi sAvago gaNAbhiogeNa bhattaM davAvijjA diMtovi so nAicarai dhammaM, lAbhiogovi emeva, devayAbhiogeNa jahA ego gihattho sAvao jAo, tena vANamaMtarANi cirapariciyANi ujjhiyANi, egA tattha vANamaMtarI osamAvaNNA, gAvIrakkhago putto tI vANamaMtarI gAvIhiM samaM avahario, to uiNNA sAhai tajjati kiM mamaM ujjhasi na vatti ?, sAvago bhaNai, navari mA mama dhammavirAhaNA bhavatu, sA bhaNai-mamaM acchehi, so bhAi - jinapaDimANaM avasANe ThAhi, AmaM ThAmi tena ThaviyA, tAhe dArago gAvIo ANIyAo, erisA kettiyA hohiMti tamhA na dAyavvaM, davAvijjUMto NAticarati / guruniggaheNa bhikkhuuvAsagaputto sAvagaM dhUyaM maggati, tANi na deMti, so kavaDasaDhattaNeNa sAdhU seveti, tassa bhAvao uvagayaM, pacchA sAhei - eeNa kAraNeNa puvviM dukkomi, dAsabhAvasAvao, sAvao sAhU pucchara, tehiM kahiyaM, tAhe dinnA dhUyA, so sAvao 25 19 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 Avazyaka bhUlasUtram-2-6/63 juyagaM gharaM karei; annayA tassa mAyApiyaro bhattaM bhikkhugANa kareMti, tAiM bhaNaMti-ajja ekkasi vaccAhi, so gao, bhikkhuehiM vijAe maMtiUNa phalaM dinnaM, tAe vANamaMtIrae ahiTThio gharaM gao taM sAvayadhUyaM bhaNai-bhikkhugANaM bhattaM demo, sA necchai, dAsANi sayaNo ya Araddho sajjeuM, sAviyA AyariyANa gaMtuM kaheti, tehiM jogapaDibheo dinno, so se pANieNa dinno, sA vANamaMtarI naTThA, sAbhAvio jAo pucchai kahaM vatti ?, kahie paDiseheti, anne bhaNaMtitIe mayaNamiMjAe vamAvio, so to sAbhAvio jAo, bhaNai-ammApiuchaleNa maNA vivaMciutti, taM kira phAsugaM sAhUNaM dinnaM, erisA kettiyA AyariyA hohiMti tamhA pariharejjA vittIkaMtAreNaM dejAyA, soraThTho saDao ujjeNiM dukkAle taccaNNiehiM samaM, tassa patthayaNaM, khINaM bhikkhuehiM bhaNNai-amhaehiM vahAhi patthayaNaM to tujjhavi dijihitta, tena paDivaNNaM, annayA tassa poTTasaraNI jAyA, so cIvarehiM veDhio tehiM anukaMpAe, so bhaTTAragANaM namokkAraM kareMto kAlagao devo vemANio jAo, ohiNA taccaNiyasarIraM pecchai, tAhe sabhUsaNeNa hattheNa pariveseti, saDDANa ohAvaNA, AyariyANa AgamanaM, kahaNaM ca, tehiM bhaNiyaM-jAha aggahatthaM giNhiUNa bhaNaha-namo arahaMtANaMti, vujjha gujjhagA 2, tehiM gaMtUNa bhaNio saMbuddho vaMdittA logassa kahei-jahA natyi ettha dhammo tamhA parirahejA / / atrAha-iha punaH ko doSaH syAd yenetthaM teSAmazanAdipapratiSedha iti ?, ucyate, teSAM tadbhaktAnAM ca mithyAtvasthirIkaraNaM, dharmabuddhyA dadataH samyaktvalAJchanA, tathA ArambhAdidoSazca, karuNAgocaraM punarApapannAnAmanukampayA dadyAdapi, yaduktaM __"savvehipi jinehiM duJjayajiyarAgadosamohehiM / sattANukaMpaNaTThA dAnaM na kahiMci paDisiddhaM // 1 // " tathA ca bhagavantastIrthakarA api tribhuvanaikanAthAH pravijiSavaH sAMvatsarikamanukampayA paprayacchantyeva dAnamityalaM vistareNa / prakRtamucyate-'saMmattassa samaNovAsaeNa' mityAdi sUtra, asya vyAkhyA 'samyaktvasya' prAgnirUpitasvarUpasya zramaNopapAsakena-zrAvakeNa 'ete vakSyamANalakSaNAH athavA'mI ye prakrAntAH paJceti saGkhyAvAcakaH aticArA mithyAtvamohanIyakarmodayAdAtmano'zubhAH pariNAma vizeSA ityarthaH, yaiH samyaktvamaticarati, jJAtavyAH jJapaparijJayA na samAcaritavyAH, nAsevyA iti bhAvArthaH / tadyathe' tyudAharaNapradarzanArthaH, zaGkA kAGkSA vicikitsA parapASaNDaprazaMsA parapASaNDasaMstavazceti, tatra zaGkanaM zaGkA, bhagavadarhat-praNIteSu padArtheSu dharmAstikAyAdiSvatyantagahaneSu mamatidaubailyAt samyaganavadhAryamANeSu saMzaya ityarthaH, kimevaM syAt naivamiti, saMzayakaraNaM zaGkA, sA punardibhedA-dezazaGkA sarvazaGkA ca, dezazaGkA dezaviSayA, yathA kimayamAtmA'saGkhayeyapradezAtmakaH, syAdatha niSpradeze niraravayavaH syAditi, sarvazaGkA punaH sakalAstikAyajAta eva kimamevaM naivaM syAditi / mithyAdarzanaM ca trividham-abhigRhItAnabhigRhItasaMzayabhedAt, tatra saMzayo mithyAtvameva, yadAha ___ "payamakkharaM ca ekkaM jo na roei suttanidiTuM / sesaM royaMtovi hu micchaddiTThI muNeyavvo // 1 // (tathA)-"sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561] 291 mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAjJA ca // 1 // ekasminnapyarthe sandigdhe pratyayo'rhati hi naSTaH / mithyAtvadarzanaM tatsacAdiheturbhavagatInAm // 2 // " tasmAt mumukSuNA vyapagatazaGkena satA jinavacanaM satyameva sAmanyataH pratipattavyaM, saMzayAspadamapi satyaM, sarvajJAbhihitatvAt; tadanyapadArthavat, matidaurbalyAdidoSAttu kAryena sakalapadArthasvabhAvAvadhAraNama zakyaM chadmasthena, yadAha "na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha kasyacinnAsti / jJAnAvaraNIyaM hi jJAnAvaraNa prakRti karma // 1 // " iha codAharaNaM-jo saMkaM karei so vinassati, jahA so pejAyao, pejjAe mAsA je paribhajjamANA te chUDhA, aMdhagArae lehasAlAo AgayA do puttA piyaMti, ego ciMteti-eyAo, macchiyAo saMkAe tassa vaggulo vAu jAo, mao ya, viio ciMtei-na mama mAyA macchiyA dei jIo, ete dosA / kAGkSaNaM kAGkSA-sugatAdipraNItadarzaneSu grAho'bhilASa ityarthaH, tathA coktaM 'kaMkhA annannadaMsaNaggAho'sA punardibhedA-dezakAGkSA sarvakAGkSA ca, dezakAGkSakadezaviSayA, ekameva saugataM darzanaM kAGkSati, cittajayo'tra pratipAdito'yameva ca pradhAno muktiheturityato ghaTamAnakamidaM na dUrApetamiti, sarvakAGkSA tuMsarvadarzanAnyavakAGkSati, ahiMsAdipratipAdanaparANi sarvANyeva kapilakaNabhakSAkSapAdAdimatAnIha loke ca nAtyantakeza-pratipapAdanaparANyataH zobhanAnyeveti, athavaihikAmuSmikaphalAni kAGkSati, pratiSiddhA ceyamarhadbhirataH pratiSiddhAnuSThAnAdenAM kurvataH samyaktvAticAro bhavati, tasmAdekAntikamavyAbAdhamapapavargaM vihAyAnyatra kAGkSA na kAryeti, etthodAharaNaM, rAyA kumArAmacce ya AseNAvahiyA aDaviM paviTThA, chuhAparaddhA vaNaphalANi khAyaMti, paDiniyattANa rAyA ciMtei, laDDayapUyalagamAdINi savvANi khAmi, AgayA dovi janA, rannA sUyArA bhaNiyA-jaM loe payarai taM savvaM sabve raMdhehatti, uvaTThaviyaM ca ranno, so rAyA pecchaNayadiTuMtaM karei, kappaDiyA baliehiM dhADijjai, evaM miTThassa avagAso hohititti kaNakuMDagamamaMDagAdINivi khaiyANi, tehiM sUleNa mao, amacceNa vamaNavireyaNANi kayANi, so AbhAgI bhogANa jAo, iyaro vinaTTho / . cikitsA mativibhramaH, yuktayAgamopapanne'pyarthe phalaM prati sammohaH, kimasya mahatastapaH kezAyAsasya sikatAkaNakavalanAderAyatyA mama phalasampad bhaviSyati kiM vA neti, ubhayatheha kriyAH phalavatyo niSphalAzca dRzyante kRSIvalAnAM, na ceyaM zaGkAto na bhidyate ityAzaGkanIyaM, zaGkA hi sakalAsakalapapadArthabhAktvena dravyaguNaviSayA iyaM tu kriyAviSayaiva, tattvatastu sarva ete prAyo mithyAtvamohanIyodayato bhavanto jIvapariNAmavizeSAH samyaktvAticArA ucyante, na sUkSmekSikA'tra kAryeti, iyamapi na kAryA, yataH sarvajJoktakuzalAnuSThAnAd bhavatyeva phalaprAptiriti, atra caurodAharaNaM___ sAvago naMdIsaravaragamanaM divvagaMdhANaM (taM) devasaMghariseNa mittassa pucchaNaM vijjAe dAnaM sAhaNaM masANe cauppAyaM sikkagaM, heTThA iMgAlA khAyaro ya sUlo, aTThasayaM vArA parijavittA pAo sikkagassa chijjai evaM bitio taie cautthe ya chiNNe AgAseNaM vaccati, tena vijjA Lain Education International Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 Avazyaka mUlasUtram 2-6/63 gahiyA, kiNhacauddasirattiM sAhei masANe, coro ya nagarArakkhiehiM parirarabbhamANo tattheva atiyao, tAhe veDheuM susANe ThiyA pabhAe ghippihititti, so ya bhamaMtotaM vijAsahayaM pecchai, tena pucchio bhaNati-vijaM sAhemi, coro bhaNati-kena dinnA ?, so bhaNati-sAvageNa, coreNa bhaNiyaM-imaM davvaM giNhAhi, vijaM dehi, so saDDho vitigicchati-sijjhejjA na vatti, tena dinnA, coro ciMtei-sAvago kIDiyAevi pAvaM necchai, saccameyaM, so sAhiumAddho, siddhA, iyo saDDo gahio, tena AgAsagaeNa loo bhesio tAhe so mukko, saDDhAvaM dovi jAyA, evaM nivittigiccheNa hoyavvaM, athavA vidvajjugupsA, vidvAMsaH -sAdhavaH viditasaMsArasvabhAvAH parityaktasamastasaGgAH teSAM jugupsA-nindA, tathAhi-te'nAnAt, prasvedajalaktinnamalatvAt durgandhivapuSo bhavanti tAn nindati-ko doSaH syAt yadi prAsukena vANiA'GgakSAlanaM kurvIran bhagavantaH ?, iyamapi na kAryA, dehasyaiva paramArthato'zucitvAt, ettha udAharaNaM eko saDDho paccaMte vasati, tassa dhUyAvivAhe kahavi sAhavo AgayA, sA piuNA, bhaNiyAputtaga! paDilohehi sAhuNo, sA maMDiyapasAhiyA paDilAbheti, sAhUNa jallagaMdho tIe agghAo, ciMtei-aho anavajo bhaTTAragehiM dhammo desio jai phAsueNa NhAejA?, ko doso hojA?, sA tassa ThANassa anAloiyapaDikkaMtA kAlaM kiccA rAyagihe gaNiyAe poTTe uvavannA, gabhagatA ceva araiM janeti, gabmapADaNehi ya na paDai, jAyA samANI ujjhiyA, sA gaMdheNa taM vaNaM vAseti, seNio ya tena paeseNa niggacchai sAmiNo vaMdago, so khaMdhAvAro tIe gaMdhaNa na sahai, rannA pucchiyaM-kimeyaMti, kahiyaM dAriyAe gaMdho, gaMtUNa diTThA, bhaNati-eseva paDhamapucchati, gao seNio, puvbuddiTThavuttaMte kahite bhaNai rAyA-kahiM esA paccaNubhavissai suhaM dukkhaM vA?, sAmI bhaNai-eeNa kAlena vediyaM, sA tava ceva bhajjA bhavissati aggamahisI, aTTha saMvacchANi jAva tujhaM ramamANassa puTThIe haMsovallIlI kAhI taM jANijjAsi, vaMdittA gao, so ya avahario gaMdho, kulaputtaeNa sAhariyA, saMvaDDiyA jovvaNatthA jAyA, komuivAre ammayAe samaM AgayA, abhao seNio (ya) pacchaNNA komuivAraM pecchaMti, tIe dAriyAe aMgaphAseNa ajjhovavaNNo nAmamudaM dasiyAe tIe baMdhati, abhayassa kahiyaM-nAmamuddA hAriyA, maggAhi, tena manussA dArehiM ThaviyA, ekkekaMmAnussaM paloeuM nINijjai, sA dAriyA diTThA corotti gahiyA, pariNIyA ya, annayA ya vajjhukkeNa ramaMti, rAyANiu tena potteNa vAhetiM, iyarA pottaM deMti, sA vilaMggA, rannA sariyaM, mukkA ya pavvaiyA, evaM viuduguMchAphalaM / parapASaMDAnAM-sarvajJapraNItapASaNDavyatiriktAnAM prazaMsA prazaMsanaM prazaMsA stutirityarthaH / parapASaNDAnAmoghatastrINi zatAni triSaTyadhikAni bhavanti, yata uktam "asIyasayaM kiriyANaM akiriyAvAINa hoi culasItI / annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsaM // 1 // gAhA" iyamapi gAthA vineyajanAnugrahArthaM granthAntarapapratibaddhA'pi lezato vyAkhyAyate-'asiyasayaM kiriyANaM'ti azItyuttaraM zaMta kriyA vAdinAM, tatra na kartAraM vinA kriyA sambhavati tAmAtmasamavAyinIM vadanti ye tacchIlAzca te kriyAvAdinaH, te punarAtmAdyastitvapapratipattilakSaNAH anenopapAyenAzItyadhikazatasaGkhyA vijJeyAH, jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarApuNyApuNyama Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561] 293 mokSAkhyAn nava padArthAn viracayya paripATyA jIvapadArthasyAdhaH svaparabhedAvupapanyasanIyau, tayoradho nityAnitya bhedau, tayorapyadhaH kAlezvararAtmamaniyatisvabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH, punazcetthaM vikalpAH karttavyAH-asti jIvaH svato nityaH kAlata ityeko vikalpaH, vikalpArthazcAyaMvidyate khalvayamAtmA svena rUpeNa nityazca kAlataH, kAlavAdinaH, uktenaivAbhilApena dvitIyo vikalpaH IzvaravAdinaH, tRtIyo vikalpa AtvAdinaH 'puruSa evedaM sarva' mityAdi, niyativAdinazcaturtho vikalpaH, paJcamavikalpaH svabhAvavAdinaH, evaM svata ityatyajatA labdhAH paJca vikalpAH, pararata ityanenApipa paJcaiva labhyante, nityatvA parityAgena caite daza vikalpapAH evamanityatvenApi dazaiva, ekatra viMzatijIvapapadArthena labdhAH, ajIvAdiSvapyaSTasvevameva pratipadaM viMzatirvikalpAnAmato viMzatirnavaguNA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti / 'akvirirayANaM ca bhavati culasIti'tti akriyAvAdinAM ca bhavati caturazItirbhedA iti, na hi kasyacidavasthitasya padArthasya kriyA samasti, tadbhAva evAvasthiterabhAvAdityevaM vAdino'kriyAvAdinaH, tathA cAhureke "kSaNikAH sarvasaMskArAH, asthitAnAM kutaH kriyA ? / bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate / / 1 / / " ityAdi, ete cAtmAdinAstitvapapratipattilakSaNA amunopAyena caturazItirdRSTavyAH, eteSAM hi puNyApuNyavarjitapadArthasaptakanyAsastathaiva jIvasyAdhaH svaparavikalpabhedadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano nityAnityabhedau na staH, kAlAdInAM tu paJcAnAM SaSThI yahacchA nyasyate, pazcAdvikalpabhedAbhilApaH, nAsti jIvaH svataH kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvararAdibhirapi yahacchAvasAnaiH, sarve ca SaD vikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva vikalpAH, ekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratipadaM dvAdaza vikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva vikalpAH, ekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratipadaM dvAdaza vikalpAH ekatra, sapta dvAdazaguNAzcaturazItivirkalpA nAstikAnAmiti / 'annANiya sattahitti ajJAnikAnAM saptaSaSTirbhedA iti, tatra kustitaM jJAnamajJAnaM tadeSAmastIti ajJAnikAH, nanvevaM ladhutvAt paprakramasya prAk bahuvrIhiNA bhavitavyaM tatazcAjJAnA iti syAt, naiSa doSaH, jJAnAntaramevAjJAnaM mithyAdarzanasahacAritvAt, tatazca jAtizabdatvAd gaurakhararavadararaNyamityAdivadajJAnikatvamiti, athavA ajJAnena caranti tatprayojanA vA ajJAnikAH-asaMcitya kRtavaiphalyAdipratipattilakSaNAH, amanopAyena saptaSaSTiAtavyA, tatra jIvAdinavapadArthAna pUrvavata vyavasthApya paryante cotpattimupapanyasyAdhaH sapta sadadayaH upanyasanIyAH sattvamasattvaM sadasattvaM avAcyatvaM sadavAcyatvaM asadavAcyatvaM sadasadavAcyatvamiti caikaikasya jIvAdeH sapta sapta vikalpAH, ete nava saptakAH triSaSTiH, utpattestu catvAra evAdyA vikalpAH, tadyathA-sattvamasattvaM sadasattvaM avAcyattvaM ceti, triSaSTimadhyekSiptAH saptaSaSTirbhavanti, ko jAnAti jIvaH sannityeko vikalpaH, jJAtena vA kiM ?, evamasadAdayo'pi vAcyAH, utpattirapi kiM sato'sataH sadasato'vAcyasyeti ko jAnAtIti ?, etanna kazcidapItyabhiprAyaH / 'veNaiyANaM ca battIsa'tti vainayikAnAM ca dvAtrizad bhedAH, vinayena caranti vinayo vA prayojanameSAmiti vainayikAH, ete cAnavadhutaliGgAcArazAstrA vinayapapratipattilakSaNA amunopAyena dvAtriMzadavagantavyAH-suranRpatiyatijJAti Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -2-6 / 63 sthavirAdhamamamAtRtRRiNAM pratyekaM kAyena vacasA mamanasA dAnena ca dezakAlopapapannena vinayaH kArya ityete catvAro bhedAH surarAdiSvaSTasu sthAnakeSu, ekatra militA dvAtrizaditi, sarvasaGkhyA punareteSAM trINi zatAni triSaSThayadhikAni, na caitat svamanISikAvyAkhyAnaM, yasmAdanyairapyuktaM."AstikamatamAtmAdyA nityAnityAtmakA nava padArthAH / kAlaniyatisvabhAvezvarAtmakRtAH (takAH) svaparasaMsthAH || 1 || kAlayadhcchAniyatIzvarasvabhAvAtmanazcaturazItiH / nAstikavAdigaNamataM na santi bhAvAH svaparasaMsthA || 2 || ajJAnikavAdimataM nava jIvAdInaM sadAdisaptavidhAn / bhAvotpatti sadasaddaitAvAcyAM ca ko vetti ? // 3 // vainayikamataM vinayazcetovAkkAyadAnataH kAryaH / 294 suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu sadA ||4||" ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH, eteSAM prazaMsA na kAryA- puNyabhAja ete sulabdhamebhiryad janmetyAdilakSaNA, eteSAM mithyAdRSTitvAditi / atra codAharaNaM-pADaliputte cANakkA, caMdagutteNaM bhikkhugANaM vittI haritA, te tassa dhammaM kaheMti, rAyA tUsati cANakkaM paloeti, na ya pasaMsati na deti, tena cANakkabhajjA olaggitA, tAe so karaNiM gAhito, tAdhe kathitena bhaNitaM tenasubhAsiyaMti, rannA taM annaM ca dinnaM, bidiyadivase cANakko bhaNati kIsa dinnaM ?, rAyA bhaNaitujjhehiM pasaMsitaM, so bhaNai Na me pasaMsitaM, savvAraMbhapavittA kahaM logaM pattiyAvititti !, pacchA Thito, kettiyA erisA tamhA na kAyavvA / parapASaNDaiH - anantaroktasvarUpaiH saha saMstavaH parapASaNDasaMstavaH, iha saMvAsajanitaH paricayaH saMvasanabhojanAlApAdilakSaNaH pariragRhyate, na stutirUpaH tathA ca loke pratIta eva saMpUrvaH stautiH paricaya iti, 'asaMstuteSu prasabhbhaM kuleSvityAdAviti, ayamapi na samAcaraNIyaH, tathA hi ekatra saMvAse tat prakriyAzra nAt tatkriyAdarzanAzca tasyAsakRdabhyastatvAdavAptasahakArikAraNAt mithyAtvodayato dRSTibhedaH saMjAyate ato'ticArahetutvAnna samAcaraNIyo'yamiti / atra codAharaNaM soraTThasaDago puvvabhaNito / evaM zaGkAdisakalazalyarahitaH samyaktvavAn zeSANuvratAdipapratipattiyogyo bhavati, tAni cANuvratAni sthUlaprANAtipAtAdinivRttirUpANi pAk lezataH sUcitAnyeva 'duvidhantividheNa paDhamo' ityAdi (nA) adhunA svarUpapatastAnyevopadarzayannAha pU. (64) thUlagapANAivAyaM samaNovAsao padyakkhAi, se pANAivAe duvihe pannatte, taM jahA saMkappao a AraMbhao a, tattha samaNovAsao saMkappao jAvajjIvAe paccakkhAi, no AraMbhaA, thUlagapANAivAyaveramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyAMrA jANiyavvA, taM jahAbaMdhe vahe chavicchee aibhAre bhattapANavucchee / vR- sthUlAH dvIndriyAdayaH, sthUlatvaM caiteSAM sakalalaukikajIvatvaprasiddheH, etadapekSayaikendriyAH (Na) sUkSmAdhigamanA (na) jIvatvasiddheriti, sthUlA eva sthUlakAsteSAM prANAH indriyAdayaH teSAmatipapAtaH sthUlapaprANAtipAtaH taM zramaNopAsakaH zrAvaka ityarthaH pratyAkhyAti, tasmAd viramata iti bhAvanA / sa ca prANAtipAto dvividhaH prajJaptaH, tIrthakaragaNadharaudvividhaH prarUpita Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -6 - [ ni. 1561 ] 295 ityarthaH, 'tadyathe' tyudAhararaNopapanyAsArthaH, saGkalpapajazcArambhajazca, saGkalpapAjjAtaH saGkalpajaH, manasaH saGkalpAd dvIndriyAdiprANinaH mAMsAsthicarmmanakhavAladantAdyarthaM vyApAdayato bhavati, ArambhAjjAtaH ArambhajaH, tatrArambho - haladantAlakhananastat (lavana) prakArastasmin zaGkhacandanakapipIlikAdhAnyagRhakArakAdisaGghaTTanaparitApApadrAvalakSaNa iti, tatra zramaNopapAsakaH saGkalpato yAvajjIvayApi pratyAkhyAti, na tu yAvajjIvayaiva niyamata iti, 'nArambhaja' miti, tasyAvazyatayA''rambhasadbhAvAditi, Aha-evaM saGkalpataH kimiti sUkSmaprANAtipAtamapi na pratyAkhyAti ?, ucyate, ekendriyA hi prAyo duSparihArAH sadmavAsinAM saGkalpyaiva sacittapRthvyAdipaparibhogAt, tattha pANAtipAte kajjramANe ke dosA ? akajaMte ke guNA ?, tattha dose udAharaNaM koMkaNago, tassa bhajA mayA, putto ya se atthi, tassa dAragassa dAiyabhaeNa dAriyaM na labhati, tAdhe so annalakkheNa ramaMto vidhati / guNe udAharaNaM sattavadio / bidiyaM ujjenIe dArago, mAlavehiM harito sAvagadArago, sUtena kIto, so tena bhaNitolAvage UsAsehi, tena mukkA, puNo bhaNio mArehitti, so necchati, pacchA piTTettumAraddho, so piTTi to kUvati, pacchA rannA suto, saddAvetUNa pucchito, tAdhe sAhati, rannAvi bhaNio necchati, tAdhe hatthaNA tAsito tathAvi necchati, pacchA rannA sIsarakkho Thavito, annatA therA samosaDDhA, tesiM aMtie pavvaito / tatiyaM guNe udAharaNaM - pADaliputte nagare jiyasattU rAyA, khemo se amacco cauvvidhAe buddhIe saMpaNNo samaNovAsago sAvagaguNasaMpaNNo, so puna ranno hiuttikAuM annesiM daMDabhaDabhoiyANaM appito, tassa vinAsananimittaM khemasaMtie purise dAnamAnehiM sakkAriMti, ranno abhimarae pauMjaMti, gahitA ya bhAMti hammamANA - amhe khemasaMgatA tena ceva khemeNa niuttA, khemo gahito bhaNati ahaM savvasattANaM khemaM karemi kiM puNa ranno sarIrassatti ?, tathAvi vajjho ANatto, ranno ya asogavaNiyAu (e) agAhA pukkhariNIsaMchaNNapattabhisamuNAlA uppalapaumopsobhitA, sA ya magaragAhehiM duravagAhA, na ya tANi uppalAdINi koi ucciNiuM samatthe, jo ya vajjho rannA Adissati so vuccati etto pukkhariraNIto paumANi Anehitti, tAdhe khemo uTTheUNa namo'tthu NaM arahaMtANaM bhaNittuM jadihaM nirAvadharAdhI to me devatA sANejjhaM deMtu, sAgAraM bhattaM paccakkhAyituM ogADho, devadAsANNejjheNaM magarapuTThIThito bahUNi uppalapaumANi geNhittuttiSNo, rannA harisitena khAmito uvagUDho ya, paDipakkhaNiggahaM tU bhaNito- kiM te varaM demi ?, tena nirubhamANeNavi pavvajjA caritA pavvaito, ete guNA pANAtipAtaveramaNe / idaM cAticArarahita-manupapAlanIyaM, tathA cAha- 'thUlage' tyAdi, sthUlapaprANAtipAtaviramaNasya viraterityarthaH zramaNopAsa-kenAmI paJcAticArAH 'jANiyavvA' jJaparijJayA na samAcaritavyAH-na samAcaraNIyAH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, tatra bandhanaM bandhaH - saMyamanaM rajjudAmanakAdibhirhananaM vadhaH tADanaM kasAdibhiH chaviH - zarIraM tasya chedaH-pATanaM karapapatrAdibhiH bharaNaM bhAraH atIva bharaNaM atibhAraH prabhUtasya pUgaphalAdeH skandhapRSThyAdiSvAropaNamimatyarthaH, bhaktaM-azanamamodanAdi pAnaM-peyamudakAdi tasya ca vyavacchedaH-nirarodho'dAnamityarthaH, samAcarannaticarati prathamANuvrataM, tadatrAyaM tasya vidhiH etAn bandho duvidho-duppadAnaM catuSpadAnaM ca, aTThAe anaTThAe ya, anaTThAe na vaTTati baMdhettuM aTThAe Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 Avazyaka mUlasUtram -2-6/64 duvidho-niravekkho sAvekkho ya, niravekkho neccalaM dhaNitaM jaM baMdhati, sAvekkho jaM dAmagaMThiNo jaM va sakketi palIvaNagAdisuM muMcituM chiMdituMvA tena saMsarapAsaeNa baMdhetavvaM, evaM tAva catuppadANaM, dupapadANaMpi dAso vA dAsI vA coro vA putto vA NaM paDhaMtagAdi jati bajjhati to sAverakhANi baMdhitavvANi rakkhitavvANi ya jadhA aggibhayAdisuna vinassaMti, tAni kira dupadacatuppadANi sAvageNa geNhitavvANi jANi abaddhANi ceva acchaMti, vaho tadhA ceva, vadho nAma tAlaNA, anaTThAe niravekkho niddayaM tAleti, sAvekkho puna puvvameva bhItapariseNa hotavvaM, mamA haNaNaM kArijjA hatthapAdakaNNaNakkAI NiddayattAe chiMdati, sAvekkho gaMDaM vA aruyaM vA chiMdeja vA Daheja vA, abhiAro na Arovetavvo, puvvaM ceva jA vAhaNAe jIviyA sA mottavvA, na hojjA annA jIvitA tAdhe dupado jaM sayaM ukkhivati uttAreti vA bhAraM evaM vahAvinati, baillANaM jadhA sAbhAviyAovi bhArAto UNao kIrati, halasagaDesuvi velAe muyati, AsahatthIsuvi esa vihI, bhattapANavocchedo na kassai kAtavyo, tivvachuddho mA marejja, tadheva anaTThAe dosA pahirejA, sAvekkho puna roganimittaM vA vAyAe vA bhaNejA-bhavati tathA payatitavvaM, niravekkhabaMdhAdisu ya logovadhAtAdiyA dosA bhANiyavvA / uktaM sAticAraM prathamANuvrataM, adhunA dvitIyamamucyate, tatredaM sUtraM - mU. (65) thUlagamusAvAyaM samaNovAsao paccakkhAi, se ya musAvAe paMcavihe pannatte, taM jahA-kanAlIe gavAlIe bhomAlIe nAsAvahAre kUDasakkhijje / thUlagamusAvAyaveramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca0, taM jahA-sahassabbhakkhANe rahassabbhakkhANe sadAramaMtabhee mosuvaese kUDalehakaraNe // vR-mRSAvAdo hi dvividhaH-sthUlaH sUkSmazca, tatra paristhUlavastuviSayo'tiduSTavivakSAsamudbhavaH sthUlo, viparItastvitaraH, tatra sthUla eva sthUlakaH 2 zcAsau mRSAvAdazceti samAsaH, taM zramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavat, sa ca mRSAvAdaH paJcavidhaH prajJaptaH-paJcaprakAraH prarUpitastIrthakaragaNadharaiH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, kanyAviSayamanRtaM abhinnakanyakAmeva bhinnakanyakAM vakti viparyayo vA, evaM gavAnRtaM alpakSIrAmeva gAM bahukSIrAM vakti viparyayo vA, evaM bhUmyanRtaM parasatkAmevAtmasatkAM vakti, vyavahAre vA niyukto'nAbhavadvyavahArasyaiva kasyacid bhAgAdyabhibhUto vakti-asyeyamAbhavatIti, nyasyate-nikSipyata iti nyAsaH-rUpyakAdyarpaNaM tasyApaharaNaM nyAsApahAraH, adattAdAnarUpatvAdasya kathaM mRSAvAdatvamiti ?, ucyate, apalapato mRSAvAda iti, kUTasAkSitvaM utkocamAtsaryAdyabhibhUtaH pramANIkRtaH san kUTaM vakti, avidhavAdya-nRtasyAtraivAntarbhAvo veditvyH| musAvAde ke dosA ? akajaMte vA ke guNA ?, tattha dosA kaNNagaM ceva akaNNagaM bhayaMte bhogaMtarAyadosA paduTThA vA AtaghAtaM kareja kAraveja vA, evaM sesesuvi bhANiyavvA / nAsAvahAreya purohitodAharaNam-so jadhA namokkAre, guNe udAharaNaM-koMkaNagasAvago manusseNa bhaNito, ghoDae nAsaMte AhaNAhitti, tena Ahato mato ya karaNaM nIto, pucchito-ko te sakkhI?, ghoDagasAmieNa bhaNiyaM, etassa putto me sakkhI, tena dAraeNa bhaNitaM-saccametanti, tuTThA pUjito so, logeNa ya pasaMsito, evamAdiyA guNA musAvAdaveramaNe / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -6 - [ ni. 1561 ] idaM cAticArarahitamanupapAlanIyam, tathA Aha- 'thUlagamusAvAdaveramaNassa' vyAkhyA-sthUlakamRSAvAdaviramaNasya zramaNopapAsakenAmI paJcAticArAH jJAtavyAH jJaparijJayA na samAcaritavyAH, tadyatheti pUrvavat, sahasA - anAlocyaM abhyAkhyAnaM sahasA'bhyAkhyAnaM abhizaMsanam - asadadhyAropaNaM, tadyathA-caurastvaM papAradAriko vetyAdi, rahaH - ekAntastatra bhavaM rahasyaM tena tasmin vA abhyAkhyAnaM rahasyAbhyAkhyAnaM, etaduktaM bhavati - ekAnte mantrayamANAn vakti-ete hIdaM cedaM ca rAjApakAritvAdi mantrayanti, svadAre mantrabhedaH svadAramantrabhedaH - svadAramantra ( bheda) prakAzanaM svakalatravizrabdhaviziSTAvasthAmantri-tAnyakathanamityarthaH, kUTam - asadbhUtaM likhyata iti lekhaH tasya karaNaM-kriyA kUTalekhakriyA-kUTalekhakaraNaM anyamudrAkSaravimbasvarUpalekhakaraNamityarthaH, etAni samAcarannaticarati dvitIyANu-vratamiti, tatrApAyAH pradarzyante, 'sahasa'bbhakkhANaM khalapapuriso suNejjA so vA itaro vA mArijjejja vA, evaM guNo, vesitti bhaeNaM appANaM taM vA virodhejA, evaM rahassabbhakkhANe'vi, sadAramaMtabhede jo appaNo bhajAe saddhiM jANi rahasse bollitANi tANi annesi pagAseti pacchA lajjitA appANaM paraM vA mArejjA, tattha udAharaNam mathurAvANigo disIyattAe gato, bhajjA so jAdhe na eti tAdhe bArasame varise annena samaM ghaDitA, so Agato, ratti annAyaveseNa kappaDiyattaNeNa pavisati, tANaM taddivasaM pagataM, kappaDio yamaggati, tIe ya vahitavvagaM khajagAdi, tAdhe niyagapatiM vAheti, annAtacajjAe tAdhe punaravi gaMtu hatA riddhIe Agato sayaNANa samaM milito, parovadeseNa vayassANa savvaM kadheti, tAe appA mArito / mosuvatese parivvAyago manussaM bhaNati - kiM kilissasi ?, ahaM te jadi ruccati nisaNNo ceva davvaM viDhavAvemi, jAhi kirADayaM ucchiNNaM maggAhi, pacchA kAluddesehiM maggejjAsi, jAdhe ya vAulo jaNadANagahaNeNa tAdhe bhaNijjAsi, so tadheva bhaNati, jAdhe visaMvadati tAdhe mamaM sakkhi uddisejjatti, evaM karaNe u hArito jito (na) davAvito ya, kUDalehakaraNe bhairadhI anne ya udAharaNA / uktaM sAticAraraM dvitIyANuvrataM, adhunA tRtIyaM pratipAdayannAha - mU. (66) thUlaga adattAdAnaM samaNo0, se adinnAdANe duvihe pannatte, taM jahA sacittAdattAdAne acittAdattAdAne a / thUlAdattAdAnaveramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA jANiyavvA, taM jahA - tenAhaDe takkarapaoge viruddharajjAikkamaNe kUDatulakUDamANe tappaDirUvagavavAre // vR- adattAdAnaM dvividhaM-sthUlaM sUkSmaM ca, tatra paristhUlaviSayaM cauryAropaNahetutvena pratiSiddhamiti, duSTAdhyavasAyapUrvakaM sthUlaM viparItamitarat, sthUlameva sthUlakaM sthUlakaM ca tat adattAdAnaM ceti samAsaH, tacchramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavat, sezabdaH mAgadhadezIprasiddho nipAtastacchabdArthaH, taccAdattAdAnaM dvividhaM prajJaptaM tIrthakaraNagaNadharairdvipaprakAraM prarUpipatamityarthaH, tadyatheti pUrvavat, saha cittena sacittaM dvipadAdilakSaNaM vastu tasya kSetrAdI sunyastudurnyastavismRtasya svAminA'dattasya cauryabuddhyA''dAnaM sacittAdattAdAnaM, AdAnamiti grahaNaM, acittaM vastrakanakaratnAdi tasyApipa kSetrAdau sunyastadurnyastavismRtasya svAminA'dattasya cauryabudhdhyA''dAnamacittAdattAdAnamiti, adattAdAne ke doSAH ?, akajaMte vA ke guNA ?, ettha imaM cevodAharaNam jAegA goTThI, sAvago'vi tAe goTThIe, egattha ya pagaraNaM vaTTati, jaNe gate goTTIllaehiM gharaM pellitaM, therIe ekkeko moraputtapAesu paTTaMtIe aMkito, pabhAe ranno niveditaM, rAyA bhaNati 297 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 Avazyaka mUlasUtram -2-6 / 66 kathaM te jANiyavvA ?, therI bhaNati - ete pAdesu aMkitA, NagarasamAgame diTThA, do tinni cattAri savvA goTThI gahitA, ego sAvago bhaNati-na harAmi na laMchito ya, tehiMvi bhaNitaM na esa harati mukko, itare sAsitA, aviya sAvayeNa goTThi na pavisitavvaM, jaM kiMcivi payoyaNeNa pavisati tA vavahAragahiMsAdi na deti, na ya tesiM AyogaThANesu ThAti / idaM cAticArarahitamanuAlanIyaM tathA cAha - 'dhUlage' tyAdi sthUlakAdattAdAnaviramaNasya zramaNopAsakenAmI paJcAtIcArA jJAtavyAH, na samAcaritavyAH, tadyathA - stenAhataM, stenA:caurAstairAhRdaM AnItaM kiJcit kuGkumAdi dezAntarAt stenAhRtaM tat samarghamiti lobhAd gRhNato'ticAraH, taskarAH-caurAsteSAM prayogaH-haraNakriyAyAM preraNabhyanujJA taskarapaprayogaH, tAn prayuGkte - harata yUyamiti, viruddhanRpayoryad rAjyaM tasyAtikramaH- atilaGghanaM viruddhararAjyAtikramaH, na hita tAbhyAM tatra tadA'tikramo'nujJAtaH, 'kUTatulAkUTamAnaM' tulA pratItA mAnaM kuDavAdi, kUTatvaM- nyUnAdhikatvaM nyUnayA dadato'dhikayA gRhNato'ticAra:, tena adhikRtena pratirUpaparkasadRzaM tatpratirUpakaM tasya vividhamavaharaNaM vyavahAraH- prakSepastat-pratirUpako vyavahAraH, yadyatra ghaTate vrIhyAdi ghRtAdiSu palaJjIvasAdi tasya prakSepa itiyAvat tatpratirUpakeNa vA vasAdinA vyavaharaNaM tatpapratirUpakavyavahAraH, etAni samAcarannaticarati tRtIyANuvratamiti / doso puNa tenAhaDagahite rAyAvi haNejjA, sAmI vA paJcabhijANejjA tato daMDeja vA mAreja vA ityAdayaH, zeSA api vaktavyAH / uktaM sAticAraM tRtIyANuvrataM idAnIM caturtham - mU. (67) paradAragamanaM samaNo0 paccakkhAti sadArasaMtosaM vA paDivajjai, se ya paradAragamane duvihe patte, taM jahA - orAliyaparadAragamane veuvviyaparadAragamane, sadArasaMtosassa samaNovA 0 ime paMca0, taM jahA- aparigahiyAgamaNe ittariyapariggahiyAgamaNe anaMgakIDA paravIvAhakaraNe kAmabhogativvAbhilAse // vR- Atmavyatirikto yo'nyaH sa parastasya dArAH - kalatraM paradArAstasmin (teSu) gamanaM paradAragamanaM, gamanamAsevanarUpatayA draSTavyaM zramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavat, svakIyA dArAH-svakalatramityarthaH, tena (taiH) tasmin (teSu) vA saMtoSaH svadArasantuSTastvekAnekasvadAravyatiriktAbhyaH savobhya eveti, sezabdaH pUrvavat, tacca paradAragamanaM dvividhaM prajJaptaM, tadyatheti pUrvavat, audArikaparadAragamanaM syAdipapararadAragamanaM vaikriyaparadAragamanaM devAGganAgamanaM, tathA cautthe anuvvate sAmaNNeNa aniyattassa dosA-mAtaramavi gacchejjA,, udAharaNaM girinagare tinni vayaMsiyAo, tAo ujjetaM gatAo, corehiM gahitAo, nettuM pArasakUle vikkI tAto, tANa puttA DaharagA gharesu ujjhiyatA, tevi mittA jAtA, mAtAsiNeheNa vANijreNaM gatA pArasaulaM, tAo ya gaNiyAo sahadesiyAutti bhADiM deMti, tevi saMpattIe sayAhi sayAhi gayA, ego sAvago, tAhi ya'ppaNIyAhi mAtamissiyAhiM samaM vucchA, seTTho necchati, mahilA anicchaM nAtuM tuSNikkA acchati, kAto tujjhe ANItA ?, tAe sihaM, tena bhaNitaM amhe ceva tumhe puttA, iyaresiM siddhaM moiyA pavvaitA, ete anivittANaM dosA ! bidiyaM dhUtAevi samaM vasejjA, jadhA guvviNIe bhajjAe disAgamanaM, pesitaM jadhA te dhUtA jAtA, so'vi tA vavaharati jAva jovvaNaM pattA, annA (anna) nagare dinnA so na yANati jadhA dinnatti, so paDiyaMto Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- ni. 1561] 299 tammi nagare mA bhaMDaM viNassihititti varisArattaM Thito, tassa tIe dhUtAe samaM ghaDitaM, tahavi na yANati, vatte vAsAratto gato saNagaraM, dhUtAgamaNaM, dahNaM viliyANi,, niyattu tAe mArito appA, iyaro'vi pavvatito / tatiyaM-goTThIe sayaM ceDo acchati, tassa sA mAtA hiMDati, suNhA se Niyagaetti No sAhai pati, sA tassa mAtA devakulaThitehiM dhUttehiM gacchaMtI diTThA, tehiM paribhuttA, mAtAputtANaM pottANi pariyattitANi, tIe bhaNNati-mahimalAe kIsa te uvarillaM pottaM gahitaM ?, hA pAva ! kiM te kataM ?, so naTTho pavvaito / cautthaM-jamalANi gaNiyAe ujjhitANi, pattehiM mittehiM gahitANi vaTuMti, tesiM puvvasaMThitIe saMjogo kato, annadA so dArago tAe gaNiyAe puvvamAtAe saha laggo, sA se bhagiNI dhammaM sotuM pavvaitA, ohInANamuppannaM, gaNiyAdharaM gatA tena gaNiyAe putto jAto, ajjA gahAya pariyaMdAi, kahaM ?, putto'si me bhattijao'si me dAragA devaro'si me bhAyAsi me, jo tujjha pitA so majjha piyA patI ya sasuro ya bhAtA ya me, jA tujjha mAyA sA me mAyA bhAujjAiyA savattiNI sAsU ya, evaM nAUNa dose vajeyavvaM / __ete ihaloe dosA paraloe puna NapuMsagattavirUvapiyavippayogAdidosA bhavanti, niyattassa ihaloe paraloe ya guNA, ihaloe kacche kulaputtagANi saDDhANi AnaMdapUre, ego ya dhijAtio darido, so thUlesare uvavAseNa varaM maggati, kove (ra)! cAuvvejabhattassa mollaM dehi, jA puNNaM karemi, tena vANamaMtareNa bhaNitaM-kacche sAvagANi kulaputtANi bhajjapatiyANi, eyANaM bhattaM karehi, te mahapphalaM hohiti, donni vArA bhaNito gato kacchaM, dinnaM dAnaM sAvayANaM bhattaM dakkhiNaM ca, bhaNati-sAhadha kiM tujhaM tavacaraNaM jeNa tujhe devassa pujANi?, tehiM bhaNitaM-amhe bAlabhAve egaMtaraM methuNaM paJcakkhAyaM, annadA amhAMNaM kihavi saMjogo saMjogo jAto, taM ca vivarIyaM samAvaDiyaM, jaddivasaM egassa baMbhaceraposadho taddivasaM biiyassa pAraNagaM, evaM amhaM gharaMgatANi ceva kumAragANi, dhijAtito saMbuddho / ___ ete ihaloe guNA, paraloe padhAnapurisattaM devatte pahANAto accharAo maNuyatte padhANAo mAnusIto viulA ya paMcalakkhaNA bhogA piyasaMpayogA ya AsannasiddhigamanaM ceti / idaM cAticArarahitamanupAlanIyaM, tathA cAha-'sadArasaMtosassa' ityAdi, svadArasantoSasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAstadyathA-itvaraparigRhItAgamanaM aparigRhItAgamanaM anaGgakrIDA paravivAhakaraNaM kAmabhogatIvrAbhilASaH, tatretvarakAlaparigRhItA kAlazabdalopAditvaraparigrahItA, bhATipradAnena kiyantamapi kAlaM divasamAsAdikaM svavazIkRtetyarthaH, tasyA gamanam-abhigamo maithunAsevanA itvarapariragRhItAnAgamanaM, aparigRhItAyA aparigRhItAgamanaM, aparigRhItA nAma vezyA anyasatkagRhItabhATI kulAGganA vA'nAtheti, anaGgAni ca-kucakakSoruvadanAdIni teSu krIDAnamanaGgakrIDA, athavA'naGgo mohodayodbhUtaH tIvro maithunAdhyavasAyAkhyaH kAmo bhaNyate tena tasmin vA krIDA kRtakRtyasyApi svaliGgena AhAryoH kASThaphalapustakamRttikAcAdighaTitaprajananaioSidavAcyapradezAsevanamityarthaH, paravivAhakaraNamitIha svApatyavyatiriktamapatyaM parazabdenocyate tasya kanyAphalalipsayA snehabandhena vA vivAhakaraNamiti, avi ya-ussagge niyagAvaccANavi varaNasaMvaraNaM na kareti kimaMga puna annesi ?, jo vA For Privat Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 Avazyaka mUlasUtram -2-6/67 jattiyANa AgAraM karei, tattiyA kappaMti, sesA NaM kappaMti, na vaTTati mahatI dAriyA dijjau godhane vA Do chupejeti bhaNiuM / kAmyanta iti kAmAH - zabdarUpagandhA bhujyanta iti bhogArasasparzIH, kAmabhogeSu tIvrAbhilASaH, tIvrAbhilArSo nAma tadadhyavasAyitvaM, tasmAccaidaM karotisamAptato'pi yoSinmukhopasthakarNakakSAreSavatRptatayA prakSipya liGgaM mRta iva Aste nizcalo mahatIM velAmiti, dantanakhotpalapatrakAdibhirvA madanamuttejayati, vAjIkaraNAni copayuGkta, yoSidavAcyadezaM vA mRdnAti / etAnItavaraparigRhItagamanAdIni samAcarannaticarati caturthANuvratamiti / ettha ya AdillA do atiyArA sadArasaMtuTThassa bhavaMti No paradAravivajjagassa, sesA puna dohavi bhavanti, dosA puna ittariyaparigahitAgamaNe bidieNa saddhi veraM hojja mAreja tAleja vA ityAdayaH, evaM sesesuvi bhANiyavvA / uktaM sAticAraM caturthANuvrataM / adhunA paJcamaM pratipAdyate, mU. (68) aparimiyapariggahaM samaNo0 icchAparimANaM uvasaMpajjai, se pariggahe duvihe pannatte, taM jahA-saccittapariggahe acittapariggahe ya, icchAparimANassa samaNovA0 ime paMca0-dhanadhannamANAikkame khittavatthupamANAikkame hirannasuvannapapamANAikkame dupayacauppayapamANAikkame kuviyapamANAikkame // vR- 'aparimitapariggahaM samaNovAsato paJcakkhAti' parigrahaNaM parigrahaH aparimitaHaparimANaH taM zramaNopAsakaH pratyAkhyAti, sacittAdeH aparimANAt parigrahAd viramatIti bhAvanA, icchAyAH parimANaM 2 tadupasampadyate, sacittAdigocarecchAparimANaM karotItyarthaH / sa ca parigraho dvividhaH prajJaptaH, tadyathetyetat prAgvat, saha cittena sacittaM dvipapadacatuSpapadAdi tadeva parigrahaH acitta-ratnavastrakupyAdi tadeva cAcittaparigrahaH / ettha ya paMcamaanavvate aniyattassa dose niyattassa ya guNe, tatthodAharaNam - luddhanaMdo kusImUliyaM laddha viTTho naMdo sAvagopUto bhaMDAgAravatI Thavito, ahavAvi vANiNI rataNANi vikkaNati chuddhAe maraMtI, saNa bhaNitA - ettiaparikkhao natthi, annassa nItANi, tAe bhaNNati-jaM joggaM taM dehi, so patthaM deha, subhakkhe tIe bhattAro Agato, pucchati rataNANi kahiM ?, bhaNati-vikkiyANi mae, kahaM ?, sA bhai - gohumaseiyAe ekkekaM dinaM amugassa vANiyagassa, so vANiyago tena bhaNio - rayaNA appeha pUraM vA mollaM dehi, so necchai, tao ranno mUlaM gato erise agghe mANe etassa etena ettiyaM dinnaM, so vinAsito, paDhamaM puna tANi rataNANi sAvagassa vikkaNiyANi tena pariggahaparimANA irittAitikAuM na gahiyANi, sAvageNa NecchitaM, so pUito / idaM cAticArarahitamanupAlanIyaM, tathA cAha 'icchAparimANassa samaNovAsaeNaM0' icchAparimANasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyatheti pUrvavat, kSetravAstupramANAtikramaH tatra zasyotpattibhUmiH kSetraM tacca setuketubhedAd dvibhedaM tatra setukSetraM araghaTTAdisekyaM, ketukSetraM punarAkAzapatitodakaniSpAdyaM, vAstu-agAraM tadapi trividhaMkhAtamutsRtaM khAtocchritaM ca tatra khAtaM bhUmigRhakAdi ucchrataM prAsAdAdi, khAtocchritaM bhUmigRhasyopari prAsAdaH eteSAM kSetravAstUnAM pramANAtikramaH, pratyAkhyAnakAlagRhItapramANolaGghanamityarthaH / tathA hiraNyasuvarNapramANAtikramastatra hiraNyaM - rajatamaghatimaM ghaTitaM vA anekaprakAraM drammAdiH, suvarNa pratItameva tadapi ghaTitAghaTitaM, Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561 301 etadgrahaNAccendranIlamarakatAdhupalagrahaH, akSaragamanikA pUrvavadeva, tathA dhanadhAnyapamANAtikramaH, tatra dhanaM-guDazarkarAdi, gomahiSyajAvikAkarabhaturagAdyanye, dhAnya-vrIhikodravamudgamASatilagodhUmayavAdi, akSaragamanikA prAgvadeva, tathA dvipadacatuSpadapramANAtikramaH, tatra dvipadAdInidAsImayUrahaMsAdIni, catuSpadAni-hastyazvamahiSyAdIni, akSaragamanikA pUrvavadeva, tathA kupyapramANAtikramaH, tatra kupyaM-AsanazayanabhaNDakakaroTakalohAdyupaskarajAtamucyate, etadgrahaNAcca vastrakambalaparigrahaH, akSaragamanikA pUrvavadeva, tAna kSetravAstapramANAtikramAdIna samAcarannaticarati paJcamANuvratamiti / ettha ya dosA jIvaghAtAdi bhaNitavvA / uktaM sAticAraM paJcamANuvratam ityuktAnyaNuvratAni, sAmpratame teSAmevANuvratAnAM paripAlanAya bhAvanAbhUtAni guNavratAnyabhidhIyante-tAni punastrINi bhavanti, tadyathA-digvrataM upabhogaparimANaM anarthadaNDaparivarjanamiti, tatrAdyaguNavratasvarUpAbhidhitsayA''ha mU. (69) disivae tivihe pannatte-uDDadisivae ahodisivae tiriyadisivae, disivayassa samaNo0 ime paJca0 taM jahA-uDDadisipamANAikkame ahodisipamANAikkame tiriyadisipamANAikkame khittavuDDI saiaMtaraddhA / vRdizo hyanekaprakArAH zAstre varNitAH, tatra sUryopalakSitA pUrvA zeSAzca pUrvadakSiNAdikAstadanukrameNa draSTavyAH, tatra dizAM saMbandhi dikSu vA vratametAvatsu pUrvAdivibhAgeSu mayA gamanAdyanuSTheyaM na parata ityevaMbhUtaM digvrataM, etaccaughataH trividhaM prajJaptaM tIrthakaragaNagharaiH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, UrdhvAdig Urdhva dig tatsambandhi tasyAM vA vrataM Urdhva digvrataM, etAvatI digUrddha parvatAdyArohaNAdavagAhanIyA na parata ityevaMbhUtaM iti bhAvanA, adho diga adhodik tatsambandhi tasyAM vA vrataM adhodigvrataM-arvAgdigavratam, etAvatI digadha indrakUpAdyavataraNAdavagAhanIyA na parata ityevaMbhUtamiti hRdayaM, tiryaka dizastiryagadizaH-pUrvAdikAstAsAM sambandhi tAsu vA vrataM tiryagvrataM, etAvatI dig pUrveNAvagAhanIyA etAvatI dakSiNenetyAdi, na parata ityevaMbhUtamiti bhAvArthaH / asmiMzca satyavagRhItakSetrAd bahiH sthAvarajaGgamaprANigocaro daNDaH parityakto bhavatIti guNaH / idamaticArarahitamanupAlanIyamato'syaivAticArAnabhidhitsurAha-disivayassa samaNo0' digvratasya uktarUpasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathAUrdhvadikpramANAtikramaH yAvatpramANaM parigRhItaM tasyAtilaGghanamityarthaH, evamanyatrApi bhAvanA kAryA, adhodikpramANAtikramaH, tiryadikpramANAtikramaH, kSetrasya vRddhiH kSetravRddhiH (iti) ekato yojanazatapariramANamabhigRhItamanyato daza yojanAni gRhItAni tasyAM dizi samupanne kArye yojanazatamadhyAdapanIyAnyAni daza yojanAni tatraiva svabuddhyA prakSipati, saMvarddhayatyekata ityarthaH, smRtebhraMzaH-antardhAnaM smRtyantardhAnaM kiM mayA pariragRhItaM kayA maryAdayA vratamityevamananusmararaNamityarthaH, smRtimUlaM niyamAnuSThAnaM, tad bhraMze tu niyamata eva niyamabhraMza ityticaarH| ettha ya sAmAcArI-uDDa jaM pamANaM gahitaM tassa uvariM pavvatasihare rukkhe vA makkaDo pakkhI vA sAvayassa vatthaM AbharaNaM vA geNhituM pamANAtirekaM uvari bhUmiM vaccejjA, tattha se na kappati gaMtuM, jAdhe tu paDitaM annena vA AnitaM tAdhe kappati, idaM puna aTThAvayahemakuDasammeyasutiTThaujjeta Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 Avazyaka mUlasUtram -2-6/69 cittakUDaaMjaNagamaMdarAdisu pavvatesu bhavejA, evaM adhevi kUviyAdisu vibhAsA, tiriyaM jaM pamANaM gahitaM taM tividheNavi karaNeNa NAtikkamitavvaM, khettavuDDI sAvageNa na kAyavvA, kathaM ?, so puveNa bhaMDaM gahAya gato jAva taM parimANaM tato pareNa bhaMDaM agghatittikAtuM avareNa jANi joyaNANi puvvadisAe saMchubhati, esA khettavuDDI se na kappati kAtuM, siya jati volINo hojjA niyattiyavvaM, vissArite ya na gaMtavvaM, annovi na visajjitavyo, aNANAe kovi gato hoja jaM visumariyakhettagatena laddhaM taM na geNhejatti / uktaM sAticAraM prathamaM guNavataM adhunA dvitIyamucyate, tatredaM sUtraM mU. (70) uvabhogaparibhogavae duvihe pannatte taM jahA-bhoaNao kammao a / bhoaNao samaNovA0 ime paJca0-sacittAhAre sacittapaDibaddhAhAre appauliosahi bhakkhaNayA tucchosahibha0 duppulioshibhkkhnnyaa| vR- upabhujyata ityupabhogaH, upazabdaH sakRdarthe varttate, sakRdbhoga upabhogaH-azanapAnAdi, athavA'ntarbhogaH upabhogaH-AhArAdi, upazabdo'trAntarvacanaH, paribhujyate iti paribhogaH, parizabdo'trAvRttau vartate, punaH punarbhogaH vastrAdeH paribhoga iti, athavA bahirbhogaH paribhoga evameva vasanAlaGkArAdeH, atra parizabdo bahirvAcaka iti, etadviSayaM vrataM-upabhogaparibhogavrataM, etat tIrthakaraNagaNadharairdvividhaM prajJapta, tadyathetyudAharaNonyasArthaH, bhojanataH karmatazca, tatra bhojanata utsargeNa niravadyAhArabhojinA bhavitavyaM, karmato'pi prAyo niravadyakarmAnuSThAnayuktenetyakSarArthaH / __iha ceyaM sAmAcArI-bhoyaNato sAvago ussaggeNa phAsugaM AhAraM AhArejjA, tassAsati aphAsugamavi sacittavajjaM, tassa asatI aNaMtakAyabahubIyagANi pariharitavvANi, imaM ca annaM bhoyaNato pariharati-asaNe aNaMtakAyaM allagamUlagAdi maMsaM ca, pANe maMsarasamajAdi, khAdime uduMbarakA-uMbaravaDapippalapilaMkhumAdi, sAdimaM madhumAdi, acittaM ca AhAreyavvaM, jadA kira na hojja acitto to ussaggeNa bhattaM paJcakkhAtitavvaM na tarati tAdhe avavAeNa sacittaM anaMtakAyabahubIyagavalaM, kammato'vi akammA na tarati jIvituM tAdhe acaMtasAvajANi pariharijaMti / idamapi cAticArarahitamanuAlanIyamityatastasyaivAticArAnabhidhitsurAha-bhoyaNato samaNovAsaeNa' bhojanato yadvatamuktaM tadAzritya zramaNosakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-'sacittAhAraH' sacittaM cetanA saMjJAnamuyogodhAnamiti paryAyAH, sacittazcAsau AhArazceti samAsaH, sacitto vA AhAro yasya sattimAhArayati iti vA mUlakandalIkandakAkAdisAdhAraNapratyekataruzarIrANi sacittAni sacittaM pRthivyAdyAhArayatIti bhaavnaa| tathA sacittapratibaddhAhAro yathA vRkSe pratibaddho gundAdi pakvaphalAni vA / tathA apakvoSadhabhakSaNatvamidaM pratItaM, sacithasaMmizrAhAra iti vA pAThAntaraM, sacittena saMmizra AhAraH sacittasaMmizrAhAraH, vallayAdi puSpAdi vA saMmizra, tathA duSpakvauSadhibhakSaNatA duSpakvAH-asvinnA ityarthaH tadbhakSaNatA, tathA tucchauSadhibhakSaNatA tucchA hi asArA mudgaphalIprabhRtayaH, atra hi mahatI virAdhanA alpA ca tuSTiH, bahvibhirapyaihiko'pyapAyaH sambhAvyate / ettha siMgAkhAyakodAharaNaM-khettarakkhago siMgAto khAti, rAyA Niggacchati, majjhaNhe paDigato, tadhAvi khAvati, Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561] 303 rannA koueNaM poTTe phAvAvitaM kettiyAo khaitAo hojatti, navari pheNo annaM kiMci natthi, evaM bhojana iti gataM / adhunA karmato yat vratamuktaM tadapyaticArarahitamanupAlanIyaM ityato'syAticArAnabhidhitsurAha mU. (71) kammao NaM samaNovA0 imAiM pannarasa kammAdANAiM jA0, taM jahA-iMgAlakamme vaNakamme sADIkamme bhADIkamme phoDIkamme, daMtavANije lakkhavANijje rasavANije kesavANije visavANije, jaMtapIlaNakamme nilaMchaNakamme davaggidAvaNayA saradahatalAyasosaNayA asaIposaNayA / vR-karmato yad vratamuktaM Namiti vAkyAlaGkAre tadAzritya zramaNopAsakenAmUni-prastutAni paJcadazetisaGkhyA karmAdAnAnItyasAvadyajIvanopAyAbhAve'pi teSAmutkaTajJAnAvaraNIyAdikamahetutvAdAdAnAni karmAdAnAni jJAtavyAni na samAcariratavyAni / tadyathetyAdi pUrvavat, aGgArakarma-aGgArakaraNavikrayakriyA, evaM vanazakaTabhATakasphoTanA daNtalAkSArasaviSakezavANijyaM ca yaMtrapIDananirlAJchanadavadApapanasArehUdAdiparirazoSaNAsatIpoSaNAsvapi draSTavyamityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM_ 'igAlakamma'tti, iMgAlA niddahituM vikviNati, tatthA chahaM kAyANaM vadho taM na kappati, vaNakamma-jo vaNaM kiNati, pacchA rukkhe chiMdittuM mulleNa jIvati, evaM paNigAdi paDisiddhA havaMti, sADIkamma-sAgaDIyattaNeNa jIvati, tattha baMdhavadhamAI dosA, bhADIkamma-saeNa bhaMDovakkhareNa bhADaeNa vahai, parAyagaM na kappati, annesi vA sagaDaM baladde ya na deti, evamAdI kAtuM na kappati, phoDikamma-udatteNaM haleNa vA bhUmIphoDaNaM, daMtavANijaM-puci ceva puliMdANaM mullaM deti daMte dejA vatti, pacchA puliMdA hatthI dhAteMti, acirA so vANiyao ehiittikAtuM, evaM dhImmaragANaM saMkhamullaM deti, evamAdI na kappati, puvvANItaM kiNati, lakkhavANijje'vi ete ceva dosA-tattha kimiyA hoti, rasavANijaM-kallAlattaNaM surAdi tattha pANe bahudosA mAraNaakkosavadhAdI tamhA na kappati, visavANijaM-visavikkayo se na kappati, tena bahUNa jIvAna virAdhanA, kesavANijje-dAsIo gahAya annattha vikkiNati jattha agghaMti, etthavi anege dosA paravasattAdayo, jaMtapIlaNakamma-telliyaM jaMtaM ucchujantaM cakkAdi taMpi na kappate, nillaMchaNakamma-vaddheuM goNAdi na kappati, davaggidAvaNatAkamma-vanadavaM deti chettarakkhaNanimittaM jadhA uttararAvahe pacchA daDDhe taruNagaM taNaM uTheti, tattha sattANaM sattasahassANaM vadho, saradahatalAgaparisosaNatAkamma-saradahatalAgAdINi soseti pacchA vAvijaMti, evaM na kappati, asadIposaNatAkamma-asatIo poseti jadhA gollavisae joNIposagA dAsINa bhADiM geNheMti, pradarzana caitad bahusAvadyAnAM karmaNAM evaM jAtIyAnAM, na punaH parigaNanamiti bhAvArthaH / uktaM sAticAraM dvitIyaM guNavrataM, sAmprataM tRtIyamAha mU. (72) anatthadaMDe cauvihe pannatte, taM jahA-avajjhANAyarie pamattAyarie hiMsappayANe pAvakammovaese, anatthadaMDaveramaNassa samaNovA0 ime paJca0 taM jahA-kaMdappe kukkuie moharie saMjuttAhigaraNe uvabhogaparibhogAirege / vR-anarthadaNDazabdArthaH, arthaH-prayojanaM, gRhasthasya kSetravAstudhanazarIraparijanAdiviSayaM tadartha Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 Avazyaka mUlasUtram -2-6/72 Arambho-bhUtopamardo'rthadaNDaH, daNDonigraho yAtanA vinAza iti paryAyAH, arthena-prayojanena daNDo'rthadaNDaH sa caiSa bhUtaviSayaH upamaInalakSaNo daNDaH kSetrAdiprayojanamapekSamANo'rthadaNDa ucyate, tadviparIto'narthadaNDaH-prayojananirapekSaH, anarthaH aprayojanamanupayogo niSkAraNateti paryAyAH, vinaiva kAraNena bhUtAni daNDayati saH, tathA kuThAreNa prahRSTastaruMskandhazAkhAdiSu praharati kRkalAsapipIlikAdIn vyApAdayati kRtasaGkalpaH, na ca tadvyApAdane kiJcidatizayopakAri prayojanaM yena vinA gArhasthyaM pratipapAlayituM na zakyate, so'yamanarthadaNDaH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA 'apadhyAnAcarita' iti apadhyAnenAcaritaH apadhyAnAcaritaH samAsaH, aprazastaM dhyAnaM apadhyAnaM, iha devadattazrAvakakoGkaNakasAdhuprabhRtayo jJApakaM, 'pramAdAcaritaH' pramAdenAcarita iti vigrahaH, pramAdastu madyAdiH paJcadhA, tathA coktam-'majjaM visayakasAyA vikathA niddA ya paMcamI bhaNiyA" anarthadaNDatvaM cAsyoktazabdArthadvAreNa svabuddhyA bhAvanIyaM, 'hiMsApradAnaM' iha hiMsAhetutvAdAyudhAnalaviSAdayo hiMsocyate, kAraNe kAryopacArAt, teSAM pradAnanyasmai krodhAbhibhUtA-yAnabhibhUtAya vA na kalpate, pradAne tvanarthadaNDa iti, 'pApakarmopapadezaH' pAtayati narakAdAviti pApaM tatpradhAnaM karma pApakarma tasyopadeza iti samAsaH, yathA-kRSyAdi kuruta, tathA coktaM "chittANi kasadha goNe damedha iccAdi sAvagajanassa / . no kappati uvadisiuM jANiyajinavayaNasArassa // 1 // " idamaticArarahitamanupAlanIyamityo'syaivAticArabhidhitsayA''ha-'anaTThadaMDe' tyAdi, anarthadaNDaviramaNasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathAkandarpaH kAmaH taddheturviziSTo vAkprayogaH kandarpa ucyate, rAgodrekAt prahAsamizro mohoddIpako narmeti bhAvaH / iha sAmAcArI-sAvagassa aTTahAso na kappati, jati nAma hasiyavvaM to Isi ceva vihasitavvaMti / kaukucyaM-kutsitasaMkocanAdikriyAyuktaH kucaH kukucaH tadbhAvaH kaukucyaManekaprakArA mukhanayanoSThakaracaraNabhUvikArapUrvikA parihAsAdijanikA bhANDAdInAmi viDambanakriyetyarthaH / ettha sAmAyArI-tArisa-gANi bhAsituM na kappati jArisehiM logassa hAso uppajjati, evaM gatIe ThANeNa vA ThAtitunti ! maukharyaM-dhASThAprAyamasatyA sambaddhapralApitvamucyate, muheNa vA ahimANeti, jadhA kumArAmacceNaM so cArabhaDao visajjito, rannA niveditaM, tAe jIvikAe vitti dinnA, annatA rudveNa mArito kumArAmacce / saMyuktAdhikaraNaM-adhikriyate narakAdiSvanenetyadhikaraNaM-vAstUdUSalazilAputrakagodhUmayantrakAdi saMyuktaM-arthakriyAkaraNayogyaM saMyuktaM ca tadadhikaraNaM ceti samAsaH / ettha samAcArI-sAvageNa saMjuttANi ceva sagaDAdIni na dharetavvANi, evaM vAsIparasumAdivibhAsA / upabhogaparirabhogAtireka' iti upabhogaparibhbhogazabdArtho nirUpita eva tadatirekaH / ethavi sAmAyArI-uvabhogAtirittaM jadi tellAmalae bahue geNhati tato bahugA NhAyagA vacaMti tassa loliyAe, aNhaviNhAyagA NhAyaMti, ettha pUtaragAAukkAyavadho, evaM pupphataMbolamAdivibhAsA, evaM na vaTTati, kA vidhI sAvagassa uvabhoge pahANe?, ghare vhAyavvaM natthi tAdhe For Private Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 6 - [ ni. 1561 | 305 tellAmalahiM sIsaM ghaMsittA savve sADetUNaM tAhe taDAgAItaDe niviTTho aMjalihi hAti, evaM jesu ya pupphesu pupphakuMthutANi tANi paraharati / uktaM sAticAraM tRtIyANuvrataM, vyAkhyAtAni guNavratAni, adhunA zikSApadavratAni ucyante tAni ca catvAri bhavanti, tadyathA - sAmAyikaM dezAvakAzikaM pauSadhopavAsaH atithisaMvibhAgazceti, tatrAdyazikSApadavratapratipAdanAyAhamU. (73) sAmAiaM nAma sAvajjajogaparivajjaNaM niravajjajogapaDisevaNaM ca / mU. (74) sikkhA duvihA gAhA uvavAyaThiI gaI kasAyA ya / baMdhaMtA veyaMtA paDivajAikkame paMca // mU. (75) sAmAi aMmi u kae samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujjA / savvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa savviyA natthi / so savvaviraivAI cukkai desaM ca savvaM ca // mU. (76) mU. (77) sAmAiyassa samaNo0 ime paJca0, taM jahA maNaduppaNihANe vaiduppaNihANe kAyadupaNihANe sAmAiyassa saiakaraNayA sAmAiyassa anavaTThiyassa karaNayA || vR- samo- rAgadveSaviyukto yaH sarvabhUtAnyAtmavat pazyati, Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH, samasyAyaH samAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvairjJAnadarzanacararaNapaparyAyairnirupamasukhahetubhiradhaH kRtacintAmaNikalpadrumopamairyujyate, sa e samAyaH prayojanamasya kriyAnuSThAnasyeti sAmAyikaM samAya eva sAmAyikaM, nAmazabdo'laGkArArthaH, avadyaM - garhitaM pApaM, sahAvadyena sAvadyaH yogovyApAraH kAyikAdistasya parivarjanaM parityAgaH kAlAvadhineti gamyate, tatra mA bhUt sAvadyayogapapariravarjanamAtramapApavyApArAsevanazUnyamityata Aha-niravadyayogapratisevanaM ceti, atra sAvadyayogaparivarjanavanniraravadyayogapapratisevane'pyaharnizaM yatnaMH kArya iti darzanArthaM cazabdaH pariravarjanapratisevanakriyAdvayasya tulyakakSatodbhAvanArthaH / ettha puna sAmAcArI- sAmAiyaM sAvaeNa kathaM kAyavvaMti ?, iha sAvago duvidho - iDDIpatto aniDDipatto ya, jo so aniDDipatto so cetiyaghare sAdhusamIpe vA ghare vA posadhasAlAe vA jattha vA visamati acchate vA nivvAvAro savvattha kareti tattha, causu ThANesu niyamA kAyavvaMcetiyaghare sAdhUmUle poSadhasAlAe ghare AvAsagaM kareMtotti, tattha jati sAdhusagAse kareti tattha kA vidhI ?, jati para parabhayaM natthi jativi ya keNai samaM vivAdo natthi jati kassai na dharei mA tena aMchaviyachiyaM kajjihiti, jati ya dhAraNagaM daTTUNa na geNhati mA nijjihitti, jati vAvAraM na vAvAreti, tAdhe ghare caiva sAmAyikaM kAtUNaM vaccati, paMcasamio tigutto IriyAuvajutte jahA sAhU bhAsAe sAvajjraM pariharaMto esaNAe kaTTaM leDuM vA paDilehiuM pamajjettuM evaM AdAne nikkhevaNe, khelasiMghAMNe na vigiMcati, vigicaMto vA paDileheti ya pamaJjati ya. jattha ciTThati tatthavi guttinirodhaM kareti / etA vidhI gattA tividhena namittuM sAdhuNo pacchA sAmAiyaM kareti, 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi duvidhaM tividheNaM jAva sAdhU pajuvAsAmitti kAtUNaM, pacchA 25 201 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Avazyaka mUlasUtram -2-6/77 IriyAvahiyAe paDikkamati, pacchA AloettA vaMdati AyariyAdI jadhArAtiniyA, puNovi guruM vaMdittA paDilehittA niviTTho pucchaMti paDhati vA, evaM cetiyAiesuvi, jadA sagihe posadhasAlAe vA AvAsae vA tattha navari gamanaM natthi, jo iDDIpatto (so) savviDDIe eti, tena janassa ucchAhovi ADhitA ya sAdhuNo supurisapariggaheNaM, jati so kayasAmAito eti tAdhe Asahatthi - mAdiNA janena ya adhikaraNaM vaTTati, tAdhe na kareti, kayasAmAieNa ya pAdehiM AgaMtavvaM, tenaM na kareti, Agato sAdhusamIve kareti, jati so sAvao to na koi uTTheti, aha ahAbhaddao tA pUtA katA hotutti bhbhaNa (NNa) ti, tAdhe puvvaraitaM AsaNaM kIrati, AyariyA uTThitA ya acchaMti, tattha utamaNute dosA vibhAsitavvA, pacchA so iDIpatto sAmAiyaM karei anena vidhinA karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajjaM jogaM paJcakkhAmi duvidhaM tividheNa jAva niyamaM pajuvAsAmitti, evaM sAmAiyaM kAuM paDikkato vaMdittA pucchati, so ya kira sAmAiyaM kareMto mauDaM avaneti kuMDalANi nAmamuddaM pupphataMbolapAvAragamAdI vosirati / esA vidhI sAmAiyassa / Aha - sAvadya - yogapariravarjanAdirUpatvAt sAmAyikasya kRtasAmAyikaH zrAvako vastutaH sAdhureva sa kasmAd itvaraM sarvasAvadyayogapratyAkhyAnameva na karoti trividhaM trividheneti ?, atrocyate, sAmAnyena sarvasAvadyayogapratyAkhyAnasyAgAriNo'sambhavAdArambheSvanumateravyavacchinnatvAt, kanakAdiSu cA''tmIyapariragrahAdanivRtteH, anyathA sAmAyikottarakAlamapi tadagrahaNaprAGgAt, sAdhuzrAvakayozca prapazcena bhedAbhidhAnAt / tathA cAha granthakAraH sikkhA duvidhA gAhA, uvavAtaThitI gatI kasAyA ya / baMdhaMtA vedentA paDivajjAikkame paMca ||1|| iha zikSAkRtaH sAdhu zrAvakayormahAn vizeSaH, sA ca zikSA dvidhA - AsevanazikSA grahaNazikSA ca, AsevanA-pratyupekSaNAdikriyArUpA, zikSA - abhyAsaH, tatrAsevanAzikSAmadhikRtya sampUrNAmeva cakrabAlasAmAcArI sadA pAlayati sAdhuH, zrAvakastu na tatkAlamapi sampUrNAmaparijJA-nAdasambhavAcca, grahaNazikSAM punaradhikRtya sAdhuH sUtrato'rthatazca jaghanyenASTau pravacanamAtara utkRSTatastu bindusAraparyantaM gRhNAtIti, zrAvakastu sUtrato'rthatazca jaghanyenASTau pravacanamAtara utkRSTatastu SaDjIvinikAyAM yAvadubhayato'rthatastu piNDaiSaNAM yAvat natu tAmapi sUtrato niravazeSAmarthata iti / sUtraprAmANyAcca vizeSaH, tathA coktam "sAmAiyaMmi tu kate samaNo iva sAvao havai jamhA / etena kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujjA ||1||" iti, gAthAsUtraM prAg vyAkhyAtameva, lezatastu vyAkhyAyate - sAmAyike prAgnirUpitazabdArthe, tuzabdo'vadhAraNArthaH, sAmAyika eva kRte na zeSakAlaM zramaNa iva-sAdhurirava zrAvako bhavati yasmAt, etena kAraNena bahuzaH - anekazaH sAmAyikaM kuryAdityatra zramaNa iva coktaM na tu zramaNa eveti yathA samudra iva taDAgaH na tu samudra evetyabhiprAyaH / tathopapAto vizeSakaH, sAdhuH sarvArthasiddha utpadyate zrAvakastvacyute paramopapAtena jaghanyena tu dvAvapi saudharma eveti,, tathA coktaM Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561] 307 "avirAdhita-sAmaNNassa sAdhuNo sAvagassa u jahaNNo / sodhamme uvavAto bhaNio telokkadaMsIhiM // 1 // " tathA sthitibhaidikA, sAdhorutkRSTA trayastriMzatsAgaropamANi jaghanyA tu palyopamapRthaktvamiti,, zrAvakasya tUtkRSTA dvAviMzatiH sAgaropamANe jaghanya tu palyopamamiti / tathA gatirbhedikA, vyavahArataH sAdhuH paJcasvapi gacchati, tathA ca kuraTotkuruTau narakaM gatau kuNAlAddaSTAnteneti zrUyate, zrAvakastu catasRSu na siddhagatAviti, anye ca vyAcakSate-sAdhuH suragatau mokSe ca, zrAvakastu catasRSvapi / tathA kaSAyAzca vizeSakAH, sAdhuH kaSAyodayamAzritya saJcalanApekSayA catusviTyekakaSAyodayavAnakaSAyo'pi bhavati chadmasthavItarAgAdiH, zrAvakastu dvAdazakaSAyodayavAn aSTakaSAyodayavAMzca bhavati, yadA dvAdazakaSAyavAMstadA'nantAnubbandhavarjA gRhyante, ete cAviratasya vijJeyA iti, yadA tvaSTakaSAyodayavAn tadA'nantAnubandhiapratyAkhyAnakaSAyavarjA iti, ete ca viratAviratasya / tathA bandhazca bhedakaH,, sAdhurmUlaprakRtyapekSayA aSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, uktaM ca "sattavidhabaMdhagA huMti pANiNo AuvanagANaM tu / taha suhumasaMparAgA chavvihabaMdhA viniddiThThA // 1 // mohAuyavajANaM pagaDINaM te u baMdhagA bhnniyaa| uvasaMtakhINamohA kevaliNo egabidhabaMdhA // 2 // te puna dusamayaThitIyassa baMdhagA na puna saMparAgassa / selesIpaDivaNNA abaMdhagA hoti vinmayA // 3 // " zrAvakastu aSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA / tathA vedanAkRto bhedaH, sAdhuraSTAnAM saptAnAM catasRNAM vA prakRtInAM vedakaH, zrAvakastu niyamAdaSTAnAmiti / tathA pratipathikRto vizeSaH, sAdhuH paJca mahAvratAni pratipadyate, zrAvakastvekamaNuvrataM dve trINi catvAri paJca vA, athavA sAdhuH sakRt sAmAyikaM pratipadya sarvakAlaM dhArayati, zrAvakastu punaH 2 pratipadyata iti / tathA'tikramo vizeSakaH, sAdhorekavratAtikrame paJcavratAtikramaH, zrAvakasya punekasyaiva, pAThAntaraM vA, kiM ca-itarazca sarvazabdaM na prayuGkte, mA bhUdezaviraterapyabhAva iti, Aha ca- sAmAiyaMmi u kae' 'savvaMti bhANiUNaM' gAhA, sarvamityabhidhAya-sarvaM sAvadhe yogaM parityajAmItyabhidhAya viratiH khalu yasya 'sarvAM' niravazeSA nAsti, anumaternityapravRttatvAditi bhAvanA, sa evaMbhUtaH sarvavirativAdI 'cukkai'thi bhrazyati dezaviratiM sarvaviratiM ca prtykssmRssaavaaditvaaditybhipraayH| paryAptaM prasaGgena prakRtaM prastumaH / idamapi ca zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamityata Aha-'sAmAiyassa samaNo' (gAhA), sAmAyikasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathAmanoduSpraNidhAnaM, praNidhAnaM-prayogaH duSTaM praNidhAnaM duSpraNidhAnaM manaso duSpraNidhAnaM manoduSpraNidhAnaM, kRtasAmAyikasya gRhasatketikartavyatAsukRtaduSkRtaparicintanamiti, uktaM ca "sAmAiyaMti (tu) kAtuM gharacintaM jo tu ciMtaye saDDho / aTTavasaTTamuvagato niratthayaM tassa sAmaiyaM // 1 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2-6/77 vAgduSpraNidhAnaM kRtasAmAyikasyAsabhyaniSThurasAvadyavAkprayoga iti, uktaM ca"kaDasAmaio puvvaM buddhIe pehitUNa bhAsejjA / sai niravajraM vayaNaM annaha sAmAiyaM na bhave // 2 // " kAyaduSpraNidhAna kRtasAmAyikasyApratyupekSitAdibhUtalAdau karacaraNAdInAM dehAvayavAnAmanibhRtasthApanamiti, uktaM ca 308 "anirikkhiyApamajiya thaMDile ThANamAdi sevento / hiMsAbhAvevi na so kaDasAmaio pamAdAo || 1 ||" sAmAyikasya smRtyakaraNaM- sAmAyikasya sambandhinI yA smaraNA smRtiH - upayogalakSaNA tasyA akaraNam-anAsevanamiti, etaduktaM bhavati - prabalapramAdavAn naiva smaratyasyAM velAyAM mayA yatsAmAyikaM kartavyaM kRtaM na kRtamiti vA, smRtimUlaM ca mokSasAdhanAnuSThAnamiti, uktaM ca"na sarai pamAdajutto jo sAmaiyaM kadA tu kAtavvaM / katamakataM vA tassa hu kayaMmi viphalaM tayaM neyaM ||1||" sAmAyikasyAnavasthitasya karaNaM anavasthitakaraNaM, anavasthitamalpakAlaM vA karaNAnantarameva tyajati yathAkathaJcidvA'navasthitaM karotIti, uktaM ca "kAtUNa takkhaNaM ciya pAreti kareti vA jadhicchAe / anavaTThiyaM sAmaiyaM anAdarAto na taM suddhaM ||1||" uktaM sAticAraM prathamaM zikSApadavratamadhunA dvitIyaM pratipAdayannAha mU. (78) disivvayagahiyassa disApariramANassa paidiNaM parimANakaraNaM desAvagAsiyaM, desAvagAsiyassa samaNo0 ime paJca0, taM jahA - ANavaNappaoge pesavaNappaoge saddANuvAe ruvANuvAe bahiyA puggalapakkheve // vR- digvrataM prAg vyAkhyAtameva tadgRhItasya dikparimANasya dIrghakAlasya yAvajjIvasaMvatsaracaturmAsAdibhedasya yojanazatAdirUpatvAt pratyahaM tAvatparimANasya gantumazaktatvAt pratidinaMpratidivasamityetacca praharamuhUrttAdyupalakSaNaM pramANakaraNaM-divasAdigamanayogyadezasthApanaM pratidinapramANakaraNaM dezAvakAzikaM, digvratagRhItadikparimANasyaikadezaH - aMzaH tasminnavakAzaHgamanAdiceSTAsthAnaM dezAvakAzastena nirvRttaM dezAvakAzikaM, etaccANuvratAdigRhItadIrghatarakAlAvadhiviraterapi pratidinasaGkSepopalakSaNamiti pUjyA varNayanti, anyathA tadviSayasaGkSepAbhAvAd bhAve vA pRthakzikSApadabhAvaprasaGgAdityalaM vistareNa / ettha ya sampadinaMtaM AyariyA paNNavayaMti, jadhA sapparasa puvvaM se bArasajoyaNANi visao Asi, pacchA vijjAvAdieNa osAreMtena joyaNe diTThivisao se Thavito, evaM sAvaovi disivvatAgAre bahuyaM avararajjhiyAu, pacchA desAvagAsieNaM taMpi osAreti / athavA visadiTThato - agatena ekkAe aMgulIe ThavitaM, evaM vibhAsA | idamapi zikSAvratamaticArarahitamanupAlanIyamityata Aha- 'desA0 dezAvakAzikasyaprAgnirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA'AnayanaprayogaH' iha viziSTe dezAdhi (di) ke bhUdezAbhigrahe parataH svayaM gamanAyogAdyadanyaH Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1561 ] 309 sacittAdidravyAnayane prayujyate sandezakapradAnAdinA tvayedamAneyamityAnayanaprayogaH, balAt viniyojyaH preSyaH tasya prayogaH yathA'bhigRhItaparavicAradezavyatikramabhayAt tvayA'vazyameva gatvA mama gavAdyAneyamidaM vA tatra kartavyamityevaMbhUtaH preSyaprayogaH / tathA zabdAnupAta: svagRhavRttiprAkArakAdiyavyavacchinnabhUdezAbhigrahe'pi vahiH prayojanoddapattautatra svayaM gamanAyogAt vRttiprAkArapratyAsannavarttino buddhipUrvakaM kSutkAsitAdizabdakaraNena samavAsitakAn bodhayataH zabdasyAnupAtanam-uccAraNaM tAdRg yena parakIyazravaNavivararamanupatatyasAviti, tathA rUpAnupAtaHabhigRhIdezAd bahiH prayojanabhAve zabdamanuccArayata eva pareSAM samIpAnayanArthaM svazarIrarUpadarzanaM rUpAnupAtaH, tathA bahiH pudgalaprakSepaH abhigRhItadezAd bahiH prayojanabhAve pareSAM prabodhanAya leSTravAdikSepaH pudgalaprakSepa iti bhAvanA, dezAvakAzikametadarthamabhigRhyate mA bhUd bahirgamanAgamanAdivyApArajanitaH prANyupamardda iti, sa ca svayaM kRto'nyena vA kArita iti na kazcit phale vizeSaH pratyuta guNaH svayaMgamane IryApathavizuddheH parasya punaranipuNatvAdazuddhiriti kRtaM prasaGgena || vyAkhyAtaM sAticAraM dvitIyaM zikSApadavrataM, adhunAM tRtIyamucyate, tatredaM sUtrama mU. (79) posahovavAse cauvvihe pannatto, taM jahA - AhAraraposahe sarIrasakkAraposahe baMbhaceraposahe avvAvAraposahe, posahovavAsassa samaNo0 ime paJca0, taM jahA- appaDilehiyaduppaDilehiyasijjAsaMthArae apamajjiyaduppamajjiyasijjAsaMthArae appaDilehiyaduppaDilehiyauccArapAsavaNabhUmIo appamajjiyaduSpamajjiyauccArapAsavaNa bhUmIo posahovavAsassa sammaM ananupAla (na) yA // vR- iha pauSadhazabdo rUDhyA parvasu varttate, parvANi cASTamyaditithayaH, pUraNAt parva, dharmopacayahetutvAdityarthaH, pauSadhe upavasanaM pauSadhopavAsaH niyamavizeSAbhidhAnaM cedaM poSadhepavAsa iti, ayaM ca poSadhepavAsazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- 'AhArapoSadhaH ' AhAraH pratItaH tadviSayastannimittaM poSadha AhArapoSadhaH, AhAranimittiM dharmapUraNaM parveti bhAvanA, evaM zarIrasatkArapoSadhaH brahmacaryapoSadhaH, atra caraNayaM caryyaM 'avo yadi' tyasmAdadhikArAt 'gadamada-carayamazcAnupasargAt' iti yat, brahma-kuzalAnuSThAnaM, yathoktaM- "brahma vedA brahma tapo, brahma jJAnaM ca zAzvatam / " brahma ca tat caryaM ceti samAsaH zeSaM pUrvavat / tathA avyApArapoSadhaH / ettha puna bhAvattho esa- AhAraposadhI duvidho-dese savve ya, dese amugA vigatI AyaMbilaM vA ekkasiM vA do vA, savve catuvvidho'vi AhAro ahorathaM paccakkhAto, sarIrapoSadho pahANuvvaTTaNavaNNagavilevaNapupphagaMdhataMbolANaM vatthAbharaNA NaM ca pariccAgo ya, sovi dese savve ya, dese amugaM sarIrasakkAraM karemi amugaM na karemitti, savve ahorattaM, baMbhacerapoSadho dese savve ya, dese divA rattiM ekkasi do vA vAretti, savve ahorarattiM baMbhayArI bhavati, avvAvAre posadho duvi se savve ya, se amugaM vAvAraM na karemi, savve sayalavAvAre halasagaDaghara-parakkamAdIo na kareti, ettha jo desaposadhaM kareti sAmAiyaM kareti vA na vA, jo savvaposadhaM kareti so niyamA kayasAmAito, jati na karareti to niyamA vaMcijjati, taM kahiM ?, cetiyaghare sAdhUmUle vA ghare vA posadhasAlAe vA ummukkamaNisuvaNNo paDhaMto potthagaM vA vAyaMto dhammaM jhANaM jhAyati, jA te sAdhuguNA ahaM asamatthe maMdabhaggo dhAretuM vibhAsA / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 Avazyaka mUlasUtram -2-6/79 idamapi ca zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamityata Aha-posadhovavAsassa samaNo'. poSadhopavAsasya nirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-apratyupekSitaduSpratyupekSitazayyAsaMstArau, iha saMstIryate yaH pratipannapoSadhopavAsena darbhakuzakambalIvastrAdiH sa saMstAraH zayyA pratItA pratyupekSaNaM-gocarApannasya zayyAdezcakSuSA nirIkSaNaM na pratyupekSaNaM apratyupekSaNaM duSTam-udbhrAntacetasA pratyuprekSaNaM duSpadratyupekSaNaM tatazcApratyupekSitaduSpratyupekSitau zayyAsaMstArau ceti samAsaH, zayyaiva vA saMstAraH zayyAsaMstAraH, ityevamanyatrAkSaragamanikA kAryeti, upalakSaNaM ca zayyAsaMstArAdyupayoginaH pITha (phala) kAderapi / ettha puna sAmAyArI-kaDaposadho no appaDilehiyA sajjaM durUhati, saMthAragaM vA duruhai, posahasAlaM vA sevai, dabbhavatthaM vA suddhavatthaM vA bhUmIe saMtharati, kAiyabhUmito vA Agato punaravi paDilehati, annadhAtiyAro, evaM pIDhagAdisuvi vibhAsA / tathA apramArjitaduSpramArjitazayyA-saMstArau, iha pramArjanaM-zayyAderAsevanakAle vastropAntAdineti, duSTam-avidhinA pramArjanaM zeSa bhAvitameva, evaM uccAraprazravaNabhUmAvapi, uccAraprazravaNaM niSThyUtakhelamalAdyupalakSaNaM, zeSaM bhAvitameva / tathA poSadhasya samyak-pravacanoktena vidhinA niSprakampena cetasA ananupAlanam- anaasevnm| ettha bhAvanA-kataposadho athiracitto AhAre tAva savvaM desaM vA pattheti, bidiyadivase pAraNagassa vA appaNo aTThAe ADhattiM kArei, karei vA imaM 2 vatti kahe dhaniyaM vaTTai, sarIrasakkAre sarIraM vaddeti, dADhiyAu kese vA romarAI vA siMgArAbhippAyeNa saMThaveti, dAhe vA sarIraM siMcati, evaM savvANi sarIravibhUsAkaraNANiM (Na) pariharati baMbhacere, ihaloe paraloe vA bhoge pattheti saMbAdheti vA, athavA saddapharisarasarUvagaMdhe vA ahilasati, kaiyA baMbhaceraposaho pUrihii, caittA mo baMbhacereNaMti, avvAvAre sAvajANi vAvAreti katamakataM vA ciMtei, evaM paMcatiyArasuddho aNapAletavvotti / uktaM sAticAraM tRtIyazikSApadavrataM, adhunA caturthamucyate, mU. (80) atihisaMvibhAgo nAma nAyAgayANaM kappaNijANaM annapANAINaM davvANaM desakAlasaddhAsakkArakamajuaM parAe bhattIe AyANuggahabuddhIe saMjayANaM dAnaM, atihiMsa. vibhAgassa samaNo0 ime paJca0 taMjahA-saccittanikhevaNayA saccittapihaNayA kAlaikkame paravavaese macchariyA y| vR.iha bhojanArthaM bhojanAkAlopasthAyyatithirucyate, tatrAtmArthaM niSpAditAhArasya gRhivratinaH mukhyaH sAdhurevAtithistasya saMvibhAgo'tithisaMvibhAgaH, saMvibhAgagrahaNAt pazcAtkarmAdidoSaparihAramAha, nAmazabdaH pUrvavat, 'nyAyAgatAnA'miti nyAyaH dvijakSatriyaviTzUdrANAM svavRttyanuSThAnaM svasvavRttizca prasiddhaiva prAyo lokaheryA tena tAzA nyAyenAgatAnAM-prAptAnAm, anenAnyAyAgatAnAM pratiSedhamAha, kalpanIyAnAmudgamAdidoSaparivarjitAnAmanenAkalpanIyAnAM niSedhamAha, annapAnAdInAM dravyANAm, AdigrahaNAd vastrapAtrauSadhabheSajAdiparigrahaH, anenApi hiraNyAdivyavacchedamAha, 'dezakAlazraddhAsatkArakramayuktaM' tatra nAnAvrIhikodravakaGgugo-dhUmAdiniSpattibhAga dezaH subhikSadurbhikSAdiH kAlaH vizuddhazcittapariNAmaH zraddhA abhyutthAnAsanadAnavandanAnuvrajanAdiH satkAraH pAkasya peyAdiparipATyA pradAnaM kramaH, ebhirdezAdibhiryuktaM Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 adhyayanaM-6- [ni. 1561] samanvitaM, anenApi vipakSavyavacchedamAha, 'parayA' pradhAnayA bhattayeti, anena phalaprAptau bhaktikRtamatizayamAha, AtmAnugrahabuddhyA na punaryatyanugrahabuddhyeti, tathAhi-AtmaparAnugrahaparA eva yatayaH saMyatA mUlaguNottaraguNasampannA sAdhavastebhyo dAnamiti sUtrAkSarArthaH / ettha sAmAcArI-sAvageNa posadhaM pAreMtena niyamA sAdhUNamadAtUM na pAreyavvaM, annadA puna aniyamo-dAtuM vA pAreti pArito vA deitti, tamhA puvvaM sAdhUNaM dAtuM pacchA pAretavya, kadhaM ?, jAdhe desakAlo tAdhe appaNo sarIrassa vibhUsaM kAuM sAdhupaDissayaM gaMtuM nimaMteti, bhikkhaM gehadhatti, sAdhUNa kA paDivattI?, tAdhe anno paDalaM anno muhanaMtayaM anno bhANaM paDileheti, mA aMtararAiyadosA ThaviMtagadosA ya bhavissaMti, so jati paDhamAe porusIe nimaMteti asthi namokkArasahitAito to gejjhati, adhava natthi na gejjhati, taM vahitavvayaM hoti, jati ghanaM lagejA tAdhe gejjhati saMcikkhAvinati, jo vA ugghADAe porisie pAreti pAraNaitto anno vA tassa dijjati, pacchA tena sAvageNa samagaM gammati, saMghADago vaccati, ego na vaTTati pesitaM, sAdhU purao sAvago maggato, gharaM neUNa Asanena uvanimaMtijati, jati niviTThagA to laTThayaM, adha na nivesaMti tadhAvi vinayo pautto, tAdhe bhattaM pAnaM sayaM ceva deti, athavA bhANaM dhareti bhajjA deti, athavA ThitIo acchati jAva dinnaM, sAdhUvi sAvasesaM davvaM geNhati, pacchAkammaparihAraNaTThA, dAtUNa vaMdittuM visajeti, visajettA anugacchati, pacchA sayaM bhuMjati, jaM ca kira sAdhUNa na dinnaM taM sAvageNa na bhottavyaM, jati puna sAdhU natthi tAthe desakAlavelAe disAlogo kAtavvo, visuddhabhAveNa ciMtiyavvaM-jati sAdhuNo hotA to nittharito hototti vibhAsA / idamapi ca zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamiti, ata Aha-atithisaMvibhAgasyaprAgnirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samacaritavyAH, tadyathA'sacittanikSepaNaM' sacitteSu-vrIhyAdiSu nikSepaNamannAderadAnabuddhayA mAtRsthAnataH, evaM sacittapidhAnaM' sacittena phalAdinA pidhAnaM-sthAnamiti samAsaH, bhAvanA prAgavat, 'kAlAtikrama' iti kAlasyAtikramaH kAlAtikrama iti ucito yo bhikSAkAlaH sAdhUnAM tamatikramyAnAgataM vA bhuGkte'tikrAnte vA, tadAca kiM tena labdhenApi kAlAtikrAntatvAt tasya, uktaM ca "kAle dinnassa yo'nyaH sa agUdho na tIrate kAuM / tasseva akAlapaNAmiyassa geNhatayA natthi / / 1 // " 'paravyapadeza' ityAtmavyatirakto yo'nyaH sa parastatya vyapadeza iti samAsaH, sAdhoH poSadhopavAsapAraNakAle bhikSAyai samupasthitasya prakaTamannAdi pazyataH zrAvako'bhidhatteparakIyamidamiti, nAsmAkInamato na dadAmi, kiJcidyAcito vA'bhidyatte-vidyamAna evAmukasyedamasti, tatra gatvA mArgayata yUyamiti, 'mAtsaryaM' iti yAcitaH kupyati sadapi na dadAti, 'paronnativaimanasyaM ca mAtsarga miti, etena tAvad dramakeNa yAcitena dattaM kimahaM tato'pyUna iti mAtsaryAd dadAti, kaSAyakaluSitenaiva cittena dadato mAtsaryamiti, vyAkhyAtaM sAticAraM caturthaM zikSApadavrataM, adhunAityeSa zramaNopAsakadharmaH / Aha-kAni punaraNuvratAdInAmitvarANi yAvatkathikAnIti ? , atrocyate mU. (81) itthaM puna samaNovAsagadhamme paMcANuvvayAiM tinni guNavvayAiM AvakahiyAI, Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 cattAri sikkhAvayAiM ittariyAI, eyassa puNo samaNovAsagadhammassa mUlavatthu sammattaM, taM jahAtaM nisaggeNa vA abhigameNa vA paMca aIyAravisuddhaM anuvvayaguNavvayAiM ca abhiggahA anne'vi paDimAdao visesakaraNajogA, apacchimA mAraNaMtiyA saMlehaNAjhUsaNArAhaNayA, imIe samaNovAsaeNaM ime paJca0, taM jahA-ihalogAsaMsappaoge pararalogAsaMsappaoge jIviyAsaMsappaoge maraNAsaMsappaoge kAmabhogAsaMsappaoge / / vR- atra punaH zramaNopAsakadharme punaH zabdo'vadAAraNArthaH, atraiva na zAkyAdizramaNopAsakadharme, samyaktvAbhAvenANuvratAdyabhAvAditi, vakSyati ca-'ettha puMsamaNovAsagadhamme mUlavatthu saMmatta' mityAdi, paJcANuvratAni pratipAditasvarUpANi trINi guNavratAni uktalakSaNAnyeva yAvatkathikAnI'ti sakRdgRhItAni yAvajjIvamapi bhAvanIyAni, catvArIti saGkhyA zikSApadavratAnI'ti zikSA-abhyAsastasya padAni-sthAnAni tAnyeva vratAni zikSApadavratAni, 'itvarANI'ti tatra pratidivasAnuSTheye sAmAyikadezAvakAzike punaH punaruccArye iti bhAvanA, pauSadhopavAsAtithisavibhAgau tu pratiniyatadivasAnuSTheyau na pratidivasAcaraNIyAviti / Aha-asya zramaNopAsakadharmasya kiM punarmUlasthviti ?, atrocyate, samyaktvaM, tathA cAha granthakAraH-'etassa puNo samaNovAsaga0' asya punaH zramaNopAsakadharmasya, punaH zabdo'vadhAraNArthaH asyaiva, zAkyAdidvArabhUtaM ca tad vastu ca mUlavastu, tathA coktam "dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjanaM nidhiH / dviSaTkasyAsya dharmasya, samyaktvaM parikIrtitam // 1 // " samyaktvaM-prazamAdilakSaNaM, uktaM ca-"prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM samyaktava" miti, kathaM punaridaM bhavatyata Aha-'tanisaggeNa0' tat-vastubhUtaM samyaktvaM nisargeNa vA'dhigamena vA bhavatItikriyA tatra nisargaH-svabhAvaH adhigamastu yathAvasthitapadArthapariccheda iti, Aha-mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamAderidaM bhavati kathamucyate nisargeNa vetyAdi ?, ucyate, sa eva kSayopazamAdinisargAdhigamajanmeti na doSaH, uktaM ca ___"UsaradesaM daDlliyaM ca vijjhAi vanadavo pappa / iya micchassa anudaye uvasama sammaM labhati jIvo / / 1 / / ___ jIvAdInamadhigamo micchattassa tu khayovasamabhAve / adhigama sammaM jIvo pAvei visuddhapariNAmo // 2 // " tti, alaM prasaGgena, iha bhavodadhau duSprApAM samyaktvAdibhAvararatlAvApti vijJAyopalabdhajinapravacanasAreNa zrAvakeNa nitarAmapramAdaparareNAticAraparihAravatA bhavitavyamityasyArthasyoktasyaiva vizeSakhyApanAyAnuktazeSasya cAbhidhAnAyedamAha granthakAraH 'paJcAticAravisuddha' mityAdi sUtraM, idaM ca samyaktvaM prAganirUpitazaGkAdipaJcaticAravizuddhamanupAlanIyamiti zeSaH, tathA anuvratAniprAganirUpitasvarUpANi dhDhamaticArarahitAnyevAnupAlanIyAni, tathA'bhigrahAH- kRtalocaghRtapradAnAdayaH zuddhA-bhaGgAdhaticArahitA evAnupAlanIyAH, anye ca pratimAdayo vizeSakaraNayogaH samyakparipAlanIyAH, tatra pratimA- pUrvoktAH 'daMsaNavayasAmAiya' ityAdinA granthena AdizabdAdanityAdibhAvanAparigrahaH, tathA apazcimA mAraNAntikI saMlekhanAjoSaNArAdhanA cAticArarahitA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- ni. 1561] 313 pAlanIyetyadhAhAraH, tatraiva pazcimaivApazcimA maraNaM-prANatyAgalakSaNaM, iha yadyapi pratikSaNamAvIcImaramaNamasti tathA'pi na tad gRhyate, kiM tahiM ?, sarvAyuSkakSayalakSaNamiti maraNamevAnto maraNAntaH tatra bhavA mAraNAntikI bahvac (pUrvapadAt) iti ThaJ saMlikhyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saMlekhanA-tapovizeSalakSaNA tasyAH joSaNaM-sevanaM tasyArAdhanA-akhaNDakAlasya karaNamityarthaH, cazabdaH samuccayArthaH / ettha sAmAyArI-AsevitagihidhammeNa kila sAvageNa pacchA NikkhamitavvaM, evaM sAvagadhammo ujjamito hoti, na sakkati tAdhe bhattapaccakkhANakAle saMthArasamaNeNa hotavvaMti vibhAsA / Aha uktam-'apazcimA mAraNAntiIkI saMlekhanAjhoSaNA''rAdhanA''ticArarahitA samyak pAlanIyeti vAkyazeSaH, atha ke punarasa aticArA iti tAnupadarzayannAha 'imIe samaNovAsaeNaM' asyA-anantaroditasaMlekhanAsevanArAdhanAyAH zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathA-ihalokAzaMsAprayogaH, ihaloko-manuSyalokastasminnAzaMsA-abhilASastasyAH prayoga iti samAsaH zreSThI syAmamAtyo veti, evaM 'paralokAzaMsAprayogaH' paraloke-devaloke, evaM jIvitazaMsAprayogaH, jIvitaM-prANadhAraNaM tatrAbhilASaprayogaH-yadi bahukAlaM jIveyamiti, iyaM ca vastramAlyapustakavAcanAdipajAdarzanAt bahaparivAradarzanAcca, lokazlAghAzravaNAccaivaM manyate-jIvitameva zreyaH pratyAkhyAtAzanasyApi, yata evaMvidhA maduddezeneyaM vibhUtirvidyata iti, 'maraNAzaMsAprayogaH' na kazcittaM pratipannAnazanaM gaveSayati na saparyayA''driyate naiva kazcit zvAghate, tatastasyaivaMvidhazcittapariNAmo jAyateyadi zIghraM mriye'hamapuNyakarmeti, 'bhogAzaMsAprayogaH' janmAntare cakravartI syAm vAsudevo mahAmaNDalikaH zubharUpavAnityAdi / uktaM : zrAvakadharmaH, vyAkhyAtaM saprabhedaM dezottaraguNapratyAkhyAnaM, adhunA sarvottararaguNapratyAkhyAnamacyate, tatreyaM gAthA-'paccakkhANaM' gAhA / athavA dezottaraguNapratyAkhyAnaM zrAvakANAmeva bhavatIti tadadhikAra evoktaM, sarvottaraguNapratyAkhyAnaM tu lezata ubhayasAdharaNamapItyatastadabhidhitsayA''hani. (1562) paccakkhANaM uttaraguNesu khamaNAiyaM anegavihaM / tena ya ihayaM pagayaM taMpi ya iNamo dasavihaM tu / / vR- pratyAkhyAnaM prAgnirUpitazabdArtha, 'uttaraguNeSu' uttaraguNaviSayaM prakaraNAt sAdhUnAM tAvadidamiti-kSapaNAdi, kSapaNagrahaNAccaturthAdiparigrahaH, AdigrahaNAdvicitrAbhigrahaparigrahaH, 'anekavidha' mityanekaprakAraM, prakArazca vakSyamANastenAnekavidhena, cazabdAduktalakSaNena ca, 'atre'ti sAmAnyenottararaguNapratyAkhyAnanirUpaNAdhikAre, athavA cazabdasyaivakArArthatvAt tenaiva, 'atra'ti sarvottaraguNapratyAkhyAnaprakrame prakRtam-upayogo'dhikAra iti paryAyastadapi cedaM dazavidhaM ta-malApekSayA dazavidhaM dazaprakArakameveti gAthArthaH / / adhunA dazavidhamevopanyasyannAhani. (1563) anAgayamaikvaMtaM koDisahiaM niaMTiaM ceva / sAgAramanAgAraM parimANakaDaM niravasesaM / / vR- 'anAgataM0' gAthA, anAgatakaraNAdanAgataM, paryuSaNAdAvAcAryAdivaiyAvRttyakaraNAntarAyasad-bhAvAdArata eva tattapaH karaNamityarthaH, evamatikrAntakaraNAdatikrAntaM, bhAvanA praagvt| Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 'koTisahita miti koTIbhyAM sahitaM koTisahitaM-militobhayapratyAkhyAnakoTi, caturthAdikaraNamavetyarthaH, 'niyantritaM caiva' nitarAM yantritaM niyantritaM pratijJAtadinAdau glAnAdyantarAyabhAve'pi niyamAt kartavyamiti-hRdayaM, 'sAkAraM' AkriyAnta ityAkArAH-pratyAkhyAnApavAdahetavo'nAbhogAdayaH sahAkAraiH sAkAraM, tathA'vidyamAnAkAramanAkAraM, 'parimANakRta'miti dattyAdikRtaparimANamiti bhAvanA niravazeSa'miti samagrAzanAdiviSaya iti gAthArthaH / ni. (1564) saMkeyaM ceva addhAe, paJcakkhANaM tu dasavihaM / sayamevanupAlaNiyaM, dAnuvaesu jaha samAhI // vR- 'saGketaM caiveti ketaM-cihvamaGguSThAdi saha ketena saGketaM sacihnamityarthaH, 'addhA yatti kAlAkhyA, addhAmAzritya pauruSyAdikAlamAnamapItyarthaH, 'pratyAkhyAnaM tu dazavidhaM' pratyAkhyAnazabdaH sarvatrAnAgatAdau sambadhyate, tuzabdasyaivakArArthatvAd vyavahitopanyAsAd dazavidhameva, iha copAdhibhedAt spaSTa eva bheda iti na paunaruktayamAzaGkanIyamiti / Aha-idaM pratyAkhyAnaM prANAtipAtAdipratyAkhyAnavat kiM tAvat svayamakaraNAdibhedabhinnamanupAlanIyaM AhozvidanyathA?, anyathaivetyAha-svayamevAnupAlanIyaM, na punaranyakAraNe anumattau vA niSedha iti, Aha ca-'dAnuvadese jadha samAdhi'tti anyAhAradAne yatipradAnopadeze ca 'yathA samAdhiH' yathA samAdhAnamAtmano'pyapIDayA pravartitavyamiti vAkyazeSaH, uktaM ca "bhAvitajinavayaNANaM mamattarahiyANa natthi haM viseso / appANaMmi paraMmi ya to vajje pIDamubhaovi // 1 // " tti gAthArthaH / / sAmpratamanantaropanyastadazavidhapratyAkhyAnAdyabhedAvayavArthAbhidhitsayA''hani. (1565) hohI pajosavaNA mama ya tayA aMtarAiyaM huJjA / guruveyAvacceNaM tavassigelanayAe vA // ni. (1566) so dAi tavokammaM paDivajje taM anAgae kAle / __eyaM paccakkhANaM anAgayaM hoi nAyavvaM / / / vR- bhaviSyati paryuSaNA mama ca tadA antarAyaM bhavet, kena hetunetyata Aha-guruvayAvRttyena tapasviglAnatayA vetyupalakSaNamidamiti gAthAsamAsArthaH / sa idAnIM tapaH karma pratipadyeta tadanAgatakAle tatpratyAkhyAnamevambhUtamanAgata karaNAdanAgataM jJAtavyaM bhbhavatIti gAthArthaH // imA puna ettha bhAvattho-anAgataM paccakakhANaM, jadhA anAgataM tavaM karejA, pajosavaNAgahaNaM ettha vikiTaM kIrati, savvajahanno aTThamaM jadhA pajjosavaNAe, tathA cAtummAsie chaTheM pakkhie abbhattaTuM annesu ya NhANANajANAdisu tahiM mamaM aMtarAiyaM hojjA, gurU-AyariyA tesiM kAtavvaM, te kiM na kareMti?, asahU hojjo, athavA annA kAi ANattigA hojjA kAyavviyA gAmaMtarAdi sehassa vA AneyavvaM sarIraveyAvaDiyA vA, tAdhe so uvavAsaM kareti guruveyAvaccaM ca na sakketi, jo anno doNhavi samatthe so karetu, jo vA anno samattho uvavAsassa so kareti nasthi na vA labhejA na yANejja vA vidhi tAdhe so ceva puvvaM uvavAsaM kAtUNaM pacchA taddivasaM bhuMjejjA, tavasI nAma khamao tassa kAtavvaM hojA, kiM tadA na kareti ?, so tIraM patto pajosavaNA ussAritA, asahutte vA sayaM pArAvito, tAdhe sayaM hiMDetuM samattho jANi abbhAse tattha vaccau, nathi na Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- ni. 1566 / 315 lahati sesaM jathA gurUNaM vibhAsA, gelaNNaM-jANati jathA tahiM divase asahU hoti, vijeNa vA bhAsitaM amugaM divasaM kIrahiti, athavA sayaM ceva so gaMDararogAdIhiM tehiM divasehiM asahU bhavatitti, sesavibhAsA jathA gurummi, kAraNA kulagaNasaMghe Ayariyagacche vA tathaiva vibhAsA, pacchA so aNAgatakAle kAUNaM pacchA so jemejjA paJjosavaNAtisu, tassa jA kira nijarA pajosavaNAdIhi taheva sA anAgate kAle bhavati / gatamanAgatadvAram, adhunA'tikrAntadvArAvayavArthapratipAdanAyAhani. (1567) pajosavaNAi tavaM jo khaluM na karei kAraNajAe / guruveyAvacceNaM tavassigelannayAe vA // vR. paryuSaNAyAM tapo yaH khalu na karoti kAraNajAte sati, tadeva darzayati guruvaiyAvRttyena tapasviglAnatayA veti gAthAsamAsArthaH // ni. (1568) so dAi tavokammaM paDivajai taM aicchie kAle / eyaM paccakkhANaM aikaMtaM hoi nAyavvaM / / vR. sa idAnIM tapaHkarma pratipadyate tadatikrAnte kAle etat pratyAkhyAnaM-evaMvidhamatikrAntakaraNAdatikrAntaM bhavati jJAtavyamiti gAthAsamAsArthaH // ni. (1569) paTTavaNao a divaso paccakkhANassa niTThavaNao a| jahiyaM samiti dunnivi taM bhannai koDisahiyaM tu / / vR-bhAvattho puna pajjosavaNAe tavaM tehiM ceva kAraNehiM na karei, jo vA na samattho uvavAsassa gurutavassigilANakAraNehiM so atikkate kareti, tathaiva vibhAsA / vyAkhyAtamatikrAntadvAraM,, adhunA koTIsahitadvAraM vivRNvannAha-prasthApakazca-prArambhakazca divasaH pratyAkhyAnasya niSThAkazcasamAptidivasazca yatra-pratyAkhyAne 'samiti'tti milataH dvAvapi paryantau tadbhaNyate koTIsahitamiti gAthAsamAsArthaH // ni. (1570) mAse 2 a tavo amugo amuge diNaMmi evio| haTeNa gilANeNa va kAyavvo jAva UsAso / vR- bhAvattho puna jattha paJcakhANassa koNo koNo ya milati, kathaM ? -gose Avassae abhattaTTho gahito ahorattaM acchiUNa pacchA punaravi abhattaTTa kareti, bitiyassa paDhamassa niThThavaNA, ete do'vi koNA egaTThA militA, aTThamAdisu duhato koDisahitaM jo carimadivase tassavi egA koDI, evaM AyaMbilanivvItiyaegAsaNA egaTThANagANivi, athavA imo anno vihI-abhattaTuMkataM AyaMbilena pAritaM, puNaravi abhattaTuM karareti AyaMbilaM ca, evaM egAsanagAdIhivi saMjogo kAtavyo, nibbItigAdisu savvesu sarisesu visarisesu ya / gataM koTisahitadvAraM, idAnIM niyantridvAraM nyakSeNa nirUpayannAha-mAse 2 ca tapaH amuka amuke-amukadivase etAvat SaSThAdi hRSTena-nIrujena glAnena vA-anIrujena karttavyaM yAvaducchrAso yAvadAyuriti gAthAsamAsArthaH / etat pratyAkhyAnamuktasvarUpaM niyantritaM dhIrapuruSaprajJaptaM-tIrthakaragaNadharaprarUpitaM yad gRhNanti-pratipadyante anagArA-sAdhavaH 'anibhRtAtmAnaH' anidAnA apratibaddhAH kSetrAdiSviti gAthAsamAsArthaH // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 Avazyaka mUlasUtram-2-6/81 ni. (1571) eyaM paJcakkhANaM niyaMTiyaM dhIrapurisapannattaM / jaMgiNhaMta'NagArA aNissi (bbhi) appA apaDibaddhA // vR-idaM cAdhikRtapratyAkhyAnaM na sarvakAlameva kriyate, kiM tarhi ?, caturdazapUrvijinakalpikeSu prathama eva vajraRSabhanArAcasaMhanane, (adhunA tu) etad vyavachinnameva, Aha-tadA punaH kiM sarva eva sthavirAdAyaH katavantaH AhozvijinakalpikAdaya eveti ?, ucyate, sarva eva, tathA cAha-sthavirA api tathA (dA-) caturdazapUrvyAdikAle, apizabdAdAnye ca kRtavanta iti gAthAsamAsArthaH // ni. (1572) caudasapuvI jinakappiesu paDhamaMmi ceva saMghayaNe / eyaM vicchinnaM khalu therAvi tayA karesI ya // vR-bhAvattho puna niyaMTitaM nAma niyamitaM, jathA ettha kAyavvaM, athavA'cchinnaM jathA ettha avassaM kAyavvaMti, mAse 2 amugehiM divasehiM catutyAdi chaTThAdi aTThamAdi evatio chaTeNa aTThameNa vA, haTTho tAva kareti ceva, jati gilANo havati tathAvi kareti ceva, navari UsAsadharo, etaM ca paccakkhANaM paDhamasaMghataNI apaDibaddhA aNissitA ittha ya parattha ya, avadhAraNaM mama asamatthassa anno kAhiti, evaM sarIrae appaDibaddhA annissitA kuvvaMti, etaM puna coddasapuvvIsu paDhamasaMghataNeNa jinakappeNa ya samaM vocchiNNaM, tamhi puna kAle AyariyapajaMtA therA tadA kareMtA Asatti / vyAkhyAtaM niyantritadvAraM, sAmprataM sAkAradvAraM vyAcikhyAsurAhani. (1573) mayaharagAgArehiM annatthavi kAraNaMmi jAyaMmi / jo bhattapariccAyaM karei sAgArakaDameyaM // vR- ayaM ca mahAnayaM ca mahAn anayotizayena mahAn mahattaraH, Akriyanta ityAkArAH, prabhUtaivaMvidhAkArasattAkhyApanArthaM bahuvacanamato mahattararAkArairhetubhUtairaranyatra vA-anyasmiMzcAnAbhogAdau kAraNajAte sati bhujikriyAM kariSye'hamityevaM yo bhaktaparityAgaM karoti sAgArakRtametaditi gAthArthaH / / avayavattho puna saha AgArehiM sAgAraM, AgArA uvariM suttAnugame bhaNNihiti, tattha mahattarAgArehi-mahallapayoyaNehiM, tena abhattaTTho paccakkhAto tAthe AyariehiM bhaNNatiamugaM gAmaM gaMtavvaM, tena niveiyaM jathA mama ajja abbhattaTTho, jati tAva samattho karetu jAtu ya, na tarati anno bhattadvito abhattaDhio vA jo tarati so vaccatu, natthi anno tassa vA kajassa asamattho tAthe tassa ceva abhattaTThiyassa gurU visajjayanti, erisassa taM jemaMtassa anabhilAsassa abhattaTTitanijarA jA sA se bhavati guruNioeNa, evaM ussUralaMbhevi vinassati accaMtaM, vibhAsA, jati thovaM tAthe je namokkAraittA porusiittA vA tesiM visajjejA je na vA pAraNaittA je vA asahU vibhAsA, evaM gilANakajjesu annatare vA kAraNe kulagaNasaMghakajAdivibhAsA, evaM jo bhattapariccAgaM kareti sAgArakaDametaMti / gataM sAkAradvAraM, idAnIM nirAkAradvAraM vyAcikhyAsurAhani. (1574) nijAyakAraNaMmI mayaharagA no karaMti AgAraM / kaMtAravittidubhikkhayAi eyaM nirAgAraM // vR-nizcayena yAtaM-apagataM kAraNaM-prayojanaM yasminnasau niryAtakAraNastasmin sAdhau mahattarAH Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- ni. 1574 | 317 prayojanavizeSAstatphalAbhAvAnna kurvantyAkArAn kAryAbhAvAdityarthaH, kva ?-kAntAravRttau durbhikSatAyAM ca-durbhikSabhAve ceti bhAvaH, atra yat kriyate tadevaMbhUtaM pratyAkhyAnaM niraakaarmiti| - bhAvattho puna nijAtakAraNassa tassa jadhA natthi ettha kiMcivi vitti tAhe mahattaragAdi AgAre na kareti, anAbhogasahasakkAre karejja, kiM nimittaM ?, kaTuM vA aMguliM vA mudhe chuheja anAbhogeNaM sahasA vA, tena do AgArA kajjati, taM kahiM hojA?, kaMtAre jathA siNapallimAdIsu, kaMtAresu vittI na lahati, paDinIeNa vA paDisiddhaM hojA, dubbhikkhaM vA vaTTai hiMDaMtassavi na labbhati, athavA jANati jathA na jIvAmitti tAthe nirAgAraM paccakkhAti / vyAkhyAtamanAkAradvAram, adhunA kRtaparimANadvAramadhikRtyAhani. (1575) dattIhi u kavalehi va dharehiM bhikkhAhiM ahava davvehiM / jo bhattaparicAyaM karei parimANakaDameyaM // vR- dattIbhirvA kavalairvA gRhairbhikSAbhirathavA dravyaiH-odanAdibhirAhArAyAmitamAnairyo bhaktaparityAgaM karoti 'parimANakaDametaM'-ti kRtaparimANametaditi gAthAsamAsArthaH / / avayavattho puna dattIhiM ajja mae egA dattI do vA 3-4-5 tAvatiyAo tAo dattIo, evaM kavale ekkeNa 2 jAva battIsaM dohi UNiyA kavalehiM, gharehiM egAdiehiM 2 3 4 / bhikkhAo egAdiyAo 2 3 4, davvaM amugaM odane khajagavihI vA AyaMbilaM vA amugaM vA kusaNaM evmaadivibhaasaa| gataM kRtapariNAmadvAraM, adhunA niravazeSadvArAvayavArthaM abhidhAtukAma Ahani. (1576) savvaM asanaM pAnagaM savvakhajjabhujavihaM / vosirai savvabhAveNa evaM bhaNiyaM niravasesaM / / vR-sarvamazanaM sarvaM vA pAnakaM sarvakhAdyabhojyaM-vividhaM khAdyaprakAraM bhojyaprakAraM ca vyutsRjatiparityajati sarvabhAvena-sarvaprakAreNa bhaNitametanniravazAM tIrthakaragaNadharairiti gaathaasmaasaarthH|| vittharatthe puna jo bhoaNassa sattaravidhassa vosirati pANagassa anegavidhassa khaMDapAnamAdiyassa khAimassa aMbAiyassa sAdimaM anegavidhaM madhumAdi etaM savvaM jAva vosirati etaM nirvsesN| gataM niravazeSadvAram, idAnIM saGketadvAravistarArthapratipAdanAyAhani. (1577) aMguTThamuTThigaMThIgharaseussAsathiyuga joikkhe / bhaNiyaM sakeyameyaM dhIrehiM aNaMtanANIhiM / vR- aGguSThazca muSTizcetyAdidvandvaH aGguSThamuSTigranthigRhasvedocchrAsastibukajyotiSkAn tAn cihnaM kRtvA yat kriyate pratyAkhyAnaM tat bhaNitam-uktaM saGketametat, kaiH ?-dhIraiH--anantajJAnibhiriti gAthAsamAsArthaH ||avyvttho puna ketaM nAma ciMdhaM, saha ketena saGketaM sacihnamityarthaH, 'sAdhU sAvago vA puNNevi paJcakkhANe kiMci ciNhaM abhigiNhati, jAva evaM tAvAdhaM na jimemiti, tANimANi cihnAni, aMguTThamuTThigaMThigharaseUsAsathibugadIvatANi, tattha tAva sAvago porusIpaJcakkhAito tAthe chettagato, ghare vA Thito na tAva jemeti, tAthe na kira vaTTati apaccakkhANassa acchisuM, tadA aMguTThaciMdhaM kareti, jAva na muyAmi tAva na jememitti, jAva vA gaMThi na muyAmi, jAva gharaM na pavisAmi, jAva seo na nassati jAva vA evavitA ussAsA pANiyamaMcitAe vA jAva ettiyA thibugA ussAviMdUthibugA vA, jAva esa dIvago jalati tAva ahaM na bhuMjAmitti, Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 Avazyaka mUlasUtram-2-6/81 na kevalaM bhatte annesuvi abhiggahavisesesu saMketaM bhavati, evaM tAva sAvayassa, sAdhussavi puNNe paccakkhANe kiM apaccakkhANI acchau ? tamhA tenavi kAtavvaM saGketamiti / vyAkhyAtaM saGketadvAraM, sAmpratamaddhAdvArapratipipAdayiSayAhani. (1578) addhA paccakkhANaM jaM taM kAlappamANacheeNaM / purimaDaporisIe muhuttamAsaddhamAsehiM / / vR- addhA-kAle pratyAkhyAnaM yat kAlaprANacchedena bhavati, puriramArddhapauruSIbhyAM muhUrtamAsArddhamAsairiti gAthAsakSepArthaH / / avayavattho puna addhA nAma kAlo kAlo jassa parimANaM taM kAlenAvabaddhaM kAliyapaccakkhANaM, taM jathA-NamokkAra porisi puriramaDDaekAsaNaga addhamAsamAsaM, cazabdena donni mAsA vA jAva chammAsitti pancakkhANaM, etaM addhApaccakkhANaM / gatamaddhApratyAkhyAnaM, idAnIM upasaMhararannAhani. (1579) bhaNiyaM dasavihameyaM paccakkhANaM gurUvaeseNaM / kayapaccakkhANavihiM itto vucchaM samAseNaM / / vR-bhaNitaM dazavidhametat pratyAkhyAnaM gurUpadezena, kRtaM pratyAkhyAnaM yena sa tathAvidhastasya vidhistaM 'ataH' UrddhaM vakSye 'samAsena' saGkepeNeti gAthArthaH / ni. (1580) Aha jaha jIvaghAe paccakkhAe na kArae annaM / bhaMgabhayA'sanadAne dhuva kAravaNe ya nanu dose / / vR- pratyAkhyAnAdhikAra evAha paraH, kimAha ? -yathA jIvaghAte-prANAtipAte pratyAkhyAte satyasau pratyAkhyAtA na kArayatyanyamiti - na kArayati jIvaghAtaM anyaprANinamiti, kutaH ?bhaGgabhayAt- pratyAkhyAnabhaGgabhayAdityartha, bhAvArthaH-azyata ityAzanam-odanAdi tasya dAnamazanadAnaM tasminnazanadAne, azanazabdaH pAnAdyupalakSaNArthaH, tatazcaitaduktaM bhavati-kRtapratyAkhyAnasya sataH anyasmai azanAdidAne dhruvaM kAraNamiti-avazyaM bhujikriyAkAraNaM, azanAdilAbhesati bhoktu- jikriyAsadbhAvAt, tataH kimiti cet, nanu doSaH-pratyAkhyAnabhaGgadoSa iti gaathaarthH|| ni. (1581) no kayapaccakkhANo, AyariyAINa dijja asnaaii| na ya viraIpAlaNAo veyAvaccaM pahANayaraM // vR-ataH-'no kayapaccakkhANo AyariyAINa dijja asanAI' yatazcaivamataH na kRtapratyAkhyAnaH pumAnAcAryAdibhya AdizabdAdupAdhyAyatapasvizaikSakaglAnavRdhadiparigrahaH dadyAt, kim ?azanAdi, syAdetad-dadato vaiyAvRtya lAbha ityata Aha-na ca viratipAlanAd vaiyyAvRttyaM pradhAnataramataH satyapi ca lAbhe kiM teneti gAthArthaH / ni. (1582) no tivihaMtiviheNaM paccakkhai annadAnakAraNavaNaM / suddhassa tao muNiNo na hoi tabbhaMgaheutti / / / vR-evaM vineyajanahitAya parAbhiprAyamAzaGkaya gururAha-na 'trividhaM' karaNakAraNAnumatibhedabhinnaM 'trividhena' manovAkkAyayogatrayeNa 'pratyAkhyAti' pratyAcaSTe prakrAntamazanAdi ato'nabhyupagatopAlambhazcodakamate, yatazcaivam anyasmai dAnamazanAderiti gamyate, tena hetubhUtena kAraNaM bhujikriyAgocaramanyadAnakaraNaM tacchuddhasya-AzaMsAdidoSarahitasya tataH-tasmAt muneH-sAdhoH Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni.1582] 319 na bhavati tad bhaGgahetuH-prakrAntapratyAkhyAnabhaGgahetuH, tathA'nabhyupamAditi gAthArthaH / / ni. (1583) sayamevanupAlaNiyaM dAnuvaeso ya neha paDisiddho / tA dija uvaisijja va jahA samAhIi annesi // vR-kiMca-svayameva-AtmanaivAnupAlanIyaM pratyAkhyAnamuktaM niyuktikAreNa, dAnopadezau ca neha pratiSiddhau, tatrAtmanA''nIya vitaraNaM dAnaM dAnazrAddhakAdikulAkhyAnaM tUpadeza iti, yasmAd evaM tasmAd dadyAdupadizedvA, yathAsamAdhinA vA yathAsAmarthyena 'anyebhyo' bAlAdibhya iti / ni. (1584) kayapaccakkhANo'vi ya AyariyagilANabAlavuDDANaM / dijjAsaNAi saMte lAbhe kayavIriyAgAro // vR-amumevArtha spRSTayannAha 'kaya' ityAdi, nigadasiddhA, ettha puna sAmAyArI-sayaM abhuMjatovi sAdhUNaM ANettA bhattapANaM dejA, saMtaM vIriyaM na nigUhitavvaM appaNo, saMte vIrie anno nA''nAveyavyo, jathA anno amugassa ANedu diti, tamhA appaNo saMte vIrie AyariyagilANabAlavuDDapAhuNagAdINa gacchassa vA saMNAyakulehiMto vA asaNNAtaehiM vA laddhisaMpuNNo ANettA deja vA davAveja vA pariciesu vA saMkhaDIe vA davAveja, dAnetti gataM, uvadiseja vA saMviggaannasaMbhoiyANaM jathA etANi dAnakulANi saDDhagakulANi vA, ataraMto saMbhoiyANavi uvadiseja na doso, aha pAnagassa saNNAbhUmiM vA gatena saMkhaDIbhattAdigaM vA hojja tAhe sAdhUNaM amugattha saMkhaDitti evaM uvadisejA / uvadesatti gataM / jahAsamAhI nAma dAne uvadese a jahAsAmatthaM, jati tarati ANedu deti, aha na tarati to davAveja vA uvadiseja vA, jathA jatha sAdhUNaM appaNo vA samAdhI tathA payativvaM jahAsamAdhitti vakkhANiyaM / amumevArthamupadarzayannAha bhASyakAraH[bhA.244] saMviggaannasaMbhoiyANa deseja saDDhagakulAI / ataraMto vA saMbhoiyANa dejA jahasamAhI / / gatArthA, navararamataraMtassa annasaMbhoiyassavi dAtavvaM / sAmprataM pratyAkhyAnazuddhiH pratipAdyate, tathA cAha bhASyakAra:[bhA.245] sohI paccakkhANassa chabbihA samaNasamayakeUhiM / pannattA titthayarehiM tamahaM vucchaM samAseNaM / / vR- zodhanaM zuddhiH, sA pratyAkhyAnasya-prAganirUpitazabdArthasya SaDvidhA-SaTprakArA zramaNasamayaketubhiH-sAdhusiddhAntacihna bhUtaiH prajJaptA-prarUpitA, kaiH ?-tIrthakaraiH-RSabhAdibhiH, tAmahaM vakSye, kathaM ? -samAsena-sajhepeNeti gAthArthaH / / ni. (1585) sA puna saddahaNA jANaNA ya vinayAnubhAsaNA ceva / anupAlaNA visohI bhAvavisohI bhave chaTThA / / vR- adhunA SaDvidhatvamupadarzayannAha-sA punaH zuddhirevaM SaDvidhA, tadyathA zraddhAnazuddhiH jJAnazuddhizca vinayazuddhiH anubhASaNAzuddhizcaiva, tathA'nupAlanAvizuddhizcaiva bhAvazuddhirbhavati SaSThI, pAThAntaraM vA 'sohIsaddahaNe' tyAdi, tatra zuddhizabdo dvAropalakSaNArthaH, niyuktigAthA ceyamiti gAthAsamAsArthaH / / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 avayavArtha tu bhASyakAra eva vakSyati, tatrAdyadvArAvayavArthaprati-pAdanAyAha[bhA.246] paccakkhANaM savvanudesiaM jaM jahiM jayA kAle / taM jo saddahai naro taM jANasu saddahaNasuddhaM // vR-pratyAkhyAnaM sarvajJabhASitaM-tIrthakarapraNItamityarthaH 'ya'diti yat saptaviMzatividhasyAnyatamaM, saptaviMzatividhaM ca paJcavidhaM sAdhUmUlaguNapratyAkhyAnaM dazavidhamuttaraguNapratyAkhyAnaM dvAdazavidhaM zrAvakapratyAkhyAnaM 'yatra' jinakalpe caturyAme paJcayAme vA zrAvakadharme vA 'yadA' subhikSe durbhikSe vA pUrvAhne parAhne vA kAla iti-caramakAle tat yaH zraddhatte naraH tat tadabhedopacArAt tasyaiva tathApariNatatvAjjAnIhi zraddhAnazuddhamiti gAthArthaH / [bhA.247] paccakkhANaM jANai kappe jaM jaMmi hoi kAyavyaM / mUlaguNe uttaraguNe taM jANasu jANaNAsuddhaM / / vR-jJAnazuddha pratipAdyate, tatra-pratyAkhyAnaM jAnAti-avagacchati kalpe-jinakalpAdau yat pratyAkhyAnaM yasmin bhavati karttavyaM mUlaguNottaraguNaviSayaM tajjAnIhi jJAnazuddhamiti gAthArthaH / vinayazuddhamucyate, tatreyaM gAthA[bhA.248] kiikammassa visohI pauMjaI jo ahInamairittaM / manavayaNakAyagutto taM jANasu vinayao suddhaM / / vR-kRtikarmaNaH-vandanakasyetyarthaH vizuddhiM-niravadyakaraNakriyAM prayuGkte yaH saH pratyakhyAnakAle anyUnAtiriktiAM vizuddhiM manovAkkAyaguptaH san pratyAkhyAtRpariNAmatvAt pratyAkhyAnaM jAnIhi vinayato-vinayena zuddhamiti gAthArthaH / / [bhA.249] anubhAsai guruvayaNaM akkhararapayavaMjaNehiM parisuddhaM / paMjaliuDo abhimuho taM jANaNu bhAsaNAsuddhaM / / vR- adhunA'nubhASaNazuddha pratipAdayannAha-kRtakRtikarmA pratyAkhyAnaM kurvan anubhASate guruvacanaM, laghutareNa zabdena bhaNatItyarthaH, kathamanubhASate ? -akSarapadavyaJjanaiH parizuddhaM, anenAnubhASaNAyanamAha, NavaraM gurU bhaNati vosirati, imovi bhaNati-vosirAmo'tti, sesa gurubhaNitasarisaM bhANitavvaM / kiMbhUtaH san ?, kRtaprAJjalirabhimukhastajAnIhyanubhASaNAzuddhamiti gAthArthaH / [bhA.250] kaMtAre dubbhikkhe Ayake vA mahaI samuSpanne / jaM pAliyaM na bhaggaM taM jANaNu pAlaNAsuddhaM / / vR-sAmpratamanupAlanAzuddhamAha-kAntAre-araNye durbhikSe-kAlavibhrame AtaGke vA-jvarAdau mahati samutpanne sati yat yantra bhagnaM tajjAnIhyanupAlanAzuddhamiti / ettha uggamadosA solasa uppAdaNAevi dosA solasa esaNAdosAdasa ete savve bAtAlIsaM dosA NiccapaDisiddhA, ete kaMtAre durbhikSAdisu na bhajaMtitti gAthArthaH / / [bhA.251] rAgeNa va doseNa va pariNAmeNa va na dUsiyaM jaMtu / taM khalu paJcakhANa bhAvavisuddhaM muNeyavvaM / / vR-idAnIM bhAvazuddhamAha-rAgeNa vA-abhiSvaGgalakSaNena dveSeNa vA-aprItilakSaNena, pariNAmena ca-ihalokAdyAzaMsAlakSaNena stambhAdinA vA vakSyamANena na dUSitaM-na kaluSitaM yat tu-yadeva Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- (ni. 1585] 321 tat khalviti -tadeva khaluzabdasyAbadhAraNArthatvAt pratyAkhyAnaM bhAvavizuddhaM 'muNeyavvaM'tti jJAtavyamiti gAthAsamAsArthaH // avayavattho puna-rAgeNa esa pUijjadiddhiA ahaMpi evaM karemi to pujihAmi evaM rAgeNa kareti, doseNa tahA karemi jahA logo mamahutto paDati tena etassa na aDDAyati evaM doseNa, pariNAmeNa No ihalogaTThatAe No paralogaTThayAe no kittijasavaNNasaddahetuM vA annapAnavatthalobheNa sayaNAsaNavatthahetuM vA, jo evaM kareti taM bhAvazuddhaM / / [bhA.252] eehiM chahiM ThANehiM paccakkhANaM na dUsiyaM jaM tu / taM suddhaM nAyavvaM tappaDivakkhe asuddhaM tu / vR-ebhirnirantaravyAvarNitaH SaDbhiH sthAnaiH zraddhAnAdibhiH pratyAkhyAnaM na dUSitaM-na kalusitaM yat tu-yadeva tat zuddhaM jJAtavyaM / tatpratipakSe-azraddhAnAdau sati azuddhaM tu-azuddhameveti gaathaarthH| [bhA.253] thaMbhA kohA anAbhogA anApucchA asNtii| pariNAmao asuddho avAu jamhA viu pamANaM // vR-pariNAmena vA na nadUSitamityuktaM tatra pariNAmaM pratipAdayannAha-stambhAta-mAnAt, kroghAtpratItAt, anAbhogAt-vismRteH anApRcchAtaH asantataH (tAtaH) pariNAmAt azuddhaH apAyo vA nimittaM yasmAdevaM tasmAta pratyAkhyAnacintAyAM vidvAna pramANaM nizcayanayadarzaneneti // thaMbheNaM eso mANijjati ahaMpi paccakkhAmi to mANijjAmi, kodhena paDicodaNAi aMbADio necchati jemetuM koheNa abbhattaTuM karareti, anAbhogena na yANati kiM mama paccakkhANaMti jimieNa saMbharirataM bhaggaM paccakkhANaM, anApucchA nAma aNApucchAe ceva bhuMjati mA vArijihAmi jahA tumame abbhattaTTho paccakkhAdotti, ahavA jememi to bhaNihAmi vIsaritaMti, 'asaMtatitti natyi ettha kiMci bhottavvaM varaM paJcakkhAtaMti pariNAmato'zuddhotti dAraM / so puvvavaNNito ihalogajasakittimAdi, ahavA eseva thaMbhAdi avAutti, ahaM paccakkhAmi, mA nicchubhIhAmitti, ahavA ee na paccakkhAti / evaM na kappati vidU nAma jANago tassa suddhaM bhavati so annadhA na kareti jamhA, kamhA?, jANago, tamhA vidU pamANaM, jANato suhaM pariharatitti bhaNitaM hoti, so pamANaM, tasya zuddhaM bhavatItyarthaH / paccakkhANaM samattaM vR- 'paccakkhANaM samattaM' mUladvAragAthAyAM pratyAkhyAnamiti dvAraM vyAkhyAtaM / zeSANi tu pratyAkhyAtrAdIni paJca dvArANi nAmaniSpanna-nikSepAntargatAnyapi sUtrAnugamopari vyAkhyAsyAmaH, kimiti ?, atrocyate, yana pratyAkhyAnaM sUtrAnugamena paramArthataH samApti yAsyatIti / atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitatvAnneha pratanyate, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakanippannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM cAnugame, sa ca dvidhA-sUtrAnugamo niyuktayanugamazca, tatra niryuktayanugamastrividhaH, tadyathAnikSepaniyuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniryuktyanugamo'nugato vakSyate ca, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAM dvAragAthAbhyAmavagantavyaH, tadyathA--'uddese niddese ya' ityAdi, 'kiM katividha' mityAdi, sUtrasparzikaniyuktyanugamastu - 25/21 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama iti, sa cAvasaraprApta eva, yugapacca sUtrAdayo vrajanti, tathA coktaM "suttaM suttAnugamo suttAlAvayagato ya nikkhevo / suttaphAsiyanijjuttiNayA ya samagaM tu vacghaMti ||1|| " atrAkSepaparirahArau nyakSeNa sAmAyikAdhyayane nirUpitAveva neha vitanyete ityalaM vistareNa / tatredaM sUtraM mU. (82 ) sUre uggae namokkArasahitaM paccakkhAti cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annattha anAbhogeNaM sahasAkAreNaM vosirAmi / vR- tallakSaNaM 'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA // ' tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA nirdiSTaiva, adhunA padAni sUrye udgate namaskArasahitaM pratyAkhyAti, caturvidhamapi AhAraM azanaM pAnaM khAdimaM svAdimaM, anyatrAnAbhogena sahasAkAreNa vyutsRjati / adhunA padArtha ucyate tatra 'az bhojane' ityasya lyuDantasya azyata ityazanaM bhavati, tathA 'pA pAne' ityasya pIyata iti pAnamiti, 'khA bhakSaNe' ityasya ca vaktavyAdima pratyayAntasya khAdyata iti khAdimaM bhavati, evaM 'svada svarda AsvAdane' ityasya ca svAdyata iti svAdimaM athavA khAdyaM svAdyaM ca, 'anyatre 'ti parivarjanArthaM yathA 'anyatra droNabhISmAbhyAM, sarve yodhAH parAGmukhA' iti, tathA AbhoganamAbhogaH na Abhogo'nAbhogaH, atyantavismRtirityarthaH, tena, anAbhogaM muktavetyarthaH, tathA sahasAkAraNaM sahasAkAraH - atipravRtti-yogAdanivarttanamityarthaH tena taM muktvA vyutsRjatItyarthaH / eSa padArthaH, padavigrahastu samAsabhAk-padaviSaya iti kvacideva bhavati na sarvatra, sa ca yathAsambhavaM pradarzita eva, cAlanApratyavasthAne ca niyuktikAraH svayameva darzayiSyatIti sUtra-samudAyArthaH / adhunA sUtrasparzikaniryuktyedameva nirUpayannAhani. (1586) asanaM pAnagaM ceva, khAimaM sAimaM tahA / eso AhAraravihI, cauvviho hoi nAyavvo / vR- azanaM maNDakaudanAdi, pAnaM caiva drAkSApAnAdi, khAdimaM-phalAdi tathA svAdimaMguDatAmbUlapUgaphalAdi, eSa AhAravidhizcaturvidho bhavati jJAtavya iti gAthArthaH // ni. (1587) AsuM khuhaM sameI, asaNaM pANANuvaggahe pANaM / khe mAi khAimaMti ya, sAei guNe tao sAI // vR- sAmprataM samayaparibhASayA zabdArthanirUpaNAyAha- Azu zIghraM kSudhAM bubhukSAM zamayatItyazanaM, tathA prANAnAm- indriyAdilakSaNAnAM upagrahe- upakAre yad varttata iti gamyate tat pAnamiti, khamiti - AkAzaM tacca mukhavivarameva tasmin mAtIti khAdimaM, svAdayati guNAn - rasAdIn - saMyamaguNAn vA yatastataH svAdimaM hetutvena tadeva svAdayatIrthaH / vicitraM niruktaM pAThAt, bhramati ca rauti ca bhramara ityAdiprayogadarzanAt, sAdhurevAyamanyavartha iti gAthArthaH // uktaH padArtha, padavigrahatu samAsabhAkpadaviSaya iti nAktaH / adhunA cAlanAmAha Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1588 ] ni. ( 1588) savvo'viya AhAro asanaM savvo'vi vuccaI pAnaM / savvo'vi khAiti ya savvo'vi ya sAimaM hoI || vR- yadyanantaroditapadAthapikSayA azanAdIni tataH sarvo'pi cAhArazcaturvidho'pItyarthaH azanaM, sarvo'pi cocyate pAnaM sarvo'pi ca khAdimamaM sarva eva khAdimaM bhavati, anyathA vizeSAt, tathAhi-yathaivAzanamodanamaNDakAdi kSudhaM zamayati tathaiva pAnakaM drAkSAkSIrapAnAdi khAdimamamapi ca phalAdi svAdimamapi tAmbUlapugaphalAdi, yathA ca pAnaM prANAnAmupagrahe varttate evamazanAdInyapi, tathA catvAryapi khe mAnti catvAryapi vA syAdayanti AsvAdyante veti na kazcid vizeSaH, tasmAdayuktamevaM bheda iti gAthArthaH // iyaM cAlanA, pratyavasthAnaM tu yadyapi etadevaM tathApi (tulyArthatvaprAptAvapi) rUDhito nItitaH prayojanaM saMyamopakArakamasti evaM kalpanAyAH anyathA doSaH, tathA cAha ni. ( 1589) jai asanameva savvaM pAnaga avivajraNaMmi sesANaM / havai ya sesavivego tena vihattANi cauro'vi // 323 vR- yadyazanameva sarvamAhArarajAtaM gRhyate tataH zeSAparirabhoge'pi pAnakAdivarjane-udakAdiparityAge zeSANAmAhArarabhedAnAM nivRttinaM kRtA bhavatIti vAkyazeSaH, tataH kA no hAniriti cet ? bhavati zeSavivekaH asti ca zeSAhArarabhedaparityAgaH, nyAyopapannatvAt, prekSApUrvikAtiyA tyAgapAlana nyAyaH, sa ceha sambhavati, tena vibhaktAni catvAryapi azanAdIni, tadekabhAve'pi tattadbhedaparityAge etadupapadyata eveti cet, satyamupapadyate duravaseyaM tu bhavati, tasyaiva dezastyaktastasyaiva neti 'arddhaM kukkuTTyAH pacyate arddha prasavAya kalpyate' iti, apariNatAnAM zraddhAnaM ca na jAyate, evaM tu sAmAnyavizeSabhedanirUpaNAyAM sukhAvaseyaM sukhazraddheyaM ca bhavati iti gAthArthaH / tathA cAhani. (1590) asanaM pAnagaM caiva khAimaM sAimaM tahA / evaM parUviyaMmI, saddahiuM je suhaM hoi // vR- azanaM pAnakaM caiva khAdimaM khAdimaM tathA, evaM prarUpite-sAmAnyavizeSabhAvenAkhyAte, tathAvabodhAt zraddhAtuM sukhaM bhavati, sukhena zraddhA pravarttate, upalakSaNArthatvAd dIyate pAlyate ca sukhamiti gAthArthaH / / Aha-manasA'nyathA saMpradhArite pratyAkhyAne trividhasya pratyAkhyAnaM karomIti vAganyathA vinirgatA caturvidhasyeti guruNA'pi tathaiva dattamatra kaH pramANaM ?, ucyate, ziSyasya manogato bhAva iti, Aha ca ni. (1591) annattha nivaDie vaMjaNaMmi jo khalu manogao bhAvo / taM khalu paccakkhANaM na pamANaM vaMjaNacchalaNA || vR- anyatra nipatite vyaJjane-trividhapratyAkhyAnacintAyAM caturvidha ityevamAdau nipatite zabde yaH khalu manogato bhAvaH pratyAkhyAtuH khaluzabdo vizeSaNe adhikatarasaMyamayogakaNApahRtacetaso'nyatra nipatite na tu tathAvidhapramAdAt yo manogato bhAvaH AdyaH tat khalu pratyAkhyAnaM pramANaM, anenApAntararAlagatasUkSmavivakSAntarapratiSedhamAha, AdyAyA eva pravarttakatvAt, vyavahAraradarzanasya cAdhikRtatvAd, ataH na pramANaM vyaJjanaM tacchiSyAcAryayorvacanaM kimiti ?, Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 Avazyaka mUlasUtram -2-6/82 - chalanA'sau vyaJjanamAtraM, tadanyathAbhAvasabhAvAditi gAthArthaH // idaM ca pratyAkhyAnaM pradhAnanijarA-kAraNamiti vidhivadanupAlanIyaM, tathA cAhani. (1592) phAsiyaM pAliyaM ceva, sohiyaM tIriyaM tahA / kiTTiamArAhiaMceva, erisayaMmI payaiyavvaM // vR-spRSTa-pratyAkhyAnagrahaNakAle vidhinA prAptaM pAlitaM caiva-punaH punarupayogapratijAgaraNena rakSitaM zobhitaM-gurvAdipradAnazeSabhojanAsevanena tIritaM-pUrNe'pi kAlAva kiJcitkAlAvasthAnena kIrttitaM-bhojanavelAyAmamamukaM mayA pratyAkhyAtaM tat pUrNamadhunA bhokSya ityuccAraNena ArAdhitaMtathaiva ebhireva prakAraiH sampUrNairniSThA nItaM yasmAdevaMbhUtameva tadAjJApAlanAdapramAdAcca mahatkarmakSayakAraNaM tasmAd Izi prayatitavyamiti evaMbhUta eva pratyAkhyAnaM yataH kArya iti gAthArthaH // sAmpratamanantarapAramparyeNa tatpratyAkhyAnaguNAnAhani. (1593) paccakkhANaMmi kae AsavadArAI huMti pihiyAI / AsavavuccheeNaM taNhAvuccheaNaM hoi // vR- pratyAkhyAne kRte-samyagnivRttau kRtAyAM kim ?-AzravadvArANi bhavanti pihitAnitadviSayapratibaddhAni karmabandhadvArANi bhavanti sthagitAni, tatrAvRttoH, Azravavyavacchedena ca karmabandhadvArasthaganena ca saMvaraNenetyarthaH, kiM ?-tRDvyavacchedanaM bhavati-tadviSayAbhilASanivRttirbhavatIti gAthArthaH // ni. (1594) taNhAvocchedeNa ya aulovasamo bhave manussANaM / aulovasameNa puNo paccakkhANaM havai suddhaM / - tRDvyavacchedena ca tadviSayAbhilASanivRttau ca atula-ananyasaddazaH upazamo-madhyasthapariNAmo bhavati manuSyANAM-jAyate puruSANAM, puruSapraNItaH puruSapradhAnazca dharma iti khyApanArthaM manuSyagrahaNam, anyathA strINAmapi bhavatyeva, atulopazamena punaH-ananyasazamadhyasthapariNAmena punaH pratyAkhyAnaM-uktalakSaNaM bhavati-zuddhaM jAyate niSkalaGkamiti gAthArthaH / / ni. (1595) tatto carittadhammo kammavivego tao apuvvaM tu / tatto kevalanANaM tao a mukkho syaasukkho|| vR-tataH pratyAkhyAnAcchuddhAccAritradharmaH sphUratIti vAkyazeSaH, karmavivekaH-karmanirjarA tataHcAritradharmAt, tatazceti dvirAvartyate tatazca-tasmAcca karmavivekAt 'apUrva' miti krameNApUrvakaraNaM bhavati, tataH-apUrvakaraNAcchreNikrameNa kevalajJAnaM, tatazca-kevalajJAnAd bhavopagrAhikarmakSayeNa mokSaH sadAsaukhyaH-apavargo nityasukho bhavati, evamidaM pratyAkhyAnaM sakalakalayANaikakAraNaM ato yatlena karttavyamiti gAthArthaH / / idaM ca pratyAkhyAnaM mahopAdhe:dAd dvAdazavidhaM bhavati AkArasamanvitaM vA gRhyate pAlyate vA, ata idamabhidhitsurAhani. (1596) namukkAraporisIe purimaDDegAsaNegaThANe ya / AyaMbila abhattaDhe carame ya abhiggahe vigaI / / ni. (1597) do chacca satta aTTha sattaTTa ya paMca chacca pANaMmi / ___ Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1597] 325 cau paMca aTTha nava ya patteyaM piMDae navae / ni. (1598) docceva namukkAre AgArA chacca porisIe u / satteva ya purimaDDhe egAsaNagaMmi aTeva / / ni. (1599) sattegaTThANassa u aTevAyaMbilaMmi AgArA / paMceva abhattaTe chappANe carimi cattAri // ni. (1600) paMca cauro abhiggahi nivvIe aTTha nava ya AgArA / __ appAurANa paMca u havaMti sesesu cattAri // vR- namaskAra ityupakSaNAt namaskArasahite pauruSyAM purimArddha ekAzane ekasthAne ca AcAmle abhaktArthe carame ca abhigrahe vikRtau, kiM ?, yathAsaGkhyamete AkArAH, dvau SaT ca sapta aSTau saptApTau paJca SaT pAne catuH paJca aSTau nava pratyekaM piNDako navaka iti gAthAdvayArthaH / __ bhAvArthamAha-dvAveva namaskAre AkArau, iha ca namaskAragrahaNAnnamaskAra sahitaM gRhyate, tatra dvAvevAkArau, AkAro hi nAma pratyAkhyAnApavAdahetuH, iha ca sUtraM 'sUre uggae namokkArasahitaM paccakkhAi' ityAdi sAgAraM vyAkhyAtameva, SaT ceti pauruSyAM, tu, iha ca pauruSI nAmapratyAkhyAnavizeSastasyAM SaT AkArA bhavanti, iha cedaM sUtram mU. (83) porusiM paccakkhAti, uggate sUre cauvvihaMpi AhAraM asaNaM 4 annattha'nAbhogeNaM sahasAkAreNaM pacchanna-kAleNaM disAmoheNaM sAdhuvayaNeNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosiri| mU. (84) sUre uggae puramiDDa paJcakkhAi cauvvihaMpi0 vR-anAbhogasahasAkArasaMgatiH pUrvavat, pracchannakAlAdInAM tvidaM svarUpaM-pacchaNNAto disA uraeNa reNuNA pavvaeNa vA annaeNa vA aMtarite sUroNa dIsati, porusI puNNattikAtuM pArito, pacchA nAtaM tAhe ThAitavvaM na bhaggaM, jati bhuMjati to bhaggaM, evaM savvehivi, disAmoheNa kassai purisassa kamhivi khette disAmoho bhavati, so purimaM pacchimaM disaM jANati, evaM so disAmoheNaairuggadaMpi sUraM dardU ussUrIbhUtaMti maNNati NAte ThAti, sAdhuNo bhaNaMti-ugghADaporusI tAva so pajimito, pArittA miNati anno vA miNai, tenaM se bhujaMtassa kahitaM na pUritaMti, tAhe ThAidavvaM, samAdhI nAma tena ya porusI paccakkhAtA, AsukAritaM ca dukalaM jAtaM annassa vA, tAhe tassa pasamaNanimittaM pArAvijjati osahaM vA dijjati, etthaMtarA nAte taheva vivego, saptaiva ca purimArddha-purimArddhaM prathamapraharadvayakAlAvadhipratyAkhyAnaM gRhyate tatra sapta AkArA bhavanti, iha ca idaM sUtraM-'sUre uggate' ityAdi, paDAkArA gatArthAH, navaraM mahattarAkAraH saptamaH, asAvapi sarvottaraguNapratyAkhyAne sAkAre kRtAdhikAre atraiva vyAkhyAta iti na pratanyate, ekAzane aSTAveva, ekAzanaM nAma sakUdupaviSTaputAcAlanena bhojanaM, tatrATAvAkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM- (imAni sUtrANi)-- mU. (85-92) 'ekkAsaNa' mityAdi - mU. (85) egAsaNaM0mU. (86) egaTThANaM0mU. (87) AyaMbilaM0 // 50 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 Avazyaka mUlasUtram -2-6/88 mU. (88) sUre uggae abhattaTTaM0 mU. (89) divasacarimaM paccakkhAi cauvvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM mU. (90) bhavacarimaM paccakkhAiM0 mU. (91) abhiggahaM paccakkhAiM0 mU. (92) nivvigaiyaM paccakkhAI0 -'annattha anAbhogeNaM sahasAkAreNaM sAgAriyAgAreNaM AuMTaNapasAraNeNaM guru abbhuTThANeNaM pAriTTAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirati / vR- anAbhogasahasAkArA taheva, sAgAriyaM addhasamuddiTThassa AgataM jati volati paDicchati, aha thiraM tAhe sajjhAyavAghAtotti uTTheuM annattha gaMtUNaM samuddisati hatthaM pAdaM vA sIsaM vA (AuMTejja) pasAreja vA na bhajati, abbhuTThANAriho Ayario pAhuNago vA Agato abbhuTThetavvaM tassa, evaM samuddiTThassa pariTThAvaNiyA jati hoja kappati, mahattarAgArarasamAdhi tu taheva' tti gAthArthaH // 'saptaikasthAnasya tu' ekasthAnaM nAma pratyAkhyAnaM tatra saptAkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM - 'egaTThANa' mityAdi egaTTANagaM jahA aMgovaMgaM ThavitaM tena tahAvaTThiteneva samuddisiyavvaM, AgarA se satta, AuMTaNapasAraNA natthi, sesaM jahA ekkAsaNae / aTaivAcAmlasyAkArA, idaM ca bahuvaktavyamiti kRtvA bhedena vakSyAmaH 'goNNaM nAmaM tividha' - mityAdinA granthena, asammohArthaM tu gAthaiva vyAkhyAyate, 'paJcAbhaktArthasya tu' na bhaktArtho' bhaktArthaH, upavAsa ityarthaH, tasya paMcAkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM 'sUre uggate' ityAdi, tassa paMca AgArA - anAbhoga0 sahasA0 pAri0 mahattarA0 savvasamAdhi0 jati tividhassa paccakkhAti to vikicaNiyA kappati, jati catuvvidhassa paccakkhAtaM pANaM ca natthi tadA na kappati, tattha cha AgArA- levADeNa vA alevADeNa vA accheNa vA bahaleNa vA sasittheNa vA asittheNa vA vosirati, vuttattha ete chappi, etena SaTpAna ityetadapi vyAkhyAtameva, 'carime ca catvAra' ityetaccarimaM duvidhaM divasacarimaM bhavacarimaM vA, divasacarimassa cattArira, annatthaNAbhogeNaM sahasAkAreNaM mahattarAkAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM, bhavacarimaM jAvajjIviyaM tassavi ete cattAriti gAthArthaH // paJca catvArarazcAbhigrahe, nirvikRtau aSTau nava vA AkArAH, aprAvaraNa iti aprAvaraNAbhigrahe paJcaivAkArA bhavanti, zeSeSvabhigraheSu daNDakapramArjanAdiSu catvAra iti gAthA'kSarArthaH // bhAvArthastu 'abhiggahesu vAuDattaNaM koi paccakkhAti, tassa paMca- anAbhoga0 sahasAgAra0 (mahattarA0) colapaTTagAgAra0 savvasamAhivattiyAgAra0 sesesu colapaTTagAgAro natthi, nivvigatIe aTTha nava ya AgArA ityuktaM, tattha dasa vigatIo-khIraM dadhi navanIyaM ghayaM tellaM guDo madhuM majjaM maMsaM ogAhimagaM ca tattha paMca khIrANi gAvINaM mahisINaM ajANaM eliyANaM uTTINaM, uTTIgaM dadhiM natthi, navanItaM ghataMpi, te dadhiNA vinA natthitti, dadhinavanItaghatANi cattAri, tellANi cattAri khara (tila) adasikusuMbhasarisavANaM, etAo vigatIo, sesANi tellANi nivvigatIto, levADANi puna honti, do viyaDA - kaTThaNippANNaM ucchumAIpiTTeNa ya phANittA, donni guDA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1600 327 davaguDo piMDaguDo ya, madhUNi tinni, macchiyaM kontiyaM bhAmaraM, poggalANi tinni, jalayaraM thalayaraM khahayaraM, athavA cammaM maMsaM soNitaM, eyAo Nava vigatIto, ogAhimagaM dasamaM, tAviyAe addahiyAe egaM ogAhimegaM calacaleMtaM paJcati sapheNaM bitiyatatiyaM, sesANi a jogavAhINaM kappati, jati najati aha egeNa ceva pUaeNa savvo ceva tAvago bharito to bitiyaM ceva kappati nivvigatiyapaccakkhANAitassa, levADaM hoti, esA AyariyaparaMparAgatA sAmAyArI / adhunA prakRtamucyate, kvASTau kva vA navAkArA iti ?, tatrani. (1601)navanIogAhimae addavadahi (va) pisiyighayagule ceva / nava AgArA tesiM sesadavANaM ca adveva / / / vR- 'navanIte ogAhimake addavadave' nigAlita ityarthaH, pisite-mAMse ghRte guDe caiva, adravagrahaNaM sarvatrAbhisambandhanIyaM, nava AkArA amISAM vikRtivizeSANAM bhavanti zeSadravANAM-vikRtizeSANAM aSTAvevAkArA bhavanti, utakSiptaviveko na bhavatIti gAthArthaH / / iha cedaM sUtraM 'nimviyatiyaM paJcakkhatI'tyAdi annattha'NAbhogeNaM sahasAkAreNaM levAleveNaM gihatthasaMsaTeNaM ukkhitta-vivegeNaM paDuccamakkhieNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattararAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirati / idaM ca prAyo gatArthameva, vizeSaM tu 'paMceva ya khIrAI' ityAdinA granthena bhASyakAropanyAsakramapramANyAduttaratra vakSyAmaH, adhunA tadupanyastamevAcAmAmlamucyateni. (1602) goNNaM nAmaM tivihaM oaNa kummAsa sattuA ceva / ikkikaMpi ya tivihaM jahannayaM majjhimukkosaM / / vR- AyAmAmlamiti goNNaM nAma, AyAmaH-avazAyanaM AmlaM-caturtharasaM tAbhyAM nirvRttaM AyAmAmlaM, idaM copAdhibhedAt trividhaM bhavati, odanaH kulmASAH saktavazcaiva, odanamadhikRtya kulmASAn saktUMzceti, ekaikamapi cAmISAM trividhaM bhavati-jaghanyakaM madhyamaM utkRSTaM ceti / kathamityatrAhani. (1603) davve rase guNe vA jahannayaM majjhimaM ca ukkAsaM / tasseva ya pAuggaM chalaNA paMceva ya kuDaMgA // vR- dravye rase guNe caiva dravyamadhikRtya rasamadhikRtya guNaM cAdhikRtyetyarthaH, kiM ? -jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ceti, tasyaivAyAmAmlasya prayogyaM vaktavyaM, tathA AyAmAmlaM pratyAkhyAtamiti dadhnA bhuAnasyAdoSaH prANAtipAtapratyAkhyAne tadanAsevanavaditi chalanA vaktavyA, paJcaiva kuDaGgA-vakravizeSA iti / tadyathAni. (1604) loe vee samae annANe khalu taheva gelanne / ee paMca kuDaMgA nAyavvA aMbilaMmi bhave // vR-loke vede samaye ajJAne khalu tathaiva glAnatve lokamaGgIkRtya kuDaGgAH, evaM vedAn samayAn ajJAnaM glAnatvaM ca ete paJca kuDaGgA jJAtavyAH, AyAmAmle bhavanti, AyAmAmlaviSaya iti gAthAsamAsArthaH / / vistarArthastu vRddhasampradAyasamadhigamyaH, sa cAyaM 'ettha AyaMbilaM ca bhavati AyaMbilapAuggaM ca, tatthodane AyambilaM AyaMbilapAuggaM ca, Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Avazyaka mUlasUtram -2-6/92 AyaMbilA sakUrA, jANi kUravihANANi AyaMbilapAuggaM, taMdulakaNiyAu kuDaMto pITTaM pihugA piTThapovaliyAo rAlagA maMDagAdi, kummAsA puvvaM pANieNa kaDDhiDajAMti pacchA ukhalIe pIsaMti, te tividhA-sahA majjhimA dhUlA, ete AyaMbilaM, AyaMbilapAuggANi puna je tassa tusamIsA kaNiyAu kaMkaDugA ya evamAdi, sattuyA javANaM godhUmANaM vihiANaM vA, pAuggaM puna godhUmabhUjjiyApicugAlA ya jAva bhuJjijjA, je ya jaMtaeNa na tIraMti pisituM, tasseva niddAro kaNikkAdi vA, eyANi AyaMbilapAuggANi taM tividhaMpi AyaMbilaM tividhaM-ukkosaM majjhimaM jahannaM, davvato kalamasAlikUro ukkosaM jaM vA jassa patthaM ruccati vA, rAlago sAmAgo vA jahanno, sesA majjhimA, jo so kalamasAlIkUro sA rasaM paDucca tividho ukkosaM 3, taM ceva tividhaMpi AyaMbilaM nijjarAguNaM paDucca tividhaM ukkoso nijjarAguNo majjhimojahannotti, kalamasAlikUro davvato ukkosaM davvaM cauttharasieNa samuddisati, rasaovi ukkosaM tassaccaeNavi AyAmeNa ukkosaM rasato guNato jahannaM thovAnijjaratti bhaNitaM bhavati, so ceva kalamodano jadA annehiM AyAmehiM tadA davvato ukkoso rasato majjhimo guNatovi majjhimo ceva, so ceva jadA uNhodaeNa tadA davvato ukkosaM rasato jahanna guNato majjhimaM ceva, jena davvato ukkosaM na rasato, idAniM je majjhimA te cAulodanA te davvato majjhimA AyaMbileNa rasato kosA guNato majjhimA, taheva ca uNhodaeNa davvato majjhaM rasato jahannaM guNato majjhaM majjhima davvaMtikAUNaM, rAlagataNakUrA davvato jahannaM AyaMbileNa rasato ukkosaM guNao majjhaM, te ceva uNhodaeNa davvao jahaNNaM rasao jahannaM guNao ukkosaM bahuNijjaratti bhaNittaM hoti, ahavA ukkose tinni vibhAsA - ukkosaukkosaM ukkosamajjhimaM ukkosajahaNNaM, kaMjiyaAyAmamauNhodaehiM jahaNNA majjhimA ukkosA nijjarA, evaM tisu vibhAsitavvaM / chalanAnAma egenAyaMbilaM paccakkhAtaM, tena hiMDatena suddhodaNo gahito, annonena ya kharINa nimittaM ghettUNa Agato AloettuM pajimito, gurUhiM bhaNito - aja tujjha AyaMbilaM paccakkhAtaM, bhaNai-sacaM, to kiM jemesi ?, jeNa mae paccakkhAtaM, jahA pANAtipAte paccakkhAte na mArijati evAyaMbilevi paccakkhAte taM na kIrati, esA chalaNA, parihArastu pratyAkhyAnaM bhojane tannivRttau ca bhavati, bhojane AyAmAmlaprAyogyAdanyata tat pratyAkhyAti AyAmle ca varttate, tannivRttau caturvidhamapyAhAraM pratyAcakSANasya, tathA loka evameva pratyAkhyAnArthaH dosuM atthesu vaTTati bhojane tannivRttau ca tena esacchalaNA niratthayA / paMca kuDaMgA - loe vede samae annANe gilANe kuDaMgotti, egeNAyaMbilassa paJcakkhAtaM, tena hiMDatena saMkhaDI saMbhAvitA, annaM vA ukkosaM laddhaM, AyaritANa daMseti, bhaNitaM tujjha AyaMbilaM khAtaM, so bhaNati - khamAsaNA ! amhe bahUNi loiyANi satthANi parimilitANi, tattha ya AyaMbilasaddo natthi, paDhamo kuDaMgo 1, ahavA vedesu causu saMgovaMgesu natthi AyaMbilaM bidio kuDaMgo 2, ahavA samae caragacIriyabhikkhupaMDaraMgANaM, tatthavi natthi, na jANAmi esa tujjhaM kato Agato ? taio kuDaMgo 3, annANeNa bhaNati - Na jANAmi khamAsamaNA ! kerisiyaM AyaMbilaM bhavati ?, ahaM jANAmi - kusaNehivi jimmaitti tena gahitaM, micchAmidukkaDaM, na puNo gacchAmi, cauttha kuDaMgo gilANa bhaNati - natarAmi AyaMbilaM kAuM sUlaM me uTThati, annaM Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1604 | vA udisati rarogaM, tAhe na tIrati karettuM, esa paMcamo kuDaMgo / tassa aTTha AgArA annatthaNAbhogeNaM sahassAgAreNaM levAleveNaM higatthasaMsadveNaM ukkhittavivageNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattaragAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirati / anAbhogasahasakkArA taheva levAlevo jati bhANe puvvaM levADagaM gahitaM samuddinaM saMlihiM jati tena ANeti na bhajjati, ukkhittavivego jati AyaMbile patati vigatimAtI ukkhivittA vigiMcatu mA Navari galatu annaM vA AyaMbilassa appAuggaM jati uddharitaM tIrati uddharirate na uvahammati, gihatthasaMsaTTevi jati gihattho DovaliyaM bhANiyaM vA levADaM kusaNAdIhiM tena Isitti levADaM taM bhuJjati, jai raso Alikhijjati bahuo tAna kappati, pAriTThAvaNitamahattarAsamAdhIo taheva / vyAkhyAtamatigambhIrabuddhinA bhASyakAreNopanyastakramamAyAmAmlam, adhunA tadupanyAsaprAmANyAdeva nirvikRtikAdhikArazeSaM vyAkhyAyate, tatredaM gAthAdvayam - ni. (1605 ) paMceva ya khIrAiM cattAri dahINi sappi navanItA / cattAri ya tillAiM do viyaDe phANie dunni || ni. (1606) mahupuggalAI tinni calacala ogAhiM tu jaM pakkaM / eesa saMsa vucchAmi ahAnupuvIe // vR- 'paMceva ya khIrAI' gAhA 'madhupoggala' tti gAthA, idaM vikRtisvarUpapratipAdakaM gAthAdvayaM gatArthameva, adhunA etadAkArA vyAkhyAyante tattha aNAbhogasahasakkArA taheva, levAlevo puna jadhA AyaMbile taheva daTThavvo, gihatthasaMsaTThI bahuvattavvotti gAhAhiM bhaNNati, tAo puna imAtoni. (1607) khIradahIviyaDANaM cattAri u aMgulAI saMsadvaM / phANiyatillaghayANaM aMgulamegaM tu saMsaTTaM // ni. (1608) muhapuggalarayANaM arddhagulayaM tu hoi saMsaThThe / gulapuggalanavanIe addAmalayaM tu saMsaGkaM // vR- gihatyasaMsaTTassa imA vidhI-khIreNa jati kusaNAtio kUraro labbhati tassa jati kuDaMgassa udaNAto cattAri aMgulANi duddhaM tAhe nivvigatigassa kappati paMcamaM cArabbha vigata ya, evaM dadhissavi viyaDassavi, kesu visaesu viaDeNa mIsijati odano ogAhimao vA, phANitaguDasa tellaghatANa ya, etehiM kusaNite jati aMgulaM uvari acchati to vaTTati, pareNa na vaTTati, madhussa poggalarasayassa addhaMguleNa saMsadvaM hoti, piMDagulassa puggalassa navanItassa ya addAmalagamettaM saMsaTTaM, jati bahUNi etappamANANi kappaMti, egaMmi bahue na kappaditti gAthArthaH / ukkhattavivego ahA AyaMbile jaM uddharituM tIrati, sesesu natthi, paDuccakkhiyaM puna jati aMgulIe hAya makkheti telleNa vA ghatena vA tAthe nivvigatiyassa kappati, atha dhArAe chumati manAgapi na kappati / idAniM pAriTThAvaNiyAgAro, so puna egAsanegaThANAdisAdhAraNettika viseseNa parUvijati, tannirUpaNArthamAha ni. (1609) AyaMbilamanAyaMbila cauthA bAlavuDDusahuasahU / anahiMDiyahiMDiyae pAhuNanimaMtaNAvaliyA || vR- 'AyaMbilae' gAthA vyAkhyA- yadvA'trAntare prabuddha iva codakaH pRcchati aho tAva bhagavatA 329 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 Avazyaka mUlasUtram -2-6/92 egAsanagaegaTThAnaga-AyaMbilacautthachaTTaTThamaNivvigatiesu pAriTThAvaNiyAgAro vaNNito, na puna jANAmi kerisagassa sAdhussa pAriThThAvaNiyaM dAtavyaM vA na dAtavvaM vA ?, Ayario bhaNai, 'AyaMbilamanAyaMbile' gAthA vyAkhyA-pAriTThAvaNiyadhuMjaNe joggA sAdhU duvidhA-AyaMbilaMgA anAyaMbilagA ya, anayaMbiliyA AyaMbilavirahiyA, ekkAsaNekaTThANacautthachaTTaTThamaNivvigatiya pajjavasANA, dasamabhattiyAdINaM maMDalIe uddharitaM pAriTThAvaNiyaM na kappati dAM, tesiM pecaM uNhayaM vA dijjati, ahiTThiyA ya tesiM devatAvi hoJja, ego AyaMbilago ego cautthabhattito hojja kassa dAtavvaM ?, cautthabhattiyassa, so duviho-bAlo vuDDo ya, bAlassa dAtavyaM, bAlo duvihosahU asahU ya, asahussa dAtavvaM, asahU duviho-hiMDato ahiMDeMtao ya, hiMDayassa dAtavvaM, hiMDaMtao duvidho-vatthavvago pAhuNago ya, pAhuNagassa dAtavvaM, evaM cautthabhatto bAlo'sahU hiMDato pAhuNago pAriThThAvaNiyaM bhuMjAvijJati, tassa asati bAlo asahU hiMDato vatthavvo 2 tassa asati bAlo asahU ahiMDaMto pAhUNago 3 tassa asati bAlo asahU ahiMDato vatthavvo, evametena karaNovAeNa catuhivi padehiM solasa AvaliyAbhaMgA vibhAsitavvA, tattha paDhamabhaMgiassa dAtavvaM, etassa asati bitiyassa, tassAsati tadiyassa, evaM jAva carimassa dAtavvaM, paurapAriTThAvaNiyAe vA savvesi dAtavyaM, evaM AyaMbiliyassa chaTThabhattiyassa solasabhaMgA vibhAsA, evaM AyaMbiliyassa aTThamabhattiyassa solasa bhaMgA, evaM AyaMbiliyassa nivvitayassa solasa bhaMgA, navaraM AyaMbiliyassa dAtavvaM, evaM AyaMbiliyassa ekkAsaNiyassa solasa bhaMgA, evaM AyaMbiliyassa egaTThANiyassa solasa bhaMgA, evamete AyaMbiliyaukkhevagasaMjogesu savvaggeNa channavati AvaliyAbhaMgA bhavanti, AyaMbilaukkhevo gato, ego cautthabhattito ego chaTThabhattito, etthavi solasa, navaraM chaTThabhattiyassa dAtavvaM, elcautthabhattiyassa solasa bhaMgA, ego ekkAsaNito ego egaTThANio egaTThANiyassa dAtavvaM, ego ekkAsaNito ego nivvItio, ekkAsaNiyassa dAtavvaM, etthavi solasa, ego egaTThANio ego nivvItio egaTThANiyassa dAtavvaM, etthavi solasatti gAthArthaH // taM puna pAraTThiAvaNitaM jahAvidhIe gahitaM vidhibhuttasesaM ca to tesiM dijai, tatrani. (1610) vihigahiyaM vihibhuttaM uvvariyaM jaM bhave asnnmaaiiN| taM guruNA'NunnAyaM kappai AyaMbilayAINaM / / vR-'vihigahiyaM vihibhuttaM' gAhA vyAkhyA-vidhigahitaM nA aluddheNa uggamitaM, pacchA maMDalIe kaDapadaragasIhakhaideNa vA vidhIe bhuttaM, evaMvidhaM pAriTThAvaNiyaM, jAhe gurU bhaNati-ajjo imaM pAriTThAvaNiyaM icchAkAreNa bhuAhitti, tAhe so kappati vaMdanaM dAuM saMdimamAvetti bhottuM, ettha caubhaMgavibhAsAni. (1611) cauro ya huMti bhaMgA paDhame bhaMgaMmi hoi AvaliyA / itto a taiyabhaMgo AvaliyA hoi nAyavvA / / vR- 'cauro ya hoMti bhaMgA' gAhA vyAkhyA-vidhigahitaM vidhimuktaM vidhigahitaM avidhimuktaM avidhigahItaM vihibhuttaM avidhigahitaM avidhimuktaM, tattha paDhamabhaMgo, sAdhU bhikkhaM hiMDati, tena ya aluddheNa bAhiM saMjoaNadose vippajaDheNa ohAritaM bhattapANaM pacchA maMDalIe pataragacche Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- [ni. 1611] 331 dAtisuvidhIe samuddiTuM, evaMvidhaM puvvavaNNiyANa AvaliyANaM kappate samuddisiuM, idAniM bitiyabhaMgo tadheva vihIgahitaM bhuttaM puna kAgasiyAlAdidosaduTuM, evaM avidhie bhuttaM, ettha jati uvvarati taM chaDDijati, na kappati, chaddimAdIdosA tammi, erisaM jo deti jo ya bhuMjati doNhavi vivego kIrati, apuNakArae vA uvahitANaM paMcakallANayaM dinati, idAniM taiyabhaMgo, tattha avidhigahitaM-vIsuM vIsuM ukkosagANi davvANi bhAyaNi pacchA kacchapuDagaMpiva paDisuddhe vireeti, etesiM bhottavvaMti Agato, pacchA maMDaligarAiNieNa samarasaM kAtuM maMDalie vidhIe samuddiTuM, evaMvidhe jaM uvvaritaM taM pAriTThAvaNiyAgAraM AvaliyANaM vidhibhuttaMti kau kappati, cautthabhaMgo AvaliyANa na kappeti bhuttuM, te ceva puvvabhaNitA dosA, evametaM bhAvapaccakkhANaM bhaNitamiti // vyAkhyAtaM mUlagAthopanyastaM pratyAkhyAnamadhunA pratyAkhyAtocyate, tathA cAhani. (1612) paccakkhAeNa kayA paccakkhAviMtaevi sUAe (u)| ubhayamavi jANageara caubhaMge goNidiluto / / vR- 'paccakkhAeNa' gAhA vyAkhyA-pratyAkhyAtA-gurustena pratyAkhyAtrA katA pratyAkhyApayitaryapi ziSye sUcA-ulliGganA, na hi pratyAkhyAnaM prAyo guruziSyAvantareNa bhavati, anne tu- paccakkhANeNa kaya'tti paThanti, tat punarayuktaM, pratyAkhyAtuniyuktikAreNa sAkSAdupanyastatvAt sUcA'nupapatteH, pratyAkhyApayiturapi tadanantaraGgatvAditi, atra ca jJAtaryajJAtari ca catvAro bhedA bhavanti, tatra caturbhaGge goNidRSTAnta iti gAthAkSarArthaH / / bhAvArtha tu svayamevAha-- ni. (1613) mUlaguNauttaraguNe savve dese ya tahaya suddhIe / ___paccakkhANavihinnU paJcakkhAyA gurU hoi / / vR- 'mUlaguNa' gAhA vyAkhyA-mUlaguNeSUttaraguNeSu ca evaM sarvottaraguNeSu dezottaraguNeSu ca, tathA ca zuddhau SaDvidhAyAM zraddhAnAdilakSaNAyAM pratyAkhyAnavidhijJaH, asmin viSaye pratyAkhyAnavidhimAzrityetyarthaH, pratyAkhyAtIti pratyAkhyAtA guruH-AcAryo bhavatIti gAthArthaH / / ni. (1614) kiikammAivihinnU uvaogaparo a asaDhabhAvo a / saMviggathirapainno paccakkhAviMtao bhaNio // vR. 'kiikammA' gAhA vyAkhyA-kRtikarmAdividhijJaH- vandanAkArAdiprakAza ityarthaH, upayogaparazca pratyAkhyAna eva copayogapradhAnazca azaThabhAvazca-zuddhacittazca saMvino-mokSArthI sthirapratijJaH-na bhASitamanyathA karoti, pratyAkhyAnapayatIti pratyAkhyApayitA-ziSyaH evaMbhUto bhaNitaH tIrthakararAgaNadharairiti gAthArthaH / / ni. (1615) itthaM puna caubhaMgo jANagaiaraMbhi goNinAeNaM / suddhAsuddhA paDhamaMtimA u sesesu a vibhAsA / / kR. 'itthaM puna' gAthA vyAkhyA-ettha puna paJcakkhANayaMtassa paccakkhAveMtassa ya caubhaMgo-jANato jANagassa paccakkhAti zuddhaM paccakkhANaM, jamhA dovi jANaMti kimapi paccakkhANaM namokkArasahitaM porusimAdiyaM vA, jANago ayANagassa jANAveuM paccakkhA (ve) ti, jahA namokkArasahitAdINaM amugaM te paccakkhAtaMti suddhaM annahA na suddhaM, ayANago jANagassa paccakAvAti na suddhaM, pabhusaMdiTThA (I) su vibhAsA, ayANago ayANagassa paccakkhAti, asuddhameva, etthaM diluto gAvIto, jati Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 Avazyaka mUlasUtram-2-6/92 gAvINa pamANaM sAmiovi jANati, govAlovi jANati, dohaMpi jANagANaM bhUtImollaM suhaM sAmIo deti itaro geNhati, evaM loiyo caubhaMgo, evaM jANago jANageNa paccakkhAveti suddhaM, jANago ajANageNa keNai kAraNeNa paJcakAvento suddho nikkAraNe na suddhati, ayANago jANayaM paccakkhAveti suddho, ayANao ayANae paccakkhAveti na suddhoti gAthArthaH / / mUladvAragAthAyAmuktaH pratyAkhyAtA, sAmprataM pratyAkhyAtavyamuktamapyadhyane dvArAzUnyArthamAhani. (1616) davve bhAve ya duhA paccakkhAivvayaM havai duvihaM / davbaMmi a asaNAI annANAI ya bhAvaMmi // vR- 'davve bhAve gAhA vyAkhyA-dravyato bhAvatazca dvidhA pratyAkhyAtavyaM tu vijJeyaM, dravyapratyAkhyAtavyaM azanAdi, ajJAnAdi tu bhAve- bhAvapratyAkhyAtavyamiti gAthArthaH // ___ mUladvAragAthAyAM gataM tRtIyaM dvAraM, idAniM parisA, sA ya puTviM vaNNitA sAmAiyanijuttIe selaghaNakuDagAdI, ittha puna savisesaM bhaNNati-parisA duvidhA, uvahitA anuvaTThitA ya, uvaTThitAe kahetavvaM, anuvaTThitAe na kahetavvaM, jA sA uvahitA sA duvidhA-sammovahitA micchovahitA ya, micchovadvitA jahA ajjagoviMdA tArisAe na vaTTati kahetuM, sammovaTTitA duvidhA-bhAvitA abhAvitA ya, abhAvitAe na vaTTati kahetuM, bhAvitA duvidhA-vinItA avinItA ya, avinItAe na vaTTati, vinItAe kahetavvaM, vinItA duvidhA-vakkhittA avakkhittA ya, vakkhittA jA suNeti kammaM ca kiMci kareti khijati vA annaM vA vAvAraM kareti, avakkhittA na annaM kiMci kareti kevalaM suNati, avakkhittAe kaheyavvaM, avavikhattA duvidhA-uvauttA anuvauttA ya, anuvauttA jA suNeti annamannaM vA ciMteti, uvauttA jA niccintA, tamhA uvauttAe kahetavvaM / tathA cAhani. (1617) souM uvaTTiyAe vinIyavakkhittataduvauttAe / evaMvihaparisAe paccakkhANaM kaheyavvaM // vR. 'souM uvaTThitAe' gAhA vyAkhyA-gatArthA, evamesA uvahitA sammovahitA bhAvitA vinIyA'vakkhittA uvayuttA ya, paDhamaparisA joggA kahaNAe, sesA u tevaTThI parisAo ajoggAo, ajogANa imA paDhamA-uvahitA sammovaTTitA bhAvitA vinIyA avakkhittA anuvauttA, esA paDhA ajoggA, evaM tevaTuiMpi bhANitavvA, 'uvaTThiyasammovaTThiyabhAvitaviNayA ya hoi vakkhittA / uvauttigA ya joggA sesa ajogAto tevaTTi / ' etaM paccakkhANaM paDhamaparisAe kahejati, tavvatirittAe na kahetavvaM, na kevalaM paccakkhANaM savvavi AvassayaM savvamavi suyanANaMti / mUladvAragAthAyAM pariSaditi gatamadhunA kathanavidhirucyate, tatrAyaM vRddhavAdaH-kAe vidhIe kahitavvaM ?, paDhamaM mUlaguNA kaDDeti pANAtipAtaveramaNAti, tato sAdhudhamme kathite pacchA asaDhassa sAvagadhammo, iharA kahijjati sattiTThovi sAvayadhammaM paDhamaM sotuM tattheva vittIM karei, (uttaretti) uttaraguNesuvi chammAsiyaM Adi kAuM jaM jassa joggaM paccakkhANaM taM tassa asaDheNa kahetavvaM / athavA'yaM kathanavidhiH Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1618] 333 ni. (1618) ANAgijjho atthe ANAe ceva so kaheyavyo / dilRtiu diTuMtA kahaNavihi virAdhanA iarA / / vR- 'ANAginjho attho gAhA vyAkhyA-AjJA-AgamastadgrAhyaH-tadvinizceyo'rthaH, anAgatAtikrAntapratyAkhyAnAdiH AjJayaiva-AgamenaivAsau kathayitavyo, na dRSTAntena, tathA dArzantikaH-dRSTAntaparicchedyaH prANAtipAtAdyanivRttAnAmete doSA bhavantItyevamAdirdaSTAntAt-dRSTAntena kathayitavyaH, kathanavidhiH-eSaH kathanaprakAraH pratyAkhyAne, yadvA sAmAnyenaivA-jJAgrAhyo'rthaHsaudharmAdiH AjJayaivAsau kathayitavye na ddaSTAntena, tatra tasya vastuto'sattvAt, tathA dArzantikaHutpAdAdimAnAtmA vastutvAd ghaTavadityevamAdiddaSTAntAt kathayitavyaH, eSaH kathanavidhiH, virAdhanA itarathA-viparyayo'nyathA kathanavidheH apratipattihetutvAd adhikatara-sammohAditi gAthArthaH // mUladvAragAthopanyasta uktaH kathanavidhiH sAmprataM phalamAhani. (1619) paccakkhANassa phalaM ihaparaloe a hoi duvihaM tu / ___ ihaloi dhammilAI dAmanagamAI paraloe / vR- 'paccakkhANassa' gAhA vyAkhyA-pratyAkhyAnasya-uktalakSaNasya phalaM-kAryaM ihaloke paraloke ca bhavati dvividhaM-dviprakAraM, tuzabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, tathA cAha-ihaloke dhammilAdaya udAharaNaM dAmannakAdayaH paraloke iti gAthA'kSarArthaH / ___ kathAnakaMtu dhammilodAharaNaM dhammillahiMDito nAyavvaM, AdisaddAto AmosadhimAdIyA dheppNti| dAmannagodAharaNaM tu-rAyapure nagare ego kulaputto jAtIto, tassa jinadAsomitto, tena so sAdhusagAsaM nIto, tena macchayamaMpaccakkhANaM gahitaM, dubbhikkhe macchAhAro logo jAto, itarovi sAlehi mahilAe khisijjamANo gato, udinne macche daTuM puNarAvattI jAtA, evaM tinni divase tinni vAraM gahitA mukkAya, aNasaNaM kAtuM rAyagihe nagare maNiyAraseTTiputto dAmannago nAma jAto, aTThavarisassa kulaM mArIe ucchiNNaM, tattheva sAgaravodasatthavAhassa gihe ciTThai, tattha ya gihe bhikkhaTTe sAdhuNo paiTTA, sAdhunA saMghADaillassa kahitaM, etassa gihassa esa dArago adhipatI bhavissati, sutaM satthavAheNa, pacchA satthavAheNa pacchannaM caDAlANa appito, tehiM dUraM netuM aMguliM chettuM bhesito nivvisao kato, nAsaMto tasseva gosaMdhieNa gahito puttotti, jovvaNattho jAto, annatA sAgarapoto tattha gato taMdaTUNa uvAeNa pariyaNaM pucchati-kassa esa?, kathitaM anAdhotti ihAgato, imo sotti, tA lehaM dAuM ghararaM pAvehitti visajjito, gato, rAyagihassa bAhiparisarare devaule suvvati, sAgarapotadhUtA visA nAma kannA tIe accaNiyavAvaDAe diTTho, pitumuddamudditaM lehaM daRs vAetietassa dAragassa asoiyamakkhitapAdassa visaM dAtavvaM, anussAraphusaNaM, kaNNadANaM, puNovi muddeti, nagaraM paviTTho, visA'nena vivAhitA, Agato sAgarapoto, mAtigharaaccaNiyavisajaNaM, sAgaraputtamaraNaM sotuM sAgarapoto hitayaphuTTaNeNa mato, rannA dAmannago gharasAmI kato, bhogasamiddhI jAtA, annayA pavvaNhe maMgaliehiM purato se uggIyaM 'anuY=khamAvayaMtAvi aNatthA tassa bahuguNA hoti / suhadukkhakacchapuDato jassa kataMto vahai pakkhaM / / 1 // ' sotuM satasahassaM maMgaliyANa deti, evaM tinni vArA tinni satasahassANi, rannA sutaM, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 Avazyaka mUlasUtram -2-6/92 pucchitena savvaM ranno sidvaM, tuTTeNa rannA seTThI ThAvito, bodhilAbho, puNo dhammAnuTThANaM devalogagamaNaM, evamAdi paraloe / ahavA sudveNa paccakkhANeNa devalogagamanaM puNo bodhilAbho sukula paccAyAtI sokkhaparaMpareNa siddhigamaM, kesiMci puNo teneva bhavaggahaNeNa siddhigamanaM bhavatIti / ata eva pradhAnaphalopadarzanenopasaMharannAha ni. (1620 ) paccakkhANamiNaM seviUNa bhAvena jinavaruddihaM / pattA anaMtajIvA sAsayasukkhaM lahuM mukkhaM // vR- 'paccakkhANamiNaM' gAhA vyAkhyA - pratyAkhyAnamidaM- anantaroktaM Asevya bhAvena antaHkaNena jinavaroddiSTaM-tIrthakarakathitaM prAptA anantajIvAH, zAzvatasaukhyAM zIghraM mokSam II Aha-idaM phalaM guNanirUpaNAyAM 'paJcakkhANammi kate' ityAdinA darzitameva punaH kimarthamiti ?, ucyate, tatra vastutaH pratyAkhyAnasvarUpadvAreNoktaM, iha tu lokanItita iti na doSaH, yadvA ita eva dvArAdavatArya svarUpakathanata eva pravRttihetutvAt tatroktaM ityanaparAdha evetyalaM vistareNa / ukto'nugamaH sAmprataM nayAH, te ca naigamasaGgrahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUDhaivaMbhUtabhedabhinnAH khalvaughataH sapta bhavanti, svarUpaM caiteSAmadhastAt sAmAyikAdhyayane nyakSeNa pradarzitamaveti neha pratyante, iha punaH sthAnAzUnyArthaM ete jJAnakriyAntarabhAvadvAraNa samAsataH procyante, jJAnanayaH kriyAnayazca tatra jJAnanayadarzanamidaM - jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yukti yuktatvAt, tathA cAha ni. (1621) nAyaMmi gihiyavve agiNhivvaMmi ceva atyaMmi / jayavvameva iha jo uvaeso so nao nAma || ni. (1622) savvesiMpi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisAmittA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThiA mAhU || vR- 'nAtammi geNhitavve' gAhA vyAkhyA jJAte samyak paricchinne 'geNhitavve ' tti grahItavye upAdeye 'agiNhitavvaMmi'tti agrahItavye anupAdeye, heya ityarthaH, cazabdaH khalUbhayorgrahItavyAgrahItavyayorjJAtatvAnukarSaNArthaH, upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakArastvavadhAraNArthaH, tasyaiva ca vyavahitaH prayogo draSTavyaH, jJAta eva grahItavye agrahItavye tathopekSaNIye ca jJAta eva nAjJAte 'atthaMmi'tti artha aihikAmuSmike, tatraihiko grahItavyaH srakcandanAGganAdiH agrahItavyo viSazastrakaNTakAdiH upekSaNIyastRNAdiH AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiragrahItavyo mithyAtvAdirupekSaNIyo vipakSAbhyudayAdiriti, tasminnarthe yatitavyameva iti - aihikAmaSmikaphalaprAptyarthinA sattvena yatitavyameva, pravRttyAdilakSaNaH prayatnaH kArya ityarthaH / itthaM caitadaGgIkarttavyaM, samyagjJAne varttamAnasya phalAvisaMvAdadarzanAt, tathA cAnyairapyuktam"vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAptayarthinA hi jJAna eva yatitavyaM, tathA''gamo'pyevameva vyavasthitaH, yata uktaM "paDhamaM nANaM tato dayA, evaM ciTThati savvasaMjate / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1622] annANI kiM kAhiti kiM vA nAhiti cheyapAvayaM ? // 1 // " itazcaitadevamaGgIkartavyaM-yasmAt tIrthakararagaNadharairaragItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi niSiddhA, tathA cAgamaH "gItattho ya vihAro bidito gItatthamIsito bhaNito / to tatiyavihArI nANuNNAto jinavarehiM || 1 ||" na yasmAdandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakpanthAnaM pratipadyata ityabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyoktaM, kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdarhato'pi bhavAmbhodhestaTasthasya dIkSApratipannasya utkRSTatapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saJjAyate (yato) yAvajjIvAdyakhilavastuparicchedyarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAt jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitaM ' iti jo uvadeso so nao nAma' tti iti evaM uktena nyAyena ya upadezaH jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma jJAnanaya ityarthaH / ayaM ca nAmAdau SaDvidhapratyAkhyAne jJAnarUpameva pratyAkhyAnamicchati, jJAnAtmakatvAdasya, kriyArUpaM tu tatkAryatvAt tadAyatattvAnnecchati, guNabhUtaM cecchatIti gAthArthaH / ukta jJAnanayo'dhunA kriyAnayAvasaraH, taddarzanaM cedaM kriyaiva pradhAnaM aihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, tathA cAyamapyuktalakSaNameva svapakSasiddhaye 'nAyammi geNhitavve' ityAdi, asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA- jJAte grahItavye agrahItavye caivamartha aihikAmuSmikaphalaprAptayArthinA yatitavyameva, na yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayatnatirekeNa jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptirdRzyate, tathA cAnyairapyuktaM - "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet // 1||" tathA''muSmikaphalaprAptyarthinA'pi kriyaiva karttavyA, tathA munIndravacanamapyeva vyavasthitaM, yata uktam 335 "ceiyakulagaNasaMghe AyariyANaM ca pavayaNa sue ya / savvesuvi tena kayaM tavasaMjamamujjamaMtenaM ||1||" itazcaitadevamaGgIkartavyam - yasmAt tIrthakaragaNadharaiH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktaM, tathA cAgamaH "subahupi suyamahIyaM kiM kAhI caraNavippahINassa ? | aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi ||1|| " dRzikriyAvikalatvAt tasyetyabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktaM, cAritraM kriyetyanarthAntaraM, kSAyikamapyaGgIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdarhato'pi bhagavatH samupannakevalajJAnasyApi na tAvat muktayavAptiH saJjAyate yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA hrasvapaJcAkSarodgiraNamAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApteti, tasmAt kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti ya upadezaH-kriyAprAdhAnyakhyApanapararaH sa nayo nAma kriyAnaya ityarthaH / ayaM ca nAmAdau SaDvidhe Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 Avazyaka mUlasUtram -2-6/92 pratyAkhyAne kriyArUpameva pratyAkhyAnamicchati, tadAtmakatvAdasya, jJAna tu tadarthamupAdIyamAnatvAdapradhAnatvAnnecchati guNabhUtaM cecchatIti gAthArthaH / / uktaH kriyAnayaH, itthaM jJAnakriyAnayasvarUpaM zrutvA'viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha-kimatra tattvaM?, pakSadvaye'pi yukti-sambhavAd, AcAryaH punarAha_ 'savvesiM' gAhA, athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayannAha'savvesipi' gAhA vyAkhyA-'sarveSA'miti mUlanayAnAM apizabdAt tadbhedAnAM ca nayAnAMdravyAstikAdInAM bahuvidhavaktavyatA-sAmAnyameva vizeSA eva ubhayamevAnapekSaM ityAdirUpAM athavA nAmAdInAM nayAnAM kaH kaM sAdhamicchatItyAdirUpAM nizamya zrutvA tata sarvanayavizuddhaM-sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitaH, yasmAt sarve nayA eva bhAvanikSepamicchantIti gAthArthaH // adhyayana-6- samAptam vyAkhyAyAdhyayanamidaM yadavAptamiha zubhaM mayA puNyam / zuddhaM pratyAkhyAnaM labhatAM bhavyo janastena // 1 // samAptA ceyaM ziSyahitAnAmAvazyakaTIkA !! kRtiH sitAmbararAcAryajinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadattaziSyasya dharmato jaainniimhttraasuunorlpmteraacaaryhribhdrsy| ___ yadihotsUtrajJAnAd, vyAkhyAtaM tad bahuzrutaiH / / kSantavyaM kasya sammohaH, chadmasthasta na jAyate ? // 1 // yadarjitaM vira ca (maMca) yatA subodhyA, puNyaM mayA''vazyakazAstraTIkAm / bhave bhave tena mamaivamevaM, bhUyAjjinoktAnumate prayAsaH // 2 // anyacca santyajya samastasattvA, mAtsaryaduHkhaM bhavabIjabhUtam / sukhAtmakaM muktipadAvahaM ca, sarvatra mAdhyasthamavApnuvantu // 3 // muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtrasya bhadrabAhusvAmiviracitA niyuktiH pUrvAcAryaviracitaM bhASyaM evaM haribhadrasUriviracitA TIkA parisamAptA / 40 prathamaM mUlasUtraM AvazyakaM samAptam Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvA2A sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devarkiMgaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAMkAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhANu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijya vimalagaNi punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali paM becaradAsa 50 rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 5. jIvarAjabhAI 50 hIrAlAla Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] 400 (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama AgamasUtranAma vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 | 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 3575 5. bhagavatI / 15751 | abhayadevasUri 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 8. antakRddazA 900 abhayadevasUri | 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 |11. |vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 |13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandra upAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaratlasUri (avacUri) / (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNaratna sUri (avacUri) 110 30. gacchAcAra 175 vijayavimalagaNi 1560 gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 600 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] * vRtti 6400 40. krama AgamasUtranAma * mUla vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa |32. devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) / 375 33. maraNasamAdhi * 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) ____837 |34. | nizItha 821 |jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) |37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUNi) 2225 38. jItakalpa * 130 | siddhasenagaNi (cUrNi) 1000 39. mahAnizItha 4548 Avazyaka 130 haribhadrasUri | 22000 41. oghaniyukti ni.1355 droNAcArya (?)7500 piNDaniyukti * ni. 835 malayagirisUri 7000 |42. | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 43. uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri | 45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha:(1) 45mAgama satromA vartamAna rANe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 27 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 4thI 38 chedasUtro, 40 thI.43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtrona nAmeDala prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 63 vRtti- ma na chete ma 26. saMpAina bhunI cha. sipAyanI 55 vRtti-cUrNi sAhitya bhudrita samudrita avasthAmaic 65905 cha 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi navise caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha.4 same "AgamasuttANi" ma bhUNa 35 bhane "bhAgamahI''bhA sakSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItaratna jenA vikalpa rUpe che e 7732 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcattvanuM mAdhya ame ''bALamanuttALi''mAM saMpAdIta karyuM che. (5) sopa ane pittu e baMne niryukti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prIrNa sUtro ane mahAnizIya e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prArja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-vajJA-nitattva e traNenI vRLi ApI che. jemAM varzI ane nItattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizaya upara to mAtra vIsamA uddezaHnI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryutiH - krama niryukti 3. AcAra-niyukti 2. sUtrakRta-niryukti rU. 4. vRhatva-nivRtti * vyavahAra- niyukti 5. dazAzruta0 - niyukti [4] zlokapramANa krama niyukti 450 265 180 6. Avazyaka- niyukti 7. oghaniryukti 8. piNDaniryukti 9. dazavaikAlika niyukti 10. uttarAdhyayana-niyukti zlokapramANa 2500 1355 835 500 noMdha : (1) ahIM Apela zloja pramALa e gAthA saMkhyA nathI. 32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela roja pramANa che. 700 (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtta hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttiAra maharSi e bhASya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) oSa ane piNDaniryukti svataMtra mUttaJAAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana ma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI zAzrutanya niryuvitta u52 vRtti ane anya pAMca niyukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nittikartA tarIke madravAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] ( vartamAna aNe 45mAgamamA 5 bhASyaM ) |krama| bhASya zlokapramANa| krama bhASya gAthApramANa nizISabhASya 7500 AvazyakabhASya * 483 bRhatkalpabhASya / 7600 7. oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * 46 paJcakalpabhASya | 3185 dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya | 3125 10. / uttarAdhyayanabhASya (?) 8. 3 - noMdha:(1) nizISa , bRhatkalpa ane vyavahArabhASya n|| sal saGghadAsagaNi DovA- 4||che. bhabhArA saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya sabhA AgamasuttANi bhAga-38 bhAMzAta thay. (3) AvazyakabhASya bhai put prbhaa|| 483 sayumA 183 gAthA mULabhASya 3pecha bhane 300 dun anya bhASyanIche. no samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM bha. yo.cha. . vizeSAvazyaka. bhASya pUja4 prasidhdha thayuM che 59 te samaya AvazyakasUtra- 64ranu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI sa mara vRtti hi peTa vivo to Avazyaka ane jItakalpa bhejane 652 bhaNe cha. no. bhane ma 431 nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tena tenI vRtti mAM thayo 4 cha. 59 // teno ta vizeno 6m abhIne bhaNeda nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa pAthano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI ||thaa niyuktimA mAnI gayAnuM saMmAyacha (?) (5) te aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA bhe 35 Agama sUtro 52no cha paSyano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva35 bhASyagAthA vA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNelA che. tema4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no. 5. 6cd5 bhaNe che. 28ix bhASyana sal ajJAta ja che. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama cUrNi 1. AcAra-cUrNa 2. sUtrakRta- cUrNi 3. bhagavatI - cUrNi 4. jIvAbhigama - cUrNi 5. jaMbUdvIpaprajJapti - cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. bRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi [6] vartamAna DANe 45 sAgabhabhAM upalabdha cUrNiH zlokapramANa krama cUrNi 8300 9. dazAzrutaskandhacUrNi 10. paJcakalpacUrNi 9900 3114 11. jItakalpacUrNi 1500 12. AvazyakacUrNi 1879 28000 16000 1200 13. | dazavaikAlikacUrNi 14. | uttarAdhyayanacUrNi 15. nandI cUrNi 16. anuyogadAracUrNi zlokapramANa 2225 3275 1000 18500 00000 noMdha : (1) ( 18 cUrNimAMdhI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa kSetraza cUrNi abhArAbhA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. 5850 1500 2265 (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta vRni pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI zrI bheDa cUrNi the agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prakAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAsAsa AyaDIyA azrArthayita bhuMkure che. bhagavatI cUrNito bhajeche, pAsa eka prAzIta tharma nathI. tebha4 vRhatkalpa, vyavahAra, vacattva e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. ( 4 ) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattara nAma mukhyatve saMbhajAya che. usAunA bhate amuka vRttinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "khAgama-paMthAMgI" kheDa bhintya jAjata " 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI yintya che. aMga- upAMga- prakIrNaka- cUlikA khe upa Agabho (para mAlva nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. yA rIte jyAMDa bhASya, jyAMDa niyukti bhane DyAMDa cUrNina / alAve vartamAna arje suvyavasthita paMcAMgI ye bhAtra Avazyaka sUtra nI gAzAya . 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgI ne pahale saMgrahaNI, pratipatti kho vagerenA pasa use che. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA :- ame saMpAdIta karela mAnakuLa-sarTI mAM bekI naMbaranA pRSTho. upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/pa4 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake khAvAmAM prathama aMka kRtajjanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka 3dhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka dezacha no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUnano che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane jAthA/padya ne padyanI sTAIlathI ! - | goThavela che. " pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (0) pachI nA vibhAgane tenA-tene peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) AcAra - zrutaskandhaH/cUlA/adhyayana/uddezakaH/mUlaM pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA grutaskandamAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM () cAna - thAna/madhyayana/mUne (4) sanavAva - samaya:/jUnuM bhagavatI - zataka/varga:-aMtarazatakaM/uddezakaH/mUlaM ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) gaMta zata kemake rAtanA 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma va. jaNAvela che. zata * rU3,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane gaMta zata athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. (6) jJAtAdharmakathA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayana/mUlaM pahelA kutabdha mAM dhyAna ja che. bIjA zrutassa no peTAvibhAga nAme che ane te nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. upAsakadazA- adhyayanaM/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayanaM/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayanaM/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM gAkava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene mAvadAra ane saMvarakara kahyA che. (koIka ne badale kutabdha zabda prayoga paNa kare che) (11). vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (13) rAjapraznIya- mUlaM Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM sAmAgamawi da vilo chito sama bhATe pratipattiH pachI peTavilAsa nopanIya che. 343 pratipatti -3-neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva vAyara pepilAyo 54 cha.tathA tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa masarA pAudA cha, me rAta bhI pratipatti nA uddezakaH navanayA para te peTavimA pratipattiH nA.47. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA aa aruni sais uddezakaH cha, sais dvAra cha pA 58-28na vinAma uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kAM paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM 04 15-175i prAbhRtaprAmRta n| 55 pratipattiH nAma pe facun (r). 5 // uddezakaH // mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayanaM/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM 18 cI 23 nirayAvalikAdi nAmayI sAdhe ho bhane cha bhane 6SAmanA pAya ful sUtradhA bhogAvA che. *ial-1, nirayAvalikA, -2 kalpavataMsikA... 23 vA (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizIya - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizIya - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana * adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. 5. 6. 7. samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 11 5 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 4 32. 147 723 169 93 114 57 13 12 14 33. 3 34. 30 35. 36. 1 93 231 103 107 131 x -- catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMdula vaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra 37. 38. 39. 40. Avazyaka 41. oghaniyukti 41. piNDaniyukti 1 42. dazavaikAlika 2 43. uttarAdhyayana 9 44. nandI 9 45. anuyogadvAra dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha 63 63 71 70 142 142 172 172 161 139 133 133 137 137 82 82 307 664 1420 215 285 114 56 103 103 1528 92 21 1165 1165 712 712 540 515 1731 1640 168 93 350 141 307 664 noMdha :- ukta thA saMkhyAno samAveza mUrtta mAM thaI ja jAya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se abhI sUtra jane gAthA jane bhATe no khAyelo saMyukta anukrama che. gAthA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 8 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [18] - amArA prakAzano :abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatru pavitta [gAvRtti ] - abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 1 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi-sUtra-padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha]. tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa japa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 []. [21] [22] [23]. [5] [] [28] [30] [31] [32] [33] [34] [35] Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [40] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-8 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] ekarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhamaM uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13 ] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsutaM [AgamasuttANi-15] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16 ] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM ugasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] pupphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM [AgamasuttANi-22 ] ekarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaJcakkhANaM [AgamasuttANi-25 ] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTheM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhadhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanijutti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDanihutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUyaM [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. [1] AyAra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sU413 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [8] 80 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [6] nAyAdhammakahA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThTha aMgasUtra [47] pAsasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra 9i8] aMtagaDadasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pAvAga29!- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [12] uvavAIya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyappAseNiya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [14] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [105 pannavaNAsura gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5 pAcamuM upAMgasUtra [10] caMdapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra [108] jaMbudivapannati - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5 sAtamuM upAMgasUtra [19] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [11] kaSpavaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] puphiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [117] vahidAsA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pahelo paDyo [115] AurappaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bIjo payatro [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] trIjo payagno [117] bhattapariNA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho paDyo [118] taMdulaveyAliya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] pAMcamo paDyo [11] saMthAraga - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-Da] chaThTho paDyo [12] gacchAyAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-chuM sAtamo payagno-1 [12] caMdAveja gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-2 [122] gaNiviksa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo paDyo [23] deviMdatyao- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] navamo payagno [124] vIratyava- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo payatro [125 nisIha gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] paheluM chedasUtra [12] buhatakappa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-cha bIjuM chedasUtra [12] vavahAra- . gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyakhaMdha - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] cothuM chedasUtra [12] jIyakakho - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisIha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] chaThTha chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra [132] ohanistutti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [33] piMDanijutti - gujarAtI anuvAda [Agamadapa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134) dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] uttara 4759! - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] nahIsutta - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [17] anuyorAdvAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [167 ] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174 ] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [ 175 ] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [ 176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [178 ] mahAnizIthasUtraM (mUlaM) [179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180 ] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184] nandI - cUlikAsUtraM saTIka [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM [15] AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM -23 AgamasuttANi saTIkaM - 24-25 Agama suttAmi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM- 27 AgamasuttANi saTIkaM - 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamattANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparDa sthaNa :'Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, hAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" // // 1 thI u0 nu viv24|| AgamasuttANi / AyAra samAviSTAAgamAH bhAga-1 bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama | bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchacAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya SARKA POLO & Personal use only