________________
१३०
आवश्यक-मूलसूत्रम् -२- ४/२३ नोएगिदिएहिं जा सा सा दुविहा होइआनुपुव्वीए ।
तसपाणेहिं सुविहिया ! नायव्वा नोतसेहिं च ।।५।। वृ- एकेन्द्रियानभवन्तीति नोएकेन्द्रियाः-त्रसादयस्तैः करणभूतैरितितृतीया, अथवा तेषु सत्सु तद्विषया वेत सप्तमी, एवमन्यत्रापियोज्यं, याऽसौ पारिस्थापनिकासा द्वि(वि)धा' द्विप्रकारा भवति 'आनुपूर्व्या' परिपाट्या,द्वैविध्यमेव दर्शयति-तसपाणेहिंसुविहिया नायव्वा नेतसेहिंच' वसन्तीति
साः त्रसाश्चतेप्राणिनश्चेतिसमासस्तैः करणभूतैः सुविहितेति सुशिष्यामन्त्राणम, अनेन कुशिष्याय न देवमिति दर्शयति, ज्ञातव्या-विज्ञेया 'नोतसेहिं च' त्रसा न भवन्तीति नोत्रसा-आहारादयस्तैः करणभूतैरिति गाथार्थः ।।
तसपाणेहिं जा सासा दुविहा होइआनुपुव्वीए ।
विगलिंदियतसेहिं जाणे पंचिंदिएहिं च ।।६॥ वृ- त्रसप्राणिभिर्याऽसौ सा द्वि(वि)धा भवति आनुपूर्व्या, 'विकलेन्द्रिया' द्वीन्द्रियादयश्चतुरिन्द्रियपर्यन्तास्तैश्च, 'जाणि'त्ति जानीहि पश्चेन्द्रियैश्चेति गाथार्थः ।।
विगलिदिएहिं जा सा सा तिविहा होइ आनुपुटवीए ।
बियतियचउरोयाविय तज्जाया तहा अतज्जाया ।।७।। वृ-विकलेन्द्रियैर्याऽसौ सा त्रिविधा भवति आनुपूर्व्या, 'बियतियचउरो यावि य' द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियाँश्चाधिकृत्य, साच प्रत्येकं द्विभेदा, तथा चाह-'तज्जाय तहा अतज्जाया' तज्जातेतुल्यजातीये या क्रियतेसा तज्जाता, तथा अतज्जाता-अतज्जाते या क्रियत इति गाथार्थः ।
भावार्थस्त्वयं-बेइंदियाणं आयसमुत्थं जलुगा गंडाइसु कज्जेसु गहिया तत्थेव विगिंचिज्जइ, सत्तुया वा आलेवणनिमित्तं ऊरणियासंसत्ता गहिया विसोहित्ता आयरे विगिचेति, असइ आगरस्स सत्तुएहिं समं निव्वाघाए, संसत्तदेसे वा कत्थइ होज्ज अनाभोगगहणं तं देसं चेव न गंतघं, असिवाहिं गमेज्जा जत्थ सत्तुया तत्थ कूरमगइ, न लहइ तद्देवसिए सत्तुए मगइ, असए वितिए जाव ततिए, असइ पडिलेहिय गिण्हइ, वेला वा अइक्कामइ अद्धाणं वा, संकिया वा मत्ते धेप्पंति, बाहिं उज्जाने देउले पडिसयस्स वा बाहिं रयत्ताणं पत्थरिऊणं उवरि एक घणमसिणं पडलं तत्थ पल्लच्छिज्जंति, तिन्नि ऊरणयपडिलेहणाओ, नत्थि जइ ताहे पुणो पडिलेहणाओ, तिन्नि मुट्ठिओ गहाय जइ सुद्धा परिभुज्जंति, एगंमि दिढे पुणोवि मूलाओ पडिलेहिज्जंति, जे जत्थ पाणा ते मल्लए सत्तुएहिं समं ठविजंति, आगराइसु विगिंचइ, नत्थि बीयराहिएसु विगिंचइ, एवं जत्थ पाणयंपि बीयपाए पडिलेहित्ता उग्गाहिएछुब्भइ, संसत्तंजायं रसएहिं ताहे सपडिगहं बोसिरउ, नत्थि पायंताहे अंबिलिं पाडिहारियं मग्गउ, नो लहेज्ज सुक्कयं अंबिलिं उल्लेऊणं असइ अनभिवि अंबिलिबीयाणि छोढूण विगिंचइ, नत्थि बीयरहिएसु विगिंचइ, पच्छा पडिस्सए पाडिहारिए वा अपाडिहारियं वा तिकालं पडिलेहेइ दिने दिने, जया परिणयं तहा विगिंचइ, भायणं च पडिअप्पिज्जइ, नत्थि भायणं ताहे अडवीए अनागमनपहे छाहीए जो चिक्खल्लो तत्थ खडं खणिऊण निच्छिडं लिंपित्ता पत्तणालेणं जयणाएछुभइ, एक्कसि पाणएणंभमाडेइ, तंपितत्थेव छुब्भइ, एवं तिन्न्विरे, पच्छा कप्पेइ सहकठेहि यमालं करेंति चिक्खिल्लेणं लिंपइ कंटयछायाए य उच्छाएइ, तेन यभाणएणंसीयलपाणयं न लयइ, अवसावणेण कूरेण य भविज्जइ, एवं दो तिन्नि वा दिवसे, संसत्तगं च पानयं असंतत्तगंच एगो न
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org