________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
समयार्थबोधिनी टीका प्र.श्रु. अ.९ धर्मस्वरूपनिरूपणम्
टीका-'धोयणं' धावनम्-मक्षालनं शोभार्थ वस्त्रादीनाम् , 'रयणं' रञ्जनम् इस्तवस्त्रादीनाम् , 'बस्थीकम्म' बस्तिकम-गुदामार्गत उदरे जलमानीय तज्जछेन साकं निश्शेषमलानां बहिनिःसारणं बपतिकर्म । 'विरेयणं' विरेचनम्-वैद्यकोक्ताऽभयादि चूर्णपयोगेणाधोमार्गतो मलनिःसारणम् । 'चमणं' वमनम्-अङगुल्यादि प्रवेशेन भुक्ताऽऽहारस्य मुवमार्गेण वहि नि:सारणम् । 'अंजणं' अञ्जनम्-शलाकया नेत्रशोभाय मपी द्रव्याणां नेत्रयो निक्षेपणम् । तदेतद् धावनादिकं सर्वमपि 'पलीमंथ' पलिमन्थम्-संयमविघातकारसम् , इति ज्ञपरिज्ञया ज्ञात्वा प्रत्याख्यानपरिजया परित्यजेत् । वस्त्रादीनां प्रक्षालनं रञ्जनं वस्तिकम विरेचनं वमनं नेत्रा. ञ्जनं च संयमविनाशकारि ज्ञात्वा मुनिरेतान्न सेवेत ॥१२॥ मूलम्-गंध मल्लसिणाणं च दंतपक्खालणं तहा।
परिग्गहित्थिकम्मं च तं विजं परिजाणिया॥१३॥
टीकाथ-सुन्दरता के लिए वस्त्र आदि का प्रक्षालन करना, वस्त्र आदि को रंगना, गुदा के मार्ग से उदर में जल पहुंचा कर उस जल के साथ मल का बाहर निकालना अर्थात् वस्तिकर्म करना, वैद्यक के अनुसार हरड़ आदि का चूर्ण खाकर जुलाब लेना, वमन करना अर्थात् अंगुली आदि मुखमे रखकर मुक्त आहार को मुखसे बाहर निकालना आखों में अंजन आंजना, इन सब कार्यों को संयम का विघातक समझ कर त्याग देना चाहिए। ___ अभिप्राय यह है कि वस्त्र आदि को धोना, रंगना, वस्तीकर्म करना, विरेचन, वमन और अंजन लगाना इन सब को संयम का विनाशक जानकर मुनि उनका सेवन न करे उनका त्याग करे ॥१२॥
ટીકાર્ય–સુંદર પણ માટે વસ્ત્ર વગેરેનું પ્રક્ષાલન કરવું (ધવું) રંગવુ, ગુદાના માર્ગથી પેટમાં જળ પહોંચાડીને તે જળની સાથે મળ બહાર કહા ડે અર્થાત્ બસ્તિકર્મ કરવું. વૈદ્યક પ્રમાણે હરડે વિગેરેનું ચૂર્ણ ખાઈને જુલાબ લે, ઉલટી કરવી અર્થાત્ આપળી વગેરે મેંમાં રાખીને ભુક્ત આહાર મૂખથી બહાર કહાડે આંખોમાં અંજન આંજવું. આ સઘળા કાને સંયમના વિઘાતક સમજીને તેને ત્યાગ કરે જઈએ.
કહેવાને હેતુ એ છે કે–વસ્ત્ર વગેરેને ધોવા, રંગવા બસ્તી કર્મ કરવું વિરેચન, વમન, અને અંજ લગાડવું. આ બધાને સંયમના વિઘાતક સમ છને મુનિએ તેનું સેવન કરવું નહી અર્થાત્ તેને ત્યાગ કરી દે. ૧રા
For Private And Personal Use Only
