________________
૨૨
અહીં એટલે વિશેષ સમજ કે મન મલિન છતાં અન્ય જીવને હાનિ ન પહોંચે અર્થાત્ તેનું અનુકરણ કરીને બીજા પણ ઊલટું આચરણ ન કરે, તે હેતુથી બાહ્ય આચાર ઉચ્ચાર પ્રશસ્ત કરે અને એના બળે આંતરિક વિચારને પણ પ્રશસ્ત બનાવવા પ્રયત્ન કરે, તેને આશય સ્વ-પર હિત કરવાનું હોવાથી તે અનુચિત નથી, પણ માત્ર અન્યને ઠગવા માટે જ જે બહારથી સારું આચરણ કરે અને મનમાં મલિનતા સેવે તે સ્વ-પર ઉભયને હાનિકર્તા હેવાથી હિતકર નથી. કેવળ પિદુગલિક સુખની તીવ્ર આશંસાથી કરાતી ધર્મક્રિયા એ કપટક્રિયા છે. ચિત્તશુદ્ધિ એ સર્વ ક્રિયાઓનું સાધ્ય છે. પ્રાથમિક અવસ્થામાં ક્રિયાઓ ચિત્તને શુદ્ધ કરે છે અને પછી શુદ્ધ ચિત્ત ક્રિયાઓની શુદ્ધિ-વૃદ્ધિ કરી અંતિમ પ્રકર્ષને સિદ્ધ કરે છે. તાત્પર્ય કે જેનું ચિત્ત શુદ્ધ નથી અથવા જેને ચિત્તશુદ્ધિનું લેશમાત્ર ધ્યેય પણ નથી, તેની ક્રિયા કઈ રીતે કલ્યાણકારક બનતી નથી.
મનની મલિનતાના કારણે સારી ક્રિયા પણ નિષ્ફળ થાય તેમાં દોષ ક્રિયાને નથી, તે હકીક્ત જણાવતાં કહે છે કે
अन्तर्गत महाशल्यमस्थैर्य यदि नाधृतम् । क्रियौषधस्य को दोषः, तदा गुणमयच्छतः ॥४॥
અર્થ: જે અસ્થિરતારૂપ અંદરના મહાશલ્યને દૂર ન કરે તે ક્રિયારૂપ ઔષધ લાભ ન કરે તેમાં કિયાને કર્યો દેષ ગણાય? અર્થાત્ એમાં ક્રિયાને કઈ દેષ નથી.
