________________
૧૩૦
નિત્ય, પવિત્રને અપવિત્ર, અપવિત્રને પવિત્ર તથા જડને ચેતન અને ચેતનને જડ વગેરે માનવારૂપ મિથ્થાબંધ છે, તે માટે તે જ સત્યની ઓળખ થાય અને તે જ સ્વપરને વિવેક થાય. એ વિવેક પ્રગટે તે જ પુરુષાર્થ દ્વારા સાચા સુખની પ્રાપ્તિ કરી શકે. માટે અહીં તરવબુદ્ધિનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું છે.
આત્મા નિત્ય, પવિત્ર અને ચિતન્યસ્વરૂપ છે, છતાં તે અનિત્ય, અપવિત્ર અને જડ એવા પુદ્ગલમાં આત્માનું સુખ શોધે છે, તે તેની ભ્રમણ છે, અવિદ્યા છે, માટે તે દૂર કરી નિત્ય, પવિત્ર એવા ચૈતન્યવંતને આત્મા માનવે તે વિદ્યા છે. - આ વિદ્યાને મહિમા વર્ણવે છે–
यः पश्येन्नित्यमात्मान-मनित्यं परसङ्गमम् । छलं लब्धुं न शक्नोति, तस्य मोहमलिम्लुचः ॥२॥
અર્થ : જે આત્માને નિત્ય (સદા અવિનાશી) અને પરપુદ્ગલના સંગને અનિત્ય (વિનશ્વર) દેખે છે, તેના છિદ્રને (ષને પામવા (ઠગવા) મોહ ચાર સમર્થ થતું નથી.
ભાવાથ: મોહ આત્માને અજ્ઞાનની સહાયથી ભૂલ કરાવીને વશ કરી શકે છે. આ ભૂલ આત્મા અવિદ્યાથીઅજ્ઞાનથી કરે છે, જે અવિદ્યાનો નાશ થાય તે આત્મા જડ-ચેતનને, શત્રુ-મિત્રને, હિતાહિતને, અને મેહને
