________________
- ૧૪૯
અર્થ : પિતપતાના અર્થમાં સત્ય અને બીજાને મિથ્થા ઠરાવવામાં નિષ્ફળ એવા સર્વનામાં જેનું મન સમાન ભાવવાળું છે તે મહામુનિ મધ્યસ્થ છે. | ભાવાર્થ નય એટલે અપેક્ષા, અપેક્ષિત સત્ય. દરેક ને પિતાપિતાની અપેક્ષાએ સાચા છે માટે જ પિતાને સત્ય માનવા છતાં બીજાને મિથ્યા નથી માનતે તે સુનય છે–સત્યવાદી છે. એવા સ્વ સ્વ અપેક્ષાએ સત્ય અને બીજાને પણ મિથ્યા નહિ માનનારા સર્વ માં જેને સમાનભાવ છે તે મધ્યસ્થ હોવાથી મહામુનિ છે, અથવા તે મહામુનિ મધ્યસ્થ છે.
ઉદાહરણ તરીકે, જે પુત્રની માતા છે તે પોતાના ભાઈની બહેન પણ છે. પોતાના પતિની પત્ની પણ છે અને તેના પિતાની પુત્રી પણ છે. એમ વિવિધ સંબંધ ધરાવનાર તેને પુત્ર માતા માને અને બીજા તેના સંબંધોને પણ તે તે અપેક્ષાએ સત્ય માને છે તે વાસ્તવિક જ્ઞાતા (મધ્યસ્થ) છે. અને ન માને તે તેને માતાની પૂર્ણ—સત્ય ઓળખ નથી. તેમ પદાર્થના અમુક ધર્મોને માને અને બીજા ધમેને વિરોધ કરે તેને પદાર્થનું વાસ્તવિક (પૂર્ણ) જ્ઞાન નથી. અંશમાં પૂર્ણતા માનવારૂપ મિથ્યાજ્ઞાન છે. માટે બધા નામાં સમાનવૃત્તિવાળે મધ્યસ્થ છે, મહામુનિ છે. અર્થાત્ જેમ જેમ આત્મા મહાન બને છે, તેમ તેમ તે એકાન્ત દુરાગ્રહને તજી મધ્યસ્થ બને છે. આ મધ્યસ્થ જ યથાર્થ તત્વને પામી શકે છે.
