________________
૧૪૮
અર્થ : મધ્યસ્થના મનરૂપી વાછરડા યુક્તિરૂપી ગાયની પાછળ દોડે છે-અનુસરે છે અને તુચ્છાગ્રહીના મનરૂપી વાંદરા યુક્તિરૂપી ગાયને પૂછડાથી પકડીને (પાતાની તરફ) ખેચે છે.
ભાવાર્થ : વાછરડા જેમ પેાતાની માતા ગાયની પાછળ ચાલે, તેમ મધ્યસ્થનું મન યુક્તિરૂપી ગાયની પાછળ પાછળ ચાલે છે. અર્થાત્ યુક્તિને અનુસરે છે અને તુચ્છ (મિથ્યા) આગ્રહીનું મન વાંદરા જેમ ગાયનું પૂછડું ખેંચે, તેમ યુક્તિને પાછળથી એટલે યુક્તિથી પેાતાના તરફ ખેચે છે.
અહીં મનને વાછરડાની અને વાંદરાની ઉપમા આપી છે તેમાં મધ્યસ્થ અને આગ્રહીના સ્વભાવનું સૂચન છે. વાછરડા જેમ માતાનું દૂધપાન કરી પાષણ મેળવે છે, તેમ મધ્યસ્થ આત્મા યુક્તિના આશ્રય કરી તત્ત્વજ્ઞાનરૂપ દૂધપાનથી આત્માને પુષ્ટ કરે છે, તેથી વિરુદ્ધ આગ્રહી વાંદરા ગાયને પૂછડાથી ખેચે તેમ યુક્તિને પુયુક્તિ દ્વારા તાડે છે, પાનરૂપ તત્ત્વથી વંચિત રહે છે અને અજ્ઞાનથી જંગલ જેવી ભવ અટવીમાં ભટકતા થાય છે.
મધ્યસ્થનું સ્વરૂપ જણાવે છે—
नयेषु स्वार्थसत्येषु मेघेषु परचालने । समशील मनोयस्य स मध्यस्थो महामुनिः ॥३॥
