________________
૧૯૨
ભાવાર્થ : મુક્તિને પ્રાપ્ત કરવામાં એક પુદ્ગલ પરાવર્તથી અધિક કાળ જેને શેષ હોય તે જ અચરમાવત કહેવાય છે. અને એક પુદ્ગલ પરાવર્તથી અધિક કાળ શેષ ન હોય તેને ચરમાવતી કહેવાય છે.
ભવસ્વભાવે જ અચરમાવતી જીવને કર્મને કે તેના અશુભ વિપાકને ભય હોતું નથી, તેથી જાણતાં દેખતાં (સમજવા છતાં) તેના ધર્મધનને કર્મવિપાક લૂંટે છે. અર્થાત્ તે કર્મ વિપાકનાં કારમાં ફળે જાણવા છતાં ભય પામતું નથી, તેથી ધર્મને છેડીને બાહ્ય સુખ માટે પાપાચરણ કરે છે અને ધર્મ ધનને ગુમાવે છે.
ચરમાવર્તી સાધુને કર્મવિપાકની મુખ્યતા હોય છે, તેથી તે સાવધ રહે છે, છતાં કર્મ વિપાક ભાન ભુલાવીને તેના ધર્મનું હરણ કરે છે. એમ કર્મવિપાક ભયંકર છે. અનાદિકાળથી અહંકાર અને દીનતા કરાવી જીવનના ધર્મ ધનને નાશ કરે છે. તેથી જ્ઞાની પુણ્ય કે પાપ ઉભય પ્રકારના કર્મવિપાકને સમજીને અહંકાર કે દીનતાને વશ થતું નથી. તેથી તેના ધમધનને (જ્ઞાનાદિ ગુણોને) કર્મ વિપાક હરણ કરી શકતો નથી. અર્થાત્ ગમે તેવા શુભાશુભ કર્મને ઉદયમાં પણ તે રાગ-દ્વેષને વશ થયા વિના પિતાની સમાધિરૂપ ધર્મધનની રક્ષાપૂર્વક વૃદ્ધિ કરે છે –
साम्यं विभति यः कर्मविपाकं हृदि चिन्तयन् । स एव स्याश्चिदानंद-मकरन्दमधुव्रतः ॥८॥
