________________
૨૧. કર્મ વિપાક ચિંતન અષ્ટક
दुःख प्राप्य न दीनः स्यात् , सुखं प्राप्य च विस्मितः । मुनिः कर्मविपाकस्य, जानन् परवशं जगत् ॥१॥
અર્થ : જગતને કર્મવિપાકથી પરાધીન જાણતે મુનિ, દુઃખને પામીને દીન ન થાય અને સુખને પામીને વિસ્મય ન પામે.
ભાવાર્થ ઃ સમગ્ર વિશ્વવતી જીવે કર્મના ઉદયને આધીન છે, એમ જ્ઞાનથી જાણતા મુનિને દુખમાં દીનતા કે સુખમાં આશ્ચર્ય થતું નથી.
સુખ-દુઃખમાં રાગ-દ્વેષના પરિણામ કરવાથી કને બંધ થાય, પુનઃ તે કર્મોના ઉદયથી સુખ-દુખની પ્રાપ્તિ થાય, એમ દ્રવ્યકર્મ અને ભાવ કર્મને પરસ્પર કાર્યકારણ ભાવ હેવાથી મુનિ ઉદયમાં આવેલાં કર્મોને રાગ-દ્વેષ (અહંકાર-દીનતા) વિના સમભાવથી ભેગવે. જેમ દેવું ન કરવું કે મુદત પાક્યા પહેલાં ચૂકવી દેવું, એમાં સજનતા છે, અને મુદતે લેણદાર લેવા આવે તેની સામે લડવું તે દુર્જનતા છે, તેમ કર્મ પણ ઉદયમાં ન આવે ત્યાં સુધી જિનાજ્ઞાના બળે વિવિધકરણ દ્વારા તેને ખપાવી દેવું જોઈએ; છતાં ન ખપે અને ઉદયમાં આવે તે તેને સમતાપૂર્વક ભેગવવું જોઈએ, એ સજજનતા છે–સાધુતા છે. એ શુદ્ધ વ્યવહાર ધર્મ છે.
