________________
૧૫. વિવેક અષ્ટક
कर्म जीवं च संग्लिटं, सर्वदा क्षोरनीस्मत् । विभिन्नीकुरुते योऽसौ, मुनिहंसा विवेकवान् ॥१॥
અથઃ સર્વદા દૂધ અને પાણીની જેમ એકમેક થયેલા કર્મને અને જીવને જે મુનિરૂરી હંસ જુદા કરે છે (જાણે છે) તે વિવેકી છે.
ભાવાર્થ : જીવ અને કર્મને સાગ અનાદિકાળથી ખીર-નીરની જેમ ઓતપ્રેત છે, તેને હંસ જેમ દૂધ અને પાણીને પિતાની ચાંચથી ભિન્ન કરી પાણીને છેડી દૂધનું પાન કરે છે, તેમ જે મુનિરૂપી હંસ જ્ઞાનરૂપી ચાંચથી પુદ્ગલરૂપ કર્મને ભિન્ન કરીને જીવના શુદ્ધ સ્વરૂપના આનંદને ચાખે છે, અનુભવે છે તે સાચે વિવેકી છે.
અહીં એ વાત જણાવી છે કે જ્ઞાનથી જાણ્યા પછી પણ હેયને ત્યાગ અને ઉપાદેયને સ્વીકાર કરે તેને વિવેક કહેવાય છે. આ વિવેક જ્યારે પ્રગટે છે ત્યારે જ જ્ઞાન સફળ થાય છે, અથવા સમ્યજ્ઞાન આ વિવેક પ્રગટાવે છે. માત્ર જાણવાથી કંઈ ફળ નથી. જાણ્યા પછી પણ હેય-ઉપાદેયને વિભાગ કરી હેયને ત્યાગ કરે ત્યારે જ
