________________
૧૪૨
ભાવાર્થ : સાધકને વિવેકના પ્રભાવે પ્રથમ કક્ષામાં રાગ-દ્વેષ કષાયે વગેરેની મંદતા અને તેના પ્રભાવે વિવિધ લબ્ધિએ વગેરે ગુણા પ્રાપ્ત થાય છે, તેના દુરુપયોગ કરતા અથવા તેના અભિમાનને વશ થયેલા તે જ્યારે આત્માના શુદ્ધ જ્ઞાનાદિ શ્રેષ્ઠ ગુણ્ણાની ઈચ્છા છેડી દે છે, ત્યારે વિવેકરૂપી પતથી તે નીચે પડે છે. અહીં વિવેકને પ`ત જણાન્યા છે, તેમાં એ હેતુ સંભવે છે કે પર્વતથી પડતાં જેમ અધિક માર લાગે છે, તેમ વિવેકથી પ્રગટેલા ગુણાના અભિમાનથી કે તુચ્છ અહિક સ્વાર્થ માટે તેનો ઉપયેગ કરવાથી (જેટલ' કમ ગુણુ રહિતને બધાય તેનાથી) અધિક ક્રમ તેને બંધાય છે અર્થાત્ નિર્ગુણીની અપેક્ષાએ ગુણાના દુરુપયોગ કરનાર વધારે કમ` આંધે છે.
એથી વિરુદ્ધ જે વારંવાર પરમ ભાવને આત્માના શુદ્ધ ગુણ્ણાને) ઈચ્છે છે, તે અવિવેકમાં ડૂબતે નથી, અર્થાત્ તેના વિવેક ઉત્તરાત્તર શુદ્ધિ અને વૃદ્ધિ પામતા તેને કર્મોના ખ ધનથી મુક્ત કરે છે.
આ કારણે જ મુનિ સંયમના મળે પ્રાપ્ત ગુણ્ણાના અહુંકાર ન કરે અને પ્રાપ્ત થયેલી લબ્ધિઓના પેાતાના તુચ્છ ઐહિક સ્વાર્થ માટે ઉપયાગ ન કરે, એમ શાસ્ત્રોમાં જણાવ્યુ છે.
પાતંજલ યેાગદશનમાં એક વિષયના વૈરાગ્ય અને બીજો ગુણેાના વૈરાગ્ય એમ વૈરાગ્યના બે પ્રકારો જણાવ્યા છે. તે પણ આ રીતે સંગત થાય છે. વિષયેને વૈરાગ્ય દુષ્કર છે તેથી પણ ગુણાના વૈરાગ્ય દુષ્કર-દુરતમ છે.
