________________
૧૪. વિદ્યા-અષ્ટક
नित्यशुच्यात्मताख्याति-रनित्याशुच्यनात्मसु । अविद्या तत्त्वधीविद्या, योगाचार्यैः प्रकीर्तिता ॥१॥
અર્થ?ગાચાર્યોએ અનિત્યમાં નિત્યપણાની, અપવિત્રમાં પવિત્રતાની અને અનાત્મામાં આત્મપણાની ખ્યાતિને (બુદ્ધિને) અવિદ્યા કહી છે અને જે જેવું હોય તેમાં તેવી તપણાની બુદ્ધિને વિદ્યા કહી છે.
ભાવાર્થ: તત્ત્વ એટલે તત્પણું, અર્થાત જે જેવું હોય તેને તત્પણે (તેવું માનવું-જાણવું તે સત્ય હેવાથી વિદ્યા અર્થાત્ સમ્યજ્ઞાન છે અને જે જેવું ન હોય તેને તેવું માનવું તે અતત્વમાં તત્ત્વ માનવારૂપ હેવાથી અવિદ્યા અર્થાત્ મિથ્યાજ્ઞાન છે, એમ એગદષ્ટિને પામેલા પતંજલિ ઋષિ વગેરે
ગાચાએ કહ્યું છે. અહીં જૈનાચાર્યોને બદલે ગાચાર્યો કહેવામાં એ આશય છે કે જેન-અજૈન કઈ પણ સભ્ય બુદ્ધિવાળા આત્માનું કથન સમ્યફ હોય તે જિનવચન છે. જનદર્શનને વ્યક્તિ સાથે સંબંધ નથી, તત્વ (સત્ય) સાથે સંબંધ છે. જ્યાં જ્યાં તત્ત્વ છે ત્યાં ત્યાં જૈનત્વ છે.
અનાદિ કાળથી જીવને મિથ્યાત્વને ઉદય હોવાથી સત્યને અસત્ય – અસત્યને સત્ય, નિત્યને અનિત્ય, અનિત્યને જ્ઞા. સા. ૯
